Emocionalni razvoj

Jedno od znaajnijih pitanja u

savremenoj psihologiji je pitanje: da li se
ljudi raaju sa osjeanjima. Veina
naunika zastupa miljenje da je
odgovor negativan, ukoliko se ne misli
na uroene bioloke potencijale koji
omoguuju da se kasnije razviju
emocionalni odgovori. Novoroena beba
pokazuje manifestacije prijatnosti i
neprijatnosti
koje
su
bioloki
programirane jer su povezane s
potrebama, a koje se manifestuju kao generalizovane, difuzne i nespecifine reakcije.
Ove reakcije vie odgovaraju generalizovanim osjetima, a ne osjeanjima.
Emocije po svojoj prirodi nisu tjelesni, ve primarno psihiki fenomeni. To znai
da je za pojavu nekog osjeanja potrebno prethodno postojanje psihike strukture koja ga
omoguuje. Kada je dijete sposobno da definie odreeni kognitivni kontekst,
odnosno kada je sposobno da pripie specifino znaenje i znaaj datom stimulusu,
tada je sposobno da osjeti i izrazi specifino osjeanje. Formiranje i diferencijacija
psihikih struktura se manifestuje pojavom specifinih osjeanja. Na taj nain, pojava
odreenog osjeanja ukazuje na dostignuti stepen psihikog razvoja. Tabele koje
pokazuju pojavu odreenih osjeanja u odreenim mjesecima djetetovog ivota, u stvari
pokazuju sazrijevanje njegovog referentnog okvira i njegov kognitivni i vrijednosni
razvoj. Kognitivni i afektvni razvoj su u meusobno zavisnom odnosu, a zastoj u
emocionalnom razvoju simptom je zastoja u kognitivnom i vrijednosnom razvoju djeteta,
kao i obrnuto.
Jednostavna i sloena osjeanja
Stav prema kojem emocionalni razvoj jeste posljedica kognitivnog i
vrijednosnog razvoja, odstupa od tradicionalne i dominantne struje koju ini veina
istraivaa emocija, a koja emocionalni razvoj posmatra razvojem za sebe.
Tradicionalni pristup polazi od dvije pretpostavke: 1. da postoji jedan mali broj
jednostavnih, bazinih ili elementarnih osjeanja; i 2. da se tokom individualnog razvoja
jednostavna osjeanja meusobno sabiraju dajui sastavljena, sloena ili kompleksna
osjeanja.
Prva pretpostavka nije problematina, jer zaista postoji izvjestan broj prostih ili
jednostavnih emocija. Slijedei tradiciju filozofa koji su definisali bazine emocije:
Aristotela, Dekarta (ljubav, mrnja, elja, radost, tuga i naklonost), Hobsa (apetit, elja,
ljubav, averzija, mrnja, radost i alost) i Spinoze (elja, gorina i radost), Mekdugal je
prvi postavio psiholoku teoriju o bazinim emocijama. Danas postoji petnaestak lista
osnovnih emocija koje su sastavili razliiti istraivai, a kojima je nabrojano tri do
jedanaest emocija, iako se veina autora opredjeljuje za spisak od pet do devet osnovnih
emocija. Da bi neka emocija bila stavljena na ovu listu, trebalo bi da zadovolji neke od
sljedeih kriterijuma: da se tokom individualnog razvoja javlja rano; da je zajednika za
ljude i ivotinje (druge primate); da ljudi koji pripadaju razliitim kulturama izraavaju

dato osjeanje jedinstveno (npr.facijalna ekspresija), da ta dato osjeanje postoji

specifina fiziologija; da se brzo javljaju; da kratko traju; da mogu biti veoma intenzivne:
da su u jakoj povezanosti sa specifinim ponaanjem; da su povezane sa instinktivnim
ponaanjem i td.
Druga
pretpostavka
tradicionalnog
shvatanja prema kojoj se bazina
osjeanja meusobno sabiraju dajui
neko sastavljeno, sloeno ili
kompleksno osjeanje je prema
nekima neprihvatljivo. Kada se u ranom
razvoju pojave elementarna osjeanja,
prema ovoj postavci, dalji emocionalni
razvoj jeste u njihovom kombinovanju,
sabiranju, ime nastaju sastavljena
osjeanja. Tako se prema Pluiku
krivica sastoji iz zadovoljstva + straha:
ljutnja + zadovoljstvo = ponos; gaenje
+ strah = stid; gaenje + ljutnja =
prezir i mrnja i td. Prezir zaista moe
liiti na gaenje i ljutnju, ali to to lii
na ova dva osjeanja nikako ne znai,
niti dokazuje da je sastavljena iz njih. Moemo zamisliti majku koja se istovremeno ljuti i
gadi jer je njeno dijete igrajui se u dvoritu upalo u septiku jamu, ali to nikako ne
znai da ga ona tog trenutka prezire niti da ga mrzi.
Zabluda o nastanku kompleksnih osjeanja je redukcionizam zasnovan na
logikoj greci opredmeenja osjeanja: kao da su emocije neke materije koje
meusobnim spajanjem i bukanjem daju novu materiju. Kod Mekdugala se moe
naslutiti naslutiti hemijska paradigma: kao da je smatrao da su osnovna osjeanja atomi
ili elementi ijom kombinacijom nastaju molekule ili jedinjenja promjenjenih
karakteristika. Pluikova paradigma je s bojama: osnovne boje se kombinuju dajui
izvedene boje, tako da analogno kolorometriji predlae emociometriju. Ovakav
reduckionizam je doprinio da su bazina osjeanja u fokusu istraivanja ime se
diferentnija osjeanja stavljaju u drugi plan i zanemaruju. Kako su bazina osjeanja
osjeanja djeteta, a kompleksna odlika odraslih, prouavanje fokusirano na bazina
osjeanja vodi nas u razumijevanje psihologije djeteta i viih primata, a ne odraslih.
Postoji vjerovanje da ne postoje sastavljena osjeanja, ve je svako specifino
osjeanje jedinstven kvalitet. U odnosu na individualni razvoj, prihvata se ideja o
bazinim ili prostim osjeanjima, kao i ideju o kompleksnim ili sloenim osjeanjima, ali
kompleksna osjeanja se ne vide kao sastavljena osjeanja. Kompleksna osjeanja su
rezultat veeg stepena diferencijacije referentnog okvira (kognitivnih, vrijednosnih i
izraajnih parametara) to osobi dozvoljava da ocjenjuje kompleksnije kontekste.
Zato bi se moglo govoriti o prostim i diferenciranim osjeanjima, ali vjerovatno ne samo
o ove dvije kategorije, ve o nekoliko kategorija koje se kreu od prostih do veoma
diferenciranih osjeanja.