T.C.

MLL ETM BAKANLII

KMYA TEKNOLOJS

REFRAKTOMETRE
524KI0327

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................... iii
GR ........................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ........................................................................................ 2
1. KIRILMA NDS TAYN ..................................................................................... 2
1.1. Krlma ndisi .................................................................................................... 2
1.2. Refraktometre .................................................................................................... 4
1.2.1. alma Prensibi ......................................................................................... 4
1.2.2. Yaps ......................................................................................................... 4
1.2.3. eitleri ...................................................................................................... 5
1.2.4. Kalibrasyonu ............................................................................................ 12
1.3. Zeytinyanda Krlma ndisi Tayini ............................................................... 13
1.3.1. Yapl ..................................................................................................... 14
1.3.2. Hesaplamalar ............................................................................................ 14
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 18
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 21
RENME FAALYET2 ...................................................................................... 23
2. MEYVE SULARINDA KATI MADDE MKTARI KURU MADDE TAYN .. 23
2.1. Prensip ............................................................................................................. 23
2.2. Yapl ............................................................................................................ 23
2.3. Hesaplamalar ................................................................................................... 23
UYGULAMA FAALYET ................................................................................... 24
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 27
MODL DEERLENDRME .................................................................................. 28
CEVAP ANAHTARLARI ......................................................................................... 30
KAYNAKA ............................................................................................................. 32

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

524KI0327

ALAN

Kimya Teknolojisi

DAL/MESLEK

Kimya Laboratuvar

MODLN ADI

Refraktometre

MODLN TANIMI

Bu modl, zeytinyanda krlma indisi tayini ve meyve

sularnda kat madde miktar kuru madde tayini yapabilme
ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme
materyalidir.

SRE

40/24

NKOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Genel Ama
renci, bu modl ile gerekli ortam salandnda,
standardna uygun refraktometre ile analiz yapabilecektir.
Amalar
1. Zeytinyanda krlma indisi tayini yapabileceksiniz.
2. Meyve sularnda kat madde miktar kuru madde tayini
yapabileceksiniz.
Ortam: Temel kimyasal ilemlerini yapmak iin gerekli
donanm ve tm donanmn bulunduu laboratuvar,
ktphane, nternet, bireysel renme ortamlar vb.
Donanm: Atlyede; teknoloji snf, nternet,, ilk yardm
malzemeleri, sabun, personel dolab, laboratuvar nl,
koruyucu malzemeler, lavabo, refraktometre, pipet,
zeytinya, beher, erlenmayer, meyve suyu,
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile
kazandnz
bilgi
ve
becerileri
lerek
sizi
deerlendirecektir.

iii

GR
GR
Sevgili renciler,
Bu modlde, refraktometre cihazn ve eitlerini tanyacaksnz. Ayn zamanda
refraktometre ile hangi tr maddelerin ne tr fiziksel zelliklerini incelemeyi de
reneceksiniz.
lk bakta mikroskoba benzeteceiniz bu cihaz ile zeytinya, meyve suyu, sala vb.
maddelerin krlma indislerini lmeyi renecek ve uygulama faaliyetleri sonunda cihaz
kullanma becerisi gelitirmi olacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak zeytinyanda krlma indisi tayini
yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Refraktometre hangi iletmelerde kullanlr? Aratrnz.

Laboratuvarlarda ne tr analizlerde refraktometre kullanlyor? Aratrnz.

1. KIRILMA NDS TAYN

1.1. Krlma ndisi
Krlma indisi gerekte kimyasal deil, fiziksel bir olaydr. Her gn gzmzn
nndedir. ay bardana 45o ayla bakarsanz ay kan svnn altnda sanki krlm
gibi grrsnz. Fizik hocalar bunu genelde su bardana daldrdklar kalem ile gsterirler.
Olay ok basittir. Suyun iinden geen nlar belli bir ayla krlrlar ve cisim sanki farkl
yerdeymi gibi grnr. In bu krlmasn inceleyen bilim adamlar, yalnzca suyun deil,
tm svlarn krdn ve bunun o maddeye zg bir zellik olduunu bulmular ve
buna krlma indisi demilerdir. Gliserin, etil alkol, aseton ve dier saf sv maddelerin
kendilerine zg bir krlma indisi vardr. te yandan birden fazla bileeni olan sv
karmlarnn da krlma indisleri sabit bir saydr. Yani % 5lik ekerli su zeltisinin belirli
bir krlma indisi vardr. Bu sonutan krlma indisinin toplanabilir bir okluk olduu ortaya
kar. Yani rnek olarak krlma indisi 1 olan bir sv ile krlma indisi 2 olan bir baka svy
eit hacimlerde kartrrsanz, rnn krlma indisi 1,5 olacaktr. Bu olay gerekte krlma
indisi iin ciddi bir sorundur. nk; krlma indisi 1,5 ve 0,75 olan iki svy kartrp
krlma indisi 1 olan bir karm yapabiliriz ama bu rn kesinlikle su deildir. Oysa krlma
indisi 1 olan saf sv vardr. Yani, krlma indisi tek bana pek de gvenilir bir kavram
deildir. Buna karn dier analizlerle birletirildiinde ok deerli sonular verir.
Bir zeltinin ierisinde znm olan madde miktarnn yzdesi bilinmiyorsa
maddenin krlma indisi deerini bularak tespit etmek mmkndr. Krlma indisi, maddenin
kaynama noktas, erime noktas, younluu gibi fiziksel zelliklerinden birisidir ve her
maddeye zg bir krlma indisi vardr. In farkl ortamlara geerken yn deitirmesine
krlma, n boluktaki hznn madde ierisindeki hzna oranna da krlma indisi denir.
Her ortamn krlma indisi farkldr.

ekil 1.1: In krlmas

Saydam bir ortamdan gelen nn baka bir saydam ortama geerken ynn
deitirmesine n krlmas denir.
Inn bir ortama geli asna i, yansma asna da r dersek Snell yasas gereince
aadaki ekilde bir bant yazlabilir.

v1: Inn 1. ortamdaki hz

v2: Inn 2. ortamdaki hz
n1: 1. ortamn indisi
n2: 2. ortamn indisi
Inn geli as, nn hz ve krlma indisi ile doru orantldr. Inn geli ve
yansma alar bilindii takdirde iki ortamn da krlma indisleri oranlar hesaplanabilir.
Inn geli as, yansma as ve ortamlardan birinin krlma indisi biliniyorsa dier
ortamn krlma indisini hesaplamak yine bu bant ile mmkndr.
Krlma indisinin farkl olduu ortamlarda nn hareketi iki ekilde gerekleir.

n2>n1 olduu durumda, geli as yansma asndan daha byk olacaktr.

Geli as bydke krlma as da byyecektir, ancak geli as krlma
asndan her zaman daha byktr.
n1>n2 olduu durumda, yani ok youn ortamdan az youn ortama gei
srasnda yansma as, geli asndan daha byk olacaktr. Geli as
bydke yansma as da 90o ye yaklar.

Imann 90olik bir a ile krlmasn salayan geli asna Kritik A denir. Inn
kritik adan daha dk bir deerle gelmesi durumunda, yansma sonucu aydnlk blge
oluur. Eer n iki ortam arasndaki yzeye kritik adan daha byk bir ayla gelirse n
krlmaz, yansr.

Younluu byk ortama kritik ayla gelen bir n, 90olik bir ayla krlr.
Younluu kk ortama 90olik a ile gelen bir n ise younluu byk olan ortama kritik
a ile girer. Snell yasasndan yararlanarak aadaki bant yazlabilir.

Snell yasas: Bir k n saydam bir ortamda ilerlerken baka bir saydam ortamn
snrna arpnca k nlarnn bir ksm yansr, bir ksm da ikinci ortama girer. kinci
ortama giren n snrda bklr. Bu bklmeye krlma denir. Gelen n, yansyan n ve
krlan nn tm ayn dzlemdedir. Krlma as, her iki ortamn zelliklerine ve sin x
bants ile geli asna baldr. Burada v1 n birinci ortamdaki, v2 ise ikinci ortamdaki
hzlardr. Bu bant Snell yasas olarak bilinir.
Bir maddenin krlma indisi aadakilere baldr;

Inn dalga boyuna

Scakla
Deriime

Sktrlabilen maddelerin krlma indisleri basnca bal olarak da deiebilir. Dalga

boyunun krlma indisinden dolay, nn dalga boyu belirtilmelidir.

1.2. Refraktometre
Refraktometreler, kat ve sv saydam ortamlarn krlma indislerini len cihazlardr.
Sv malzemelerin iindeki kat madde miktarn ve krlma indislerini lmeye yarar.
Refraktometre ile lmlerde saflndan emin olunan maddenin krma indisi llr ve
bulunan deer literatr verileriyle karlatrlr. Yani bilinmeyen bir maddenin dier fiziksel
zellikleriyle, krlma indisi bir araya gelince maddeyi tehis etmek daha kolay olur.
Refraktometrik metotlar (krlma indisi lm), ya, meyve suyu gibi gda
rnlerinin analizinde, eker sanayisinde, eczaclk alannda, kimya sanayinde olduka
nemlidir. Refraktometrik metotlar, kolaylk ve doruluk asndan ounlukla kullanlan
fiziksel metotlardan biridir.

1.2.1. alma Prensibi

Optik younluu birbirinden farkl ortamlarda, n bir ortamdan dierine geerken
krlmas ve bununla ilgili krlma yasasnn esasna dayanr.

1.2.2. Yaps
Refraktometre cihaznn yapsnda prizmalar vardr. Gnderilen n, rnekten geerek
prizmaya deiik alarla gelir. Gelen a kritik adan kkse aydnlk blge oluur. Gelen

a kritik adan bykse karanlk blge oluur. Karanlk ve aydnlk blgenin snr kritik
aya karlk gelir.

ekil 1.2: Refraktometrelerde karanlk ve aydnlk blgelerin oluumu

1.2.3. eitleri
Kat veya svlarda, refraktif index, kat madde miktar, krlma indisi, eker miktar ve
brix aralklarn lmek amacyla eitli refraktometreler vardr.

Abbe refraktometre
mmersiyonlu refraktometre
Pulfrich refraktometre

olmak zere eit refraktometre bilinmektedir. Bunlardan en ok kullanlan, Abbe

refraktometresidir. lm, tabii k kullanlarak ve birka damla sv ile yaplabilmektedir.
mmersiyonlu refraktometrede 10-15 ml sv gerekir. Pulfrich refraktometresi ise
monokromatik n ile alr.

1.2.3.1. Abbe Refraktometresi

Krlma indisi tayininde kullanlan aletlerden birisi de Abbe refraktometresidir. Abbe
refraktometresinde iki prizmann arasna krlma indisi tayin edilecek madde sv film olarak
yerletirilir. Prizmalara gnderilen k ile kritik adan daha kk a ile gelen nlarn
oluturduu aydnlk blge ve kritik adan daha byk ayla gelen nlarn oluturduu
karanlk blge grlebilir.

Abbe refraktometresi, ayrm snr yarm glge olan ve ayn oklerden lm

deerinin de grld masast yapsnda bir cihazdr. Prizma haznesi cihaz gvdesinden
yksek bir seviyededir ve elik plakalarla kapldr. Sebebi; cihazn uzun kullanm mrl
olmasdr. Ayrca l ayrm snrn belirleyen prizmann, ayar dmesi de cihazda
mevcuttur. Genellikle cihaz krlma indisi 1,3 ile 1,7 aralnda olan maddelerin krlma
indislerini lmektedir. Refraktometre cihaz, yaklak 100x200x240 mm boyutlarnda ve
yaklak 2,5 kg arlndadr.
Abbe refraktometresi aadaki blmlerden oluur;

Prizma haznesi
Termometre haznesi
Okler
Vidalar (makro ve mikro vidalar)

Abbe refraktometresi ile lm yapabilmek iin aadaki ilem basamaklar takip

edilir;

nce cihaz gn na ynlendirilir (ya da k kaynana balanr). Cihazn

aynasn saa sola evirerek oklerden bakan gze n en fazla gelmesi
salanmaldr.
Prizmalarn temiz olup olmad kontrol edilir. Temiz deilse alkolle slatlm,
yumuak bir bezle temizlenir ve kurulanr. Bunun iin cihazn orta ksmndaki
kilitleme dmesi alr ve prizmalar birbirinden ayrlp, temizlenip tekrar eski
hline getirilir.
Termometresi yerine taklr. Sabit bir scaklk elde etmek iin prizmalarn
etrafnda scakl sabit olan su dolatrlr (20 oC). Baz refraktometrelerde
termostat vardr. Bu durumda termostat 20 Cye ayarlanr.
Saf su ile 0 ayar yaplr. Bunun iin;

nce birka dakika prizmalarn etrafnda su dolatrlarak prizmalarn

scakl 20 Cye getirilmesi salanr.

Sonra alttaki prizmaya birka damla saf su damlatlr.

Alttaki prizmaya su damlatlnca steki prizma zel dmesi ile suyu

sratmayacak ekilde yavaa kapatlr. Krlma indisinin 20 Cde
1,3330 olup olmad kontrol edilir. Deilse cihazn gsterge izelgesi
yaklak 1.33 krlma indisine ayarlanr.
Ayarlamada ncelikle, oklerden bakldnda gsterge izelgesinin
zerinde ayr olarak grlen gr alanndaki karanlk ve aydnlk
alanlarn birbirinden net olarak ayrlmasn salamak, sonra da karanlk
ve aydnlk alanlar eitlemek gerekir. Bu ilem bunlar birbirinden ayran
izgiyi, apraz izgilerin kesitii nokta ile aktrarak yaplr.
Netletirme ilemi cihazn sa yannda bulunan prizmaya kumanda eden
kk vida ile aktrma ise rnein konulduu prizma ile birlikte
gsterge izelgesini de hareket ettiren byk vida ile yaplr. Gerekirse
okler saa sola dndrlerek gze gre ayarlanr.
Saf su ile ayarlama yaplrken netletirme ileminden sonra byk vida
ile scaklk 20 Cde iken gsterge izelgesinin st blmnde krlma
indisi rakamlarnda 1.333 deerine ait taksimat izgisi, gsterge izelgesi
gr alannn ortasnda skalay dik kesen sabit izgi ile st ste getirilir.
20 oCnin dndaki scaklklarda yaplan ayarlamalarda scakla kar
gelen krlma indisi ile sabit izgi aktnda % kuru madde 0 (sfr)dan
farkl deer gsterebilir. Eer rnein krlma indisi okunacaksa nemli
olan belli scaklkta saf suyun krlma indisini ayarlamaktr. % kuru
madde miktar okunacaksa saf su ile % 0 kuru maddeye ayarlama
yaplmaldr.
Bu durumda karanlk ve aydnlk sahay ayran net izgi apraz izgilerin
kesitii noktadan geiyorsa cihaz ayarlanm demektir. Aksi hlde
skalann ayar deitirilmeden aletin sa yannda ve en stte bulunan
zeri kertikli kapak alarak, altndaki vida tornavida ile dndrlerek
aktrma yaplr. Bylece refraktometre ayarlanm olur. Bu vida
karanlk ve aydnlk sahalarn oranlarn deitirdii hlde skalay hareket
ettirmez.

Refraktometredeki gsterge izelgesindeki stteki skaladan arlka % deriim (kuru

madde), alttaki skaladan da krlma indisi okunur.

Numune ile lm yaplmas iin;

Homojen hle getirilmi rnek zeltiden birka damla pipet ile

refraktometrenin prizmasna damlatlr ve hemen stteki prizma yavaa
kapatlr.
Oklerden baklarak netletirme ilemi yaplr. Oklerden bakldnda
yuvarlak olarak grlen gr alannda karanlk alann yukarda kald
grlr.
akma yapmak iin en alttaki byk vida dndrlnce gsterge
izelgesi sola doru hareket eder. Karanlk ve aydnlk sahalar tam
eitlendiinde sabit izginin kt % kuru madde ve krlma indisi
deeri okunur.

ekil 1.3: Okuma yaparken karanlk ve aydnlk sahann netletirilmesi ve aktrlmas

ekil 1.4: Refraktometredeki skalalar

Okunan % kuru madde deerine ve krlma indisi deerine gerekli ise

scaklk ve dier faktrlerden gelen dzeltmeler uygulanarak gerek
deer bulunur.
Okuma ilemi bitince prizma saf su ile temizlenir. Yumuak bir bez
paras ya da tlbentle kurulama ilemi yaplr. Prizmalar arasna
izilmelerini nlemek amacyla, yumuak bir kt paras konur. Suda
znmeyen bileiklerle allm ise prizmalar alkol ya da benzen ile
temizlemek gerekir.
Farkl dalga boylu kta llen krlma indisleri, birbirinden ok farkl
olmayan maddelerin krlma indisleri llrken karanlk ve aydnlk
sahalarn birbirinden tam ve kesin olarak ayrlmasn salamak zordur.
Bu durumlarda aydnlk saha ile karanlk saha arasnda ve karanlk
sahaya doru koyulaan mavi bir bant grlr. Bu durumda aydnlk
sahann bittii hat izgilerin kesitii noktalara aktrlarak okuma
yaplr.

Resim 1.2: Refraktometre

Abbe refraktometresinin kullanld alanlar:

Gda sanayi
Kimya sanayi
Farmastik sanayi (Farmastik: lala ilgili bilim dal)
Petrol sanayi
Ya sanayi
Aratrma laboratuvarlar

Abbe refraktometresi bir laboratuvarda bulunmas gereken nemli cihazlardan

birisidir. teki cihazlarla alldnda uzun zaman alacak baz analizler bu cihazla ok ksa
zamanda ve daha yksek dorulukla yaplabilir. Bakmnn iyi yaplmas hlinde cihaz,
laboratuvarda kullanlan dier cihazlara gre genelde daha ucuz ve daha uzun mrldr.

Resim 1.3: Abbe refraktometresi

Resim 1.4: Dijital refraktometre

Abbe refraktometresinin lm yapabilecek duruma getirilmesi iin eitli standartlar

kullanlr. Bunlardan en nemlisi sudur. Cihazn suyla ayarlanmas ve lme hazr duruma
getirilmesi iin aadaki basamaklar izlenir.

Cihazn her yeri zellikle de prizmalar ok temiz olmaldr. Tersi durumda

lmler yanl olur, nk cihaz evre artlarndan ok etkilenir. Prizmalar saf
alkolle slatlm yumuak bir bez paras ile temizlenebilir. Temizleme
ileminde pamuk ve aseton kullanlmaz. Bunun iin cihazn orta ksmndaki
kilitleme dmesi alr ve prizmalar birbirinden ayrlr. Temizleme ilemi
bittikten hemen sonra prizmalar tekrar eski hline getirilir.
Cihazn varsa termostat 20 oCye ayarlanr. Bir sre bu scaklkta altrlr.
Daha sonra orta ksmndaki kilitleme dmesi alarak yzeyi buzlu prizma
zerine scakl 20 oCde tutulan saf sudan bir damla konur. stteki prizma
alttakinin zerine kapatlr. ki prizma arasnda son derece ince bir su tabakas
kalr. lmede bu tabakadan faydalanlr.
Cihazn gsterge izelgesi yaklak 1,33 krlma indisine ayarlanr. Cihazn
aynas saa sola evrilerek oklerden bakan gze n en fazla gelmesi
salanr.
Cihaz teleskopunun (uzun ksm) stndeki dme ile dikkatlice ayarlanmaldr.
Oklerden bakan kimsenin gzne dairenin yars karanlk yars aydnlk
grnmeli ve bu iki yarm dairenin ayrlma snr keskin olmaldr. Bu snr

keskin deilse ve yarm daireler i ie gemi durumdaysa aynann yaknna

beyaz bir kt konularak gelen n demeti diffze edilir. Bylece daha iyi
lm yaplm olur.

ekil 1.5: Skalann okunmas

Okumann yapld teleskopun koluyla oynanarak aydnlk ve karanlk daireleri

ayran izginin tam ortaya gelmesi salanr. Bu durumda gsterge izelgesi
zerindeki krlma indisi 1,3325e ayarlanr. Cihaz lm yapmak iin artk
hazrdr.
Istma dmesi kapatlr. Prizmalar birbirinden ayrlr. Her iki prizmann yzeyi
yine saf alkolle ve yumuak bir bezle silinip kurutulur.
Krlma indisi tayin edilmek istenen svdan veya zeltiden 1 damla alnarak
cihazn alt prizmasna yerletirilir ve su iin yaplan ilemler tekrarlanr.
Cihazdan okunan deer bilinmeyenin krlma indisidir.

Resim 1.5: Proses refraktometresi

1.2.3.2. El Refraktometresi
El refraktometresi yksek ve dk vizkoziteye sahip akkanlarn refraktiv
indexlerinin tayini iin kullanlan bir cihazdr. El tipi refraktometreler kk hacimli, hafif
olmas nedeniyle, meyve suyu, st, sala, reel gibi eitli gda endstrilerinde, bahede,
tarlada veya iletmenin herhangi bir yerinde rahatlkla kullanlmaktadr. El refraktometresi
asl olarak meyve ve sebze fabrika sahalarnda proses hattnda hzl ve anlk lmlerde
kullanlr (Girdileri alp bir ktya dntren her bir aktivite veya operasyon, proses olarak
adlandrlr.) .

10

Resim 1.6:El refraktometresi

El refraktometresi ile lm yaparken:

Refraktometreyi, eik prizmann bulunduu taraf a bakacak ekilde

gvdesinden tutarak elinize alnz.
Kapak kapal konumda iken cihaz oklerini gznze konumlandrp okler
zerindeki ayar halkasn evirerek refraktometre iindeki l tablosunu net
grene kadar saa sola eviriniz.

Resim 1.7: El refraktometresi

Sfr ayarn yaparken:

nce prizma kapan aarak eik prizma yzeyine 1-2 damla distile su
damlatp kapa yavaa kapatnz (Prizma yzeyi ile kapak arasnda ince bir su
tabakas kalacaktr.) .
l tablosunun 0 (sfr) izgisi civarnda grlen koyu-ak renkli ayrm
grntsn; eer deilse; l tablosu sfr izgisi ile tam aktrmak zere,
kalibrasyon dmesini evirerek koyu-ak ayrmn l tablosunun sfr
izgisi ile tam akmasn salaynz.

Resim 1.8: El refraktometresi ve lm tablosu

Dikkat edilecek noktalar ve bakm:

11

Kalibrasyon svs ile lm svsnn scaklklarnn ayn olmas gerekir. Byk

scaklk fark olmas durumunda sfr noktas ayar 30 dk. kadar bekledikten
sonra yaplmaldr.
Kullanm sonras cihaz asla su ile ykanmamaldr. Su ile ancak silerek
temizlenebilir.
Optik ksmlar sert malzemelerle silmemelidir. Yumuak bir bez paras ile ya
da tlbent ile temizlenebilir. Aksi takdirde bu artlara uyulmadan kullanlan
cihazlarn garantisi sona ermi olur.

1.2.4. Kalibrasyonu
Kalibrasyon, llen bykln gerek deeri ile onu len aletin verdii netice
arasnda bant kurma ilemidir. Kalibrasyon, lmler dizisidir. Doruluu bilinen bir
lm standardn ve sistemini kullanarak dier test ve l aletlerinin doruluunun
llmesi, sapmalarn belirlenmesi ve raporlanmas ilemidir.
Kalibrasyon srasnda ncelikle ortam artlar salanmaldr. Laboratuvarda ortam
scakl 20,00,5 C, nem % 80'den az olmal ve mekanik titreimler olmamaldr.
Kalibrasyon srasnda kullanlacak malzemeler:

Alkol
Pipet
-bromnaftalin
Saf su
Pamuk
Referans (cam prizma veya sakkaroz zeltileri)

nce refraktometrenin d muayenesi yaplr. Refraktometrenin metal ksmlarnda

paslanma veya izikler olmamal, btn ayar dmeleri alyor olmal, optik ksmlarn
yzeyinde izikler olmamal, btn optik ksmlar parlak ve lekesiz olmal, refraktometrenin
skalas iyi klandrlm olmaldr. Kalibrasyona balamadan nce refraktometre ve
referanslar laboratuvar ortamnda bekletilir. lk ilem olarak saf su ile sfr ayar yaplr.
20.00,1 C scaklkta saf suyun krlma indisi nd=1,33299 ve % 0 Brix deerine eittir.
Refraktometrenin kalibrasyonu, 20 C'den farkl scaklkta yaplyorsa krlma indisinin ayar
kalibrasyonun yapld scaklk deerine gre yaplr. Sfr noktas ayarlandktan sonra
krlma indisi deerleri, lmleme sertifikasnda verilmi olan referans setler kullanlarak
kalibrasyon yaplr. Pulfrich, Abbe ve el refraktometrelerinin kalibrasyonunda referans
olarak cam prizmalar kullanlabilir.
Bu tip refraktometrelerin kalibrasyonu srasnda lmler u ekilde yaplr.
-bromnaftalinden kk bir damla, refraktometrenin lme prizmasnn zerine
konur. Bu ekilde referans prizmann parlak yzeyi lme prizmasnn zerine yerletirilir.
Referans prizmann mat yzeyi a doru yerletirilir. Aydnlk/karanlk snr ayar

12

yaplarak lm alnr. Referans prizma karlr ve alkol, pamuk kullanlarak referans

prizma, lme prizmas temizlenir. Daha sonra referans set ierisindeki krlma indisleri
farkl olan dier prizmalar konur ve lmler alnr. Her bir prizma iin 5 lm alnp
ortalamas hesaplanr.
Ortalama deer ile referans prizmann deeri arasndaki fark bulunur. Bylece, mutlak
hata hesab yaplr.
Refraktometrenin lme aral ierisinde bulunan btn referanslar iin ayn ilem
uygulanr. Refraktometrenin krlma indisi ve % Brix skalas var ise cihazn mutlak hatas
her iki skalaya gre hesaplanr. Sv refraktometrelerinin kalibrasyonu genel olarak dier
refraktometrelerin kalibrasyonu ile ayndr. Genellikle, bu tip refraktometrelerin
kalibrasyonunda krlma indisi ve % Brix deerleri kalibrasyon sertifikasnda belirli olan
sakkaroz zeltileri kullanlr. Kalibrasyon srasnda bir miktar sakkaroz pipet ile alnp
refraktometrenin lme prizmasna konur. Daha sonra lm yaplr ve krlma indisi, %
Brix deeri okunur ve sertifikasndaki deerler ile karlatrlarak mutlak hata hesab yaplr.
Kalibrasyon srasndaki btn lmler kullanma klavuzuna uygun olarak
yaplmaldr. Kalibrasyon, refraktometrenin lme aral ierisinde en az 3 noktada
yaplmaldr. Bu refraktometrenin lme aralna ve aralk ierisinde kullanlabilecek
referansn saysna baldr. Cihaz ylda 1 defa kalibre edilmelidir.
Kalibrasyon sonularnn irdelenmesi
Kalibrasyonu yaplm refraktometreler ile yaplacak lmler, istenilen rn
zelliklerinin salanmasn, retim ve maliyet giderlerinin azalmasn salayacaktr.
Kalibrasyonlu refraktometreler kullanlarak yaplan lmler ile rnlerde olabilecek
muhtemel farkllklar giderilmi olur ve istenilen kalite seviyesi elde edilir.

1.3. Zeytinyanda Krlma ndisi Tayini

lk aklmza gelen ey, her yan kendine zg bir krlma indisi olaca ve bunu
lerek belirleyebileceimizdir. Gerekte parlak bir fikir ama ne yazk ki doruluk derecesi
fazla deildir. nk her yan kendisine zg bir krlma indisi vardr ama ne yazk ki sabit
deildir, yani deiir. klimsel deiiklik Scak blgelerde yetien zeytin aacnn ya ile
nispeten serin yerdeki zeytin aacnn ya ayn olmaz. Buna bir de kullanlan zeytin eidini
ekleyin, iin iinden klmas son derece g bir eitlilik vardr. Krlma indisi ayn
zamanda scakln bir ilevidir ve bu nedenle scaklkla deiir. Zeytinyada krlma indisi
denilen ey, gerekte deikendir. Yrelere, mevsimlere hatta corafi blgelere gre yaplan
aratrma sonular bize zeytinyann krlma indisinin 1,4677 1,4700 arasnda deitiini
syler. Baz durumlarda bu aralk daha da geni olabilir. Ama sonuta bizim lkemiz iin
son derece kullanl deerlerdir.

Zeytinyann safln gsteren fiziksel analizlerden birisidir.

Her ya eidinin kendine zg bir krlma indisi aral vardr.
Refraktometre kullanlarak saptanr.

13

Scaklkla deitii iin scaklk nemli bir parametredir.

1.3.1. Yapl
Zeytinya krlma indisi lmn Abbe tipi refraktometrede yapmak gerekir. nk
el refraktometrelerinin retili amac iletmelerde kalite kontrol salamaktr ve ou zaman
eker ya da meyve suyu sektr iin kullanlr. Ya sanayisinde pek nerilmez. Ancak Abbe
tr refraktometreniz yoksa tabii ki de kullanabilirsiniz. Refraktometrenin n ksmndaki
kapa atnzda dz bir cam blme grrsnz. Buras kristalin tam ortasdr. Dikdrtgen
biimindeki kristal cam, tam kelemesine ikiye ayrlm ve bir kapak mekanizmasyla
birbirinden ayrlmtr. ki kristal parasnn ortasna bir damla zeytinyan koyarz, kapa
kapattmz anda, arada kalan ya damlas yamyass ekilde ve eit miktarda kristal
dzlemine yaylr. Ik kaynandan gnderdiimiz k, kristalin arasndan geerken,
zeytinya olmas nedeniyle belli bir ayla yn deitirir. Kristalin altndaki bir lek
zerine den n lekteki deeri okunur ve krlma indisi bulunmu olur.

1.3.2. Hesaplamalar
Herhangi bir sulandrma yaplmam rnekte, refraktometrede okunan deer, dorudan
yzde znr kuru madde orann verir. Herhangi bir hesaplama yapmaya gerek yoktur.
Marmelat, rneinde olduu gibi zorunlu olmadka sulandrma ilemi
uygulanmamaldr. Sulandrma yapldnda aadaki forml kullanlarak hesaplama yaplr.
Refraktometrede okuma 200.5 Cden farkl scaklkta yaplmsa krlma indisi iin
dzeltmelerde aadaki formller kullanlr.
n20D = ntD + 0.00013 (t-20)
n20D = 20Cdeki krlma indisi,
ntD = t Cdeki krlma indisi
t = lmenin yapld scaklk, C olarak
Ktlece % olarak refraktometrede okunan sakaroz miktar iin dzeltmeler ilgili
izelgeye gre yaplr.
znr kat madde miktar ktlece yzde olarak aadaki gibi hesaplanr.

Krlma indisinden znr kat madde miktarnn hesaplanmas:

Tayinde okunan krlma indisine karlk gelen sakaroz miktar ktlece % olarak ilgili
izelgeden okunur. Scaklk farkll iin dzeltme yaplr. Sv mamller veya yar kvaml
mamllerde ilgili izelgeden okunan deerler dorudan znr kat madde miktarn verir.

14

Tayinde seyreltme ilemi yaplmsa znr kat madde miktar aadaki formlden
hesaplanr.
P.m1
S=--------m0
S = Numunenin ktlece % olarak znr kat madde miktar
P = Seyreltilmi zeltideki ktlece % olarak znr kat madde miktar
M0 = Deney numunesinin ktlesi, g
M1 = Seyreltilmi deney numunesinin ktlesi, g

Sakaroz skalal refraktometrede okunan deerden znr kat madde

miktarnn hesaplanmas:

Sv mamuller veya yar kvaml mamuller iin znr kat madde miktar tayinde
okunan ktlece % olarak sakaroz miktarna eittir. Okuma 200,5 Cden farkl scaklkta
yaplmsa gerekli dzeltmeler yaplr.
Tayinde seyreltme ilemi yaplmsa znr kat madde miktar madde 6,1de verilen
formle gre hesaplanr.
Not: ki paralel sonu arasndaki fark numunenin 100 gram iin 0.5 gramdan fazla
olmamaldr.
Refrak
tif
ndeks

0,001

0,002

0,003

0,004

0,005

0,006

0,007

0,008

0,009

3.459
10.11
7
16.44
9
22.48
5
28.28
2
33.83
2
39.13
4
44.20
8
49.06
4
53.72
0
58.27
1
62.67
5

4.140
10.76
5
17.06
5
23.07
4
28.84
9
34.37
3
39.65
1
44.70
4
49.53
9
54.17
6
58.71
9
63.10
7

Konsantrasyon %
1,33

0.000

0.697

1.393

2.085

2.774

1,34

4.818
11.40
9
17.67
9
23.66
0
29.41
3
34.91
2
40.16
6
45.19
7
50.01
1
54.62
9
59.16
5

5.492
12.05
0
18.28
9
24.24
3
29.97
5
35.44
8
40.67
9
45.68
8
50.48
1
55.09
1
59.60
9

6.163
12.68
7
18.89
7
24.82
4
30.53
4
35.98
2
41.19
0
46.17
6
50.94
9
55.55
0
60.05
1

6.831
13.32
2
19.50
2
25.40
7
31.09
0
36.51
3
41.69
8
46.66
3
51.41
6
56.00
8
60.49
3

7.495
13.95
3
20.10
4
25.98
7
31.64
4
37.04
2
42.20
4
47.14
7
51.88
0
56.46
4
60.93
2

8.155
14.58
2
20.70
4
26.56
5
32.19
5
37.56
8
42.70
8
47.63
0
52.34
3
56.91
8
61.37
0

8.812
15.20
7
21.30
0
27.14
0
32.74
3
38.09
2
43.21
0
48.11
0
52.80
4
57.37
1
61.80
7

9.466
15.83
0
21.89
4
27.71
3
33.28
9
38.61
4
43.71
0
48.58
8
53.26
3
57.82
2
62.24
1

1,35
1,36
1,37
1,38
1,39
1,40
1,41
1,42
1,43
1,44

15

63.53
7
67.76
6
71.86
9
75.86
4
79.76
8

1,45
1,46
1,47
1,48
1,49

63.96
6
68.18
2
72.27
3
76.25
8
80.15
4

64.39
4
68.59
6
72.67
6
76.65
1
80.54
0

64.82
0
69.00
9
73.07
8
77.04
4
77.43
5

65.24
5
69.42
1
73.47
9
77.43
5
-

65.66
9
69.83
2
73.27
9
77.82
6
-

66.09
1
70.24
2
74.27
8
78.21
6
-

66.51
2
70.65
0
74.67
5
78.60
5
-

66.93
1
71.05
8
75.07
2
78.99
4
-

67.34
9
71.46
4
75.46
9
79.38
1
-

Tablo1.1: Sakkaroz zeltilerinde, refraktif indeks ile konsantrasyon arasndaki iliki (20 Cde)

Sakkaroz Konsantrasyonu
Scak
lk
Derec
eleri
10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

0
0,
5
0
0,
4
6
0,
4
2
0,
3
7
0,
3
3
0,
2
7
0,
2
2
0,
1
7
0,
1
2
0,
0

5
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60
% Sakkaroz konsantrasyonundan karlacak deerler

65

70

0,54

0,
58

0,
61

0,
64

0,
66

0,
68

0,
70

0,
72

0,
73

0,
74

0,
75

0,
76

0,
78

0,
79

0,49

0,
53

0,
55

0,
58

0,
60

0,
62

0,
64

0,
65

0,
66

0,
67

0,
68

0,
69

0,
70

0,
71

0,45

0,
48

0,
50

0,
52

0,
54

0,
56

0,
57

0,
58

0,
59

0,
60

0,
61

0,
61

0,
63

0,
63

0,40

0,
42

0,
44

0,
46

0,
48

0,
49

0,
50

0,
51

0,
52

0,
53

0,
54

0,
54

0,
55

0,
55

0,35

0,
37

0,
39

0,
40

0,
41

0,
42

0,
43

0,
44

0,
45

0,
45

0,
46

0,
46

0,
47

0,
48

0,29

0,
31

0,
33

0,
34

0,
35

0,
35

0,
36

0,
37

0,
37

0,
38

0,
39

0,
39

0,
40

0,
40

0,24

0,
25

0,
26

0,
27

0,
28

0,
28

0,
29

0,
30

0,
30

0,
30

0,
31

0,
31

0,
32

0,
32

0,18

0,
19

0,
20

0,
21

0,
21

0,
21

0,
22

0,
22

0,
23

0,
23

0,
23

0,
23

0,
24

0,
24

0,13

0,
13

0,
14

0,
14

0,
14

0,
14

0,
15

0,
15

0,
15

0,
15

0,
16

0,
16

0,
16

0,
16

0,06

0,
06

0,
07

0,
07

0,
07

0,
07

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

16

6
% Sakkaroz konsantrasyonuna ilave edilecek deerler
21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

0,
0
6
0,
1
3
0,
1
9
0,
2
6
0,
3
3
0,
4
0
0,
4
8
0,
5
6
0,
6
4
0,
7
2

0,07

0,
07

0,
07

0,
07

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,
08

0,13

0,
14

0,
14

0,
15

0,
15

0,
15

0,
15

0,
15

0,
16

0,
16

0,
16

0,
16

0,
16

0,
16

0,20

0,
21

0,
22

0,
22

0,
23

0,
23

0,
23

0,
23

0,
24

0,
24

0,
24

0,
24

0,
24

0,
24

0,27

0,
28

0,
29

0,
30

0,
30

0,
31

0,
31

0,
31

0,
31

0,
31

0,
32

0,
32

0,
32

0,
32

0,35

0,
36

0,
37

0,
38

0,
38

0,
40

0,
39

0,
40

0,
40

0,
40

0,
40

0,
40

0,
40

0,
40

0,42

0,
43

0,
44

0,
45

0,
46

0,
47

0,
48

0,
48

0,
48

0,
48

0,
48

0,
48

0,
48

0,
48

0,50

0,
52

0,
53

0,
54

0,
55

0,
55

0,
56

0,
56

0,
56

0,
56

0,
56

0,
56

0,
56

0,
56

0,57

0,
60

0,
61

0,
62

0,
63

0,
63

0,
64

0,
64

0,
64

0,
64

0,
64

0,
64

0,
64

0,
64

0,66

0,
68

0,
69

0,
71

0,
72

0,
72

0,
73

0,
73

0,
73

0,
73

0,
73

0,
73

0,
73

0,
73

0,74

0,
77

0,
78

0,
79

0,
80

0,
80

0,
81

0,
81

0,
81

0,
81

0,
81

0,
81

0,
81

0,
81

Tablo1.2: Refraktometrik okuma ile saptanan sakkaroz konsantrasyonlarnda uygulanacak

scaklk derecesi dzeltmeleri

17

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Zeytinyanda krlma indisi tayini yapnz.
Kullanlan ara ve gereler: Refraktometre, pipet, zeytinya, beher, erlenmayer
UYGULAMA FAUYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Analiz ncesi gereken hazrlklarnz
yapnz.

Laboratuvar nlnz giyerek

alma ortamnz hazrlaynz.
gvenlii nlemlerinizi alnz.

Pipet ile iki prizma arasna zeytinyan

yeterince damlatnz.

leme balamadan nce

refraktometrenin kalibrasyonunun
olup olmadn kontrol ediniz, yok
ise kalibre ediniz.

Scakln en az 5 dakika deimemesini

saladktan sonra krlma indisini okuyunuz.

Kalibrasyon svs ile krlma indisi

belirlenecek olan numunenin
scaklklarnn ayn olmasna dikkat
ediniz.

Ayn deilse scaklk dzeltmesini

mutlaka yapnz.

Scaklk dzeltmesi yapnz.

18

 Ayar vida dmelerini doru ve yerinde

kullanarak lm yapnz

Ayar vida dmelerini doru ve

yerinde kullanarak lm yapnz.
1,46 civarnda bir deer
bulabilirsiniz.
Resimde grdnz deneysel
alma da zeytinya krlma indisi
1,4640 gelmitir. Sizler de dikkatli
ve titiz alarak okuma yapnz.

19

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

1.

Deerlendirme ltleri
gvenlii nlemlerini aldnz m?

2.

Analiz ncesi hazrlklarnz yaptnz m?

3.

Pipet ile iki prizma arasna zeytinyan tamamen doldurdunuz

mu?
Scakln en az 5 dakika deimemesini saladktan sonra
krlma indisini okudunuz mu?

4.
5.

Scaklk dzeltmesi yaptnz m?

6.

Raporunuzu yazdnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

20

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1.

In farkl ortamlara geerken yn deitirmesine.. n boluktaki

hznn madde ierisindeki hzna oranna da .. denir.

2.

Saydam bir ortamdan gelen nn baka bir saydam ortama geerken ynn
deitirmesine.. denir.

3.

Imann 90oClik bir a ile krlmasn salayan geli asna.. denir.

4.

Girdileri alp bir ktya dntren her bir aktiviteye denir.

5.

Refraktometredeki optik ksmlar ..ile temizlenmelidir.

6.

mmersiyonlu refraktometrede sv gerekir.

7.

Refraktometre cihaz, yaklak ... boyutlarnda ve yaklak

.... arlndadr.

8.

Krlma indisi tayininde kullanlan alete. denir.

9.

Abbe refraktometre krlma indisi . aralnda olan

maddelerin krlma indislerini lmektedir.

10.

. yksek ve dk vizkoziteye sahip akkanlarn refraktiv

indexlerinin tayini iin kullanlan bir cihazdr.

ME VE

11.

Yukardaki skalay inceleyerek zeltinin;

A) Ktlece yzdesi .
B) Krlma ndisi

21

12.

Yukardaki skalay inceleyerek zeltinin;

A) Ktlece yzdesi
B) Krlma indisi
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

13.

Bir maddenin krlma indisi aadakilerden hangisine bal deildir?

A) Inn dalga boyuna
B) Scakla
C) Deriime
D) znrle

14.

Aadakilerden hangisi bir refraktometre eidi deildir?

A) mmersiyonlu refraktometre
B) Abbe refraktometre
C) El refraktometresi
D) Okler refraktometre

15.

Aadakilerden hangisi Abbe refraktometresinin blmlerinden deildir?

A) Prizma haznesi
B) Termometre haznesi
C) Mercek
D) Okler

16.

Aadakilerden hangisi kalibrasyon srasnda kullanlmaz?

A)-bromnaftalin
B) Meyve suyu
C)Alkol
D) Pipet

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

22

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Gerekli ortam salandnda kuralna uygun olarak meyve sularnda kat madde
miktar ve kuru madde tayini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

tiiniz meyve sularnda krlma indisine dair herhangi bir bilgi var m?
Aratrnz.
Meyve suyu krlma indisi tayininde hangi tr refraktometreler kullanlr?
Aratrnz.

2. MEYVE SULARINDA KATI MADDE

MKTARI KURU MADDE TAYN
2.1. Prensip
erisinde znm madde ieren zeltilerde k, younluu farkl ortamlardan
birinden dierine geerken krlr. In krlmas, suda znm maddenin karakteristik
zelliidir ve onun konsantrasyonunun bir lsdr. Refraktometrenin kuru madde skalas
20 Cdeki saf sakkaroz zeltisine gre ayarlanmtr.

2.2. Yapl
Rekraktometre nce su ile kalibre edilir. Daha sonra homojen hle getirilen
numuneden 1 damla tamlatlarak okuma yaplr.

2.3. Hesaplamalar
Refraktometreden okunan deer suda znm kuru madde miktarn verir.
Eer okumalar 20 Cde yaplmadysa scaklk dzeltmesi yaplr.

23

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Meyve sularnda kat madde miktar kuru madde tayini yapnz.
Kullanlan ara ve gereler: Refraktometre, pipet, meyve suyu, beher, erlenmayer
lem Basamaklar

neriler

Analiz ncesi hazrlk yapnz.

nlnz giyiniz, maskenizi

taknz.
alma ortamnz hazrlaynz.

Bulank olmayan sv meyve suyunu iyice

kartrnz.

Bulank olan meyve sularn ise

dinlendirdikten sonra lm almak
zere kullannz.

Meyve suyunu lm scaklna getiriniz.

Doru gvenilir bir lm

yapabilmek iin kalibrasyon
srasnda kullanlan sv scakl
derecesi ile numune scakl ayn
olmaldr aksi hlde gvenilir bir
lm yapamazsnz. Bu yzden,
eer lm scaklnda deilse
meyve suyunun scakl, lm
scaklna gelene kadar bekleyiniz.

Refraktometrenin sabit prizmasna 2-3 damla

numune damlatnz.

Tarmadan, prizmay slatacak

kadar damlatmanz yeterli olacaktr,
dikkatli olunuz.

24

 Kapa birka defa ap kapaynz.

Svnn prizma yzeyine tamamen
dalmas, yaylmas iin prizma
kapan birka kez ap
kapayabilirsiniz.

Hareketli prizmay ayarlaynz.

Oklerden bakarak dairenin yars
karanlk yars aydnlk olacak
ekilde ayarlama yaparak okumaya
alnz.

Kalibrasyon dmesini evirerek

koyu-ak ayrmn yapnz ve
l tablosu hangi rakam
gsteriyorsa okuyarak not ediniz.

Krlma indisini okuyunuz.

Kullandnz malzemeleri temizleyerek
teslim ediniz.

Bu deneyde kullandnz vine

suyunun krlma indisini 1,3460
olmasna dikkat ediniz.

Raporunuzu teslim ediniz.

lem basamaklar ve aldnz
notlardan faydalanarak raporunuzu
hazrlaynz.
Raporunuzu retmeninize teslim
ediniz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1.

nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?

2.

Analiz ncesi hazrlk yaptnz m?

3.

Bulank olmayan sv meyve suyunu iyice kartrdnz m?

4.

Meyve suyunu lm scaklna getirdiniz mi?

5.

Refraktometrenin sabit prizmasna 2-3 damla numune

damlattnz m?

6.

Kapa birka defa ap kapadnz m?

7.

Hareketli prizmay ayarladnz m?

8.

Krlma indisini okudunuz mu?

9.

Kullandnz malzemeleri temizleyerek teslim ettiniz mi?

10.

Raporunuzu teslim ettiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1.

erisinde znm madde ieren zeltilerde, k, younluu farkl ortamlardan

birinden dierine geerken ....

2.

In krlmas, zeltinin .. bir lsdr.

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

3.

Meyve suyunu lm scaklna getirmek iin aadaki ilemlerden hangisi

yaplmaldr?
A) Meyve suyu ierisine souk/scak su katmak
B) Meyve suyu miktarn arttrmak
C) 30 dk. kadar bekleyerek lm yapmak
D) meyve suyuna bir miktar alkol katmak

4.

Aadaki skalada, koyu siyah izgi ile belirtilen yeri oklerden baktnzda
grdnz deer olarak dnrseniz bu numunenin krlma indisi aadakilerden
hangisi olabilir?
A) 1,3355
B) 1,3390
C) 1,33525
D) 1,3365

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

27

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Zeytinya krlma indisi lm hangi tip refraktometrede yaplmaldr?

A) mmersiyonlu refraktometre
B) Pulfrich refraktometre
C) Abbe refraktometre
D) El refraktometresi

2.

Refraktometre prizmasna sv damlatrken aadaki malzemelerden hangisi

kullanlr?
A)Pipet
B)Piset
C)Baget
D)Bullu pipet

3.

Meyve suyunda krlma indisi tayininde scaklk ne olmaldr?

A)30oC
B)20 oC
C)10 oC
D)15 oC

4.

Zeytinyann krlma indisi hangi aralkta deiir?

A)1,3360-1,2270
B)1,4500-1,4550
C)1,7700-1,7770
D)1,4677-1,4700

5.

Abbe refraktometre ne kadar aralklarla kalibre edilmelidir?

A)1 yl
B)6 ay
C)2 yl
D)1 ay

6.

Saf suyun krlma indisi 20 oCde aadakilerden hangisidir?

A)1,3300
B)1,33299
C)1,3360
D)1,3325

7.

Abbe refraktometresi aadaki sanayi alanlarndan hangisinde kullanlmaz?

A)Gda sanayi
B)la sanayi
C)Ya sanayi
D)Tekstil sanayi

28

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

8.

Kalibrasyon srasnda laboratuvarda ortam scakl ., nem . az

olmal ve mekanik titreimler olmamaldr.

9.

Temizleme ileminde ve . kullanlmaz.

10. Sktrlabilen maddelerin krlma indisleri . bal olarak da deiebilir.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
11.( ) Karanlk ve aydnlk blgenin snr kritik aya karlk gelir.
12.( ) El refraktometresi asl olarak zeytinya krlma indisi lmlerinde kullanlr.
13.( ) Bir zeltinin ierisinde znm olan madde miktarnn yzdesi bilinmiyorsa
maddenin krlma indisi deerini bularak tespit etmek mmkn deildir.
14.( ) Her ortamn krlma indisi farkldr.
15.( ) In farkl ortamlara geerken yn deitirmesine krlma indisi, n boluktaki
hznn madde ierisindeki hzna oranna da krlma denir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

29

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

11
12
13
14

Krlma krlma indisi

In krlmas
Kritik a
Proses
Tlbent ya da yumuak bez
paras
10-15 ml
100x200x240 mm / 2,5 kg.
Abbe refraktometresi
1,3-1,7
El refraktometresi
D
D
C
B

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4

krlr
Konsantrasyonunun
C
A

30

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8

9
10
11
12
13

14
15

C
A
B
D
A
B
D
o
20,0 C0,5oC %80
Pamuk ve aseton
basnca
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Yanl

31

KAYNAKA
KAYNAKA

DEMR Nesrin, Bekir DKKAYA, Laboratuvar Teknikleri Modl, Kz

Teknik retim Genel Mdrl, METGE Projesi, Atatrk Teknik Anadolu
Meslek ve Meslek Lisesi Yaynevi, ANKARA, 2002.

GNDZ Turgut,
Ankara,1999.

GNDZ Turgut, nstrmental Analiz, Gazi Kitabevi, 6. bask, Ankara,

2002.

HIIL Yaar, Enstrmental Gda Analizleri II, Ege niversitesi Basmevi,

Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi Ders Kitaplar Yaynlar No:30,
Bornova-zmir, 1999

HIIL Yaar, Enstrmental Gda Analizleri III, Ege niversitesi Basmevi,

Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi Ders Kitaplar Yaynlar
No:41,Bornova-zmir, 1999.

HIIL Yaar, Enstrmental Gda Analizleri Laboratuvar Deneyleri, Ege

niversitesi Basmevi, Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi Ders Kitaplar
Yaynlar No:45, Bornova-zmir, 2004.

TS 4890 Meyve ve sebze mamlleri znr kat madde miktar tayiniRefraktometrik Metot.

UYLAER Vildan. Fikri BAOLU, Gda Analizleri II Uygulama

Klavuzu, Uluda niversitesi Ziraat Fakltesi Yaynlar, Bursa,2000.

nstrmental

32

Analiz,

Gazi

Kitabevi,

5.

bask,