EYH BEDREDDN

Esat Korkmaz

ahkulu Sultan Klliyesi Mehmet Ali

Hilmi Dedebaba Aratrma Eitim ve
Kltr Vakf Yaynlar

NSZ

Unutmann l denizinde; gemie-emee nankrln, tehlikelere kar krln,

uyarmalara kar sarln moda olduu gnmzde gemiin bilgisini yaamn hizmetine
vermenin yolu btn tarih almasndan geer.
Eksiklii yaam balamaz, boluk da tanmaz; ne olup ne bitiyor demeye frsat bulamadan
tarih egemenin hizmetine girer ya da bizler bu tarihin hizmetisi oluruz.
Bylesi bir son yakalandnda, ller yaayanlar bir bir gmmeye balar. Yaamn
geleceine egemen olmak istiyorsak zaman yutmak, kendimize egemen olmak istiyorsak
yutulan zaman gzlemek durumundayz.
Gemi olaylarn tarihsel zellii, ancak gelecee katklar ortaya ktnda tam olarak
anlalabilir: Aradan altyz yla yakn sre geti, tam anlamyla gelecek zamanda saylrz;
bilmek iin yeterli zaman gemitir.
Kaynaklar, bo bir evde duran hayaletler gibidir; tarihle
canlandrlabilirse hayalet olmaktan kp aramza katlabilirler.

sulanabilirse

sulanp

Tarihimizi gncellemek ve gncellediimiz tarihimizi gnmzn saldrsndan korumak

dileiyle.(*)

(*) Bu bror, Anahtar Kitaplar Yaynevi tarafndan yaymlanan eyh Bedreddin ve Vridt adl
kitabmdan yararlanarak oluturuldu. Daha geni bilgiye ve ayrntl Bedreddin kaynakasna ulamak
isteyenler, ad geen almama bavurabilirler.

Bedreddini Anmsamak
Engin dnceye daldm anda,
Bedreddini hatrlayp alarm.
Ben, benle ba baa kaldm anda,
Bedreddini hatrlayp alarm.
Bizler eyh Bedreddini Nazm Hikmetin;
Sedirde al yeil, dal dal Bursa ipeklisi,
duvarda mavi bir bahe gibi Ktahyal iniler,
gm ibriklerde arap,
bakr lengerlerde kzarm kuzular nar idi

z kardei Musay ok kiriiyle boup

yani bir altn leende karde kanyla
abdest alarak
elebi Sultan Mehmet tahta km
hnkr idi,
dizeleriyle balayan ve;
Yamur iseliyor,
Serezin esnaf arsnda,
bir bakrc dkknnn karsnda,
Bedreddinim bir aaca asl.
Yamur iseliyor.
Gecenin ge ve yldzsz bir saatidir.
Ve yamurda slanan,
yapraksz bir dalda sallanan eyhimin,
rlplak etidir.
Yamur iseliyor.
Serez ars dilsiz.
Serez ars kr.
Havada konumamann, grmemenin,
kahrolas hzn.
Ve Serez arls kapatm elleriyle
yzn.
Yamur iseliyor,

dizeleriyle son eyh Bedreddin Destanndan rendik: Nazm Hikmet, isyann getii tarih
kesitine, kouun demir parmaklklarna yanaan ve Tornac efikin gmleini giyen
Brklce Mustafann dervilerinden birinin ruhu ile yolculuk etmiti. Biz ise Bedreddinin
kavga/dnce dnyasna, yaamn sonuncu kayna olduuna inanlan ve can tad kabul
edilen, ondan bize ulaan tek kant durumunda bulunan kemikleri ile seyahat edeceiz.
Kemiklerden oluan iskelet, geriye tandnda bin bir can edinir, bin bir dona brnr;
gemiin orasnda-burasnda bedensiz dolaan ve beden beden diye ran Bedreddin
mritlerini uurup aramza tayverir. Bu aslnda sze gelmek/ szle gelmek, yeni bedenlerde
yorumlanmak, yani davrana dnmek, bu yolla gelecee tanp lmszlemek/ lmeden
evvel lmek ya da yaarken dirilmek demektir.
Nazm Hikmetin eyh Bedreddin Destannn sonuna ekledii Ahmedin yks, bu tasarma
arpc bir rnektir. Ahmedin dedesi ile muhabbet eden erenler, tok ve kararl bir sesle yle
der:
-sa peygamberin ls etiyle, kemiiyle, sakalyla dirilecekmi. Bu yalandr. Bedreddinin
ls, kemiksiz, sakalsz, byksz, gzn bak, dilin sz, gsn soluu gibi dirilecek.
Bunu bilirim ite.. Bedreddin yine gelecek diyorsak, sz, bak, soluu bizim aramzdan
kp gelecektir, diyoruz..

eyh Bedreddini Unutmak Sutur

Bir deyi dinlesem sazn telinden,
Dem vursa Serezden, Aydn ilinden,
Bir gl grsem, koparlm dalndan,
Bedreddini hatrlayp alarm.

Herevinin, Kan helaldir, ama mal haramdr, fetvasnn ardndan 18 Aralk 1416 tarihinde
Serez arsnda aslan eyh Bedreddini Unutmak Sutur.
1400lerinbanda, Anadoluda/Trakyada/Balkanlarda, feodal bir devletin egemenlii
altndaki corafyada, temel retim zemininde, yani toprak-otlak zerinde belirleyici retici
gler, yani kyller-obanlar-zanaatkrlar eyh Bedreddinin nderliinde isyan ettiler. saMusa-Muhammet eriatna, bu eriat ideoloji edinen ve yerleik yaam gden devlete/
devletin kurumlarna tavrl bir kanalda, ilksel eitlike toplum deerlerini yeni bir yorumla
yaama geirerek, tarihte ilk kez kapitalizmi ve sosyalizmi de teleyen ve insanla kesin
kurtulu getirecek olan kmil toplumun kurulmasna cret ettiler.
retici gler, var olan retim ilikilerinin yaratt toplumsal elikileri kullanarak yeni bir
toplum yaratmaya soyunduunda ya kendi yaratcln tayabilecek bir nder yaratr ya da
bunu nceden sezen yaratc nderi bulur.
Kimdir bu yaratc nder?
Bu nder ann dna kabilme yeteneini ya da henz tarih olmayan gelecee uzanma
becerisini gsterebilendir; tarihinin snrna gelmi deerleri-kimlikleri yadsmasn bilendir.
Bu yetenek ve becerilerden yoksun olan bir insan ne denli nder kabul edilirse edilsin o
ann snrlar iinde kalan, bakalarnn izini sren, zamann verdikleriyle yetinen, yok
olaca-silinecei sonuna kendini hzla tketerek yaklaan bir kimliktir.
te eyh Bedreddin, ann snrlarn aacak bir kimliin arand bir tarih kesitinde ortaya
km bir nderdir.
dam edildikten sonra eyh Bedreddin Serezdeki tekkesinin bahesine gmld ve yaklak
500 yl orada kald. Lozan Antlamasndan sonra uygulanan zorunlu g srasnda Serezli
Bedreddini Trkler, eyhlerinin mezarn atlar, kemiklerini inko bir kutuya koyarak
stanbula getirdiler. inko kutudaki kemikler 16 yl boyunca Sultan Ahmet Camiinde bir
dolapta sakland; ardndan Topkap Sarayna gnderildi ve 20 yl da orada bekledi. Mal
haram, kan helaldir, diye idam edilen Simavna Kadsnn olu eyh Bedreddin, ikinci
mezarna ancak 1961 ylnda kavuabildi: Kemikleri, 23 Ekim 1961 tarih ve 5/1840 Sayl
Kararla Caalolunda bulunan II. Mahmut Trbesinin bahesine dini trenle gmld.

Torunu Hafz Halilin yazd Menakbnameye gre Bedreddinin babas Gazi srildir;
Orhann olu Sleyman Beyin emri altnda Rumeliyi fethe girien ilk yedi gaziden biridir.
Annesi Hristiyandr; Simavna bnnn kz olduuna gre yksek grevli bir aileden
gelmektedir. Bedreddin, 760/ 1358-59da Simavnay fetheden kiinin yerletii bir kilisede
dnyaya gelir.

Bursada Arabinin Ik Felsefesiyle Tanyor

Dalar grkemliyse, denizler marur,
Bulutlar nemliyse, topraklar amur,
Hele iselerse bir ince yamur,
Bedreddini hatrlayp alrm.

Fethedildikten sonra ilk eitimini Edirnede alr: lk hocas Molla Yusuf onu, ileride uzmanlk
alan olarak seecei fkhla tantrr. Hocas lnce retmen sknts eker: Yeni bakentte
eitimini srdrmesini salayacak yetenekte baka hoca yoktur. Bu nedenle gen Bedreddin
Bursaya gitmek zorunda kalr. nk Bursa, etkin bir kltr merkezidir. lk Osmanl
hkmdarlar tarafndan yaptrlan Kaplca ve Manastr medreseleri dnemin nemli eitim
kurumlar durumundadr: Bedreddin Manastr Medresesinde, nl mderris Molla
emseddin Fenri araclyla Arap evrenselciliinin simgesi bn Arabinin k felsefesini
inceleme olanan bulur ve derinden etkilenir.
Endlsl Arap mutasavvf Muhyiddin Arabi(ll62-l240); btn varlk trlerinin, Tanrnn
grn olduu dncesini savunarak, varlk-birlii/mevcut-birlii grn gelitirdi.
Ona gre, btn varlk trlerinin deimez kayna, balca ilkesi Tanryd. O, nszsonsuzdu, birdi; yaratlmamt, salt akld, salt ruhtu, salt kt, salt istenti. Tanr dnda bir
varlk, bir olu yoktu. Varlk kavram altnda toplanan ne varsa tanrsal grnt. Olu,
tanrsal zn yansmas, duyulur alanda grnmesiydi. Bu nedenle olu, bir yoktan varolu
deil, gizliden aa k, grnmezden grnr duruma geliti, bir fkrmayd. Evren
bamsz bir varlk olmad gibi yaratlm da deildi; tanrsal zn bir btnlk iinde
grnyd. Tanrsal tzle tanrsal z ayr ayr eyler deil, zde eylerdi. Bu nedenle her
z bir tz, her tz bir zd. Evren btnnde deime, bakalama ve zaman yoktu; bunlar
birer grn olmaktan teye geemezdi. Evren tanrsal zden kmadan nce, her nesne bir
gizlilik iindeydi, kesin gizlilik ortamndayd. nsan gizli evrenle grnen evreni birletiren
varlkt; ancak tanrsal zden ayr deildi. Tanrsal z, bu yetkin insanda(insan- kmil) dile
gelir, sz nitelii kazanrd. Bu nedenle insan Konuan Tanr; Tanr ise somut bir varlk
niteliine brnen, Konuan nsand. Bu ayrlk da grnteydi; gerekte insanla Tanr birdi.
Yetkin insana dirilik kazandran, onu dndren, hareket ettiren ruh ise Tanrnn kelm
durumundayd.

Arabiye gre, yetkin insan olabilmenin belli koullar vard: l) Akla dayanan, ondan
kaynaklanan kesinlik; 2) Tanrsal cokunlukla kendinden gei; 3) Derin sevin; 4) Sezgi; 5)
Yce evreni btnlyle kavrama.
Yine Ona gre varln basama bulunuyordu: a) Birinci basamak; tanrsal varlk
basama; bilinemez, kavranamaz, yalnzca dnlr. Grnmeyen mutlak bir ortamdr; bu
ortamda btn nitelikler, nicelikler, eylemler, trllkler tanrsal bire dnr. b) kinci
basamak; varln belirledii ilk alan; btn ortaya k ve grn olaylarnn balang
ortam; bu alan Tanrya gre grnen, ondan sonraki varlklara gre ise gizlidir. c) nc
basamak; ikinci belirleni alan; tek olu ve ilk oluun gerekletii alan; insanln ilk rnei
olarak Muhammetin gerekletii ortam.
Ortaya k, oluun belli aamalara gre gereklemesiydi: l) Birinci aamadaki grn;
ruhlar evrenini oluturur; Tanr katndan kn en yce aamasdr. 2) kinci aamadaki
grn; btn varlk trlerinin en yetkin, en olgun rneklerini ieren evren; btn evrensel
ilkeler, tmeller, biimler bu aamada grne kar; bu rneklere gre varlklar biimlenir.
3) nc aamadaki grn; nesnelerin ortaya kt evren; btn yer kaplayan varlk
trlerini ieren bu evren, grn alanna kn en somut biimidir.
Varlk sorununu sevgi ve sezgi gibi iki ilke zerine yaplandran Arabiye gre insann btn
eylemleri tanrsald. Tanrnn insana en yakn olduu an; sevginin, sevimeden duyulan tadn
en yksek aamaya vard and.

Konyada Hurfilikle likiye Geiyor

Bir kii armha diri aklsa,
Bir fidan kesilip yere yklsa,
Bir eri aaca urgan taklsa,
Bedreddini hatrlayp alarm.

Bursadan sonra Bedreddin, Seluklu dneminden balayarak medreseleriyle n kazanan

Konyaya gider; orada, Hurufiliin kurucusu Fazlullah Hurufinin tilmizi Feyzullahtan ilm-i
huruf dersleri alr Feyzullah-Fazlullah balants, aratrmaclarda ortak kabul grmez; ancak
Menakbname yazarnn Fazlullah konusundaki suskunluu, ilikinin doruluunu kantlar
niteliktedir.
Hurufilik, Fazlullah Hurufinin kurduu, Tanry, insan ve genel olarak varl harfler ve
saylarla aklayan felsefe/inantr. Hurufilik, ncelikle harflerin nemi ve onlarn saylarla
ilikisi zerinde durur: nanlarn ve ykmllklerini Arap abecesinin 28 harfi ve Fars
abecesinin 32 harfiyle yorumlar. Hurufilere gre tanrsal srlar harf ve saylarda gizlidir; harf
ve saylarn gerek anlamlar aa karlabilirse tanrsal srlar zme kavuturulmu olur.
Hurufilik anlaynda Tanr, harflerle seslerden oluur; bu kapsamda varln zn kuran
harflerle seslerdir; harflerin ierdii seslerin grn alanna kmasyla varlk trleri oluur.
Ses insanda sz olarak gerekleir; harfler dile aktarlnca sz nitelii kazanr; bu durumda ses
araclyla harflerin mana leminden madde lemine gemesi olarak alglanr ve olu
bylece gerekleir. Evrenin zeti olmas nedeniyle insann yz hakikatin aynasdr. nsann
yzndeki doutan gelen yedi izgi (hutut- ebiye) yedi g; yine yzndeki sonradan
oluan yedi izgi (hutut- mmiye) yeri temsil eder. Bu on drt izgiyle bu izgilerin insan
yznde bulunduklar on drt yerin toplam yirmi sekizdir; yirmi sekiz harf Tanry gsterir;
insanda grnen ve konuan Tanrdr. Hurufilikte, btn varlklar insana, btn insanlar ise
peygamber ve imama baldr. Nasl peygamberlik Hz. Muhammetle en yce ve en son
noktaya ulamsa tpk bunun gibi imamlk da Hz. Aliyle olgunlua ulamtr; Hz. Alinin
soyundan gelenler bu olgunluu srdrr. mam Hasan Askeri, zhir imamlarn
sonuncusudur; ondan sonra gayb dnemine girilir; gizli imam dnemi (gayb dnemi)
Mehdiyle balar ve Mehdi de Fazulullah Hurufidir. XIV. yyn sonlarnda ortaya kan
Hurufilik, ran, Azerbaycan, Irak, Anadolu ve Rumelide taban buldu; randa siyasal
glklerle karlaan Hurufiler, Osmanl topraklarna snd: Fazulullahn ba halifesi olan
Nesimi Bektai Tekkesine snarak, tarikatn buradan ynlendirmeye alt.

Bilim Akna Kahireye Yolculuk

Zalimler dme geldii zaman,
Bir kbus uykumu bld zaman,
Bir ilim adam ld zaman,
Bedreddini hatrlayp alarm.

Bursada bn Arabi felsefesiyle karlatktan sonra daha nce edindii fkh bilgisiyle yeni
edindii bilgi arasndaki elikiler Onu rahatsz eder. Konyada tant Hurufi felsefe/inan,
elikileri azaltacana daha da arttrr. Kararszlk iinde kvranan Bedreddin, dnemin
niversite kenti Kahireye ynelir. Kahire mderrisleri denli medreseleriyle de nlyd:
Menakbnameden Kahirede bir Rmi lobisinin var olduunu reniyoruz. Kaynaklar da bu
durumu yalanlamyor. Burci hanedannn ilk hkmdar Sultan Berkuk, Trke konuanlar
zellikle destekliyordu. Saylar olduka fazla olan Anadolulu sfiler, bir araya gelerek kimi
hanikhlarda etkili oldular. 1355te bn Tuln Camii yaknnda kurulmu olan ve Msrl
olmayan rencilerin buluma yeri olarak ne kan eyhniye Hanikh bunlardan biriydi.
Hanikh, Ekmeleddin el-Bayburti gibi nl bir mderrise ynetiliyordu. Ekmeleddinin
Sultan zerinde byk etkisi vard: eyh, mritleri iin Berkuktan gzde grevler talep
etmekten geri kalmazd.
te Bedreddin Kahireye gelince bu etkin evrenin iine girer: Menakbname, Bedreddinin
Msra geli tarihini 8 Aralk 1382 olarak belirtir. lgin bir rastlant, yazglar biraz da benzer
olan, Mukaddimeyi yazm-bitirmi, nnn doruuna tanm, Tunustan kovulan bn
Haldun da ayn gn Msra ayak basar. Yine Kahirede Mukaddem Tepesinde, banda
Kaygusuz Abdaln bulunduu Kaygusuz Abdal Dergh bulunmaktadr. Menakbname,
Bedreddin-bn Haldun ya da Bedreddin-Kaygusuz Abdal ilikisinden hi sz etmez. Dedesini
aklama amacn srekli canl tutan Hafz Halil tehlikeli ve riskli bulunan bu kimliklerle
Bedreddin ilikisini kanmzca silmektedir.

Mridi Ahlati ile Tanmas ve Yol Doumu

Ne zaman yzm garba dndrsem,
Gruba bakarak hayale girsem,
Gnei batarken sararm grsem,
Bedreddini hatrlayp alarm.

Seluklu kurucu ailesinden gelen, iki dil bilen Bedreddin bu etkili evre iinde olanaklarn iyi
deerlendirmi ve Saraya girmekte fazla zorluk ekmemitir. Hafz Halilin tanklna gre
Rum I(Pertev-i Rum) adyla anlan bu gen limin n karsnda Sultan Berkuk ilgisiz
kalamaz ve Onu Saraya davet eder; olu Ferecin zel hocalna atar. Bedreddin,
gelecekteki yazgsn belirleyecek olan tasavvuf yolundaki mridi Hseyin Ahlati ile
Sarayda karlar. Sultan Berkuk, Ahlatiye ve Bedereddine birer Habe cariye sunar. Bu
cariyeler, Simavnal Bedreddinin yaamnda nemli ilevler stlenecektir: Cazibe,
Menakbname yazarnn babas, yani Bedreddinin olu smailin annesi; Ahlatiden ald
bilgilerle bir kadn sfi aamasna ykselen Mariye ise tasavvuf konusunda Onun retmeni
olacaktr. Sylencesel anlatma gre Bedreddin bir gece Mariye ile grr; grmeden
sonra vecde gelir; sfilerin yoluna katlmaya karar verir; yaplan bir yola giri treniyle
Ahlatinin mridi olur. Bu durum Bedreddinin yaamnda belirleyici bir krlmadr. Daha
nce eitimini grd fkh biliminden firar eder; dervilerin kl abasn giyer; mallarn
yoksullara datr; sfi gelenekte kimi sylencesel anlatmlarda tank olduumuz gibi tm
kitaplarn Nile atar. Ardndan yeni yaamnn ile dnemi balar.
Bedreddinin nl bir fakih iken birden bire ateli bir sfiye dnmesi, Kahiredeki Rumi
dostlar telalandrr: Bedreddinin yol ve eitim arkada Meyyedi, durumu aktarmak zere
babasna, Rumeliye gnderirler. Menakbname metni, babasnn, durumdan kayglanacana
byk sevin duyduunu belirtir: Ya sevgisinden ya da Rumelinin u beyliklerinde kendisine
gereksinme olduundan hizmetlisi ahne Musay olunu Rumeliye dnmeye ikna etmesi
iin Kahireye gnderir. Musa, Edirneden Kahireye giderken, kendini Timurun am
kuatmasnn ortasnda bulur(1400 sonu). Memluklular tarafndan zorla silah altna alnr ve
sylenceye gre byk kahramanlk gsterir. 25 Aralk 1400de Memluk ordusu yenilgiye
urar; Musa esir der. Yiitliinden etkilenen Timur, Onun Msra gitmesine izin verir;
1401in Mart banda Kahireye ular; Bedreddini dervi klnda bulur. Babasnn isteini
iletir, ancak O bu istei reddeder. Uzun esriklik dnemi Bedreddini ypratr: Ahlati onu
iyiletirmeye alr; ona elma suyu ve srdilinden oluan bir diyet uygular. Kalbini ve srtn
dinledikten sonra, hava deiimi nerir; nk tp, durumuna kar aresizdir. Bedreddindeki
cevherin nceden ayrdna varan Ahlati, onu grnte hava deiimi iin gerekte ise di
olarak Tebrize gnderir. Bedreddinin Tebriz yolculuu Menakbnamede ayrntlaryla
verilir: Tebriz o dnemde Timurun siyasal egemenliine girmi bir blgedir. Timur ile

Beyazda kar dzenledii seferin ardndan Anadoludan dnerken karlaacaktr. Timurun

geliinden nce Tebrize ulaan Bedreddin, tartmal olmakla birlikte Mays 1403te ordunun
k kararghnda karlar. Bedereddinin di olarak kald-gezdii blge Safavi tarikatnn
merkezi ve Hurufiliin etki alandr.
Timur istilasn izleyen dnemde Safeviler, zellikle Dou Anadolu Trkmenleri arasnda ok
sayda yanda buldu. Safiyettin-i Erdebilinin torunu Hoca Alinin lmesi[1429] zerine,
tarikatn ynetimini ele alan Cneyt[1447-1460], Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasann kz
kardeiyle evlenerek, bu lke topraklarnda rahata dolama olanan elde etti. evresine
toplad 12.000 mridiyle Grc ve erkez topraklaryla irvanahlara saldrd; bu
saldrlardan birinde ldrlnce yerine olu Haydar geti. Haydar mritlerine, On ki mam
simgeleyen on iki dilimli kzl ta giydirdi; bu nedenle kzl ta giyen Haydar yandalar
Kzlba adyla anlmaya baland. Haydar, babasnn cn almak iin irvanahlarla giritii
savata ldrlnce yerine oullarndan Ali geti. O da Tebriz zerine yapt bir seferde
ldrlnce[1501] yetkiyi, kk kardei smail bin Haydar (ah smail) ald; dedesi Uzun
Hasann devletinin bana gemek iin youn bir mcadeleye girdi; Trkmen oymaklarnn
da desteiyle Azerbaycan zerine yrd; Tebrizde saltanat tacn giyerek hkmdarln
ilan etti[1501]; egemen olduu topraklarda ran ulusuluunun temelini att; iiliin, devletin
resmi dini olmasn salad.

Kahireden Halepe
Kemal der: Dnyaya geldim geleli,
Gzmn pasn sildim sileli,
Hasl kendimi bildim bileli,
Bedreddini hatrlayp alarm.
Dervi Kemal

Bedreddin Timurdan ve yakn evresinden itibar grr; Timur hizmetinde almay nerir.
Ancak Bedreddin kabul etmez. Grd bir rya onu etkiler; Msrdan Ahlatinin hasta
olduu haberini alr ve Ahlat-Bitlis zerinden gizlice Kahireye dner. Bedreddinin Msra
dn politik ve dinsel adan hareketli bir dneme rastlar. Ahlati ok hastadr; lmnden
nce Onun halifesi seilerek hanikhn bana getirilir: Gen olduu savyla kimi mritler bu
seime itiraz eder; Bedreddin ekilmeyi nerir, ancak kabul edilmez. Bedreddin Msrda 6 ay
kalr ve ani bir kararla Kahireden ayrlr: Menakbname bu ayrln nedenini, eyhin
bundan byle deneyimini doduu lkede yaymak istemesi, olarak belirtir. Ne var ki bu
gerekeyi yaama geiren baka nedenler de vardr: Msrda siyasi bir kargaa hkm
srmektedir. Kardeleriyle taht kavgasna giren Bedreddinin eski rencisi Sultan Ferec, 20
Eyll 1405te Suriyeye kamak zorunda kalr. Ekonomik durumun ktlemesi, buna kout
olarak beliren ktlk, medreseleri olumsuz ynde etkiler. Gelimeler sonucu Bedreddin
Kahireden Halepe gitmek zere ayrlr: Onyedi yanda da Kudste kendisine katlr.
Halepte Bedreddini bin kadar Trkmen karlar; Ona bir hanikh yapmak isterler;
yanlarnda kalmas iin srarl olurlar. Ancak Bedreddin Anadoluya gitmekte kararldr.
Halep sfi gelenein ok canl olduu bir kentti: Simyaclk ve byclkle sulanan
Shreverdi, zndk olduu savyla XII. yzylda bu kentte idam edilmiti. Hallac- Mansur
geleneini srdren Hurufi Nesiminin derisi burada yzlmt.
Halepten ayrlan Bedreddin Konyaya Karaman Beylii topraklarna ynelir: Karaman
Beylii, on yl kadar nce Yldrm Bayezd tarafndan ilhak edilmi, ancak Timurun
korumas sayesinde yeniden kurulmutu. Karaman ykseliinin bata gelen ad olacak olan
Mehmet b. Alaeddin Ali, Timurca Bursa hapishanesinden yeni kurtarlm, topraklarna
yeniden sahiplenme abas iine girmiti. Alaeddin Ali oullarnn taht kavgasyla alkalanan
huzursuz Karaman topraklarnda ilerleyen Bedreddin sonunda Konyaya varr. Konya Onun
ilk eitim ald kentlerden biridir ve olaslkla birok tand vard. Mritlerinin kendisi iin
ayrd bir eve yerleir ve kentteki bir medresede dersler vermeye balar. nl bir sfi
soyundan gelmesine karn Karaman Beyi hi de sfilerden holanmazd: Hatta kimi
kaynaklar Karaman Beyinin mnkir olduunu belirtir. 1420lerin sonunda, Bourgognelu
valye Bertrandon de La Brocquire Karaman Beyinin tavrn u tmcelerle aklar: O ne
iyi bir Hristiyan, ne de iyi bir Mslmand ve ona iki peygamberden, yani Nasral sa ve
Muhammedden sz edildiinde, hayatta olan hangisiyse ona-yani hibirine- balanmak

istediini sylerdi. Menakbnamenin tankln l alrsak Bedreddin Beyin gzne

girmeyi baarr: Bunun zerine Bey Bedreddinin mridi olur.

Halepten Anadoluya
Bir ah olsam hkmeylesem cihana
Kilise, mescidi ykar giderdim
Okullar yapardm btn insana
Cehaleti kkten sker giderdim
Fabrikalar kurar idim her yerde
kilii kovar idim bu serde
Ayr gzle bakmaz idim bir ferde
Cihana bir gzle bakar giderdim

Konyadan ayrlan Bedreddin, varln yine Timura borlu olan Germiyan topraklarna girer:
Sfilere kar daha olumlu olan Germiyan Beyi II. Yakub ve annesi, Menakbnamenin
bildirdiine gre eyhi yaya olarak karlarlar ve Ona iltifat ederler.
Daha sonra Bedreddin Menderes Vadisine ve Aydneline ynelir: Aydnoullar Timur
tarafndan eski yetkisine kavuturulmu durumdadr. Bedreddin hareketinin iki nemli ismi bu
topraklarn insandr: Brklce Mustafa ve Torlak Kemal. Bedreddinin adna balanan byk
isyan, nce burada, Brklce Mustafa ve Torlak Kemalin ynetiminde balamtr. Osmanl
kaytlarna bakacak olursak Bedreddin, bu iki isyan hareketini desteklemitir. Torunu Hafz
Halil ise tersi grtedir: Dedesini ok tehlikeli bulduu bu iki hareketten saknmak ister.
Ancak yine de torununun kaleminden kan Menakbname son derece nemli kimi ayrntlar
verir: Buna gre Bedreddinin grleri, Anadoluyla snrl kalmaz, Mslman iktidara bal
olmayan bir Hristiyan yresine, Ceneviz egemenlii altnda bulunan Sakz adasna kadar
yaylr.
Brklce ve Torlak ilikilerini silen Hafz Halil, isyann bu nemli merkezine dedesinin
Edirneye dndkten sonra davet zerine bir kez daha gittiini belirtir: Kim bilir belki de
isyann ayrntlar bu ziyaret srasnda grld. nk Menakbname, bu blgeyi Bedreddin
dncesinin yayld merkezlerden biri olarak ne karr: tesinde, Bedreddinin olu
smail burada kalr, burada lr ve Nizar ya da Nazar adnda bir kyde gmlr. smail
ldkten sonra Bedreddinin torunlar Brklce Mustafaya emanet edilir.
zmirolunun daveti zerine Bedreddin Tireden geip zmire gider. zmirolu, Osmanl
egemenliinin Ege topraklarna kadar genilemesine iddetle kar kan bir kimliktir. eyh
Bedreddin ile zmirolu Cneydin eylemleri kukusuz sadece siyasi ilikileri
kucaklamyordu. tesinde byk olaslkla Bedreddin ile Cneyd arasnda bir mrit-mrit
ilikisi vard: Bedreddin dncesinin Cneydin ynetimindeki topraklarda byk baar
kazanmas bunun kant durumundadr. Menakbname bu duruma tanklk eder: zmir
Kalesindeki btn askerler, komutanlarn rnek alarak onun mridi olmay kabul ettiler.
Gelimeler Bedreddini bir sylence kimlii durumuna getirir: n ve gsterdii kerametler
slam snrlarn aar ve komu Sakz adas halknn kulana kadar gider. Sylencesel

zeminde Bedreddin, kfirlerin lkesine giderek ikna yoluyla ya da keramet gcyle, dini
kadrolardan yani kei ve rahiplerden balayarak hak dininden olmayanlar imana getiren bir
dervi olup kar. Sylencesel anlatmlar Trk olmayan kaynaklarn tanklnda
irdelediimizde kimi ipularn alglayabiliriz: Mslman vaizlerin, Balkan ya da Ege
topraklarnn slamlatrlmas almalarnn uydurulmu olmas dnlemez. Bu durum
Hristiyan kaynaklar asndan srekli kayg verici bulunmutur. Bu nedenle Menakbnamede
dile getirilen olaylarla, en azndan byk bir blmyle dier kaynaklarda aktarlan tarihsel
gelime arasnda ak bir elikinin olmad grlr. tesinde bir gerei burada aktarmak
yerinde olacaktr: Ceneviz egemenliindeki Yunan adas Sakz ile Trk egemenliindeki kara
arasnda iliki kurmak o dnemde kolayd. zmirden Sakza kolaylkla gidilebildii gibi
Sakz elileri glk ekmeden zmire gelebilirlerdi. Yaanmakta olan gereklik nedeniyle
zmirolu, Bedreddin gibi bir kimliin dn gvencesine bavurulmadan Sakza gitmesine
izin verir. Aslnda bir nceki yzyln sonlarndan bu yana sregelmekte olan Anadolu ile Ege
adalar arasndaki kt ilikiyle badamayan bu durum, Timur hareketiyle tersine dnmt.
1402de Bayezdn Ankarada urad yenilginin sonunda Osmanl gcnn silinmesi ve
Timurun korumas altnda Anadolu kysndaki beyliklerin yeniden kurulmas, iki ayr
egemenlik alannda bulunan adalarla kara arasndaki ilikileri batan baa deitirdi.

syan rgtleniyor
Gerek insanlar bilirdim Allah
Ondan gayrisine tapmazdm billah
Ne Kbe kalrd ne de Beytullah
Yerine bir arpa eker giderdim
nsanlktan baka olamazd cennet
Yok olurdu sa. Musa, Muhammet
Kalkard dnyada mezhep, tarikat
Dinlerin ban zer giderdim

Hristiyanlarla ilikileri asndan ksa bir sreyi kapsasa da belirleyici bir nitelik tayan bu
yolculuktan sonra Bedreddin, doduu topraklara, Trakyaya dnmeye karar verir: Anadolu
beyleri arasndaki sava nedeniyle denizyolu Saruhan Bey donanmasnca kesilmi
durumdadr. Bu nedenle Bedreddin, Edirneye gitmek iin karayolunu tercih etmek zorunda
kalr. Ktahya ve Domani zerinden Bursaya geer. Yolculuk srasnda, adna balanan
isyanda belirleyici rol oynayan dier mridini, yani Torlak Kemali tanmak olanan bulur.
Bedreddin Edirneye dn gzerghn belirlerken, yaylalardaki Trkmenlerle ilikiyi
boyutlandrmak isteindeydi. nk Trkmenler, XIV. yzyldan balayarak Domani
Dandan Uludaa kadar uzanan engebeli blgelerde srlerini otlatyorlard. Gelimeler
bize, Bedreddinin dncelerinin dalk alanlarda kentlerden soyutlanm biimde yaayan
Trkmenler arasnda iyi kabul grdn kantlyor. Bedreddin dn yolunda, Kurudada
Trkmenlerce heyecanla kucaklanr. Yine eyh, Keida(Uluda) eteinde bir Torlak
topluluunca karlanr: Torlak topluluunun kynn ad Srmedir. Srme, Bedreddin
dncesinin yayld Menderes yaknndaki Nizar ve Bulgaristanda Zara blgesindeki
Dualar ile birlikte merkezden biri olacaktr. Olaslkla Aydnelinde patlak veren
Brklce syan, Saruhanda balayan Torlak isyan ve Rumelinde ba veren Bedreddin
isyan bu merkezde planlanmt. Torlaklar, Kalenderiye tarikatna bal gezgin dervilerdi.
Babai Hareketinin bastrlmasndan sonra Moollar ve Beylikler dneminde halk katnda
srekli varlklarn hissettirdiler. rgtl feodal devlete tepkilerini hep canl tuttular. Merkezi
otoritenin zayflad her koulda isyan ettiler ya da isyan eden dinsel-siyasal hareketin iinde
yer aldlar. Kentleri rgtl devletin egemenlik alan olarak algladklarndan oralara bile
girmeyi kendilerine yasakladlar. te Bereddini karlayan vahi doalarna uygun taknlk
iinde hareket eden bu dervi topluluuydu. Kaytlar bize Torlaklarla ilk temasn olumlu
sonu vermediini sylyor: Grne baklrsa tasavvufa gnl vermi olmakla birlikte
Msr medreselerinden yeni km bu gen alimle kaba saba, ateli ve takn Torlak topluluu
arasnda hibir ortak yan yoktu. Menakbname yazarnn anlatlarna bakacak olursak
Torlaklar Onu, beylere hizmet etmi olmakla suluyor, bey saraylarnda geirdii zaman

dnda neler yaptn renmek isterler. Grmeler olumlu sonu verir; grn alr, ortak
nokta bulunur: Ve mridi olmay kabul ederler, ancak yine de Bursaya girmeyi yadsrlar,
kentin kysna kadar gelirler ve eylerini uurlarlar.
Artk Bedreddin btni medrese eitimi alm bir bilim adamnn saygnln, Seluklu
kurucu ailesinden gelen bir adamn nfuzunu ve gebe babalarn kerametlerini kiiliinde
toplayan bir isyanc idi. Halepten Balkanlaraa kadar uzanan halk destei bunun kant
durumdayd.
Bedreddin eitimine ilk balad, bn Arabi felsefesiyle ilk tant kent olan Bursada bir
sre kald; gelecee hazrlk anlamnda kimi ilikilerde bulundu. Ardndan Gelibolu zerinden
Trakyaya geti; Bolayr-Kuruda ve Malkara yolunu izleyerek Edirneye ulat. Edirnede
birka ay kaldktan sonra davet zerine Bursa ve Aydna dnd: Olaslkla isyann ayrntlar
bu yolculuk srasnda kararlatrld. Sonra yine Edirneye dnen Bedreddin; tam yedi yl
dnya ilerinden elini eteini ekti ya da yeraltnda yaad. Bu sfice davran gnmz
diline evirirsek dncelerini gizlice yayd anlam kar. Gizlilik dneminden arpc
ipular ulayor bize: Hristiyanlarla yeni ilikiler kurar Bedreddin. Edirneye ard
Enezli iki rahipten biri ailesiyle birlikte yanna yerleir; rahibin bir Ermeni ile evli olan kz
kardei dnda tm aile yeleri slamlar. Oysa ailenin slamlamayan tek yesi olan bu
kadnn kz, Bedreddinin olu smailin ei ve Menakbname yazar Hafz Halilin annesi
olacaktr.

Taht Kavgas Bedreddinin Aleyhine Sonulanyor

Bir olurdu zengin fakir her zaman
aresiz dertlere olurdum derman
Ne gvur kalrd ne de Mslman
Tmn bir yola eker giderdim
Gece gndz alrdm millete
Bir faydal kul olurdum elbette
Bir rmak olurdum Gneten te
Yeni fezalara akar giderdim

Taht kavgas kapsamnda Musa elebinin kardei Sleyman malup etmesi bir bakma
Bedreddin ile kkl ilikisinin de balangc oldu: Bedreddin, ok nemli bir grev olan
kazaskerlie getirildi. Dnya ilerinden elini-eteini ekmi bir sfinin bylesi bir grevi
kabul etmesi-ki daha nce Timurun nerisini yadsmt- dncelerini siyasi eylemin
hizmetine sunmann zamannn gelmi olduunu gsterir. nk Osmanllarn zayf
dmesini izleyen dnemde Anadoluda ve Balkanlarda anari hkm sryordu; bu
topraklar patlamaya hazrd bir bakma. D koullar bir isyan iin olaanst elveriliydi.
syann hazrlk aamas Musa ile temsil edilen Osmanl meruiyetinin glgesinde kotarld:
Kazaskerlik grevinin Bedreddine kazandrd gl konum Ona, dncelerini yayma,
halkla sk bir ba kurma frsatn verdi. Seluklu kurucu ailesinden gelmesi Onu Varna,
Silistre, Edirne ve Serezde yerlemi bulunan zzeddin taraftarlarna balyordu. Osmanlnn
merkezi bir g durumuna gelmesini nleyecek her trden abay tm olanaklaryla
destekleyen Eflak voyvodas Mircea ile bu dnemde iliki kuruldu. Bedreddinin Edirnede
inzivaya ekildii dnemde(1407-1411) Cneyd, zmirdeki beyliinden srlm, Arda
Nehri zerindeki Ohriye sancakbeyi atanmt. Bedreddinin eski mridi bu beyle isyann
atsn kurduunu da syleyebiliriz.
Taht kavgasnda Sleyman bir sre de olsa meru iktidar temsil etti: Trakyada temellenen bu
iktidar arlkla Rumelili idi; savaa pek hevesli olmayan andarl destei Onu
edilgenletiriyordu. Anadolulu nitelii daha baskn olan Mehmet elebi, babasnn Asya ve
Avrupada bulunan mlkn yeniden birletirme politikasn gtt: mparatorluun ilahi
ideolojisi olmaya yatkn grd dinsel ortodokslua, yani Snnilie sk sk sarnd.
Musaya gelince, Rumeli u beyliklerinin btn-heterodoksi sava insanlarn potasnda
toplad. Doal olarak taraftarlar Tuna boylarnn Trkleri idi. Olaylar rgs iinden
gelecee bakan Musa, halkn ok sevdii, Seluklu kurucu ailesinden Bedreddini

kefetmekte gecikmedi. Musann eyh ile karlamas sylencesel bir anlatmla sunulur:
Hkmdar ryasnda eyhi grr ve ertesi gn Onunla camide karlar. Ve bu durumu bir
keramet olarak alglar ve Ona mrit olur.
Menakbname yazarnn belirttiine gre zmirolu Cneyd, Ohri Sancakbeyliinden
ayrlmakta zgr braklr; zmir ve Tiredeki yandalarnn desteiyle Aydnelini yeniden ele
geirir. Yine Osmanl vakanvislerinin kaytlar, 1411-1413 arasnda kazaskerlik yapan
Bedreddinin, Brklce Mustafa adnda birini kethda olarak grevlendirdiini belirtir.
Olaslkla Aydneline egemen olan Cneydin onayyla Rumeliye geen Brklce Mustafa
Bedreddin tarafndan etkili bir grevle grevlendirilmitir.
Ne var ki Musann Osmanl otoritesini temsil durumu uzun srmez: Kardei Mehmet
tarafndan iktidardan drlr; Eflakl mttefiinin yanna kamaya alrken yakalanp
ldrlr. Gelimeler Bedreddin iin yakc sonular retir: Kendisi azledilir, mritlerinin
ou hapsedilir. eyh ve ailesi ulufe balanarak znike srgne gnderilir. znikte srgnde
iken yazd et-Teshl adl yaptnn sonu blmnde duygularn yle aklar Bedreddin:
Bu kitab tamamladm u srada doduum kentten uzaktaym; znt ve felaket
iindeyim. Yreimde yanan ate gnden gne byyor. Ey gizli iyiliklerin Efendisi bizi
korktuklarmzdan koru.

Hznl Son
O gn grseydim yzm glerdi

Dnyada insanlar bayram ederdi

Ne bir silah ne bir atom kalrd
Bir ulu deryaya dker giderdim
breti der varlmz bitmezdi
nsanolu yanl yola gitmezdi
Ayr gayr devlet icap etmezdi
Dnyaya bir bayrak diker giderdim.
breti

Anadoluda Brklce ve Torlak isyanlarnn balamas zerine Bedreddin znikten ayrlr ve

kendi doal mttefiklerine ynelir: Bunlar sfendiyarolu ve Balkan prensleridir.
Menakbname, Bedreddinin geldii gece sfendiyarn bir olunun olduunu belirtiyor. eyh,
inedii bir hurmay ocuun azna atar ve ona smail adn verir.
Menakbname, Mehmet Iden korkan sfendiyarolunun Bedreddini bandan savmak iin
elilik greviyle Krm Tatarlarna gitmesini nerdiini belirtir. Bedreddin her eyin
farkndadr. Pek istemeden de olsa gemiye biner. Gemi rotasn deitirir ve Eflak kylarna
ular: Bedreddini sahile karp brakr ve ekip gider. Eflak sahilinde terk edilen eyhe,
yrenin Hristiyan halk sahip kar. Eflakta, Sultan Mehmetin gazabndan kaan Musa
yandalar Bedreddinin evresinde toplanr. Eflak-Bodan Sava srdnden Bedreddin
Krma gitmekten vazgeer; sonucu ne olursa olsun Edirneye dnmeye karar verir.
Menakbnamenin bu yargsn paylamak pek olas deil: rnein Osmanl vakanvisleri
Bedreddinin Taht ele geirmek iin Deliorman blgesinden balayarak Balkanlarda dzenli
bir isyan rgtlediini belirtiyorlar. Hafz Halil ise isyandan saknarak, dedesinin Edirneye
yryn, yeni yazm olduu Nrl-kulb adl yaptn Sultana sunma isteine balyor.
tesinde sufi dedesinin bu giriimini eceli geldiinde avcya giden av gibi kendini isteyerek
kurban etme eiliminin iine yerletiriyor: Doal olarak Hafz Halilin betimlemesi Hz.
sann Kudse yryn anmsatyor. sann getii yollara yaprakl dallar serilmesini,
halkn cadde kenarlarna toplanarak Onu alklamasn artracak biimde Bedreddinin
getii yerlerde insanlar toplanr ve onu alklar; armaanlar sunar, ondan tler istenir.
Sylencesel anlatmla da olsa bu betimlemeler, Bedreddinin blgede ok iyi karlandn
anlatr, tesinde militan bir tabannn olduunu kantlar. Hafz Halile gre Bedreddinin
Edirneye doru yry Sultan tarafndan yanl yorumlanm ve bir komplo olarak
alglanmtr.

Bedreddin hareketini daha tohum halindeyken ezmek isteyen Sultan, Selanik Kuatmasn
kaldrarak Bedreddiniler zerine yrmtr(1416 sonbahar): Klk deitirmi 200 adamn
Bedreddini yakalamak iin Balkanlara gnderir. Hafz Halil Menakbnamesinde yine sevi
bir hava iindedir: Sultann adamlar Bedreddine yaklatklarnda O namaz klmaktadr. yi
bir mneccim olduu iin, tanrsal yazg defteri olarak alglanan Gkyznde kendi lm
fermann okur. evresindekilere ecelinin geldiini ve kaderin tecelli etmesi gerektiini
syler. Kendisini yakalamakla grevli birlik yaklatnda onlar nezaketle selamlar. Tutuklu
olduu sylenir. Sereze gtrlr, hapsedilir ve yarglanmay bekler. Peygamberlik davas
gtmekle, padiahla talip olmakla sulanr. Dedesini aklama kaygsn srekli nde tutan
Hafz Halile gre Brklce Mustafann ve Torlak Kemalin entrikalar Ona mal edilir. Daha
sonra Sultan ile tutsa arasnda bir yzleme gerekleir; bunu, randan yeni gelmi Molla
Haydar Herevi ile yz yze yaplan ve iki gn sren bir tartma izler. Herevinin Kan
helaldir, ama mal haramdr, fetvasnn ardndan 18 Aralk 1416 tarihinde Serez arsnda
aslr.