Krt rgtleri Ulusal Konferans iin ne diyorlar?

D D Irak Kurdistan C ephesi yapt son toplantsnda K rdistaff Ulusal Konferansnn

toplanm as in bir karar ald. Krt politik rgtleri tarafndan teden beri savunulan ulusal
konferans, kongre veya ulusal b ir otorite yaratlmas tartmalar bu kararla birlikte yeniden
g n d em e geldi. Kurdistan Press ulaabildii rgtlerin konuyla ilgili grlerini ald. O O
T e v g e r Iran-K D P H evgirtina Gel Kaw a PR K (R zgari) TSK KIP K .U .K

Bi hviya rojn
ad ron sersala
xwedevann xwe
proz dikin...

Mutlu ve aydmlfe
gnler dilei ile
okuyucularmzn
yeni yln kutlarz...
KURDSTAN PRESS

SAYFA 2 - 3

>Nr: 87(17-18) 26.12.1990

Year: 5

*The Kurdish Newspaper

PRICE
B IH A FYAT

Tel; [46] 08-29 83 32

Telex; 131 42

Telefax; 08-733 95 54

3 DM
15 Skr
3.5 G
3 S fr
1.5
2

Erivan niversitesi Dou Bilim ler Fakltesi Profesr G arnik Asatryan;

O O O Erm eni - Krt ilikileri konusunda ge re k parlem ento, gerek Erm eni
evrelerinde iki ya da gr yoktur... Tek b ir gr var, o da Krt hareketine duyulan
sem pati ve dostluktur... ...Erm eni ulusu ge lecein i Krt ulusundan ayr grm yor...
ki halk arasnda varolan tarihi ilikiler daha da iyilem eli ve gelitirilm elidir...
O O 1 9 8 5 d e G o rb a o vun SBKP G enel Sekreterlii grevine balam asyla
uygulam aya konan Perestroyka, G lasnost politikalar SSCB bnyesinde halklar
o k hzl b ir ekilde etkiledi... D enebilir ki, ulusal bilinlenm e b ir patlam a
eklinde oldu. Bunun en nem li nedeni geen 70 yl iinde
m illi taleplerin bask altna alnm olm asyd...

1915 je n o sid in d e 1,5 milyon E rm en i katledilm iti.

SAYFA 12 -13

KURT POLTK RGTLER ULUSAL KONFERANS KONUSUNDA NE DYOR?

Irak Kurdistan Cephesinin son toplantsnda alm ol

duu nemli siyasal kararlarndan bir de, Krdistan Ulu
sal Konferansnn toplanmas iin somut admlar atlmasyd.
Cephenin bu kararyla birlikte teden beri birok Krt
rgtnn tartt, savunduu ve gerekliliini vurgula
d ulusal konferans veya kongre toplanmas ile ulusal
bir otorite yaratlmas tartmalar yeniden gndemleti.
Krdistan ulusal ve toplumsal kurtulu mcadelesi iin
de yer alan siyasal glerin dankl, iletiimsizlii ve i
birliinden uzak tavrlarnn yaratt olumsuzluklar orta
da. Bu konuda gemite srdrlen dar grup tavrlar ile
blgesel ve parasa! karlarn tek l alnmasnn yarat
t eksiklikler her gn bir kez daha kendini gsteriyor.
Burada uzun uzadya tahlillere girimeden unu vurgu
lamak gerek: Krdistan ulusal kurtulu hareketi tek bir se
se ve uluslararas temsil yeteneine sahip bir kuruma ka
vumak zorundadr.
ran-lrak sava srecinde Gney ve Dou Krdistan
hareketlerinin ilikilerindeki dmanlklann ve iletiimsizli
in smrgecilere yaramadn bugn kim iddia
edebilir?
ran-Osmanl imparatorluktan dneminde o devletlere,
1923 Lozan emperyalist paylam Antlamas'ndan son
ra ortaya kan Trkiye, ran, rak ve Suriye'ye yaslanarak
verilen m cadelelerin hazin ve kanl yenilgileri ortada
iken, her paradaki Krt kurtulu hareketinin en nemli
ve doal dayanann yine dier paralarda ayn ama
lara ynelmi hareketler olmadn kim savunabilir?
Ar (1929-30), Mehabat (1945-47), Gney Krdistan
(1975), (1988) yenilgilerinin smrgeci devletlerin ibirlik
leri ve uzlamalar sonucu on binlerce Krdn kanna
mal olmadn kim iddia edebilir? Bugnk anlay ve
iliki biimlerinin srdrlmesi halinde, yarn daha kanl
ve karanlk yenilgilerin olmayacan, ynlarn tekrardan
ve tekrardan umutsuzlua srklenmeyeceini kim iddia
edebilir?
Yakn tarihimiz ortada iken, taze yenilgilerin kanlar he
nz kurumamkan; para esasna dayal, srtn m e cb u
ren Krdistan igali altnda bulunduran glere dayaya
rak, ulusal kurtuluu baarya gtrme konusunda kim
srarc olabilir?
Her parasnda birok siyasi rgtn mcadele sr
drd ve tek bana diplomasiye kmak istedii Krt
hareketini bugnk dank haliyle dnya neye gre ve
nasl muhatap alsn? Hareketin meru temsilcisi gzyle
baksn?
Halen smrgeci devletlerin kamuoylar nezdinde, Krt
halknn geni kesimlerinde Krtler birlik olam az kans
yaygn deil mi? Ahmed Xan bundan yzlerce yl evvel
Ger m e hebya tifaqek - Eer bizim ittifakmz olsayd
diye iirler yazarak, o gnk Krt toplumunun feodal b
lnmln, dankln ifade etmemi miydi?
Eer dn Krt toplumu feodal blnmlkten dolay
boyunduruk altnda tutulabildiyse, bu gn de bir yanyla
airet mant ile, aa mant ile siyaset yapmann yaratt
dmanlklar, danklklar ve iletiimsizlikler smrge
cilere egemenliklerini srdrme ans vermiyor mu?
Her paradaki Krt hareketinin tek bir sese ve temsile,
drt paradaki Krt hareketinin ise tek bir sese ve meru
ulusal bir otoriteye duyduu ihtiya herkesin ortak kans.
Eer bu kan baz basit ve geici hesaplar iin ileri srlmyorsa, niyetler temizse, Krdistanm drt parasndan
btn ulusal kurtuluu siyasal glerin katlmyla ulusal
bir konferans toplamann nndeki engel ne? Yoksa hala
kendisinden baka glerle ibirliinin zorunluluunu
kavramayp, 'B enim ben B adat 'ta H alife diyenler Krt
hareketi iinde ounlukta m? Bu mantn ounlukta
olduu bir Krt hareketinden ne ortak bir ses kar, ne de
ortak bir temsil. ksa ksa, TCye, rana, Iraka, Suriye^
ye yeni ibirlikiler kar... Ve Krt halkna yeni kanl ye
nilgiler...
Ulusal Konferansn ciddi bir ekilde tartlmas gerekti
ine inanan gazetemiz, konu hakknda Krt rgtlerinin
dncelerini okuyucuya iletmeyi ve bu sorun zerinde
gerekli bir biimde durmay ulusal bir grev sayyor.
Bu amala Krdistann drt parasndan ayrm gzet
meksizin btn rgtlere, u soruyu ynelttik:
Irak Krdistan Cephesi Krdistan'n 4 parasndaki
siyasal glerin katlaca b ir Ulusal Konferans toplan
mas iin som ut adm lar atlmas ynnde b ir karar alm
bulunuyor. rgtnz, Krdistark Ulusal Konferans top
lanmas konusunda ne dnyor? Krdistan C ephe1
nin bu karar hayata geebilir m i? Nasl?
Bu sayda ulaabildiimiz rgtlerin grlerini-okuyu
cuya sunuyoruz. Gelecek saylarda konuya ilikin dier
Krt rgtlerinin grlerini sunmaya devam edeceiz.

TEVGER
Krdistan Kurtulu Hareketi
Irak Krdistan Cephesinin son toplantsnda, Krdistann tm parti ve rgtlerini kapsayacak ulusal bir rgtlenmenin gereklemesi dorultusun
da somut adm atma karar almas olduka yerinde ve sevindirici bir admdr.
Aslnda TEVGER, Kurulduundan bu yana bata IKC ve ran-KDP olmak zere Krdistann deiik paralarndaki farkl parti ve rgtlerle gre
rek bu konuyu ele ald. Tm Krdistan kapsayacak ulusal bir rgt konusunda hemen hemen tm parti ve rgtler olumlu bir yaklam iindedirler.
IKCnin somut adm atma karar gemiten beri varolagelen olumlu yaklamlarn bir netice vermesi iin atlmakta olan admlar hzlandracak, atlma
m olan admlarn da atlmasna olanak yaratacaktr.
TEVGER, bylesi bir ulusal rgtlenmenin birbirine dmanca yaklam rededen karlkl anlay, eit hakllk ve iilerine karmama, sorunlarn
zmnde iddete bavurmama temelinde tm siyasal ve toplumsal rgtleri kapsamas gerektii grndedir.
Bizce koullar gnmzde bylesine bir giriimin baarya ulamas iin elverilidir. inde yaadmz dnem, Krdistan ulusal kurtulu hareketi
asndan son derece kritik bir dnemdir. Blgedeki olaanst durum ve gelimeleri gznnde bulundurduumuzda, aslnda bylesi bir rgtlen
meye bugn sahip olmalydk. Bu bakmdan bir yerde ge bile kalm olduumuz sylenebilir. Gecikmiliimizi telafi edebilmek iin hepimiz kendi
tarafmzdan samimiyetle ve drt elle bu hayrl ve zorunlu giriimin baarlmasna sarlmlyz.

TEVGER Yrtme Kurulu

HEVGIRTINA GEL
Suriye Krtleri
Halkn Birlii
Partisi
Krdistann 4 parasndaki ulusal kurtulu hareketinin
birlii ynndeki abalar birok yurtsever g tarafndan
dn olduu gibi bugn de srdrlmektedir. Kukusuz
son yllarda meydana gelen baz somut olaylar Krt siya
si glerinin biri birlerine yaknlamalarn, kalplam,
dar, para esasna dayal ve lokal iarlardan uzaklama
larn balatmtr.
Btn bunlarn yannda, zellikle dnya apnda mey
dana gelen son gelimelerin, Dou ve Batda halklarn
ulusal isteklerle milli birlik ynndeki gl elimleri de,
Krt siyasi hareketini iinde bulunduu hastalklardan
kurtulmaya, eski anlaylardan ve stratejilerden vazge
meye, geni birliklerden yana Krdistani bir izgi iin ye
ni alternatif araylarna yneltmi bulunuyor.
te yandan Ortadouda Krfez Krizi erevesinde ge
lien ve dorudan Krt kurtulu hareketini etkiliyen olay
lar da Krt siyasetlerinin daha duyarl ve uyank olmalar
n salad. Krdistan igal eden rejimlerin ve Amerika
yardmna baz anlaylarn balad umutlar boa kt,
Avdan eli bo dnld. Bu anlayn sahipleri tekrar do
ru bir izgiye, Krt halknn ve onun mcadeleci gleri
nin birliine dndler.
Bununla birlikte, biz aadaki dncelerimiz ereve
sinde Irak Krdistani Cephesinin nerisini olumlu bul
makta ve savunmaktayz:
1-Bu neri biraz gecikmi bir neri. Halkmz her zaman
olduu gibi, bu kez de blgedeki gelimelerin dnda
kald.
2-Baarl ve drst bir konferans iin, bu toplantdan
nce u admlar atlmaldr: Toplant iin uygun bir yerin
saptanmas, gerekli evrelerle grlmesi, net proram nerilerinin hazrlanmas, 4 paradan btn gle
rin katlmnn salanmas ve demokratik prensipler altn
da bir birlik erevesinin saptanmas.
3-Bu toplant uluslarararas veya blgesel odaklara,
zellikle de Krdistan igali altnda bulunduran rejimle
re baml olmamal, toplantnn kararlar bamsz ol
maldr.
4-Toplant, 4 parann btn glerinin birlii ve meru
bir siyasi merkezin yaratlmas amacyla yaplmaldr. O
zaman biz de yeni uluslararas yaplanma iinde yerimizi
alabiliriz.

Hevgirtina Gel Genel Sekreteri

Salah Bedrettin

Iran - KDP
Iran Krdistan
Demokrat Partisi
Bizce, Krdistanl gler arasndaki ilikiler ve i
birlikleri Krt hareketinin gelitirilmesi iin aktif ve
somut bir rol oynayabilir. ran-KDP teden beri by
le bir grevin gerekliliine inanarak, Krdistanl
glerle iyi ilikiler iinde oldu. Kukusuz bu konu
da atlacak admlarn sorunsuz, problemsiz olduu
sylenemez. Her eyden nce, btn Krdistanl si
yasal glerin farkl siyasi programlara sahip olduk
lar gznne alnmaldr.
Konferans ya da Kongre de hangi dzeylerde, na
sl bir ibirlii yaplabilecei aka bilinmeledir.
Eer Krdistanl glerin yaknlamas ve ibirliin
den ama bir konferans ya da kongre toplamaksa;
bylesi bir platformun amac da Krdistan hareketi
nin temel glerinin siyasi stratejilerini dnmek
ten ziyade, Krt hareketini gelitirmek ve uluslara
ras dzeyde tantmn salayarak, dnya kamuo
yunun siyasi desteini almaya almak olmaldr.
ran-KDP bugne kadar ki faaliyetleriyle ispatlad
gibi, bundan byle de imkanlar ve gc orannda
bu alanda Krdistanl dier glerle ibirliine ha
zrdr.
Bizce, Ortadounun byk problemlerle yz y
ze olduu gnmzde Krdistanl glerin nnde
duran en nemli grev: Krt sorununun da blge
nin dier sorunlar gibi resmi bir ekilde platformla
ra getirilmesini salayarak, soruna siyasi bir zm
bulmaya almaktr.
Dnya, Krt sorunu zlmedike blgede kalc
ve istikrarl bir barn salanamayacan anla
maldr.

ran - Krdistan Demokrat Partisi

Yurtd Temsilcisi
Fettah Abdullah

KRDSTAN PRESS

RPEL / SAYFA 2

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

rzan afoor civak

Ulusal Konferans konusunda Krt rgtleri ne diyor?

PRK (Rzgari)
Krdistan Kurtulu Partisi
KUKM asndan ciddi dzeylerde ele alnabilecek bir Ulusal Konfe
rans baz sorunlarmzn almas asndan olumlu bir admdr. An
cak, belirli znel hesaplara dayanmakszn KUKMne hizmet etmeli
dir. Tersine, altndan kalklamayacak sonular getirebilir. Tereddtleri
mizin banda emperyalizmin Ortadou plan ve blgedeki smrgeci
devletlerin Krdistan asndan planlar gelmektedir. Bu nedenle kon
feransn zellikle uygulanmas dnlen emperyalist plann karsn
da bir baraj olabilmesi en temel grevlerden biri olarak durmaktadr.
Bunun yannda Konferans, Krdistann ayr ayr paralarnda s
mrgecilere kar mcadele yrten siyasi hareketlerin bugne kadar
uygulayageldikleri yanl siyasetlerin almas asndan da deerlen
dirilmelidir. Bilindii gibi, Krdistann suni snrlarla blnml ve
Krt siyasal hareketlerinin bu suni blnmeye uyum salayan siya
setleri, KUKMni de temel hedeflerinden uzaklatran bir muhtevayla
biimlenmesinin nedenini oluturmaktadr. Krdistan bu nedenle ikin
ci bir blnmlkle de kar karya kalmtr. Krdistann btnl
n hedefleyen anlay, mcadele perspektifinden karld... Bunun
sonucu ise, Krt siyasal hareketlerinin blge smrgeci devletleriyle
ilikileri mcadeleyi kendini aamayan bir duruma getirdi.
Btn bu nedenlerle Konferansn hedeflerinin KUKMnin sorunlar
asndan iyi tespit edilmesi baarya ulamasn direkt etkileyecektir.
Bir btn olarak Krt siyasal hareketlerinin ayrlk noktalarnn tespit
edilmesi birliklerin n koulu olarak belirlenmelidir. Ortak bir siyaset
oluturmann temellerini ancak byle atabiliriz.

Biz, Partiya Rzgariya Krdistan olarak kmzdan bu yana KUKM

nin ortak ve tek bir sese ulaabilmesini temel siyasetimiz olarak belir
ledik ve zerinde srarla durduk. Ortak bir taaruz cephesi siyasetimiz
de de bu temel olgudan hareket ederek srar etmekteyiz. 4 paray
kapsayan Ulusal Konferans bu nedenle mcadele perpektifimizin ala
nn daha da geniletmektedir.
Dier bir yan ise, KUKMne bulam olan hastalklardan -dar grup
uluk, tahakkm, mcadele zerinde hegemonya- arndrlmas
amalanmaldr. Bylesi bir amaca ynelmedii takdirde ayrlklar da
ha da keskinletirecei ve saflarn daha da blnecei bir gereklik
olarak karmzda durmaktadr.
Sonu olarak eit ve genel bir katlmla, Krt siyasi hareketlerinin
uzun vadeli hedeflerine saygl olunmak kouluyla ve en temel olan
da ortak bir siyaset ile nderlik yaratmak amacyla byle bir konferan
sa katlmamzda herhangi bir engel grmyoruz.
Ancak, u nokta da bilinmelidir ki, KUKMnin bileenlerinden bazla
rnn byle bir konferansa katlmamalar ya da znel niyetlerini dayat
malar halinde bu konferansn ortak bir siyasete varma ve baarl ol
ma ans pek gzkmyor. Buna ek olarak unu da belirleyelim: Yuka
rda belirlediimiz gibi, iinde bir atmann gelimesini de tad
gzard edilmemelidir.

Krdistan Kurtulu Partisi (Rzgari)

Polit Bro Szcs

KIP
Krdistan i
Partisi

TSK
Krdistan Sosyalist
Hareketi

Krdistan Ulusal Konferans sorunu, salt bir konferansn olu

turulmas olarak ele alnamaz. Partimiz, Krdistanda lke b
tnln - birliini temel alan bir siyasal nderliin yaratlma
snn gerekliliini, kurulduundan beri nnde gerekletirme
si gereken bir hedef olarak belirlemitir. Bu politik perspektif
daha 70li yllarn ikinci yarsnda Krdistann dier paralarn
da mcadele eden siyasi oluumlar ile kurduumuz eitli d
zeylerdeki ilikilerinde temelini oluturmutur.
80li yllarn, zellikle de ikinci yarasndan itibaren, Krdistandaki Gney ve Dou Krdistanda belirgin olmak zere,
paraclktan kurtulma, deyim uygun ise Kurdistanllama
ynnde clz da olsa baz admlar atlmtr. Bu gelimeler bir
btn olarak, zel olarak da Irak Krdistan Cephesinin son
toplantsnda alnan karar, elbette ki Krdistan Ulusal ve Top
lumsal Kurtulu Mcadelesi asndan dnce dzeyinde bile
olsa olumlu ve ileri bir gelimelerdir.
Bu dncelere yaam vermenin, pratik, siyasal bir anlam ka
zandrmann n koulu elbette ki, Krdistandaki siyasal hare
ketlerin, zellikle de Ulusal Kongre, Konferans, Otorite vb. ta
nmlamalar ile ortaya kan ve politikalarnda bu perspektifi,
yani Krdistan Ulusal ve Toplumsal Kurtulu Mcadelesinde
lke birlii ve btnl temeline dayal siyasal nderliin zo
runluluunu ve uzun vadeli hedeflerinin odana yerletirme
leridir.
Krdistan Presste yaynlanan sylei ile gndeme giren neriye de s
zn ettiimiz bu perspektif nedeniyle olumlu ve ileri bir adm olarak de
erlendirmekteyiz. Krdistanda ortak, ulusal, demokratik bir siyasal n
derlik yaratlmas iin bir Ulusal Konferans yeni ve yabanc bir perspek
tif deildir. Ancak, zellikle de belirttiim gibi kelimenin gerek anlam ile
bir siyasal nderlikten - otoriteden szetmekteyiz. Byle bir otorite lke
iindeki mcadeleye nderlik temelinde d ilikilerde temsil ve otorite
foksiyonunu yerine getirebilir ve lkemizin tm alanlarnda koullara uy
gun pratik, politik hedefler saptayabilir.
Ksaca belirttiimiz bu perspektif ile soruna yaklam gsterilir ise, szkonusu nerinin uzun bir dnemi kapsayacak ve zorlu abalar gerektire
cek olan Krdistan ulusal-siyasal nderliinin yaratlmasnn nemli bir
dnemeci olmas anlamnda yaama gememesi iin bir neden greme
mekteyiz.
nerinin nasl yaama geecei sorusunun cevab da yukarda syle
diklerimiz iinde yer almaktadr, byle bir konferans bu perspektifi benim
seyen siyasal glerin koulsuz ve eit katlm ile gerekleir. Bu konuda
dncelerimize bavurmak istediiniz iin teekkr ederiz.

Irak Krdistan Cephesinin son toplantsnda ald karar olumlu

ama gecikmi bir karar olarak gryoruz.
Krdistan Ulusal Kurtulu Hareketi ulusal bir otoriteye kavuma ih
tiyac duyuyor. Bu anlamda bu karar olumludur.
Ancak bu karar, Gney Krdistanda pemerge glerinin silahl
eylemlilii gelitiremedii, Kuzey Krdistanda yrtlen silahl di
reniin zayflad, ksrlat; Krfez bunalm nedeniyle emperya
list glerin, Krt hareketini ehliletirerek, Krt sorununa kendi
zmlerini dayatt bir dneme denk dyor. Bu nedenle de iinde
sorular barndran gecikmi bir karardr.
Bu karar hayata geer mi gemez mi? Bizce meselenin can alc
yan bu deil. Asl sorun ne iin, nasl? Sorularnn yantn bul
maktr.
Krdistandaki tm gler deiik biimlerde de olsa bylesi bir
konferans ve ulusal otoritenin gerekliliini kabul ediyor. Bunlar ya
ynlarndan izlemek mmkn. Ancak Krdistanda yaanan sreci
gznnde bulundurduumuzda ne iin, nasl? Sorularnn nemi
aa kyor.
Bugn, Gney Krdistanda hareket silahl direni ve deiik m
cadele yntemlerini gelitiremiyor; ve halka kurtulu yolunu gste
remiyor. Bu nedenle zm arlkl olarak ulusalararas diploma
tik yollarda aryor. Dou Krdistanda da silahl savam srdrl
mesine ramen, diplomatik zm yolu mcadelelerinin arlkl
ynn oluturuyor. Kuzey Krdistanda ise, silahl direni geriliyor,
kendiliinden gelien kitlesel eylemlilie Krdistanl hareketlerin
rgtl mdahalesi yaratlamyor. nderlik edilemiyor. Gelien ulu
sal muhalefet, Krdistanl glerin yetmezlikleri ve bazlarnn a
rpk zm araylar nedeniyle, deiik ekillerde SHP, HEP, Sos
yalist Parti vb.lerinin araclyla smrgeci TCnin zm neri
lerinin kanalna aktlp boulmak isteniyor. Bu tehlikeli tablo
karsnda bile Kuzey Krdistanl ulusal demokratik gler arasnda
kalc birliktelikler konusunda, ciddi bir yaklam gzlenmiyor. Zayf
lk ve z gce gvensizlikten kaynaklanan, zm darda arama
eilimi ar basyor.
Krdistanda gereklik bu iken, yaanan bu srete kurulacak
olan ulusal otorite, bu haliyle, sorunun zmn diplomatik yollar
da arayacaktr. Ardnda gl direni odaklar olmayan, ulusal kur
tulu hareketini rgtleyip ynlendirmeyen bir ulusal otoritenin,
uluslararas dzeyde de bamsz ve kiilikli bir politika yrtemeyecei ve istenen sonuca ulaamayaca da aktr.
Bizce sorunun bilince karlmas gereken nemli ve belirleyici y
n de budur.
14 Aralk 1990

Ferhad Rzgar

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

Tevgera Sosyalist a Kurdistan

KAWA
Kawa Hareketi
Hareketimiz KAWA, Krdistan Ulusal Konferansnn toplanmas
konusundaki abalar sevinle karlar ve bu dorultudaki abala
rn pratik olumlu sonulara varmas iin stne den grevi yap
maya hazrdr.
KUKMnin ihtiyalar, blgemizdeki ve dnyadaki son gelimeler,
byle bir konferans zorunlu klmaktadr. Deve kuu politikas terk
edilmelidir. 4 paradaki halkmzn talepleri ve ihtiyalar bir btn
dr ve bu btnle uygun genel ve btnlkl politikalar ve bu po
litikalar uygulayacak uygun aralar yaratlmaldr. Krdistan halk 4
parada savayor. Her para sadece tek bir smrgeci devlete kar
deil 4 smrgeci devletin oluturduu kar devrimci cepheye
ve uluslararas destekilerine kar savamak zorundadr.
Smrgeci TCnin Krfez gerekesi ile Krdistandaki askeri y
na adda,n cezalandrmak deil, Krdistandaki bamsz
siyasal gelimelerin nn tkamaktr. Smrgecilerin KUKMne
kar oluturduu kar devrimci koalisyona kar en etkin silah, 4
paradaki Ulusal Kurtuluu glerin devrimci birliidir. Ulusal
Konferans byle bir birlie hizmet etmelidir. Krdistan halknn ba
msz iradesini temsil eden, KUKM genel karlarn savunabilen,
taleplerini dile getiren, anti-smrgeci ulusal devrimci gleri de
mokratik bir zeminde kucaklayan, halk ve mcadeleyi ulusal ve
uluslararas dzeyde temsil etme kudretinde olan ulusal konferans
tarihi bir aamadr, gl bir mevzidir ve byk bir zaferdir. Bu anla
myla, gerek ieriine uygun Ulusal Konferansn tarihi roln oy
nayabilmesi bir sre sorunudur. Hayalci olmamak gerekir. nemli
olan bu sreci balatmaktr. Krdistani Cephenin Ulusal Konferans
konusundaki kararn bu srecin balangc olarak kabul edebiliriz.
Bu srecin tamamlanmas, Ulusal Konferansn misyonunu yerine
getirip getirmemesine baldr. Bu noktada iyimser olduumuzu
belirtmek istiyoruz.
Krdistan sorununun zmnde yetki ve karar sahibi Krdistan
halkdr, bu gnk artlarda Krdistandaki politik glerdir. Bu g
ler, halkn sz ve karar sahibi olduu zemin ve platformu yaratmal
dr. Bu zemin Ulusal Konferans zeminidir. Bu zeminden kaan g
ler, yabanc politik merkezlerin dayatt zemine sarlmak zorunda
kalacaktr. Bu olumsuzluun yaratt tahribatlar en ak ekilde
KUKM tarihinde grlmtr. Bunu engellemenin en etkin yolu
kendi rolne sahip kan Ulusal Konferanstr. Krdistandaki btn
politik gler, Krdistani Cephenin kararn olumlu karlamal ve
bu dorultuda pratik admlar atmaldrlar.
Ulusal Konferans karar hayata geirilebilir. Bugne kadar byle
bir konferansn nnde varolan engellerin bugn artk alabilir de
recede zayflad kanaatindeyiz. Yeter ki bu konuda gereken du
yarll, ilkelere ve davaya ball, Krdistan halknn gcne g
veni, ulusal devrimci mcadelemizin karlarn ve bamsz politi
kasn doru tespit edebilme yeteneine ve bilincine sahip olunsun.

KAWA MKsi Adna Ali ERDOAN

K.U.K
Krdistan Ulusal
Kurtuluular
Krdistand a tm yurtsever glerin katlm yla bir U lu
sal Konferansn toplanm as ulusal kurtulu m cad ele
m izde nem li bir adm olacaktr. nk Krdistan ulusal
kurtulu hareketinin kendi iinde m erkezi bir otorite ya
ratm as, bam sz ve kiilikli bir politika srdrebilm esi
iin, ulusal bir konferansn toplanp, buradan ulusal bir
konseyin oluturulm as m cadelem izin baarya ula
m asnda bir zorunluluk olmutur.
Konu ile ilgili grlerim izi yaynsal dzeyde uzun uza
dya dile getirdik. Ayrca bir ulusal birlik (4 paradaki siya
sal glerin arasnda) iin, bizim , Irak Krdistan C ep h e
s in d e n baz partilerin ve dier paralardan d a rgtlerin
iinde yer ald alm alarm z vardr. Bunun iin C ep
h enin kararn ok olum lu gryoruz.
Irak Krdistan C ep h e sinin bu kararnn hayata geebil
m esi, kendilerinin aldklar kararda ne kadar ciddi olduk
larna baldr. Eer bu konuyu gem ite olduu gibi baz
gler siyasi kar m alzem esi yapm ayacaklarsa ve bu
kararn arkasnda baz art niyetler yoksa, kararn hayata
gem em esi iin hi bir neden yoktur. Bylesi bir alm a
iin karar veren siyasi gler, bam sz karar verebilm e
leri halinde sonuca gidilecei kansndayz.
Bizce, hi bir siyasi gcn dier bir siyasi gce veto koym akszn, Krdistan ulusal kurtulu m cadelesinde yer
alan tm yurtsever glerin katlm yla bir konferans top
lanr. Bu konferansta her ey bitm ez. A ncak konferansn
alaca kararlar dorultusunda sonuca gitm ek iin al
m alar srdrlr.
15.12.1990

K.U.K Genel Sekreteri N. Dara Frat

RUPEL / SAYFA 3

En zayf
halka
Kuveyt Krizinin gndeme gelmesiyle G
ney Krdistandaki Krt hareketi dikkatleri
en fazla eken glerden biri olmutu. Bata
Krtler olmak zere, kriz ile ilgili gler,
Gney Krdistandaki Krt hareketinin nasl
tepki gstereceini, nasl bir politika izleye
ceini deerlendirmeye balad. Bunun ya
nnda ok doal olarak yine ok deiik poli
tik merkezler, Krtleri nasl etkileyebilecek
lerini, kendi karlar veya kendi politikalar
dorultusunda nasl ynlendirebilecekleri
nin hesaplarn yapyorlard. Sahip olunan
diplomatik, politik ve ideolojik ara-gereler
bu hesaplar hayata geirmek iin tam kapa
site ile faaliyete geirildi. Bu faaliyet hali ha
zrda btn hzyla sryor.
Yl 1925, eyh Sait syan patlak veriyor.
Kemalistler, hareketin g erici"ve fe o d a l"
olduu mesajn elindeki devlet olanaklary
la kamuoyunda ilemeye alrken, TKP ko
mnistleri de, sosyalist platformlarda ayn
mesaj iliyordu. Krt hareketinin i ve d
ilikileri bu sa ve sol cephelerden srdr
len youn saldrlar altnda, aradan 65 yl
gemi olmasna ramen, hala belini do
rultmu deil. Kimi Krt airetleri kemalistlere bu ii kotarabilmeleri iin destek ve yar
dmlarn esirgememitiler. Bu ilerin kota
rlmas ancak byle mmkn olur. vg
lerle, vaadlerle, bunlar yetmezse, tehditle
nce bler, sonra bir taraf yanna alp, kar
tarafa yklenirsin. Klasik ama her zaman
iin geerliliini koruyan bir yntem.
Trkiye Cumhuriyeti, smrgecilii hala
bu yntemle ayakta tutma baarsn gstere
biliyor. Krt toplumunun byk bir blm,
dadaki gerillaya, zindanlardaki feryatlara
ramen, hala devletin yanndadr.
Dnyay karpuz gibi blp, devrim cephe
leri izme saplantsndan kendilerini hala
kurtaramam kimi sol siyasal evreler ise;
TKP komnistlerinin 65 yl nce eyh Sait
hareketinin bana rdkleri oraplar, 65 yl
sonra, bugnk Krt hareketinin bana r
menin abasna ve sorumsuzluuna giriyor
lar. Krt hareketini, Amerikann, yani
emperyalizmin yannda gsterebilmek iin
siyaset mantnn snrlarn amakta tered
dt etmiyorlar. Krt hareketinin emperya
lizmle ibirlii iinde olduu iddialarn ka
ntlayabilmek iin mikrofonlarn ve hzl
muhabirlerini emekli generallere, eski ba
bakanlara ve Iraktaki Saddam yanls ibir
liki Krtlere koturan bu evreler bu abaya
paralel olarak, yanndakilerine vg, kardakilere yergilerini ihmal etmiyorlar.
Krt hareketinin emperyalizmle ibirlii
iinde olduu mesaj, Krtlerin gzleri iine
bakla, bakla ileniyor. Birka dolayl ve e
kingen eletiri saylmazsa Krtlerin alklar
arasnda, Krtlerin sevgi gsterileri arasnda
yaplyor.
Krt halk, kendi iinde, birbirine kar ol
duka acmaszdr. Da kar tam zt bir tab
lo sergiler. Alak gnll, yumuak bal,
gerektiinden fazla mtevazidir. Yzyllar
dr sesi bastrlm, yazmas, izmesi yasak
lanm bu halk iin her kim ki olumlu bir ey
ler yazarsa, her kim ki olumlu bir eyler sy
lerse, her kim ki biraz ilgi ve scaklk gs
terirse ba tac edilir, en yksek yere kar
lr. O yksek yere karlan(lar) artk her tr
l eletirinin dnda tutulur. Ar sevgi ve
ballk gsterileri sergilenir. O yksek yere
ynelik aykr seslere, eletirilere tolerans
gsterilmez.
O Yksek yere karlanlarn ince hesaplan
eer varsa, bu sevgi ve ballk emberinde
uygulamaya geer, geirilir. nk Krtleri
en zayf halkasndan yakalamtr.

Xorto
RPEL / SAYFA 4

A d riatikin nazl gelini duvan aralyor!

AmamMla kemna Ufem!

Arnavutlukta rencilerin protesto eylemi hkmeti sktrd

Dou Avrupa lkelerindeki hzl deiimlerden en son etkile
nen Arnavutlukta da kitlesel protestolar balad.
Bir ka gn nce Arnavutluk Parlamentosunun siyasi partilerin ku
rulmasna izin vermesinden hemen sonra, balayan kitle gsterileri Av
rupadaki bu son sosyalist lkeyi de sarsmaya balad. Arnavutluk Dou
Avrupada dinin yasakland, halkn zel otolar mlkiyet edinemedi
i, sadece Amerikaya kar deil, Sovyet ve ini de dman grme
siyle, dier Dou Avrupa lkelerinden farkl bir yap gstermekteydi.
Ynetim, Dou Avrupa lkelerinde meydana gelen toplumsal alt st
olulara her ne kadar kaplarn kapatmaya altysa da bugn benzer
taleplerle yzbinlerce insan Tiran sokaklarnda yryor.
Bakan Ramiz Ali toplumsal olaylar balamadan nce 1 Kasmda
Anayasann yeniden dzenleneceini, inan zgrlnn salanaca-

Foto;P. Oftedal

n belirterek, gelecek ubat aynda yaplacak seimlerde birden fazla

komnist adayn yer alabileceini vaadetmiti.
Sokaklarda renciler Diktatrle Son! sloganlarn atyorlar. Ve
basma verilen demelerde politik parti kurmak istediklerini belirtiyor
lar. 11 Aralk gn Komnist Partisi Merkez Komitesi tarafndan yap
lan aklamada, Arnavutluk yasalarna gre Komnist Parti dnda
baka partilerin de kurulabilecei akland. Bu aklama doruysa,
Komnist Partinin iktidar tekeli sona eriyor. Ancak, szkonusu akla
mada politik parti kavram yerine, organizasyon kavram kullanlyor
du. Bu da deiik siyasal evrelerde farkl yorumlara neden olmakta.
Tirandaki kitlesel olaylar dnya kamuoyunun dikkatlerini Amavutluka yneltirken, Amavutlukun da dier sosyalist lkelerin yolunda
yrmeye baladnn iaretleri artyor.

ovenist tutumunuzu
protesto ediyonzf

D D D Tannm Krt yazar, politikac ve sanatlar b ir telgrafla Trkiye

Yazarlar Sendikashin oven tutumunu protesto ettiler. Getiimiz gnlerde, stanbuld a toplanan
Asya -Afrika Yazarlar Birlii toplantsna, Krt PENi davet edilmedi. teden beri Krt sorununda
tutarsz bir tavr srdren Trkiye Yazarlar Sendikas, bu son tavryla bir kez daha Krt sorunundaki
ovenist tutumunu kolay kolay deitirmeyeceini gstermi oldu. ..
Konuyla ilgili Krt aydnlarnn Trkiye Yazarlar Sendikasna gnderdikleri protesto yle
Trkiye Yazarlar Sendikas Bakanlna stanbul
Bu hafta stanbul'da "Asya - Afrika 'V&zarlar Birlii toplants yaplyor. Ama listede Krt PENi yok Sendikanz tpk resmi
ideolojinin temsilcileri gibi 25 milyonluk Krt halkn yok sayyor. Bu halk adna kurulmu olan Krt PEN'ini dlyor.
Bu davranlnz PEN Intemasyonalin prensiplerine aykmdr. Trkiye^azarlar Sendikas, bu toplantya Krt PEN'ini agrmamakla, Trk devletinin resmi bir kuruluu gibi davranmtr.
Bizler Krt yazarlan olarak, bu oven tutumunuzu protesto ediyoruz.
Stockholm 3.12.1990

brahim Ahmed (Yazar) hsan Aksop (Yazar) erko Bekes (air) Mahmut Baksi (Kzar/Gazeteci)
ivan Peiwer (Sanat) meryhmus (Aratrmaatyazar) Mehmed Uzun (Yazar) Deme Ferho (Yazar)
Kendal Nezan (Yazar) .B. Sorekli (Yazar/Gazeteci) Orhan Kotan (air)
V"/" V;
KURDISTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

rzam abor civak

Avukat erafettin Kaya Bursa Baro Bakanln knad!

"fezgaNana oyna anak tuMyorT

Avukat erafettin Kaya, son aylarda Trkiyed e yaanan baz olaylar zerine eitli kurum ve kurulularn Laiklii korum a
gsterilerine bir hukuk kuruluu olan Bursa Barosu nun da katlmasn bir m ektup yazarak, eletirdi.
Trkiyed e Laiklii koruma adna yaplan bu eylemlerde kemalizmin yeniden ahlandr/masna hizmet edildiini vurgulayan
Avukat erafettin Kayann m ektubunu okuyucularmza sunuyoruz.

Avukat erafettin Kaya

illiyet gazetesi
nin 26.11.1990
tarihli nsha
snda (Avnpa
basks),
iki
yz kadar avu
kat arkadan
laiklie kar
gsterileri ve gelimeleri protesto
eylemlerini haber olarak vermi
ti, okudum. Cppelerinizi giy
mi Atatrk Antna kadar yr
msnz ve Anta, zerinde
ada,
demokratik
laik
Trkiye' yazl elenk koy
musunuz.
Daha evvelce niversite re
tim yeleri boy gsterdiler. On
lar da cppeleri srtlarnda Antkabre kadar yrdler, byk bir
cokuyla. ikayetleri, varolan
ynetimi laiklie kar tutumuy
du, trban ve benzeri uygula
malard.
Ardndan Trkiye Barolar Birliinin ve barolarn gelecei bel
liydi. Kapy siz atnz. Yarn di
er barolar srayla ziyaret ede
cekler Atatrkn antlarn. ok
gecikmez retmenler, niversite
rencileri girer sraya. Elbetteki
onlar demokratik kurulular,
dernekler, kitle rgtleri izler. Ve
doal olarak bunlarn ardndan
daha
bakalar
-bilinenlergelir...
niversite retim yelerinin,
hukuk adamlarnn, yazar izer
takmnn demokratik kurulula
rn ve aydn genliin laisizm
hususunda gsterdikleri bu du
yarllk, Trkiyenin gelecei demokrasi- asndan hem sevin
dirici ve hem de dnd
rcdr.
Dndrc yan, Trkiyede
insan temel hak ve zgrlkleri
ne yllardr srdrle gelen say
gszlk
ve
demokrasi
kurallarnn-kurumlarnn ile
mez hale getirilmesine kar, ni
versitelerde, barolarda, dier hu
kuk kurumlarmda, basnda (ar

Foto;ANK
toplar yannda) ve siyasi evreler
de (kendini demokrat bulan bu
kategori iinde gsterenler nezdinde) yaanan suskunluun,
vurdum duymazln, uygulay
clara ho grnmek iin bunca
yaltaklanmann ardndan birden
bire byle kkreyilerinin, irti
ca hortlad laiklik ilkesi
ineniyor yaygarasn kopar
malarnn ve sadece bu balamda
4insan
temel
hak
ve
zgrlklerine sahip klar
nn, acaba bir eyleri yaama
geirmek iin birileri -baz
gler- dmeye mi bast ? soru
sunu artrmasdr.
Dnyorum. 1977lerden bu
yana grnmde demokrasi ad
na, kurum ve kurallara ilerlik
kazandrmak iin -bu baheneyleTrkiye genelinde yaananlar zellikle 12 Eyll 1980den sonra
ve
bugn
ikencehanelerde
(polis-jandarma karakollarnda,
emniyet saraylarnda), cezaevle
rinde, mahkeme salonlarnda ve
Krt kylerinde olanlar, o kor
kun uygulamalar anmsyorum.
-Nice yiitler, genliini yaa
ma anda* yaamlarn ikence
tezgahlarnda noktaladlar.
-Cezaevlerinde siyasi tutuklulara, hkmllere kan kusturuldu.
Hitler faizminden daha merha
metsiz davranld zindanlara al
nanlara.
-Onbinlerce tutuklu ve hkml
bu uygulamalar protesto iin a
lk grevine, lm orucuna gitti
ler. Yzlercesi saln yitirdi,
sakat kald. Onlarcas yaamn
yitirdi. Olunun, kznn, kocas
nn, karsnn, anasnn ve baba
snn yannda yer alan ve onlarn
bu insanca yaamak iin gelitir
dikleri protesto eylemlerine des
tek gsteren analar, babalar, eler
ve ocuklar dvldler, karakol
lara tandlar, ikenceden gei
rildiler ve tutuklandlar.
-Askeri mahkemelerde ve Dev
let Gvenlik Mahkemelerinde
savunma mahkum edildi. Adale

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

tin tecellisi dnlmedi. Karar

larda yasalarn dedii deil, ege
menlerin istekleri hayata geiril
di. kence altnda polis ve
jandarma karakollarnda kiilere
imzalatlan ifade tutanaklarna
dayanlarak yzlerce kiiye idam
karar verildi. Yzlercesi meb
bet hapse mahkum edildi. On bi
ne yalan kii hakszca cezaevle
rinde tutuldu ve damgaland.
-Krt kylerinde insanlara hay
van dks yedirildi. Kadnlar
ky meydanlarnda rlplak
durumda dayaklandlar. nsanlar
ayaklarndan aalara asld.
Kyller saatlerce rlplak du
rumda derede su iinde tutuldu
lar. Tarlasna almaya giden
kyl, dada hayvanlarn banda
bulunan oban keyfi olarak ko
mutann emriyle kuruna dizildi
ler. Kynden alnan yzlerce in
san bir daha geri dnemedi. Yz
lerce kii ldrlerek plklere
atld. Esnaf dkkann amad
diye kap ve pencereleri baltalar
la paraland.
-1982 Anayasasnn dahi kabul
etmedii l ve biimde kanun
hkmnde kararnameler olutu
rularak, basn susturuldu. Krt
kylerinde srdrlen bask me
rulatrld. nsanlar zorla kyle
rinden karld. Zor kullanld
Krt kyllerinin kylerini terketmeleri iin. Evleri ykld, ya
kld tm ierdeki eyalaryla.
Hayvanlar ldrld. Ar kovan
lar tahrib edildi ve atee verildi.
Ormanlar yakld. Kylnn eki
ni tahrip edildi. Bahesindeki
aalar ve bandaki asmas
kesildi.
Bunlar Trkiyede yaand ve
halen yaanyor, ve hem de daha
ar biimde...
Daha yaknlarda 16 yandaki
kz savaa hayr dedii iin
tutukland. imdi cezaevindedir
ye kendisinden hesap soruluyor.
nsan Haklar Derneinin yllk
kongresinde Diyarbakr delegesi
krte konutuu iin apar topar
gtrld ve ardndan tutuklan
d. Konumasn Trkeye evi
ren avukat Ahmet Zeki Okuolu
da ayn akbete urad. Dergilere
aman verilmeden kapatlyor.
141,142 en ar biimde iliyor.
Yzlerce kitap toplatld. Yazar
lar nbetlee -dinlenmeli- ceza
evlerine alnyor. Devletin bte
si basn mensuplarna (sol de
mokrat basna) verilen para
cezalar ile takviye edilmekte.
Bunlar yaand ve halen ya
anyor. ..
Buna niversite retim yeleri
de, aydn genlik de tank. Bun
lardan Trkiye Barolar Birlii ve
Barolar, avukatlar ve dier hukuk
adamlar da habersiz deildir.
Yarglarda biliyor. Anayasa
Mahkemesi Bakan Yardmcs

Yekta Gngr zden de olaylar

dan tm detaylar ile haberdar.
Ama nedense bugn laiklik ilkesi
noktasnda aslanlaan bu insanlar
bu hi bir biimiyle insani olma
yan ve tasvibi dnlmeyen uy
gulamalara kar kmadlar.
Sustular ve halen susuyorlar.
Hibir kelime-i kelemuilahta
bulunmadlar. Demokrasiye, in
san temel hak ve zgrlklerine
bu balamda sahip kmadlar.
Halen de sahip kmyorlar...
stenen ada, demokratik ve
laik Trkiye . Laiklik yalnz ba
na deil insan temel hak ve z
grlklerinin tmnn ilerlii
durumunda geerlidir ve bu
muhtevada nem kazanr. De
mokrasinin varl ancak tm in
san temel hak ve zgrlklerinin
hayata geirilmesi ve saygn k
lnmas durumunda szkonusudur. insanlarn siyasi dnce ve
eylemlerinden dolay yargland
, zindanlara alnd, halklarn
kendi ana dilleri ile serbeste
okuyup yazamadklar, insanlara
hayvan dks yedirildii, zorla
evlerinden, kylerinden karl
d bir ortamda, lkenin bilim
adamlarnn, hukuk adamlarnn,
aydn kiilerin sadece trbanclara, eriatlara kar ve ynetimin
bu konuda gsterdii msamaha
ya kar klar laiklik ilkesini
sahiplenmeleri neye yorumlana
bilir? Bu davran demokrasi
havarilii midir *yoksa <
d emok
rasi dmanl m ? Yoksa de
mokrasi adna demokrasi sahte
karl m?... Aka, tezgahla
nan oyuna anak tutmaktr...
Meslektalarm,
Sizin elenklere aldnz halkn
byk zlem duyduu ada,
demokratik Trkiye, sadece sizin
algladnz mana ve biimde di
ni ibadetlerin ve inanlarn aa
karlmasnn yasaklanmas ile
hayat bulmaz. Demokrasi insan
temel hak ve zgrlklerine sayg
demektir. Laiklik de bu balam
da ele alnmaldr. Demokrasi
mcadelesi
iinde
dnl
melidir.
ok iyi bilirsiniz. Bugn laik
olmann ampiyonluunu ya
pan omuzu kabarklar, terr, e
riat eylemleri, tarikatl se
bep gsterip, darbe yapan ve ikti
dar olan ve iktidar olduklar
dnemde din dersini okullarda
mecburi klan, imam hatip lisele
rinin almasna arlk veren, ra
bta ile ilikilere giren, katliamla
r dini propoganday ne kara
rak meru klmaya alan
muhterem generallerdir. Bunlar
bugn sizin kar ktnz geelimelerin bilfiil hazrlyclardr. Ayrca eriatln, eriat
ve mezhepsel rgtlenmelerin
dorudan devlet destek ve kont
rolnde olduu hepinizce iyi bili

nir. Bunun egemen glerce -devlet

adna- Trkiyede toplumsal ve ulu
sal (Krt halk asndan) muhalefe
tin nitel ve nicel olarak bymesine
balantl, muhalefeti provake etme
de ve halk kar karya getirmede
kullanlacan da, 1980 ncesi d
nemde yaanan rneklerine gre,
bilmiyoruz diyemezsiniz.
Bugn uluslararas dzeyde Orta
dou halklar zerinde, aababalar
bir oyun sergiliyor. Trkiye Cumhu
riyeti Devleti bu oyunun iinde. B
yk bir ekonomik kriz de yaanyor.
Krtler zerindeki bask alabildiine
younlatrlyor ve giderek iddetle
niyor. Ortadou -Krfez- krizi ba
lantsnda bu halk zerinde bir katli
amn gerekletirilecei kokusuda
var. Aydn bilim adamlarnn yazar
izer takmnn, aydn genliin, de
mokratik kurulularn, hukuk adam
larnn, Avrupa demokrat kamuoyu
nun, Trkiyedeki halklarn dikkat
leri, rahat hareket edebilmek iin,
baka noktalara ekiliyor. Ayrca bi
rileri -baz gler- bir yerlere gel
mek, iktidar ve muhalefeti bir yerle
re ekmek iin, kontrgerillas, besle
meleri, dincileri, parababalar ve
zel timleri ile ura iindedir. Bu
nun iin laiklik tartmaya alnd.
Muammer Aksoy, etin Eme, Tu
ran Dursun ve Bahriye okun l
drlmesinin asl nedeni bu olguda
dmldr. Anayasa deiiklii
nin, yeni bir anayasnn yaplmas ve
Cumhurbakannn halk tarafndan
seilmesi hususlarnn tartmaya
alnmas da bu balantda oldu.
Trkiye Barolar Birliine, Barola
ra, hukuk adamlarna, kendini de
mokrat sayan aydnlara, aydn gen
lie den grev; lkenin, halklarn
felaketine sahnelenen oyunlarn a
a karlmas ve yaama sokulmas
n engellemektir. Bunun iin inand
rc olmanz gerekir. nandrclk
da, yrekten insan haklarna sahip
karak salanr. Kendisine dk ye
dirilen kiinin, kynden zorla ka
rlan kylnn, ky meydanlarnda
namus ve onuru ile oynanan bir hal
kn, bu sorununa sahip kmayan,
yannda yeralmayan bilim adamna,
hukukusuna, gazetecisine gven
duymas dnlemez. Bu sorunlara
bigane kalan bu insanlarn laiklik
mcadelesine ve mcadeledeki sa
mimiyetlerine inanlamaz.
Sizlerden beklenen ezilen bu insan
lara sahip klmasdr. nsan olma
nn, hukuku olmann, hukukun s
tnlnden yana olmann, insan te
mel hak ve zgrlklerine saygnn
gereidir. Bu halka sahip kmazsa
nz ve bu uygulamalara bugnden
tepki gstermezseniz bilesiniz ki ge
lecekte olanlarn sorumlusu olursu
nuz ve binlerce insann katline onay
vermi saylrsnz. Srgndeki bir
meslektanz olarak sizlere ve dier
illerdeki meslektalarma bunu ha
trlatrm. Sayglarmla.

erafettin KAYA
RPEL / SAYFA 5

politika * ekonomi m toplum

Komal Yaynevi Sorumlusu Recep Maralfdan smail Beikiye M ektup*

Recep MARALI
ulatrmakt. Sklaan operasyonlar, basklar,
aramalar ortam ierisinde bu, hem almalar
gvenceli bir alana tamak, hem de basm ola
Sayn smail Beikiye;
naklar asndan gerekli idi. Bu metinler 12 EylTn koullar iinde olduka gvenli bir yn
tem ve kurye ile Mersine gnderildi. Koli, Mer
sindeki yoldalarmz tarafndan yurtdna
ok deerli Hocam,
1 Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi" karlmak iin planlanm ve bunun iin gerekli
kitabnzn Belge Yaynlar tarafndan karlan balantlar yaplmt. ok kt bir rastlant so
ilk basm yeni elimize geti. Bu incelemenin,
nucu Mersindeki bekleme sresi iinde kolinin
klleri iinden yeniden domasna ve yaynlan: bulunduu mahalde yaplan genel bir operasyon
masna ok sevindik. ok nceleri yaynlanm srasnda ve kolinin emanet edildii arkadan da
olmas gereken bu eserin nihayet baslabilmi ol baz hatalar sonucu ele gemiti.
mas hepimiz iin bir kazantr. Byk mutluluk
Bu olay bizde ok byk bir ok yaratt. nk
duydum.
ok nemli bir kaypt. Blgedeki arkadalar
Kitabn ilk basksnda yer alan 72 yl 8 ay son mz uzun bir sre kolinin polisten geri alnmas
ra ikinci nsz *de KOMAL Yaynevi'ne ynelik nn yollarn aradlar. nk o dnemde .... .de
belirlemelerinizin ise, olduka manidar ve hak ki baz arkadalarmz aracl ile alt dzeylerde
sz olduunu dnyorum. Yazm tarihi Ara de olsa baz giriimlerde bulunmamz mmkn
lk 1989" olarak gsterilen bu yazy kaleme al oluyordu. Bu yolla Mersin .....deki ariv depo
m olmanzdan dolay da ok zldm.
sunda aratrmalar bile yaptrdk. Buna ramen
zin verirseniz, nszdeki sulayc belirleme o blgede bizim ulaabileceimiz birimlerde bu
leriniz konusunda birka ey sylemek istiyo lunamad. Bu abalarn o dnemin koullarna
rum. 10 yldr KOMAL Yaynevi kollektifinin gre gz pek giriimler olduunu kabul etmek
almalarn her dzeyde savunmak, gnah ve gerekir. Kolinin artk bizim ulaamayacamz
sevabyla stlenmek grevi ve sorumluluuyla mercilere veya blgelere aktarlm olabilecei
kar karya kaldm. Bu benim iin onurlu bir ne ikna olduktan sonra, umudu kestik. Bu duru
grevdir. Ama, KOMAL sulamalarna kar mun bizim iin de ne kadar byk bir ykm ve
savunmay dnebileceim en son insan siz ol moral bozukluu yarattn anlatmama gerek
duunuz iin imdi bundan ayrca ac da duyu yok.
Hatta bu metinlere ulaabilmek iin, o sralar
yorum. Doaldr ki nsz deki belirlemelere
kar kendimi muhatap kabul ediyorum; nk, da yakalanan veya yarglanan, durumu uygun bir
KOMAL Yaynevi kollektifinin bir yesi olarak arkadan bu koliyi stlenerek mahkeme dosya
hem bu gelimelerin yakn tanym, hem de si larna ve evraklarna gelmesini bile dndk.
zin belirttiiniz tnden bir ihmal ve hata ima Ama, byle uygun bir frsat olmad.
edildii gibi bir ' kast varsa sorumluluuna da
Bir yazarn eserinin yok *olmasndan duydu
u, duyabilecei acy, knty yakndan bili
ortam.
nszde; incelemenin Nisan 1977de basma yoruz. nk, ayn aclar biz de yaadk. El
hazr biimde KOMALa teslim edildiini; 1977 emei ve gz nuru verilmi, yllarn birikimi ve
ylnda yaynlanan Lucien Ramboutun abasyla birok inceleme, metin almas bu
Krdistan isimli eserinin son sahifesinde ki veya buna benzer operasyonlarda ele geirildi,
tabn baslaca ilannn duyurulmasna ramen,
yamaland. Bu kayplar yalnz onu retenler
kitabn 1977, 1978, 1979, 1980 yllarnda ok da iin deil, btn bir toplum iin zellikle de bu
iyi anlayamadm nedenlerle baslmadm
tr abalara ok byk gereksinme duyan Kr
sylyorsunuz. 72 Eyll dneminde ise, bu ih distan Ulusal Kurtulu Hareketi iin nemli ka
malkarlk daha da kt bir sonuca ulat. nk yplard.
yaynevi bu incelemeyi 1981 yl balarnda
Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi *eserinin
kaybetti[ diyorsunuz.
orjinal metninin bulunduu koli de bununla be
raber O. Kotann ok uzun sreden beri zerin
Hemen ve ncelikle unu belirtmek istiyorum.
Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi "nin oriji de alt ada Krdistan Tarihi nin
nal metni kaybedilmedi. 12 Eyll koullarn yzlerce sahifelik taslaklar da vard. stelik
da dar karlmak iin gnderildii Mersinde bunlarn arivlerde baka bir kopyas da yoktu.
genel bir operasyona rastlayarak polise ele gei Yine ayn yerde, KOMALn yayn programnda
rildi. Legal alma dzeylerinden illegal al olan ve redaksiyonu tamamlanm iki kitap;
malara uyarlanmaya allan, genel bir rgt- RIZGAR Yaz Kurulunda grlm veya g
szlk ve danklk iindeki Trkiye ve Krdis rlmeyi bekleyen birok makale ve seri yaz
tan devrimci hareketlerinin koullar, devlet da ele gemiti. Buradan kolaylkla anlalaca
terrnn boyutlanmas, operasyonlar, vb. gibi gibi, Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi adl
sizin de koullarn yakndan bildiiniz bu d incelemeyi KOMALn veya RIZGARnin bi
nemde bu metnin polise ele geirilmesini
rinci derecede nem verdii almalar ve eser
kaybettiler olarak, tanmlamanz yadr ler arasnda korunmaya allmtr. Bu esere
ynelik bir ilgisizlik veya ihmalkarlk sz konusu
gyorum.
Deerli Hocam; bildiiniz gibi 1980den sonra deildir. Korunmaya allmtr. Her ne trden
KOMALn Trkiyede artk legal yayn yapma olursa olsun bize emanet edilmi bir metnin so
snn koullar yoktu. Bu balamda yayn prog rumluluu elbette zerimizdedir. Eletirisi bize
rammzn ilk srasnda duran Tunceli Kanunu dnktr. Ama, kesinlikle Beikinin eserleri
ve Dersim Jenosidi ni de basamyacaktk. Bu ne ynelik bir nemsememe, ihmalkarlk sz
sonuca vardmz iin, 1980de Almanya/Duis- konusu deildir. Bu metinlerin neden koruna
burgda faaliyete geen Dengi KOMAL tarafn mad sorusunun cevab, hareketimizin o gnk
dan yaynlanmasna karar verdik. Daha nce koullarda yaratabildii olanaklar ve kadrolar
Ankara, stanbul, vb. deiik yerlerde bulunan,
nn alma kapasitesi ile ilgilidir. Bunun da te
yayn programmzdaki br metinlerin orijinal sinde 12 Eylldeki devlet terrnn boyutlary
leri ile birlikte Tunceli Kanunu ve Dersim Je la balantldr.
Tm bu nedenlerden dolaydr ki, bu olaya
nosidi ni de stanbulda biraraya getirdik. Ama
Yaynevi 1981 yl balarnda bu almay kay
cmz en gvenli yoldan bu metinleri yurtdna
RPEL / SAYFA 6

betti. demeniz zcdr. nk bu olay

kaybetmek olgusu ile aklamak, hele hele
ihmalkarlk gibi bir zaaf yklemek mmkn
deildir. Bunlar kimi durumlarda tek tek insan
larn iradesini aan ve kendi koullar iinde sor
gulanmas gereken olaylardr. Tunceli Kanunu
ve Dersim Jenosidi metninin bana gelenler
yklenirken, 12 EylPdeki bask ve devlet ter
r ortamnn, devrimci hareketteki genel da
nkln ve kendi yaplanmasndan kaynaklanan
noksan ve zaaflarn bir btn olarak sorgulan
mas gerekir. Koruyamadmz, korunamayan o
kadar ok deer, o kadar ok emek var ki... Bun
larn adn koymak, tanmn yapmak gerekiyor
sa bu, herhalde kaybettiler gibi, dnemi, in
sanlarn alma ve mcadele koullarn hesaba
katmayan hafif bir belirleme olmamalyd...
Deerli Hocam;
Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi kitab
nn 1977den 1980e gelen serveni ile ilgili ola
rak da unlar sylemek isterim.
Kitabnzn ilk basksnn elimize elimize geti
i gn Yeni t/Z/ce gazetesinin 2. saysn da al
dk. Gazetedeki makalenizin birka yerinde bo
luklar bulunuyordu ve zerine matbaa tarafn
dan baslmad diye bantlar ekilmi; Krt ve
Krdistan szcklerinin getii yerlere noktalar
dizilmi.. Biliyorum ki, bunun nedenleri sizin
tarafnzdan anlalabilmededir. Bunlar ok iyi
anlalabiliyorsa, 1977-78-79-80 yllan iinde
KOMALm koullar ok daha anlalabiliyor
demektir.
Bildiiniz gibi, KOMAL o tarihlerde Krdistan
sorunu zerine yayn yapan, ok az saydaki ya
ynevlerinin banda gelmekteydi. Militanca bu
ii gslemekteydi. O dnemde KOMALn
Krt tarihi, Krdistann sosyal-siyasal yaps
zerindeki yaynlarna kar mthi bir devlet te
rr vard. KOMAL yalnz bu terr gsle
mekle kalmyordu. Kemalizmin egemen olduu
Trk Solu ve demokrat **evrelerinin ambago
ve tecritini de amaya alyordu. O gnlerde
imdi kendini Krdistan Ulusal Kurtuluu nun
doal mttefiki sayan kimi hareketler, KOMAL burjuva milleyti ayrlklkla \ sizi de
ayrlk burjuvazinin tezlerini reten birisi
olmakla suluyordu. Sosyal-oven kuatma KOMALn yaynlarn dattrmyor, satlmasn,
baslmasn elinin erdiince barajlamaya da al
yordu. Krdistan tabusunun krlmasndan r
ken devlet, yasal ya da hukuk d her yntemle
yayn engellemeye alyordu. Kitaplarmza
daha mataalarda iken el konuluyor, yaynlarm
z hi bir datc datmak istemiyor, nakliyeci
ler tamyorlard. Brolarmz sk sk baslarak,
grevlilerimiz sk sk tutuklanp ikenceye alna
rak yldrlmak isteniyordu. in ilginci, o gn
lerde bir hayli kabark olan sosyalist ve
devrimci potansiyel KOMALa daha sonra
RIZGAR ve benzeri dier kurumlar zerindeki
basklar karsnda bizleri srekli yanlz brak
yorlard. Her kitabn yayn, dizgisinden okuru
na ulancaya kadar her annda, gerek devlet te
rrne, gerekse kendisine kar uygulanan ku
atmaya kar kavga verilerek gerekletirili
yordu.
KOMALn mali kaynaklar da olduka ktt.
Srekli yan desteklere, balara ihtiya duyulu
yordu. Bu yzden KOMAL Yaynevi istese de
yayn programndaki eserleri ard ardna yaymlayabilmenin mali koullarna hi bir zaman sa
hip olmamtr. KOMALm zerindeki ambargo
piyasada pein para ya da i teslimi koullaryla
allmasn! dayatmtr bize. Yeni bir kitap ba
sm iin yetirli kaynaklar biraraya getirmek bi

zim iin her zaman sorun olmutur. Bunun iin

dir ki, KOMALm ok eseri (rnein, ylda
ya da drt kitap bile) finanse edebilecek kapasi
teye sahip olmadn bildiinizi sanyorum.
Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi nin z
gn durumuna gelince: Bilim Yntemi, Trki
ye'deki Uygulama serisinin 3. kitab olan
Cumhuriyet Halk Frkas Tz ve 4. kitab
olan Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi
KOMALn 1978deki yayn program iindeydi.
Fakat, 1978 yl ierisinde sadece Lucien Ramboutun **Mrdistan isimli kitab ile, Bilim
Yntemi serisinin 3. kitab CHF Tz ve
Krt Sorunu adyla yaynlanmt. Serinin 4.
kitabnn yayn ilan da bu kitaplarda okura du
yurulmutu.
1978 ylnn sonlarnda araya ok iyi bildiinize
inandm olaast koullar girdi. RIZGAR|
hareketi blnd. RIZGAR - ALA RIZGAR
ayrmasnn sanclan yaand. Yaz Kurulundaki blnme srasndaki doal olarak KOMAL
Yaynevinin kaderi de gndeme geldi. O d
nemde Yaz Kurulunun baz yeleri KOMAL1
n tasfiye edilmesini, mallarnn bllmesini
ya da Kzlay'a balanmasn bile ne sr
mekteydiler. 1979 yl, RIZGAR Hareketindeki
blnmenin yaratt kargaa ve kaos ortam so
nucu, KOMAL uzunca bir sre yayn ilevini ye
rine getirememitir. Bu dnemde yayn yapma
nn olana yoktu. stelik 1978 ylnn sonlam
dan 1979un sonbahanna kadar aralannda benim
de bulunduum birok KOMAL grevlisi ya tutukluydular, ya da aranr koullardaydlar. stan
bul Skynetim Komutanl, KOMAL brosu
nu adeta talan ettirmi, broda alan ve gidip
gelenleri srekli gzalt ve ikenceye alarak fii
len kapatmt.
Bir siyasi hareketteki blnmenin yaratabilece
i tahribatlar, israf edebilecei potansiyelleri,
olanaklan ve zaman hesaplamann olana yok.
Buna bir de o dnemin slaynetim terrn ek
lersek, bu olumsuz koullardan etkilenmenin sa
dece Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidinin
yaynnn aksamas olmadn takdir edersiniz.
1979 ylnn sonunda ise, KOMAL Yaynevi kol
lektifinin yeniden almalann toparlamaya
baladnda, nmzdeki yayn programnn
banda yine, Tunceli Kanunu ve Dersim
Jenosidi *durmaktayd. KOMAL, bu eserin ya
ynna zel bir nem yermekteydi. Bu srada siz,
Krtlerin Mecburi skan "ve Trk Tarih Tezi
- Gne Dil Teorisi kitaplarnn kesinleen ceza
hkmlerini ekmek zere stanbul Topta Cezaevine teslim olduktan sonra, RIZGAR geni
bir kampanya yrtmeyi kararlatrmt. e
itli brorler ve bildiriler yaynlad. Bir ksm
mektuplarnz o koullarda ancak teksirle o
altmak mmkn olabiliyordu.
1980 ylnn balarnda ise, yayn iin baz im
kanlar yarattnda, KOMAL yayn kollektif
Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi ile RIZGARnin Beiki ile yrtt kampanyaya bi
yografi yaynlayarak katlmas konusunda bir
tercih yapmak durumunda kald. Yrtlen ka
mpanyaya destek vermek amacyla, KOMAL
Yayn Kurulu acil olarak Krdistan zerinde

rgtl Devlet Terr, smail Beiki Biyog

rafisi, Savunmalar - Mektuplar isimli kitab
yaynlamay kararlatrd... Matbaalar Skyne
timin hmn ekmemek iin KOMALm kitap
larn basmak istemiyorlard. Zaten o gnlerde
bir ok ilerici ve devrimci yayn organ basmyayn merkezlerini Skynetim olmayan z
mire, stanbul dna tam ya da illegal basm

KRDSTAN PRESS 26 KANN / ARALIK 1990

rczan abor civak

yapyorlard. Biyografiyi de bu koullarda ba
sm merkezini zmir gstermek suretiyle bast
rp, databildik.
Deerli Hocam;
Burada grld gibi, KOMAL 1978de
kard Bilim Yntemi Trkiye'deki Uygulama 3 CHF Tz ve Krt Sorunu nun ardndan iki
yl iinde karabildii tek kitap vardr: O da
smail Beiki BiyograflsFdir. Bu da bizim
son yaynmz olmutun nk, 12 Eyll
1980den sonra artk legal basm-yaym olanak
larn kullanmak mmkn deildi.
imdi yine izninizle sormak istiyorum: Burada
ok da iyi anlalmayan nedenler nelerdir?
hmalkarlk" bunun neresindedir? KOMAL
1978den 80 ylna kadar sadece iki kitap yaynla
yabil mitir. Eer Bilim Yntemi serisi 3. kitab
nn ardndan birok kitap, bror vb. yaynlam
olsaydk da ' Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosi
di ni basmam olsaydk, bunun nedeni *ok da
iyi anlalmayabilir \ ihmalkarlk hatta
kast saylabilirdi. nszde ROMAU kendi
amac olan bu tr deerli almalar yaynlamak
konusunda sulayc imalarda bulunmak u uca
denkletirilen ifadesi gereksiz zveri ve emekle
ri grmezlikten gelmek olur.
KOMAL gibi, Krdistan Ulusal Kurtulu M
cadelesinin son derece ihtiya duyaca kuram
larn, korunmas, iki ylda ancak bir kitap yayn
layabilecek koullara mahkum edilmesidir asl
sorgulanmas gereken. KOMAUa elme takan
lar, onun ilevini grmesinden byk rahatszlk
duyarak, soldan ve sadan kuatma altna alan
lardr sulanmas gerekenler. KOMAUm ok
abalad halde yaymlayamad, amlayamad daha nice eserler, deerli almalar vardr.
Bunlarn yaymlanamam olmas, KOMALm
bilimsel bilgi retimi ve demokratik tartma or
tamna verimli katklar sunamam olmas da, en
az Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi 'nin ya
y nlanamam olmas kadar nemli kayplardr.
KOMAL, elinde olanaklar, frsatlar varken bun
lar yapmam ya da yapamam deildir, tersine
altrlmamtr. Sizin bunlar bildiiniz halde,
Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi*fnin yay
nnn aksamasndan iradi olarak KOMAL so
rumlu tutmanz hakszdr.
Deerli Hocam;
Bunlar sizin nsz yaznzdaki belirleme
lerinize karlk olsun diye ilk kez sylyor dei
lim. KOMALtn yayn programn gerekletiremeyii, barajlanmas ve zerindeki basklarla il
gili skntlarmz Diyarbakr Skynetim As
keri Mahkemesindeki yarglamalar srasnda
savunmalarmda da dile getirdim.
21 Mays 1984 tarihinde Diyarbakr 1 Nolu As
keri Mahkemesine verdiim yazl savunmam
da da ayn konuya deinmitik:
KOMAL'n yayn politikas ve almas, res
mi devlet politikasnn rk, smrgeci, antikomnist, anti-Krt ve anti-demokratik muhte
vas ile iddetli ve uzlamaz bir eliki halinde
dir, sorun buradan kaynaklanmaktadr. *
( .. .)

Teorinin neminin kavranmad, nereye,

*ne iin \ nasl gidildiinin bulank ve sisli kal
d bir ortamdan kp geldik. Sanyoruz bu du
rum ve yayn ilkelerimizin ne denli isabetli oldu
u imdi daha iyi anlalmaktadr. KOMALn
balatt ve dier bir ksm yaynevlerince de
stlenilen bu yayn kapasitesi itibariyle bilimsel
bilgiye en ok ihtiyac olan, ideolojik ve siyasal
ayaklarn bilimsel temellere oturtmak ihtiyacn
da olan Krdistanl ve Trkiyeli sosyalist siyasal
glerce; genelde ise, demokrat bilim everelerince kabullenilmi ve yararlanlmtr. Bata
Kemalistler olmak zere, burjuvazinin her tr
den gerici aksiyonu ise, bizim sunduumuz bu
kaynaklara kar tepkici ve kendi tezlerini rt
t oranda ise, saldrgan olmulardr. KOMAL
vb...nin bu ilevlerine kar syleyecekleri bir
sz olmad gibi, ellerinde ok geni yayn ola
naklar bulunduu halde; ak tartmadan ke
bucak kaarak devreye bizi susturmak zere; po
lis terr, ceza yasalar ve hapishaneleri sok
mulardr:
(...)
Deerli Sosyolog Dr. smail Beiki nin Trk
niversitelerine ynelik eletirilerini, Krdis
tan n siyasal tarihine ilikin aratrma ve eleti
rilerini, Krdistan n siyasal tarihine ilikin
aratrma ve tezlerini kapsayan: *Bilim Ynte
mi \ *Krtlerin Mecburi skan Trk Tarih Tezi
/ Gne - Dil Teorisi ve Krt Sorunu , CHF
Tz isimli aratrmalarn yaynlayarak, bi
limsel bilgi retilmesi ve bu alandaki yntem so
rununu da gndemletirmitir.

L )

'Geen savunmamda da belirtiim gibi, KOMALn yayn proramnn 5 ylda 22 kitabn sa

dece tek basksn yapacak kadar az olmasnn
nedeni; zerimizdeki terr, siyasal bask, ceza
landrma ve bunlardan doan ekonomik kaynak
yetersizliidir. Savclklarn ve hkm mahke
mesinin *KOMAL, toplatmalara ramen iflas
etmemitir diyerek, aslnda basklar ve yasakla
malar nedeniyle ok az rn verebildiimizi dik
katlerden karmaktadr. Oysa, arivlerimizde,
yayn prorammza aldmz ok deerli tarihi
belgeler, aratrmalar bulunmaktayd. Dier
baz yaynevlerinin, KOMAL*n yayn alannda
at perspektifte baz belgeleri sunarak, bu
olumlu srece katkda bulunmu olmalar bizim
iin teselli kaynadr
Deerli Hocam;
Ayn mahkemeye 1983 Kasmnda sunduum
savunmamda da -yukarda ad geen savunmaTunceli Kanunu ve Dersim Jenosidinin ismi
verilerek, bu ve buna benzer daha birok deerli
aratrmay yaymlayamam olmamzdan duydu
um znty, KOMAUm nasd engellendiini
rneklemek zere belirtmitim. Savunmamn
orjinai yanmda olmad iin alnt yapama
dm. Orada mali kaynaklarmz ve bu yndeki
basklar da anlatlmaktayd. Bu savunma avukat
larnn arivlerinde bulanbilir. KOMAL, Diyar
bakr ve stanbuldaki yarglamalarda Askeri
Savclk ve Mahkemelerce sulanm; yaynla
nan her kitab su unsuru olarak gsterilmi; her
almas cezayi meyyideye balanmtr. Di
yarbakr Skynetim Askeri Mahkemesinde
RIZGAR - ALA RIGAR Davasnn ddiana
me ve Gerekeli Hkmlerinin deliller bl
mnde KOMAUm btn kitaplar su delili ola
rak saylmakta, kapaklarna kadar tasfr edile
rek,
ierikleri
zetlenerek
sanklarn
KOMALda altklar, kitaplar okuduklar
iin iddetle cezalandrlmalar istenmekte yada
cezaya gereke olarak gsterilmektedir.
Gerekeli Hkmde olduka ilgin belirleme
ler vardr. zninizle ikisini rneklemek is
tiyorum:
KOMAL (Basm - Yaym - Datm) brosu
hi bir nl Trk yazarlarnn romanlarn ve n
l yabanc yazarlarn piyasada ilgi grp ok
miktarda satlarak kr salayacak nitelikteki ki
taplarn basmamtr. Bastrd kitaplarn ou
hakknda mahkemelerce toplatma karan veril
mi ve toplatma kararlan byk maddi zararlara
sebep olduu halde, KOMAL iflas etmemi, s
rarla yine mahkemece toplatma karan verilebi
lecek blc ibareleri ieren, kurulan rgtfaa
liyetlerini ileyen kitaplann basmnda srar et
mitir; Bu aklamalardan da anlalaca gibi,
KOMAL ticari bir ama gtmemi, kurulu mas
raftan rgt tarafndan karlanmtr. *
(...)

Hakknda toplatma karan bulunan ok sayd

KOMAL yayn, kitap ve takvimler RIZGAR ve
ALA RIZGAR rgt yelerinin evlerinde ve
ASDK-Demekleri nin binalannda yaplan ara
malar srasnda emniyet mensuplan tarafndan
ele geirilmitir. (Es: 1981/194, 30 Haziran
1982 tarihli Gerekeli Hkm.)
Son defa olarak zmir Brosu nda 'Krdis
tan zerinde rgtl Devlet Terr isimli kitab
kardn ve KOMAL Yaynevi nin Trkiye ve
Krdistan tarihinde nemli bir yeri olacan be
lirttii anlalmtr.
(...)
Sank savunmalan srasnda kendisinin tu
tuklanmasndan deil, KOMAL arivinin ele
geirilmesinden yaknmaktadr. Ve bu arivin
seneler boyu gznuru dklerek hazrlandn
belinmektedir... KOMALn son sahibi bulunan
Recep MARALInn durumalar boyunca ver
mi olduu savunmalarda yapm olduu akla
malar ve yakaland zaman ele geen ve Recep
MARAUmn syledii gibi, rgt mensuplannca senelerce gznuru dklerek hazrlanm
olan KOMAL arivi dier sanklar ve vekillerini
tedirgin etmitir. *
Grlyor ki, KOMALn bamsz Krdistan
zlemi ierisinde yrtlen harekatn ierisinde
yer alm olduu vurgulanmaktadr... (Es:
1983/22, 25 Mays 1984 tarihli Gerekeli
Hkm)
Deerli Hocam;
Biz isterdik ki, siz, Tunceli Kanunu ve Der
sim Jenosidi nin bana gelen talihsizlikleri,
KOMALm yayn politikasn ve ilevini, iinde
bulunduu mtevazi olanakszlklar, devlet te

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

12 yl 8 ay sonra
ikinci nsz
Bu inceleme 1977 ylnn Nisan aynda baslmaya hazr bir biimde KOMAL
Yaynevine teslim edilmiti. Lucien Ramboutun 1977 ylnda yaynlanan, Kr
distan (1918-1946) isimli eserinin son sayfasnda, KOMAL Yaymevinin bir ilan
olarak yaknda yaynlanaca duyurulmutu. 1977, 1978, 1979, 1980 yllarnda
ok da iyi anlayamadm nedenlerden dolay kitap yaynlanmad. 12 Eyll dne
minde ise bu ihmalkarlk daha da kt bir sonuca ulat. nk, 1981 yl bala
rnda, Yaynevi bu incelemeyi kaybetti.
Bunun yazar iin ne kadar byk bir darbe olduu aktr. Moral bozucu, bou
cu, ileriye dnk almalar tkayc bir olgu...
Bu, yaynlanmak iin hazrlanm bir incelemeydi. 1976-1977 koullarnda ya
zlmt. 1977de yaynlanacakt. O gnk koullarda yaynlanmamas byk bir
kayp oldu.
Bu yeni inceleme ise, yeniden yazm deildir. 1976-1977 yllarnda hazrlanan
notlardan ve msvettelerden yararlanlarak kaleme alnmtr.
(...)

smail Beiki
Ankara, Aralk 1989

(Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi, Belge Uluslararas Yaynclk, 1. Basm,

Ekim 1990, kinci nszden)

rrn, Kemalist sol\n kuatmalarn, ove

nizmin ambargolarn ve bu kar yayn kollektifnin konumunu anlatasnz. nk, Tunceli
Kanunu ve Dersim Jenosidi 'nin bana gelenler
KOMAUm ya da sizin banza gelenlerden
farkl deil. Fakat, siz btn bunlar KOMAUn
ihmalkarl ile aklyorsunuz. Bu ok hak
sz bir yap.
Krdistan Ulusal Kurtulu Mcadelesi kendisi
iin ok gerekli olan KOMAL gibi kurumlan
koruyamyor, glendiremiyor, iki yl iinde sa
dece tek kitap yaynlayabiliyor, ok eitli g
lkler iinde kalabiliyorsa, bunu herhalde
ihmalkarlk gibi kmseyici terimlerle de
il; o kuatmay yrtenlerin, KOMAL elmeleyenlerin, KOMAL gibi bir yayn odan g
lendirip, yaatmay beceremeyen Krdistanl
devrimcilerin; bunlarnda tesinde Krdistan
zerindeki rgtl devlet terrnn sorgulana
ca terimlerle aklamak gerekirdi. nk,
KOMALm yayn programnn sekteye urama
snn nedeni ihmalkarlk deil, bu ve benzeri
nedenlerdir.
Yayn yapamad ve arivleri ele getii iin
iradi olarak KOMAL sulamak, bilimsel al
malarnz 10 yldr yapamadnz ve tutuklan
dnz iin sizi sulamaya benzer.
Deerli Hocam;
KOMAL, bir dnemdeki ilevi ile artk yakn
tarihimizin nemli bir paras olmutur. Onun
koullarn, yaptklarn, ya da yapamadklarn
objektif ve hakkaniyet lleri iinde savunmak
yanlz benim, bizim deil, ayn zamanda sizin de
gorevinizdir. Devletleraras Smrge Krdis~
tan' da KOMAL-RIZGAR srecine hemen hi
yer vermemi olmanz nemli bir noksanlk
olarak grmtm. Biz, sizden bu tankl bek
lerken, tanklk gereken yerde susmanzdan; ge
rekli btn verilere vakf olduunuz halde, hak
knn verilmesi gereken yerde KOMAUa hak et
medii imalarda bulunmanzdan byk znt
duyduumu tekrar ifade etmek isterim.
Ayrca, kanmca, Tunceli Kanunu ve Dersim
Jenosidinin yeniden yazmnn yaynlanmas;
dizinin daha nceki 4 kitabn yaynlayarak bu
konudaki sorumluluklarn gslemi olan
KOMAL Yaynevinin hem hakk hem de de
viydi. Bu tavr ayn zamanda, btn yayn faali
yetleri yarglanp, btn bro ve rnleri tahrip
edilerek yamalanan; yneticilerinden datm
clarna kadar btn alanlar cezalandrlan ve
bir ok yaynevi grevlisinin halen cezaevlerinde
olduu KOMALa devlet terr karsnda sahiplenilmesi olarak da anlaml bir jest olurdu.
KOMAL, iki yldan bu yana Avrupada yeniden
almalarna balad. Arkadalarn koullarn
yakndan bilemiyorum. Belki kitap yine Trki
yede legal olarak baslamayabilirdi. Bu ii dier
devrimci-demokrat yaynevleri omuzlamak du
rumunda kalrlard. Ama bu tr eylerin en azn

dan nerilmi, ithaf edilmesi; siyasal gelenekle

rimize olumlu deerler katmak asndan da
gzard edilmemeliydi. Krdistana ilikin yayn
politikas ile devlet terrnn tm hmn ek
mi ve bunu emsalleri yan sra smrgeci burju
vaziye kar 12 Eyll srecinde de kararllkla
savunmu olan KOMAUa sahiplenmek nemli
bir tavrdr. KOMALm eletirilmesi gereken
yerde eletiriden kanlmamas gerektii gibi,
sahiplenilmesi gereken yerde de sahiplenmekten
kanlmamas gerekirdi.
Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidinin ye
niden yazm ve yaynlanmas hereye karn,
son derece olumlu ve mutluluk verici bir olaydr.
nemli bir alma ve inceleme bylece, ona
ok ihtiyac olan Krdistan Ulusal Kurtulu Mcadelesine, bir btn olarak Trkiyedeki bilim
evrelerine kazandrlm olmaktadr. lk bask
nn nsznde ise, zellikle yeni kuak okurlara
KOMAL hakknda yanl mesajlar iletilmi ol
duunu dnyorum. Sizin de katknz ve eme
inizin byk olduu KOMAUa hakszlk etme
mek gerekir.
kabilecek ilk uygun frsatta KOMAL hakkndaki tanklnzdan kanmayacanz uma
rak; en iten selam ve sayglarm sunuyor, al
malarnzda baarlar diliyorum.
Salcakla kaln...

E Tipi Cezaevi / 2. Kou - Aydn

AIKLAMA
Sosyolog Dr. smail Beiki ge
cikerek yaynlatabildii, Tunceli
Kanunu ve Dersim Jenosidi adl
son kitabna *12 yl 8 ay sonra ' yaz
d ve yukarda yer alan kinci n
sz 9de KOMAL Yaynevi ile ilgili
teshillerde bulunmakta.
inde smail Beiki nin de kitap
larnn yer ald KOMAL Yaynevinin yaynlad kitaplardan dolay
36,5 yla hkml olan ve halen Ay
dn Cezaevinde bulunan KOMAL Ya
ynevi Sorumlusu Recep MARALI
bu nsz deki tesbitlerle ilgili s
mail Beiki ye yukardaki mektubu
yazd, 22 Kasm 1990 tarihinde Be
iki ye iletilen bu mektubu KOMAL
Yaynevi *12 yl 8 ay sonra kinci n
sz zerine ismiyle 42 Nolu yayn
olarak 1 Aralk 1990 da yaynlad.
Mektup szkonusu brorden alnd.

Krdistan PRESS
RUPEL / SAYFA 7

politika ekonomi toplum

D O D Trkiye ve Krdistandaki ce
zaevlerinde son aylarda meydana ge
len direniler ve alk grevleri sre
cinde Bartn Cezaevinde bulunan si
yasi tutuklu ve hkmller ortak bir
metin kaleme alarak, nfaz Hukuku
asndan zel Tip Cezaevi ve diren
me hakkn deerlendirdiler. 10 Ka
sm 1990 tarihinde kaleme alnan bu
metni, cezaevlerinde devrimci tutuklularm srdrdkleri direnilerin bo
yutlarnn anlalmas asndan oku
yucuya sunuyoruz. D O O

rgn szcklere dahi artk

farkl anlamlar ykleniyor. Veya ylede sylenebilir; sistem kendi
gerekliini merulatrmak iin,
terminolojiyi dahi bozma gerei du
yuyor. Siyasal kurumlarn yaltlml ve iddetin her alandaki egemen
lii, gereklerden kopuu da hzlan
dryor.
Sistemin
iddete
dayanan
gerekliinin merulatrlmas ol
gusu , bugn Adalet Bakan Oltan
Sungurlunun azndan Eskiehir
zel Tip Cezaevi hcrelerinin
kou statsnde lanse edilmesinde
RUPEL / SAYFA 8

kendini aa vuruyor.
Bir askeri darbenin, 10 yllk sre
sonunda hala 'demokrasiyi kurtarma
hareketi olarak anld bir siyasal
ortamda, Adalet Bakannn, hava
landrma blmleriyle dahi ayrlm
tek kiilik hcrelerine, Eskiehir ta
butluklarna, biraz da sevimli gster
mek amacyla olsa gerek, tek kiilik
kou ismini takmas fazlaca yadr
gatc olmuyor.
Siyasi tutuldular iin hazr bekleti
len Eskiehir tabutluklar sistemin
'gerekliinin, ayn anlama gelmek
zere kmaznn davurumunu tem
sil ediyor.
Dnn askeri cezaevleri olgusu ve
askeri cezaevlerine doldurulmu si
yasal tutuklularn asker kii sayl
mas olgusu, sistemin kendi kmaz
nn ve zmszlnn hukuki bir
belgesini oluturuyordu.
Askeri cezaevlerinin varl ve siya
sal tutuklularn askeri cezaevlerinde,
asker kii statsne geirilmesi b
tn bir srece damgasn vuran
insanik-d vahetin, otoriteye bo
yun edirme programnn hukuki zr
hn oluturuyordu.
Skynetimin kaldrlmas ve Eyll
Rejiminin seimli-sivil grnml
bir biimde srdrlmesi, siyasal ce
zaevleri olgusuna da yansd. Ama
proram kesintiye uramad, srekli
lik, hemen hi bir hukuki itirazla kar
lamaksam, sivil grnml ve
Adalet Bakanlna bal zel Tip
Cezaevleri olgusu ile saland. Sade
ce tabelann deitirilmesi ve zel
Tip Cezaevlerinin Adalet Bakanl
bnyesine alnmas yeterli grld.
Askeri cezaevlerindeki uygulama,
sivil grnml zel Tip Cezaevle

rinde, yeni deneyimlerin nda da

ha da inceltilmi olarak yrrle
girdi.
zel Tip Cezaevleri pratii, sonra
snda kendi hukukunu yaratt, kendi
hukuk dayanaklarna kavutu. Ama
eksik bir biimde... zel Tip Ceza
evleri, bugn de bir hukuk boluu
zerine oturuyor, zel Tip Cezaevle
ri pratii sistemin var olan temel ya
salar ile, temel yasalarn oturduu
hukuk normlar ile ve Trkiyenin de
imza koyduu uluslararas anlama
larla temelde eliiyor. zel Tip Ce
zaevi pratii ile sistemin mevcut hu
kuk normlar arasndaki uyumsuzlu
a, zel Tip Cezaevi pratiinin ve en
zel tip olarak Eskiehir zel Tip Ce
zaevi pratiinin, sistemin mevcut te
mel yasalarna aykr olarak yrr
lkte tutulduuna, ncelikle dikkat
ekmek gerekiyor. zel Tip Cezaev
leri pratii, yasal dayanan, temel
yasalardan deil, tzk ve ynetme
liklerden alyor.
zel Tip Cezaeyleri olgusu, 1983
Eyllnde, Ceza nfaz Kurumlan ve
Tevkifevlerinin Ynetimine ve Ceza
larn nfazna Dair Tzkte yaplan
bir deiiklikle yasallk kazand.
zel Tip Cezaevleri pratiine kay
naklk eden, Tzkn 78. Maddesi1
nin (A), (B) ve (4.) bentleridir. En
zel tip olarak hcre sistemine dayal
Eskiehir zel Tip Cezaevi de, yasal
ln ayn maddenin, 78. Maddenin,
ilgili bentlerinden alyor.
Ama Tzkn ilgili maddeleri ve
genelde zel Tip Cezaevleri pratii,
zelde de en zel tip hcre sistemi
pratii, tzn dier hkmlerine
ve tzk hkmlerine gre daha ba
layc ve genel bir zellik tayan 647
Sayl Cezalarn nfaz Hakkndaki
Kanun hkmlerine ak bir aykrlk
tayor. Eskiehir zel Tip Cezaevi
pratii, sistemin kendi koyduu hu
kuk normlarna oturuyor.

Temel Hukuki dayana

Olmayan Kurumlar:
zel Tip Cezaevleri

da hafif trde hrriyeti balayc ceza

olup olmadklarna gre ayrmlam ve
yerine getirilmesini ngrmtr. Oysa
tzk ve ynetmelikler, amaca bir eit
leme getirmi, anari ve terr ayrmla
masna gitmitir. Bu kavramn hukuksal
ve yasal ierii yoktur.
2. Tzkte getirilen, zel stat ayrm
ve zel Tip Cezaevleri olgusu, ayrca
kanun nnde eitlii ngren ve ...
herkes siyasi dnce, felsefi inan (...)
vb. sebeplerle ayrm gzetmeksizin ka
nun nnde eittir ifadesine yer everen
Anayasann 10. Maddesi hkmleriyle
ve politik ve dier grler, (...) dier
siyasal statler bakmndan herhangi bir
ayrm ve ayrcalk gzetilmeyecektir
hkmn tayan, Hkml ve Tutuklulara Kar Uygulanmas Gerekli Asgari
Standart Kurallar ve Bu Kurallarn Etkin
Bir Biimde Uygulanmas in Usuller
baln tayan 1955 Birlemi Milletler
standartlaryla aka eliiyor.

3. Gene mevcut Anayasann 38. Mad

desi, ... ceza ve ceza yerine geen g
venlik tedbirlerinin ancak yasa ile konu
labilecei, kimseye suu iledii zaman,
yasada o su iin konulmu olan cezadan
ar bir ceza verilemeyecei genel hk
zkn 78/A ve 78/B ek mn tekrarlyor. Anyasanm 38. Madmaddeleri anari ve terr sularn desine kaynaklk eden, nsan Haklar
dan hkml olanlarn konacaklar Evrensel Bildirisi ve Avrupa nsan Hak
toplu iyiletirme ve eitim uygulanan lar Szlemesi yasal olmayan ve evren
zel kapal cezaevleri (E tipi Cezaev sel hukuka aykr olan uygulamalarn ge
leri) ve bireysel iyiletirme ve eiti tirilemeyeceini hkme balyor.
mi uygulanan zel kapal cezaevleri
nfaz sisteminde, zel stat ayrmn
(L Tipi ya da zel Tip Cezaevleri) netletiren ilgili tzk maddelerinin, i
dzenlemesini getiriyor. 78/A. Mad hukuk sistemi ve uluslararas hukuk
de de bu dzenlemeyi tamamlyor.
normlar asndan, yasal bir dayanak ta
zel Tip Cezaevleri ve devreye so madn sylemek bile bir fazlalk
kulmak istenen en zel tip olarak Es oluturuyor.
kiehir zel Tip Cezaevi yasal kayna
Siyasal iktidar, politik amacna uygun
n Tzkn bu maddelerinden al bir ceza ve infaz sistemini devreye
yor. Tzkn bu maddeleri, mevcut sokuyor.
infaz sistemine, mevcut temel yasala
Sadece hcre esasna dayal Eskiehir
ra ve uluslararas szlemelere ak zel Tip Cezaevi pratii deil, genel ola
bir aykrlk tayor:
rak btn zel Tip Cezaevleri pratii,
I. Mevcut hukuk sistemi asndan genel ve zel hukuk normlarnn belirle
Ceza Yasasnda adli su ve siyasal dii alann dnda yer alyor.
ayrm yaplyor, ama ayn ayrm n
faz Yasasna tanmyor. Tersine,
647 Sayl Cezalarn nfaz HakknEskimi yeni bir sistem:
daki Kanun, zel tipte bir infaz dze
Zindandan Tabutlua
ni ngrmyor, kanunla, btn h
kmller ynnden, Trkiye gene
linde uygulanacak normal ve tek bir
infaz dzeni kabul ediliyor.
nfaz Yasas, infaz sistemi asn
dan, zel bir staty kapsamyor,
Fskiehir prati ise bunun en u r
zel satat ayrm tzk ve ynet
meliklere, 647 Sayl Yasaya, Ceza nei olarak ortaya kyor ve hcre ceza
Yasasna ve giderek Anayasaya ay sn, mevcut yasalarn ngrd anlam
da geici bir disiplin cezas olmaktan
kr olarak, sokuluyor.
Ne 647 Sayl Yasada, ne Ceza Ya- karlarak, cezann kendisi olmaya
sasnda, ne de Anayasada anari ve dntrlyor.
Bu ekliyle, mevcut nfaz Yasasnn ve
terr suu diye bir su tanm yoktur.
Sular ve cezalar aka tanmlanm Ceza nfaz Tzknn tmyle dna
ve hkme balanmtr. nfaz Yasas, dyor.
Cezalarn nfaz Hakkndaki Kanun 15.
hangi sularn ve cezalarn ne ekilde
ayrmlanp ve ne ekilde infaz edile Maddesi ve Ceza nfaz Tzknn 176.
ceini belirlemitir. nfaz Yasas Ce Maddesinde, hcre cezas geici ve
zalar, amalarna gre deil, ar ya
* * * * *

KURDISTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

rzan abor civak

tedbir niteliinde ve disiplin cezasi kapsamn

da bir dzenleme olarak yer alyor. Sreside be
lirleniyor: 15 gn... Yasa hcre cezas sresini,
en fazla 6 aya kadar karyor. ki yl iinde ten
fazla hcre cezas alm olanlarn, Adalet Ba
kanlnn onay ile iyi hal gsterinceye kadar,
ama en fazla 6 ay gememek kaydyla, hcreye
konabilecei hkme balanyor.
Dahas, mavcut nfaz Yasas ve ilgili tzk
meddesi , hcre cezasnn uygulanabilmesini,
yarg kararma ve tabib raporuna balyor.
Mevcut hukuk sisteminin bilirkiisi Prof. Dr.
Sulhi Dnmezer dahi, hcre sistemini yrrlk
teki infaz hukukuyla badatramyor:
Hcre ancak disiplin cezas ile uygulanr, bu
nun sresi de yasa, tzk ve ynetmenliklerle
belirlenir. Mebbet ya da idam alanlarn yeni bir
su ilemesi durumunda da hcre cezas uygula
nr. Gene yasa, tzk ve ynetmenliklere gre.
Bir de ilk girildiinde mahade var. Hepsi de
yasa, tzk, ynetmenliklerle belirlenir ve belli
bir sreyi aamaz. Onun dnda hcreye kapat
mak mmkn deildir." (Demokrat Muhalefet,
Kasm 1990, Say:6, Sy.33)
nemli bir nokta da, hcre cezasnn, hkm
lnn hkm olunmu cezasndan dolay deil,
cezaevinde iledii varsaylan disiplin cezas
iin ngrlm olmasdr.
Tek kiilik hcre, tek kiilik havalandrma esa
sna dayanan Eskiehir zel Tip Cezaevi siste
mi, hukuki anlamda, sadece hcre cezasn
geici ve tedbir niteliinde bir ceza olmaktan
kararak , hkmllk boyu, srekli ve kalc
bir ceza haline dntrlmesi asndan deil,
daha nemlisi cezaevi disiplini ile ilikilendirilen bir disiplin cezas deil, hkmllk cezasn
baz almas bakmndan da, mevcut hukuk norm
larna ve infaz hukuku hkmllerin belirledii
erevenin dna dyor, fiili bir hukuk olutu
ruluyor.
Bakanlk, fiili hukukun yasal hukuka arpma
mas iin kavramlarla oynama yoluna gidiyor ve
varolan nesnenin ismini deitirerek, hcre
kavramn tek kiilik kou kavramyla deiti
riyor. Bylece var olan hukuki dzenlemelerle,
kavramsal dzeyde uyum salanm oluyor.
Kavramsal uyum salanyor, ama pratik bir
uyum salanmadn Bakanlk da kabul etmi
olmal ki, 1988 ylnda gene Eskiehir zel Tip
Cezaevi statsnden hareketle, ceza infaz ku
rumlan ile tevkifevlerinin ynetimine ve Cezala
rn nfazna Dair Tzkn iptal edilmesi iin
Dantaya dava aan ve at davann halen Da
ntay dari Dava Daireleri Genel Kurulunda ka
rara balanmasn bekleyen Av. Emin Deerin
iptal istemine ... Eskiehir zel Tip Cezaevi,
her ne kadar 1 ve 3 kiilik koular halinde yapl
m ise de, koulardaki yatak says artrlarak
Tzkn 78/a maddesinde belirlenen toplu iyi
letirme ve eitim uygulanan zel Tip Cezaevi
haline getirilerek anarist ve terrist vasfl h
kmllere tahsis edilmitir. savunmas ile yant
veriyor.
Yantn kendisi, aslnda, ak bir itiraf belgele
mi oluyor. ki yl nce yatak saysnn arttrl
mas suretiyle kou statsne dntrlen
hcreler, bugn havalandrma blmleri de aynlarak tmyle birbirinden yaltlanyor ve kav
ramlarla oynanmak suretiyle hcre sistemi, tek
kiilik kou ismiyle yasal mevzuata uyumlulatrlm oluyor. Kavram deiikliinin nesne
nin niteliini deitirmedii grlyor ve Ba
kanln propagandas tersine dnyor. Hatta

devletin elikili birlii, bylesine somut bir

olayda kendini aa vuruyor ve Bakan adna
Mstear Yardmcs Burhanettin Mumucuolu
tarafndan 29 Aralk 1988 tarihinde Dantaya
iletilen savunmada, Adalet Bakanlnm aksine,
Eskiehir zel Tip Cezaevindeki stat hcre
sistemi olarak niteleniyor.
Eskiehir zel Tip Cezaevi rnei ile srekli ve
kalc bir ceza zelliine brnen hcre sistemi
nin, mevcut yasal mevzuata aykrl ak, bi
liniyor.
Hcre sistemine tek bir hukuki dayanak bulma
nn mmkn olmad grlyor.

Sistem Engizisyon
felsefesine snyor

cre sistemi, Trkeyinin de imza koy

duu uluslararas szlemelere ve Birlemi
Milletlerce konulmu standartlara ak bir ayk
rlk tayor. Birlemi Milletlerce 1955 ylnda
kabul edilmi asgari standart kurallar, hkml
nn cezalandrlmasn, hkmlnn bedensel
varlna ve salna ynelik cezalandrmalar
ile onurunu ve kiiliini zedeleyici ve yok edici
cezalandrmadan zenle ayryor.
Toplumsal bir varlk olan insan tek kiilik hc
rede, btn bir hkmllk sresince, yanlzla
ve yaltlmla itilen hcre sisteminin, insann
bedensel varlna, kiilik ve onuruna yneldii,
onur ve kiiliini yok etmeyi hedefledii tartl
mayacak kadar ak.
nfaz hukuk uzmanlar, insann fiziksel ve ruh
sal btnln zedeledii, toplumsal yaam
alkanlklarn kaybetmesine neden olduu ve
insan toplumsal balarndan tmyle yaltlad
iin, hcre sistemine Avrupada bu yzyln ba
larnda son verildiini aklyorlar. Hcre siste
minin, Orta ada inzivaya dayanan hiristiyanlk inancndan da etkilenerek, mahkmun tecrit
ve duayla pimanlk gsterip, tvbe etmesinin
salanaca felsefesine dayandrld biliniyor.
Orta adan bugne uzanan srete, artk bu
gn cezaevleri binalarnn, kk gruplar iin
yaplan ve her grubun kapal mekan ve ak ha
vadaki almalarna olanak salayacak mimari
bir zellik kazandrld grlyor. Cezaevleri
nin kapal kurumlar olmaktan karlp, ak ve
yan ak kurumlar haline dntrlmesi genel
bir eilim olarak ekilleniyor.
Trkiye ise Avrupadaki genel eilimin tersine,
zellikle siyasal tutuldular iin, onlarn toplum
dan ve biri birinden tamamen yaltlamak ama
cyla, hcre sistemi cezaevlerini genel bir kural
haline dntrmeye alyor. Ve bununla Av
rupa standartlanna uyum salayacann propa
gandasn yapyor. Avrupann, kapitalist uygar
ln yzyl ncesine ait rm yanlarnn tak
lit edilmesi Avrupallk olarak lanse ediliyor.
Sistem, ilhamn ve siyasal zm yntemlerini
yzyl ncesinden alyor. Avrupalmn bugn ar
tk terk ettii sisteme, zm yolu olarak sa
rlyor.
Dnk ve bugnk Avrupann cezaevi sistemi
nin insan hie dntrmeyi, direnci tamamen
krlm bireyler retmeyi amalad ak. Ce
zaevi sistemi, toplumsal yaam normlar tamam

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

layc bir ilem gryor. Bireyin, toplum iinde

ki tek kiilik hcrelerden, cezaevindeki tek ki
ilik hcresine tanmas, onun bireysellie
dayanan yaam kltrne, belki ok fazla aykr
gelmiyor. Ama buna karn, bylesine bir tarihi
kltr ekillenmesine karn, insan bedensel ve
ruhsal ynden sakatlad grldnden, hcre
sistemine Avrupada da son veriliyor.
Avurapda sona erdirilen sisteme, Trkiyede
siyasal otorite drt elle sanlyor.
Trkiyenin de imza koyduu Birlemi Millet
ler Asgari Standart Kurallar, cezaevlerindeki
uygulamalarn, onur krc ve kltc olmas
nn yannda her lkenin kendine zg geleneksel
yaam biimlerinin etkisiyle de ekilleneceini
ngryor. Adalet Bakan, bir yandan gnlk
basnda yaynlanan demelerinde gelenekselle
mi toplu yaam kltryle Avrupadan ayrld
mz ve hcre sisteminin sosyal bnyemize uy
gun olmadn aklarken, bir yandan da hcre
sisteminin meziyetlerini ve ve bitiremiyor ve
mevcut infaz hukuk sistemine dahi aykr biim
de Eskiehir zel Tip Cezaevi devreye so
kuluyor.
Bu durumda hcre esasna dayal Eskiehir
zel Tip Cezaevinin mevzuata karn devreye
sokulmasn tek bir gerekeyle aklamak gere
kiyor: Siyasal tutuklu ve hkmllerin toplum
dan ve biri birinden tmyle yaltlanarak yalz
latrlmas ve siyasal bask, rehabilitasyon poli
tikasna kar ynelen toplu direnilerin nne
geilmesi...
Direnme hakknn fiilen ve topluca kullanlma
snn en asgariye indirilmesi...
Siyasal otorite, iddet ve ideolojinin toplumun
her bir hcresine rnga edildii i ve d politi
kada iddetin egemenliini koruduu ve iddetin
kitleselletirildii bugnk siyasal koullarda,
bu politikann bir uzants olarak hcre sistemini
devreye sokarken, yanlzlk psikolojisi ierisin
deki tutuklu - hkmlnn siyasal otoriteye bo
yun eyeceini varsayyor. Toplumdaki genel ya
banclama ve atomize olgusu, cezaevlerine de
tanyor. Cezaevleri toplumsal dayanaklardan
ve siyasal tutuklulann bir birinden tecrit edile
rek, yalzlatrlmas hedefleniyor. Cezaevi
otoritesine kar, kollektif tepkilerin olumasn
engellemek bahanesi altnda, aslnda, insann
toplumsal varlk koulu olan yaama olana
elinden alnyor.

Meru bir zemin:

DRENME HAKKI

'akanlk yetkililerinin, hibir hukuki kay

g tamakszn, bu amac dolaysz olarak ifade
etmekten kammadklan grlyor.
Eskiehir zel Tip Cezaevi rnei ve bu ilk r
nee eklenecei aklanan Yozgat ve Krehir
halkalarn, ynetimin kendi hukuku ile hukuki
balann kopard ak bir itiraf olarak deer
lendirmek gerekiyor.
Siyasal otorite, kendini hibir yasayla baml
hissetmiyor.
Siyasal saiklerle ve idam tehditleriyle onyldr
cezaevlerinde tutulan siyasal tutuklu ve hkm
ller, insan haklar ihlalleri ve siyasal basklar

karsnda kollektif davran ve tepkilerini, ak

ki, hibir hukuksal ve yasal bala snrlamazlar,
smrlayamazlar. hukuk normlarn ve ulusla
raras szlemeler, sistemin yasal resmi zrhn
oluturur. Birlemi Milletlerce benimsenen ve
Trkiyenin de imza koyduu asgari kurallar, tu
tuklu ve hkmllerin devlete kar deil, devle
tin, siyasi ve adli ayrm gzetmeksizin, tutuklu
ve hkmllere kar davrann snrlayan mi
nimum kurallar btnldr.
Birlemi Milletler kurallar, tutuklu ve h
kml olarak kiinin bedensel ve zihinsel varl
na devletin mdehale edemeyeceini, ancak,
yargyla birlemi sre iinde onun toplumsal
zgrln kstlaybileceini hkme balyor.
HD Hukuk Komisyonu tarafndan 1988 yln
da hazrlanm bir raporda da belirtildii gibi,
toplumsal zgrlnden yoksun braklmasnn
tesinde, devletin tutuklu ve hkml zerinde
bakaca bir tasarruf hakk olamaz.
Toplumsal zgrlnden yoksun braklan in
sann bedenini koruma hakkn kstlayan, zihin
sel ve manevi varln zedeleyen uygulamalar
btnl karsnda, bedensel ve zihinsel varl
n korumak iin, tek tek veya topluca direnme
sinin, direnme hakkn kullanmasnn sadece bir
hak deil, ayn zamanda toplumsal bir grev ol
duu biliniyor.
Bask ve ikenceye kar direnme hakk, tarih
sel ve meru bir hak olarak ekilleniyor ve bug
ne aktarlyor. Snrlandrlm ve arptlm bir
biimde de olsa, uluslararas mevcut hukuk sz
lemeleri, direnme hakkn bir hak dzeyinde ta
nmak durumunda kalyor. Direnme hakk,
Anayasa maddelerine kadar giriyor.
Siyasal otoritenin, kendi legalitesini kendisinin
ortadan kaldrd koullarda, direnme hakk ve
bu hakkn kullanlmas, daha da nem ka
zanyor.
Bugn onlarca cezaevinde yzlerce yllk ceza
larla ve dima tehditleriyle tutulmakta olan bin
lerce siyasal tutuklu ve hkml, bedensel ve si
yasal varolularn, btn bir Eyll Dneminde,
her trl bask ve plak iddete kar, rehabili
tasyon politikasna kar, direnme hakkn kol
lektif ve sistemli bir biimde kullanmalarna
borludurlar.
Bugn Eyll Rejiminin ve Eyll Dneminin
politikalarn srdrmenin dnda, herhangi bir
siyasal ilev tamad grlen siyasal iktidarn,
younlatrlm genel saldrganlk dalgasnn
bir ucu da, sava rzgarlaryla hereyin zerinin
rtlmeye alld bir ortamda, idam tehditle
riyle, bugn Eskiehir tabutluklarnda somutla
nan Hcre Tipi Cezaevleriyle, yeni disiplin ce
zalaryla ve kazanlm haklarn gaspedilmesi
giriimleriyle, siyasal tutuklu ve hkmllere
ynelmi durumda.
Siyasal iktidar, hcre sistemine dayal zel bir
infaz sistemi ile plak iddeti ve hukuksuzluu
ieren Eyll hukukunu tamamlayan, Eyll Reji
minin hukuki ve siyasal sonularn takviye et
meye alyor. Eyll Dnemi plak iddetinin,
rehabilitasyon ve tecrit politikasnn srdrl
mesi iin Eskiehir zel Tip Cezaevi, pilot bir
uygulama olarak gndeme getiriliyor.
Eyll Rejiminin btn iddetine ve rehabilitas
yon politikasna kar direnmeyi ve insan onuru
nu korumay, varlk nedeni saym devrimci tut
saklar iin, Eskiehir tabutluklarnn kabul edilmeyecii ak, dahas, yllarca sren toplu
direnilerin sonular olan kazanmlarm gasp
edilmesi karsnda sessiz kalnmayaca da bi
liniyor.
Onlarca cezaevinde uzun sreli alk grevleri
ve lm orularna kadar evrilmi ve Eskiehir
tabutluklarn ve kazanlm haklarn gaspedilmesini hedefleyen toplu derinileri, bugn iin,
sadece birer balang olarak deerlendirmek
gerekiyor.
Eskiehirden Aydna uzanan lm yolculuunda iki direniinin kaybedilmesinin, onlarcasmn sakat braklmasnn zerinden daha bir
yl geti.
Bugn yeni lm yolculukarn engellemek ve
insanlarn lm tabutluklarna kapatlmasnn
nne gemek, ancak, en temel insan haklarnn
savunlamsn hedefleyen kii ve kurulularn or
tak tepkisi ve ortak abas ile direnme hakknn
fiilen kullanlmas ile mmkn olacaktr.
10 Kasm 1990
R U P E L /SAYFA 9

politika * ekonomi toplum

Suskun Dinlom at!

sve Bakanlar Kurulu Sekreteri Pierre Schori

"1/7

asm ay ortasnda, sve

Kabine Sekreteri Pierre
Schori Trkiyeye bir zi
yaret yapt. Szkonusu
L
ziyaretten bir ay nce s
ve Salk ve Sosyal Ba
kan Ingela Thalen Trki
yeyi ziyaret etmiti. Salk Bakan
ile beraber Trkiyeyi ziyaret eden
delegasyon iinde sve ila sana
yinin nde gelen byk tekellerinin
temsilcileri de bulunuyordu. Trk
basnnn bayan Bakann d gr
n ve ekiciliini konu alan sevi
yesiz magazin haberlerinin dnda,
kimse bu ziyaretin gerek nedenini
ele almad.
Doaldr ki, benzeri ziyaretler salt
turistik amalarla yaplmyor. Bunu
akl banda herkes biliyor. Ak bir
biimde u sylenebilir: sve ser
mayesinin yeni pazarlara ve lkele
re gereksinimi var. Bu konuda Trk
egemen gleri uzun bir dnem
den beri yabanc sermayeyi Trki
yeye ekm ek iin srekli kuyruk
sallyorlar. Bu kuyruk sallamaya ce
vap vermek iin sve hkmeti ve
sermaye evreleri srada bekledik
lerini her frsatta aa vurmaktan
geri durmadlar. Herkesin grd
gibi, buzlar yava yava zlmeye
balad bile... Yalnz burada ilgin
olan u: nsan haklar ve demokrasi
savunucusuyum diyen sve Sos
yal Demokrat hkmetinin iki yzl
l bir daha ortaya kt. Bunu
grm em ek iin ya akn, ya da ha
yallerini kaybetmi Krt olmak gere
kir...
Pierre Schorinin ziyareti Krfez
bunalmnn doruk noktasnda ol
duu gnlerde gerekleti. Ziyaret
srasnda Trk basnna ve svete
ki trke yaynlara aklamalarda
bulunan Pierre Schori, Krt sorunu
na da deinerek, Trkiye ziyaretin
den olumlu izlenimler edindiini
vurguluyordu. Pierre Shcorinin
yapt aklamalarn zn, Trki
yede demokratikleme srecinin
gndem de olduu konusu olutu
ruyordu. Shcori, szkonusu akla
malarnda Trk hkmetini ince bir
ekilde verek, baz Krtleri de ter
rist olarak mahkum ediyordu. Bun
lardan dolay, Kurdistan Press ad
na Kabine Sekreteri ile bir sylei
yapm a talebinde bulunduk. Sylei
talebimize Shcori ile gren sekre
teri olumlu cevap vererek, sorular
mzn yazl ekildeiletilmesini istedi.
! I

RUPEL / SAYFA 10

nsan haklar ve demokrasi savunu

cusu Shcori, her nedense sorular
mza yazl cevap verme yolunu
seti. Shcorinin bu isteini de ka
bul ederek kendisine u sorular y
nelttik:
- Trkiyey e yaptnz ziyaretin ne
denini anlatrmsnz?
- Basnn yazdna gre, Trk h
kmetinin Krt sorununu zm
konusunda hazrlklar iinde oldu
unu sylyorsunuz. Bunu kantla
yacak veriler var m?
- Daha nceleri de farkl Trk h
kmetleri batl politikaclara benzeri
taahtlerde bulunmulard. Fakat
imdiye kadar bu konuda bir dei
iklik olmad. Bu kez verilen taahtlerin farkl olduuna dair sizleri ikna
eden bir neden var m?
- Trk hkm eti Avrupa Konseyi
nsan Haklar Komisyonuna Aus
tos aynda bir m ektup yazarak, Krt
blgelerinde insan haklarn askya
alacan belirtti. Bu olay, Trk h
kmetinin Krtler konusunda daha
sert bir tavr takndnn gstergesi
deil mi?
- H er halkn kendi kaderini zgr
ce tayini prensibini nasl deerlen
diriyorsunuz?
- Krt sorununun zm iin siz
nasl bir neride bulunuyorsunuz?
- Krtlerin insani ve demokratik
haklarna kavumas iin hkm et
olarak ne yapm ak istiyorsunuz?
Evet, Pierre Shcoriye sorduu
muz sorular bunlard. Grld
gibi sorularda sansasyon yaratacak
veya Shcorinin ahsn kk d
recek bir ey yok. Arlkla Krt
halknn durum u ve sve hkmeti
nin bu konuda ne yapmak istediini
okuyucuya iletmeyi amalayan so
rular sorduk. Pierre Shcorinin veri
len sze gre sorularmz cevap
landrmasn beklerken, Bakanlk
Sekreteri Bjrn Thegebynn Pierre
Shcori adna yazd aadaki ksa
mektubu aldk. Mektup yle:
Msteara gnderdiiniz m ektu
bu cevaplandrmakla grevlendi
rildim.
Kabine Sekreterimizin Trkiye zi
yareti, Trk Dilikiler Mstear
zeri ile yaplan karlkkl bir g
rmeyi kapsyordu. Toplantda kar
lkl karlar, insan haklar ve Krfez
bunalm grld. Krtlerin etnik
ve kltrel haklar konusuna gelin
ce; Kabine Sekreteri, Trk yasalar
nn bu konularda ad olduunu

vurgulayarak, Krtlerin kltrel ve

dil haklarna kavumas gerektiini
ileri srd. Kabine Sekreteri, ziyareti
srasnda szkonusu sorunun Trk
iyed e de tartlmaya balandn
grd. Bu konu ile ilgili Sosyaldem okratS H P nin G neydou Rapo
ru nda da Trk yasalarnn reform
lara gereksinimi olduu vurgulan
m bulunuyor. Kabine Sekreteri,
Trk hkmetinin de bu konuda
duyarl olduunu ve reformlar ha
zrladn grd. Tm bunlar, geli
melerin olumlu ynde olduunun
bir iareti olarak grld. Fakat bu
nunla birlikte Kabine Sekreteri Krt
sorununun dikkatle izlenmesi ge
rektiini kansna vard.
Bize dosta selamlarn gnder
meyi de ihmal etmeyen Bakanlk
Sekreterinin mektubu byle. Bu
cevap galiba suskun diplomasinin bir gerei!... Atalarmz Konu
m ak gm ise, susmak altndr
dememiler mi! Bu suskun
diplom asi yntemini Halepe Kat
liam ndan sonra da svete gr
dk. sve Dileri Bakan Sten Andersson, bir yandan Halepe Katliamn sert bir biimde mahkum(!)
ederken, Halepe harabelerinden
henz zehirli dumanlarn ttt
gnlerde Irak Bakan Yardmcsn
svee davet ediyordu. te byle...
Hem katliamlar mahkum(!) ediliyor;
hem de katliamn mimarlar ile el s
klyor, hem insan haklar savunu
cusu olunuyor; hem de insan hak
larn ayaklar altna alan devletlerle
iyi ticari ilikiler gelitiriliyor!... Bunun
ad gnlk dilde ikiyzllk ve sah
tekarlktr! Fakat bu tavr suskun
diplom asi olarak adlandranlar da
var...
Ak szll ve konukanl ile

tannan Bakanlar Kurulu Szcs

Pierre Shcori Kurdistan Pressin so
rularn cevaplandrmaktan niye ka
nd? Bu suskunluu ve kaama
anlamak pek zor deil. Kendilerine
sorulan sorular herhalde zatalilerini
rahatsz etmi... Kurt politikac yle
grnyor ki TC yetkililerine verdii
baz teminatlardan dolay bu soru
lar cevaplandrma cesaretini gs
teremedi... Shcori kendisine ynel
tilecek sorularn ieriine bata va
kf olsayd, harhalde sylei
isteimize kar hayrhah bir tutum
iinde olmazd. Net ve ak sorulara
dolayl ve kaamak cevaplar ver
mek durum unda kalacak olan
Shcori bu syleide gln ve tutar
sz bir konuma deceini tahmin
etti. Ksacas Ankarada verilen taahtler, Kurdistan Pressin sorularn
cevaplandrmaya el vermiyordu.
Ayrca Shcorinin gnlnde Dile
ri Bakanl koltuu yatyordu. Bir
de Krtlerden dolay m ban der
de sokacakt!
Trk H km etinin Krt sorununu
zmeye ynelik olumlu hazrlklar
iinde olduu mesajn kamuoyuna
ileten Pierre Shcori, bu kanaatini
acaba neye dayandryor? Herhal
de son yllarda sve ile Trkiyenin
ticari ilikilerindeki olumlu gelime
leri, insan haklar ve Krt sorunun
daki olumsuz gelimelerle kartr
m olacak. Acaba Shcori Trkiye1
deki olumlu gelimelerden szederken Krdistanda boaltlan
kyleri mi, TB M M de bekleyen
idam cezalarn m, ikence gren
Krt yurtseverlerini mi, anadillerini
konutuklar iin yarglanan insan
lar m, Sansr ve Srgn Kararna
mesini mi, yoksa btn bunlardan
nemlisi, tutsak olan Krt halknn

durum unu mu gzlemleyerek konuu

yor!?
Evet Pierre Shcoriye gzlemlerini ne
ye dayandrdn soruyoruz. Konu
kanl ile nlenen Shcori, Krt soru
nunda hesabna gelmedii anlarda
suskun diplom at roln m oyna
mak istiyor? Bir yanyla bu suskunluu
anlamak mmkn, ama bunlara umut
balayan Krt evrelerinin sukunluuna ne demeli?
u bir gerektir: Krt sorununda Av
rupa merkezli zm nerileri Krt hal
kna ve onun mcadeleci glerine
ramen yaama geirilmek isteniyor.
Krt halknn ulusal iradesini dtaiayarak zm sunan sosyal demokrat ev
reler kendi programlarna bile sadk
kalmyorlar. Bilndii gibi, Avrupa sosyal
demokrat partilerinin proramlarnda
ve Birlemi Milletler szlemelerinde
Kendi Kaderini Belirleme konusunda il
keler bulunuyor. Her ne hikmetse bu il
keler ve haklar 25 milyonluk Krt ulusu
szkonusu olduunda unutuluyor.
Program ve uluslararas szlemeler
deki prensip ve haklar Krt halkna ok
gren evrelere umut balayan Krtle
rin yakn bir dnem de akllanacaklar
da pek gzkmyor.
Krt halk dier halklar gibi kendi lke
sinde zgr ve bamsz yaamak isti
yor. Ona bu hakk fazla gren AvrupalI
veya Krt, hi kimseyi tarih hibir za
man affetmeyecektir. Krdn binlerce
yllk yarasn anlamyan, derdine ortak
olmayan Krt hibir zaman barna
basmayacaktr. Ve onlardan birgn
mutlaka hesap soracaktr.
Krt halkna ramen zm sunanla
rn, suskun diplom at \arn ve umut
bezirganlarnn kulaklar nlasn...

erefmn Ciziri

DANMARK

O O D Li Danmark ji bo pirsgirkn zarokn Kurd komeleyek bi nav

Komela Mamoste Pedagogn Kurd hate damezrandin. Di agahdariya damezrandina
Komela Mamosta Pedagogn Kurd de armancn kornete weha t z im a n O O D
Demek dirj b ku bo damezirandina Kome
la Mamosta Pedagogn Kurd li Danmark xebatek dihat kirin. V xebat berhem da di kombna
roja 3. 11. 1990- de biryara damezirandina komel hate dan.
Pit v biryar, komita rvebir hat hilbijartin.
Herweha kombn end wezfe j tesbt kirin
spartin komita rvebir. Li gor v spartin:
-Komita rvebir d di mideh e mehan de
kongra yekemn kom bike.
-Raporek li ser rewa perwerdegeriya zarokn
kurd hazir bike ji endaman re rbike daku di
kongr de riberiz li ser be,
-Bername destr komel d bte hazirkirin
ji endaman re bte rkirin.

gelek karubarn d yn komel...

Armanca sereke ya komel ewe ku pirs pirsgirkn perwerdegariya zarokn kurd herweha
pirsn hevkar yn endaman li Danmark areser
bike. Komel, ji bo gihitina v armanc d xebatek xurt bike, peywendiyn trker digel komeln
hevkar yri Danmark dezgehn dewlet dane.
Hejmara kurda li Danmark ji deh hezar zdetir
e pirsa perwerdegeriya zarokn kurd bi ziman
xwe, di dereca ser da ye. Ev yeke bi sere xwe girngiya damezirna komel nandide.
Ji ber v end; hviya me ewe ku pitgiriyeke
xurt digel Komela Mamoste Pedagogn Kurd
bte dann.

Komita Rvebir
KURDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

rzan afoor civak

BOLUM * 3 *
Birinci blm Say 86, Sayfa 11de
Barzani silahl gleriyle birlikte Sleymaniye yaknlarna gelip yerleinceye ka
dar, kendisine kfrediliyordu.
Kimler Barzani ye kfrediyordu?
Bizimkiler, partililer Barzaniye kf
rediyorlard. Barzani hi bir ey yapmam
diyorlard. Barzani askeri bir kuvvetle Sleymaniye tarafna gelince, artk onlar da
harekete katldlar.
Efendim, 1958-1975 yllar Krdistan ta
rihinde nemli bir yer tutuyor. Bu dnemin
nemli olaylarna deinebilir misiniz?
1958 gznde Molla Mustafa Iraka
dnd. 1961 Eyllnde Irak hkmetine
kar silahl mcadele balad. Btn geli
melerden burada bahsetmek mmkn de
il, ancak brahim Ahmedle Molla Musta
fa Barzani arasndaki elikilere deinmeye
alacam.
Barzani Sovyetler Birliinden dndkten
sonra brahim Ahmedle ok iyi ilikiler
iinde idi. Baaslar Abdulkerim Kasma
kar bir darbe gerekletirip, onu ldrd
ler. Ben o sralar Badatta kalyordum. M
sr elilii ile ilikiler gibi o dnemler kim
senin yapmaa cesaret edemedii baz g
revleri yerine getiriyordum. Baaslarn
darbesinden sonra, Irakta otorite boluu
dodu. O dnemler Kerkk bile ele geir
mek mmknd. Byle gzel hayaller ku
ruyordum. .. Bu ortamda Celal Talabani bir
heyetle yeni ynetimle grmelerde bu
lunmak iin Badata gelmiti. Yaplan g
rmelerde kendilerine birok konuda sz
ler verilmiti.
Celal Talabani bana haber gnderip, g
rmek istediini iletince, Talabaninin bu
lunduu Badat Otele gittim. Kendisi ile
yaptmz grmede siyasi ve askeri baa
rlarndan bahsederek, onunla birlikte Krdistana gitmemi istedi. Talabani ile bu g
rmeye gitmeden bir hafta nce, bana ha
ber gndererek, partinin radyosunu
ynetmek zere Krdistana gitmem isten
miti. Ben o sralar bir fotoraf stdyosu
altryordum. steklerini kabul edip,
dkkan tasfiye etmek iin bir hafta zaman
istedim. te bu bir hafta henz tam dolma
dan, Talabani ile grmemiz gerekleti.
Talabani, Senin gelmeni baka bir i iin
deil, Barzani ile grmeye gndermek
iin istiyoruz 1 dedi. Nedenini sorduum
da, Barzani ile aramzda ihtilaf var, o senin
szn kabul eder, bunun iin gidip kendisi
ile grmeni istiyoruz, dedi. Bunun zeri
ne, Talabaniye peki nasl bir grme yap
mak gerekiyor, sorunu zmek iin ne yap
lrsa yararl olur diye sordum. Talabani, be

nimle birlikte uakla gel, detaylarn sonra

grrz dedi. Ben de gitmek iin hazr
landm. Ancak uakla gidemedim.
O dnemler Krdistana giden yollarda da
ok sk bir askeri kontrol vard. Ben de or
dudan atlma bir subay olan Yusuf Miranla
birlikte yola ktm. Yusuf Miran askeri el
biselerini giyindi, yoldaki askerler onun or
dudan atlp, atlmadn sormayacaklarn
dnerek yola ktk. Gerekten de onun
sayesinde rahatlkla Krdistana kadar
gittik.
ki gn sonra Barzaninin yanna vardk.
Barzani ile Kanimaranda grtk, gece
birlikte arkurneye gittik. htilalin bala
masndan bu yana Barzaniyi ilk defa gr
yordum.
imdi sylediim eyler tarihi gerekler
dir. Aslnda yaynlanmasn da istemiyor
dum ... Neyse ben Polit Bro karargahnn
bulunduu yere gittim. Celal Talabani, Pderi Hseyninin de aralarnda bulunduu
baz aalarla konuuyordu. Celal Talabani
konumasnda,'!.. Kardeim dnn Irak,
Msr, Suriye yani Araplar dmanmz; bi
liyorsunuz ki Trkiye ve randa dman
mz; ngilizler de bize dman. Peki biz ne
yapabiliriz, nasl baarl olabiliriz. Biz
kaybederiz, biz m ahf o l u r u z . dedi. Ben
bunlar duyunca ok ardm, kendisine,
Sen lidersin, halka byle eyler sylememelisin. Dnya zerlerine gelse de sen by
le dememelisin. Oysa sen karanlk bir tablo
iziyorsun, dedim. Talabani de, benim si
yasetten anlamadm syledi. Ben kendi
sine, Liderlik srekli olarak gl olun
duu ynnde propaganda yapmaldr
dedim.
Bu konumadan sonra, esas konuya ge
tik.
Talabani,
Barzani
bizden
vazgemiyor dedi. Ben, Ne istiyorsu
nuz, gidip buray terketmesini mi syleye
yim? Talabani, Sen bunu syleyebilir mi
sin? Cesaretin var m ?diye sordu. Ben de,
Evet sylerim, senin dediin doruysa
eninde sonunda Barzani en fazla bir kurun
sktrp, beni ldrr dedim. Neyse
diyebilirsin-diyemezsin
tartmasndan
sonra, ben gidip, Barzaniye Bu blgede
istenmiyorsunuz, ekip gidin diyeceimi
belirtince, Talabani, iyi git syle dedi.
Ben biraz yrdkden sonra, Talabani tek
rar beni ararak, Barzani yi birlikte ge
tirmeyesin.
dedi. Ben de Yok, yok senin
kara gznn hatr iin kalmazlar... de
dim. Talabani, Sofular bizi perian
eder dedi. Ben, Merak etmeyin Barzani
giderse, askerleriyle beraber gider, kalrsa
askerleriyle kalr dedim. Talabani, Val
lahi ne diyeceimi bilemiyorum dedi.
Ben, hereyi kendisine anlatacam, artk
gerisi sizlere kalr diyerek oradan ay
rldm.
Barzaninin bulunduu yere gittim. Ye
mek yiyordu. Siz neden buradan ayrlm
yorsunuz. Seni istemiyorlar. G i d i n . de
dim. Barzani, !. .Sadece bunu mu dediler?
Hrsz olduumuzu da sylemediler mi!?
diye sordu. Vallahi onu da sylediler, de
dim. Barzani, Onu da syleyeceklerini bi
liyordum. Neyse ben gidip, bir bakaym,
onlar ne yapyor.. dedi. Ben, gitmemesini
syledim. Barzani, benim dncemi sor
du. Ben hi bir ey dnmediimi syle
dim.
Barzani ile Parti ynetimi arasndaki ihti
laf gn getike boyutlanyordu. Onlar Par
ti ynetiminin ellerinde olmasn, Barzani1
nin de ayda ylda bir ne emrediliyorsa, onu
yapmasn istiyorlard. Oysa, Barzani kendi
bileinin gcyle bu seviyeye gelmiti. Bizi
esaretten kurtarm, yllarca mcadele ver
miti. htilal baladktan sonra, Neden
bizden emir almyorsun? demeye bala
mlard. Onlar, Barzaniye emretmeyi haketmemilerdi. Bu anlattm olay henz
elikilerin yeni balad dneme aittir.

KRDSTAN PRESS 26 KANN / ARALIK 1990

brahim Ahmed ve Polit Bro taraftarlar Barzaniy e emretmek istiyorlard. Oysa

onlar bunu haketmemilerdi. Barzani kendi bileinin gcyle yllarca srdrd
mcadele ile o seviyeye gelmiti.
Foto; ANK

Barzani ve kuvvetleri Barzana dndler,

ben de onlarla birlikte gittim. Seyit Aziz bir
gazeteci ile birlikte Molla Mustafann yan
na gelmiti. Ben de orada idim. Seyit Aziz
yanma gelerek, Burada ne yapyorsun.
Bunlar senin deerini bilmiyorlar. Bizim
yanmza gel dedi. Ben de Neden? Bura
s bizim yanmz deil m i? diye sordum.
Seyit Aziz, Evet o bizim bakanmzdr.
Ama sen yine de bizim karargahmza gel,
biz senin kadrini biliriz' 'dedi. Bunun zeri
ne Seyit Azize unlar syledim: Seyit
Aziz sen byk olmak istiyorsun. Ben b
yklk istemiyorum. Barzani kabul ederse,
hizmeti olurum. Senin deden liderdi, ba
ban bykt, sen byksn. Ama benim ba
bam bir molla idi. Byk bir adam deil
d i...
Bunlar gizliden gizliye baz eyler yap
yorlar, Barzaninin haberi olmadn san
yorlard. Oysa Barzani her eyden ha
berdard.
Bu dnem iinde bagsteren dier so
runlara da deinebilir misiniz?
IKPliler Barzaninin yanna gelerek,
Biz sizinle birlikte devlete kar mcadele
etmek istiyoruz. brahim A hm edin grubu
silahlarmza el koydu. Onlar almanz is
tiyoruz. * dediler. Barzani mektup yazm di
yordu, bu konuda ben kendi elimle 4 mek
tup yazdm hatrlyorum. Artk drisin
ka mektup yazdn da bilemiyorum. B
tn bu srarl isteklere ramen IKPTilerin
silahlarn geri vermiyorlard. Bir gn
IKPli birisi geldi yine ikayette bulundu.
Barzani de ' Olum elimden gelirse almaya
alrm, ama ne yapaym vermiyorlar
dedi. O zamanlar Komnistlerin silahlarn
ellerinden alyorlard. Sonunda, Barzani
ben bu silahlar geri alacam dedi...

Ben o dnemler baz airetlerle grmek

iin Dhoka yakn Xurkye gittim. Bir s
re orada kaldm. Birgn bana bir telgraf
geldiini, dnmemi istediklerini sylediler.
Meerse o gnlerde Baaslar hergn rad
yolarndan Barzaninin beni ldrtt ha
berini yayyorlarm.
Xurkden ayrldm. Barzaninin yanna
gittim. Barzani, Eer dn gelmi olsay
dn, seni Partiy e gnderecektim. dedi.
Nedenini sorduumda, Barzani, orada bir
radyolar olduunu ve gidip radyoda al
mam syledi. Dn merDbabe burada
idi, onunla gitmeni istiyordum. O gitti seni
sonradan g n d e r i r i z . dedi. Barzani by
le syleyince, kendisine, efendim bu bir
emir midir? Yoksa benim isteime mi bal
dr? diye sordum. Barzani, Ne demek is
tediimi sordu. Ben de, Eer emirse ne
olursa olsun giderim, kendi isteime ba
lysa o baka... dedim. Barzani, gidipgitmememin isteime bal olduunu sy
ledi. Ancak neden gitmek istemediimi de
renmek istedi. Ben, Buradaki durum
iyi deil, sava var. atma var. Dnya
Barzann bana toplanm. Bu durumda
gitmek istemiyorum... dedim. O dnem
lerde 80 bin asker, binlerce cahn saldr
lara katld syleniyordu. Bir Irakl suba
yn anlarna gre 400 top srekli Barzan
dvyordu. Bu nedenleri belirterek, Barza
niye yanlarnda kalmak istediimi belirt
tim. Ayrca, gidersem, onlarla anlamazl
a dtmde, size, benim casus olduu
mu, ran hesabna altm vb. eyler
yazarlar. Bu tr seviyesiz ilikiler iine gir
mek istemiyorum... Btn bu nedenlerden
dolay gitmek istemiyorum, dedim. Barza
ni, Seni zorlayamam, gidip-gitmemen se
nin isteine baldr. dedi.
Devam edecek
RPEL / SAYFA U

E R M E N S TA N C U M H U R Y E T ERVAN N V E R S TE S DOGI

Emeni ulusu geleceini

Krt ulusundan ayr gm iyor!
Ermenistan
Cumhuriyeti
S S C B yi tekil eden 15 Cumhuri
yetten biri olan Ermenistan, 23 Aus
tos 1990 tarihinde Yksek Ermeni
M eclisinde kabul edilen kararlara
gre ok partili demokratik bir cum
huriyet olduunu ilan etti.
Toplam 3.5 milyon nfusu olan Er
menistan Cumhuriyeti, Trkiye, ran,
Azerbeycan ve Grcistanla komu
dur.
Yaklak 1,5 milyonluk nfusa sahip
olan bakent Erivan dnda Leninakan, Kirovakan gibi byk kentleri
olan Erm enistann yzlm 29
800 km 2 dir.
Halkn % 9 0 nnn Ermeni Kilisesi
ne bal olduu Erm enistanda Krt
ve Azeri aznlklar da yaamaktadr.
lkretimin zorunlu olduu Erm e
nistanda 200 civarnda orta dereceli
meslek okulu yannda, 20 zerinde
yksek okul bulunmaktadr. 1943 y
lnda kurulmu olan Ermenistan Bi
limler Akadem isinde 3 200 civarn
da aratrmac almaktadr.
Basn-yayn alannda da olduka
zengin olan Erm enistanda 200 civa
rnda gnlk gazete, haftalk ve aylk
dergi yaynlanmaktadr.
70 yl nce geri bir kyl toplumu
olan Ermenistan bugn gelimi bir
sanayi toplumuna dnm bulun
maktadr. Kimya, M akina Yapm,
M adencilik ve Elektroteknik dallarn
da gelimi bir saniyiye sahiptir.
1915 Ylnda dnemin Trk yneti
mince 1,5 milyon Erm eninin katledil
mesiyle byk bir darbe yiyen Erm e
ni ulusu 1917 ubat Rus Burjuva
Devrim inden sonra, Gney Kafkas
ya zel Komitesi iinde yer ald. 1918
ylnda Osmanl ordularnn Kafkas
yay igalleri geri pskrtlerek 28
Mays 1918de Ermenistan Cumhuri
yeti kuruldu. 30 Ekim 1918de im za
lanan Mondros Mtarekesi zerine
Osmanl ordular Gney Kafkasya
dan tam am en ekildi.
Ermenistan Cumhuriyeti 29 Kasm
1920de sosyalistlerin ynetimine
getikten sonra, Ermenistan Sovyet
Sosyalist Cumhuriyeti adn ald.
Glasnost ve perestroyka uygulama
larnn yaratt serbestlik ortamnda
1990 baharnda yaplan serbest - ge
nel seimler sonucu Erivanda topla
nan Ermeni Yksek Meclisi 23 Aus
tos 1990da devletin adn tekrar Er
menistan Cumhuriyeti olarak dei
tirdi.

B. Zartaryan

Erm enistan C um huriyeti Erivan (Yerevan) niversitesi D ou Bilim leri Fakltesi

Profesrlerinden G arnik Asatryan Ekim ay sonunda konferanslar verm ek zere
D anim arka ve svei kapsayan b ir gezi yapt. U ppsala niversitesinde b ir konferans veren\
Prof. G arnik Asatryan Krdistan P ressi de ziyaret etti. Prof. Asatryan ile Krdistan Press'i ziyan
srasnda SSCB ve Erm enistand a ki son gelim eler zerine konutuk...
Glasnost ve Prestroykann SSC B
bnyesindeki uluslara ve aznlklara et
kileri nelerdir?
1985te Gorbaovun SBKP Genel
Sekreterlii grevine balamasyla uy
gulamaya konan Perestroyka, Glasnost
politikalar SSCB bnyesindeki halkla
r ok hzl bir ekilde etkiledi. SSCB
bnyesindeki halklar arasnda milli bi
lincin yeniden canlanmasna yol at.
Denebilir ki bu ulusal bilinlenme bir
patlama eklinde oldu. Ar bir iddet
le oldu. Bunun en nemli nedeni geen
70 yl iinde milli taleplerin bask altna
alnm olmasyd. Gemite milli ta
leplerin ifadesinin imkan yoktu. Bun
dan dolay Perestroyka ve Glasnost po
litikalarnn uygulanmaya balamas ile
szkonusu
reaksiyonlar
gndeme
geldi.
Ne yazk ki, ksa sre iinde hzl bir
patlamayla ortaya kan bu milli uyan,
kendisi ile birlikte bir takm olumsuz
luklar da getirdi. Bu gelimeler salt bir
milli uyan deil, onunla birlikte ove
nizm, rasizm gibi ar ular, sapmalar
da ortaya kt. zbeklerle, Krgzlar
arasndaki atmalar, Mesket Mslmanlarna yaplan saldrlar ve benzer
lerini ele alrsak, bu olaylarda ar u
larn hastalkl saplantlarn, etkilerini
grebiliriz. Bu tr yanl ve tehlikeli
eilimlerin ortaya kmasnn tek nede
ni; 70 yllk bask ortamnn yaratt
olumsuzluktur. Kukusuz bu tr olay
lar, sapmalar normal bir toplumda asla
grlmez. 70 yllk bask olmasayd bu
tr olaylar da olmayacakt. Kanmca
Rus olmayan baz uluslar arasndaki
gerginlikler bir mddet daha devam
edecek ve zamanla son bulacaktr.

(<t j

Uygulamaya konan
Perestroyka politikas SSCB
bnyesindeki halklar ok hzl
bir ekilde etkiledi.
Bunun en nemli nedeni
geen 70 yl iinde
milli taleplerin bask
altna alnm olmasyd
Glasnost ve Perestroyka'nin Sovyetler Birlii bnyesindeki halklar zerin
de etkisi olumlu m u oldu, olum suz mu?
Kukusuz btn olumsuz gelime
lere ramen, Glasnost ve Perestroyka1
nin etkileri olumludur. Olumsuzlukla
rn nedeni de 70 yllk bask ortamdr.
Son iki, y l iinde Karaba soru
nu evresinde meydana gelen ve A zeriErmeni atmalar olarak bilinen, bir

ok yerde Ermenilere saldr biiminde

gerekleen olaylar konusunda ksaca
bilgi verebilir misiniz?
Karaba sorunu olarak bilinen
olaylar, Perestroyka ve Glasnost politi
kalarnn uygulanmasyla ortaya km
bir sorun deildir.
1920-21 yllarndan 1988 ylna kadarki dnem iinde gerek Karabada, ge
rek Ermenistan ile Sovyetler Birliinin
dier blgelerinde ve gerekse d lke
lerde yaayan Ermeniler, tarihel ola
rak kendilerine ait olan bu topraklarn
Ermenistana katlmas konusunda a
ba sarfetmilerdir. Bu abalar silahl
eylemlerle deil, politik yollardan sr
drlmtr. Bu abalarn sebebi, salt
tarihi olarak Ermenilere ait bir toprak
parasnn Ermeni halknn isteklerine
ramen, baka bir ynetime terkedilmesi deil. 1920li yllardan bugne
kadar orada yaayan Ermenilere kar
Azerbeycan idaresinin aralksz olarak
uygulad ayrmclk ve dier smr
geci basklar bu duygular glendirdi.
Sorun salt tarihi bir toprak parasnn
Ermenistana balanmas deil, Azer
beycan bnyesinde yaayan Ermenilere
uygulanan basklarn da Ermeni istek
lerinde nemli bir rol vardr.
Karaba sorunu zerinde 1920lerden
1980li yllara kadar sren uralar ko
nusunda d dnyann bilgisi aa yu
kar hi yoktur. Dnya kamuoyunda
Karaba problemi sanki 1988 ubat1
nda balad gibi bir kan hasl oldu. Bu
yanltr.
Perestroyka ve Glasnostun yaratt
ortam, artk 1988den sonra bu konuda
ki Ermeni isteinin aka ifade edil
mesi olmutur. Sadece Karabadaki
Ermeniler deil, btn dnyadaki Er
meniler bu soruna sahip kmaya bala
mlardr.
Bu hareket balad zaman, Ermeni
ler bu uralarn yasalar ve prensipler
erevisinde vermek istediler. M aale
sef Azeri yneticileri, buna karlk he
men cevap olarak Sumgait katliamn
gerekletirdiler. Azerilerin bu tr sal
dr ve cinayetlerini bilindii gibi sray
la Hocalu, Genca ve dier yerlerdeki
cinayetler ve katliamlar izledi. En son
olay da geen ylba civarnda Bakde
60-70 civarnda Erm eninin katledil
mesidir. ..
Merkezi hkmet Sumgait katliamn
dan sonra olaylardan istifade ederek,
Ermenileri, Azeri umacs ile korkuta
rak, yldrma siyasetini izlemeye bala
d. Ermenilere, ite, isteklerinizden
vazgemezseniz, yle olur, byle
olur demeye getirdiler. Sonu olarak
bu olaylar karsnda Ermeniler can g
venliklerini salamak ve onurlarn ko
rumak iin silahl direnie baladlar.
Olaylar esnasnda Ermeni halknn o

cuklara, kadnlara, yallara kar hi

bir saldrs olmad. Bunun yannda Er
meniler de artk sava meydanlarnda
yeteneklerinin olduunu kantladlar.
Iki- yl iindeki hibir olayda Ermeni
kuvvetleri, Azeriler karsnda yenil
mediler. Bylece merkezi hkmetin
Sumgait katliamn kullanarak Ermeni
leri Azeri umacasyla yldrma taktii
de boa karld. nk Ermeniler y
lacaklarna daha da bilinli ve azimli
bir hale geldiler. imdi merkezi hk
met taktik deitirerek, bu kez de kt
olan, saldrgan olan tarafn Ermeniler
olduunu yaymak istiyor. Merkezi h
kmet, masum Azeriler, saldrya u
ruyor, hakszla uruyor kansn
yaygnlatrmak istiyor.
Olaylarn, gelimelerin iinde oldu
um iin kesinlikle syleyebilirim ki,
Ermeniler gayri-insani, vahi saldr
lar, hareketler yapm deillerdir. Her
olayda, yanlz ve yanlz Ermeniler top
raklarm ve mlklerini korumak veya
onurlarn korumak iin arpm
lardr.
Bu olaylar gstermitir ki, Ermeni
halk hangi ekilde ve nereden gelirse
gelsin, btn haksz saldrlara kar
kendi kendini korumaya hazrdr, buna
yetenei vardr.
u anda Ermenilerle Azeriler arasn
da gerginlik halen srmektedir. Ancak,i
olaylar durmutur. Sakin bir ortam var.
Bununla beraber unu belirtmek iste
rim; Azeri-Ermeni ilikilerinin dzel
mesi ve bir istikrara kavumas iin Ka
raba sorununun mutlaka zlmesi
gerekir. Soruna kalc bir zm bulun
madka iki halk arasndaki srtme
ler devam eder.

t i T J

JLlkmet, teoride
kesinleen bamszl
pratikte yaama geirmek iin
urayor. Bu amaca varmak
iin, ksa bir sre iinde
kkl durum deiiklikleri
yerine bamszln
nkoullarn yaratyor..
Bamszln ilan eden Ermenis
tan'daki son durumu zetleyebilir m isi
niz? Hkmetin yaps, ekonom ik du
rum nasl? Ermeni hkm eti nasl bit
d politika izlem eyi dnyor?
u anda hkmet iinde yer alan
kadrolarn ou gen ve deiimden
yana olan kiilerdir. Aydnlar hkmet
iinde byk bir arla sahiptir. Er
menistan hkmetinin en nemli ama
c, demokratik prensipleri hayata geir

b il im l e r i f a k l t e s i p r o f e s r g a r n ik a s a t ir y a n
Hkmetin bu konuda temel politikas
tm komularla normal ilikiler kurma y
nndedir. Grcistan ve ran ile ilikilerimiz
iyi saylabilir.
Trkiyeye gelince, bilindii gibi Ermenilerin, TC snrlar zerinde hak iddialar bulun
masna ramen, Trkiye ile de ilikiler kurul
mas arzulanyor.

ektir. D politikada ise Ermenistann

agmsz bir devlet olarak dier devletlerve uluslarla iyi ilikiler kurmas amalalyor. Hkmet, teoride kesinleen bamszl pratikte yaama geirmek iin
grayor. Bu amaca varmak iin, Litvanya
ibi ksa bir sre iinde kkl durum deiklikleri yaparak deil, bamszlk iin
rekli olan nkoullar gerekletirip,
jm adm ilerlemeyi daha uygun bullaktadr.
Ekonomik alanda dnlen en nemli
^iiklik, yabanc sermayeye yatrm im
ini salayacak koullar kolaylatraktr.
Gnmz Ermenistan'nda 70 yllk
ysyalizmden kalan izler nedir?
] Olduka zor bir soru ve kesin cevap
*rmek g. Bugn ynetimde bulunan
drolarn ounluu ileri grl insanrdr. Ynetimin temel ilkesi Ermeni hai
nin karlarna denk den bir politika
lemektir. Bununla beraber hkmet deiokratik prensipleri hayata geirmeye a
kyor. Yeni dnemde artlar sosyalist
*ensiplerin uygulanmasn gerekli klaro yararlysa sosyalist prensiplerin uyilanmas da dnlebilir. Gerekiyorsa
pitalist uygulamalar da yaplabilir. u
da hkmet kendisini bir ereveye bagrmyor.
70 yllk srede uygulanan klasik sosya>t prensiplerin Ermenistan iin bir geerii kalmamtr.
Hkmet iinde yer alan siyasi glerin
rumu hakknda bilgi verebilir misiniz?
O Mevcut parlamentoda iki byk siyagrup bulunuyor. Bunlardan biri parlaento ounluuna sahip olan Milli Er
eni Hareketidir. kinci byk grup ise,
ki Komnist Partisizdir. Bunlarn dnda
zla bir gce sahip olmayan baz kk
uplar da var.
Komnist Parti'hin devam niteliindeki
gt Gorbaov izgisini mi savunuyor?
Komnist Partide Gorbaov taraftarr yok. u anda Ermenistan Parlamento
mda bulunan Komnist Parti yelerini
iye ayrabiliriz. Bunlardan bir ksm eski
zgiyi savunurken, dier bir ksm da yeni
inceleri savunuyor. Ancak, her iki
up da Gorbaovun uygulamak istedii
:mokratik prensipleri desteklerken,
lun Ermenistan politikasna kardrlar.
Ermenistan Cumhuriyeti, Trkiye, ran
Azerbeycan'la nasl bir iliki srdrmednyor?

T ?

JEj rmeni-Krt ilikileri

konusunda gerek parlementoda,
gerek ermeni evrelerinde iki yada
gr yoktur. Tek bir gr var;
Krt kurtulu hareketine duyulan se
mpati ve dostluk.

KUZEY

KAf KASYA

\ TVtist

< V r\f s 3

___
\ HAYASTAN C>
Kars o
No

*[ERM
EN*TA#C.]{

,
E

V
c DC\/AKi \
Yfrevan

> '

r z u r u m

*>

KDR-* - V
o

hftkPT

Khoy
Vaw l
-

njPjYP.

tik prensipleri uygulamak, bununla beraber

Trkiye ve Azerbeycen dahil tm komu dev
letlerle iyi ilikiler kurmaktr. Hkmet, komularyla ilikilerin olumlu bir ynde geli
medii takdirde; gerekli tedbirlerin alnabile
cei, gerekli olan hereyin yaplabilecei
kansndadr.
Ermeni Cumhuriyeti, ekonom ik, askeri ve
d politika asndan bamsz bir devletin
ilikilerini kaldrabilicek bir potansiyele sa
hip midir?
Halkmzn byk bir entellektel potan
siyeli mevcuttur. Geen 70 yllk uygulamala
rn bir sonucu olarak bugnk ekonomik du
rum bir harabe halindedir. Buna ramen Er
menistan gl bir ekonomik potansiyele
sahiptir.
Bamsz bir devlet olarak d politika sr
drmek iin gerekli koullar ve imkanlar
mevcuttur.
Askeri adan ise, Ermeni halk hibir za
man agresiv duygular, dnceler beslememitir. Ancak Ermenilere bir saldr halinde,
kendimizi savunabilicek gte olduumuza
eminim. Bu tespiti yapabilmemin nedeni:
SSCB snrlar iinde geni bir Ermeni askeri
kadrosunun olmas ve bunlarn byk bir bil
gi ve tecrbeye sahip olmalardr.
Szkonusu askeri potansiyelden kastnz
SSCB genelinde Kzl Ordu iindeki Ermeni
askeri kadrolar mdr? Yoksa Ermenistan'n
kendi askeri gc m?
SSCB genelinde varolan Ermeni askeri
potansiyeli bugn iin deil, bamszln
pratie gemesiyle Ermenistan hkmetinin
emri altna girecektir. Bugn varolan SSCB
yasalarna gre Kzl O rdunun insan gcnn
ara ve gerelerinin Ermeni nfusuna
|
orantl blm Ermenilere aittir. Bu
yasal olarak byle. Ancak pratikte nasl
olaca bilinemez...
HAZ ER
Bamszlk ynnde atlan admlar
D E N Z
dnyaya dalm olan Ermenileri nasl
etkiledi?
Olumlu karlanan bu adm btn
dnya Ermenileri tarafndan destek
gryor.
Ermeni-Krt ilikileri konusunda ne
dnyorsunuz? H km et iinde yer
alan siyasi glerin Ermeni-Krt iliki
lerine baklar nasl?
Ermeni-Krt ilikileri konusunda
gerek parlamentoda, gerek genel Er
meni evrelerinde iki ya da gr
yoktur. Tek bir gr var, o da Krt kur
tulu hareketine, bamszlk mcade
lesine duyulan sempati ve dostluktur.
SSCB Krt sorununda teden beri
suskun kalmtr. Yorumlamann yeri
deil. Krt sorununda Ermenistan
Cumhuriyeti de ayn suskunluu mu
srdryor? Varolan suskunluu kr
maya ynelik gstergeler var m?
u anda elimde hkmetin Krt
sorununda ne tr somut eylemler veya
tavrlar gelitirdiine dair belgeler yok.
Ancak bu konudaki tavrlarnn olumlu
IRAvN
olduuna em inim ... Ermeni aydnlar
nn byk bir blmnn Krt hareke
tine ve hedeflerine baklar olduka
pozitiftir. Bu tavrlarnn ilerde daha da

Trk basn ve Trk politik yaamnda ar

l olan siyasetiler Ermenistann bamsz
lk yolunda att admlara dmanca yakla
yorlar. Ermenistan' dost grmyorlar. Er
meni ler bamszlklarn ila ediyorlar! Ne
yapacaz? Snrmzda yeni bir dman! di
yorlar. Ermeni hkmetinin bak nekadar
iyim ser olursa olsun, bu konuda belirleyici
olan Trk bak deil mi?
Ben ancak bu konuda Ermeni hkmeti
nin politikasnn ne olduunu syleyebilirim.
Kanmca, hkmetin demin belirtiim ere
vede komularyla iyi ilikiler temelinde bir
d politika izlemesi dorudur. likiler pra
tikte nasl geliir, nereye varr artk onu da za
man gsterir.
Yakn komularmzdan Azerbeycanla ili
kiler iin de ayn prensip, yani iyi komuluk
ilikileri geerlidir. Ancak, btn Ermeniler,
Azeri-Ermeni ilikilerinin normallemesinin
Karaba sorununun olumlu bir ekilde z
m artna bal olduuna inanyorlar. Bildi
im kadaryla bugnk hkmet Karaba so
rununun grmeler yoluyla, barl bir e
kilde zmnden yanadr.
Tekrar etmek istiyorum: Bugnk Ermeni
ynetiminin amac; lkede demokrasiyi tesis
etmek ve tm komularla normal ilikiler kur
maktr.
Trkler ve Azeriler gibi Ermenileri d
man gren iki komunun arasnda Ermeni
Cumhuriyeti kendisi iin nasl bir gelecek
bekliyor?
B u sorunuzun cevabn demin verdiimi
sanyorum. unu eklemek mmkn. Ermeni
hkmetinin amac, Ermenistanda demokra-

2 3 Austos 1 9 9 0 da
ilan edilen E rm enis
tan C um huriyeti B a
kan l'na Levon Ter
Petrosyan getirildi.

Foto; A za d M a g a zin
olumlu bir hale gelebileceinden eminim.
Ermeni basnnda salt imdi deil, Perestroyka ve Glasnosttan nce de Krt so
runu ile ilgili ok sayda olumlu haber ve
yazlar yaynlanmtr.
Yeni hkmetin Ermenistan'da yaayan
Krtlerin durumlarn iyiletirmeye yne
lik bir plan var m?
1985 ncesinde de Ermeni Ynetimi
nin Krtlere kar tutumu olduka pozitif
ti. Bu anlay deimemitir. Ayn anlay
devam ediyor.
Sizi sorularmzla yorduk. Eksik brak
tnz, eklem ek istediiniz veya iletmek
istediiniz bir mesaj var myd?
Son aylarda szde Ermenistandaki
Krtlere uygulanan zecri tedbirlerle 20 bin
civarnda Krdn Ermenistan terketmek
zorunda kaldklar ynnde bir aiya yayl
mtr. Bu tamamyla yanl bir iddiadr.
Bu konuda iddiada bulunurken kendimi
yeterli gryorum. nk olaylar, geli
meleri yakndan izliyorum ve kendim Krdologum. Gerek udur: 1988e kadar Er
menistanda 200 bin civarnda Azeri-Tatar
yayordu. Bunlarn yaadklar blgeler
de mslman Krtler de bulunuyordu.
Bunlar o evreye angaje olmu, kendilerini
Azeri sayyorlard.
te Azeri-Tatarlarla i ie yaayan ve
kendini Azeri sayan 2-3 bin civarnda Krt
onlarla birlikte gederek, Azerbeycana
getiler.
Btn Krtlere unu iletmek istiyorum:
Yaylan bu aslsz aiyalara kar duyarl
olunmaldr. Bu konuyla ilgili verilen ra
kamlar hergn artyor, yarn daha da b
yk rakamlardan bahsedilebilir... Onun
iin bu konuda kukusu olanlarn Erme
nistana gelerek, hereyi kendi gzleri ile
grmelerini neriyorum ...
Bundan birka ay nce Stockholm ziya
ret eden bir Sovyet Krd dndkten son
ra, yazd bir makalede Ermenistandaki
Krtlerle sveteki Krtlerin durumunu
kyaslayarak, u grleri ileri srmt:
.. u anda yaklak 12 bin civarnda Kr
dn yaamakta olduu svete Krtlerin
sahip olduu haklar, karlan kitaplar, ya
ynlar okul miktar btn SSCBdeki Krt
lerin sahip olduklar haklardan kat kat faz
ladr...
Oysa bylesi bir karlatrma yanltr.
Bu mukayesenin mantkl olmas iin, n
ce sve toplumunun artlarn SSCB veya
Ermenistan ile mukayese etmek lazm.
Eer 3 milyon nfusu olan Ermenistanda
10 gazete varsa, ok doaldr ki, yaklak
60 bin nfusu olan Ermenistan Krtlerinin
de bir gazeteleri olabilir.
Son olarak unu belirtmek istiyorum: Er
meni ulusu geleceini Krt ulusundan ayr
grmyor, iki halk arasnda varolan tarihi
ilikiler daha da iyilemeli ve gelitiril
melidir. ..

A N K Stockholm

aratrma inceleme
AGIK zirvesinde dnya dzeni yeniden saptand

AGIK Paris Zirvesi

larda Ameri
kal toplumbi
limci Daniel
Bell deoloji
nin
Sonu
isimli bir kitap yazmt. Eser, ksa zamanda bir
ok somut olayn D.Belli yalanlamasna ra
men, haksz bir ne kavuarak, defalarca ya
ynlanmt.
deolojilerin sonunun geldii fetva sim
kartan bu yapt, ok uzun bir srede bu konudaki
eitli burjuva ifade tarzlarnn nemli ve yaygn
bir referansn da oluturdu.
deolojilerin sonunu kalem darbeleri ile getiriveren D.Bellin ardndan bu kez de, iinden
geilen zorlu kesitin pesimist teorileri ni ko
tarmak isteyenlerin imdadna, 1989da yazd
makalesi ile, Hegelin deersiz epigonlarmdan
birisi olan Fukuyama kotu...
Tarihin Sonunu ilan eden Fukuyumann
vard sonuudur: Tarihin bitiinden son
ra bizi bekliyen skc yzyllar..
Kimileri sorabilir, neden Bell ya da Fukuyarnadan szediyorum. Bunlarn Paristteki son
AGK zirvesi ile, ne ba var?...
Yaam boyunca hi mi hi Marksist Leninist
olmadndan ve radikal balam ile de bakaldrmadndan emin olduum, Erturul zkk; Hrriyet gazetesinin ke yazarlndan
tanmyannz hemen hemen yoktur.
Uzun srdir, TCnin Cumhurbakanln yapan
Turgut zal isimli zatn da Maiyet Yazarl
misyonunu yklenen E.zkk; yine herkesin
bildii gibi, Elveda Bakaldr9 adl yaptyla
da, hakl bir kt ne kavumu bizim ilkel
Bell
ya
da
Fukuyamalarmzdandr...
AGKin Paristeki son zirve toplantsna T.
zaln zel maiyetinde katlan ve Kleber Cad
desinde Tarihe Tank Olmak ansna taraf olan
bay zkke gre: (Bu zirve ile-y.n) 45 yl bo
yunca dnyay ikiye blen ideolojilerin de, lm
ferman imzalanyor. Dnyafaizmden sonra ko
mnizmi de tarihin iinden klmaz labirentleri
ne gmyor. Btn dnya bara kouyor.
(Hrriyet, 21.11.1990)
Paristeki son AGK zirvesinde olup biten bu
mu? Ya da yerli ve ya yabanc Fukuyamaclarn
histerik bir melankoliklikle basma arptarak
yansttklar bu toplantda olup bitenler, neydi?
insanln zerine ken karanln ne km
Fukuyamac tasvirciliklerine karn, bu zirvenin
retken arka plan ve de bu plann (yani karanl
n) diyalektii nasl kavranmalyd?
Hemen belirteyim: Majesteleri zaln gazete
cileri ile, ayn zirveyi ilk elden izlemek
ansna sahip olan, lkin olay resmi gz
lklerle izlemiyen bu satrlarn yazarnn amac,
yazs boyunca bu sorulara yant aramak ola
caktr. ..
Nasl m? Bu satrlarn yazar da (bay zkkn
deyii ile,) Kleber caddesinde bir tarihe tank
oldu!... Bu tarihin nemli bir gstergesi ise,
Kuzeyli speklatrlerin ve onlarn melankolik
demokrasiyanls ibirliki simyaclarnn ken
dilerine gvensizlikleriydi. Bu gvensizlikleydi
ki, Kleber ve evresindeki her be kiiden biri
si polisdi (Bu oran zkkde yazsnda doru
luyor) Ayrca da alana izni alnm resmi bir gs
teriyi yapmak iin gelen KOMKAR, Birlik Yolu
ve dier gruplardan devrimciler annda apartopar tutudenp, gzaltna alnyorlard... Ve de
AGK toplantsnda ise, insan haklan \ vb. so
runlar grlerek, bu toplantda gvence al
tna alnyordu!..
Ykc yaratcl ile kapitalizmin nc dal
gas, tekelci aamann elde ettii mevzilere te
mellenen
dinamikleriyle,
enformasyon
toplumunu yaratmaya yneliyor. Dier bir de
yi ile, tekelciliin zerine ykselen bu sanayi
tesi toplum (sosyalizmin birinci byk dalgas
nn trajedi ve tahribatlar ile geri ekilmesiyledir
ki!), yeni bir yaplanmaya yneliyor. Ynelimini
bu yeni duruma uygun rgtllk ve nlemlerle
yaama geirerek, pekitirmeye gayret ediyor.
Bundan trdr ki, AGKin Helsinkinin so
nucu olarak ilan edilen 19 ila 21 Kasm 1990 ta

44

1960

RUPEL / SAYFA 14

rihli Paris Zirvesi de, szkonusu ynelimlerin

(soru ve sorunlarla dolu olan) nemli bir adm
oluyor.
Dnya emperyalizminin, gemitekinden daha
farkl bir yaplanma ve daha da devasa sorunlarla
birlikte, Kuzey/Gney ikilemi tablosunda ifa
desini bulan bir kompozisyondaki ekillemesi
ile, denilebilir ki; Amerikaya meydan okuma
sevdals olan Avrupa, (Eski Dou Avrupa lke
lerinde oto likidasyonlarla itien restorasyonlar
kiiliinden ve) kapitalizmin nc dalgasnn
eiindeki (i elikileriyle birlikte) yeni artlar
da eski dnya jandarmas ABDden zerkleme
imkanna ve olanana sahip olabalmitir...
Evet, yeni bir dnya dzeni kuruluyor... Ge
miin konumlar ve fonksiyonlar yeniden elden
geiriliyor. Ve de AGK zirvesi de, birok ban
tsyla birlikte, ite bir de bu nemli bantsn
dan tr dikkate deer bir kilometre ta oluyor.
AGK sreci n hazrlklaryla Kasm-1972de
Helsinkide balyor. 3 ile 8 Temmuz 1973de yi
ne Helsinkide dileri bakanlar dzeyinde bir
konferans ile gelitiriliyor. Bunu Eyll-1973de
ve Haziran-1975de Cnevredeki grmeler izli
yor. Ardndan da 30 Temmuz ila 1 Austos
1975de 35 devlet bakan Helsinki Nihai Sene
di ni imzalyarak sreci balatyorlar.
4 Ekim 1977de ve 8 Mart 1978deki Belgrad
toplantlarn, 11 Kasm 198? ila 9 Eyll
1983deki Madrit toplants, bunu da 4 Kasm
1986 ila 19 Ocak 1989daki Viyana toplantlar
takip ediyor.
Bir alay alt toplant ile beslenen bu ana toplant
lar sonucunda, Silahszlandnlm Bir Avrupa
in Paris Zirvesine ulalyor.
Paris zirvesi, Avrupa Konvansiyonel Kuvvet
Anlamas (AKKA)nn imzalanmas ile ald.
Daha nce Viyanada parafe edilen bu anlamaya
gre; NATO ile artk fiilen varolmayan szde
Varova Paktnn bu antlama ile birlikte Avru
pada toplam 20 bin tank, 20 bin top, 30 bin zrhl
ara, 6800 ua ve 2 bin sava helikopteri olabi
lecekti.
Atlantik kylarndan Urallara kadar ki alan
kapsamna alan bu antlamaya gre; Yunanis
tann btn itirazlarna ramen, Mersin dahil,
Trkiyenin Gney-Dou Anadolu blgesi, yani
Krdistanm ok nemli bir kesimi AKKA ant
lamasnn kapsam dnda tutuldu. Bylelikle
de Gney-Dou Anadolu blgesinin 39uncu en
lemden balyarak Muradiye, Karayaz, Tek
man, Kemaliye ve Gzne hattn izliyerek denize
inen blge snrlar, klasik silah indirimi ve de
netimi alan dnda brakld.
Bu ifte standartl ve gln durumdan faydala
nan Trkiye, elindeki eskimi sava aralarnn
rahata modemize edebilme imkanna kavuur
ken; 1630 zrhl muharebe aracn 3 bin 120ye,
589 sava uan 7 bin 500e, 3 saldr helikop
terini 43e kartabilme olanana sahip olarak,
bu antlama ile bir silah indirimini deeil, aksine
daha da silahlanma olanan elde etmi oluyor
du ki; AKKA kapsam dnda tutulan Krdistan
blgesi ise, TCnin istedii snrszlktaki bir si
lah deposu yna olabiliyordu.
Evet, TC bu antlamaya byk bir itahla imza
sn koydu. Ve de szde silahszlanan Avrupann
tepeden trnaa silahlanm alt aya olmaya da
bylelikle adayln koydu. Ve de denilebilirki,
Trkiye dnya apnda emperyalizmin yeni ya
planmas iinde Krdistan ve Orta-Douda
emperyalizmin blgesel denetim ve yaptrm
fonksiyonelliklerinin tepeden trnaa silahlan
m lokal jandarmalna soyunduruldu.
Yani zetle, AKKAnn Trkiyedeki askerpolis
krmas
ant-demokratik
rejimin
silahszlandrlmasndan ok, bu rejimin si
lahlandrlmasna hizmet ettiinin altnn zenle
izilmesi bir abartma deil de, bir gerein be
lirtilmesi olacaktr.
rnein AKKA ile, aadaki haritadaki zere
antlama kapsam dnda braklan Kuzey-Bat
Krdistanm nemli bir kesimine Batnm
himmeti ile, TC tarafndan imdiden ciddi
boyutlu bir silah yna gerekletirilmektedir.
rnein basma szan haberlere ve Mnihdeki

Uluslararas Politika ve Strateji Sempozyumuna katlan Mesut Ylmazn belirttiine gre; es

ki Demokratik Almanya Cumhuriyeti nin si
lahlar Trkiyeye verilecektir. Ayrca da Al
manyadan (byk bir blm hibe olan!) 60
adet Leopard tank ile birlikte 100 akn M-88
tank zmit Krfezindeki Derince limanna bo
altlmtr.
Trkiyeye ilikin rnekler oaltlabilir. Ama
ben burada durarak, biraz da geneldeki gr
nm zerinde durmak istiyorum.
10 Ocak 1989dan 5 Ekim 1990a dein, tam 27
aamadan geerek parafe edilen AKKA antla
mas uyarnca NATO, tank, zrhl ara, top, uak
ve helikopter saysn %10 ila 15; Varova Pakt
ise %50 ila 60 orannda indirdi. Bylelikle de sa
dece SSCB Avrupadaki konvansiyonel silahlar
nn %90ma yakn ki bir ksmn imha etti.
Elbette i bununla da bitmedi. Avrupadaki 6
Varova Pakt ve 16 Nato yesi lkece imzalanan
bu antlama ile, Varova Pakt yeleri salllarn
imha ederlerken, NATO yesi lkeler imha et
meleri gereken silahlarn evrelerindeki De
netim D alanlara konulandrdlar.
rnein Trkiye, Avrupann ve ABDnin Orta
Doudaki saldr eperini ya da dier bir deyile
silahlandrlm kanat hattn oluturdu. Bunun
bir dier artsn ise, AKKAya dlen bir not
gerei Trkiyenin Paramiliter Kuvvetlerinin
elindeki silahlannn denetim d braklma
sy&\.
AKKA antlamasnn imzalanmas ardndan,
AGKin Paris zirvesi iin bir masann etrafna
oturan souk savan galip ve maluplar ilk
bakta ok dostane bir grnm arzediyorlard. Ev sahibi olma sfat ile ilk sz alan Mitterand, souk savan bittiini ilan ettikten
sonra, artk hedeflerinin gvenlik, ibirlii ve
dayanma iindeki yeni bir Avrupa sisteminin
oluturulmas olduunu belirtti. 1815de Av
rupa mn yeni vizyonunun izilmesi iin malup
ve galiplerin de bylesine nemli bir masa etra
fnda toparlandna dikkatleri eken Mitterand, 1990 ylnda bu masann etrafnda topar
lanan 34 lkede ne malupun ne de galipin
olmadn dile getirdi.
Grnen odur ki, AGKin gvercinler kana
dnda yer alan Mitterand, souk savan malu
bu olan Dou Avrupa lkeleri mensuplarn ar
tk, malup bile saymyordu.
Gerekten de, AGK masas evresindeki eski
sosyalist sektrel lkeleri topluluu temsilcile
ri, nemini ve en nemlisi kiiliini yitirmi ko
numlaryla, souk savan galibi olan kuzeyli
speklatrler tarafndan kesinlikle ciddiye aln
myorlard. rnein Margret Thatcher, Kanada
lI Brjan Mulroncy, Vatikan temsilcisi Kardinal
Agostino Casaroli, Danimarka Babakan Pul
Schlter vbleri yaptklar konumalarnda Dou
Avrupa lkelerine dolayl ya da dolayszca verip
veritirirlerken, souk savan maluplar ve ye
ni piyasa ekonomisinin hzl taliplilerinden
t sesi bile kmad.
Aksine onlar Kuzeyli speklatrlere gemile
rinden ne kadar da piman olduklarna ilikin

bkmaz usanmaz gnah kartma seanslarn

tekrarlyarak, Melankolik Demokrasi rt
kanlna soyundular.
Yeri gelmiken belirteyim: Bir sosyalist olarak,
Gorbinin yapt konumay dinlediimde sura
tm kzard. Ayrca, Havel, Mazowiecki ve Jelev
ve de Macar Jozsef Antall dinlerken de midem
buland!...
rnein Havel Varova Pakt askeri olarak li
kide edilmeli diyordu. Ortak bir Avrupa Evi
iin Mitterandn sflrln stlenirken her
eyden vazgemiti... Gorbi, Biz eskiden d
mandk, ama ank deiliz, birbirimizle parato
neriz. Paris e sava konumaya deil, ban konuymaya geldik derken; Macar Antall ise,
Varova Paktnn askeri yapsnn lavedilme
sinden baka bir zm yoktur diye hayk
ryordu...
Tm bunlara ise, AGKin ahinler kanadnn
szclerinden Demir Leydi Margaret Thatcherin verdii yant u oluyordu : Bu kadar silah
indirimi yeter. Yeni bir silah indirimine Evet
demeyiz. Nato varln koruyacaktr. Varova
Paktnn ne olaca ise, onlann sorunudur.
Evet, AGKin ahinleri (ki ban ABD eki
yor), gvercinlere (ki ban Fransa ve Almanya
ekiyor) ramen, yeni piyasa ekonomisi ampi
yonlar kesilen eski Dou Avrupa lkelerine pek
itibar etmedii gibi, hi te scak bakmyor...
nk ABD, eski Dou Avrupa lkelerine fazla
prim verilerek bunlara yaklald m, bu lkele
rin ilk elden Avrupa Birliinin periferisi olaca
n ve bu durumun da sre iinde Avrupann
yeni dnya dzeni iinde ABDye meydan oku
masna olanak tanyacan ok iyi biliyor...
Yeni bir dnya ve Avrupa ynelimlerinde de,
Kuzeyli speklatrlerin arasnda imdiden boy
vermeye balyan ciddi eliki ve ayrlklar var.
rnein, Gvercinlerden spanyol Gonzales
AGKte yapt konumasnda ngiltereyi Avru
pann Cebeli Tark boazndaki son smrgeci
gc olarak mahkum ederken, bu durum yeni
Avrupa dzeninde kabul edilemez diyerek de
ak bir tavr koydu... 70 yllk bir totaliterizmden ank demokrasiye gidiyoruz diyen Gorbi1
ye de dolayl bir destek att...
Bundan baka Birlemi Milletler Genel Sek
reteri Perez de Cuellar Kbns n toprak btn
l ve egemenlik haklanna sayg gsterecek bir
konfedaratif zmle, 27 yllk Kbns sorunu
halledilmelidir. Buradaki tansiyon Avrupann
bugnk realitesinden bir sapmadr. 27yllk bir
gemii olan bu sorunun henz zlm olma
mas akl almaz bir eydir. diyerek aka Trk
iyeyi mahkum etti... Ayn konuda Yunanistan
Babakan Konstantin Mitsotakisde unlar ifa
de etti: Kbns 16 yldan beri sren son Avrupa
dramdr... Uluslararas meruiyet bu drama uy
gulanmamaldr... Kbns konusu karmzda
dr. .. Baylar, bayanlar bu soruna ne zamana ka
dar gz yumacaz?.. Ne zamana kadar, politik
cesaret gstereceimize, Kbns ncelikli sorunlanmza katmayarak kolayl seeceiz

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

Trkiyeyi zor duruma dren bu klar

Kbrsl Yorgo Vasiliu ise, unlar diyerek sr
drd: Birlemi Milletler Genel Sekreteri 'nin
de iaret ettii gibi, Kbrs sorunu bir Avrupa so
runudur. Kbrs, Avrupa' da yabanc bir igal
ordusunun bulunduu, vatandalarnn temel
zlklerine, hatta serbeste hareket etme zgr
lklerine bile sahip olmad tek lkedir. Yarn
Helsinki ilkelerine ballmz tekrarlyacaz.
Bu ilkeler uygulanrsa Kbrs sorunu artk ge
mite kalr. Btn katlan lkelerin ellerinden
geleni yapp, Trkiye'yi Helsinki ilkelerine uy
maya davet etmelerini talep ediyorum. ' '
Pek iyi ama, Bab- Ali basnnda ok abartlan
Trkiyenin bu toplantdaki durumu ne idi?...
Bab- Ali basn yalan sylemeyi ok seviyor. Ya
da dier bir deyile yalan sylemek, egemenle
rin maiyet yazarlna soyunmak bizim Bab- Ali
basnnn temel karekteristiini oluturuyor...
AGKte tam dokuz dakikalk ok ksa bir ko
numa yapp, Avrupa 'nin gvenlii corafi bir
sorun olarak alglanmamaldr. Avrupa nin g
venlii kendi corafi snrlarndan Krfez krizine
yol aan Kuveyte kadar uzanr dedikten sonra,
dier konumaclar binbir sknt iinde ve esniyerek dinleyen Bushun ardndan; onun sahibi
nin sesi olmaktan baka bir zellii olmayan, TC
Cumhurbakan sfatndaki Turgut zal isimli
zata, pek deil, hi mi hi aldran olmad...
Bunlarn bir dier arts ise, Valde Sultan "
Semra ile, Kalem leri Mdir-i Umumisi "
Akbulutun zirvede ve zirveye katlan basnda
yine espri ve alay konusu olmalaryd. rnek
mi?... Akbulut zirvede tam gn kprdayp,
nefes almadan dut yemi bir blbl gibi otur
duu iin, ev sahibi Fransa ve eitli yabanc delegasyonlarca bir d ileri grevlisi zannedildi.
Ve denilebilir ki Bay Akbulut, Paris zirvesi bo
yunca etrafna aktif olarak glckler atmaktan
ve ar bir deirmen ta gibi olduu yerden kprdyamamaktan baka hi mi hi bir eye yara
mad.. . Valde Sultan a gelince, o da Paristeki
Picasso sergisine gitmek yerine Galeri Lafayet1
ten al veri yapp, e dostun sipari listelerini
kotarmak yznden, basnn ciddi bir ince mi
zah konusunu oluturdu. Bunlar bir yana bra
kp, zaln konumasnda neler dediine geersekt **Yeni Avrupa'da ulusal aznlklar nemli
bir konu nitelii kazanmtr. Bu sorun siyas ve
insani boyutlaryla karmak bir grnm arzetmektedir. Ulusal aznlklar, zellikle komu du
rumundaki katlmc devletler arasnda ya bir ibirlii kprs ya da bir uyumazlk ve gven
sizlik kayna olabilmektedir" diyen zal, Krt
sorununu dolayl bir biimde dile getirerek, Av
rupalI mttefiklerinin bu sorunu daha da fazla
kurcalamamalarna dikkatleri ekti. Ve Krt so
rununun kltrel erevede" ele alnabilecei
mesajn da verdi...

Ayrca da, Avrupa dzeyinde bir anti-terr"

ibirliinin gelitirilerek, hayata geirilmesini
neren zal, krfez krizi konusunda da ABD te
zini tekrarlad: Trkiye Kriz muvacehesinde
Birlemi Milletler ilkeleri uyarnca hareket et
mekte ve bunalmn tesirlerinden en ciddi ekilde
etkilenen biri olma konumunda bulunmaktadr.
(...) Dolaysyla da Irak 'a saldrganlnn dllerdirilemiyecei konusunda ak ve gl bir
mesaj vermek zorunluluuyla kar karya
bulunmaktayz
zetle, AGKin hazrlad biyografide M.
Turgut zal est fervent de sport, II Pratjque notamment la natation. Ses autres actvtes preferets sont la lecture et la musique" diye yazlm
t. Yani, (Turgut zal spora ok merakldr, ayr
ca yzme sporu yapar. Dier ilgilendii
aktiviteler ise, okumak ve mziktir.) diye tant
lan ve baka farkl zellikleriyle de yakinen tan
dmz zal, Paris zirvesinden, Kuzeyin spe
klatrleri yle uygun grd iin, Batya ok
daha fazla bamllaarak, krl kt. Ama artan
ve oalan zaln ve TCnin itibar deil, tam
tamna Batya gbekten bamllyd... Ve de
Bab- Alideki manplatif safsatalara ramen,
bu zirve ve Trkiye konusunda alt izilmesi ge
reken de budur. Ayrca, Bushun Avrupa'da
szde olsa da silahlara veda, ama Krfezde ve
Dnya 'nin periferisinde emperyalist karlarn
idamesi iin savaa devam!..." formlasyonu
erevesinde zala vgler yadrd ve unla
r da dedii dorudur: Trkiye, Krfez bunal
mnn balangcndan beri ABD'yi en gl e
kilde destekliyen lkelerden birisidir. Bu tutumu
takdirle karlyoruz ve teekkr ediyoruz...
(Bush)
AGKin son Paris Zirvesi ve Krfez krizi ba
ntsna gelince. Mesele udur: AGK platfor
mu, ban ABD ve ngilterenin ektii ahinler
kanad acil bir sava yanllyla; ban Fransa,
Almanya ve SSCBnin ektii Gvercinlerin
beklemecilii ekseninde iki farkl eilim ve ka
r barnda tamaktadr.
rnein AGKin Gvercinleri Krfez konu
sunda unlar diyorlard:
Helmut Kohl: Bunalma mzakereler yoluyla
zm iin aba harcamayan kimse bilmi
yorum. "...
Gorbi: Irakn tutumunu dorudan diyalog
yoluyla etkilemeliyiz
F.Mitterand: BM Gvenlik Konseyi'nin Irak
ynetimine kar silah kullanlmasna izin veren
bir karar tasarsn kabul etmesi konusunu tar
tmaya hazrz. Ancak, byle bir karar, otoma
tik olarak yrrle girecek diye bir ey yok "...
Gvercinlerin bu tutumuna kar ahinler ise,
sadece, sava'' diyorlard... Elbette ne kaca
n zaman gsterecektir. Ama AGKte ibre, a
hinlerden yana ar basmaktadr...

Nato Paktrn % 10 -15; Varova Paktnin % 5 0 - 6 0 orannda indirim kapsamna

giren silahlarnn % ka Kuzey Krdistana kaydrlacak?

KRDSTAN PRESS 26 KANN / ARALIK 1990

Trkiyenin Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi "nin, yani Kuzey Krdistanm silahszlandrma alan dnda tutulmasyla, AGKten Krdistandaki militarist uygula
malar iin uluslararas bir vize alan Ozal ve Akbulutun keyfi yerinde idi.
Buraya kadar Paris Zirvesinin toplant salonla
rna taklp kalan yazmzn projktrn, zir
ve boyunca sokaklardaki Trkiye ve Krdistanllar ne yapt ?..." sorusunun yantlanmasna evi
rirsek:
ncelikle AGKin al gnnde HEPli parlementerler, Alman Yeilleri, Krt Enstits ve
Fransa nsan Haklan Demei bir basn toplant
s dzenlediler...
Yine bu gnlerde Trkiye ve Krdistanllarm,
PKK, TDKP, TKB taraftarlar, Kawa, Ekim,
Partizan, Hewiya Gel ve Devrimci Partizanca
dzenledikleri alk grevi devam ediyordu.
Onbinlerce protesto imzasnn topland bu
eylemden baka, SOS Krdistan ismi ile olutu
rulan komite, CFDT binasn iki gn igal ede
rek, dikkatleri Trkiye ve Krdistan sorunu ze
rine ekmiti.
Yine SOS Krdistann hazrlad geni bir
Trkiye'nin Sulan Dosyas", tm Fransz ba
snna datlmas yannda, AGK toplantsnn
ikinci gnnde, Zirveye katlan Krdistan Press
muhabiri tarafndan 21 lke delegasyonuna el
den ve engelleme abalarna ramen iletildi.
Bundan baka, SOS Krdistan, 19.11.1990da
Trkiye Bykelilii nnde ynsal bir pro
testo gsterisi yapt. Yine ayn ynsallkta ve
ayn gn Fransz devrimcilerinin gerekletirdi
i Savaa Hayr" yryne katld.
Bunlardan baka DHB, (Madam Mitterandm
bakan olduu) France Liberte" Vakfn igal
ederek, Trkiyeye bir heyet yollanmasn istedi.
Baka bir grup da 21. 11. 1990da Trk Konsolos
luuna molotofkokteyli atarak, duvara Trkiye1
deki basklar knayan bir pankart ast...
Trkiyelilerin byk lde basma ve televiz
yona yansyan bu etkinliklerinden bir dieri ise,
Birlik Yolu, Hewiya Gel taraftarlar, KUK-SE,
Komjin, Komkar, Peeng taraftarlar ve Tekoina Sosyalistin 20.11.1990da Charles de Gaulle
Etoile meydannda ve Zirvenin yapld yerde
dzenledikleri protesto gsterisi idi...
Zirve sresinceki dier nemli bir olayda,
Trkiyeli ve Krdistanl basn mensuplarndan
Zirveye katlanlara kar TCnin tutumu idi.
ncelikle TC Basn Ateelii zirveye katlmak
iin, Fransz makamlarna iki ay nceden bavu
ran Sorun dan Cokun Adal, Toplumsal Kurtu
lu tan Alper Yalman, Tohum'dm Feridun hsan
Berkin ve Krdistan Press ten Temel Demirerin
bu toplantya alnmamalar iin, elinden geleni
ardna koymad. lk aamada da Tohumdan Fe
ridun hsan Berkinin Zirveye katlm kartn al
masn engelledi.
Bu engellemeler ramen, zirveye Bab- Alinin
malum kalemleriyle katlan sosyalist basnn ad
geen muhabiri, Zirve boyunca TCnin ciddi
bir ba arsn ve tersten ilgi alann oluturdu
lar. gazeteci zirveye resmi olarak katlp, zir
ve sresindeki eitli lke delegasyonlarnn ba
sn toplantlarna rahatlkla kabul edildikleri hal

de, zaln 20.11.1990 tarihli basn toplantsna

katlmak iin, kez bavurduklar halde bu top
lantya alnmadlar. (Bu tavrlaryla da TC zirve
ye katlan uluslararas basn nezdinde, imza koy
duklar AGK metnine ne denli sadk" (!?) ol
duklarn bir kez daha kantlyarak, tehir
oldu)...
zetle denilebilir ki, Trkiye ve Krdistanllar,
zal Parisde iken yine ellerinden gelen ilgiyi
esirgemediler?...
Evet, ne kan yanlar ile deinmeye gayret et
tiimiz bu Zirvenin sonunda ne mi oldu?...
ncelikle toplantya katlanlarm birlikberaberlik" hamasilerine ramen, gelecekte
emperyalistler arasnda daha da keskinleecek
olan sorunlar stkapal olarak da olsa temayz
etti.
ABDye meydan okuma zlemi ile yanp tutu
an Avrupa, eski Dou Avrupa lkelerini de periferisi klarak, kanatlar silahlandrlm bir bir
liin ileri admlarn att... Yeni Bir Avrupa in
Paris Senedi' ni imzalad... 1789dan beri yn
larn hakszla kar aktif direnme ve bakaldr
ma hakkn elinden alarak, bunun yerine 1990
ylnda Reunion Pacifique-Bani Toplant"
hakkn (!?) ikame etti...
Melankolik demokrasi a kesilen eski Dou
Avrupa lkelerinin Avrupa'da yeni bir ekono
mik demirperde oluturlmamas" feryatlarn
glmseyerek dinler grnd...
Bundan baka ileriki yllarda Avrupada boy at
mas olas olan Milliyetilik tehdidine" kar
Kohlun uyarlarn dikkatle dinledi...
Bu durum karsnda da nlem" olarak,
Pragda daimi AGK Sekreterlii ", Viyanada
atma nleme Merkezi' Varovada da
zgr Seim Brosu'' oluturdu...
Ekleriyle birlikte toplam 43 sayfalk bir hacme
sahip olan Paris Senedinin Aznlklar Sorunu '
Temmmuz 1990da Cenevrede yaplacak bir
toplantya ertelenirken, AGKe itirak eden l
kelerin maddi ve manevi oranlar da adil1
ce(!?) saptand. rnein Kuzeyli speklatrle
rin oran %9,10 iken; Trkiyeye ise, binde
83lk bir oran uygun grld...
AGK'in, yeni bir demokrasi, bar ve birlik
dnemi'' at ilan edildi...
Kuzeyli speklatrler yine yalan sylyorlard.
Ve de sylenilen bu yalana, melankolik demok
rasi yutturmacalarna iman eden ibirliki kii
liksizlerden bakaca hi kimse inanmyordu...
Ve de gerek olan oydu ki , bu tr koca yalanlar
dan ve Fukuyamac zrvalardan sonra, sz sy
leme sras imdi Gneyin ve Gneydeki yoksul
ve de bakaldran tarih yapc ynlarnd...
Paris Zirvesine ramen, tarihinde tank ve ta
raf olaca gibi, yine son sz tarihi yapan ve ya
ratan ynlar ve de onlarn dnyay deitiren
devrimci pratii syleyecekti...

Temel Demirer
RPEL / SAYFA 15

politika m ekoomi * toplum

Krt sorunu yine sve Parlam entosunda

TuridjeJma'y rsveesustnyor'

sve Sol Parti milletvekili Berith Eriksson, ev re Parti

milletvekili R aggnhild P oh anka ve Sosyal D em o krat milletve
kili H an s G ran Frankn, Dileri Bakan Sten A nd ersso na
ynelttikleri sorular, Krt sorununu bir kez d a h a sve Parlam entosu n d a gndem letirdi.

Dileri Bakan Sten Andersson, her iki

milletvekilinin kendisine ynelttikleri soru
lara ve eletirileri 30 Kasm 1990 gn Par
lamentoda verdii ortak cevapta unlar
syledi:
ok aktr k i, Krtlerin durumu Trki
ye'nin en byk i politika sorunudur.
Krtlerin etnik ve kltrel haklarnn snr
land ve bunun demokrasi ile uzlamayan
ad bir tutum olduu ynndeki gr-*
lerimizi mteadit defalar Trk yetkililerine
ilettik."

Dileri Bakam: Trkiye demokratikleiyor

Sten Anderson

C J

rkiye ve Kuzey Krdistanda Ku

veyt Krizinin balamasndan bu
yana boyutlanan insan haklar ih
lalleri eitli partilere mensup
milletvekilleri tarafndan sve
Parlamentosunda
gndemletirildi.
16 Kasm 1990 tarihinde Sosyal Demokrat
milletvekili Hans Gran Frankn, Trki
yede lm cezalarnn yeniden gndemlemesi ve ikence iddialar konusundaki soru
nergesini cevaplandran Dileri Bakan,
Trkiyede gndemleen lm cezalarna
kar Trk kamu oyunun duyarl olduunu
belirterek, bu konuda sve hkmetinin
grlerinin Kabine Sekreteri Pierre Shcorinin bir sre nce Trkiyeye yapt ziya
ret srasnda Trk yetkililerine illetildiini
belirtti.
kence iddialarnn devam ettiini belir
ten Bakan, Trkiyeyi yakndan izledikleri
ni syleyerek, konumasn yle srdrd:
Trk hkmeti ile olan ilikilerimizden
edindiimiz izlenim; Trk hkmeti ve si
yasi partilerinin olumlu deiikliklere y
neldikleri ynndedir. ..
evre Partisi milletvekili Ragnhild Pohan
ka da, Dileri Bakamna ynelttii soru
nergesinde, Trkiyenin Avrupa Konseyi
nsan Haklar Komisyonuna gnderdii,
Krdistanda insan haklar ihlalleri konu
sunda eletirilmemelerini istedikleri Trk
resmi bavurusuna deinerek, svein bu
konuda ne yapmak istediini sordu. Ayn
nergede, svein Trkiyeye kar bir Tu
rizm Boykotu uygulamas ve sve hk
metinin Krt mltecileri Trkiyeye geri
gndermemesini de talep eden milletvekili,
Trkiyeye yaplan tm yardmlarn kesil
mesini de istedi.
Sol Parti milletvekili Berith Eriksson ise,
verdii soru nergesinde benzer konulara
deinerek, svein AGKte insan haklar
konusunu ele almasn ve Trkiyeyi insan
haklarn ihlal ettii iin nsan Haklar
Mahkemesine vermesini talep etti. Berith
Eriksson nergesinde, Trkiyenin Irakl
Krtlere mlteci stats tanmaya zorlan
mas gerektii grn de ileri srd.
RUPEL / SAYFA 16

Bakan konumasna devamla Trkiyeye

ilikin u grleri ileri srd: Bugn
Trkiye'de bu konuda bir tartmann bala
dn da belirtmek gerekir. Sosyal D em ok
rat Parti SHP.; ksa bir sre nce Gney Do
u Trkiye ile ilgili dengeli bir rapor hazr
lad... Trk hkmeti Krtlerin haklarn
kstlayan, komnist ve fundementalist par
tileri yasaklayan kanunlarda deiiklik yap
m ak iin alyor... Parlamentoda nsan
Haklar Komisyonu oluturlmas iin de bir
kanun nerisi hazrlanm bulunuyor..
Sten Andresson, Trkiyenin Avrupa n
san Haklar Szlemesinin 15. Maddesi1
nin, Kuzey Krdistanda askya alnmas y
nndeki bavurusuna da deinerek, bu
maddenin kii zgrl, yarg hakk, zel
yaam ve aile dokunulmazl ile ifade ve
rgtlenme zgrlklerini kstladn
vurgulad. Ancak, Trkyenin bu bavuru
suna kar Avrupa nsan Haklar Mahkeme
sinden bir karar kncaya kadar, sve ve
szlemeye imza koyan dier devletlerin
herhangi bir giriimde bulunmayacaklarn
belirtti.
Irakl Krt snmaclarn durumuna ili
kin soruyu da cevaplandran Bakan, BM
Mlteciler Yksek Komiserlii araclyla
snmaclarn durumlarn yakndan izle
diklerini belirterek, Trk hkmetinin
Irakl Krtleri kendi isteklerine ramen
Iraka geri gndermeme sz verdiini de
vurgulad.

Pohanka: Krdistanda halk katliam sryor

Dileri Bakannn cevabndan sonra sz
alan evre Partisi milletvekili Ragnhild Po
hanka, Krdistan ve Trkiye ile ilgili verdi
i her soru nergesine kar hkmetin
Trkiye'de demokratikleme srecinin ba
lad cevabn verdiini belirterek, sve
hkmetinin bu konuda Trk hkmetini
rahatsz etmeyecek bir ekilde, bekle gr"
politikas izlediini vurgulad. Milletvekili,
eer Trkiyede gerekten bir demokratik
leme hareketi varsa bile bunun muhalefeti,
komnistleri ve en az da Krtleri etkiledii
ni syledi. SHP raporundan haberdar ol
madn belirten Pohanka, sve hkme
tinin bugn de bekle gr, gzlemle, baka
lm nasl olacak" politikas izlemekten
baka bir ey yapmadn belirtti.
Milletvekili konumasna devamla unlar
syledi: Krfez Krizi glgesinde bir halk
katliam devam ediyor... insan haklarnn

LjTJ Milletvekillerinin Krdistan ve Trkiyed e insan haklar

ihlallerine ilikin sorularn Dileri Bakan Sten A ndersson
cevaplandrd. A nderson, soru nerg elerine Trkiyed e de
mokratikleme ynnde olumlu gelimeler olduu cevabn
verdi

askya alnmas grlmemi bir ey. Bu

haklar olduunda bile, Trkiye'nin, Krdistan'da bunlara uyduu ve saygl olduu
grlmemitir... Trkiye ve zellikle de
Krdistan'da basknn dozaj gn getike
artyor... Sper Vali'nin kararma itiraz edi
lemiyor. Bu da Anayasa, Birlemi M illet
ler ve Avrupa Konseyi insan haklar pren
siplerine aykrdr."
Amnesty Raporuna da atfta bulunan mil
letvekili, bu rapora gre; kylerin yerle bir
edildiini, toplu tutuklamalarn yapldn,
ikence ve lm olaylarnn sradan olaylar
haline geldiini belirtti.
evre Partisi milletvekili Pohanka, Di
leri Bakanna cevaben yapt uzun konu
mada, Dileri Bakan, hkmet ve sve
Parlamentosunun Dou, Trkiye'deki yani
Krdistan'm Trkiye parasndaki katliam
lara gzyummamalarn isteyerek; svein,
BM ve Avrupa Konseyinde Trkiyeye kar
tavr almasna allmasn istedi. Mil
letvekili konumasnn sonunda svein
sessiz diplomasinden vazgemesi gerekti
ini vurgulad.

H a n s G ran Fran k

Berith Eriksson: Trkiye Avrupay

rvetle susturuyor.
Dileri Bakannn Trkiye ile ilgili
iyimser bir tablo izdii grleri eletiren
Sol Parti milletvekili Berith Eriksson ise,
yapt cevabi konumada: Dileri Baka
n ile Krt sorununun Trkiye'nin en nem
li sorunu olduu konusunda grbirlii
iindeyim... diyerek, Trkiye'de demok
ratikleme ynnde olumlu bir gelime ol
duunu ileri sren Dileri Bakan'na ok
kzgn." olduunu syledi.
Berith Eriksson konumasna devamla
unlar syledi:
Aktr ki, Trkiye'de Krt sorunu tart
lyor. Bu tartma 1923'lerden beri yapl
yor. nemli olan neyin nasl tartlddr.
Bakan, SHP raporundan sz ediyor. Bura
da nemli olan konu u: Hakkari ve Diyar
bakr blgesinden 2 milletvekili bu raporu

yazm. Bu rapor SH P Kongresi'nden nce

yazld. Raporun yazlmasndan ama: 7
Krt milletvekilinin SHP'den ihrac zeri
ne, SHP'den ayrlan ynla Krdn gnl
n almakt. Bu rapor, SHP Kongresi'nde
bile tartlmad. Raporu yazanlar hakknda
soruturma ald. Bundan dolay bu rapo
run nasl bir nitelie sahip olduu sorusunu
sormak gerekir... Ayrca raporda Krtlerin
dillerini kullanma hakkndan sz ediliyor.
Fakat bunun stats belirlenmiyor. Krte1
nin resmi dil olarak kullanlp kullanlma
yacana dair bir belirleme y o k .. "
Trk hkmetinin Anayasa ile ilgili d
nceleri konusunda Dileri Bakann ya
ntlayan Berith Eriksson bu konuda da un
lar syledi:
Trkiye'nin Avrupa'dan yaplan eletiri
lere kar nasl tavr alnacana dair bili
nen, yerlemi belli grleri var. Trkiye
eletirici lkenin sanayisine ekonomik ta
vizler sz veriyor. Sermaye ve sanayi yat
rmlarna kolaylklar salyor. Trkiye bu
ekilde sve dahil bir ok Avrupa lkesini
rvetle susturuyor. Bu yntemler eletirici
lkeyi Trkiye'ye baml hale getiriyor.
Bunun sonucu olarak da Avrupa kamu oyu
susturuluyor. Bilinen dier bir yntem ise,
bir sr reform ve yenilikler vaadetmektir.
1980 balarndan bu yana Trkiye, demok
rasiyi iyiletirmeye ynelik verdii szleri
halen yerine getirmi deil. Kendi uygula
malarnda dier demokratik lkeler gibi
drst olmayan bir lke rejimi ile ibirlii
yapmak ok zor. B iz her yl yeniden bu tr
tutumlar seyretmekle m i yetineceiz!?"
Irakl Krt snmaclarn durumunun Av
rupa Konseyine gtrlp gtrlemeye
ceini de soran milletvekili, Bakan Anderssonun AGK toplantsnda Romanya soru
nunu
gndemletirmesine
ramen,
Trkiyeyi ele almamasn da knad.
Parlamentoda iki milletvekili ile Dileri
Bakan arasnda yaplan tartma sonunda,
Bakan, hereye ramen Trkiyede demok
ratikleme ynnde olumlu gelimeler ol
duunu ve bu konuda Trkiyeye gvendi
ini belirtirken; milletvekilleri Krdistan
ve Trkiyede insan haklar ihlallerinin gn
getike daha da boyutlandn belirterek
Trkiyenin verdii szleri tutmadn ve
tutacana dair bir gelime olmadn vur
guladlar.

Trkiyenin teden beri AvrupalIlar al

dattn, onlar rvetle susturduunu vur
gulayan milletvekilleri, sorularna somut
cevaplar alamadlar.
Parlamentoda Dileri Bakan ile deiik
partilere mensup milletvekilleri arasnda
geen bu tartmada da yalm bir ekilde or
taya kt gibi, sve hkmeti siyasi ve
ekonomik karlarndan dolay, insan hak
lan ihlallerinin de tesinde, toplu srgnler
ve pervassz cinayetler ileyen Trk hk
metinin uygulamalarna kar sessiz
kalmakta.

A N K Stockholm

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

edebiyat hner and

f it

Qadir Red (Qeax)

"Hozann Kurd j pibebe hilbana jiyan ne

Q adr Ebdlezz R ed (Q eax)

Kak Qeax ger ku zehmet nebe, kurte jina xwe ya civak oreger edeb j i bo xwendevann Kurdistan Press diyar bik, ewa
di awneya jne de paeroj dibn?
Nav min Qadir Ebdlezz Red e sala 1962 li gund Kurm li devera Mangk li tuxb parzgeha Dihok ji deyk bume
xwendina seretay navinci li gund bajrn (Beruk, Kuvl, Kurm, Mangk Dihok) min bi dumah naye li sala 1980 ji ber
end egern ramyar min dest ji xwandin berdaye ku w dem ez li
rza pnc wjey bme min xwe gehandye rza uria welat
xwe. Herji biukatiy ezdigel hozanjiyayime di gel brhatintdruk da hta ez li rza duw seretay min hozan ji ber xwandine.
Saln pit qua rea 1975 dim bjim ureeka turey li Kurdistana baur peyda bye hozanvan hemi turvan yan kul kerb
knt xwe bikene gulle fek li simnart wjey li ser lapert guvart Kurd darjne dujmint Kurdny miruvayetye, lewma
hd-hd hozan dergeh hizrt min ldaye yekem pare hozan
sala 1981 xamey min tumar kirye berdewam im li ser v end.
Ez dibjim jiyan ew e b evru subah paeroj ger miruv biet
kiryar gutint xwe bi rast dirust bibzivnt ta ku dumahka jiyan ji pxemet xuser tenahya millet wulat xwe nzk yan dr
ber mirin yan pit mirina miruv ev daxwaze bi cih bt, mezintirn serferaz ye.
ewa b ku tu biiye di nava edebyat bigit helbijartina hozan bitaybet?
Ji zark tkeliya min bu huzan xwandina min bi ziman
Kurd qutabxana uria turey ya pit sala 1975 bne egera dustayetya min digel turey bi git digel huzan bi taybet, taku evruke
ez hbet mayme ewa miruv by tekeliya turey dit bijt min hem
rengt turey divn bel serbark vyana min huzane ez iyame dim hizr br baweriya xwe pitir bi huzan der bibrim.

Bara pitir k demn tee li gel huzan edebyat dibum?

inku ez Pmerge me evru miextim nexasme ji salek
pitir e xudan mal zaruk im nem min i bemame hebin demek taybet diyar bikim digel burandina huzan, bel dim
bjim huzan i dem pnevn, di xewnj da hindek cara ez di
gel huzan mijul im huzan li kleka min e.
Tu kfan huzanvan ku li v serdemi da dijt, serkeft dibn
huzann w pesnd dik?
Helbet pern kutra huzana serbest evru dirjtir im ji berpert kutra huzana Kilask li Kurdistana bar batir hlina xwe
xemlandye lewa li gor baweriya min 1-Ebdulrehman Mizuri
2-Ebdullah Pew 3-Mihsn Quan 4-Mueyed Teyb 5-Letf
Helmet 6-rku Bkes evru getirn sitrn esman huzana
Kurd ne.
Kak Qeax huzana te pitir b huzana pster hatye nyasn,
ravekima te bu v cur huzan ewan e?
Yasajn ye, her titek beref pkeftin difrit, huzan j pikeka bhin hilkana jiyan ye dumahk pkeftina w evru
gehitiye reng puster, ji berku smayek jiyana miruvayet li
ber avt miruv dirust dikit digel hueka (fikir) diyarkir miruv
dit bisanah huzan yan smay w yan hua w ji ber bikit
bi sanahi cuda bikit ji huzann d.
Heta niha end dwann te belav bne her yek ji wan i taybetmendyn xwe hene?
S kumele huzant min heta nuke tumar belav bne bi
van nava 1-Bizav 2-awerwan 3-Berxwedan turevan turedusta wesa gutiye: Bizav yekemn berhem huzana puster ye bi
kurmancya jur ji deyk buye awerwan yekemn berhem
puster ye bi herdu kurmancyt jur jer tkel belav bye
Berxwedan hem huzant puster ne pika pitir berevaniye ji
maf miruva dikit nexasme maf jina Kurd.
Weku em dizann, ev e demek e tu di nava uri da y bi
germ te mil xwe daye ber xebata millet xwe er ev germ
kelekele tu kaye dinav chana ir da? Yan xemeka mezin?
Yan beruvajiya w, rbaza ir ev re ji bo te xwe kiriye?
Bizava treyi cudahyeka mezin ya hey digel bizavn d her
ende gelek cara kartkimeka li serk hey hindek cara pkve
tne girdan bel eger her bizavek dumahk p bt bizava turey
d her berdewam bt. Her ji zaruk di gel huzan jiyayme ji ber
ku bab min huzanvan biye, bel rast e, xema ji hemya girantir
jredestiya wilat wilatvan min biye serekanya cukt huzana
min.
Ji bil huzan meyla te bo i cura dya edeb dit? U bi git
arezuyn kak Qeax i ne?
Huzan xutivtirn berdilka min e, bel gelek cara min viyaye nutirn kurte ruk j bikeme hevala jiyana xwe bel heta
nuke bi w reng min divt nebiye serkeftin min tda wemegirtye, bel pir hv me peyda bikem.
Pirojn te yn ayinde i ne? nihu i li jr dest te heye?
end pare huzant d li ber dest min in, bel nutirn berhem heyranukeka puster ye hta negehitye qunaxa dumahy
her ende hindek pare j li hendek belavuka tumar bne.
Tu kjan peyva hember Edeb eir bi Kurd dadin?

Ture Huzan batirn hemberin ji bo v end.

Huzana n, serbest, serdem tu kij bo huzana nihuya Kurd dihelbijr?
Huzana n batir e ji huzana serbest iku n ztir tt cudakirin ji Kilask her wesa ya ji xelkekve huzan eger gut serbest diyar
e huzanvan her ewa binvst dirust e wesa dibjin huzana serbest
i yasa pnevtin.
Sexletyn huzana Kurdya evru i ne bi dtina te?
Batirn sexlet, huzana pusterya pir hnere, evru huzana Kur
d ketiy, ku eve dumahk bikuja huzan ye li nav bax wjey avn xwe vekirn. eger huzanvan end bit huzana xwe kurttir
hizirtjtir pir hunertir l biket batir e.
Huzana Kurd digel huzann millitn crann Kurd di i peyskek da dibn?
inku ez ji bil kurdy i zimant d wesa nizanim, ez nem
weku ptiv di huzana wilatn ran bigehim, bel li gor baweriya
min, hesp huzana Kurd eger ve piya karwan turey y hindek
wilatn cran neket bit j li hevber serkiya wan diit.
Bi raya te edebiyata berxwedan divt ya ewa bit nivsin li nav
rijmeka fa da herwesa li dervey wilat i cure wesf taybet yn
xwe hene?
ewa dema pmerge er dikit digel dujmin, ptvye eperek
j hbit bo xwe parastin, ku eve huner er ye wesa ptviye huzan
van j li nav rijmn fa da eper kevl jank hebit bo berhem
xwe hunerek wesa bi kar bnit dost i cara i tama w berhem tr
nebit li dem ptv dirbt dujmin j negirit eve j li ser zrek arezayya huzanvan dimnit, ji dervey wilat j bawer nakim wek di
nav wilat da huzanvan biet berhemek bi serber hebit belk hin
dek ji wan huzanvana rewita xwe ji dest didin dem digehine der
vey wilat. inku li w demi di nav tal rnyt wilat millet
xwe da najn bi jiyana wilat xwe bizava millet xwe raz nabin
xwe bilindtir nazdartir dibnin ji xelk xwe, pewayek binav
deng Kurd dibjt; Eger miruv beramber millet xwe xupers
avink xumezinker bit, nikarit xizmeta w gel bikit.
Supas bo te kak Qecax ji bo v bersivdanw ger ku li dumahy
te iret hebin bo evndarn huzan destpkern v rk, kerem
bike.
Min j rz supas hene bo nivsevan karbedestn Kurdistan
Press hvdar im ruj bi ruj stra v rujnam getir bibit reta
min dumahk gutina min bu huzanvan turevant kurd ew e, hem
bizav werart xwe bi kar bxin bo komkirin parastina Filkilor
zengne kurd rvngt v
rk di nav xu nexu yt
wilat millet xwe da bijn,
herwesa kes berhem xw nehlite nivandin belk by tirs
erm tumar bikit belav bi
kit. Aqildart Kurd gutne:
Her serek aqilek t da ye.

ZINCIRA
NIVSKARN
KURD

Guhdar Alxan

Patin

Hey-hey drb
Dsan mizgnyeka birt,
Te ji min miext ra an!??..
Ve hir gumand..
Bilindtirn,
Kemte iyay hozanvany...
Qareman..
ano nama Zn Mem
Evndar ntiman?..
Li wn dana
Bim nevy Cengzxan?..
Ne peyber b!. Pxember b..
Rinde bra pirr bawer b..!?
L i bjim bo nezan...!!
Bila bizanin
Hind Kurd heyn
Lichan
Bi milyoneha dost hevaln biyan!!..
Di nav buncn dil xuda
Di persin Ehmed Xan?!.

Le arb bibolane...
tuyeb karebayfi.
Hwa-hwa...
Singb nasife exward!
Ta geyite ser perrey dil...
Nizb dirm nawdern,
Hem rast be buwe yeb tr,
Le naw sing tu eq!
Lew bateda...
Debil gewrey paytext teq!

Di leeb ra
Pencn tjn neh bizmara
Jibinpiya
Berda hewar qjya
Hindeb penc y me vediirin
Gelek ji penct me di tjtirin
Di dijwartirin
unku penct rasty bawery ne
Lew ji tjatiya me
Di xurtirin.

Gul berojb...
Le naw sebetb danrab
Belam erx sranebey...
Le br nebird.
Peymanebey caran xoy...
Bo tkxor...
Bizir ne bird.
Ke nwe ewb,
Awyan le ser rog birr
Herdpel,
Le d tel roj helat sebeteke,
Tund-tund bestin.
Ser le nawya derhna
Ke wbat!
Bere-bere
Giyan debird
Bellam her ew awerwan...
Derkewtin tb ciwan xor ebird.

Ji dw ana 'Berxwedan Rupel 29-30

Ji dw ana awer w ant Rupel 39

Ji dtw ana B izav Rupel 103

Ji diwcma aw erw anr Rupel 10-u

Penc

KURDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

1- rko Bkes(H-70)
2- Ihsan Aksoy(H-72)
3- Osman Sebr(H-74)
4- Kurdo Hsn(H-75)
5- Malmsanij (H-77)
6- Kpyo Berz (H-77)
7- Ehmed Qeran (H-77)
8- Mueyed Teyb (H-78)
9- Ahmed Arf (H-80)
10- Kemal Burkay(H-80)
11- Orhan Kotan(H-80)
12- Esker Boyik(H-81)
13- Trj(H-82)
14- Nac Kutlay (H-83)
15- Tosin Red (H-83)
16- Firat Cewer(H-83)
17- Musa Anter (H-84)
18- Tor (H-85)
19- Sehd bo (H-86)
20- Xell Dihok (H-86)
21- Mehfuz May (H-86)
22- Qadir Red (Qeax)
(H - 87)

RUPEL / SAYFA 17

edebiyat sanat ve kltr

oman kurte-rokn kurd -7ojk zortof b, be bawe krwey dekird,

kes ney detuman male mal bika, heme
re tatan seber kird bekem next
hewa xwe b, Belam kevekev ba ta dehat tundtir deb, kulwe befr gj xul
deda deykird be kun tnekeda, te digot le asman herewezyan krdwe befr hela deken.
Bern coreyi jiyan rojaney Mela Celal ke yekke le qaremane kan rok Xeml Pemo degj teme: Mela Celal
ke egen niwj kala bumaye, dekra bilyn kir kar dn b ,
mang be pnc dnar bo p niwj bekr grab, weku kirkar destemu ke aw le dem xamen kar bt weryay wext
kaf kareke b, got lewe neb kes heye le pitiyeme niwj
bikat yan na, legel deng bangeke, desbec dexza mihrabeke.
Qizlc wek n le wesfkiridn granewe da, roknsane
rftar kirduwe, be weryayeye we diyaloji darituwe, guftarekan le qisey qaremanekan dein bep rwistin, rstekan kurt rin dirj da diryan p we diyar niye.
Kekol Xaduw take rok Qizlci ye ketyi da efsane be
maqebe girdirawe, rokeke sereta le hem ryekewe riyayistye tik hawtine ser ew kwreme riyeye ke gejaran
lad t hatumen, dimatir meysey qareman rekek e, le ser
kaniyeyek premrdk l peyda deb, serhelldan ew pre ef
sane biye le nakaw rkewt nye, belku serkewtuwane zemney bo xwokirawe xwnen t silemniyeme nab.
Qizlc lew rokey da sd li msolojya mergirtuwe, ew
pwst wek layenk ge bo rokns tomar bikir eweye,
tumanimye le pnaw geedan be maqeda sd le efsane
werbigir, eme cge lemey le rok kurd da her le ser heldaniye me ta salan heftan, h roknsk kurd ewende serkewtuwane efsaney tkell waq, ne krduwe.
Ewe premre efsaneyey Hesen Qizlc xwolqandyet,
helgir brk roen e, deyewey kes ber renc kes d nexwa,
tenya rgey bep bo n pr e bo derzbazbn le kwley penabirdim ber Zeber Zenge, wek derdekew ew pre mrde
smbol e bo bizatnemey lemestan nehatuw zehmet kan.
Nem roknsan chan kem zor be ser hat jiyan xwoyan be berhemekaniya neme dyar e, roman Kur Karekerekey August Strinberg rengdanewey jiyan nserk d
nehatume be merd bas be serhat jiyan xwoy bikat, belku
le kereser jiyan xwoy telar bilind romank binyat name.
Ew mj bnsteme, ka bas kesk deka, tenya mebest
ewe take keseye. Belam rokns ke bas le take kesk deka,
ewe taka kes e, nsank rasteqney diyarkiraw niye belku nimneynk yan twjke, hem xeslete giringekan eme ne
lew qonaxe diyar kirawe da lewtake ke seda reng dedenewe,
wate rokns pwend diyalktkiyaney nwan te k wek
xwoy dey nsteme. Belam rokns xeyal xwoy tkel rdaw dekat way degrteme ke xwoy deyew nek ke ry dawin. Eme me neb ew wataye bibex ke rokns p le zimney waqis bibr.
serawey rokekan Qizlc jiyan komelgay kurdewar in,
hem eme be serhataney hewn rdawekan naw rokekan
Pkenn Gedan, yan le rast da ryan dawe yan ry t de ryan dab rbden. Hend le rokekan Pkenn
Gedan zadey ezmn jiyan esen Qizlc nser xwoy le
naw cergey ewe rdawane da jiyawe. Xeml pemo berhem
ezmn ewe maweyeye nser le hele bie le xaneqayek da
girsawetewe, hlkey Had Xan izadey seferk rasteqney
nwan sine Kirmaa ne, Adet bazar Serfitre rengdanrewey jiyan ew serdem xwoyet ke mrzay berdest
bazirganan kirdumt"'(Kerm Hsam; ehtd Nemir Hesen
Qizelcw; Peyv, Hej 3,1986 London) Tenanet xwner be asan le herd rok Adet Bazar Hlkey Had Xan da
nser denastewe, le yekemyan da mrzaye le w dyan des
kadre helatumekeye.
Qzlc le Adet Bazar Xeml Pem da tawaniwt
ezmn xwoy le du rok huner da berceste bikat, Belam le
hlkey Had Xan da, laye kewe rdaweke wek mj nsk
degrtewe, le layek dkeyewe cdest grewe, wate nser
bezeq be rokeyewe diyar e, em d kelne le rok Tac
Text kwxa Homer yida bed dekrn.
Qizlc le rok Tac Text Kwxa Hmen da nsiwt: Ka Hisn be tikay Qaz Elbam k Qaz Mihemed ehd
rizgar b. Ke leker Rs Qeyser hat leker Osman ikand; rojk ka Hsn bo kar Bapr axa de uwe Sablax, le rke t desteyek saldat Rs b. Saldatekan ke bo kabirayek

RUPEL / SAYFA 18

BEA -II-

/L v

mne le Nutekey amne Xan da del: Amne Xan wek

ciwan neb, ewende dizwe na rn neb kes ne sixwaz,
le taf xwan nuxey pkeyitinda keleget pan purro balayek rk pk leularu daru bark ba hebo. (Zi kurdewarda qaseb n bo merr derwan, piyawi le heman riwan
kome serenc afiretdeda) Belam diyar e borepyaw kurewerzr hawan ew e ne bn dawakar dk neb, le ber ewe
mabwe.
Ew deselati be ser zimank da nek, natuwan wney iwey da bihn qisey yetwkil bikat pey be nihn ebbat: Detgot le asman henewezyan kirdume befr hellac
deken. pkenn gedan efend dem wek mekey kon tev
nerand. -Adet Bazar- ew roje nyugez wek miva hawin
lew lawe kewtib, teraz mirike be kurkt t da niyayetewe,
(Tac Text Wxa Hmer.) wek bew nimuna newe diyar e
Hesen Qizlc Kurdzan buwe. Belam eme nakate ewey ke
Pkenn gedan le barey zimanewe lutkey edeb kurd
b(Ser awey p)
Wek Kerm Husam gotyet. De eme pekiyeye Hmin bo Tark Rn y nswe, yan ewe zmane b wneyey aswar gewrepan ziman kurd ukr Mistefa p dens
wek lutkey ziman edeb kurd amajeyan bo bikr. belam Qizlc hend car dr xeflet hatuwe, le rok Pkenn
gedan da nsiwt: Kutopru be ney ser helna. Yan le
hlkey Had Xan da del: Dar dirext weku dostan be
emek hawbr seryan be ser yekewe nab etgut zar niyaz
deken... Etgut... Wek dewlemend xwa pdawekan le ser
anoy Kabarekan Sema eken agayan le derd merg kes ni
ye. Le katk da wistyet be zimank ir qise bika, Belam
yek it diyar kiraw dar Dirext be dt ciyamaz dijbeyek Dildar be emek, dewlemend dilrev uwan duwe.
Le rok Serfitre da nsiwt: Hac er ser fitret
qeblanduwe Belam rast wa b btusyaye: hac er sert qebilandume? Yan Hac er ser fitret dame?
Le Kekol caduy da nsiwt: Her yek b yan piyam ake yan belan kememe dinya dtuwew berjewend zor
e. Berjewend be hel bekar hnram e, ezmn bo eme cyerest e.
Hend cari Wey bekar hnawe: Baz debird bo lay Red axa me xipey p nede bistira. (L 51, Pknn Qeda) yan
le takeyek peregraf da car frman ranebirdy be pgir
E cark d be d nsiwe: Debn ehesnewe.(H^man Serawe, L 92)
Le gel em end serenceyi da hta bew per dnya bibewe
delm, Pkenn Gedan beg be zimank rewan paraw
nserewe, eme cigelemey ewey serenc nsnekan salan
heftay Qizlc bidat dezan ziman nsn w berdewam le
geekirdir da bume.

dke degeran be hele n ka Hisnyan girt, we le gel dl

dke nrdra bo Qefqaz, ta le ori mezin Oktober da berb; hate we.
Rastgoy le nsn rok da birt niye le kop kirdin rdawe mjuwiyekan graneme yek tt asay waq, belku
berceste kirdin ewe rastiyeye ke waq hemie le gel kirdindayew la faw goran yerbestekan ra demal, emey be
weyek huner dr lezman witar nsn.
Le rok ehd zillhe 1100 yi da dest twendan nahuneryaney nser be zeq diyar e, end risteyek damete
pal micwreke ke le qisey w nan: Bel mam hac termeke xwoy bikem bo gen neka, ta bazarit eb, ewsa bhewe xizmetit, tev le xwot paret, bo mird kallaw
kotale ihtikar bikir!
Yek le taybetime niyekan g d Moupassant lewe da
xwoy denwn aweriy naka, em waze nsine be gell
le rokekan Pkenn geda yem diyar e, wek: Nutekey amne Xan, quranxwnd le ciyate bertl, ay dimexan. Emeyi layenk ge xalk behz waz nsn
Qizlci ye.
Nser le ber ewey arezayiyek ak le gel pr kurd da
hebume, le rokekan da zrekane mameley le gel pend
pinan qisey be da kirdume le kat wn xoyanda
be kar hnamen.
Be ser ziman kurdi da zal buwe rokekan be zimank rewan b gir goll para nsiwe, her wek ni-

Le kotay da dest frz be singewe degrim denutmewew

eyke gul emek xwoewist le ser gilguy proz iwn bizr rokns be tuwanay Kurd Hesen Qizlc dadenm delm ser birya bmar nedaye hizb, ew dezga serkutgere, eqo
le mil lekey dahnan bisw. mayey daxe girey hizbayet
le rabird da gol behrey gel nser jakanduwe, mayey
xwo bext ye sta bulbul dahnay edib resenaney hizb bo
xwoy nakate qefez.
DAW*
Kotay Agust 1990

Heme Sed Hesen

ROMAN KURTE-ROKN KURD
Pirtk

Nivskar

Rexnegir

Ton
1)Gundik Dono M. Baksi
2)W endabn
.B.Sorekl
A. Cantekn
M. Uzun
K.Hsn
3)Siya Evn
E.Boyk
4)ivan Kurd
E rebem o
5)Perk
S.Berekat
E. Hseyn
X.Amiryan
6)Kilama Kurd
I.Aksoy
7)Pkenn Gedan
H.Qizilc
H.S.Hesen
8)Girt
F.Cewer
.B.Sorekl

jhejmar
83
83
84
84
85
86
86-87
87

KRDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

edebiyat hner gand

oman kurte-rokn kurd -8Firat Cewer

GIRTl
Kurte-rofe

G I RT I
lirat

CUWLR

end rz di derheq
rokine Firat Cewer de
vdar im xwendevan r bidin, ku ez
bi pgotineke kurt dest bi ev gotar
bikim. Wek di nivsara S.Rving
(Armanchejmar 109) de diyar e, rast
e, Birz Mehmed Uzun ji min j
xweztib, ku ez nivsarek li ser rokine Fi rat Cewr binivsnim. Ji ber ku ew dost
min e (me carek hevdin li swd dtiye em
nameyan ji hevdin re carine dinivsnin), ez j
nikaribim titn negatif li ser dost xwe bini
vsnim. Ez ji xwendevan hja tika dikim, ku
ew dil xwee li feqr Mehmed Uzun j teng neke, ji ber ku ew ba p dizane, km in di nav kur
dan de ew yn bixwazin titek ne negatif, yan titek rsipkirin li ser nivskarek binivsnin, ku hn nemiriye. Loma, mehmed Uzun bi
heyran qurbanan ji dostn nivskaran (bi destra ew yn ku ruxsetan didin) dixwaze, ku ew awa be j hema titek binivsnin.
Nivskarn me yn wefat kirin, Xwed ji wan
raz be, xwez bi diln wan be, berhemn by
i ait ji me re htine. Ji Ehmed Xan bigir ta
Profesr Q.Kurdo, nivsarn wan di war rastnivsandina ziman kurd de, weqa mkemmel
in, ku rexne li wan nay girtin. Loma, nivskarn
roj dijn pwst e ber bimirin, da ku endek
ji wan j li d mirina xwe ruxseta nivsandin bikaribin bigirin, xwe ji xezeba jintjn avhik biparzin...
Er! ji ber ku Firat Cewer ne neyar mine, ez
pnsa xwe nekim jin bi w herdu avn w
nerijnim. J btir, ne maf min e, ku ez rxseta
Firat Cewer ya nivsandin j bixwazim, ji ber
ku di dema w ev kurterokn xwe nivsandin
de hn be edebiyeta kurd di zanngeha Mrdn de veneb b, ne j Akadmiya Pvebirina
Rastnivsandina Kurdiya Bilind li bajar Rihay
dest bi xebata xwe kirib. J grngtir, di dema
mehsm Cewer van rokan afrand de ji taliha w ya bi ten, ans w y xirab re, semnarvan rexnegir jintjn roj li Kurdistana
Skandnavyay ruxsetan didin, yan nadin nivs
karan hn xwe di wezfeyn xwe de bi ch nekiribn, ne j wan camran hn form rikn gramatkne, rast pke neteweya kurd kiribn.
Eger yek wek Mehmed Uzun, ku bi baweriya
hinan, ne ji maf w ye xwe wek nivskar bide
nasn, ji yek wek ahn Sorekl, ku maf kes
niye w wek nivskar binase, bi baweriya hinan,
bixweztiba, da ew li ser berhemeke, em bibjin
Selman Rud, binivsne, w dem Sorekl, bi
destr, yan bdestr pisporine me, belk j r
bide xwe, da bo her aitiyeke di war gramera
nglz de jin deh caran bi kar wne, ji ber ku
roj bi roj bi milyonan rpel bi v ziman tyn nivsandin. Heger rexnegir li ser berhemeke Gun-

ter Grass bya, yan yeke Nizar Qebban, merov

bikaribya bo aitiyn di war zimn de mala
wan j bbiewitne, ji ber ku Grass ib zimanek
dinivsne, ku roj btir ji 100 milyon merov p
dixwnin dinivsnin; Qebban bi zimanek di
nivsne, ku ev bn btir ji 1500 sal p tye nivsandine, ku pirtkeke oln p hatiye nivsandine,... l eger rexnegir li ser berhemeke nivska
rek zarav kurmanc be, ku hn rojnameyeke
rojane p tune, bi tjkirina jinan rijandina
avn xwediy berhem i sd dikare were hol?! De fermo, bila xwediyn jinan berhemn
ji yn w batir wnin hol.
Bydrjkirinapgotin, dixwazimbibjim, ku
di bin saya end nivskarn zarav kurmanc de
ye,, ku roj kurdiyeke bilind (Standard) hemahema li hol ye. Eger em Berbanga roj wek nimne bidin ber avan, ew bi saya Berbanga ber
6 salan roj gihtiye v qonap, iqa hejmarn
ber 5-6 salan tiji ait bin j. Eger me bi ya hinan
kiribya, me nivsandina bi ziman kurd qedexe kiribya, ta Kurdistana rizgar dihate kirin
pispor zimanzan kurdolog rewenbrn
me li hev dikirin, ka k, ito, awa, ilo, bi i nol, i haway i qurm dikare binivsne,.... (Be
daxewa h kese netwane bilt ew amancekeman proz le kat da ditwanin be weye rk
we pk cgay xoy bigrin!)
Di dawiya v pgotin de dixwazim ji Krdistan
Press re ji Mehmed Uzun re spas bikim, ku ji
dost hja Ehmed Cantekin xwaztin, da ew end
rzan di derheq beek Wendabn de binivs
ne. Tika min ji rexnegirn jintj ew e, ku ew
Wendabn bixwnin bikaribin di peroj de
berhemn j tir bo gel me pk bikin. Ez
j di kraniya dil de kfxwe bibim bi berhemn wan serbilind bibim.

Firat Cewet Kurterokn

di pirtka Girt de
Li d pgotina li jor em werin ser Firat Cewer. Di sala 1986an de w 17 kurterokn xwe di
pirtkeke bi nav Girt de (346 rpel) weandine. Di pgotina xwe de Firat diyar dike, ku
min ji mj ve dil heb ku ez van rokan di pirtkek de bigihnim hev ap bikim, l ne frsend, ne mecal, ne j mkann min yn abor hebn,.. .l, min di ber xwendin nivsandina xwe
re kar kir, hin pere ghande ser hev p ev pirtk
ap kir. Di war abor de ez bi apa v pirtk
hebk iyam,... Wek ji kesek ve ne veart ye,

KRDSTAN PRESS 26 KANN / ARALIK 1990

Firat Cewer bi saya frotina pirtka xwe nebye

milyonr. Ez bawer nikaim, ku w mesref apkirina w j derxistibe. Rewa nivskarn kurd
yn din ji ya Firat ne batir e. Bila kesek li ser
Bav Naz, Mehmed Uzun, Hesen Met, yan
nivskarek din neke minet nebje: Ma gelo
pirtkn we layiq kirn ne? Dema merov pirtkine weya nivsandina ekola The Absrd
dixwne, merov mat dimne, awa pirtkine wisa dikarin werin frotin, awa nivskarn w dikarin bibin dewlemend. Hindek ji wan pirtkan bi
seri bin xwe ve ji komikine bi hejmar tyn
pkhatin. Rewa hunermendn neteweya kurd j
li p avan e. Deng hunermendiya ivan Perwer ji yn Rohilata navn, heke ne tir bin, ne
xirabtir in. Merov dikare hunermendiya w bide
hember ya hunermendine emerk j, l ivan
Perwer hebe j, ew bi pereyn hukmata Swd
hatiye kirin,...
Ji ber ku bi kurmanc gellek helbest, l pir hin
dik rok hatine nivsandine, pwst e merov li
gor wjdana xwe bibje, ku kar Firat Cewer
kir* karek hja ye. Di kurterokn di pirtka
Girt de gellek xwendevan, bi taybet, kesn ji
hevrkn ser, yan bin xet hatin, dikarin li zarokiya xwe rast werin, byern li wir di saln born de ch digirtin bibnin, wek rewa qaaxciyan di Qaaxkeriya Bb De, stemkariya legeran di Xewna Nebixr de, neheqiya mamr li
gundiyan dikin di Hemd Avkat de, serdestiya
axeyan di Zoro Axa de, rewa gundiyn ji dest
tunebn bardikin bajaran di Boyaker Solan
De, rewa bkarn bajaran di Qaaxkern Cigaran de,...
Nivskar, tev ku ew li Ewropa ye j, di rokn
xwe de bi can giyan li Kurdistan ye. Bguman
e, ku ew xwe j di beine rokn xwe de dibne,
ku ew di gellek byern di rokan de ch girtine
jiyaye. rokn Cewer bi byern trajk dagirtne, tradjiya gelek bdewlet, gelek ji azadiy
bpar may, tradjiya gelek nezan hat htin,...
Kujtina Qado herdu kurn j, herweha ya Sdar
di roka Boza Axa de, rewa by ah ya Orhan
li Ewropay di Xewna Orhanov de, rewa malbata belengaz di Lawik Nexwe de, mirina Osmn de Boyaxker solan de,... hem byern tra
jk in byern bi v nol, ne ten byern paeroj ne, l roj bi roj, seet bi seet hn roj j li
gellek ben Kurdistan ch digirin.
,
Ziman Cewer di rokn xwe de bikar tne zmanek zelal hsan e. Bawer nakim, kesn bi zarav kurmanc dipeyivin dixwnin i dijwariy
di derheq tgihtina rokan de bibnin. Bi tay
bet axitina bokeyn rokan ya niy dorhln
Mrdn Cizr ye, wek: afern law min. Law min jhat ye. L, tu zarokn xelk li hev
nexin haa! (rpel 119); rewa xerab ji mr xerab dert! Kuro ma tu j paeya y, tu j weke Soro
y! Ha ha tu dinihr jina Soro nikane di bin zran
de bimee,... (rpel 133), ke, min ji te re
got, bajar ji me re nabin, em nicanin li bajaran
bijn, l te bia min nekir,.. (rpel 245). Cewer
di war axiftina gelr de ji heq zimn t der,
wek: Tu w kki biray xwe j peya dihesibn? Ji te weye ku ew seg biray te j kane mran
bikuje?(rpel 245); ayxane j hn venebne
ku eez ji we re ay bixwazim, balo cigarak min
bikinin. (rpel 157); hn bi a mirov nakin,
lawo! Min ji te re got, ney, dinya ne xwe e, ba
ran e, il ye, epel ye. De car bimee ha! De bi
mee, hele bin kpoman dibe? (rpel 140),...
Di hindek rokn xwe de nivskar serphatiyn
gundiyan belengazn bajaran dide ber av weyn stemkariya ji hla dewlet de ch digirin
wek wneyan pk dike di gihtina amancn
xwe de bi ser dikeve, wek roka Kurm Dar Ji
Dar ye, Diya Miho,...hd., l di hinan de Cewer dikeve hindek aitiyan, wek roka Zoro
Axa, ku ez bi weyeke freh di v gotar de li
ser rawestim. rokn di pirtka Girt de hem bi
byern trajk nayn dawiy. Di roka Ciwangey Temo De Temo dema mezin dibe, ne ten
dibe mamoste, l ar dibistanan li gundan vedike, di roka Bisklt de Remo digih daxwaza
xwe li bisklta xwe ya sorssiwar dibe, di Qaaxkeriya Bb de pereyn Bb kar kirin j re
dimnin,...
Di rok Zoro Axa de merov dikae kesn di rok de txe du bean: Be stemkar xmexwazan (iZora Axa legern dewlet) be gundiyn bhz btawan. Di navbera wan de law
x Sdar peyayn xe hene. Swan lawek oregr e li dij bav xwe pit gundiyan digire.
Peyayn xe, li mil din, ji xe hez nakn, l ji baretiya xwe dibin hacetn di dest w de li dij
gundiyan tyn bikarhann.
Zoro Axa peyak wisa ye, ku titek xr j nay
hvkirin: Gava ku titek nehata hesab w, ka-

nb agir bi erd bixista,.. .ku hinek li ber w rabna, an ew d bihatana kujtin, an j girtin,...
(r. 11-12). Hem gund ba dizanin, ku dil w beraz bi tu kes nawite (r.18). Zoro Axa bi qas
ku dewlemend b, evqas j bjdan stemkar
b. (r.32). Seraw li mil din, peyay dewlet
ye, l di eyn dem de ji hla Zora Axa de hatiye
kirn. Eger ew ji Zora Axa ne zalimtir biwa j,
weke w zalim b (r.24). Hovitiya Zora Axa
weqa mezin e, ku ew ne ten dikare gundiyek
du kurn w bo piek zev bide kujtin, l herweha ji dest w t der, ku kur xwe Sdar bi dest pe
yak xwe bide kujtin, ji ber ku bi dtina Zoro
Axa, ew bnams ji min re nabe law,.. .ew stal
mtaln gundiyan hem hn fln ps kirt ki
rine,... (r.43).
Serphat di saln 7yan de li beek bakur
Kurdistan ch digirye. Firat Cewer byern
rok bi weyeke ba pk dike, l mixabin,
ji ber ku ew rok di dest xwe de wek hacetek
siyas bikar tne, ew bona gihtina amanca xwe
hindek caran ji snor mentiq derdikeve dekeve aitne teknkn. Wek mnak, di dema ku Bozo, Peyak Zoro Axa, li d kujtina Qado herdu
lawn w dibje, Ma ta bi keng? Ta bi keng
em mrkujiy ji ax re bikin? Ta bi keng em
feqr belengazan bikujin maln wan wran
bikin? Bes e birano, bes e! Ji nuha p de ez nikanim mrkujiy ji tu kes re bikim,. . ew car din
dibe tevoy Zoro Axa xortek dikuje, ku ew bi
xwe pirr j hez dike: Sdr. Mnakeke din: Wek
xwendevann rok, em d ba dizanin, ku Zo
ro Axa peyak hov e, bi qas qirek cdan bi w
retune (r.56(, l nivskar dixwaze Zoro ji rretiya w rretir bike: Zoro Axa ar caran zewic b. Jinek w mirib du jinn w bi d xortan de baz da bn. Heger em bipejirnin, ku Zo
ro Axa gava ku titek nehata hesab w, kan b
agir bi erd xista (r.ll) ku hinek li ber w rabna, an ew d bihatana kutin, an j girtin
(r.12), w dem reva, ne yek, l du jinn w bi
xortan re ne byereek mendiq ye. Ya duwem, li
gor erfn Kurdan reva j inan, ne ten mrn wan
eleqedar dikin, l ji ber ku pirs ya nams ye,
herweha xwediyn wan. Reva du jinn axeyek
weqa bi hz li Kurdistan ne weqa hsan e. Ew
axey ku du jinn w birevin, di avn xelk de
nizin dibe kes ne d da w bikine, ne j j
ibitirse. Nivskar li vir j ranaweste. Li d kujtina
kur xwe bi dest Bozo girtindana w, ew hema
wisa bi hsan, s rojan li d veartinaterm kur
xwe die ber deriy mala Bozo li der dixe.
Niyeta Zoro Axa xirab e. W ne ten kur xwe bi
dest Bozo da kujtin, ne ten Bozo da girtin, l
herweha dixwaze Gul, jina Bozo, diya du zaroyan, di peroj de li xwe mar bike. Lo Zoro nikare sebir bike: Zoro Axa v car xwe gihande
Gul kiras w ji hev tt kir. Gul ji nav
berjor taz ma. Zoro Axa bi hz destn xwe li nava w gerand dev xwe xist nav herdu psrn
w, ... (r.59). Jina Bozo, ku hema-hema di rok de ta nuha brol e dibe bokeya rok:
...Gul das di orta ser w de lxist. ser w ji
hev pere b, avn w n hatin weke dwarek li erd ket (r.59).
Wek em dibnin, Ferat ji bo amancn siyas ev
roka xwe pirr guvatiye, bi encama kjan rok beek ji giraniya xwe ya edeb vvenda kiriye.
L pwst e em v j bibjin: Dema Firat Cewer
ev roka t de nivsiye qonaxeke nemaze ya droka bakur Kurdistan bye, demeke oreger
lidijderketina axeyan bye. Eger merov li gor
w dem idyolojiyeke siyas li byern di rok de binihre, heye ku merov bikaribe bibje,
nivskar di amanca xwe de bi ser ketiye, l li gor
pvaneke edeb, em dikarin nav pvana edebi
yeta brciwaz j lbikin, rok ji bo pirrgirankirina aramanca siyas j i giraniya xwe ya edeb
wenda kiriye.
Firat Cewer di pgotina xwe de wisa dibje:
Yn ku dinivisin bi dijwariya nivsandin zanin. Nemaze nivsandina Kurd. car di gel van
dijwariyan me ev ji xwe re kiriye kar em li ser
v riy dimein. Em dixwazin ziman, hner
edebiyeta xwe ya li ber mirin ye rakin; bi jiyan
bi giyan bikin...
Bi van 17 rokn xwe Firat Cewer ava em
edebiyeta kurd, ya ku heye hebe, zde kiriye.
Destn w hem nivskarn kurd, yn ku li gel
hem dijwariyan berheman ji me re diafrnin,
sax bin.
Sydney/ 29. 11. 1990

ahn Bekir Sorekl

*Firat Ceweri, Girt (17 Kurte-rok, 346 rpel) 1986

RPEL / SAYFA 19

edebiyat sanat ve kltr

Zanyar

Qutab jr
Qutab jr eweye!.
Rgay qutabxaneye
Bixwn zrek ak
Le pola rku alak
Amojgar wanekan
Ly fr b manay jiyan
Tko bo amanc
Serkewtin b qazanc
Hewil bida bo hiway
Dil xo p mamostay
Dil dayk bawk ad
Roleyan gey bemurad
Kur ki
ran /1 9 9 0

Qutab
alak
Em qutab alakn
Le xwndina b bakn
Sal be sal pe dekewn
le bawerda pitewn
Mamosta be anaz
Bo men hwa dexwaz
Hwam waye be we
Karwantan bt le rwe
Le xwndinda nesrewin
wen bo Kurd perewin
Xwendin detan bate p
Rizgarin le derd .
me peyman dedeyn bew
Be mamostay sal new
Em sal zrekane
Kam waney zor girane?
Numrey ba l dnn
le ast danamnn.
ran /1 9 9 0

Tebn;
B bakn: B minetn
pitewe: mukume-biqewete
anaz: iftixar
nesrewn: kolneden, silnekeneve
new: nu, taze
numre: derece, jimarey wergirt, pile
danamnn: ikestnaxoyn, goegirnabn

Zanyarji Kurdistana Bar e.

Niha li ran dimne. irn xwe
bi tpn latn dinivse...

RUPEL / SAYFA 20

Ez iqas hesreta bdengiy me! Di v qata

serban ya pik de, her tit di ch xwe de
wer delal e. W ax deng ji der ve dihatin
guh min. Mena ereba trenan di xaer
de, dengek monoton ji stro ya cnaran, reqe reqa zincrn biskltn ku bi stnn lambn elektrkn kolanan de dihatin girday
teqe-teqa caman, tte-tta taksiyan, guregura motorn qamyonan deng deriyn cnarn ku bi zor dihatin cih; min frnkirinn bi teqez dibihstin. Te digot, belku erd
dihejiya; belku j ew teqe-req ji bona dnbna mirovan e. Ji xwe pikahiya min li v bajar derabaz nebb. Tenya ji bo jiyana rojane ez end kolann derdora xwe nas dikin
nsann v tax li ber avn min mna figran
diin tn. Diya min ji min re digot: Law
min eger rojek bejna te qas ya min bibe, w
ax, t w man ku tu j mezin . Ed tu dikar bi dangehek, wek diktoriy mihendzy. Gelo maf min j tuneye ku ez j
bifikirim! ji bo i ye ew bi ser xwe biryar di
din li ser dahatya min? W dem hsbnek
li min peyda dib ji bo wan mirovn wiha.
Ew bi deng xwe yn nerm pirr dilrin in, l
awan ku tu daxwazeke wan neyn ch, dest
p dikin bi aletn ecb li nsn ikence dikin.
Li p, ldan diya min, bi dest, bi por min
a dib eniya min ma dikir weha digot:
Keyfa min t ku tu nagr hstirik ji avn
te nn xwar. Xort mezin!... Mezin paeroj tu caran nagrin. awan ew peyv ret
ji dev diya min derdiketin, her peyveke w
ji min re dihat maneyek dual. Pirr caran ruh min li dij v stiqbala dredirja neakere
li ber xwe dida. H nay bra min nikarim
bibjim ji bil kolt kirin lstikn zarokan
yn ji xeyn amr, litek titek din di mjy min de derbas nedib. rojek min ji diya
xwe pirs: ima nsann mezin j lstikn
zarokan nalzin!. Ew bi hrs li min nihr
ji min re rove kir ko hin li ch koltan, niha
xan dikin divt ez j fehm bikim ku ewan
h j veartok dilzin. L ligel hev, l ji bo
hev. Xwe t bra min ku ji w titek fehm
nedib.
Min cixarek vxist kr kr kiand. Dman cixar ll dib, ber bi tawan di. Di
ya min rast gotb. H min ferq nekir ku awanez mezin bme; ser min ji bejna w bilindtir neb, lbel wek gotina w d ez
gihat bm. Bi v qeyd min divt ez dikarim d ji xwe re jiyanek dr dirj bidim ber
avan. Xwed!... min iqas devgirday,
xwe ji v jinik vart, ji bil ku ez ji w ditirsiyam j; l dsan j min j re di hurmet de
qisr nedikir. Ew j ji bo min her wek ber
dima. Diya min tim j ruuh can min b!.
Bi salan min xwe girdayya w hs dikir, carnan min dixwest wan hsan di navbera a
van re binim sir dil w. Di pikahiya
xwe de, min soz dab ku ez w nenim j
re derewan nekim. L i heyf ku sal min bn
15, ji gund derketim, bawer kin min ji we re
wiqas derew j nekirin, l me hevdu j ewqas zde nedtiye. Rojek li w yek li vir, i bi
ser diya min de hat, ji bil min belku herkes
p dizane. duh var dsan ew kete xewna min
xew li min rev. Ez w gelek ketin guftegoyan. Ji vir, ji wir qise hat ser hevaln min
n pikatiy. W digot, min guhdar dikir.
K ji wan bye diktor k j bye ivan bvan. Yektena ez ji xew veciniqiyam, li dora
xwe mze kir, ne d ne j bav...
Evaran pirr caran ez dikevim oda xwe ya razan di bin irre irra dilopn baran de
helbestan dinivsim. Wek van kafiyn me
lankolik:
Di kedera bsnor de serxo bib, bixeniq,
Ne bib melodiya strana y wenday.
Ew yek beyta ku ez ji br tnim. Carnan j ez
direvim diim nav kitban, sebra xwe tnim.

Min cixara xwe vemirand mze kir; d

var dereng bye, tariyek re giran der dor
li min girtiye. Titek were xweik ez melayim dikirim min endek din lambe vnexistin. Bi end salan un de, min eto nas
kir. W j wek min di dangeh de dixwend.
eto, bi por xwe y re qurmk, te digot
exsiyetekji zeman romayan de maye. ligel
nrna xwe ya berm bi peyvn nerm ve
dikarib tkeve dil hem kesan. Me hevudu
bi rgaya hevalek, di cejnek de, naskirb.
Gelek baweriya min bi w dihat. Di dema n
hatin de, dan standina me hn j xurttir
b. Cara yekem b ku ez w, di sk de, li
pey keikan digeriyan. Em pev re din cejn
mehrcanan an qehwe xwexanan. Heta
em di cejnek debi reqs di xwdane de fetisiyan. W ev, eto li cem min b mvan,
min e di dwan de kir xew. Hevnasna me
ewqas dirj neajot. Bi dtina w ez keyfxwe
dibm, sebra min fereh dib hem xemn
min belav dibn. L eto rojek dest avt ser
imil min, xwest ku xatir xwe bixwaze veqete, hevaltiya me dirj dom nekir w deqq
gilek kete gewriya min, min nikarb ku bjim herre heval, oxir be!..
Dway wan rojan ez ketim dudiliyek, min
xwest careke din li diya xwe bigerim weke
ber ji tra dil xwe ser xwe bidim ser mil
w. Ew j min ma bike dil, min helne ku
ez xem nekim netirsim. L ez d zarok nebm, diviya min w ji kerb xwe xemgn
nekira.
Dema ku ez bhvy, li ser kitbn xwe mijl dibm, dsan j heval eto ji xeyala min
der nedi. lewra ewqas hefte j li ser yna
eto re bor bn.
Ez ji sendaliy hatim xwar, ji xwe re qedehek tij kir, avek avt der, i bibnim! Her
der tar bye, belku ev berf j bibare. Ez
m, di go de, li ber sob, li ser sendal rnitim. Min qurtek li qedeh xist, w kezeba min awa ewitand! Di pencer de li derve
temae kir; otomobil li pey hev li ber av
min winda dibn, d kolan ji berf sp
dixuyan.
Ew endek e ku ez xwe di tentiy de hs
dikm! Pit end heftn bdeng, ez tgehtim ku ez div xwe ji jiyana rojane dr nexim. Min biryar da ku, varan biim chn
ahyan. Her ku ermzariya min bireve, di
demek kurt de, min ji xwe re qehmexanek
doz kir. Nav w ato barb. Di destpk
de, min ji dr ve, mi miteriya temae dikir
bi zewq guhdariya wan dikir. Demeke n de
ez, p hesiyam ku div ez j peywendiyan li
gel wan kim. Di dan standinan de ez tgehtim ku taktkn min n ber nerast in.
Bo i ez tim li mal bimnim! Bi tenya ez awan dijm? Niha her roj ligel hevalek diim
mala wan, carnan ew tn mala min, pirr ca
ran nav wan j nizanim l di welat biyan de
peywendiyn hevaltiy z dibin.
Heta niha j dilketiya min nne ez evndar
j nebm. Lbel, ji bil yek. Diyar e...! Ev
jiyana n ez keyfxwe dikirim. Ji bo end saetn var. Ez bteqele, bproblem ji hem
xem xeyalan dr diketim.
Bi v away, min ji xwe re heval peyda dikirin, l gava vedigeriyam destpka jiyana
xwe, dsan diya min dihat p av min, ser
a w, bi tenyatiya w, bteqetiya w ku weku ara ser w j dr nediket. Ew her tim di
mjy min de b. Mna erteke filmek ew
her digeriya dieriya...
Rojek bi trme dim dangeh. Ez dsan
li ser xwe diponijiyam; eceb diya min li gel
zarokn xwe yn din i dike, di gnde Xalikan de li gel mr xwe dikin ser hev, an na?
Li gel xk biray min n din debar dike an
na? Diya min car caran ji min re digot ku ew
awan li gel bav min reviya b. W bi ermok ji min re digot: bav te ivan mala
bav min b. Ez j d xort bm bi dergst
j bm. L min ji dergst xwe hez nedikir.
Min awan dizan bav te sw ye bkes e j
min dil xwe kir. Ez rojek bi nv ev, he
m kes di xew de, li gel bav te reviyam. Ji
revandina min bav te 12 mehan hepis ramediyab. awan ku van peyvn diya min ha-

tin bra min, min kesereke kr kiand cixarek bi end qulman re xilas kir.
Bawer bin ku ez naxwezim li ser dildariya
d bav xwe feqrt belengaziya wan biaxivim. Belam d di van deh saln bor de
her tit wisan hatin guhrn titn wisan n
li min qewimn ku min nikarb guh xwe bi
dim ser wan. Min welat gund d bav
xwe d unda hitbn. Jiyan di mjya min
de bb ertek. Heval gogirn pikatiy
ketin bra min. Ji her du avn min rondikn
germ dihatin xar.
Li der, otomobl bisklt in. R bi baran
bye gola amr. Min j sed sed biryar da
ku di hewayeke weha de neim der. Pieke
unda tev kitbek ez di dwan de razam.
Jixwe hefta y, ez zehf bm der mabm derengiy. Ez ji xew rabm, m jr ba
cnara xwe. Lewra ji mj ve j navbera me
ba ne b. Kes li mal nn b. Min hinek li
derdora xwe temaa kir, te digot ka gavek
ber tef tal xwe kom kirine danne chk.
Kovarek li ser mas vekiriye, li tenita telewizyon vazoyeke guln rengin... Beravika
w ya xwendin li ser sendeliy b. Te digot
ka h niha ji metbax li gel cezwa qehw were hundir. L ne wisan b. Gava ez m oda
din, min dt ku ew li erd dirj bye. W
xwestib bie hundur, ketib can dab.
Xyaye ko dil w sekinb. Wisa t bra min
h ku ez li serban bi xwendin mijl dibm
ew j bi kar bar din. Ez tenegihtim, awan Ezrayil ketiye hundur ew biriye. Jixwe
eva dawiy me hevudu nedtb. Ez m di
broya w ya antk de rnitim, min demek
li pirtk pirtkxana w mze kir, w h roja
dawiy j nivsib. Ez ketim nav ramanan,
avzlkiya min ez tewiandim, min dest p
kir deftera w xwend. end xzik daw wisan bn: Daxwaza min tim ew b ku li gel
w peywend kim. Zor mixabin ku ez serefiraz nedibm min nediwriya. Carnan
min xwe scdar j dihesiband, jiber ku ez gumanar bm, Xwed disane dil w de i heye.
Min her tim fikir dikir ku dil w li min dike
le. L niha min dest p kiriye ketime gumana. Min bawer bi w nedian, kesek wiqas
bextiyar nnb. Ger ew ligel min neawive, ez
nikarim w bileqnim. Ez dil xwe de ketibm ik ku di jiyna w de kes d heye.
Hstirik ji avn min dsan hatin xar. unk ez j ji i wext vir de ye ku di v rdemexistin de bm, d ez nikarim te areke din
bibnim careke din ligel te qise kim...
Min defter girt, guviand da ser dil xwe
bir ber av xwe ku bibnim awan destn bi
hner ew tit nivisne. Ew destn wek yn di
ya min ku ez dihejandim, mezin kirim. Min
deftera w ya rojane ji dest xwe dan, dt ko
hstirik avn min rpeln defter kirine
wneyak taybet, wek tabloya pkaso. Ew
end rz ku he neqedand bn, car min pnsa w girt dest p kir bi destn leriz weha nivs: Dilovana xoewst! Ez dizanim,
t tu ji min dr , ez j ji te. Te ez hitim ji
xwe und de, me hevudu nasnekir li hev nepirsiya, ne j daxwaza dil xwe ji hev re vekir.
Ez pir xemgn im li beramber te, ew gotin di
be ji ter re durust ney, ya rast ew e, li vir li
welatek xerb tunebna te di dil min de chek vala pk bne. Ez naxwazim te ji br bi
kim. Xwez min di v defter de ev ttana
nedta, kula dil min!..
Parek tava roj di pencer re xwe ghande
sret min, min av xwe ji ber girtin. Tirja
roj geh bi hz geh b hz nv od dialast.
Tna roj weke ptiya agir di can min re di
, bguman te digot belku diya min eniya
min ma dikir...

Uso
so kurd Anatol ye niha li Holanda dij li
ser irn Seyda Cigerxwn li Universta Denhaag e lkolinek dike...

k r d is t a n p r e s s 26 k a n u n

/ a r a l ik m o

edebiyat hner gand

Dilawer Zeng
i millet geln ku hatine r chan, tor mjuwek wan heye. Gelek ji wan milletan hejar
bindest mane, l dema ku dest bi tor mjuwa
xwe kirine ji milletn xwe re pk kirine bi
bir bawer, koka xwe bi dest xwe ava kirine.
Ew keleha ku dijmin li dor wan ava kir b herifandine ji bin dest dijmin derketine xwe aza
kirinne. Ji ber ku tor serxwebna milletan e, yek
ji wan milletan millet Kurd e. Xwed tor mjuwek kevn e ne xasim di meydana (ir) helbestan
de hatiye zann li ser erm ferikan beri hezar
salan, helbestn kurd hatine dann. Gelek torevan wejevan ji millet kurd rabne, em end
kesan ji wan torevanan bibjin:
Feq Teyran, Melay Cizr, El Herr, Melay Xan, Siyapo seyday nemir Cegerxwn.
Helbest pirtkn wan ro li me rohn dikin
torevann me yn n dane ser r opa vvan.
Eger iqas em di helbest pertkn wan de peyvn ereb, faris dibnin em nikarin ji wan re bikin kmas dibe di w wext de nr dem wisa
dixwest, ji ber ku rewenbriya wan ola wan
ereb b, yan j wisa didtin ku ev j zanebn jriyek b.
L ro torevann me yn n dest bi helbestn
kurd kirine. Eger ji sed penc ereb faris b,
ro em dibnin ji sed not heft bi zar kurd y
paqij tte nivisandin.
Yekji wan helbestvanan Dilawer Zeng ye. Dilawer Zeng xortek nhatiye ji herma Cizr
ye li Amd dij, helbestvan me nivsandina (i
r) helbest li nik w (mewhbe) ye ne ku (nmarese)ye, ji ber ku helbestn (mewhbe) xwed cewher pande (hikmet e), bihna ilm zann j te.
L helbestn (mmarese) iqas bi (wezin) bare (qaf) b l wek hejra kerik orta w vala ye
meriv tu cewher (ir) helbest t de nabnin.
Ez Dilawer Zeng ji bikaniya w nas dikim,
her dem digel merivn zana torevan mjvan
rdinit bi wan re dida distend. Ji ber ku Dilawer xortek jr welatperwer zana b, a millet xwe xwe naskirib, ji w dem de dest bi
(ir) helbestan kiriye, ji ber ku helbest ji nva dilek bibirn derdikeve.
Weha renge ev xort di bikaniya xwe de gellek
caran dihate cem min helbestn xwe an min
didan. Min nana (remza) ir di xwebn (zat)
w de didt min her dem caran navtdida bi kirina helbestan.
Bel ez ne poman im, bi w alkariya min p re

dikir. Dara xebata w ro ber girtiye milet ji be

ri dixwe.
Dilawer Zeng ro bye wejevanek hja bilind hin bi hin sitra w di nav sitrn torevann
me de di ezman Kurdistan de diirise w demek b ku ev helbestvan jr bibe rber ji bo ge
lek torevanan wjevanan. Em bi hv ne ku yn
wek w pir bibin, ji bo v millet bindest.
Helbestvan me gelek dijwar hejar di v r
de dtiye, l dev ji omda xwe bemeda ye, heta
gihaye armanca xwe.
Div her kesn ku xebat di ber millet xwe de
bike wek w pdar cegersoz be, heya bigh ar
manca xwe titek p kr neke.
Helbestn Dilawer Zeng bi v reng hatine nivsandin:
Remz nan, welatperwer, xwexwan, mar,
evn, at jna hov teban, drok.
Helbestvan me Dilawer bi rengek n xweser zimanek paqij helbestn xwe kirine.
Eger cama em hin peyvn giran di helbestn w
de dibnin, ew peyv bi xwe peyvn kurd ne, ji
ber ku zar kurd zarek freh e, ne hewcedar
ereb faris ye. Em hv ji xwendan dikin ev
peyvn giran nekin kmas. J t zann ku ev j
ferseta ziman (irye) titek pir biha nirx e,
di meydana ir de.
Gelek sipasin ji w dayik ku Dilawer di ber
himbza xwe de li ser kolna xwe xwed kiriye
bi w r xwe y paqij ji m welat mijandiye
li ber landika w rnitiye di evn tar de j
re nuhurundiye bi drok strann kurd gelek
caran xew avn w nebye, di wan evn re
tar de, heta gihandiye war jn ev xebata hja
ji millet xwe re kiriye.
Mizgn li te be, Cegerxwn Kurd
Seyday nemir, zana rber
War tu l by, nemaye xal
Di pey te ro, maye Dilawer
ehr bajar tora gel Kurd
Nemaye vala, bkes xwed
Bar tey giran, daye mil xwe
opa te ro, ew daye ser
eyda de rakev, b derd b kul
Ala te ro, wa hildaye jor
Xort eleng jr hinerbaz
ah evn li texte Kewer... A *

TIREJ

ir Ev nivs ji pgotina pirtuka helbest a Dilawer Zeng hatiye

girtin.

Kevre bin derya derx e

Gewher e biha nirx e
Zr di deste nezana
B nirx e ne bihana
Pir giran e caw min
Bi zann e haw min
Caw min ne qima e
A ne b qera e
Ev zarava burmanc
Dirsim zr j bi c
Dilawer im bestevan
Ji bo nezana rzan

Beravif
Pdar Hevalel

Pdar im ez pedar im
Tev pt tev bi ar im
Roja tme meydan
Birsban tinim xwar

Bira saza min n ye

Tit bibjim z ye

Ev agir serxwebn
Ji bo azad hebn
Li sere koh iyan
Rohn didim zinare

Guhbidre bi zan!
Saz n ye guh giran
Kes guh nabe v saz
Masa bi mey maz

Agireb bi reh e
Bere w pir fireh e
Va bye bst ar sal
Dibim qr hawar

Bilram xwe dibje

Nezan ji ber sergj e

a w pir giran e
ewata w derman e
Agir vxim bi agir
Neyar ez bnim xwar

Denge saza min hr e

Drbna min pir br e

Her setem znat b

Tim butin ewat b
Li berxwedan, pdar im
Can gor me ez yare...

Saza min bi dzan e

Bere min ne erzan e
Kevr giran bi c ye
Neb ser av betiye

Gewher ji dev dirjim

Ez xwexwana dibjim
Ger bj ne waye bil
Caw min mebe parvil
Min bir bguman
Ji bo nif me burdan
We bi zanin me i got
Ji bam bighn du cot
Ziman wjeya xwe
Rast rzana xwe
K dibje ne dem e?
Kes nabje i gem e?
A hatiye gem birin
Deng nay guh bem
birin
Ew xwe dibin pir zana
Cih wan nav nezana
Zarava tev li hev g
Paqi bin bidn p
Ji cihan re bibje:
Em in xwedan wje.
22. 04. 1984

*H. indox
H. indox ji Kurdistana Bar e dwana w
Hinde Axnk J Awazn Dili Min ji aliy
Komela Nivskarn Kurdistan weiyaye...
Roj bo roj peyvn germ epern xwe diyar
diken alay xo bi tkn roj vedikin li ser
welat hizreka n dibine deng...
U gav bo gav ristn nazik berev dm pexanek difirin j re dibine xal...
U dem hozanvanek amrn hozanvaniya xo
bnt nehniyn avn evndareka mest p bivekolt ew dildar nebt agir bikete keval
boyn w befr bin! W dem di navbera lvan
maan de dbte ceng...
Lewa i k nehn are nemayne i ramann hr j re nebne reng...
Werar titek sirut y e ' wexte ew peyvn
jn perwer ji bendxann ferhengn miriyn
kevin azad bibin, ew hozann awaz perwer ji
brkn genyn wad tnn kurt rizgar dibin
bo peyda kirina njen kim bikevne r peyama xo ya v dem bi batirn dmn tomar biken, unk rewenbriya dem berhingariya her
milletek bi anaz tte pirwaz kirin li refkn
bilindn edeb tte parastin.

Hesert
KURDSTAN PRESS 26 KANUN / ARALIK 1990

Er Narn!
Heta min eveb dibrand
Hezar hizra
Ji apa wnn hewe
Ji mejy min diraxirand...
Bi naln min didt!
Reebeb dihat
pira xuba min, Narn!
cot bezyn te
Li destan di aland
bab pr li ser pit
Diraxuand
Bi piya ve di ser emilba
Pre dayba min
Avista proz d'dirand
Er Narn
Heta min eveb dibrand!
Hezar bra
Hezar axnb ra
Dil min digivat dbirand
Bi tirs min ddt
Prhevyeb
Dihat qurimbeb birma xar

Nasnama min
Li snorn bejna te ya..
Sora qaax
Hate sotin!?
roba iqa min te
Di navbera min te dana
Li bobn sar
ba sxm xo li erd dibiland
Ji devn xar
Kela Xan Lepzrn
Di hurgumand
Bervaj
Hate gotin
rhoba iqa min te
Ho di herifand
Husa Narn
Ez ev di mayne hevrib
Min ya may
Hezar xwez digel xwna min
Bo iyay
Di bne irib
Bo evna di dil da zay
Bi tin bitin
L elind di hawara min dihat
Ew biras ps tar
Dersobeba sor a bi xwn
Jb di bijiband
Careba d
Pa Narn
Hvyeba n
Hezar vlnosa xo bo bejna te di cemand
Bi xwneba d
Ba bisotin

Gaziya te jar
Di navbera
Soratiya siyand...
sal
zeratiya xerdel par!
Dirinden jehr har
Gaziya te ya ho nazdar
Girtin werpan
Sotin xwarin
Xwnelo birin
Bipencn xwe yn xar
L deng vedana
Gaziya te jar
S peyvn dijwar
Dumahiya gul bna min
Her xwar. Her xwar
Kevobn b zar...
silavn sar...
ez te yn evndar.
RUPEL/ SAYFA 21

ta r ih el ir o k

HALFN
11 LU! 1111IIJ11111 U I LU 111

BOLUM 4
nc blm Say 86; sayfa 22 de
Onikibin atl ve binlerce yaya kuvvetler ile
donatlm bir ordu oluturuldu. Krt kuv
vetleri harekete geince Erzurumdaki Osmanl Seraskerinin iddetli saldrs ile
karlatlar. Ayrca Sultan derhal harekete
geerek Krtlerin zerine gneydeki kuv
vetlerini gnderdi. Yaplan iddetli sava
sonucunda bu mcadele de Krtlerin yenil
gisi ile sonuland. Ancak, ne yazk ki bu ve
daha baz ulusal mcadelelerin ayrntlar
ve kahramanlar hakknda elimize gerektii
biimde belgeler gemedi. u kadar ki Vilievskiy, 19. yzyln balarnda yaplan m
cadeleleri bilinli bir biimde ve halka ya
plan kurtulu hareketleri deil de aalar ve
beylerin kendi karlarn srdmek ve h
kmetin basksndan kiisel karlar y
nnden kurtulmak-amacyla giriilen ey
lemler olarak gsteriyor.
Ancak Vilievskiy, bu incelemelerde tam
isabetli deildir. nk Krtler airet adet
lerine ve reise itaat hususuna kuvvetle bal
olmakla beraber gerek ah, gerekse Padi
ah ynetiminden hibir zaman memnun
deillerdi. Bu iki devletin soyguncu temsil
cileri yanlz halkn elinde olan almakla kal
myorlard. Ayn zamanda onlar kylere
bask yapmaya gnderiyorlar ve getirdikleri
ganimetleri ellerinden aldktan sonra plan
lar meydana kmasn diye bu gafil kimse
leri baka ynden, baka sularla itham
edip, cezaladryorlard.
Bu tip davranlara airet reisleri ynetici
lerle ortak oluyorlard. Onlarla ilgili Hak
karide Konsolos Vekili olan Fikamsarann
stanbuldaki Rus Sefrine gnderdii yaz
ve birok belgeler vardr.
ran ve Osmanl hkmetleri, Krt halkn
ekonomik ve kltr ynnden zayf tutmak
la kalmyorlar, kendi genel sultanlarnn
gszl yznden ynetimlerinde bulu
nan uluslara tahakmlerini devam ettirebil
mek iin onlarn aralarna daima nifak to
humlar da ekiyorlard. rnein; Krdis
tanda bir airet reisine yardm vaad ederek,
o airetin aralarnda dmanlk bulunan di
er bir Krt airetine saldrmasna neden
oluyorlar, iki tarafn da bir hayli ypranma
sna seyirci kaldktan sonra arabuluculuk
RPEL / SAYFA 22

yoluna gidiyorlard.
Bylece bu ve buna benzer alaka davra
nlarla bu halkn zerinde hkmlerini de
vam ettiriyorlard.
Dier bir ynden Krdistandaki kargaa
lklar, byk yabanc devletlerin ilerine
yaryordu. nk bunlar bu yollarda Orta
ve Uzak-Doudaki smrgecilik amacna
daha kolay varyorlar, kan olaylar bahane
ederek rann yahut OsmanlIlarn politika
larna mdahale edebiliyorlar ve blgedeki
politik etkinliklerini artryorlard.
Olaylar ve politik durumlar daima kar
lar asndan deerledirmeyi prensip edi
nen diplomatlar ve Krdistanda inceleme
yapan kiiler baz gerekleri de olduu gibi
yanstyorlard. Bunlar, Krtlerin misafi
rperverliini, temiz huylarn ve sava ko
nusundaki stn baarlarn verek anlat
yorlard.
1805-1806 ylarnda Napolyonun temsil
cisi olarak ah ile grmelerde bulunmak
iin rana gelen Emidyo Cobir, Krtler
hakknda yle diyordu:
Halk, yolcularn getii yerlere, yanla
rnda misafir iin kesilmeye ayrlm koyun
veya kuzular ile oturuyor ve bunlarn hare
ketlerinden konuk bekledikleri de aka
belli oluyor. Nitekim buralarda gezi yapan
lar byle eylerin yabancs deildirler.
Bunlar bu lkedeki halkn iyi niyetlerinden
emin olduklar iin onlara konuk olmaktan
en kk bir korku duymazlar. Bir yabanc
gelince, Krtler nayaklar: ehlen ve sehlen kendini evinde zannet, biz burada ar
lamak ve hizmet iin konuk bekliyoruz ' der
ler. Ondan sonra misafir ve bineini ieri
alarak gerekli ikram yaparlar. Konuun
ayrlaca zaman da, ona gereken az ve
rerek, kendisini uurlarlar. \\2 )
Byk Ermeni yazar Haator Abofyan,
Krtler arasnda uzun sre yaam ve e
itli zeliklerini anlam bir aratrmac
olarak yle diyor:
Eer Krt, bir kimsenin maln koruya
cana dair yemin ederse, yahut birisinin
srrn saklayacan vaadederse, hayatn
vermeyi taahht ettii hususlara hyanet et
meyi tercih eder. Nice defalar, fakir olan bir
muhtaca vererek nefsini mahrum etmitir.
D ouda yaayan dier uluslara oranla
Krtler kadna daha fazla sayg gsteriyor
lar. Eer Krtler dzenli ve uygar bir hayat
yaama olana bulsalard kelimenin tam
anlam ile dounun kahraman ulusu olur
lard.^ )
Kukusuz gerek ekonomik artlar, gerek

se politik ortam uygun olsayd bu gzel s

fatlar gittike geliecekti. Ancak ahn ve
padiahn kt ynetimi her trl olumlu
gelimeye engel olmutur. Bunlar egemen
liklerini yrtmek iin tam tersine olumsuz
yolu semiler, airetler ve burada yaayan
aznlklar arasna nifak tohumu ekmeyi
karlarna daha uygun bulmulardr. O dev
rin sosyal bnyesi ise insanlar arasnda fesat
sokmak iin ulus, airet, dini inan kavram
larndan yararlanmaya ok uygundur. Nite
kim 1840 yllarna kadar kardee yaayan
Krtler, Nasturiler ve Keldaniler arasna
Osmanl Sultannn soktuu nifak sonu
cunda bu halklar arasnda atmalar mey
dana gelmi ve biri dierine dman ol
mutur.
19. yzyln sonlarnda Krtleri bu blge
de yaayan Ermenilerin ve dier aznlldarn zerine saldrtmak iin stanbulun iz
mi olduu ve uygulad plan bir rastlant
eseri deildir.
Byk kapitalist devletler ise, bu lkede
yaayan kavimlerin, airetlerin eitli dini
inanlara sahip olanlarn aralarna girmi
ve layk olduu derecede yararlanmasn
bilmilerdir. Bata ngiltere olmak zere,
Rusya, Fransa, Almanya ve Amerika s
mrgecilik siyasetlerini Orta ve Uzak Do
uda alabildiine gelitirdiler.

1830yllarnda ngilterinin
Krdistana szmas
18. Yzyln sonlarndan balayarak Kr
distan, ran ile Osmanl mparatorluklar
arasnda rekabet alan olmaya balad. ki
taraf da burada yaayan Krtlere kuvvetlice
egemen olmak istiyorlard. 19. Yzylda
mcadele meydanna ngilizler ve 19. Yz
yln sonlarna doru da Almanlar ka
tldlar.
ngilizler bu iki kapitalist devletin arasn
daki yere nem vermeye baldlar. Stratejik
nemi olan Krdistan blgesi ran ve Os
manlI devletlerinin arasnda bulunuyor ve
gelecek iin ayn zamanda ngiliz smrge
ciliinin gelimesine olanaldar vaad edi
yordu. ngiliz yneticileri ve onlara bal
olarak Dou Hindistan irketi, doudaki
etkinliklerini arttrmak iin Krt airetleri
arasnda propagandalar yapmaya ve Kr
distanda taraftar kazanmak amac ile al
maya baladlar. Bu amacn gereklemesi
iin ngiltereden Krdistana diplomatlar,

casuslar ve arkeologlar gelmeye baladlar.

Bunlar eitli frsatlarla airet reislerini,
nfuz sahiplerini satn alyorlar, Ondan
sonra politik amalar zerinde almalara
balyorlar.
Krtlerin sava yeteneini ve ulama uy
gun yollar inceliyorlard.
ngilizler 1806da Dou Hint irketinin
ubesini Badatta kurduktan sonra, bu a
lmalarn daha da artrdlar. irketin tem
silcisi Ric ve yardmcs Hayn, Krt airet
reisleri ile ilikilerini artrmaya ve satn ala
bildii kimseleri politikasnn hizmetinde
kullanmaya balad. yle ki bulunduu
blgede emir veren ve egemen olan bir derebey durumuna eriti. Hintli askerlerden
meydana gelmi bir miktar kuvvet daima
ona elik ediyordu.
Basrada faaliyete geen meslekta ngiliz
Kolkhan da alma konusunda ondan aa
da kalmyordu. Bunlarn almalar sa
yesinde Basra ve zellikle Badat, Osmanl
Imparatorluunu, ran ve zellikle Kr
distan aratrmak iin alan casuslarn,
ngiliz diplomatlarnn merkezi oldu.
Ad geen bu iki kiinin hazrladklar ola
naklardan yararlanan kumadan Mc Donald
Kiynir, Dou Hint irketinin politik vekili
olarak eitli defalar Kk Asya, zellikle
Krdistan ve Ermenistan zerine geziler
yapt. Onu bu gezilere ynelten neden ise,
Hindistana sefer yapmak iin hazrlklara
balayan ngiliz ordusunun Krdistandan
geebilecei yollan ve dier hususlar tesbit
idi.
ngilterenin birok kereler uygulad Hindistan tehdit- teorisinin gerekten Dounun btnn gznnde tutan dman
ca almalar gizlemek iin bir bahane ol
duu biliniyordu. Onun amac, Osmanl ve
ran devletlerini de tamamen smrgesi ha
line koymakt.
Mc Donald, bylece Krdistan ve Erme
nistandan sonra dier nemli ehirlerde de
incelemeler yaptktan sonra Hindistann
Midras ehrine geldi. Aslnda kendisi bura
daki Sent Corc kalesinin kumandanyd.
Gezdii yerlerde yapt incelemeler sonu
cunda hazrlad raporu ve Hindistana hucm ile ilgili almalara yardmc olacak
dokmanlar Dou Hint irketinin yne
tim kuruluna teslim etti.
Devam edecek
(12) Cobir, Krdistan , sahife: 181
(13) Abofiyan, Krtler , sahife: 226 - 229

KRDSTAN PRESS 26 KANN / ARALIK 1990

45 ARS JUBILEUM AV MEHABADS REPUBLIKI KRDSTAN

ANK
T h e K u rd is h . N e w s A g e n c y

Ajansa Neya Kurd, av, guh

ziman tevgera rizgariya netew civakiya welat me ye.
Titn te bihst dtin
bigihne ANK.
Lkolnan li ser
serphatiyan bike.
Sretan bikne.
Reop bibine.
Alkariya tevgera rizgariya me
ya netew civak bike deng
w bigihne geln chan.
Parlementoyn Ewrpa, rxistinn civak yn demokrat weanan taqp bike.
Zanyariyn ku dikevin
dest te, wergern kurd tirk
li gel reop ji ANK re birke.
Di civn semneran da amade
bibe, binre.
Pewendiyn xwe bi welat re
kr bike.
Kar bike, ku reop ne bigihin ANK.
Navnan telefona ANK bide
karkern ku diin welat tn.
Pwendiyan bi ANK re deyne.
Ji dil can bibe endamek ji yn
nevann ANK.
ANK care yekemne
ku bye
navenda neya Kurda.
ANK sazmanek ji ya tkona
rizgariya netew-civakiya me ye
ANK ya me hemya ye.

Krt Haber Ajans lkemizdeki

ulusal ve toplumsal kurtulu
mcadelesinin gz, kula,
dilidir.
Duyduunu, grdn ANK:
ya ilet.
Olaylar aratr.
Resim ek.
Belge bul.
Ulusal ve Toplumsal Kurtulu
Mcadelemizin dnya halklar
na duyurulmasna katkda
bulun.
Avrupa Parlementolarn, de
mokratik kitle rgtlerini, bas
n izle.
Edindiin bilgileri, krte ya
da trkeye evirerek belgeleri
ile beraber ANKya gnder.
Toplantlar, seminerleri izle.
lkeyle kurduun ilikileri de
rinletir.
ANKya haber ve belge gnde
rilmesini sala.
lkeye gidip - gelen iilere
ANKnntel. ve adresini ver.
ANK ile iliki kur.
Gnll muhabir ann bir
yesi ol.
ANK dnyada ilk Krt Haber
Merkezidir.
ANK, ulusal ve toplumsal kur
tulu mcadelemizin bir kurumudur.
ANK hepimizindir.

T EL:(46)8298332 FAX:(46)87339554 TELEX:13142

ADRESS: BOX 70 80,172 07 S bb-S w eden
Ajansa Neya Kurd Krt Haber Ajans

Krdistan Pressin
yaklak 3.5 yllk yayn
dnemini kapsayan (1-78)
saylar 3 cild olarak top
land. Ciltleri isteme ko
ullar yledir:
skandinavya iin
1 Cilt 2 5 0 S E K
3 Cilt 700 SEK.
k

Hejm arn Kurdistan Presse (1-78) yn nzk 3 sal nv di 3 cildan

de hatine berhevkirin.
ert xwestina cildan wehaye:
Ji bo Skandnavya
1 Cild 2 5 0 SE K
3 Cild 700 SEK.
t

Avrupa lkeleri
1 Cilt 70 D M
3 cilt 200 DM

Welatn Ewrupa
1 Cild 70 D M
3 Cild 2 0 0 DM.

A B D ve Avustralya
1 Cilt 3 5 $
3 Cilt 100 $
Ciltler isteklilerin adresle
rine demeli olarak gn
derilir. Yukardaki fiyatlara
posta masraf dahil de
ildir.

Am erika Awistralya
1 Cild 3 5 $
3 Cild 100 $
Kesn ku bixwazin cild bikirin, dikarin bi rya poste
bi dest xin. Mesrefa post
ne di nav bhay jorn de
ye.

stem e Adresi N avnana X w estin

BOX 70 80, 172 07 Sundbyberg - SWEDEN

Glistan Nasr Rezazi Ciwan Cudi Ferhan Banan

Folketshus* Stockholm

18.01.1991 17:00

P D K ra n T e v g e r K r d i s t a n F r o n t - IraK P R K ( R z g a n ;
K u r d is k a P ro g r e s iv a D e m o k r a ts k a P a r tie t i S y r ie n

P IR O Z B E 4 5 'EMN MEHABAD KRT

SALVEGERA KOMARA CUMHURYETNN 45. KURULU
MEHABAD A KURD YILDNM KUTLU OLSUN...

Hemwelatiyn Hja;
Di droka her neteweyek azadxwaz
de hinek rojn proz nemir hene ku
bne nann serbilind, rojn mill,
cejn ahiyn w netewey.
Netewe Kurd j yek ji kevintirn netewn chanye ku bnabn ji bo azadiy tkoaye; di dirjiya droka xwe ya
pir boblat de her tim ji bo azad rizgariye xebitiye, qurban dane...
Duy meha Rbendan; bi serokatiya
peng nemir Qaz Mihamed, damezrandina yekemn Komara Kurd li
Mehabad, yek j girngtirin hjatirin
rojn netewey Kurd e.
Roja duy Rbendan stereke ge e li
esman xebata gel Kurd e ku w he
ta hetay ewqa xwe bide.
Em siyanet serbilindiya xwe bo v
roja drok damzrnern Komara
Kurdistan xwiya dikin hevwelatiyn xwe proz dikin...
Me rxistinn li jr, bi dilxwe ayaneke mezin biryara prozkirina duy
Rbendan girtiye.
Em hvdar in tev xwik birayn
Kurd di v ahiy de bedar bibin...
Silav bo roja duy Rbendan!

Partiya Demokrat a Kurdistana ran

Tevgera Rizgariya Krdistan (Tevger)
Cepha Kurdistana Iraq
Partiya Demokrat a Pver a Kurd li Sriy
Partiya Rizgariya Kurdistan (Rzgari)

Kurdisk Tidning
Utkommer varannan vecka
Nummer; 87 (17-18)
26 December 1990

Deerli yurttalar;
zgrlk her ulusun tarihinde baz
lm sz ve ku tsal gnler vardr. Bu
gnler o ulusun ulusal bayram gnle
ridir. zgrl iin m cadele eden
Krt ulusu dnyann en eski uluslarn
dan biridir. Krt ulusu tarihi boyunca
srekli olarak zgrl ve kurtuluu
iin m cadelesini srdrm, bu yo ld a
birok kurbanlar vermitir.

22 Ocak 1946da lmsz nder Kad

Muhammedin bakanlnda kurulan
Mehabat Krt Cumhuriyetinin kurulu
gn Krt ulusunun en nemli ve de
erli ulusal gnlerinden biridir. 22
Ocak 1946 da Krt halknn mcadele
semasnda aydnlk biryldz dodu.
Bizler Krt Cumhuriyetinin kurulduu
bu tarihi gne olan saygmz belirte
rek, btn yurttalanmz kutluyoruz.
Bizler, aada isimleri belirtilen rgt
ler olarak Mehabat Cumhuriyetinin
kurulu yldnmn birlikte kutla
maya karar verdik.
Btn Krt kardelerim izin Cumhuri
yetin kurulu yldnm toplantsna
katlm alarn dileriz.

Selam olsun 22 Ocak 1946y a

ran Krdistan D em okrat Partisi

Krdistan Kurtulu H areketi (Tevger)
Irak Krdistani Cephesi
Suriye Krt lerici D em okrat Partisi
Krdistan Kurtulu Partisi (Rzgari)

Chefredaktr och ansvarig utgivare

Orhan KOTAN, 08-984743
Redaktion sekreterare
etin EKO, 08-298332
Tryckeri;
Svenska Tryck Centralen

fbstadress; Box 7080, 17207 Sundbyberg

Beskadress; rsvngen 6C, Hallonbergen
Uf; [46] 8 - 29 83 32
Telex; 131 42 ANK S
Telefat; 08 - 733 95 54
Postgiro; 4151269 - 0

ISSN 0283 4898

1
lli

HfeypMBrc

,n nn^-f^^.

18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

1 2
4 5 6 ? 8 9
10 11 12 13 14 15 16
c
cud 17 18 19 20 21 22 23
N

Q)
MMM 24 25 26 27 28 29 30

30

ISO

oo

ISO

in Efeim

1 2 3

1 2 3 4

E 4 5 6 7 8 9 10

6 7 8 9 10 11

frnmt

11 12 13 14 15 16 17

13 14 15 16 17 18
9

25

29 30 31

27

c 18 19 20 21 22 23 24
u>
25 27 28 30
&
F

29

ISO

27

24

1*0

20 21

1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 2
23

7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 30 31

2 3 4 5 6 7 1
8

9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 2C 21 22
24

30 31

ISO

4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17

28 29 30 31

Pzr

1 2 3 4 5 6

c r>

Adar M art

1 2 3

14 15 16 17 18 19
21 22 23 24 25 26

em Yek.

r Per. Curr Cts.

ISO
O

S3 18 19 20 21 22 23 24
X
>
*1*
</} 25 26 27 28

JS
s 13

c0 20
<
D
0 27
d
"3
Um
f
N4
(0 3
E

Pzrt. Sal

ISO

11 12 13 14 15 16 17

6 7 - 8 9 10 11 12

M
(A
3 5
12

ra 19
1r 26

D. S. ar. Pn , n

ISO
O l

(0 4 5 6 7 8 9 10
:
D

m
0

12

Kann Aralk

</>

+->

Tr

1 2 3 4 5

ISO

1 2 3

ISO
ISO

2 29 30

ISO

30 31

C^K

(t

10 11 12 13 14
17 18 19 20 21
25 26 27
31

ISO
OO

</)

em Yek.

3 4 5 6 7

ISO
ISO

1 2 3 4 5
c
0 8 9 10 11 12
17 18 19
15 16
Ca 22 23 24 25 26

ar. Pn. n

rm Per. Cum Cts. Pazar

ISO

6
13
20
27

D. S.

Pzrt. Sal

9
N
a
1 2
6 7
E
13 14 E 8 9
20 21 &t 15 16

23
27 28 (D
E
P 29 30
Pazar

ISO

5
12
19
26

em Yek.

ISO
OO

4
11
18
25

rm Per. Cum. Cts.

ISO

3
10
17
24

ar. Pn. n

ro

2
9
16
23

D. S.
Pzrt. Sal

ISO

1
J 7 8
s 14 15
0
21 22
0)
'W*
O 28 29

lon Eyll

D. S. dr. Pen n
em Yek.
**** ***** *****f*****[****< **********
Pzrt. Sal rrrifPer. [Cum. Cs. |Pazar

27 28 29