9 Dil Anlatim Ka (2013) Internet

9.
SINIF
DL VE ANLATIM
KONU ANLATIMLI
Bu kitap, Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 15.08.2011 tarih ve 114 sayl karar
ile deitirilen 9. Snf Dil ve Anlatm retim Program dikkate alnarak hazrlanmtr.
Yusuf ARAS
www.yusufaras.com.tr
Genel Mdr
Temel Ate
Genel Koordinatr
Akn Ate
Eitim Koordinatr
Nevzat Asma
Dizgi, Grafik, Tasarm

Esen Dizgi Servisi
Grsel Tasarm
Hakan Esen
Bu kitabn tm haklar yazarna ve Esen Basn Yayn Datm Limitet irketine aittir. Kitabn tamamnn
ya da bir ksmnn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve depolanmas yasaktr.
steme Adresi
ESEN BASIN YAYIN DAITIM LTD.T.
Bayndr 2. Sokak No.: 34/11-12 Kzlay/ANKARA
Telefon: (0312) 417 34 43 417 65 87
Faks: (0312) 417 15 78
ISBN: 978 605 5559 35 9
Bask
Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

06369 amaz / ANKARA
Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)
www.tunamatbaacilik.com.tr
Sertifika No: 16102
Bask Tarihi
2013 VIII
www.esenyayinlari.com.tr
Bu kitap 9. Snf Dil ve Anlatm retim Program esas alnarak hazrlanmtr.
Kitapta konular u yntemle ele alnmtr: nce ele alnan konuyla ilgili bilgiler verilmi, ardndan bu bilgiler rneklerden ve rnek sorulardan yararlanlarak somutlatrlm, daha sonra lme-deerlendirme blmlerine geilmitir.
lme-deerlendirme blmlerinde, nitede ele alnan konunun ieriine gre yedi eit lme-deerlendirme yntemi kullanlmtr:
1. Bilgi-yorum sorular: Bu tr sorularda rencilerin bilgi ve yorum glerinin llmesi hedeflenmi,

sorular rencilerin kendi cmleleriyle cevaplandrmalar istenmitir. Sorular, bilgi-tanm-rnekleme ve yorum
zerine kurulduu iin bu sorularn cevaplarna cevap anahtarlarnda yer verilmemitir.
2. Uygulamalar: Bu blm, bir tek sorunun farkl rnekler zerinde uygulanmas zerine kurulmutur.
Sz gelimi cmlenin gelerinin anlatld blmn sonuna konan uygulama blmnde, rencilerden, verilen
cmleleri gelerine ayrmalar istenmitir. Bu uygulamalarn ayrntl zmleri, sorulardan hemen sonra verilmitir.
3. Doru-yanl sorular: Bu blmde rencilerden sorularda verilen bilgileri doru-yanl kelimeleriyle

nitelendirmeleri istenmitir.
4. Boluk doldurma sorular: Bu sorular, konuyla ilgili bir cmlede bo braklan bir blmn uygun
kelimelerle doldurulmas amacyla hazrlanmtr.
5. Eletirmeler: Eletirme sorularnda rencilerden eitli unsurlar (terim-tanm, rnek-tanm) birbirleriyle eletirmeleri istenmitir.
6. Testler: Bu blmde rencilerin zellikle YGS ve LYSde baarl olmalar iin oktan semeli sorulara yer verilmitir.
7. Bulmacalar: lme-deerlendirme blmlerinin sonuna konan bulmacalarda nitelerde ele alnan

konularn elendirici bir yntemle tekrarlanmasna ve bilgilerin kalclnn salanmasna allmtr.
Bu kitabn hazrlanmas srecinde bilgi ve tecrbelerini benden esirgemeyen kymetli meslektam ve

bym Sayn Erdal Elgine teekkr etmeyi bir bor bilir, kitabn eitim camiamza faydal olmasn dilerim.
Yusuf ARAS
www.yusufaras.com.tr
ATATRKN GENLE HTABES

Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza
ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dahil ve haric bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn
ve erait, ok nmsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek
dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren
ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zapt edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar, gaflet ve
dallet ve hatt hyanet iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri, ahs menfaatlerini,
mstevlilerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap
dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi, vazifen; Trk istikll ve
cumhuriyetini kurtarmaktr! Muhta olduun kudret, damarlarndaki asl kanda, mevcuttur!
STKLL MARI
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastn yerleri toprak! diyerek geme, tan:

Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
Verme, dnyalar alsan da, bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell?
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell...
Hakkdr, Hakka tapan, milletimin istikll!
Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed?

hed fkracak topra sksan, hed!
Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,
Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cd.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm!
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm.
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.
Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,
Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar,
Medeniyet! dediin tek dii kalm canavar?
Arkada! Yurduma alaklar uratma, sakn.
Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn...
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn.
Ruhumun senden, lhi, udur ancak emeli:

Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.
Bu ezanlar-ki ahadetleri dinin temeliEbed yurdumun stnde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,
Her cerhamdan, lhi, boanp kanl yam,
Fkrr ruh- mcerred gibi yerden nam;
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!
Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Ebediyen sana yok, rkma yok izmihll:
Hakkdr, hr yaam, bayramn hrriyet;
Hakkdr, Hakka tapan, milletimin istikll!
Mehmet kif ERSOY
1. NTE: LETM, DL VE KLTR ..................................................................................................9

1. letiim....................................................................................................................................................... 10
Dil D Gstergeler ................................................................................................................................... 12
1. Belirti .................................................................................................................................................... 12
2. Belirtke ................................................................................................................................................. 13
3. Grsel Gsterge ................................................................................................................................... 14
4. Simge ................................................................................................................................................... 14
2. nsan, letiim ve Dil ................................................................................................................................ 15
3. Dil-Kltr likisi ...................................................................................................................................... 17
lme-Deerlendirme 1: letiim, Dil ve Kltr .................................................................................... 18
2. NTE: DLLERN SINIFLANDIRILMASI VE

TRKENN DNYA DLLER ARASINDAK YER .........................................................37
1. Dillerin Snflandrlmas .......................................................................................................................... 38
A. Kken Bakmndan Diller ..................................................................................................................... 38
B. Yap Bakmndan Diller ........................................................................................................................ 39
2. Trk Dilinin Tarih Geliimi ve Trkiye Trkesi .................................................................................. 40
lme-Deerlendirme 2: Dillerin Snflandrlmas ve Trkenin Dnya Dilleri Arasndaki Yeri .......... 51
3. NTE: SES BLGS VE TELAFFUZ (SYLEY) .........................................................................71

1. Trkenin Ses zellikleri ........................................................................................................................ 72
A. nller .................................................................................................................................................. 72
B. nszler ............................................................................................................................................... 72
C. nl Uyumlar ve Ses Olaylar ............................................................................................................. 73
1. Byk nl Uyumu......................................................................................................................... 73
2. Kk nl Uyumu......................................................................................................................... 74
3. nsz Yumuamas ....................................................................................................................... 74
4. nsz Sertlemesi ......................................................................................................................... 75
5. nsz Tremesi ............................................................................................................................. 76
6. nsz Dmesi .............................................................................................................................. 76
7. nl Dmesi ................................................................................................................................. 76
8. nl Tremesi ................................................................................................................................ 77
9. nl Daralmas ............................................................................................................................... 78
10. Ulama ............................................................................................................................................. 78
11. Kaynatrma ................................................................................................................................... 79
12. Dudak nszlerinin Benzemesi.................................................................................................... 79
13. Kkte nl Deiiklii ................................................................................................................... 79
2. Telaffuz (Syleyi) ................................................................................................................................... 80
lme-Deerlendirme 3: Ses Bilgisi .................................................................................................... 82
4. NTE: KELME BLGS ...............................................................................................................107

1. Kelimede Anlam ve Kavram ................................................................................................................. 108
2. Kelimelerin Farkl Anlamlarda Kullanm ............................................................................................. 108
a. lk Anlam ............................................................................................................................................ 108
b. Yan Anlam.......................................................................................................................................... 109
c. Mecaz Anlam ..................................................................................................................................... 110
. Terim .................................................................................................................................................. 110
3. Anlam likilerine Gre Kelimeler ........................................................................................................ 111
a. E Anlaml Kelimeler .......................................................................................................................... 111
b. Zt Anlaml Kelimeler .......................................................................................................................... 112
c. E Sesli Kelimeler .............................................................................................................................. 112
4. Kelimelerde Anlam Deimeleri ........................................................................................................... 113
1. Anlam Genilemesi ............................................................................................................................ 113
2. Anlam Daralmas................................................................................................................................ 113
3. Anlam yilemesi ................................................................................................................................ 113
4. Anlam Ktlemesi ............................................................................................................................ 113
5. Anlam Kaymas .................................................................................................................................. 113
6. Anlam Aktarmas ................................................................................................................................ 113
Deyim Aktarmas ................................................................................................................................ 114
Ad Aktarmas...................................................................................................................................... 115
5. Kelime Gruplar ...................................................................................................................................... 115
A. Anlamlarna Gre Kelime Gruplar ..................................................................................................... 115
1. Deyim ........................................................................................................................................... 115
2. kileme .......................................................................................................................................... 118
3. Atasz......................................................................................................................................... 118
4. mgesel Kelime Grubu .................................................................................................................. 119
B. Yaplarna Gre Kelime Gruplar........................................................................................................ 121
1. Fiilimsi Grubu................................................................................................................................ 121
2. kileme (Tekrar Grubu) ................................................................................................................. 121
3. Edat Grubu ................................................................................................................................... 121
4. Balama Grubu ............................................................................................................................ 122
5. Sfat Tamlamas ........................................................................................................................... 122
6. sim Tamlamas ............................................................................................................................ 123
7. nlem Grubu ................................................................................................................................ 125
8. Kii smi Grubu ............................................................................................................................. 125
9. Unvan Grubu ................................................................................................................................ 125
10. Say Grubu ................................................................................................................................... 126
11. Ksaltma Grubu ............................................................................................................................ 126
12. Birleik Fiiller ................................................................................................................................ 127
lme-Deerlendirme 4: Kelime Bilgisi ............................................................................................. 130
Hatrlatma - Pekitirme: Kelimede Yap .................................................................................................... 181
A. Kk eitleri ....................................................................................................................................... 181
B. Ek eitleri ......................................................................................................................................... 183
ekim Ekleri ....................................................................................................................................... 184
Yapm Ekleri ...................................................................................................................................... 186
C. Sesleri Ayn levleri Farkl Olan Ekler............................................................................................... 189
. Yaplarna Gre Kelimeler .................................................................................................................. 191
1. Basit Kelime ................................................................................................................................. 191

2. Tremi Kelime ........................................................................................................................... 192
3. Birleik Kelime .............................................................................................................................. 192
lme-Deerlendirme 5: Kelimede Yap ........................................................................................... 193
5. NTE: CMLE BLGS ................................................................................................................221

1. Cmlede Anlamn Oluumu .................................................................................................................. 222
2. Bildirdikleri Kiplere Gre Cmleler ...................................................................................................... 222
a. Haber Cmleleri ................................................................................................................................. 222
b. Dilek-stek Cmleleri .......................................................................................................................... 222
Haber ve Dilek Kiplerinde Soru ............................................................................................................... 223
Haber ve Dilek Kiplerinde Olumluluk-Olumsuzluk ................................................................................... 223
3. Metinde Kazandklar Anlamlara Gre Cmleler................................................................................. 224
1. E ya da Yakn Anlaml Cmleler ...................................................................................................... 224
2. Anlamca Birbiriyle elien Cmleler .................................................................................................. 226
3. Neden-Sonu Cmlesi ....................................................................................................................... 227
4. Ama Cmlesi .................................................................................................................................... 227
5. Koul Cmlesi .................................................................................................................................... 228
6. Aklama Cmlesi .............................................................................................................................. 229
7. neri Cmlesi .................................................................................................................................... 229
8. t Cmlesi ..................................................................................................................................... 230
9. n Yarg Cmlesi ............................................................................................................................... 230
10. Tasar Cmlesi ................................................................................................................................... 230
11. Varsaym Cmlesi .............................................................................................................................. 230
12. Olaslk Cmlesi ................................................................................................................................. 230
13. Sezgi Cmlesi .................................................................................................................................... 231
14. Yaknma Cmlesi ............................................................................................................................... 231
15. Eletiri Cmlesi .................................................................................................................................. 232
16. slup ve erik Cmleleri ................................................................................................................... 233
lme-Deerlendirme 6: Cmle Bilgisi .............................................................................................. 236
6. NTE: PARAFRAF BLGS .........................................................................................................285

1. Anlatm Birimi Olarak Paragraf ............................................................................................................ 286
2. Paragrafta Yap ...................................................................................................................................... 286
Paragrafn Blmleri ................................................................................................................................ 289
3. Paragrafta Anlam ve Ana Dnce ...................................................................................................... 293
4. Paragrafta Dnceyi Gelitirme Yollar ............................................................................................. 297
1. Tanmlama ......................................................................................................................................... 297
2. Karlatrma ...................................................................................................................................... 298
3. Tank Gsterme ................................................................................................................................. 299
4. rneklendirme .................................................................................................................................... 299
5. Metin ve Paragraf ................................................................................................................................... 302
lme-Deerlendirme 7: Paragraf Bilgisi........................................................................................... 303
letiim, Dil ve Kltr
1.
1. Gnderici: letiyi hazrlayp muhatabna sunan kiiye gnderici denir. ki kii arasnda gerekleen szl bir dilsel iletiimde, gnderici, konuan kiidir. Yazl iletiimde gnderici, metnin yazardr.
LETM
2. Alc: letinin sunulduu kiiye alc denir. Bir

konumann dinleyicileri, bir metnin okuyucular; iletiim tablosunda alc olarak gsterilir.
nsan, doas gerei, duygu, dnce, hayal,

ama, ilke, niyet, tecrbe, gzlem vb.ni bakalarna
anlatmak, onlar da bunlardan haberdar etmek ister.
Aslnda bu, tek ynl bir istek deildir. nsan bir taraftan haberdar etmek isterken bir taraftan da haberdar olmak, yani bakalarnn ama, duygu, dnce, hayal, ilke, niyet, tecrbe ve gzlemlerini renmek ister. ki ynl bu istek, iletiim eyleminin zn oluturur.
3. Kanal: letilerin gnderilmesi iin kullanlan

somut aralara kanal denir. zerine bir eyler yazlm bir ta parasndan bir bilgisayar ekranna, bir
CDden bir kitap sayfasna kadar pek ok kanal vardr. Szl bir dilsel iletiim olan konumada kullanlan kanal, ses dalgalardr.
letiim; duygu, dnce, hayal, bilgi, ama,

ilke, niyet, tecrbe, gzlem vb.nin akla gelebilecek her trl yolla (ses, yaz, davran, grnt
vb.) bakalarna aktarlmasdr.
Her trl iletiimde bir gnderici ile bir alc bulunur. Belli bir gndergeyi ifade eden her ileti, belli bir balamda alcya ulatrlr. letiimde gnderici ile alc arasnda ilikiyi salayan bir kanal vardr.
letiler bu kanaldan bir ifre (kod) araclyla alcya
gnderilir. imdi bu kavramlar inceleyelim.
Ba
la
Gnderge
Gnderici
leti
Kanal
Kod
letiim emas
10
Alc
5. leti: Gndericinin gstergelerden yararlanarak alcya ilettii bilgi, duygu, dnceye ileti denir.
ESEN YAYINLARI
nsanolu iletiim ihtiyacn karlamak iin en

eski alardan beri eitli yollar aram, bu istei
gerekletirmek iin de eitli iletiim sistemleri kurmu ve kullanmtr. Bu sistemler iinde en gelimi olan dildir. Seslerden oluan bir iletiim sistemi olan dil, kendimizi ifade etmemize, iletilerimizi etkili ve anlalr ekilde bakalarna aktarmamza olanak salar.
4. Kod (ifre): letinin retildii ifreleme sistemine kod denir. Her dil, belli iletilerin aktarlmasn
salayan, kendi iinde kurallar olan, ancak o kurallar bilenlerin anlayabildii, iletilerini zebildii bir ifreleme sistemidir.
letilerin oluturulmasnda kullanlan gsterge,

kendi dnda bir baka eyi gsteren, dndren, zihnimizde onun yerini alabilen her trl nesne, grn ya da olgudur. Bir nesne, grn ya da
olgunun, kendi dnda bir baka eyin yerini alarak bir
gstergeye dnmesini birka rnekle aklayalm:
Fiziksel bir varlk olarak banknot (kt para),
gelimi bir bask yntemi kullanlarak matbaada
oluturulan bir kt rndr. Yani para, sonuta bir
kt parasdr. Ama gerek hayatta yle deildir.
nk o kt paras, gerek hayatta kendisi (kt
olmas) dnda baka bir eyin yerini tutmakta, kt
olmasnn ok tesinde bir anlam tamakta, kendisi dnda bir baka eyi gstermekte, dndrmekte,
onun yerini almaktadr. O hlde para,
bir gstergedir. Bir
kiinin o ktlara
az ya da ok sahip
olmas ya da onda bu ktlardan
hi olmamas da bir
gstergedir.
letiim, Dil ve Kltr

Gstergeyle ilgili yle bir rnek de verebiliriz: Asker ve polislerin niformalarnda belli iaretler yer alr.
Aslnda bu iaretler, tek balarna dnldklerinde birer geometrik izimden ibarettir. Ama bunlar, o niformalarda yer aldklarnda kendileri (izgi, yldz, elenk izimleri) dnda baka bir eyi karlar, baka bir eyin yerini tutar, kiilerin rtbelerini ifade ederler. O hlde bunlar da birer gstergedir. nk bu izimler, izim
olmalarnn tesinde baka bir anlam ifade etmektedirler.
Asker rtbeler
Bir nesne, grn ya da olgunun, kendi dnda bir baka

eyin yerini alarak bir gstergeye dnmesini aklamak iin u
rnei de verebiliriz: Beyaz bir bez, baka bir eyi dndrmediinde, baka bir eyin yerini tutmadnda, yani sadece kendisi olduunda beyaz bir bezdir. Bu bez temizlik iin de bir yaray sarmak iin de kullanlabilir. Ama bu bez, bir sava esnasnda
kullanldnda teslim olmay ya da grme yapma isteini bildirir. te o zaman, bu beyaz bez, bir beyaz bez olmasnn tesinde baka bir anlam ifade eder, kendisi dnda baka bir eyin
yerini tutar, bir gstergeye dnr.
Sz gelimi kitap kelimesi bir dil gstergesidir.

Bu kelime, kendi dnda (k, i, t, a, p seslerinden oluan bir ses grubu olmasnn dnda) somut dnyada
var olan bir gerekliin, yani ciltli ya da ciltsiz olarak
bir araya getirilmi, basl veya yazl kt yapraklarn btnnn yerine getii, dilde onun yerini tuttuu iin bir gstergedir. Yani bir nesne olarak kitabn
kendisi baka, onun dildeki karl bakadr.
Her gsterge bir gsteren ile bir gsterilenden
oluur. Dil gstergeleri olan kelimelerin gsterenleri, onlarn sesteki ya da yazdaki karlklardr.
Yani kulamzla duyduumuz k. i. t. a. p. sesi ya da
ESEN YAYINLARI
Gstergeler dil gstergeleri ve dil d gstergeler olmak zere iki ana balk altnda toplanr. Kelimeler, birer dil gstergesidir.
gzmzle grdmz kitap yazs, kitap gstergesinin gsterenidir. Gsterilen ise bir dil gstergesini duyduumuzda o gstergeyle ilgili olarak
zihnimizde beliren ierik, anlam ve aklamadr.
Kitap gstergesinin gsterenlerini algladmz, yani k. i. t. a. p. sesini duyduumuz ya da kitap kelimesini bir metin iinde grdmzde zihnimizde
oluan kitap kavram, kitap grnts; kitap gstergesinin gsterilenidir.
6. Gnderge: Bir gstergenin gerek dnyadaki karlna gnderge denir. Gnderge, kendisinden sz edilen nesne, kii ya da kavramn kendisidir. Sz gelimi, masa kelimesi bir gsterge, masann kendisi ise bir gndergedir.
11
letiim, Dil ve Kltr

7. Balam: letiimde grev alan unsurlarn
(gnderici, alc, ileti, kanal, kod, gnderge) birlikte
meydana getirdikleri ortama balam denir. Her iletiim bir balamda gerekleir. letiimde grev alan
unsurlarn herhangi birinde meydana gelen herhangi bir deiiklik iletiimin balamnn da deimesine
neden olur.
eklik (Trkiyede trafik kazalarnn artmas), drt dil

gstergesi (Trkiye, trafik, kazalar, artyor) ile ifade
edilmitir.
Her bir gstergenin bir gstereni bir de gsterileni vardr. Biz bu gstergelerden birini inceleyelim:
Kazalar gstergesinin gsterenleri, yazarn
yazsn okurken grdmz k. a. z. a. l. a. r. .
harfleridir. Bu gstereni grdmzde ya da duyduumuzda zihnimizde oluan grnt, ierik ve anlamlar ise bu gstergenin gsterilenidir. Kazalarn
kendisi ise dil d bir gerekliktir yani bir gndergedir. Bu iletiimde rol alan unsurlarn birlikte meydana
getirdikleri ortam ise iletiimin balamdr. Yani alcnn (gazete okuyucusunun) o anki durumu, bir trafik
kazasna ahit olup olmamas, herhangi bir trafik kazasnda bir yaknn kaybedip kaybetmemesi, yazarn iletisinden nce ve sonra kurduu dier cmleler,
verdii rnekler, televizyon ekranlarnda tank olunan
grntler, daha nceden bu konuda okunmu yazlarn oluturduu birikim vb. durumlar, bu iletiimin
balamn belirleyen unsurlardan birkadr.
Bir iletiimde grev alan unsurlardan bei deimese, sadece biri deise iletiimin balam deiir.
Sz gelimi bir ileti farkl alclara iletildiinde ya da ayn ileti ayn kiiye farkl zamanlarda iletildiinde iletiimin balam deimi olur. Bu da alclarn o iletileri
farkl ekillerde alglamasna neden olabilir.
imdi de iletiimde grev alan unsurlar bir rnek zerinde gsterelim. Bir gazete yazsnda geen
Trkiyede trafik kazalar artyor. cmlesini ele alalm. Bu iletiimde gnderici yazar, alc ise okuyucudur.
Ba
la
Gnderge
Durum : Trkiyede trafik
kazalarnn artmas
Gnderici
Yazar
leti
Saptama : Trkiyede trafik
kazalar artyor.
Alc
Okuyucu
Kanal
Gazete sayfas
Kod
Dil (Trke)
leti, bir saptama olan Trkiyede trafik kazalar artyor. yargsdr. Bu iletiimde kullanlan kanal,
gazete sayfas; kod ise gnderici ve alcnn ortak
dili olan Trkedir. letinin gnderme yapt durum
(gnderge), dil d bir gerekliktir. Bu dil d ger12
ESEN YAYINLARI
Bir ileti hangi zaman diliminde sylenmi, o iletiden nce ve sonra hangi iletiler oluturulmu, iletiim nasl bir ortamda meydana gelmi, iletiyi gnderen ve alan kiilerin o anki psikolojik, ekonomik, sosyal vb. durumlar nasldr, btn bunlar iletiimin gereklemesinde rol oynayan, dolaysyla da iletiimin
balamn belirleyen etkenlerdir.
Dil D Gstergeler
1. Belirti: Amac olmayan, istem d gerekleen doal gstergelere belirti denir. Belirti ancak
onu yorumlamay bilene bir eyler anlatr.
Bir binann pencerelerinden dumanlarn kmas ve itfaiyecilerin o binann etrafnda kouturmalar, o binann yandnn belirtisidir. Bir ocuun atelenmesi ve ksrmeye balamas, o ocuun hastalandnn, bir otomobilin birdenbire yavalamas ya
da durmas, otomobilin yaktnn bittiinin ya da baka bir sorunu olduunun belirtisidir.
Belirtide gsteren ile gsterilen arasndaki iliki,
nedenlidir. Pek ok kii bir yerde duman grnce orada ate olduunu anlar. nk bir yerde duman olumasnn nedeni, ounlukla orada atein olmas, bir
eylerin yanmasdr. Aadaki belirtilerde gsteren
ile gsterilen arasndaki nedensellie dikkat ediniz.
Duman
Ate, yangn
ksrk, ate
Hastalk
Mutfaktan gelen yank kokusu
Yemein yanmas
Gkyzndeki kara bulutlar
Yamur
Sararm yapraklar
Sonbahar
letiim, Dil ve Kltr
Tehlike ve alarm iaretleri, gemilerde kullanlan

bayraklar, sirenler, demir yollarnda kullanlan semaforlar, izcilerin ileti tayan vcut hareketleri, belirtkelere rnek gsterilebilir.
Bu tr gstergelerde gsteren ile gsterilen arasnda nedensiz ve uzlamaya bal bir iliki vardr.
Bu durumu birka rnekle aklayalm.
Bir gen ekli, tek bana dnldnde
geometrik bir ekilden baka bir ey deildir. Fakat
bu ekil bir trafik levhasnda yer aldnda bir ileti tar, kendi dnda baka bir eyin yerini tutar, yani bir
gstergeye dnr. Bir trafik levhasnda kullanlan
ESEN YAYINLARI
2. Belirtke: letiim kurma, ileti aktarma, bilgi

verme amac tayan, gstereni ile gsterileni arasnda uzlama bal bir iliki bulunan gstergelere
belirtke denir.
iareti, yol ver anlamna gelir. Yol ver iletisiyle bu iaret (gsteren) arasndaki iliki nedensiz ve
rastlantsaldr. Bu iaretin yerine baka bir iaret de
pekl kullanlabilirdi. Kiilerin bu gsterene (bu ekle) baktklarnda zihinlerinde bu gsterilenin (bu iaretin anlam: yol ver) olumas, uzlamsal bir ilikiyle aklanabilir. Yani kiiler bu iaretin yol ver anlamna gelmesi konusunda uzlatklar iin bu iaret bu
anlama gelmektedir.
Aadaki tabloda yer alan trafik iaretleri, birer belirtkedir. Bu belirtkelerin gsterenleri olan ekillerin belli
anlamlara (gsterilen) gelmeleri, nedensiz ve uzlamsal bir ilikiyle aklanabilir.
Trafik iaretleri
13
letiim, Dil ve Kltr

Aadaki fotoraflar Ferdinand de Saussure ve
Doan Aksann kendileri deil, grsel gstergeleridir.
Mors alfabesi, ksa ve uzun iaretler (izgi-nokta) kullanlarak iletiim kurulmasn salayan bir koddur. Bu kodda harf ve rakamlar gsteren her bir gsterge, bir belirtkedir. Bir lamba Mors alfabesine gre
ksa veya uzun yaklarak ileti tayabilir.
Yapsalc dil bilimin kurucusu

olan Ferdinand de Saussure gsterge bilimine de nemli katklarda
bulunmutur. Gsterge bilimi (im
bilimi, semiyoloji, semiyotik) iletiim
amacyla kullanlan her trl gsterge
dizgesinin yapsn, ileyiini inceleyen bilim daldr.
Prof. Dr. Doan Aksan, lkemizdeki dil bilimi almalarna nemli

katklarda bulunmu bir bilim adamdr.
Uak ya da helikopterden grlmesi iin yerde

oluturulan aadaki gstergeler de birer belirtkedir.
ESEN YAYINLARI
Mors alfabesi
4. Simge: Uzlamaya bal olarak kavramlarn

yerini tutan gstergelere simge denir. Bir grsel, sz
gelimi bir gvercin resmi, kullanld balama gre,
simge de grsel gsterge de olabilir. Bir kii bir gvercin resmi izmise somut bir gereklii kda aktarm, yani bir grsel gsterge oluturmu olur. Ama
ayn resim, Birlemi Milletler binasnn duvarnda
durduunda bir simgeye dnr. nk bu resmin
gnderme yapt ey, artk gvercinin kendisi deil,
bir uzlama sonucunda ulalan bartr. Kalp, akn; dengede duran terazi, adaletin; kum saati, zamann simgesidir.
Grld gibi simgedeki anlam, uzlama ilikisi iinde, kltrel ve toplumsal deere sahip soyut
bir gereklikle, bir kavramla zdelemitir. Bir gstergenin simge saylmas iin evrensel bir uzlann
rn olmas gerekmez. Ayn gsterge -rnein bir
renk- her toplum ve medeniyet iin ayr bir eyin simgesi olabilir.
3. Grsel gsterge (ikon): Bir gereklii dorudan doruya aktaran btn ekil, fotoraf, izim,
resim vb. grsel unsurlara grsel gsterge denir.
Bir kiinin yal boya tablosu ya da fotoraf, o
kiinin kendisi deildir; boyanm bir bez ya da matbaada baslm bir kt parasdr. O fotoraf ya da
tablo, anlam olarak o kiiyi dndrtt, onun yerini alabildii iin bir gstergedir. Grsel gstergenin
temelinde gsteren ile gsterilen arasndaki benzerlik ilikisi vardr.
14
Simge ile grsel gsterge arasndaki fark, gstergenin dil d gereklikle (nesnenin kendisiyle) kurduu ilikiye baldr. Simge bir toplumda bir gsteren ile gsterilen arasnda srekliliini koruyan, uzlamsal ve ounlukla da nedensiz bir ilikiye dayanr.
Gstergelerle ilgili olarak anlattklarmz
yle zetleyebiliriz: Her gstergenin bir gsteren
bir de gsterilen boyutu vardr. Gsteren, gstergenin fiziksel (ses, biim, grnt); gsterilen ise anlamsal boyutudur.
letiim, Dil ve Kltr

nsanolunun iletiim etkinliinin en gelimi
arac, dildir. Dil ile gerekletirilen iletiim; resim, ekil, iaret ve vcut diliyle gerekletirilen iletiimden
ok daha kullanldr. Dil gstergeleri (ses taklidiyle
oluanlar hri) nedensizdir.
bundan ok daha nce yaam olmas, dillerin nasl

doduuyla ilgili bilimsel ve kesin yarglara ulalmasn gletirmektedir.
Dil, gndericinin iletiyi oluturma amacna
gre eitli ilevlerde kullanlr.
Bunu bir rnekle aklayalm: Bir nesne olan

1. Dilin gndergesel ilevi: Gndergesel ilev,
dilin, nesnel bilgilerin aktarlmas srasnda kazand
ilevdir. Bu, baka bir ifadeyle dilin bilgi verme ilevidir. Bir ileti, dilin bir gndergeyi olduu gibi ifade
etmesi iin dzenlenmise o iletide dil, gndergesel
ilevde kullanlmtr.
ya niin masa dendiinin mantkl bir aklamas yoktur. Ama m. a. s. a. ses dizisi duyulduunda herkesin zihninde bir masa gsterileni oluur.
Demek ki buradaki iliki nedenli deil, uzlamsaldr.
y karlamak iin pekl baka bir kelime
rnlerin kullanma klavuzlarnda, gazetelerdeki

haber metinlerinde, nesnel anlatlarda, bilimsel bildirilerde vb. metinlerde dil daha ok gndergesel ilevde
kullanlr. Bu ilev aslnda her trl iletiimin temelidir.
Bu ilevde temel ama, gnderge konusunda doru,
nesnel, gzlemlenebilir bilgiler vermektir.
de kullanlabilir ve bir uzlama sonucunda herkesin

kafasnda yine ayn gsterilen oluabilirdi. Nitekim
her dilde
y karlayan ayr bir gsteren,
Dil, sadece somut dnyay anlamlandrmada

kullanlan bir iletiim arac deildir. Dil, kiilerin duygularnn ve ruhsal durumlarnn anlatlmasnda da
etkin bir rol oynar. Dil gstergeleri kullanldklar yer
ve zamana bal olarak yeni anlam deerleri kazanabilir. Ayn dil gstergesinin farkl anlam deerleri kazanmasnda en byk etken balamdr. Dille gerekletirilen iletiimin stn niteliklerinden biri de gelecek zamanlara aktarlmak zere saklanabilmesidir.
2.
NSAN, LETM VE DL
ESEN YAYINLARI
ayr bir kelime vardr.
2. Dilin heyecana bal ilevi: Bir ileti, gndericinin ileti konusu karsndaki duygu ve heyecanlarn dile getirmek amacyla oluturulmusa o iletide
dil, heyecana bal ilevde kullanlmtr.
Bu ilev, gndericinin kendi iletisine kar tutum
ve davrann belirtir. Duygu, heyecan, korku, sevin
ve zntlerin dile getirildii iletilerde dil bu ilevde
kullanlr. Dilin bu ilevde kullanld iletilerde ounlukla gzel, irkin, iyi, kt, etik, estetik vb. ifadeler
kullanlr; znel bir tutumu yanstan sfat, zarf ve nlemlere yer verilir; duygu deeri tayan noktalama
iaretlerinden ska yararlanlr. letiler szl iletiim
(konuma) balamnda oluturulmusa jest ve mimiklerden de belirgin biimde yararlanlr.
nsanolu iletiim etkinliini ounlukla dil sayesinde srdrr. Dil dnda da birtakm iletiim sistemleri vardr. Ama bunlarn hibiri dil kadar gelimi
ve kullanl deildir.
Dilin gndergesel ilevinde nesnellik, heyecana bal ilevinde znellik hkimdir. zel mektuplarda, znel betimlemeler ve anlatlarda, baz iirlerde, eletiri yazlarnda dilin heyecana bal ilevinden
ska yararlanlr.
Dillerin nasl doduu, konumann ne zaman

ve nasl baladyla ilgili pek ok gr ileri srlmtr. Bunlardan bazlarna gre konuma, insann
tabiattaki sesleri taklit etmesi sonucunda olumu,
bazlarna gre de btn dnya dilleri tek bir kaynaktan domutur. En eski yazl belgelerin gnmzden
ancak 5500 yl ncesine ait olmas, ilk insanlarn ise
3. Dilin alcy harekete geirme ilevi: Alcda tepki ve davran deiiklii yaratmay amalayan, alcdan baz eyleri yapmasn baz eyleri de yapmamasn istek, emir, telkin vb. biimlerde
isteyen iletilerde dil alcy harekete geirme ilevinde kullanlr.
15
letiim, Dil ve Kltr

ben bu kelimeyi mecaz anlamda kullandm. cmlesinde ileti, dille ilgili bilgi vermek, baka bir iletiyi aklamak zere dzenlenmitir.
Propaganda amal siyasi sylevlerde ve metinlerde, reklam metinlerinde, hukuki metinlerde, el

ilanlarnda, yemek tariflerinde dil ounlukla bu ilevde kullanlr.
6. Dilin iirsel (poetik, sanat) ilevi: Bir iletinin

iletisi kendinde ise, yani o iletinin o ileti olmaktan baka amac yoksa dil o iletide iirsel ilevde (sanat ilevinde, poetik ilevde) kullanlmtr.
4. Dilin kanal kontrol ilevi: Bir ileti, iletiimin

devam edip etmediini renmek amacyla oluturulmusa dil, o iletide kanal kontrol etme ilevinde kullanlmtr.
5. Dilin dil tesi ilevi: Bir iletinin konusu dilin

kendisi ise, yani ileti, dili aklamak, dille ilgili bilgi
vermek amacyla oluturulmusa dil, o iletide dil tesi ilevde kullanlmtr.
simlerin zelliklerini gsteren kelimelere sfat
denir., Trke eklemeli bir dildir., zne ile yklem
arasnda uyumsuzluk olmas anlatm bozukluuna
neden olur. vb. iletilerde dil, dil tesi ilevde kullanlmtr. nk bu iletilerde temel ama, dilin kendisini
aklamak, dil ile ilgili bilgi vermektir.
Dil konularnn ele alnd bilimsel metinlerde ve retme amal konumalarda kullanlan; yani, demek istiyorum ki, bir baka deyile gibi kelimelerle kendini gsteren bu ileve, gnlk yaamda da
ska bavurulur. Sz gelimi Beni yanl anlamayn,
16
mgeye ve kurmacaya dayal metinlerde

(edeb metinlerde) dil, arlkl olarak iirsel ilevde
kullanlr. Edeb metinlerin ou, edeb metin olmalarnn dnda bir ama tamaz. Sz gelimi lirik anlatmla kaleme alnan bir iirin amac, o iirin kendisidir.
Dilin iirsel ileviyle kaleme alnan bir metin, kendinden baka bir eyi ifade etmeye ihtiya duymaz; bir
edeb metin, sadece edeb metin olduu iin nemli ve anlamldr. Bir edeb metnin gereklii, o metnin kendisindedir. Bu gereklik, kurmaca bir dnyann rndr.
ESEN YAYINLARI
Gnderici ile alc arasndaki iletiimin kurulmasn, srdrlmesini ya da kesilmesini; bu srecin devam edip etmediinin denetlenmesini salayan gstergelerin grev ald bu ilevde, iletinin ieriinden ok iletiimin devam ettirilmesi olgusu ar basar. Sz gelimi bir telefon grmesinde geen Alo,
beni duyuyor musun? ifadesinde ama, iletinin tad ierikten ok kanal kontrol etmek, yani iletiimin
srekliliini salamaktr. Benzer durumlar bu telefon grmesinde geen Alo, iyi geceler!,
Beni dinle!, Dikkat
et!, Grrz! szlerinde de vardr. Trenlerde, uzun sylevlerde, aile yaknlar ya
da sevgililer arasndaki konumalarda; dilin,
kanal kontrol ileviyle
oluturulan iletiler ska kullanlr.
Dilin iirsel ilevde kullanld metinlerde kurmacann egemen olmas, o metindeki iletilerin insandan, hayattan ve yaanan dnyadan tmden soyutland anlamna gelmez. Bu ilevde dil, insana zg
durumlar sanatsal gereklie dntrmede bir ara
olarak kullanlr. Burada karmza kan gereklik,
sanata zg gerekliktir.
Dilin iirsel ilevde kullanld metinlerde gnderici (yazar/air), alcda (okuyucuda) estetik etkiler
uyandrmak iin gnlk dilin allagelmi kullanmlarnn dna kabilir; edeb sanatlardan, karlatrmalardan, arm gc yksek kelimelerden yararlanarak imgeler oluturabilir, kelimeleri ounlukla
ilk anlamlarnn dnda kullanr. Bir anlamda dili yeniden yaratr.
Bir metinde ya da konumada dil

birden ok ilevde kullanlabilir. Sz
gelimi bir eletiri metnindeki baz
iletilerde, dil gndergesel; bazlarnda ise heyecana bal ilevde kullanlabilir.
UYARI
Bu kitap 315 sayfadan oluuyor. (Gndergesel ilev)

Bu kitab okurken ok skldm, kitapta gereksiz birok ayrntya yer verilmi, dil zensiz kullanlm. (Heyecana bal ilev)
letiim, Dil ve Kltr
3.
geliyem, celiyrem, celeyrum eklinde telaffuzlarnn

olmas az farkllklarndan kaynaklanr.
DL-KLTR LKS
Lehe ve iveler zamanla kendi yaz dillerini

olutururken her azn ayr yaz dili olumaz. Bir lkedeki azlardan herhangi biri, eitli nedenlerden
tr o lkenin ortak kltr dili durumuna gelir. Ortak
dil, ayn zamanda resm dil olur ve o lkede yaz dili olarak kullanlr. Bilimsel dil o lkenin yaz dili zerine kurulur. Trkiye Trkesinin yaz dili olarak stanbul az kabul edilmitir.
nsanolu, dille dnr, dille hisseder; yaadklarn, dndklerini, hissettiklerini konutuu dilden yararlanarak bakalaryla paylar. Bu ynyle
dil, mill kltrn ve kimliin olumasnda son derece nemli bir ilev stlenir. Kltr ve sanat etkinlikleri, dille gerekletirilir. Tecrbeler, kltrel rnler, bilimsel bulular; kuaktan kuaa dille aktarlr.
Kendilerine zg kltr, edebiyat ve medeniyetleri olan milletlerin, konuma dillerinin yan sra tarihsel sre iinde olumu ve gnmze dek ulam
yaz dilleri de bulunur.
Hibir dil, ilk ortaya kt zamanki hlini aynen devam ettirmez. Her dil zamana ve dilin konuulduu corafyaya bal olarak birtakm deiikliklere urar. Bu deiiklikler lehe, ive, az gibi terimlerle ifade edilir.
Bir dille o dilin leheleri arasnda ses, yap, sz

dizimi bakmlarndan byk farkllklar vardr. Araya
siyasi, corafi, tarihsel ve kltrel kopukluklar da girip bir dilin ayr lehelerini konuan kiiler birbirlerini
anlayamaz duruma geldiklerinde o leheler artk birer
lehe deil, dil kabul edilir. Trkenin en nemli leheleri uvaa ve Yakutadr.
ESEN YAYINLARI
Bir dilin metinlerle takip edilemeyen karanlk dnemlerinde kendisinden ayrlan kollarna lehe denir.
Trkenin metinlerle takip edilebilen dnemleri, iinde bulunduumuz zamandan Orhun Abidelerinin yazld zaman dilimine kadarki tarihsel aralktr. O hlde Trkenin leheleri iin unu sylemek olanakldr: Orhun Abidelerinin yazlmasndan nce Trkeden ayrlan kollar, Trkenin leheleridir.
nsanlarn szl iletiimde bavurduklar dile konuma dili denir. Konuma diliyle yaz dili eitli alardan farkllklar gsterir. Konuma dilinde yaz dilinden farkl olarak ses tonu, syleyi tarz; el, yz ve
vcut hareketleri de iletiim kurmada nemli bir ilev stlenir.
Her lkede farkl meslek gruplar kendi aralarnda ortak dilden belli llerde farkl bir dil kullanr. Ortak dildeki kelimelere ve kelime gruplarna bir grubun
verdii yeni anlam ve deerlerle ya da bu grubun trettii ya da uydurduu yeni kelimelerle oluan bu dil
eskiden argo terimiyle karlanrken gnmzde daha ok jargon terimiyle karlanmaktadr. Gnmz
Trkesinde argo, her yerde ve her zaman kullanlmayan veya kullanlmamas gereken, oklukla eitimsiz kiilerin syledii sz veya deyimlerden oluan
kelime daarc anlamnda kullanlmaktadr.
Bir dilin metinlerle takip edilebilen dnemlerinde kendisinden ayrlm olup baz ses ve ekil farkllklar gsteren kollarna ive denir. Azeri Trkesi, zbek Trkesi, Trkmen Trkesi; Trkenin iveleridir.
Gnlk dilde ive kelimesi, azla ayn anlam karlamakta, bir dilin belli bir yreye ya da etnik
gruba bal olarak kazand farkl ekilleri anlatmaktadr: Karadeniz ivesi, Rum ivesi vb.
Bir dilin bir yreye ya da bir etnik toplulua bal
olarak ortaya kan kollarna az denir. Bir lkedeki
azlarla o lkede kullanlan ortak yaz dili arasndaki deiiklikler, baz kelimelerin farkl ekillerde sylenileriyle snrldr. Geliyorum kelimesinin geliyom,
17
letiim, Dil ve Kltr
LME
DEERLENDRME
letiim, Dil ve Kltr
BLG - YORUM
letinin ve iletiimin tanmn yaparak dil
d gstergelerle salanan iletiime bir
rnek veriniz.
6.
Belirti ile belirtkeyi karlatrnz.
2.
letiim emasn izerek iletiimde grev

alan unsurlar belirtiniz.
7.
Dil gstergelerindeki nedensizlik ilkesi

nedir, rnek vererek aklaynz.
3.
Gsterge nedir, kaa ayrlr, aklaynz.
8.
Dilin alcy harekete geirme ilevini

rnek vererek aklaynz.
4.
Balam nedir, iletiim asndan balamn nemi hakknda bilgi veriniz.
9.
Dilin iirsel ilevini rnek vererek aklaynz.
5.
Simge nedir, rnek vererek aklaynz.
10. Az nedir, leheler ve iveler zamanla

kendi yaz dillerini olutururken bu durum
azlarda niin olanakl ve mantkl deildir?
18
ESEN YAYINLARI
1.
letiim, Dil ve Kltr
DORU YANLI
1.
6.
DORU
Gndericinin gstergelerden yararlanarak alcya ilettii bilgi, duygu, dnceye

gnderge denir.
DORU
3.
YANLI
Yazl iletiimde alc, metnin yazardr.
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
8.
YANLI
4.
DORU
7.
ESEN YAYINLARI
2.
YANLI
9.
DORU
YANLI
5.
10.
DORU
YANLI
21
letiim, Dil ve Kltr
BOLUK DOLDURMA
1.
Duygu, dnce, hayal, bilgi, ama, ilke,

niyet, tecrbe, gzlem vb.nin akla gelebilecek her trl yolla (ses, yaz, davran,
grnt vb.) bakalarna aktarlmasna
.................................. denir.
6.
3.
7.
ESEN YAYINLARI
2.
Bir iletinin konusu dilin kendisi ise, yani

ileti, dili aklamak, dille ilgili bilgi vermek
amacyla oluturulmusa dil, o iletide ......
............................. ilevde kullanlmtr.
8.
4.
9.
5.
10.
23
letiim, Dil ve Kltr
TEST 1
1.
I.
Her lkede farkl meslek gruplar kendi aralarnda ortak dilden belli llerde ayrlan bir
dil kullanr.
3.
II. Bir dilin metinlerle takip edilebilen dnemlerinde kendisinden ayrlm olup baz ses ve
ekil farkllklar gsteren kollarna jargon denir.
Kara gkler kl rengi bulutlarla kapank

Evlerin bacasn kolluyor yldrmlar
n cin uykuda, yalnz iki yolda uyank
Biri benim, biri de serseri kaldrmlar
imde damla damla bir korku birikiyor
Sanyorum, her sokak ban kesmi devler
stme camlarn, hep simsiyah, dikiyor
Gzne mil ekilmi bir ama gibi evler
III. nsanlarn szl iletiimde bavurduklar dile

konuma dili denir.
Yukardaki parada dil arlkl olarak hangi

ilevde kullanlmtr?
IV. Kendilerine zg kltr, edebiyat ve medeniyetleri olan milletlerin, tarihsel sre iinde
olumu ve gnmze dek ulam yaz dilleri bulunur.
A) iirsel ilev
B) Alcy harekete geirme ilevi
C) Dil tesi ilev
V. Bir lkedeki azlardan herhangi biri, eitli

nedenlerden tr o lkenin ortak kltr dili durumuna gelir.
D) Kanal kontrol ilevi

E) Gndergesel ilev
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ESEN YAYINLARI
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangisinde bir bilgi yanl vardr?
4.
Kelimelerden yararlanlarak gerekletirilen

bir iletiimde dil, iletiimin hangi unsuru olarak grev alr?
A) Kanal
2.
ngiltere hkmetinin yapt kamu kesintilerinden yayn kuruluu BBC de nasibini ald. BBC
Trke servisi, 72 yldr yapt radyo yaynlarna
dn son verdi. Kuruluun nternet ve televizyon
yaynlar ise hizmet vermeye devam edecek. 32
farkl dilde yayn yapan BBC, dnya servisi btesinin % 25 kesilmesi zerine Makedonca, Arnavuta, Srpa, Karayipler iin ngilizce ve Afrika iin Portekizce dil servisi kapatld.
Bir gazete haberinden alnan yukardaki parada dil hangi ilevde kullanlmtr?
A) Kanal kontrol ilevi
B) Balam
D) Belirtisi
5.
C) Kodu
E) Simgesi
Moda, aksesuar, dekor ve hobi dergilerinde metinden ok fotoraf yer alr. Bu fotoraflarda yeni
kan ya da tasarlanan rnlere yer verilir, bunlar tantlmaya allr.
Bu dergilerde yer alan elbise, tak, dekoratif
rn vb. nesnelerin fotoraflarn, hangi tr
gstergeler iinde ele almak doru olur?
C) Dil tesi ilev
A) Grsel gsterge
B) Belirti
D) iirsel ilev
C) Belirtke
D) Dil gstergesi
E) Gndergesel ilev
E) Simge
25
letiim, Dil ve Kltr

6.
Trkede ekler, yapm ekleri ve ekim ekleri olmak zere iki ana balk altnda incelenir. Yapm
ekleri kelimelerin anlamlarn ve trlerini deitirebilen eklerdir. ekim eklerinde byle bir durum
sz konusu deildir.
9.
Ylan baz toplumlarda saln, tbbn gstergesi kabul edilir.

Bu gstergedeki ekilsel ge, yani ylan izimi o gstergenin nesi olur?
A) Gsterileni
Yukardaki parada dil arlkl olarak hangi

ilevde kullanlmtr?
B) Balam
D) Gstereni
C) letisi
E) Gndergesi
A) Kanal kontrol ilevi

C) Dil tesi ilev
D) iirsel ilev
E) Gndergesel ilev
Pusulas olmayan bir gemi ya da ormanda yolunu kaybetmi biri, geceleri Kutup Yldzna bakarak yolunu tayin edebilir. Kutup Yldz kuzeyi
gsterir.
Bu aklamaya gre Kutup Yldz gsterge
biliminde ne tr gstergeler arasnda ele alnr?
A) Belirtke
B) Belirti
C) Dil gstergesi
D) Simge
A) leti
B) Gnderge
D) Gsteren
C) Gsterge
E) Gsterilen
ESEN YAYINLARI
7.
10. Gndericinin gstergelerden yararlanarak

alcya ilettii bilgi, duygu, dnceye ne ad
verilir?
E) kon
8.
Bir panelde konumaclardan biri paneli yneten kiinin houna gitmeyen szler sylediinde
ynetici konumacdan szlerini bir an nce tamamlamasn istemekte, bu istek sonu vermeyince de konumacnn mikrofonunu kapatmaktadr. Bunun zerine konumac Bu tutumunuzu
etik bulmuyor, sizi iddetle knyorum. cmlesini
yksek sesle syleyerek paneli terk etmektedir.
11. Bir televizyon programna katlan bir teknik direktr, sunucunun bir sorusu zerine verdii cevapta, birden ok anlama gelebilecek kapal bir
ifade kullanmtr. Bunun zerine izleyiciler programn sunucusuna elektronik postalar gndererek teknik direktrden szlerine aklk getirmesini istemilerdir. Sunucu bu durumu konuuna
bildirdiinde o da Ben, bu cmleyle unu anlatmak istemitim. diyerek konumasna devam
etmi, konuya aklk getirmitir.
Bu parada sz edilen konumac Bu tutumunuzu etik bulmuyor, sizi iddetle knyorum.

cmlesinde dili hangi ilevde kullanmtr?
Bu teknik direktrn kurduu Ben, bu cmleyle unu anlatmak istemitim. iletisinde dil,
hangi ilevde kullanlmtr?
A) Dil tesi ilev
A) Gndergesel ilev
C) Kanal kontrol ilevi
C) Kanal kontrol ilevi
D) Gndergesel ilev
D) Dil tesi ilev
E) Heyecana bal ilev
E) Heyecana bal ilev
26
letiim, Dil ve Kltr
BULMACA
Birden ok kelimeden oluan cevaplarda kelimeler arasnda boluk brakmaynz. Kelimelerin doru
yazllarnda kullanlan noktalama iaretini (^ -) bulmacay doldururken kullanmaynz.
2
3
17
1
5
6
8
9
10
11
12
18
13
14
15
16
1.
letiyi hazrlayp muhatabna sunan kii
2.
Seslerden oluan, en gelimi iletiim sistemi
3.
Amac olmayan, istem d gerekleen gsterge
4.
letiim kurma, ileti aktarma, bilgi verme amac tayan, gstereni ile gsterileni arasnda
uzlama bal bir iliki bulunan gsterge
5.
Zamann simgesi
6.
Dilin edeb metinlerde kazand ilev
7.
Bir gereklii dorudan doruya aktaran ekil,

fotoraf, izim, resim vb. gstergeler
8.
Kendi dnda bir baka eyi gsteren, dndren, onun yerini alabilen her trl nesne,
grn ya da olgu
9.
Bir gstergenin gerek dnyadaki karl
11. Duygu, dnce, hayal, bilgi, ama, ilke, niyet, tecrbe, gzlem vb.nin akla gelebilecek
her trl yolla (ses, yaz, davran, grnt
vb.) bakalarna aktarlmas
12. letilerin gnderilmesi iin kullanlan somut
aralar
13. Gndericinin gstergelerden yararlanarak alcya ilettii bilgi, duygu, dnce
14. Dilin bilgi verme ilevi
15. Bir dilin metinlerle takip edilemeyen karanlk
dnemlerinde kendisinden ayrlan kollar
16. Gstergenin anlamsal boyutu, ierii
17. letiimde grev alan unsurlarn birlikte meydana getirdikleri ortam
18. letinin retildii ifreleme sistem
10. Bir dilin bir yreye ya da bir etnik toplulua

bal olarak ortaya kan kollar
33
Dillerin Snflandrlmas ve Trkenin Dnya Dilleri Arasndaki Yeri
1.
DLLERN SINIFLANDIRILMASI
Dil bilimi almalar sonucunda dnyada l ya da yaayan 3000in zerinde dil olduu; bu diller arasnda
ses sistemi, yap, sz dizimi, sz daarc vb. alardan baz benzerlikler bulunduu tespit edilmitir. Bu benzerliklerden yola klarak diller kkenlerine ve yaplarna gre snflandrlmtr.
Bir ana dilden ayrlarak zamanla birer bamsz dile
dnen dillere akraba diller denir. Akraba dillerin oluturduu diller topluluuna dil ailesi denir. Gnmzde
tespit edilebildii kadaryla yeryznde 40a yakn dil ailesi vardr.
A.
Kken Bakmndan Diller
DL ALELER
HAM-SAM
DLLER
KAFKAS
DLLER
Grcce
Abhazca
Adigece
Kabartayca
erkezce
eence
BANTU
Lezgice
DLLER
ngua
Afrika'nn yerli
halklarnn dilleri Lazca
Arapa
Aramice
branice
Habee
adca
Berberice
AMERKAN
DLLER
OKYANUSYA
DLLER
Amerikann
kefedilmesinden
nce bu ktada
yaayan yerli
halklarn dilleri
Malayca
Javaca
Fijice
Havaice
Tahitice
N-TBET
DLLER
ince
Tibete
Birmanca
Kongoca
Susuca
Plce
URAL-ALTAY DLLER
URAL GRUBU
ALTAY GRUBU
Fince
Macarca
Samoyete
Laponca
Estonca
Trke
Moolca
Korece
Japonca
Tunguzca
HNT-AVRUPA DLLER
AVRUPA GRUBU
ASYA GRUBU
Farsa
Hinduca
Urduca
Krte
Nepalce
Bengalce
Petuca
38
Baltk-Slav
Dilleri
Germen
Dilleri
Srpa
Hrvata
Bonaka
Bulgarca
Lehe
eke
Slovaka
Slovence
Makedonca
Rusa
Ukraynaca
Litvanca
Letonca
ngilizce
Almanca
Hollandaca
Flemenke
Danca
svee
Norvee
zlandaca
Roman
Dilleri
Kelt
Dilleri
Galce
Latince
rlandaca
talyanca
spanyolca skoa
Portekizce
Franszca
Rumence
Katalanca
Ermenice
Yunanca
Arnavuta
HNT
AVRUPA KAFKAS
DLLER DLLER
AMERKAN
DLLER
(Gnmzde Amerika ktasnda
daha ok Hint-Avrupa
dilleri konuulmaktadr.)
BANTU
DLLER
URAL
ALTAY
DLLER
HAM
SAM
DLLER
N
TBET
DLLER
OKYANUSYA
DLLER
(Gnmzde
Avustralya ve Yeni Zelandada
daha ok ngilizce
konuulmaktadr.)
B.
ca, Korece, Fince, Macarca, Japonca eklemeli dillerdendir. Trkede ekler, kelimelerin sonuna gelir. Bu
balamda Trke, sondan eklemeli bir dildir.
Yap Bakmndan Diller
Diller, gramer zelliklerine gre tek heceli, eklemeli ve ekimli diller olmak zere balk altnda snflandrlmtr:
3. ekimli diller: Bu gruba giren dillerde de tek

veya ok heceli kklerle eitli grevlerde kullanlan
ekler vardr. Fakat eklemeli dillerden farkl olarak ekimli dillerde kelime tretme ya da ekim srasnda
kelimelerin kklerindeki nllerde baz deiiklikler olur. Bu durumu Arapadaki ketebe(yazd) fiilinde gsterebiliriz:
Her dilde yeni kavram, durum, nesne, eylem

vb.nin karlanmasn salayan baz yntemler vardr. Sz gelimi Trkede yeni kavram, durum, nesne,
eylem vb.ni karlamak iin kelime kk ve gvdelerine yapm ekleri getirilerek yeni kelimeler tretilir. Tek
heceli dillerde byle bir durum sz konusu deildir.
Bu dillerde yeni kavram, durum, nesne, eylem vb.nin
karlanmas iin kelimelerin cmle iinde farkl yerlerde kullanlmasndan, kelime birletirilmesinden ve
yazda da belli edilen zengin bir tonlama ve vurgu sisteminden yararlanlr.
ince, Tibete, Vietnamca ile baz Himalaya, Afrika ve Endonezya dilleri tek heceli diller bal altnda snflandrlr.
2. Eklemeli diller: Bu dillerde tek ve ok heceli
kelime kkleriyle bunlara eklenen eitli ekler vardr.
Kelimelerin bana ya da sonuna gelen ekler, kelimelerin anlam veya grevlerinde eitli deiiklikler yapar. Bu srada kelimelerin kklerinde herhangi bir
ses deiiklii olmaz. Moolca, Manuca, Tunguz-
ESEN YAYINLARI
1. Tek heceli diller: Bu dillerdeki btn kelimeler tek hecelidir. Bu kelimelerin ek almalar ve ekimlenmeleri sz konusu deildir.
ktb
: yazdnz
ktib
: yazan
mektb : yazlm ey
mekteb : okul
kitbe : yazt
kitbet : yazma, yaz yazma sanat
kttb : yazanlar
Yukardaki rneklerde de grld gibi ekim
ve treme srasnda kelimelerin kkndeki nllerde
eitli deiiklikler olmakta ama nszler korunmaktadr. Fakat bu gruba giren baz dillerde, kk, ekime
girdiinde tmyle deiebilmekte ve tannmaz hle gelebilmektedir. ngilizcedeki gitmek fiilinin go,
went, gone eklinde ekimlenmesi bu duruma rnek gsterilebilir.
Arapa, ngilizce, Almanca ve Franszca ekimli diller bal altnda snflandrlr.
39
TRKENN GELM EVRELER

Altay Dil Birlii Dnemi
(?-?)
Eski Trke (6-13. yzyllar)
Kktrk Dnemi
(6-8. yzyllar)
Trk-uva-Mool-Tunguz
Dil Birlii Dnemi (?- ?)
Trk szc ilk

defa bu dnemde
kullanlmtr. Bu
dnemden kalan en
nemli eserler
Kktrk Yaztlar
(Orhun Abideleri)dr.
Trk-uva Dil Birlii Dnemi

(n Trke, lk Trke)
(?- Milat yllarna kadar)
Ana Trke (Milat yllarndan
6. yzyla kadar)
Uygur Dnemi
(8-13. yzyllar)
Karahanl Dnemi
(11-13. yzyllar)
Bu dnemde oluturulan metinlerin en

nemlileri unlardr:
Altun Yaruk
Sekiz Ykmek
Irk Bitig
Kalyanamkara ve
Papamkara Hikyesi
Karahanl
Dneminden kalma
nemli eserler
unlardr:
Kutadgu Bilig
Divn Lgatit-Trk
Atebetl-Hakyk
Divn- Hikmet
Orta Trke (Harezm Trkesi)

Harezm Trkesi 13 ve 14. yzyllarda, Hazar Denizi ile Aral Gl arasnda ve Araln gneyindeki Amuderya blgesi
merkez olmak zere Bat Trkistanda oluup gelimi olan yaz dilidir.
Yeni Trke (15. yzyldan gnmze)

Bu dnemde corafi, siyasi, sosyal ve kltrel deimelerin sonucu olarak Trk dilinde baz farkllamalar meydana
gelmi, yeni yaz dilleri olumu ve Trke iki ana kola ayrlarak geliimini srdrmtr.
Bat Trkesi
13. yzyl balarndan gnmze kadar Anadolu, Kuzey
Azerbaycan, Gney Azerbaycan, Irak, Suriye, Adalar,
Rumeli ve Kuzey Afrikada kullanlan Trkedir. Bat Trkesinin ana kolunu, Anadolu ve Rumeli blgesinde kurulmu olan Trkiye Trkesi oluturmaktadr
Kuzey-Dou Trkesi
Gnmz Trk yaz dillerinden Kazak, Krgz, zbek,
Uygur ve Tatar Trkeleri, Trkenin bu koluna dayanmaktadr.
Trkiye Trkesi
Eski Anadolu Trkesi (Eski Trkiye Trkesi)
13. yzyl balarndan 15. yzyl sonlarna kadar Anadolu ve Rumeli blgesinde devam eden, Ouzca temelindeki Trkedir.
Osmanl Trkesi
Osmanl Trkesi 15. yzyl sonlarndan 20. yzyl balarna kadar Anadolu, Krm, Irak, Suriye, Adalar, Rumeli
ve Kuzey Afrikada kullanlan Trk yaz dilidir.
Bugnk Trkiye Trkesi (ada Trkiye Trkesi)

Bugnk Trkiye Trkesi, Trkiye Cumhuriyetinin resmi dili olan Trk yaz dilidir. mer Seyfettin, Ziya Gkalp,
Ali Canip Yntemin nclnde 1911 ylnda Selanikte
yaymlanmaya balanan Gen Kalemler dergisi,
Bugnk Trkiye Trkesinin temellerini atmtr.
Dou Trkesi
(aatay Trkesi)
Kuzey Trkesi
(Kpak Trkesi)
aatayca, Harezm
Trkesinin yeni artlar
altndaki devam olarak
15. yzyldan 20. yzyla
kadar Trkistan ve
Altnorduda kullanlan
edeb Trkedir. Bu dnem eserlerinin en nemlileri Ali ir Nevainin
Muhakemetl-Lgateyni
ile Babr ahn Veky
(Babrnme)sidir. aatayca 20. yzylda yerini
zbekeye brakmtr.
13-15. yzyllar arasnda

Altnordu, Msr, Suriye
blgelerinde kullanlan
Trkedir. Kpak Trkesiyle oluturulan eserler
iinde en nemlileri unlardr:
Kodeks Kumanikus
Hsrev rn
Glistan Tercmesi
Azeri Trkesi
Trkmen Trkesi
Gagavuz Trkesi
41
LME
DEERLENDRME
Dillerin Snflandrlmas ve
Trkenin Dnya Dilleri Arasndaki Yeri
BLG - YORUM
Hami-Sami dil ailesinde yer alan diller
hangileridir?
6.
Ural-Altay dil ailesinin Ural kolunda yer

alan diller hangileridir?
2.
Aadaki dillerin hangi dil aileleri iinde

snflandrldklarn belirtiniz.
Grcce:
talyanca:
Fince:
ince:
7.
Aadaki dillerin hangi dil aileleri iinde

snflandrldklarn belirtiniz.
Bonaka:
Moolca:
eence:
Hinduca:
3.
Osmanl Trkesi Dneminde Trk dilinin geirdii deiimi genel hatlaryla

yaznz.
8.
Muhkemetl-Lgateyn isimli eserle

ilgili bilgi vererek bu eserin Trk dili asndan nemini belirtiniz.
4.
Gen Kalemler dergisinin, Trk dilinin

bugnk durumuna ulamasnda nasl bir
etkisi olmutur?
9.
Eklemeli dillerin zellikleri hakknda bilgi

vererek bu gruba giren dillerden birkann ismini yaznz.
5.
Eski Anadolu Trkesi hakknda bilgi

veriniz.
10. Hint-Avrupa dil ailesinin Avrupa kolunda

yer alan Germen dilleri hangileridir?
ESEN YAYINLARI
1.
51
DORU YANLI
1.
Bat Trkesinin ana kolunu, zbek Trkesi oluturur.
DORU
6.
YANLI
2.
Kodeks Kumanikus, Dou Trkesi (aatayca) ile oluturulmu bir eserdir.
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
7.
YANLI
ESEN YAYINLARI
DORU
3.
DORU
8.
YANLI
4.
9.
DORU
YANLI
5.
10.
DORU
YANLI
55
BOLUK DOLDURMA
1.
.................. Trkesi, 12. yzyl sonlarndan gnmze kadar Anadolu, Azerbaycan, Irak, Suriye, Adalar, Rumeli ve Kuzey Afrikada kullanlan Trkedir.
6.
3.
7.
ESEN YAYINLARI
2.
8.
4.
9.
5.
10.
58
Edip Ahmet Yknek tarafndan 12. yzyln balarnda yazlan ..............................,

din-tasavvufi temalarn ele alnd manzum bir eserdir.
ELETRME 1
DL
DL ALES
Almanca
Hint-Avrupa
Arapa
Kafkas
ince
Ural-Altay
Grcce
in-Tibet
Moolca
Hami-Sami
61
TEST 1
1.
I.
Farsa
4.
II. Arapa
III. Trke
On beinci yzyl sonlarndan yirminci yzyl

balarna kadar Anadolu, Krm, Irak, Suriye,
Adalar, Rumeli ve Kuzey Afrikada kullanlan
Trk yaz diline ne ad verilir?
IV. ince
A) Bugnk Trkiye Trkesi
V. ngilizce
B) Azeri Trkesi
Yukardaki numaralanm dillerden hangileri
ayn dil ailesi iinde yer alr?
A) I. ve II.
B) I. ve V.
D) III. ve IV.
D) Osmanl Trkesi
C) II. ve III.
E) aatayca
E) IV. ve V.
Orta ve Gney Afrikada konuulan Kongoca,

Susuca, Plce gibi diller hangi dil ailesi iinde yer alr?
A) Ural dilleri
B) Bantu dilleri
C) Hami-Sami dilleri
D) Altay dilleri
5.
ESEN YAYINLARI
2.
C) Eski Anadolu Trkesi
Aadakilerden hangisi Bat Trkesinin

kollarndan biri deildir?
A) Trkmence
B) Trkiye Trkesi
C) Gagavuzca
E) Okyanusya dilleri
D) Azeri Trkesi
E) zbeke
3.
Bu dnemde Orta Asya ve n Asya Trk dnyasnda yaanan baz corafi, siyasi, sosyal ve
kltrel deiiklikler sonucunda Trkede Kuzey-Dou Trkesi ve Bat Trkesi temelinde
farkllamalar meydana gelmi; bu farkllamalar gnmze dek varln srdrmtr.
Bu parada sz edilen dnem aadakilerden hangisidir?
A) Orta Trke Dnemi
B) Ana Trke Dnemi
C) Eski Trke Dnemi
D) Yeni Trke Dnemi
E) uva-Trk Dil Birlii Dnemi
62
6.
I.
II.
III.
IV.
V.
Hikmet ad verilen iirlerle oluturulmutur.

Din-tasavvufi temalar ele alnmtr.
Edip Ahmet tarafndan kaleme alnmtr.
Ataszlerine ve iirlere de yer verilmitir.
Trk dilinin ilk szldr
Divn Lgtit-Trkle ilgili yukarda verilmi

bilgilerden hangileri dorudur?
A) I. ve II.
B) I. ve V.
D) III. ve IV.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
BULMACA
Birden ok kelimeden oluan cevaplarda kelimeler arasnda boluk brakmaynz. Kelimelerin doru
yazllarnda kullanlan noktalama iaretini (^ -) bulmacay doldururken kullanmaynz.
4
5
10
8
11
12
13
14
15
16
1.
Yeni Lisan hareketinin yayn organ
10.
2.
Ahmet Yesevnin din ve tasavvuf temal iirlerinin

topland eser
ngilizce, Almanca, Franszca ve talyancann dhil

olduu dil ailesi
11.
3.
Akraba dillerin oluturduu diller topluluu
mer Seyfettin, Ziya Gkalp ve Ali Canip Yntemin nclnde gelien dil ve edebiyat hareketi
4.
Muhkemetl-Lgateynin yazar
12.
5.
Afrikadaki yerli halklarn dillerinin iinde bulunduu

dil ailesi
Kelime tretme ya da ekim srasnda kelimelerin

kklerinde baz ses deiikliklerinin olduu dil grubu
6.
13-15. yzyllar arasnda Altnordu, Msr, Suriye

blgelerinde kullanlan Trke, Kuzey Trkesi
13.
Arapann da iinde bulunduu dil ailesi
14.
Adna yazt dikilen bir Gktrk hkmdar
15.
15. yzyl sonlarndan 20. yzyl balarna kadar

Anadolu, Krm, Irak, Suriye, Adalar, Rumeli ve Kuzey Afrikada kullanlan Trk yaz dili
16.
Trk dilinin ilk szlnn yazar
7.
Dou Trkesinin dier ismi
8.
Trkenin de iinde bulunduu dil ailesi
9.
slamiyeti kabul eden ilk Trk devleti
68
Ses Bilgisi ve Telaffuz
1.
TRKENN SES ZELLKLER
enenin ve az boluunun durumuna gre
Geni
Dilin
durumuna
gre
nllerin
zellikleri
(Alt ene
ak,
az boluu
geni)
Dar
Geni
(Alt ene
(Alt ene
az ak,
ak,
az boluu az boluu
dar)
geni)
Dar
(Alt ene
az ak,
az boluu
dar)
Kaln
nce
(Dil geride)
(Dil ileride)
Dz
Yuvarlak
(Dudaklar dz)
(Dudaklar yuvarlak)
Dudaklarn durumuna gre
Sert
Grtlak
nsz
Dudak
nsz
Di
nsz
Damak
nsz
j, l, n,
r, z
c, d
s,
Srekli
, t
Sreksiz
Srekli sylenip sylenmemelerine gre
72
Grtlak
nsz
Damak
nsz
Yumuak m, v
Di
nsz
Ses
tellerinin
durumuna
gre
nszlerin
zellikleri
Dudak
nsz
Boumlanma noktalarna gre
C.
NL UYUMLARI VE SES OLAYLARI
Kalnlk-incelik uyumu olarak da bilinen bu kurala gre Trke bir kelimenin ilk hecesindeki nl kalnsa
(a, , o, u), dier hecelerin nlleri de kaln; ilk hecesindeki nl inceyse (e, i, , ) dier hecelerin nlleri de ince olur.
1. Byk nl uyumu
Gzmdeki kelimesindeki btn nller ince,

okurlarmz kelimesindeki btn nller kalndr. O
hlde her iki kelime de byk nl uyumuna uymaktadr.
TRKE KELMELERN SES ZELLKLER

Trke kelimeler byk ve kk nl uyumlarna uyar.
2.
Yumuak nszle biten kelimelere gelen ekler yumuak nszle balar. Kelimenin sonundaki nszn sert olmas durumunda ek
de sertleir.
3.
Trke kelimelerde birinci heceden sonra o,

(doktor, atom, ofr vb.) bulunmaz.
4.
Trkede uzun nl (hkim, mill, ilh vb.)

yoktur.
5.
Trke kelimelerde iki nl yan yana (fiil, saat, ait vb.) gelmez.
6.
Trke kelimelerde f, h, j sesleri (fizik, sabah, baraj vb.) yoktur.
7.
Trkede l, r, , c, m, n, v, z sesleri kelime

balarnda (leke, reel, can, mide, numara,
vana, zeytin) bulunmaz.
8.
Trkede kelime sonlarnda b, c, d, g sesleri (b, tac, bd, lig vb.) bulunmaz.
9.
Trkede kelime balarnda iki nsz (program, blok, psikoloji, ske, grev vb.) bulunmaz.
10. Hece sonunda nsz yan yana (sfenks,

kontr vb.) bulunmaz.
11. Kelime kklerinde ikiz nsz yan yana (madde, bakkal, evvel, millet vb.) bulunmaz.
Yukarda sralanan kurallarn birok istisnas vardr.
Aadaki kelimeler byk nl uyumuna uymamaktadr. nk bu kelimelerde kaln ve ince nller

bir arada bulunmaktadr:
ESEN YAYINLARI
1.
rya
beyaz
telefon
mektup
sinema
piyano
RNEK SORU
Aadaki dizelerin hangisinde byk nl uyumuna uymayan bir kelime kullanlmtr?
A) Ardndan alanacak ne varsa mrmzde
B) Tekrar douun srr, glmseyen bir yzde
C) Uykusuz geceleri iten kemiren hzn
D) Bin azabn arknda gerilmi aaran gn
E) Bir sonsuz uurumda uyanm gibi birden
ZM:
Baz kelimeler Trke olduklar hlde zaman ierisinde geirdikleri baz ses deiikliklerinden tr gnmzde byk
nl uyumuna uymamaktadr:
UYARI
hani
hangi
anne
karde
elma
inanmak
73

RNEK SORU
Trkede -yor, -ken, -leyin, -ki,

-mtrak, -da, -gil dndaki eklerin birden ok ekli (inceli-kalnl) vardr. Sz gelimi bulunma durum ekinin bir -deli bir de -dal biimi vardr. Bir ekin birden ok eklinin olmas, kk
durumundaki kelimelerin ek aldktan sonra da nl uyumlarna uymalarn salar. Fakat -yor, -ken,
-leyin, -gil, -ki, -mtrak, -da eklerinin tek eklinin
olmas bu ekleri alan kimi kelimelerin nl uyumlarna uymamasna neden olur:
UYARI
zlyor
bakarken
ocukken
akamleyin
sabahleyin
yoldaki
onunki
yeilimtrak
ekimtrak
meslekta
dinda
halamgil
turungil
2. Kk nl uyumu
Dzlk-yuvarlaklk uyumu
olarak da bilinen bu kurala
gre bir kelimede dz (a, e, , i) nllerden sonra yi-
A) Yamur duasna kmt ruhum

B) Sayende balad sevgi rahmeti
C) Sana alayarak akmt ruhum
D) Seninle balad ak muhabbeti
E) Ey air gnlmn velinimeti
ZM:
ESEN YAYINLARI
geliyor
Aadaki alt izili kelimelerden hangisi kk

nl (dzlk-yuvarlaklk) uyumuna uymamaktadr?
ne dz; yuvarlak (o, , u, ) nllerden sonra ya daryuvarlak (u, ) ya da dz-geni (a, e) nller gelir.
Anmsadm kelimesi bu kurala uymaktadr.
nk bu kelimede dz nlleri, dz nller takip etmitir.
nerilerim kelimesi de kk nl uyumuna uymaktadr. nk bu kelimenin ilk nls olan , yuvarlaktr. Yuvarlak bir nlden sonra ya dar-yuvarlak (u, ) ya da dz-geni (a, e) bir nlnn gelmesi
gerekir. Bu kelimede bu kurala uyulmu ve yuvarlak
olan sesinden sonra dz-geni bir nl olan e
gelmitir. Bu dz sesten sonra yine dz seslerin gelmesi gerekmektedir. Nitekim byle olmu ve bu sesten sonra dz (i, e, i) nller gelmitir.
Sreksiz sert nszlerle

(p, , t, k) biten kelimelere nl ile balayan ekler getirildiinde kelime sonlarndaki nszler yumuayarak b, c, d, g, ye dnr.
3. nsz yumuamas
Aadaki kelimeler kk nl uyumuna uymamaktadr:

sabun
salon
kanun
marul
men
mzik
74
aa - a
aaca
mehtap -
mehtab
iek - imiz
ieimiz
vcut - um
vcudum

1. zel isimlerde gerekleen nsz yumuamalar, yazda gsterilmez. Sz gelimi Bartn, Zonguldakn kuzeydousundadr. cmlesindeki alt izili kelime, Zonguldan eklinde telaffuz edilse de yazda Zonguldakn eklinde gsterilir.
UYARI
di - ci
dii
aa - dan
aatan
sus - gun
suskun
al - gan
alkan
c, d, g ile balayan ekler, sert nszlerle biten
2. Trkeye girmi baz yabanc kelimelerle

kimi Trke kelimelerde nsz yumuamas gereklemez: hukukumuz, sanatn, ipi, tat...
kelimelere eklendikleri iin bu kelimelerde nsz

sertlemesi gereklemitir.
RNEK SORU (LYS 2010)

1920li yllard. Bizim evde dedem utunu yanndan hi
I
II
eksik etmezdi. Gramofondan klasik Trk mzii dinlerIII
dik o yllarda. stanbul ehir Tiyatrolarnda Muhsin ErIV
turulun sahneye koyduu oyunlar karmazdk. Ayr-
Bu paradaki numaralanm szlerin hangisinde

bir yazm yanl vardr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
1. zel isimlere ve saylara gelen

eklerde de nsz sertlemesi ger-
ekleir:
Yozgat - dan
Yozgattan
2013 - de
2013te
iki bin on )
ESEN YAYINLARI
ca retmenlerimiz de bizi kitap okumaya ynlendirirdi.

V
UYARI
2. nsz sertlemesinin yazda gsterilmemesi yazm yanlna neden olur:

Ban hafifce ne edi.
Bunlar u kitapda yazyor.
3. Geometrik ekilleri karlamak iin say

isimlerine getirilen -gen ile akrabalk anlam katan -gil ekleri nsz benzemesine aykrlk gstererek yumuak ekillerini korur:
ZM:
begen
, f, h, k, p, s, , t sert nszleri ile biten kelimelerin

sonuna c, d, g yumuak
nszleriyle balayan ekler getirildiinde bu eklerin
bandaki nszler sertleerek , t, kye dnr.
Ahmetgil
4. nsz sertlemesi
(nsz benzemesi)
demir - ci
demirci
fidan - dan
fidandan
yor - gun
yorgun
skl - gan
sklgan
c, d, g ile balayan ekler, yumuak nszlerle biten kelimelere eklendikleri iin bu kelimelerde
nsz sertlemesi gereklememitir.
RNEK SORU (YGS 2011)

Bir uultu balyor sz daarcmda, kelimeler yor zihnime; acl, ezik, buruk, yorgun, ekingen,
I
II
III
krgn, sulayc, kskn...
IV
V
Bu cmledeki alt izili kelimelerin hangisinde nsz benzemesi vardr?
A) II.
B) III.
C) IV.
D) I.
E) V.
75

ZM:
7. nl dmesi
nl dmesi u durumlarda
gerekleir:
1. kinci hecesinde dar nl (, i, u, ) bulunan

iki heceli kelimelere nl ile balayan bir ek getirildiinde, ikinci hecedeki nl der ve heceli olmas
gereken kelime iki heceli olur:
Asllarnda ikinci bir nsz bulunduu hlde Trkede tek

nszle kullanlan kelimeler,
nl ile balayan ekler aldklarnda ya da yardmc fiillerle birletiklerinde bu kelimelerin asllarndaki ikinci nszler ortaya kar.
burun - u
burunu
burnu
akl - a
akla
akla
5. nsz tremesi
2. nl ile biten kimi kelimelere, isimden fiil yapan -la, -le eki getirildiinde bu ekten nceki nl der:
hissetmek
sz - la - mak
szlamak
k-
kk (seenei)
ileri - le - mak
ilerlemek
ESEN YAYINLARI
his etmek
6. nsz dmesi
nsz dmesi u durumlarda

gerekleir:
1. k sesi ile biten baz kelimelere kltme ekleri (-cik, -cek) getirildiinde bu kelimelerdeki k nsz der:
ufak - ck
ufack
kk - ck
kck
2. k ile biten kimi sfatlara isimden fiil yapan -l eki getirildiinde bu kelimelerdeki k nsz der:
alak - l
alalmak
ufak - l
ufalmak
76
3. kinci hecesinde dar nl bulunan fiillere fiilden fiil yapan -l eki getirildiinde ikinci hecedeki nl der.
evir - il - mek
evrilmek
kavur - ul - mak kavrulmak
4. Asllar tek heceli olup Trkede iki heceli kullanlan kelimelere nlyle balayan ekler getirildiinde ya da bu kelimelerle etmek, eylemek, olmak yardmc fiilleri birleik fiil oluturduklarnda ikinci hecedeki nl der.
hapis olmak
hapsolmak
devir etmek
devretmek

RNEK SORU (SS 1999)
5. nl ile biten bir kelime, nl ile balayan bir

kelimeyle birletirilirse nllerden biri der. Buna
nl anmas da denir:
cuma ertesi
cumartesi
kahve alt
kahvalt
Aadaki cmlelerin hangisinde bir yazm yanl vardr?

A) Gnlerdir ayn konunun tartlmas sabrn tard.
B) Bu konuda onun da fikrini almak istedi.
C) Trende ok mutlu olmu, gs kabarmt.
D) Ona bir armaan vererek gnln almaya alt.
E) ok sinirlenmi, azna geleni sylemiti.
6. Son hecesinde dar bir nl bulunan iki heceli baz kelimeler yapm eki aldklarnda ikinci hecelerindeki nl der.
sar - ar - mak
ZM:
sararmak
oyun - a - mak oynamak
evre
yaln - z
yalnz
yanl -
yanl
UYARI
nl dmesinin yazda gsterilmemesi yazm
yanlna neden olur.
RNEK SORU (SS 1999)
ESEN YAYINLARI
evir - e

A) tii ilacn brakt acms tad gidermek iin azna eker ald.
B) Nesili tkenmekte olan baz hayvanlar koruma altna alnyor.
C) Yaptnn yanl olduunu anlaynca zr dilemek istedi.
D) Vakfn amalarnn neler olduu yelere anlatld.
RNEK SORU (SS 2007)
E) Nfus kaydn, doum yerinden oturduu ileye

naklettirdi.
Aadakilerin hangisinde hem nsz yumuamas hem de ses dmesi vardr?
ZM:
A) Akla gelen baa gelir.

B) Keskin sirke kabna zarar verir.
C) Krlangcn zararn biberciden sor.
D) Her yiidin gnlnde bir arslan yatar.
E) Kurdun ad yaman km, tilki vardr ba keser.
Kimi kelimelerde kltme ya

da pekitirme yapldnda kelimenin aslnda olmayan bir nl trer:
8. nl tremesi
dar - ck
darack
az - ck
azck
evre
epeevre
ZM:
77

RNEK SORU (SS 2002)
Geni olan a, e nllerinin

eitli nedenlerden tr , i,
u, dar nllerine dnmesine nl daralmas denir. nl daralmas u durumlarda gerekleir
9. nl daralmas

A) Arkadalar, bu kadar sorumsuz davranmasnn
1. Son hecesinde dz-geni (a, e) nl bulunan

fiil kk ve gvdelerine imdiki zaman eki olan -yor
getirildiinde a, e nlleri daralarak , i, u, nllerine dnr:
gitme - yor
gitmiyor
yazma - yor
yazmyor
nedenini bir trl renemediler.

B) Kukonmaz, saksda yetitirilen, uzun sapl, ince
ve kk yaprakl bir ss bitkisidir.
C) Tartmac, ne srd savn doruluunu kantlyamad.
D) Panele, niversite rencileriyle retim yeleri
katlmt.
E) Aile byklerinden renilen el sanatlar, yre
2. Tek heceli olan de(mek) ve ye(mek) fiillerine nlyle balayan ekler getirildiinde bu fiillerin sonundaki e sesi, daralarak iye dnr. Fakat deyince ve deyip rneklerindeki e sesi, yazlta korunur.
diyen,
de - y - erek
diyerek,
de - y - ecek
diyecek,
de - y - e - lim
diyelim,
kaynatrma sesi
ZM:
ESEN YAYINLARI
de - y - en
halknn geim kaynan oluturuyor.
ye - y - en
yiyen
ye - y - erek
yiyerek
ye - y - ecek
yiyecek
lime gelirse bu iki kelime birletirilerek okunur. Sy-
ye - y - e - lim
yiyelim
leyite gerekleen bu ses olay (ulama) yazda gs-
ye - y - ip
yiyelim
terilmez:
ye - y - ince-
yiyelim
Bu elbiseyi An-ka-ra-da-n al-dm.
10. Ulama
nszle biten bir kelimeden

sonra nlyle balayan bir ke-
kaynatrma sesi
Kaynatrma nsz olan y kendinden nceki a, e nllerini konumada daraltr. Fakat bu durum yazda gsterilmez. Bunun yazda gsterilmesi yazm yanlna neden olur:
UYARI
Doru
yaayacak
Yanl
yayacak
atmayalm
atmyalm
78
Ulama, anlam karklnn olumasna ve iirin ahenginin bozulmasna neden olabilir. Byle durumlarda ulama gerekletirilmez. Aralarnda herhangi bir noktalama iareti bulunan kelimeler arasnda da ulama gerekletirilmez.
UYARI

nlyle biten bir kelimeye nl ile balayan bir ek getirildiinde araya n, s, , y kaynatrma nszlerinden biri girer:
RNEK SORU (SS 2006/II)

Derken bir ddk
tt
anszn
I
gemi
Bembeyaz
II
gitgide
III
IV
yalnzlyla
Korkun
VI
Rhtmda bir
11. Kaynatrma
ufald
V
ba baa
VII
adam kald
ocuklar iki--er iki--er sayma-y- rendiler.
VIII
Anne-s-i bu-n-a ok armt.
Bu dizelerdeki numaralanm yerlerin hangilerinde ulama vardr?

A) I. ve VIII.
B) II. ve V.
D) IV. ve VIII.
Dudak nszlerinden olan

b kendinden nce gelen di nsz nyi dudak
nszlerinden mye dntrr. Bu ses olay Trkeye ounlukla Arapa ve Farsadan girmi kelimelerde grlr:
12. Dudak nszlerinin benzemesi
C) III. ve VI.
E) V. ve VII.
ZM:
snbl
smbl

Eskiden lkelerin zenginliinin lt, sahip olunan
toprak ve doal kaynaklarn miktaryd; zenginlemenin yolu, daha geni topraklara hkmetmekten geiyordu. 20. yzyln ikinci yarsnda bilimsel aratrmalara arlk verilmesiyle bu anlay deiti, bilgi retimi nem kazand.
Bu parada aadaki ses olaylarndan hangisi
yoktur?
A) nl dmesi
B) nsz yumuamas
C) Ulama
D) nsz benzemesi
E) nl tremesi
ESEN YAYINLARI
saklan-ba saklamba
Bu ses olay zel isimlerde ve birleik kelimelerde grlmez: Safranbolu, stanbul, sonbahar, onba
UYARI
Sen ve ben zamirlerine gelen ynelme durumu eki bu kelimelerdeki eyi aya dntrr.
13. Kkte nl deiiklii
sen
sana
ben bana
RNEK SORU (SS 2001)

nce baygn bir iniltiydi yamatan duyulan,
ZM:
Sonra bir glge belirmiti ku umaz yoldan;

Kymn titreyerek bar yank topran
nliyor, baktm, uzaktan grnen bir kan...
Bu dizelerde aada verilen ses olaylarndan
hangisi yoktur?
A) nl dmesi
B) nsz dmesi
C) Sert nsz yumuamas
D) nl daralmas
E) nsz benzemesi
79

ZM:
2.
Bu cmlede aadaki ses olaylarndan hangisi yoktur?

A) nl daralmas
B) nl dmesi
C) nsz yumuamas
D) nsz tremesi
E) nsz benzemesi
ZM:
Bir kii, ana dilinin dnda baka bir dili renip

bu dille ilgili bilimsel aratrmalar yapabilir. Sz gelimi bugne dek farkl milletlerden pek ok kii Trkeyi renmi, incelemi ve Trkeyi konu alan eserler
yazmtr. Fakat bu kiilerin ok byk bir blm konumaya baladlar m ana dili Trke olan, bu topraklarda doup byyen hemen herkes, bu kiilerin
ana dilinin Trke olmadn anlar. nk bu kiiler
Trkeyi ounlukla Trkenin konuulduu doal
bir evrede deil, kendi ana dillerini rendikten sonra okulda ya da niversitede renmilerdir. Bu da o
kiilerin kelimeleri doru telaffuz etmelerini, vurgular
doru hece ve kelimeler zerinde yapmalarn, seslerinin tonunu, duygu ve dncelerine gre ayarlamalarn zorlatrmtr.
ESEN YAYINLARI

Verdii her uzun arann ardndan yeni albmyle
gnlmz fethetmeyi baaran pop mzii sanats,
bu kez eski arklarn yeniden yorumlayarak gemie bugnn penceresinden bakyor ve dinleyiciyi yine olduka etkiliyor.
TELAFFUZ (SYLEY)
Trke kelimelerin doru ve gzel telaffuz edilmesi, vurgu ve tonlamalarn hatasz yaplmas iin
Trkenin doru ve gzel konuulduu ortamlarda
uzun sre bulunmak ve buralarda Trke konumak
gerekir. Kelimeleri doru telaffuz eden kiilerle bir
arada bulunmak, bu kiilerin konumalarn kaset ya
da CDden defalarca dinlemek ses terbiyesinin kazanlmasnda nemli rol oynar.
Konuma srasnda btn kelimeler ayn tonda sylenmez; yaanan duygu hline ve kardaki kiide uyandrlmak istenen etkiye gre sese bir ak,
telaffuza bir doallk kazandrlr. Konumada sesin
duygular belirtecek biimde ykseltilip alaltlmasna tonlama denir.
Tonlamann doru yaplmad, sz gelimi btn
kelimelerin ayn tonda sylendii bir konumada, doallktan sz edilemez. Byle bir konuma yapmackl bir hl alr. Bu da konuan kiinin samimiyetini ve
inandrcln zayflatr.
arklarda olduu gibi konumada

da seslerin ton dereceleri vardr. nsan sesi ykseklik bakmndan kaln, orta, tiz olmak zere e ayrlr.
EK BLG
80

Telaffuzda vurgu ve tonlama kadar duraklama
da son derece nemlidir. Duraklama konumada,
anlamn gerektirdii yerde kelimeler arasnda belli ses kesintileri oluturmaktr. Bu ses kesintilerinin
doru yaplabilmesinin soluk alp vermeyle sk bir
ilikisi vardr. Duraklamalar, yaz dilinde byk lde noktalama iaretleriyle karlanr.
Bir kelimede hecelerden birinin ya da bir cmlede kelimelerden birinin dierlerine gre daha baskl, daha kuvvetli sylenmesine vurgu denir. Her dilin
kendine zg bir vurgu sistemi vardr.
TRKE KELMELERDE VURGU
Konuurken ve yazarken ayn sesin veya k

yeri bakmndan birbirine yakn seslerin tekrar, telaffuzu gletirir. nsan haneresinden ayn veya yakn
kaynaklardan kan seslerin bir kelimede veya birbirine yakn kelimelerde kullanlmas, ifadenin ses bakmndan kusurlu olmasna neden olur.
ekim eki almam kelimelerde vurgu genellikle son hecededir: gzlk, aa, baba,
kotur...
ekim eki almamasna karn vurgusu son
hecede olmayan kelimeler yle sralanabilir:
Baz yer isimleri: Trkiye, zmir, Paris, Almanya, ngiltere...
2.
Zarflarn ou: yarn, tekrar, zorla, gayet,

iyice, leyin, kurnazca...
3.
Baz nlemlerle nlem olarak kullanlan

baz isimler: haydi, yahu, aferin, hayr; arkada! aslan!
4.
Dil isimleri: Trke, Arapa, Farsa, Almanca, Franszca...
5.
Kltme ekini alm baz sfatlar: ufack,

yumuack, ksack, kck, azck...
6.
-leyin ve -gil eklerinden birini alm

kelimeler: sabahleyin, akamleyin, babamgil, daymgil...
7.
-ma, -me olumsuzluk ekini alm fiiller

(Geni zaman ekimi hari): gitmemek,
oturmamak, konumamak, istemeyecek...
8.
Baz birleik kelimeler: birok, onba, cumartesi, kahverengi, ayakkab...
1. Yukardaki maddelerin hibirine

girmese de vurgusu son hecede olmayan baz kelimeler vardr: ekirge, anne, masa, radyo...
Daha az kelimeyle kurulabilecek zincirleme isim

tamlamalarn uzatarak tamlayan ekini her kelimeden
sonra yinelemek ve ayn ekle yaplan birden ok tamlamay bir cmlede art arda kullanmak, ifadeyi ses
bakmndan kusurlu klar.
ESEN YAYINLARI
1.
nsz yumuamas, nsz sertlemesi, nl

daralmas gibi ses olaylarn gerekletirmeden konumak ve gerektii hlde ulama yapmamak da telaffuzun kusurlu olmasna neden olur.
Kelimelerin doru telaffuzunda boumlamann
da byk etkisi vardr. Boumlama; hecelerin, gerekli ses deerlerine uygun; doru, gzel ve iyi anlalabilecek ekilde sylenmesidir. Bunun salanmas iin seslerin ses yolundaki boumlanma noktalarndan doru telaffuz oluturacak ekilde kmalar gerekir. Konuma esnasnda baz sesleri ve heceleri atlamak ve deitirmek boumlama kusurlarna neden olur.
UYARI
2. ekim eki alm kelimelerde durum farkldr. Baz ekim ekleri vurguyu kendilerinden nceki heceye atar: genitir, oturursun, yorgunum, gryor, yazsaym, kurtarrsam...
Hibir alfabe bir dildeki btn sesleri gstermeye yetmez. Dolaysyla yazm kurallaryla telaffuz baz alardan rtmez. Bu durum en belirgin biimde yerel konumann yazya aktarlmas esnasnda ortaya kar.
UYARI
81
LME
DEERLENDRME
UYGULAMA
Aadaki alt izili kelimelerde gerekleen ses olaylarn bulunuz.
2.
3.
4.
5.
Sisler Bulvarnda seni kaybettim

Sokak lambalar ksryordu
Yukarda bulutlar yryordu
Terk edilmi bir ocuk gibiydim
Attila lhan
6.
Her eyin sonras, evveli sensin

Gnlmn biricik emeli sensin
Cemal Sfi
Hacet yok hatrlatmasna seni hatralarn

Bir dakika bile kmyorsun aklmdan
Attila lhan
Aydnla kotum karanlk kt

Her sevgi, her vefa bir anlk kt
Abdurrahim Karako
Yakt yanarda gibi can yurdunu son bak

Ve gnlm komaz oldu maceralar ardnda
Faruk Nafiz amlbel
82
7.
ESEN YAYINLARI
1.
8.
9.
Gzlerim uykuyla bart sanma

Sen gittin gideli dargn saylr
Ben de bir zamanlar sevildim ama
Seninki dpedz vurgun saylr
Cemal Sfi
eker gibi bakma haneri kndan

Senin de bir zalim gelir hakkndan
Cemal Sfi
Hayat satr satr anlatmas zordur

Geldik ve gidiyoruz darack ksa yoldur
Toprak, bir baknla kzl renge brnd

Yldzlar lfet iin gndz vakti grnd
Nurullah Gen
10. Gelen yok, giden yok, uzad ara

Ilgaz Da yol vermiyor, geilmez
k Veysel
UYGULAMANIN CEVAPLARI
1. kaybettim:
nsz yumuamas:
kayp ettim kaybettim
nl dmesi: kayp ettim
nsz sertlemesi: kayp et-di-m
kaybettim
terk edilmi:
nsz yumuamas: terk et-il-mi
ESEN YAYINLARI
Ulama: ter-ke-dil-mi eklinde hecelenir
83
DORU YANLI
1.
Konuma srasnda btn kelimeler ayn

tonda sylenmez; yaanan duygu hline
ve kardaki kiide uyandrlmak istenen
etkiye gre sese bir ak, telaffuza bir
doallk kazandrlr.
DORU
2.
YANLI
Trkede a, e, i sesleri kelime balarnda bulunmaz.
YANLI
3.
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
8.
YANLI
4.
DORU
7.
ESEN YAYINLARI
DORU
9.
DORU
YANLI
5.
10.
DORU
84
6.
YANLI
ELETRME
Sol taraftaki cmlelerde koyu yazlan kelimelerle sa taraftaki ses olaylarn eletiriniz.
RNEK CMLE
SES OLAYI
Bu aacn ka yanda olduunu bileniniz var m?
nl tremesi
Bizi siz korumutunuz.
Kaynatrma
Zannetme ki yaptklarn yanna kr kalr!
Kkte nl deiiklii
Bu kck evde yaamak

ne zor!
nl dmesi
lerlemek iin almak zorundayz.
nsz tremesi
Darack sokan iki tarafnda

ahap evler vard.
nsz yumuamas
Byle bir gnde niin alyorsunuz?
nsz sertlemesi
Bu arabaya bu kadar para

verilir mi hi?
nsz dmesi
Bildiimiz her eyi sana anlattk.
nl daralmas
90
TEST 1
1.
kinci hecesinde dar nl (, i, u, ) bulunan iki

heceli kelimelere nl ile balayan bir ek getirildiinde, ikinci hecedeki nl der ve heceli
olmas gereken kelime iki heceli olur. Bu ses olayna nl dmesi ya da hece dmesi denir.
3.
Bu aklamaya gre aadaki dizelerin hangisinde nl dmesi gereklemitir?
Trke bir kelimenin ilk hecesindeki nl kalnsa (a, , o, u), dier hecelerin nlleri de kaln;
ilk hecesindeki nl inceyse (e, i, , ) dier hecelerin nlleri de ince olur. Bu kurala byk nl uyumu denir.
Bu aklamaya gre aadaki dizelerin hangisinde byk nl uyumuna uymayan bir
kelime kullanlmtr?
A) Bir gemi beni Afrikaya gtrecek

smi bilmiyorum ne olacak
A) Uzaktan gelirken derin akisler
B) Kazablankada bir gn kalacam

Sisler Bulvarn hatrlayacam
B) Kapad getiim yollar sisler
C) Krmz Melek arksndan bir satr

Lodostan bir satr, yamurdan iki
D) Gnlm o kadar temiz brakt
C) Tututu iimde birikmi hisler
E) Ne k brakt, ne iz brakt
D) Senin kirpiklerinden bir satr

Simsiyah bir satr hatrlayacam
4.
E) Seni hatrlatann enesini kracam

Limanda vapurlar uuldayacak
Aadakilerin hangisinde kkte nl deiikliine bir rnek vardr?
ESEN YAYINLARI
A) Bu kitapn baz blmlerini hi anlamadm.

B) O kadar renci kck bir snfta retmenlerini dinliyordu.
C) Sizin beendiiniz oyuncaklar, ocuklarnza
uygun deil.
2.
D) Kasrgada devrilen aalar uzun sre ulam engelledi.
Kimi szcklerde kltme ya da pekitirme yapldnda szce gelen eklerin yapsnda bulunmayan bir nl trer.
E) Bana azck deer verseydi imdi elbette ona

yardm ederdim.
Aadaki cmlelerin hangisinde bu kuraln

rnei yoktur?
A) Bizi epeevre kuatan bu olumsuz ruh hli, aldmz sevinli haberle yerini umuda brakmt.
B) Gkyzn kaplayan simsiyah bulutlar piknik hazrl yapanlarn morallerini bozmutu.
C) Kck evlerinde mutluydular; paralar azck da olsa iyimserlikleri kocamand.
D) Siz de benim gibi sapasalam kalmak ve
gen grnmek istiyorsanz dzenli olarak
spor yapmalsnz.
E) Sanat eserini farkl klan nitelik, biriciklik niteliini tamasdr.
5.
Sreksiz sert nszlerle (p, , t, k) biten kelimelere nl ile balayan ekler getirildiinde kelime
sonlarndaki nszler yumuayarak b, c, d, g,
ye dnr. Bu ses olayna nsz yumuamas denir.
Aadaki dizelerin hangisinde nsz yumuamasna bir rnek vardr?
A) Bir yn toprakla bir para mermer
B) stnde yazl yanla adn
C) Ba ucunda matem renkli serviler
D) Hznyle titreir sanki hayatn
E) Issz bir mezarlk, kimsesiz bir yer
91
Kelime Bilgisi
1.
KELMEDE ANLAM VE KAVRAM
Anlamlandrmak (anlam vermek), zihnimizde gerekleen bir srecin yansmasdr. Anlam (mana), bir
kelimeden, bir szden, bir davran veya olgudan anlalan ey, bunlarn hatrlatt dnce veya nesnedir. Bir sze anlam vermek (anlamlandrma eylemini
gerekletirebilmek) iin o kelimenin ne anlama geldiini bilmek gerekir. Bu da kavramlatrma ile mmkn olur. Kavramlatrmak, bir eyi kavram durumuna getirmek demektir; kavram (mefhum) ise bir nesnenin veya dncenin zihindeki soyut ve genel
tasarmdr.
Bu sreci bir rnekle aklayalm: Bir kiiye Senin iin bir gzellik dnyorum. dediiniz zaman o
kiinin bu sze bir anlam verebilmesi (bu sz anlamlandrmas) iin o kiinin daha nceden kavramlatrma eylemini gerekletirmesi, yani onun zihninde gzellik kelimesinin bir kavram olarak yer etmesi gerekir. Gzellik kavramn bilmeyen, bunu her ne ekilde olursa olsun daha nceden kavramlatrmayan bir
kiinin sylenen sze doru bir anlam vermesi ola-
2.
nakl deildir. O hlde unu syleyebiliriz: Ne kadar

ok kelimenin anlamn biliyorsak, yani zihnimizde ne
kadar ok kavram varsa, birbirimizi anlamamz da o
kadar kolay olur.
ESEN YAYINLARI
Kendi bana belli bir anlam olan, anlam olmasa bile cmledeki anlaml kelimelerle iliki iinde bulunarak belli bir grev stlenen ses birimine kelime
denir. Dil, kelimelerden oluan bir iletiim aracdr.
Daha nce de belirttiimiz gibi her kelime bir dil gstergesidir. Kiiler dil gstergelerini (kelimeleri) kullanarak anlama ve anlama eylemlerini gerekletirir.
Kavramlatrma, var olandan hareketle gerekletirilen soyutlamadr. Sz gelimi sandalye kelimesinin gndergesi (sandalyenin kendisi), bir nesne olarak vardr. Bu kelimeyi her duyduumuzda zihnimizde, yani soyut bir alanda, bir sandalye gsterileni oluuyorsa, biz artk bu kelimeyle ne dendiini anlam,
yani kavramlatrma eylemini yapm, zihnimizde soyut olarak bir sandalye kavram oluturmuuzdur. Bir
baka rnek verelim. Ar sevgi ve ballk duygusu demek olan ve somut alanda (gerek dnyada)
bir karl olan ak, zihnimizde herhangi bir ekilde yer tuttuunda, soyut bir duruma getirilmi, yani
kavramlatrlm olur. Bu kavramlatrma sayesinde
ak kelimesini duyduumuzda, artk ak kavramn bildiimiz iin bu kelimeyle anlatlmak isteneni de
anlar, anlamlandrma eylemini gerekletiririz.
Anlamlandrmada yn, somuttan soyuta, var
olandan var olmayana yneliktir. nce varln, olayn, duygunun kendisi var olur; daha sonra bunlar zihinde soyut duruma getirilir. Sandalyede de akta
da ayn durum sz konusudur.
KELMELERN FARKLI ANLAMLARDA KULLANIMI
Kelimeler, kullanm alanlarna ve dier kelimelerle ilikilerine gre farkl anlamlar kazanr. Kelimelerin farkl anlamlar kazanmasnda tarihsel ve toplumsal gelimeler kadar, bireysel etkenler de rol oynar.
menin gerek anlam akla gelir. Sz gelimi gz dendiinde ncelikle grme organ, ba dendiinde insan veya hayvanda vcudun stnde ya da nnde
bulunan organ anlalr.
u bo tabaklar buraya getir.
a. lk (gerek, temel) anlam: Bir kelimenin zihnimizde uyandrd ilk anlama gerek anlam denir.
Gerek anlam bir kelimenin herkes tarafndan bilinen, kiiden kiiye deimeyen, en yaygn anlamdr.
Bir kelime tek bana kullanldnda genellikle o keli108
Eski tezghlarda hal dokuyan nice gen kz

vard.
Ankarann geni caddelerinde pazar gnleri
kimse olmaz.
Kelime Bilgisi
Ge saatlere kadar bilgisayarn banda kalrsan sabahlar erken uyanamazsn.
RNEK SORU (SS 2001)

Aadakilerin hangisinde, barnmak szcnn anlamyla kullanm birbirine uymamaktadr?
nce srt antalarmz boalttk, ardndan adrlarmz kurduk.
Anlam
Kullanm
Buras, yln her mevA) Bir yerde yaamak,

yaamn srdrmek. siminde gemilerin barnabilecei bir yerdi.
RNEK SORU
Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili kelime
gerek (temel) anlamyla kullanlmtr?
B) evresiyle uyumlu,
alt yerlerin hibirinde
dirlik iinde yaamak. barnamad.
A) Gmleindeki bu ya lekesi kolay kolay kmaz.
C) Bir yerde etkili olmak, ad anlaylarn burageliecek ortam bul- da barnamayacan grmak.
mt.
B) Bu zc olayn benim iin iyi taraf, gzlerimdeki

perdeyi kaldrmas oldu.
D) Doa etkilerinden ko- Souk havalarda barnrunmasn salayacak mak iin kendine kuytu bir
bir yere snmak
yer aryordu.
C) Sen onun oyunca olacak adam deildin.

D Drt koldan saldrya geen dman birlikleri karsnda direnmeye alyorduk.
E) Yerlemek iin uygun Koskoca kentte bir yer

koullar bularak otur- bulup barnamadlar.
mak
E) Trk toplumunun, onun gibi renkli politikaclara ihtiyac var.

ZM:
ESEN YAYINLARI
ZM:
b. Yan anlam: Kelimenin ilk anlamnn dnda konuma ve metin balamnda kazand anlama
yan anlam denir.
Gnmz anlam bilimcileri bir kelimenin ilk anlam dnda artrd ikinci derecedeki btn anlamlar ounlukla yan anlam kapsamnda ele alrlar.
Kelimenin fertlere, gruplara, balama yani kullanm
yerine ve zamanna gre deien ikinci dereceden,
duygusal ve arma bal btn anlamlar, o kelimenin yan anlam olarak deerlendirilir.
RNEK SORU (SS 1998)

I.
Kendini daha fazla yorma; sonra hastalanrsn.
II. Yamur balamadan sen git; ben sonra gelirim.

III. Sadaki iekiden sonra ilk sokaa sapacaksn.
IV. Kurumumuzda imza yetkisi, bakandan sonra genel sekreterindir.
V. Bu ii sonra seninle birlikte yaparz.
Aradn belgeler, masann st gzndeydi.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangilerinde sonra szc ayn anlamda kullanlmtr?
O dalara kar oktan dmtr.
A) I. ve II.
Bu kavanoz ancak bir kilo bal alr.
B) II. ve V.
D) III. ve V.
C) III. ve IV.
E) IV. ve V.
109
Kelime Bilgisi
RNEK SORU
ZM:
I.
Onun bu pikinliine bir anlam veremedik.
II. ounluk salanamad iin toplant ertelendi.

III. Cesaretinin krlmasna sen sebep oldun.
IV. evre temizliine nem vermek gerekir.
Yukardaki cmlelerin hangilerinde alt izili kelimeler gerek anlam dnda (mecaz anlamyla)
kullanlmtr?
c. Mecaz anlam: Kelimenin ilk anlamndan byk lde uzaklap baka bir szlkle karlanan
bir anlam ifade etmesine mecaz anlam denir.
A) I. ve II.
B) I. ve III.
D) II. ve IV.
Ufkunun genilemesini istedii iin gen ve

kltrl insanlarla almay yelerdi.
C) II. ve III.
E) III. ve IV.
ZM:
Kuru bir anlatm olan bu roman okurken ok

sklmtm.

L. Frank Baum, bu dnyadan geerken yle
I
derin izler brakt ki yaamann deerini
II
III
milyonlarca kez kantlam oldu. Bu lmsz
ESEN YAYINLARI
Yasalar inemek, uygar insann niteliklerinden deildir.
yazarn eli dedii anda ocuk edebiyat

IV
yeermeye balad .
V
Bu paradaki numaralanm szlerden hangisinde mecazl bir syleyi yoktur?
A) I.
B) II.
ZM:
C) III.
D) IV.
E) V.
. Terim: Bir bilim, sanat, meslek dalyla veya
bir konu ile ilgili zel ve belirli bir kavram karlayan
kelimeye terim denir.
uyak
cinas
trev
Felsefe, kavramlar; sanat, imgeler;

bilim ise terimler zerine kurulur.
Terimlerin anlamlar, cmledeki kullanllarna
gre deimez.
UYARI
110
Kelime Bilgisi
Duyu organlaryla alglanabilen varlklar karlayan kelimelere somut
anlaml kelime denir:
EK BLG
ta
okul
Duyu organlaryla deil de dnce ya da hayal gcyle alglanabilen ya da alglanabilecei dnlen varlklar ve durumlar karlayan kelimelere soyut anlaml kelime denir. Sz gelimi nsan,
dier varlklardan ayran tek ey, akldr. cmlesinde geen akl, soyut bir kelimedir. Akl kavramn duyu organlarmzn hibiriyle alglayamayz.
Ama hepimiz akl denen eyin var olduunu biliriz. Aadaki kelimeler de soyut anlamldr:
sevin
znt
kin
ANLAM LKLERNE
GRE KELMELER
a. E anlaml (anlamda) kelimeler: Yazllar ve sylenileri farkl; anlamlar ayn olan kelimelere e anlaml kelimeler denir. Trke kkenli kelimelerde e anlamllk ilikisine pek rastlanmaz. nk bir dilde bir kavram veya nesneyi anlatmak iin bir
kelime yeterlidir. Bu adan bakldnda dilimizdeki
e anlaml kelimelerden birinin Trke kkenli, dierinin ise kltrler aras etkileim sonucunda Trkeye
baka dillerden geen bir kelime olduu grlecektir.
Aadaki kelimeler e anlamllk zellii gsterir:
ESEN YAYINLARI
ev
3.
yant
cevap
yazm
iml
RNEK SORU (SS 2001)

Aadaki cmlelerin hangisindeki alt izili szckler anlamca birbirine en yakndr?
A) Bir sre sonra kendisi de bu akmn, bu tartmann iinde yer almt.
B) Bu kitaplar, belirlediiniz ltlere gre sein,
ayrn.
Somut anlaml bir kelime soyut bir anlam kazanabilecei gibi, soyut anlaml bir kelime de somut anlaml bir kelime gibi kullanlabilir. Sz gelimi somut anlamyla beyin, gz, kulak, burun, az
gibi organlar kapsayan, vcudun stnde bulunan
blm; ba anlamndaki kafa kelimesi, mecazlaarak gr ve inanlarn etkisi altnda beliren
dnme ve yarglama yolu, zihniyet anlamnda
kullanlrsa soyut bir anlam kazanr:
C) Kendisine yaplan bu hakszl, bu saygszl

iine sindiremiyordu.
D) Btn bunlar, kendisinin yerine, nne gemek
isteyenler dzenliyordu.
E) Bu makineler tekilere gre daha kullanl, daha
pahaldr.
ZM:
Dnk kargaada kafas yarlan adam,

somut
susuz olduunu sylyormu.

O, kalbi ve kafasyla daima yeni, daima
soyut
gen kald.
111
Kelime Bilgisi
b. Zt (kart) anlaml kelimeler: Birbirine bsbtn aykr nitelik ve durumlar karlayan kelimelere zt anlaml kelimeler denir.
byk
kk
var
yok
I. Yzndeki benler ona ayr bir hava katyordu.

II. Yastn yzn ne zaman deitireceksin?
III. Sende yz olsayd byle davranmazdn.
Yz kelimesinin yukardaki kullanmlarndan
yola karak bu kelimeler arasnda e sesliliin olduunu sylemek yanltr. nk cmlede de
ayn kelime farkl anlam boyutlaryla kullanlmtr. Kelime I. cmlede ilk anlamyla (ehre, sima);
II. cmlede yan anlamyla (koruyucu klf), III. cmlede mecaz anlamyla (utanma) kullanlmtr. Bu
kullanm arasnda belli bir anlamsal iliki vardr.
1. Bir kelimenin olumsuzu ile zdd,

farkl kelimelerdir. Sz gelimi kmak kelimesinin zt anlamls inmek, olumsuzu ise
inmemektir.
UYARI
Bu cmlelerdeki her kullanmla Hava ok

scak, sen de denize gir, biraz yz. cmlesindeki yz kelimesi arasnda e seslilik ilikisi vardr.
nk yzmek eylemiyle I, II ve III. cmlelerdeki
yz kelimesinin kazand anlamlar arasnda hibir anlamsal iliki yoktur.
2. lk anlamlaryla ztlk ilikisine sahip olmayan iki kelime, cmledeki kullanmlarndan tr zt anlaml olabilir. Sz gelimi ak kelimesinin
bir cmledeki zdd kapalyken baka bir cmledeki zdd koyu olabilir:
Resimlerinde ak tonlar ok kullanyordu.

koyu
ESEN YAYINLARI
O gn btn dkknlar akt.

kapalyd
1. Varlklarn saylabilir, llebilir

zelliklerini bildiren kelimeler nicel;
saylamayan, llemeyen zelliklerini bildiren kelimeler ise nitel anlamldr.
EK BLG
Bakkaldan ekmek al.

nicel anlaml
O kadar acmasz birine rastlamamtm.

c. E sesli (seste) kelimeler: Yazllar ve
sylenileri ayn olmasna karn anlamlar arasnda
hibir iliki bulunmayan kelimelere e sesli (seste)
kelimeler denir.
Ne duruyorsun, topu bana at!
Bu at her kouda birinci oluyor.
Yukardaki cmlelerde de grld gibi at kelimesi e seslidir. Sesleri ayn olan bu kelimeler arasnda hibir anlam ilikisi yoktur.
UYARI
Birden ok anlam olan bir kelimenin
ilk anlamyla yan anlam,

ilk anlamyla mecaz anlam,
yan anlamyla mecaz anlam
arasndaki iliki e seslilie rnek gsterilemez:
112
nitel anlaml
2. Ortak zellikleri bulunan kelimeler karlatrldnda, anlamsal ierii geni olanna genel anlaml; dar olanna ise zel anlaml kelime
denir. Sz gelimi baklava, stla, tatl kelimelerini dndmzde tatlnn baklava ve stla kelimelerinden daha kapsaml, daha genel bir kavram yansttn grrz. Bu durumda tatl kelimesi
genel, baklava, stla kelimeleri ise zel anlamldr.
Kelimelerin genel-zel anlaml olmasndan
u da anlalr: Bir kelime, ait olduu trn tmn kapsayacak ekilde kullanlmsa genel, bu trden snrl saydaki ksm kastedecek ekilde kullanlmsa zel anlamldr. Sz gelimi uak kelimesi
Uak, gvenli bir tattr. cmlesinde tm uaklarla ilgili kapsayc bir yargy ifade ettii iin genel; Uak, birazdan alana iner. cmlesinde sadece bir ua kastettii iin zel anlamldr.
Kelime Bilgisi
RNEK SORU
olan erik kelimesinin bugn ortak dilde yalnzca bir

tek bitkinin ve meyvesinin ad haline gelmesi; geni anlamda btn meyveleri ifade eden yemi kelimesinin dar anlamda incir anlamna gelmesi anlam
daralmasna rnek gsterilebilir.
Dncenin sralan bakmndan; Annesini, babasn, kardeini, herkesi srekli zlyordu. cmlesi ile aadakilerden hangisi arasnda bir benzerlik yoktur?
A) Yallar, hastalar, ocuklar, yardma ihtiyac
olan herkesi arabalara bindirdiler.
3. Anlam iyilemesi: Bir kelimenin, eski anlamna gre daha iyi bir anlam ifade eder duruma gelmesine anlam iyilemesi denir. Bugn birok dilde,
ordudaki en yksek dereceyi gsteren mareal kelimesinin Eski Almancada at bakcs, nalbant anlamna gelmesi; Eski Trkede fena, kt anlamnda
kullanlan yabz kelimesinin yavuz biimini aldktan
sonra yaman, yiit anlamnda kullanlmas gibi.
B) Masalar, sandalyeleri, koltuklar, evdeki btn

eyalar onardlar.
C) lk retmenini, btn arkadalarn, yazlar yaylada ailece geirdikleri gzel gnleri unutamyordu.
D) Saz almay, ark sylemeyi, konser vermeyi,
her trl mzik almasn ok severdi.
E) imleri, iekleri, aalar, bahedeki her eyi sulamalsn.
ESEN YAYINLARI
ZM:
4.
KELMELERDE ANLAM
DEMELER
1. Anlam genilemesi: Bir varln bir trn

veya bir blmn anlatan, kullanl alanlar dar olan
eyleri gsteren kelimelerin zamanla o varln btnn, btn trlerini anlatr duruma gelmesine anlam
genilemesi denir. Sz gelimi dl kelimesi eskiden
sadece grelerde verilen mkfat karlarken gnmzde btn yarmalarda verilen mkfatlar
karlar duruma gelmitir.
2. Anlam daralmas: Bir kelimenin daha nce anlatt eyin ancak bir blmn, bir trn anlatr duruma gelmesine, genel anlamdan zel anlama
gemesine anlam daralmas denir. nceleri eftali,
kays, zerdali ve armut gibi meyvelerin ortak ad
4. Anlam ktlemesi: Bir kelimenin eski anlamna gre daha baya, kt bir anlam ifade etmesine anlam ktlemesi denir. Eski Trkede
ufak, kk, ocuk anlamna gelen uak kelimesinin bugn emir kulu; Farsa canl varlk demek
olan canavarn yrtc hayvan; Arapada meslekta
anlamna gelen harf kelimesinin herif eklini aldktan sonra kaba dilde erkek anlamna gelmesi, anlam
ktlemesine rnek gsterilebilir.
5. Anlam kaymas: Bir kelimenin anlam iyilemesi ya da ktlemesine uramadan daha nce anlatt kavramdan ayr, yeni bir kavram ifade
eder duruma gelmesine anlam kaymas denir. Eski Trkede eli, szc, haberci, peygamber anlamlarnda kullanlan savc kelimesinin bugn devlet
adna ve yararna davalar aan, kamu haklarn ve
hukuku yerine getirmek zere yarg katnda sanklar kovuturan grevli anlamnda kullanlmas,
anlam kaymasna rnek gsterilebilir.
6. Anlam aktarmas: Bir kavramn, nesnenin,

niteliin vb.nin onunla bir ynden ilikisi, benzerlii
ya da yaknl olan baka bir kavram, nesne, nitelikle anlatlmasna, bylece bir kelimenin daha nce
karlad anlamn yannda baka bir anlam da karlayacak duruma gelmesine anlam aktarmas denir. Anlam aktarmas, kelimelerin ok anlamllk nitelii kazanmasn salayan en nemli anlam olaydr.
Anlam aktarmalar deyim aktarmalar ve ad aktarmalar olmak zere iki ana gruba ayrlr.
113
Kelime Bilgisi
3. Doadaki nesneler arasnda aktarma: Bu
tr aktarmalarn en nemlileri unlardr:
Deyim aktarmas: Bir kavramn ya da varln, benzerlik ilikisinden tr baka bir kavram ya
da varl karlar duruma gelmesine deyim aktarmas denir. Aslanlarmz anakkalede, Yemende,
Sarkamta korkusuzca savayordu. cmlesindeki aslanlarmz kelimesinde deyim aktarmas vardr.
Bu cmledeki aslan kelimesi nitelik ynnden benzerlik ilikisi kurularak asker kelimesinin yerine kullanlm, baka bir deyile bir varlk benzerlik ilikisinden tr baka bir varl karlar durumu gelmitir.
a. Hayvandan bitkiye aktarma:

aslanaz
kuburnu
katrtrna
b. Hayvandan hayvana aktarma:

kpekbal
Deyim aktarmalar be ekilde karmza kar:

nsandan doaya aktarma, doadan insana aktarma, doadan doaya aktarma, somuttan soyuta
aktarma, duyular aras aktarma.
danaburnu (bcek)
c. Hayvanlardan gk cisimlerine, alet, eya

ve yiyeceklere aktarma:
Bykay (yldz kmesi)
kargaburnu (alet)
1. nsandan doaya aktarma: Bu tr aktarmalarn yerleik dildeki en yaygn kullanmlar, ba,

burun, boaz, gz gibi organ adlarnn doadaki baz varlk ve kavramlar karlamak iin de kullanlmas eklinde karmza kar. Sz gelimi ilk anlamyla
Alnla st dudak arasnda bulunan, kntl, iki delikli
koklama ve solunum organn karlayan burun kelimesi, ekilsel benzerlikten tr Karann, zellikle yksek ve dalk kylarda, trl biimlerde denize
uzanm blmn de karlar duruma gelmi, bylece bu kelime asl anlamnn dnda baka bir anlam da karlar duruma gelmitir.
nsandan doaya aktarma, insana zg fiziksel
ve ruhsal niteliklerin doadaki varlklara aktarlmas
eklinde de gerekleebilir.
Aalar baharn geliini kutluyordu.
nsandan doaya aktarmann olduu bu tr kullanmlar, edeb sanatlar balamnda kapal istiare*
ve kiiletirme (tehis) terimleriyle karlanmaktadr.
2. Doadan insana aktarma: Doadaki nesnelerinin adlarnn ve niteliklerinin insanlar iin kullanlmasna doadan insana aktarma denir. Bu tr aktarmalarda ama genellikle ya birisine hakaret ekmek
(eek, maymun, kz, kei; kereste, odun vb.) ya da
birisini vmektir (sevgili iin fidan, gl, iek; askerler
iin aslan szcn kullanmak vb.).
*
ESEN YAYINLARI
blblyuvas (tatl)
4. Somuttan soyuta aktarma (somutlatrma): Somut anlaml kelimelerin benzerlik ilikisi kurularak soyut kavramlar ve durumlar karlar hle gelmesine somuttan soyuta aktarma denir. Bu tr aktarmalarda soyut kavram ve durumlar, somut anlaml szcklerden yararlanlarak somutlatrlr.
Somutlatrma en yaygn biimde deyimlerde
kullanlr. Kabna smamak, diken stnde oturmak,
ineyle kuyu kazmak, ipin ucunu karmak gibi deyimlerde somut anlaml kelimeler kalplaarak soyut
durumlar anlatm, bir baka deyile soyut durumlar
somut anlaml kelimelerle ifade edilerek, bunlar somut bir durum gibi elle tutulur gzle grlr hle getirilmi, yani somutlatrlmtr.
5. Duyular aras aktarma: Farkl duyularla ilgili niteliklerin ayn sz bei iinde kullanlmasna duyular aras aktarma denir. Sz gelimi scak sfat
dokunma duyusuyla ilgilidir. Bu kelime, grme duyusuyla ilgili olan renk kelimesiyle bir arada kullanldnda (scak renkler), scaklk kavram dokunma duyusuyla deil de grme duyusuyla alglanabilecek bir
zellikmi gibi anlatlm olur. Benzer kullanmlar ac
lk, keskin koku, tatl sz gibi sz beklerinde de
grlebilir.
stiare, tehis ve ad aktarmas iin 9. Snf Konu Anlatml Trk Edebiyat kitabmzn 111. sayfasna baknz.
114
Kelime Bilgisi
Ad aktarmas: Bir kavramn ya da varln, benzerlik dndaki bir anlam ilgisinden tr baka bir
kavram ya da varl karlar durumu gelmesine ad
aktarmas denir. Ad aktarmasyla deyim aktarmas
arasndaki terk fark, ad aktarmasnda asl anlatlmak
istenenle onun yerine kullanlan kelime arasnda benzerlik dnda bir anlam ilgisinin bulunmasdr. Deyim
aktarmasnda benzerlik ilgisi varken ad aktarmasnda
i-d, para-btn, yer-kii, sanat-eser, somut-soyut gibi benzerlik dndaki anlam ilgileri vardr.
RNEK SORU (SS 2009 Ed-Sos)

Aadaki cmlelerin hangisinde Papatyalar, badem ve eriklerden akll davrand ve nc cemreye aldanmayp sabrla bekledi. cmlesindekine
benzer sanatl bir syleyi vardr?
A) Eskiden Beyolu, iyi kt her eyiyle Bat uygarlnn simgesiydi.
B) Beyolu bir zamanlar yalnz Trkiyede deil, yakn douda da ok nlyd.
C) Beyolu, Trkiyenin kltr baehrinin nemli
yerlerinden biri olma zelliini bugn de korumaktadr.
D) stenirse Beyolu yine eski saygnlna, eski gler yzllne ve ekiciliine kavuturulabilir.
E) Eskiden stanbullular, Beyoluna karken derlenir toplanrlar, giyimlerine zen gsterirlerdi.
RNEK SORU (SS 2001)

ZM:
ESEN YAYINLARI
(I) Sonbahar, kendisinden sonra gelecek k mevsiminin gizli telan yaatyor doaya. (II) Amasrada
bir Roma yapt olan Kukayas Yol Ant sar bir rtyle kaplanyor. (III) Hasankeyfteki Artukoullar zamanndan kalma cami, minaresindeki son leylei yolcu ediyor. (IV) Kakarlarda yamur fazla mesai yapmaya balyor. (V) Bolu Dalarnda, Istrancalarda
gezinirken yerlerde aa gvdelerinin hznl yzlerini, acl baklarn gryoruz.
Bu parada numaralanm cmlelerin hangisinde
insana zg bir nitelik doaya aktarlmamtr?
A) I.
ZM:
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
5.
KELME GRUPLARI
Bir varl, kavram, nitelii, durumu ya da hareketi karlamak zere, belirli kurallar iinde yan yana
gelen kelimelerin oluturduu toplulua kelime grubu (sz bei) denir.
A. ANLAMLARINA GRE KELME GRUPLARI

1. Deyim: Bir kavram, durumu karlamak, anlatm daha gzel ve etkili klmak amacyla kalplam, genelde mecaz anlam tayan kelime gruplarna
deyim denir.
O yllarda henz iei burnunda bir niversite rencisi olduum iin olaylar tam da anlayamyordum.
115
Kelime Bilgisi
Bu cmlede geen iei burnunda sz anlamca kalplamtr. Yeni anlamn karlayan bu deyimin iek ve burun kelimeleriyle herhangi bir anlam ilgisi kalmamtr. Ayn durum aada koyu olarak gsterilen deyimler iin de sz konusudur:
RNEK SORU (SS 2008)

Ozann ilk iir kitabn bunca yl ertelemesinin nedeni,
gizlenmeyi seven bir kiiliinin olmasndan ok, yazdklarn kolay kolay beenmeyen, kusursuzu arayan
biri olmasyd sanyorum.
Hi merak etme, o artk tam anlamyla antada keklik.
Kendisinden byle sz edilen bir sanat aadaki deyimlerden hangisiyle nitelendirilebilir?
Tam da iler yoluna girmiti ki, enesi dk olduu iin her eyi syledi, bir uval inciri berbat etti.
A) neyle kuyu kazan

B) i bandan akn olan
C) ine drt elle sarlan
D) ini salama balayan
E) nce eleyip sk dokuyan
Kimi deyimlerde ise deyimi oluturan kelimelerle

deyimin tmnn karlad anlam arasnda ok yakn bir anlam ilgisi vardr. Bu deyimlerde mecazlama yok gibidir. Sz gelimi gerek sulu kendisi olduu hlde, bakalarn sulamaya alanlar iin kullanlan hem sulu hem gl deyimindeki kelimelerin
tek tek anlamlaryla deyimin tmnn yanstt anlam arasnda sk bir anlam ilgisi vardr.
ESEN YAYINLARI
Deyimler genelde fiilleri karladklarndan mastar biimdedir. Bu deyimler dier fiiller gibi herhangi
bir kipte ekimlenebilir:
ZM:
gzden dmek
dt, dersin...
buluttan nem kapmak
kapyordu, kapar...
Kimi deyimler cmle biimdedir:

Klahma (Onu benim klahma) anlat.
Ne i yansn ne kebap.
116
Deyimler kalplam szler olduklar iin deyimi oluturan kelimelerden birinin yerine o kelimenin e ya da yakn anlamls getirilemez. Sz gelimi yznden den
bin para deyimi yznden dklen bin para
eklinde sylenemez. Fakat Trkede baz deyimlerin farkl ekillerde kalplam biimleri vardr.
ok zlemek anlamnda kullanlan burnunda
ttmek ve gznde ttmek deyimleri bu duruma
rnek gsterilebilir.
UYARI
Kelime Bilgisi
RNEK SORU (SS 1999)
I.
ZM:
Hasta sabaha kadar gzn krpmamt.
II. Dn akam ge yattndan uykusunu alamamt.

III. Uykum gelmesin diye sk sk yzm ykadm.
IV. Uykusunun ar olduunu herkes bilirdi.
V. Dnk tartma yznden btn gece gzme
uyku girmedi.
Yukardaki cmlelerin hangilerindeki deyimler anlamca birbirine yakndr?
A) I. ve V.
B) II. ve III.
D) III. ve IV.
C) II. ve IV.
E) IV. ve V.
RNEK SORU
Aadaki cmlelerin hangisinde, cmlede kullanlan deyimin aklamas yoktur?
ZM:
A) Onu birden karmda grnce ok ardm, gzlerime inanamadm.
ESEN YAYINLARI
B) Hazrlanan tasla henz iyice incelemedim, ona

yle bir gz attm.
C) Konumasnda, dinleyicilerin ilgisini ekmeyen,
konu d gereksiz eyler syledi, az kalabal
etti.
D) e balamadan nce deneyimli kiilerin grlerini sormal, onlarn fikrini almalsn.
E) Bu konu zerinde gnlerce alt, sonunda iin
stesinden geldi.
ZM:
RNEK SORU
Aadaki cmlelerin hangisinde yerinde kullanlmam bir deyim vardr?
A) Kadn, durmadan alyor, bir yandan da: im yanyor dostlar! diye baryordu.
B) Olay yerinde, herkes tela iindeyken o kln bile
kprdatmyordu.
C) Odac Halil Efendi, yeni mdr iin: Can tez birine benziyor. dedi.
D) Ev sahibi, konuklarna bakp: Bu ne klk byle!
deyince Aye stne alnd.
E) Grne bavurduum herkes, onun, sznn
eri bir kii olduunu sylyordu.
117
Kelime Bilgisi
2. kileme (tekrar grubu): Aralarnda ses ve /
veya anlam ilgisi bulunan iki kelimenin art arda kullanlmasyla oluan kelime grubuna ikileme denir. kilemeler; anlam pekitirip glendirmek, deiik anlam ilgileri oluturmak vb. amalarla oluturulur. kilemeler ayr ayr yazlr ve ikilemeyi oluturan kelimelerin arasna herhangi bir noktalama iareti konmaz.
kilemeler u yntemlerle oluturulur:
ZM:
3. Atasz: Uzun deneme ve gzlemlere dayanlarak sylenmi, cmle biiminde kalplam,

genellikle t verici bir nitelik tayan, syleyeni belli olmayan zl szlere atasz denir.
a. Anlaml kelimelerin tekraryla oluanlar:

hzl hzl
Ataszleri cmle biimindedir ve genellikle

mecaz anlamldr:
tabak tabak
Tatl dil, ylan deliinden karr.

Biri yer, biri bakar; kyamet ondan kopar.
b. Yansma kelimelerle oluanlar:

tangr tungur
Minareyi alan, klfn hazrlar.
grl grl
Baz ataszlerinde mecazl bir syleyi yoktur:
c. Kart anlaml kelimelerle oluanlar:

ac tatl
Son pimanlk fayda etmez.
irili ufakl
Bugnn iini yarna brakma.
yalan yanl
hsm akraba
d. Biri anlaml dieri anlamsz ya da anlam

gnmzde unutulmu kelimelerle oluanlar:
sk fk
ss ps
ESEN YAYINLARI
RNEK SORU
. E ya da yakn anlaml kelimelerle oluanlar:
Aadaki ataszlerinden hangisi, anlamca birlikte verilen tutum ya da davranla uyumaz?

A) Her ite bir hayr vardr. yimser olma
B) Gl dikensiz, sefa cefasz olmaz. Skntlara
katlanma
C) Salk istersen ok yeme, sayg istersen ok deme. ll davranma
D) Bo f ok langrdar. Bilgilik taslama
E) Bin tasa, bir bor demez. Kuku duyma
e. Her ikisi de anlamsz ya da anlam gnmzde unutulmu kelimelerle oluanlar:

allak bullak
sklm pklm
RNEK SORU (YS 1998)

Aadaki cmlelerin hangisindeki alt izili ikilemede anlamsz bir kelime vardr?
A) Bu evi, bir yl iinde bor har yaptrdlar.
B) Bu rty zene bezene iledi.
C) Onu yalan yanl szlerle avutmaya alt.
D) Eri br yazsn bir trl okuyamadm.
E) Ate yakmak iin ormandan al rp toplad.
118
ZM:
Kimi ataszleri, iletmek istedikleri mesaj ynyle birbiriyle eliir. Sz gelimi Yalancnn mumu yatsya kadar
yanar. atasznde yalan sylememek gerektii vurgusu n plandayken Doru syleyeni dokuz kyden kovarlar. atasznde doruyu konumann insana zarar verecei, dolaysyla baz
durumlarda yalana bavurulmas gerektii yargs n plandadr.
EK BLG
Kelime Bilgisi
Kim bilir ka kere karar verip de balayamadm
bir ii bu yl da ertelemek zorunda kaldm. Trke
Szlk alp batan sona okuma dncem yine hayal oldu. Oysa szcklerin kuytulara yatm, teki
yzleriyle karlamak tadna doyulmaz bir elence
olacakt benim iin.
4. Kalplam fakat yaygnlk kazanmam

kelime grubu (imgesel kelime grubu): Byk bir
blm bir imgenin dile getirilmesi iin dilin iirsel ilevinden yararlanlarak oluturulan, kelimelerin allagelmi anlam ve kullanmlarnn dna klarak meydana getirilen, metin balamnda anlam kazanan kelime gruplarna kalplam fakat yaygnlk kazanmam kelime grubu denir. Bunlarn nemli bir blm
deyimler gibi mastar biimindedir. Bunlarla mastar biimindeki deyimler arasndaki en nemli fark, deyimlerin halka mal olarak yaygnlk kazanmas ve syleyeninin belli olmamasdr.
Bu paradaki alt izili szle, szcklere ynelik

olarak anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) lk anda akla gelmeyen anlamlarn renmek
B) Yapsal zelliklerini tanmak
C) Yenilerini eskilerinden ayrabilmek
D) Gndelik dilde kullanlanlar aratrmak
E) Yeni bir szlk oluturmak

Szlk hazrlamann en g yan szckleri anlam
kayganlndan kurtarma, onlar belli bir yere oturtmadr. Bu da ancak Samuel Butlerin dedii gibi onlarn belirsiz yanlarn sz duvarlaryla kuatmakla gerekleebilir.
ESEN YAYINLARI
ZM:
Bu cmledeki alt izili szle, szcklere ynelik

olarak ne yapld anlatlmtr?
A) Tanmsal snrlar koyulduu
B) Birbirlerinden etkilenilerinin gsterildii
C) armsal deerlerinin belirtildii
D) Zenginletirme yollarnn akland
E) Kullanm sklnn yanstld
ZM:
119
Kelime Bilgisi
RNEK SORU (SS 2006)
D gcm kamlayan, besleyip gelitiren romanlar severim. Yazar bana zgrlk tanmal, beni kapana sktrmamal. Derinlere yaptm yolculuk klavuzsuz olmal ki, srprizlerin hem tedirginliini hem
holuunu bir arada yaayabileyim.
RNEK SORU (SS 2006)

Yazmaya yeni balayanlara, bu alanda yeterli deneyim kazanmam olanlara bir nerim var: nce Trkenin kurallarn tanyn, inceliklerini renin, daha
sonra dil oyunlarna balayn. Dz yolda yrme becerisini kazanmadan ip cambazlna zenirseniz,
vay halinize.
Bu paradaki alt izili szlerle romanla ilgili olarak anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
Bu paradaki alt izili szlerle anlatlmak istenen

aadakilerden hangisidir?
A) Anlatm, okurun dikkatini datacak gereksiz ayrntlara bomamak gerekir.
A) Sz oyunlarna bolca yer vermek, okurlarn anlatlanlar anlamasn engeller.
B) Deiik anlatm biimleri kullanmak romann okunurluunu artrr.
B) Yazar setii konuyla rten, kendine zg, yepyeni bir biem oluturmaldr.
C) Olaylarn srasnn bozulmadan verilii, anlatm

monotonlatrr.
C) Herkesin kolayca anlayp tadna varaca bir anlatm biimi yelenmelidir.
D) Heyecan ve beklenti okuma hzn etkileyen nedenlerdir.
D) Dili sanatl kullanmadan nce doru, gzel ve etkili kullanmay renmek gerekir.
E) Olaylarn nasl gelieceini kestirmek, okuma merakn dondurur, hazzn snrlar.
E) Anlatmda tekdzelie dmemeye allmaldr.
120
ESEN YAYINLARI
ZM:
ZM:
Kelime Bilgisi
c. Zarf-fiil grubu: Bir zarf-fiille bu zarf-fiile bal kelimelerden oluan kelime grubuna zarf-fiil grubu denir. Zarf-fiiller, fiil anlamlarn korumakla birlikte
cmlede herhangi bir kipte ekimlenmeyen, ekimli
bir fiilin zamann, durumunu vb. belirterek zarf grevinde kullanlan kelimelerdir. Zarf-fiiller en ok u eklerle tretilir: -a -a, -arak, -p, -nca, -al, -ken,
-madan, -makszn, -makla, -asyla, -dka -rcasna, -mcasna, -()yormucasna, -acakmcasna, -r (-ar, -r) -maz, -dnda.
B. YAPILARINA GRE KELME GRUPLARI

Yaplarna gre kelime gruplar u balklar altnda incelenir: Fiilimsi gruplar, tekrar gruplar, edat
gruplar, balama gruplar, sfat tamlamalar, isim
tamlamalar, nlem gruplar, kii ismi gruplar, unvan gruplar, say gruplar, ksaltma gruplar, birleik fiiller.
1. Fiilimsi grubu: Bir fiilimsi (eylemsi) ile bu fiilimsiye bal kelimelerden oluan kelime grubuna fiilimsi grubu denir. Bir fiilimsi grubunda nce fiilimsiye bal olan kelimeler, sonra fiilimsi gelir. eit fiilimsi grubu vardr: sim-fiil grubu, sfat-fiil grubu, zarffiil grubu
ESEN YAYINLARI
a. sim-fiil grubu: Bir isim-fiille bu isim-fiile

bal kelimelerden oluan kelime grubuna isim-fiil
grubu denir. sim-fiiller; dier fiiller gibi kl, durum,
olu bildirmekle ve -ma, -me ekleriyle olumsuzlar yaplabilmekle birlikte herhangi bir kipte ekimlenmeyip isim grevinde kullanlan kelimelerdir. sim-fiiller, fiil kk ve gvdelerine getirilen -ma, -me, -mak,
-mek, -i, -i, -u, -u ekleriyle tretilir.
Bugne kadar yaadklarmz unutarak

hayata yeniden merhaba diyoruz.
2. kileme (tekrar grubu): kilemeler konusuna

Anlamlarna gre kelime gruplar bal altnda deinildiinden burada ayrca deinilmeyecektir.
Sorularmza cevap vermek zorundasnz.
b. Sfat-fiil grubu: Bir sfat-fiille bu sfat-fiile

bal kelimelerden oluan kelime grubuna sfat-fiil grubu denir. Sfat-fiiller, fiil anlamlarn korumakla birlikte cmlede herhangi bir kipte ekimlenmeyen,
bir isim unsurunun eitli zelliklerini anlatarak onun
sfat grevinde kullanlan kelimelerdir. Sfat-fiiller, fiil
kk ve gvdelerine getirilen -an, -as, -mez, -ar, -dik,
-ecek, -mi ekleriyle tretilir.
Size her konuda yardmc olabilecek arkadalarmz var.
3. Edat (ilge) grubu: Bir edatla bu edata bal bir isim unsurunun oluturduu kelime grubuna
edat grubu denir. Edatlar, kendilerinden nceki kelimelerle anlamsal ve dil bilgisel balant kurarak genellikle sfat ya da zarf grevinde kullanlan kelime
gruplar oluturur. Edat gruplarnda isim unsuru bata, edat sonda bulunur.
isim unsuru +
edat
= edat grubu
retmenim
gibi
= retmenim gibi
para
iin
= para iin
anlamasna
ramen = anlamasna ramen
eitli sz gruplar edat gruplarnda isim unsuru

olarak kullanlabilir:
unuttuu her eyi hatrlamaya balayan bir insan gibi
sfat
isim
sfat tamlamas
edat grubu
121
edat
Kelime Bilgisi
4. Balama grubu: Balalarla birbirine balanm iki ya da daha ok isim unsurunun meydana
getirdii kelime grubuna balama grubu denir. Balalar, e grevli kelimeleri ve anlamca ilgili cmleleri
birbirine balamaya yarayan, kendi balarna bir anlam tamayan ve, ile, veya, ya da, fakat, ama, nk gibi kelimelerdir.
Atatrk, cumhuriyet eitiminin hedefleri iin iki

temel ilkeye dikkatleri ekmi; bunlarn nemini
ve nasl gerekletirileceini u ifadelerle ortaya
koymutur: Mill eitim ilerinde kesinlikle zafere ulamak lazmdr. Bir milletin gerek kurtuluu
ancak bu ekilde olur. Bu zaferin kazanlmas iin
eitimin sosyal hayatn ihtiyalarna cevap vermesi ve an gereklerine uygun olmas gerekir.
zengin
+ ve
+ kibirli
= zengin ve kibirli
babalar
+ ile
+ oullar
= babalar ile oullar
olmak
+ ya da
+ olmamak
= olmak ya da olmamak
eitli sz gruplar balama gruplarnda isim unsuru olarak kullanlabilir:

Doduu kente gitmek ve orada yaamak istiyordu.
isim-fiil grubu
ESEN YAYINLARI
isim unsuru + bala + isim unsuru = balama grubu
Atatrk, eitim sisteminin; eitim programlarnn bilimsel olmasnn nemi zerinde durmutur.
Ona gre, an ve toplumun ihtiyalarna cevap verecek bir eitim sistemi, bilimsel yntemlere arlk vermelidir. Okullarmzda, temel ve uygulamal bilimlere, aratrmaya nem verilmelidir.
Eitim programlar, bilim alanndaki en yeni gelimeleri gz nnde tutmaldr.
isim-fiil grubu
balama grubu
5. Sfat tamlamas: Bir sfat unsuruyla bir isim

unsurunun oluturduu kelime grubuna sfat tamlamas denir. Sfatlar, herhangi bir ekim eki almadan
isim unsurlarnn nne gelerek bunlarn eitli zelliklerini bildiren, bunlara sorulan nasl, hangi, ka gibi sorulara cevap veren kelimelerdir.
Yan stundaki metin parasnda krmzyla gsterilenler sfat, koyu siyahla gsterilenler isim unsurlardr. Sfat tamlamalar bu sfat ve isim unsurlarn bir
araya getirilmesiyle oluturulmutur.
Bir sfat tamlamas, biri sfat dieri isim olmak

zere yalnzca iki kelimeden oluabilecei (u ifadeler, mill eitim, bir millet, gerek kurtulu, bu ekil, bu
zafer, sosyal hayat) gibi birden ok kelimeden de oluabilir. Yani kelime gruplar sfat tamlamalarnda sfat
ya da isim unsuru olarak grev alabilir. Sz gelimi bir
sfat-fiil grubu, bir balama grubu, bir tekrar grubu, bir
isim tamlamas vb. bir sfat tamlamasnda sfat olarak
kullanlabilir. Ayn durum, isim olarak kullanlan unsur
iin de sz konusudur. Yani bir isim tamlamas, bir sfat tamlamas ya da bir balama grubu; bir sfat tamlamasnda isim unsuru olarak kullanlabilir:
Okullarmzda, temel ve uygulamal bilimlere, aratrmaya nem verilmelidir. cmlesinde geen temel
ve uygulamal bilimler sfat tamlamasnda sfat unsuru, bir kelime grubudur.
temel ve uygulamal
sfat bala
sfat
balama grubu
temel ve uygulamal + bilimler

sfat unsuru
+ isim unsuru
sfat tamlamas
an ve toplumun ihtiyalarna cevap verecek bir eitim sistemi, bilimsel yntemlere arlk vermelidir.
cmlesindeki an ve toplumun ihtiyalarna cevap verecek bir eitim sistemi sfat tamlamasnda
hem sfat hem de isim unsuru kelime gruplarndan olumaktadr.
an ve toplumun
balama grubu
an ve toplumun ihtiyalar
belirtili isim tamlamas
eitim sistemi
belirtisiz isim tamlamas
bir eitim sistemi

sfat
isim unsuru
sfat tamlamas
122
Kelime Bilgisi
an ve toplumun ihtiyalarna cevap verecek
sfat-fiil grubu
an ve toplumun ihtiyalarna cevap verecek
+
+
sfat unsuru
bir eitim sistemi

isim unsuru
sfat tamlamas
6. sim tamlamas: lgi hlinde bulunan bir isim unsurunun iyelik ekini alm baka bir isim unsuruyla oluturduu kelime grubuna isim tamlamas denir. sim tamlamasnn ilgi hlinde bulunan unsuruna tamlayan, iyelik ekini alm unsuruna ise tamlanan denir.
a. Belirtili isim tamlamas: Tamlayann ilgi, tamlanann iyelik ekini ald isim tamlamalarna belirtili isim
tamlamas denir.
isim unsuru + ismin ilgi hli eki
eitimimiz + in
tamlayan
isim unsuru + iyelik eki
tamlanan
temel + i
b. Belirtisiz isim tamlamas: Tamlayann ilgi ekini almad, tamlanann iyelik ekini ald isim tamlamasdr.
isim unsuru
eitim
tamlayan
tamlanan
programlar +
c. Zincirleme isim tamlamas: Bir isim tamlamasn oluturan unsurlardan herhangi biri (tamlayan-tamlanan) ya da her ikisi isim tamlamasysa bu tr tamlamalara zincirleme isim tamlamas denir. Bir kelime grubuna
zincirleme isim tamlamas denebilmesi iin o tamlamann iinde en az bir isim tamlamasnn daha olmas gerekir.
cep
telefonu - nun
tamlayan
tular
babam - n
nfus
czdan
tamlanan
belirtisiz isim tamlamas
tamlayan
tamlanan
zincirleme isim tamlamas
Hakann kardei-nin askerlik arkada
123
Kelime Bilgisi
Aslnda tr bakmndan isim olan
baz kelimeler tamlama eklerinden
hibirini almadan da tamlama oluturabilir. Taksz
isim tamlamas olarak adlandrlan bu tr tamlamalarda tamlayan durumundaki kelime, tamlanann
ya neden yapldn (plastik kova, cam vazo) ya
da neye benzediini (zeytin gz, cennet vatan) bildirir. Bu tr tamlamalarla ilgili yle bir kan vardr:
Tamlayan, tamlanann neden yapldn bildiriyorsa bunlar isim tamlamas, neye benzediini bildiriyorsa sfat tamlamasdr. Bu dnce gnmzde
geerliini yitirmek zeredir. Gnmz dil bilimcileri bu tr tamlamalarn tmnn sfat tamlamas olduu konusunda neredeyse gr birlii iindedir.
EK BLG
Eski yllarda olduu gibi, bizi bize anlatan sanat

I
yani tiyatro, izleyici tarafndan bu dnemde de ilgiyle
II
karland. zellikle Devlet Tiyatrolar, hem dzenleIII
dii festivaller hem de sahneledii oyunlarla
IV
verimli bir yl geirdi.
V
Yukardaki alt izili tamlamalardan hangisi tr
bakmndan tekilerden farkldr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM: Bu paradaki alt izili tamlamalardan drd

sfat, biri isim tamlamasdr.
1. Belirtili ve zincirleme isim

tamlamalarnda tamlanan, tamlayandan nce sylenmi olabilir:
ESEN YAYINLARI
UYARI
Ne iindeyim zamann zaman-n i-i

tamlanan
tamlayan
tamlayan
tamlanan
Ne de bsbtn dnda
Ahmet Hamdi Tanpnar
RNEK SORU (SS 1999)

Aadaki dizelerin hangisinde, tamlanan tamlayandan nce sylenmi bir belirtili ad tamlamas vardr?
A) Beni, sokamza dnen eski, tahta kprden
geirin
B) Mjdeye kosun komu ocuklar evimize
C) Scack tarhana orbasnn iimiyle balasn
sabah
D) Ktlarla camlarn rteyim pencerelerin
E) Eski, lk akamlar yamurla alsn kapmz
124
Kelime Bilgisi
mndan birer sfat tamlamasdr. Bu sfat tamlamalarndan biri (bir millet), ismin ilgi hli eki olan -ini
alarak tamlayan; dieri (gerek kurtulu), iyelik eki
olan -iyi alarak tamlanan olmutur.
ZM: D seeneinde tamlanan, tamlayandan

nce sylenmi bir belirtili ad tamlamas vardr:
Katlarla camlarn rteyim pencerelerin
tamlanan
tamlayan
pencerelerin camlar
tamlayan
bir millet
tamlanan
sfat
gerek kurtulu
isim
sfat
sfat tamlamas
belirtisiz ad tamlamas
isim
sfat tamlamas
2. Kelime gruplar isim tamlamalarnda

tamlayan ve tamlanan olarak grev alabilir. Sz
gelimi bir sfat tamlamas ya da bir balama grubu,
bir isim tamlamasnn tamlayan ya da tamlanan
olarak kullanlabilir.
ESEN YAYINLARI
Cevap D
isim unsuru + ismin ilgi hli eki
bir millet + in
+ gerek kurtulu + u
+
tamlanan
tamlayan
belirtili isim tamlamas
7. nlem grubu: Bir nlemle bir ya da birden

ok isim unsurundan oluan kelime grubuna nlem
grubu denir. nlem grubunda nlem bata, isim unsuru sonda grev alr.
Bir milletin gerek kurtuluu ancak bu ekilde olur. cmlesinde geen bir milletin gerek
kurtuluu kelime grubu da belirtili bir isim tamlamasdr. Bu tamlamann tamlayan bir milletin,
tamlanan ise gerek kurtuluudur. Grld gibi tamlamann her iki isim unsuru da bal bana
bir kelime grubudur. Bu kelime gruplar tr bak-
nlem
isim unsuru
nlem grubu
ey
koca stanbul = Ey koca stanbul
hey
ocuklar
Hey ocuklar
aman
Allahm
Aman Allahm
8. Kii ismi grubu: Kii ismi olarak kullanlan zel isimlerin oluturduu kelime gruplarna kii ismi grubu
denir.
Yusuf Ziya Orta
Orhan Pamuk
Mehmet kif Ersoy
9. Unvan grubu: Bir kii ismiyle unvan ya da akrabalk bildiren bir isimden oluan kelime grubuna unvan
grubu denir. Unvan grubunda kii ismi bata, unvan-akrabalk ismi sonda bulunur:
kii ismi + unvan ya da akrabalk ismi =
unvan grubu
Ali
avu
Ali avu
ar
Bey
ar Bey
Kii ismi gruplar, unvan gruplarnda grev alabilir:

kii ismi
+ unvan ya da akrabalk ismi =
Kzm Karabekir +
unvan grubu
Paa
Kzm Karabekir Paa
Bey
Fazl Hsn Bey
kii ismi grubu
Fazl Hsn
kii ismi grubu
125
Kelime Bilgisi
Bir sfatla bir zel isimden oluan kalplam kelime gruplar da birer kii ismi grubudur. Sfat
tamlamas gibi duran bu tr kelime gruplarnda sfat, asl ilevinden uzaklap kendisinden sonra gelen zel isimle birlikte bir kiinin zel ismini karladndan bu tr kelime gruplarn sfat tamlamas saymak yanltr:
UYARI
Drdnc Murat
eyh Bedrettin
Ulubatl Hasan
10. Say grubu: Basamak sistemine gre sralanm say isimlerinin oluturduu kelime grubuna say grubu denir.
otuz dokuz
yz yirmi sekiz
be bin elli drt
nce sayma sistemine uygun bir say sfatnn, ardndan yz, bin, milyon, milyar, trilyon, katrilyon,
kentilyon vb. kelimelerin geldii kelime gruplar, say grubu deil, sfat tamlamasdr.
iki yz
drt bin
sfat isim
sfat
milyon
isim
sfat
be milyar
isim
sfat
isim
drt trilyon
sfat
isim
Say gruplar, bu tr sfat tamlamalarnda sfat unsuru olarak grev alabilecei gibi bu tr sfat tamlamalar da say gruplarnda grev alabilir.
Yz on alt
say grubu/sfat
milyon
say ismi
sfat tamlamas
drt yz yirmi sekiz milyon

say grubu/sfat
alt yz otuz yedi bin
say ismi
say grubu/sfat
say ismi
say grubu
11. Ksaltma grubu: eitli kelime gruplarnn ve cmlelerin ypranmas ve kalplamas yoluyla oluan kelime gruplarna ksaltma grubu denir. Ksaltma grubunu oluturan kelimeler arasndaki balant, hl ya da iyelik
ekleriyle salanr.
salonu geni olan ev
salonu geni ev
sfat-fiil grubu
ksaltma grubu
126
Kelime Bilgisi
12. Birleik fiiller: Birden ok kelimeden oluup
3. Srerlik birleik fiili:
tek bir hareketi, durumu, oluu karlayan fiillere bir-
asl fiil + zarf-fiil eki (-a, -e, -p, -ip, -up, -p) + dur/kal/gel/
leik fiil denir.
git/gr + kip eki + kii eki
O, bildiklerini anlatadursun; sen, bu arada

iini yapmaya devam et.
A. Kurall birleik fiiller: Zarf-fiil ekini alm bir
Adamda ne ene varm be kardeim, saatlerce konuup durdu!
fiille baka bir fiilin birlemesi sonucunda olumu fiillerdir. Bu tr fiillerde ilk kelime gerek anlamn ko-
ten ok ge dner, ouz zaman yemek

yemeyi unutur, oturduu yerde uyuyakalrd.
rurken ikinci kelime asl anlamndan syrlarak birinci

kelimeye yeterlik, tezlik, srerlik, yaklama anlamlarndan birini katar.
1. Yeterlik birleik fiili:

asl fiil + zarf-fiil eki (-a, -e) + bil + kip eki + kii eki
Bu ksa iiri sen de ezberleyebilirsin.
Baz srerlik birleik fiillerinde zarffiil eklerinin yerine geni zaman ve

grlen gemi zaman kiplerinin ekleri de kullanlabilir:
1. Yeterlik birleik fiili yukardaki rneklerde de grld gibi asl fiile

gc yetme, olaslk, izin vb. anlamlar katar.
UYARI
2. Yeterlik birleik fiilinin olumsuzunda bilmek fiili genellikle kullanlmaz.

gelirim
basit fiil
gelebilirim
birleik fiil
gelmem
basit fiil
gelirim fiilinin
olumsuzu
ESEN YAYINLARI
EK BLG
Yemene gidip de dnmeyenler iin bu trky syler dururdu.

Nice gzellerle balandm kaldm/Ne bir
vefa grdm ne faydalandm.
4. Yaklama birleik fiili:

asl fiil + zarf-fiil eki (-a, -e) + yaz + kip eki + kii eki
Birden gzleri doldu, alayayazd.
gelemem
birleik fiil
gelebilirim fiilinin
olumsuzu
2. Tezlik birleik fiili:

asl fiil + zarf-fiil eki (-, -i, -u, -u) + ver + kip eki + kii eki
Kap alverdi, tanmadmz bir adam ieri girdi.
Yaklama birleik fiilinde bir fiilin

gereklemesine ramak kald, az
kalsn o fiilin oluverecei anlam vardr.
EK BLG
B. Yardmc fiille yaplan birleik fiiller: Tek

bana da anlam olduu hlde cmle iinde bal bana bir anlam ifade edecek biimde (asl fiil olarak)
kullanlmayan, isim unsurlarndan sonra gelerek onlarla birleik fiil oluturan et-, eyle-, yap-, kl-, ol-,
buyur- kelimelerine yardmc fiil; bir isim unsuruyla
bir yardmc fiilden oluan birleik fiillere de yardmc fiille yaplan birleik fiil denir.
127
Kelime Bilgisi
Konumalarnza dikkat edin, kimseye hakaret etmeyin.
Arap atlar yakn eyler ra/Yce dadan
aan yollar bizimdir (Dadalolu)
Et- ve ol- kelimeleri cmlede

kendi balarna bir anlam ifade ettiklerinde yardmc fiil deil, asl fiil olarak kullanlr.
UYARI
ki daha yedi eder.
Zaman kavram tayan sfat-fiiller

ve baz ekimli fiiller, yardmc fiille yaplan birleik fiillerde isim unsuru olarak grev
alabilir. Ol- ve bulun- yardmc fiilleriyle oluturulan bu tr birleik fiillere karmak fiiller de denir.
Bizi buraya arma nedeninizi anlam
olduk.
Birbirimizi tanmaz olaydk!
ESEN YAYINLARI
EK BLG

Yeil, upuzun kavaklklar geride kalyor.
I
Uzaktan, kaleye srtn dayayan kocam konaklar,
II
plak, boz renkli tepeler grnyor.
III
Konak balkonlarnn korkuluklar, Dou masallarndan
IV
dn alnmasna byleyici. Renkler her ayrnty
V
belirginletiriyor sanki; aalar yeil, ehir kahve,
kale siyah.
Bu paradaki alt izili tamlamalardan hangisi, tr
bakmndan tekilerden farkldr?
C. Anlamca kaynam birleik fiiller: Bir ya

da birden ok isimle bir fiilin anlam kaymas yoluyla
oluturduu kalplam fiillere anlamca kaynam
birleik fiiller denir. Bu tr fiillerin ok nemli bir blm mecaz anlam kazanarak deyimlemitir.
ok nemli bir konuya parmak bastnz.
Azndan yel alsn, bu ne biim konuma?
Gzn drt a, her an her ey olabilir.
im kan alyor ama hibir ey yapamyorum.
128
A) I.
ZM:
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Kelime Bilgisi
Bir cmledeki kelime gruplarn bulmak iin ncelikle o cmleyi gelerine ayrmak gerekir. gelerine
ayrlan bir cmlede birden ok kelimeden oluan her unsur, bir kelime grubudur.
RNEK
Ece Ayhan, 1950 kua iinde okuyucuyu kendinden ve okuduklarndan kukulandran ilk addr.
zne
yklem
Grld gibi bu cmle, temelde iki kelime grubundan olumaktadr. imdi de bu kelime gruplarn inceleyelim.
Ece Ayhan, 1950 kua iinde okuyucuyu kendinden ve okuduklarndan kukulandran ilk addr.
kii ismi grubu
sfat tamlamas
1950 kua iinde okuyucuyu kendinden ve okuduklarndan kukulandran

sfat unsuru
ilk ad
isim unsuru

sfat-fiil grubu
ilk ad
sfat tamlamas
Fiilimsiler, temel cmlelere bal yan cmlecikler oluturur ve bu cmleciklerin yklemleri olarak grev
alrlar. Dolaysyla bir fiilimsi grubunda yer alan kelime gruplarn bulmak iin yan cmleciin de gelerini bulmak gerekir.

dolayl tmle
nesne
dolayl tmle
yklem
Grld gibi yan cmlecikte de temel cmlede olduu gibi iki kelime grubu grev almtr.
1950 kua ii
kendinden ve okuduklarndan
zincirleme isim t.
balama grubu
1950 kua ii
tamlayan
tamlanan
1950 kua
b.siz isim tamlamas
1950 kua tamlamasndaki tamlayan unsuru (1950), kelime olarak dnldnde (bin dokuz yz elli) bir say grubu olarak deerlendirilebilir.
129
Kelime Bilgisi
LME
DEERLENDRME
Kelime Bilgisi
BLG - YORUM
Bir kelimenin birden ok anlamnn olmasn hangi gerekeyle aklamak mmkndr?
6.
Deyim aktarmas ile ad aktarmas arasnda ne fark vardr?
2.
sim-fiil grubunu tanmlayarak birka rnek veriniz.
7.
Terim nedir, terimle imge ve kavram arasnda nasl bir iliki kurulabilir?
3.
Anlam daralmas nedir, rnek vererek cevaplaynz.
8.
Birleik fiiller kaa ayrlr, aralarnda ne

fark vardr?
4.
Balama grubu nedir, rneklerden yararlanarak aklaynz.
9.
Somut anlamla soyut anlam arasndaki

fark belirtiniz.
5.
Anlam iyilemesi nedir, rnek vererek

aklaynz.
10. nlem grubunu tanmlayarak bu kelime

grubuna birka rnek veriniz.
130
ESEN YAYINLARI
1.
Kelime Bilgisi
DORU YANLI
Duyu organlaryla alglanabilen varlklar
karlayan kelimelere somut anlaml
kelime denir.
DORU
2.
DORU
5.
132
YANLI
Edip Cansever ilk iirlerini 1940l yllarda yaymlamtr. cmlesindeki iirlerini

kelimesi gerek (ilk, temel) anlamda kullanlmtr.
DORU
7.
8.
YANLI
YANLI
Bir kelimenin asl anlamn kaybetmeden

bu anlamyla ilgili baka kavramlar anlatr
duruma gelmesine ok anlamllk denir.
DORU
9.
YANLI
Kalp ameliyatlarnda lkemiz ok baarl. cmlesindeki kalp kelimesi soyut anlamldr.
DORU
YANLI
Eskiden fena, kt anlamnda kullanlan

yabz kelimesinin yavuz biimini aldktan sonra yaman, yiit anlamnda kullanlmas anlam iyilemesine rnek gsterilebilir.
Bu katta kim oturuyor. ile Yemee biraz

su kat! cmlesindeki alt izili kelimeler
e anlaml kelimelere rnek gsterilebilir.
DORU
YANLI
Bir bilim, sanat, spor, meslek dalyla ilgili

zel ve belirli bir kavram karlayan kelimeye imge denir.
DORU
4.
YANLI
Sesleri ayn anlamlar tamamen farkl kelimelere mecaz anlaml kelime denir.
DORU
3.
6.
ESEN YAYINLARI
1.
YANLI
Gemiten gnmze ulam, gzlem

ve deneyimler sonucu ortaya km, syleyeni belli olmayan, genellikle t verici bir nitelik tayan kalplam zl szlere atasz denir.
DORU
YANLI
10. zmirin en gzel sahil yerleimlerinden

biri olan Urlada iskele evresinde gnlk
hayat denizle i iedir. cmlesindeki sahil kelimesi mecaz anlamda kullanlmtr.
DORU
YANLI
Kelime Bilgisi
ELETRME 1
Gelmek kelimesinin aada verilen anlamlaryla rnek cmlelerde verilen kullanmlarn eletiriniz.
ANLAM
KULLANIM
Ulamak, varmak.
Birazck tmeye gelmiyor,

hemen hastalanyor.
sabet etmek.
Att top gzme geldi.
Varln srdrmek, yaamak, intikal etmek.
Biz nden gidiyorduk, ocuklar

arkadan geliyordu.
Belli bir sre dolmak.
Bu davranlardan ne gelir bilinmez.
Kadar olmak.
Siz de dediime geldiniz.
zlemek, takip etmek.
imdi yoldaym, bir saate geliyorum.
Katlmak, eklenmek.
Eski alardan birok ant amza kadar gelmitir.
Sonu kmak.
Gayrimenkullerinin kiralarndan
onlara ayda on bin lira gelir.
Dayanmak, tahamml etmek.
Vakit leni gemi, ikindiye geliyordu.
10
Bir eye sonradan inanmak,

hak vermek.
Musluktan su gelmiyor.
11
Kazanlmak, salanlmak.
Boyu ancak omzuma geliyor.
12
Akmak.
Trkede ekler kelimelerin sonuna gelir.
137
Kelime Bilgisi
TEST 1
1.
Aadaki cmlelerin hangisinde ev szc dierlerinden farkl bir anlamda kullanlmtr?
3.
I.
Dar kacaksanz elektrii mutlaka kapayn.
II. ler iyi olmad iin fabrikay kapamak zorunda kald.
A) Kentteki eski evlerin tavanlarn ssleyen ahap ilemeler, ok ince bir zevkin yansmasyd.
III. O konuyu bir daha amamak zere kapayalm.
B) Biz bu evlerin yapmnda teknolojinin btn

olanaklarndan yararlanmaya altk.
IV. Buradan gelecek parayla borlarm kaparm

herhalde.
C) O mahallede ne satlk ne de kiralk bir ev bulabilirsiniz.
V. u irkin bina btn manzaray kapad.
D) Ben evime ok dknm, onlar olmadan

hibir ey yapamam.
Kapamak szc yukardaki numaralanm cmlelerde ka deiik anlamda kullanlmtr?
E) Bir evde jakuzi yoksa o evde yaanmaz, diyebilecek kadar yabancyd bize.
A) 1
ESEN YAYINLARI
4.
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
Kalan kelimesi aadaki cmlelerin hangisinde terim olarak kullanlmtr?

A) Giden sevgiliden geride kalan, sadece gzel
gnlerin tesellisidir.
B) Parann ounu harcadm, kalanla da kendime bir cep telefonu alacam.
C) Blme ileminde blnenden artan sayya
kalan denir.
D) Arkada kalan ocuk, Beni burada brakmayn. diye bard.
2.
E) nce biz karnmz doyurduk, yemeklerden

arta kalan da kedimize verdik.
Acmak kelimesi aadakilerin hangisinde

Ona deer veriyordum, bu olaydan sonra dorusu emeklerime acdm. cmlesindeki anlamyla kullanlmtr?
A) Ameliyattan sonra szde iyileecektim, oysa
imdi her yerim daha ok acyor.
B) Czdanm kaybettiime acmyorum da iinde kimliim vard, tek buna zlyorum.
C) Acyan gzlerle bakma bana, benim senden
merhamet istediim yok.
D) Allah, ocuklarna acsn; bizim bu konuda
yapacamz bir ey yok!
E) Gz yal anasna babasna acdm da o
dzenbaz mahkemeye vermekten vazgetim.
140
5.
Aadaki alt izili szcklerden hangisi gerek anlamyla kullanlmtr?

A) Golleri art arda yiyen kar takm, neye uradn anlayamadan dald.
B) Ortal kartran sensin, suu niin bize atyorsun?
C) Byle ar bir hastalktan sonra seni aramzda grmek ne gzel!
D) Bu dersin hayatmzn hangi dneminde ne
ie yarayacan bilen biri var m?
E) Uan acil ini yapmas kanatlarndaki bir
sorundan kaynaklanyordu.
Kelime Bilgisi
6.
I.
Kalemle be sayfa yazlan bu yaz, bilgisayar

ktsyla en fazla iki sayfa tutar.
8.
II. Verdii sz hibir zaman tutmaz, bizi hep

yar yolda brakr.
Hayat kelimesi aadakilerin hangisinde

Bu hayat pahallnda ayakta kalmaya alanlar tebrik ediyorum. cmlesindeki anlamyla
kullanlmtr?
III. Onun bir iki yalann tuttuum gnden beri

benimle konumaz oldu.
A) Hayatn yazlaryla kazanan bu insanlara

deer vermeliyiz.
IV. Sakaryaya gidersek kk bir ev tutar, orada birka ay kalrz.
B) Meslek hayatm boyunca hep ilklere imza attm, altm kurumlarda yeniliklerin ncs oldum.
V. Yzlm binlerce kilometre tutan bu toprak paras bir zamanlar bizimdi.
C) Gece hayatna dkn olmakla vnen bir

zavalldan farkszd o an.
Tutmak kelimesi yukardaki numaralanm

cmlelerin hangilerinde ayn anlamda kullanlmtr?
D) Kyden genler, ehir hayatna almakta

zorluk ekiyor.
A) I. ve II.
E) Onun hayatn bir de bu kitaptan okusan dnyay farkl alglamaya balarsn.
B) I. ve V.
D) III. ve IV.
C) II. ve III.
E) IV. ve V
ESEN YAYINLARI
9.
Aadaki alt izili szcklerden hangisi mecaz anlamda kullanlmtr?

A) kinci Yeni airlerinin kullandklar dil, ncekilerden ok farklyd.
B) Senin souk akalarndan rahatsz olmayan
biri var mdr?
C) Sanatn her dalyla ilgilenmeyi istemek, aslnda ocuksu bir abadr.
D) Alt aylk bebein elinden tutarak onu yrtmeye almak ne komik!
7.
I.
zel eyalarma kimse dokunmasn, ben sizin eyalarnz kartryor muyum?
II. Sobaya dokunma, elin yanar; sonra sylemedi, deme!

III. Onun bu szleri arkadama ok dokundu,
oysa biz onunla ilgili hep gzel eyler konumutuk.
E) Allah saklam, daha kt bir durumla da

karlaabilirdiniz.
10. Arlk kelimesi aadakilerin cmlelerin

hangisinde dikkati ve abay bir ey zerinde
younlatrmak anlamnda kullanlmtr?
IV. Bu yemekler bana dokunuyor, doktor bunlardan uzak durmam gerektiini syledi.
A) Bugnlerde stmde bir arlk var; kendimi

halsiz hissediyor, hibir ey yapmak istemiyorum.
V. Size ka defa Bu belgelere dokunmayn,

bunlarda gizli ve ok nemli bilgiler var. dedim.
B) Gelen hediyelerin arl karsnda dediimize diyeceimize piman olmutuk.
Dokunmak szc yukardaki numaralanm cmlelerin hangilerinde ayn anlamda

kullanlmtr?
A) I. ve II.
B) I. ve V.
D) III. ve IV.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
C) in byk bir blmn tamamladk, imdi

btn arl reklama vermenin zamandr.
D) Bu ailenin btn arlnn u fedakr adamn omuzlarnda olduunu biliyorsunuz.
E) Sen eskiden ok yaramaz bir ocuktun, yllar
getike bir arlk geldi sana.
141
Kelime Bilgisi
TEST 13
Aadaki dizelerin hangisinde bir unvan
grubu vardr?
3.
Aadaki dizelerin hangisinde bir kii ismi

grubu vardr?
A) Gnl verdin derlerdi o delikanlya

En sonunda varmsn bir Erzincanlya
A) Bulutta aha kalkm Fatihten kalma kr at

Prlantadan kubbeler, belki bir milyar krat
B) Gzlerin, dilerin ve ak pak gerdannla

Ne gzel komumuzdun sen, Fahriye abla
B) Vefasz Aslya yol gsteren bu

Keremin sazna cevap veren bu
C) Brakmam, tutmuum artk yakandan

Medet ey derviim, Yunusum medet
C) Hani Yunus Emre ki, kynda geziyordu

Hani ardna il il kubbeler serpen ordu
D) Nerede kardelerin, cmert Nil, yeil Tuna

Giden anl aknc, ne gn dner yurduna
D) Leyl dedim, ate gle dnt

Konuklar byc sandlar beni
E) Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda

Bir susuz yolcu yok imdi dalarda
E) Garibim namma Kerem diyorlar

Aslm el alm harem diyorlar
ESEN YAYINLARI
1.
2.
(I) St rnlerinin saklanmasnda dikkat edilmesi

gereken ilk kural, rnlerin satn alndktan sonra en ksa zamanda buzdolabna yerletirilmesi. (II) Bu rnler, sk sk alma nedeniyle buzdolabnn kapak ksmna ve raflarn kapaa yakn blmlerine yerletirilmemelidir. (III) rnler
tketilirken porsiyonlara ayrlmal ve yle servis
edilmelidir. (IV) Buzdolabna geri konulacak rn
ise temiz bir kapta muhafaza edilmelidir. (V) St
rnlerinin koku ekmemesi ve ortamda bulunan
mikrobiyolojik ykten etkilenmemesi iin konulduklar kaplarn kesinlikle kapal olmas gerekir.
Bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili
olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
4.
(I) Bir merak duygusu ile balayan hobilerimiz,

bazen hayatmz tamamen deitirebiliyor. (II)
Buna en gzel rneklerden biri olan Ahmet Erturul Kanat, lkemizdeki az saydaki kakts koleksiyonerlerinden. (III) On binleri bulan kaktsleri eve smaynca onlar iin baka bir daire kiralam. (IV) Tabiri caizse diken stnde yaayan Kanatn kaktslerinden en ok ei ikyeti.
(V) nk neredeyse her gn eline bunlarn dikenleri batyor.
A) I. cmlede isim tamlamas kullanlmtr.
A) I. cmlenin yklemi yardmc fiille yaplan birleik bir fiildir.
B) II. cmlede tekrar grubu kullanlmtr.
B) II. cmlede kii ismi grubu vardr.
C) III. cmlede fiilimsi grubu vardr.
C) III. cmlede edat grubu vardr.
D) IV. cmlede edat grubu vardr.
D) IV. cmlede fiilimsi grubu kullanlmtr.
E) V. cmlede balama grubu kullanlmtr.
E) V. cmlede sfat tamlamas vardr.
164
Kelime Bilgisi
5.
6.
Dalga dalga hcum edip pimanlklar

Unutuun o tun kapsn zorlar
Ve ruh, atlan oklarla delik deik
te, doduun eski evdesin birden
Yolunu gzlyor lamba ve merdiven
Susmu ninnilerle gcrdyor beik
Ve cmle yitikler, maluplar, mahzunlar
8.
Bu parada aadakilerden hangisi yoktur?
A) Balama grubu
A) nlem grubu
B) Sfat-fiil grubu
B) sim tamlamas
C) sim tamlamas
C) Sfat-fiil grubu
D) Tekrar grubu
D) Sfat tamlamas
E) Sfat tamlamas
E) Zarf-fiil grubu
9.
Aadaki dizelerin hangisinde edat grubu

yoktur?
C) Gzele ve yeniye doru koan

Bu sonrasz gidiin bir yannda
ESEN YAYINLARI
B) Kardr yaan stmze geceden

Yamurlu, karanlk bir dnceden
Aadaki dizelerin hangisinde bir tekrar grubu kullanlmtr?

A) Yeil pencerenden bir gl at bana
Iklarla dolsun kalbimin ii
A) Bu, afyon ruhu gibi baygn mahalleden

Hayalimde tek izgi bir sen kalmsn, sen
7.
Ebedi n dnn bekler

Yalan yeminlerin tan iekler
Artk olmayacak baharlar iinde
Ey mrn en gzel trks aldan
Aldan, gemi olsa bile mitsiz k
Her garipsi ayak izi kar iinde
Dnmeyen n serptii iekler
B) Geldim ite mevsim gibi kapna

Gzlerimde bulut, salarmda iy
C) Alan bir glsn sen yaprak yaprak
Ben akmla bahar getirdim sana
D) nsan, yamur kokan bir sabaha kar

Hatrlar bir gn bir cam atn
D) Tozlu yollarndan getiim uzak

klimden arklar getirdim sana
E) nce upuzun, sonra kesik san vard

Tenin budays, boyun bir baak kadard
E) Pencerenden bir gl attn zaman

Ikla dolacak kalbimin ii
Aadaki dizelerin hangisinde isim tamlamas kullanlmamtr?
10. Aadaki dizelerin hangisinde bir isim tamlamas sfat grevinde kullanlmtr?
A) Bakp imreniyorum aknna

ehrin stnden geen bulutlarn
A) Sokaktaym, kimsesiz bir sokak ortasnda

Yryorum, arkama bakmadan yryorum
B) Belki gidiyorlardr yaknna

Ryamz kuatan hudutlarn
B) Yolumun karanla saplanan noktasnda

Sanki beni bekleyen bir hayal gryorum
C) Evler, aalar, sular, ben ve bu an

Sanki bulutlarla bir, akyoruz
C) Kara gkler kl rengi bulutlarla kapank

Evlerin bacasn kolluyor yldrmlar
D) Onlarn hevesine uyaraktan

Cenup ufuklarna bakyoruz
D) n cin uykuda, yalnz iki yolda uyank

Biri benim, biri de serseri kaldrmlar
E) Biz de hafif olsaydk bir rzgrdan

Yer alsaydk u bulut kervannda
E) imde damla damla bir korku birikiyor

Sanyorum, her sokak ban kesmi devler
165
Kelime Bilgisi
TEST 14 (YGS - LYS SORULARI)

1.
Bilimsel bir yaz, dile getirdii dnce ne olursa olsun her trl duyguyla, duygusallkla ilgisini kesmitir. Bylesi yazlarda bilim adam, kendini mmkn olduu kadar paranteze almaldr.
Bu yazlar, Nesneler kendisi konuuyor. diyenleri hakl karmaldr.
3.
Bu parada geen kendini paranteze almak

szyle anlatlmak istenen aadakilerden
hangisidir?
Bu parada geen zeksna diyet yaptrmak

szyle sanatlara zg hangi zellik belirtilmek istenmitir?
A) Anlama abas iinde olmak

B) Konu dna kmamak
A) Dnce ve duygu dnyasn besleyerek gelitirmeme
C) Farkl grlere sayg duymak
B) z eletiri yapma alkanl olmama
D) Kiisel deerlendirmelerini yanstmamak
C) Grlerini bakalaryla paylamak istememe
E) zgn bir bak asna sahip olmak

(YGS 2010)
D) Bakalarn taklitten kanma

E) Yaratlar zerinde gerektii lde almama
(YGS 2010)
ESEN YAYINLARI
2.
Sanatta ve edebiyatta etkilenme doaldr. nk sanatnn en nemli zellii, srekli aray

iinde olmas, kendini yeterli grmemesidir. Nitekim yazar Andre Gide, kendine yettiini syleyen sanaty zeksna diyet yaptran insana
benzetir.
Hayatta iki tr insan vardr: Birinci gruptakiler, hayata eldivenle dokunanlar; ikinci gruptakiler, hayata eldivensiz dokunanlar. Hayata eldivenle dokunanlarn hi ypranmamak gibi bir ayrcalklar
vardr. Eldivensiz dokunmaya grn acr, yanar
cannz. Ama her eyi daha derinliine duyumsar, daha youn yaarsnz. Sanatnn bunlardan birini seme lks yoktur. O, hayata eldivensiz dokunanlardandr.
Bu parada geen sanatnn hayata eldivensiz
dokunmas szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
4.
Krk yl aan yazarlk abamda ne anlatmak istemitim? Bu, kurun bir ktle gibi kmt stme. Oysa yaamm boyunca nice insanlar tanmtm; nice ballklara, vefalara, fkelere tank olmutum. nsanlarn iyiliklerini, ihanetlerini grmtm. Kalc bir sevginin olamayacan
renmitim. Ak, kt zerinde gzeldi; mutlu
sonlar, romanlara zgyd.
Byle diyen yazar alt izili szle aadakilerden hangisini anlatmak istemitir?
A) mitlendirici ortamlar yaratma
A) Yazdklarnn anlalmamasna zldn
B) Yaamdaki glkleri dorudan anlatma
B) Soruyu yantlamada glk ektiini
C) Yaanlanlar bir deerlendirmeden geirme
C) Eskiden yazdklarn artk beenmediini
D) Olaylar d gcyle yeniden yaratma
D) Yaadklarn anlatmaktan kandn
E) Yaama yeni anlamlar ykleme
E) Duygu dnyasna snrlar izdiini

(YGS 2010)
(LYS 2010)
166
Kelime Bilgisi
5.
zellikleri ynnden hibir akm iinde yer almayan airler var. Bunlar, kendi kuandan olanlarn yazdklarna da benzemeyen bir iir yazyorlar. Bir kuak ya da gruba katlmadklar iin iirlerinin bulutsu bir grn var. Bunlar yazanlar, kendilerine zg bu iirlerle iirin bir mozaik
olduunu nmzdeki birka yl iinde gsterecekler.
7.
Bir sanatmz yle diyor: Dergiler, edebiyatn yer alt haritasdr. Nitekim bu dergilerde ilk
rnleri yaymlanan gen airlerin ou, bir sre sonra almalarn kitaplatrarak airliklerinin ilk kilometre talarn koyarlar.
Bu parada geen edebiyatn yeralt haritas
olma szyle, dergilerin hangi zellii belirtilmek istenmitir?
Bu paradaki alt izili szlerle anlatlmak istenen aadakilerin hangisinde srasyla verilmitir?
A) Sanatlar, farkl alglama kalplar iinde

dndrme
B) Gizli yeteneklerin gn na kmasna olanak salama
A) zellikleri ve snrlar belirgin olmayan eitlilik ieren

B) D gcne arlk veren teknik adan kusursuz
C) Duygular devindiren sanat deeri tayan
D) Belirli konular zerinde younlaan birok
gesi olan
E) Kendinden ncekileri yadsyan okur duyarlna seslenen
(LYS 2010)
C) Yazarlar, yeni yaznsal trlere ynlendirme

D) iiri teki trlerin nne geirme
ESEN YAYINLARI
E) Sanatlarn birbirlerinden yararlanmasna

ortam hazrlama
(YGS 2011)
6.
Yahya Kemali ve Nazm Hikmeti ayr tutarsak

kk mutluluklar Trk iirine Garip dneminde bir urayp gemitir, diyebiliriz. Biraz Ziya
Osman, ok az Cahit Stk... Onun dnda Hzn ki en ok yakandr bize. anlay egemendir. Cemal Sreyann, Garipilerin izine basarak
yrd kimi iirlerinde de bu anlayn yansmalarn grrz. Ne var ki onun iirlerinde genel olarak ince bir hzn sz konusudur.
8.
Bizde hl halk iiri geleneine gereinden fazla bal kalan airler var. Bu, duygular devindirici bir tutum deildir. nk o rnler ada duyarl besleyecek zenginlikler tamaz, sz kanatlandracak olanaklar iermez.
Bu parada geen izine basarak yrme

hangisidir?
Bu paradaki alt izili szle anlatlmak istenen aadakilerden hangisi olamaz?
A) Herkese anlalmama
A) Yeni imgeler artrmama
B) Yeni biimler arama
B) Temalar gnlk yaamla snrl tutma
C) Kalc olmay amalama
C) Allm syleyilerin dna kamama
D) Benzer duygular ileme
D) Bireysel yaratcl nleme
E) Karamsarl yeleme
E) Belirli biimler iinde skp kalma

(LYS 2011)
(YGS 2011)
167
Kelime Bilgisi
TEST 15 (YGS - LYS SORULARI)

1.
evremdeki her eyi izlerim. Otobste, yolda,

vapurda, ilgimi eken hibir durumu karmam.
Bunun gibi, dinlediim bir arkdaki duygu, izlediim bir filmdeki sahne, zihnimde imgeye dnebilir. Tm bu deneyimler, birikimler, duygulanmlar sonucunda bakyorsunuz ki szckler
zerinde dnmeye, onlarla dans etmeye balamsnz. Hatta szckleri yayorsunuz, dahas szcklerin i evreninde bir yolculua kyorsunuz. Szcn melodisi, tns, kda dklrken kard ses, byk bir lezzet sunuyor.
Sizin kattnz duyguyla bambaka bir zenginlik
kazanyor.
3.
Bu parada konuan kii alt izili szlerle,

szcklere ynelik olarak neyi yaptn belirtmitir?
B) Anlatmn yalnzca dilin evrimindekilerle snrlandrdn

C) Ses zelliklerine, anlamdan daha ok nem
verdiini
D) Kullanma yenilerini kattn
E) Duygusal boyutlu olanlar ska kullandn
(YGS 2012)
ESEN YAYINLARI
A) Onlarn anlam katmanlarnda dolatn
Bir yazara gre ocuk beyinleri ayn tornadan

km kk kaplara benzer, bunlarn ancak alglarla doldurulmas gerekir. te bu yzden onlara masal anlatlmayacaktr. Hatta iek desenli
hallar ya da kulu kelebekli tabaklarla fincanlar
grmeleri de engellenecektir. nk onlara gre iekler hallarda yetimez; kularla kelebekler, tabaklara ve fincanlara yapp kalmaz. ocuklarn her eyi drt ilem yoluyla deerlendirebilmeleri, yaamlar boyunca salt akllarnn buyruuna uyarak davranmalar salanacaktr bylece. Birer insan deil de ileride yararl olmalar
beklenen robotlar saylan ocuklara ancak gzle grlen, aklla kavranan olgular retilecektir.
Yazar, bu ynteme gre yetitirdii ocuklar bir
tahta perdenin deliinden sirk gsterilerini izlerken yakalaynca neredeyse fenalk geirmitir.
nk bu, aklla ve arpm tablosuyla hibir ilikisi olmayan, iir okumak kadar ayp bir elencedir.
Bu paradaki alt izili szlerle anlatlmak istenenler arasnda aadakilerden hangisi
yoktur?
A) Kiisel farkll yok sayma
B) Gerekler dnyasyla snrl kalma
C) Duygular nemsemeyip dlama
2.
Bir gn Nuruosmaniyede bir yazar arkadamla karlatm. Ne o beyim, romancla m baladn? dedi. aka etmediini sesinden, bakndan anlamtm. Demek benim takma adla yazmama bir ey demiyordu da kendi adm kullanarak yazmam ---- sayyordu. Roman, romanclarn alanyd. Bir ozan buraya burnunu sokamazd.
Bu parada bo braklan yere aadaki deyimlerden hangisi getirilmelidir?
A) kendi borusunu almak
B) bana dert amak
C) i karmak
D) izmeden yukar kmak
E) kendi gbeini kendi kesmek
(YGS 2012)
168
D) Bakalarnn isteklerine gre yaama

E) Her eyi olumsuz ynleriyle deerlendirme
(YGS 2012)
Kelime Bilgisi
Hzla artan iletiim olanaklar sayesinde bilgiye kolayca eriebiliyoruz. Bu yolla bilgi daarcmz zenginleiyor. Peki, gelecekte en baarl
ileri en ok bilgi sahibi olanlar m yapacak? Bu
soruya Elbette hayr. diyeceiz. nk gelecein baarl insanlar bilgice zengin olanlardan
ok, unlar yapabilen kiiler arasndan kacaktr: bilgiyi analiz etme, iinde bulunduu koullar
I
II
deitiinde bunlara uyum salayabilme, kre-
5.
A) nsann kendisine gvenerek balad her

ite baarl olmas mmkndr.
sel nitelikli konularda uzmanlarla i birlii yapaIII

bilme, eitli bak alarn gz nnde bulunIV
durma ve dncelerini nesnel verilere dayandV
rarak aklama.
B) nsan, her alanda kendisinden daha stn birilerinin olabileceini unutmamaldr.

C) Yaamda mutlu olmak iin olumsuzluklar karsnda direnmeli, nne kan engelleri sabrla amaya almaldr.
D) nsan, yeteneklerinin snrlarn gereki bir
tutumla belirlemeli, kendisini tarafsz bir gzle deerlendirmelidir.
Bu paradaki numaralanm szlerle ilgili

olarak aada verilen aklamalardan hangisi yanltr?
A) I, rendiklerini inceleyip aklayarak sonuca
balama
B) II, karlat yeni durumlara ayak uydurabilme
Baz insanlar yapabileceklerinin farknda olmadan, srekli bir zgven eksiklii iinde yaarlar.
Bazlar da abartl bir zgvenle, hayatta her eyi baarabileceklerine, her alanda en iyi olduklarna inandrrlar kendilerini. Oysa insan kendisine ibkey veya dbkey aynada deil, dz aynada bakmaldr.
Bu paradaki alt izili szle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
ESEN YAYINLARI
4.
E) nsanlar, hayattaki olumsuz durumlar da

olumlu durumlardaki gibi olgunlukla karlamaldr.
(YGS 2013)
C) III, uluslararas alanda ortak almalarda

yer alma
D) IV, farkl grleri dikkate alma
E) V, karsndakinin sezme ve kavrama yetisini
gelitirme
(LYS 2012)
169
Kelime Bilgisi
TEST 16 (SS SORULARI)

1.
I.
Onunla krk ylda bir Ankaraya gittiimde gryoruz.

II. Alm olmal, yllar yl ayn kentte yaad.
III. Dostlarnn says yldan yla artyor.
IV. kisini de yllardan beri tanrm.
4.
Aadaki cmlelerin hangisindeki ikilemeyi

oluturan szckler tek balarna kullanlamaz?
A) Yalan yanl bilgilerle doru bir karar veremezsin.
Yukarda numaralanm cmlelerin hangilerindeki alt izili szler anlamca birbirine en

yakndr?
B) Kardan, gl kuvvetli grnyordu.

C) Mrn krn etme de olanlar anlat.
D) Aradan aa yukar on yl geti.
A) I. ve II.
B) I. ve III.
D) II. ve III.
C) I. ve IV.
E) ngilizceyi yle byle bilir.
E) II. ve IV.
5.
Aadaki cmlelerin hangisinde deyim aklamasyla birlikte verilmitir?

A) O gn afak skerken uyanm, yola kmak
zere hazrlanmt.
B) imdilik sabrediyor, zaman gelince her eyi
ortaya dkmeyi dnyordu.
Yukardaki dizelerde olduu gibi, kimi szler

benzetme amac gtmeden kendi anlamlar dnda kullanlr.
ESEN YAYINLARI
2.
Marmarada her yelken

Uar gibi neeli
Aadaki dizelerin hangisinde bu rnektekine benzer bir kullanm vardr?

A) Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill
B) Ben ezelden beridir hr yaadm hr yaarm
C) Herkes ayn sorun zerinde dnyordu

ama hi kimse onu aka dile getirmiyordu.
C) Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda
D) Ona en ok duyarlk gsterdii ynden saldrm, onu can evinden vurmutu.
E) Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda
D) Bastn yerleri toprak diyerek geme tan
E) Bu duruma gerekten ok zlyordu ama

elinden hibir ey gelmiyordu.
6.
Aadaki cmlelerin hangisinde alt izili

szck, cmleye ar bir biimde anlam katmaktadr?
A) O, ehliyetini daima yannda tar.
3.
Aadaki cmlelerin hangisinde ikileme

cmleye zorlukla anlam katmtr?
A) Gece gndz demeden alyordu.
B) amurlara bata ka yrdk.
C) Yapt yanl er ge anlayacak.
D) Bu ite onun da az ok pay var.
E) Olan oldu artk zlme.
170
B) Onun bylesine ar konutuunu ilk kez duyuyordum.

C) Burada, almalarnla ilgili bolca kaynak bulabilirsin.
D) Haftada bir yaymlanan bu dergiyi srekli almak istiyorum.
E) Yanna birka para giysi alp hemen yola
kt.
Kelime Bilgisi
7.
Sanat, yeni resimlerinde soyut ile somut geleri yan yana, i ie, biim ve renk kartlklaryla kullanarak izleyiciyi etkileyen bir anlatma ulayor.
10. Konutuum dil kadar, Trkem kadar gzelsin.

Bu cmlede konutuum dil kadar sz, kendinden sonra gelen Trkem kadar szn
aklamaktadr.
Bu cmlede geen izleyiciyi etkilemek szyle anlatlmak istenen, aadakilerden hangisidir?
Benzer bir aklayc sz, aadakilerin hangisinde vardr?
A) Ztlklar gstermek
A) Bu sorunla ilgili aratrma raporlarn, gazete

ve dergileri okudum.
B) Kendini yenilemek
B) Sz vermiti, teki toplantya hazrlkl olarak

gelecek, tartmalara kendisi de katlacakt.
C) Dikkatini ekmek
D) Farkl teknikleri denemek
C) Bir mart gnyd, hava souktu, karla kark yamur yayordu.
E) Allmn dna kmak
D) lk tayinim doup bydm yreye,

ukurovaya kmt.
E) Bayramlarda bandonun bana geer, trenlere, etkinliklere canllk katard.
Deneme yazmann temel koulu saylan baka

trl dnme, genellikle yazarlarn olgunluk ana zg bir niteliktir.
Bu cmlede geen baka trl dnme
szyle anlatlmak istenen, aadakilerden
hangisidir?
A) Kitlelerin isteklerine yant verebilme
B) stn nitelikli olduunu yorumlaryla kantlama
ESEN YAYINLARI
8.
C) Yeni bilgiler edinip kendini gelitirme

D) Olaylarn ilgi ekici ynlerini grebilme
E) Sradanlktan kurtulup zgn olabilme
9.
Onun, ann sorumluluunu stlenme, tan

olma gibi, aydn sanatya zg tutum ve davranlar yazn, dn ve kltr corafyamzda bir
meale gibi yacaktr.
Bu cmlede geen bir meale gibi yacaktr
sznn yerine aadakilerden hangisi getirilirse cmlenin anlam deimez?
A) yol gsterici, aydnlatc olacaktr
B) kuaktan kuaa geecektir
C) gelecek kuaklarca da hatrlanacaktr
11. Gemie srekli zlem duymak, ala beraber

yrmemek, gemie demir atmak olur. Bu da
aydn kiiye yakmaz. Benim yazlarmda gemi byk lde yer tutar, ama bu, hibir zaman yaadmz gnlerden kopma, gemie snma anlamnda deildir. Tersine, gemile gnmz birletirerek zenginletirmedir.
Bu parada alt izili szle anlatlmak istenen
A) Gemiteki gzel gnleri anmak
B) Gemiin gzelliklerini bugn grememek
C) Gemiin snrlar dna kmamak
D) arpklklarn, bozukluklarn dzeltilmesini

salayacaktr
D) Gemile gnmz arasnda kpr kurmak
E) yaananlar gzler nne serecektir
E) Gemiin, gelecei etkileyeceini yadsmak

171
Kelime Bilgisi

1.
Aadakilerin hangisinde ikinci cmle, birinci cmlede kullanlan deyimin anlamn iermez?
3.
Be yz sayfalk bu dev romanda, yazarn, olaylara ve durumlara hi yama yapmadn grrz.
A) inada binmeseydi byle almazd.

Onun kendisine yardmc olacan, glk
karmayacan anlamt.
Bu cmlede geen yama yapmamak szyle belirtilmek istenen aadakilerden hangisidir?
B) O her iten yznn akyla kmtr.

Bu ii de eksiksiz olarak ve baaryla tamamlad.
A) Sz uzatmaktan kanmak
C) Sen hi merak etme, o iini bilir.

O, nereden, nasl yarar salanacan ok iyi
hesaplar.
D) Yaanlanlar olduu gibi yanstmak
B) Anlatma kendini katmamak

C) Ak ve anlalr bir dil kullanmak
E) Farkl anlatm biimlerinden yararlanmamak
D) Sonunda o da iin iinden syrld.

Bu kark iten kendini kurtard.
ESEN YAYINLARI
E) Cann diine takp iini bitirmeye alt.

Verilen grevi baarmak iin her trl tehlike
ve sknty gze ald.
4.
2.
Her ortamda zeletirisini yapmaktan ekinmeI

yen, kusurlarn ve yanllarn hi gizlemeden
II
III
dile getiren, yalanclktan ve vurdumduymazlktan
IV
V
nefret eden bir arkadamzd.
Yaadklar dnemde yeterince tannmam baz

ozan ve yazarlar vardr. Bunlar amurlu bir su birikintisine bembeyaz, l l akl talar atarlar;
ancak bu talar, zamannda pek fark edilmez.
Bir gn gelir, o amurlu sular durulur ve o gzel
akl talar gn na kar.
Bu parada geen amurlu bir su birikintisi
hangisidir?
A) Gerek sanat rnlerinin ayrmna varlamad ortam
B) Sanatn, yaam gzelletirme ilevi
C) Sanatlarn rn vermede karlat glkler
Yukardaki cmlede numaralanm szcklerin hangisinde eksik, noksan anlam vardr?
D) Sanatla ilgilenen, yaamn sanatla kazanan

kiilerin azl
A) I.
E) Sanatlara yneltilen olumsuz eletiriler
172
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Kelime Bilgisi
5.
Olaylara bir de bu gzle bakmalsn.
7.
Bu cmledeki alt izili szn cmleye katt

anlam, aadakilerin hangisinde vardr?
A) Sorunlara bu anlayla yaklatn srece
baarl olamazsn.
Bir eletirmenimizin 1974 ylnda yapt deerlendirmeye katlmamak elde deil. nk bu

dipdiri ve salam yk beni de ok etkiledi. Bu
yk gerek anlamyla ada bir klasik.
Bu parada ada bir klasik szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
B) Amacna ulaabilmek iin almalarn bu

noktada younlatrmalsn.
A) Oluturulduu dnemin dil anlayna uygun

olmakla birlikte eski rnlerden de etkilenen
C) Bu gidile okulu ancak nmzdeki yl bitirebilir.
B) Oluturulduu dnemin havasn yanstt

gibi deerini de hibir zaman yitirmeyecek
olan
D) Bu byle srp giderse onu uyarmak zorunda kalacaz.
C) Gncel olaylar ayrntlaryla yanstacak biimde, salam bir teknikle oluturulan
E) Bu ayrntlar gzden karmazsan sonuca

ularsn.
D) Baz yenilikler getiren ve okuyucuyu duygulandracak zellikler ieren
ESEN YAYINLARI
E) Okurun ilgisini canl tutan ve gelecekte de

okuyucu bulabilecei dnlen
6.
Bir szc tekinin yanna ylesine getireceksin ki yaratacan gzellikle okuyucunun yreindeki teli titretecek, onu gerekler dnyasndan dler dnyasna tayacaksn.
Bu cmledeki alt izili szn cmleye katt
anlam aadakilerin hangisinde vardr?
8.
Bkmadan, yorulmadan, ylgnla dmeden,

srekli okumalyz. Okurken bir yandan, daha
nce okuduklarmzdan belleimizde kalan izin
zerini rten tozu, kiri temizlemeli, bir yandan da
bu izi derinletirmeye almalyz.
Bu parada geen belleimizde kalan izin ze-
A) Bu tabloya her baknda onda yeni ve deiik ynler bulurdu.
rini rten tozu, kiri temizlemek szyle anlatl-
B) ocukluunda yaad bu ilgin olay sk sk

anlatrd.
A) Edinilmi bilgilerin nemini anlamak
C) Bu yky okurken uzun sredir gidemedii

kyn anmsamt.
D) Roman kiilerinin birbirine kavumas onu
ok etkilemi, duygulandrmt.
mak istenen, aadakilerden hangisidir?
B) Doruyu yanltan ayrmak

C) Gereksiz bilgilerle oyalanmamak
D) Unutulmaya yz tutmu bilgileri anmsamak
E) Yeniliklere ak olmaktan kanmamak
E) Bu skntl yolculuun bir an nce bitmesini

istiyordu.
173
Kelime Bilgisi

1.
Maviyle yeilin kucak kucaa olduu Kanlca,

hep kpr kpr, hep hayat dolu ve hep kendi gibi
kalmak istiyor.
3.
Bu cmlede geen kendi gibi kalmay istemek

hangisidir?
Szn dinletmeyi sever, bunu baaramadnda sinirlenip hrnlard. Bunun iin, hemen her
zaman, hem evresindekilerin kendisine, hem
de kendisinin evresindekilere kar davranlarnda ipleri kendi istedii gerginlikte tutmay baarrd.
Yukarda geen ipleri kendi istedii gerginlikte
tutmay baarmak szyle anlatlmak istenen
A) Sahip olduu zellikleri koruma abas iinde olmak

B) nemli bir yer olduunu kantlamaya abalamak
A) evresindekilere, kendi grlerinin doruluunu kantlamak
C) Benzerlerinden farkl olmaya almak
B) steklerinin gereklemesi iin her yola bavurmak
D) En iyi biimde tantlmay istemek

E) Canlln evresine hissettirmek
C) Her konuda kendisini bilgili ve yeterli grmek

D) nsanlarla olan ilikilerini, kendi ltlerine
gre ynlendirmek
ESEN YAYINLARI
E) Kendini, olduundan daha gl gstermeye

almak
2.
Depremde evde deildik. Eve gelince grdk ki

dolaplar, kitaplklar devrilmi; binlerce kitap yerlerde. imdi o kitaplar ne olacak? Cann kurtarmsn, yetmez mi? demeyin. Kitaplar da insann can gibi. Birine bile zarar gelse iimden bir
eyler kopar.
Bu parada geen iinden bir eyler kopmak
szyle anlatlmak istenen, aadakilerden
hangisidir?
A) Birdenbire ar heyecana kaplmak
B) Bedensel bir ac duymak
C) Yapabilecei bir eyi yapamaz hale gelmek
D) stedii gibi davranamad iin rahatsz olmak
E) Bir olay karsnda derin bir znt duymak
174
4.
Zaman zaman anlarla yaamak gzeldir; eer

bu anlar yaanlan gn renklendiriyorsa bir
baka mutluluk verir insana.
Bu cmlede geen anlarn yaanlan gn
renklendirmesi szyle anlatlmak istenen
A) Eski gnlere zlem duyulmas
B) Dnn yarglanp deerlendirilmesi
C) Gemiin, iinde bulunulan zaman gzelletirmesi
D) Yaananlarn, karlalan glkleri yenmede etkili olmas
E) Eski gnlerin daha anlaml olduunun dnlmesi
Kelime Bilgisi
5.
Bu airimiz, sanat yaamnda gelmi gemi,

eski yeni btn iir akmlarndan, biim denemelerinden, tekniklerden ustaca yararlanmasn bilmiti. Yararland kaynaklardan ald imgeleri,
kendi iir tezghnda yeniden dokumu; onlara,
kendi boyasn vurmutu.
7.
Bu parada geen yararland kaynaklardan

ald imgeleri, kendi iir tezghnda yeniden dokuyarak onlara, kendi boyasn vurmak szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
Bu parada, kabuunu krmamak szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?

A) Eskiden yazlm yaptlarn deerini ortaya
karmak iin uramamak
B) Doruluu, yanll kiiye gre deien dnceleri eletirmemek
A) Okurun dnyasn dnsel ve sanatsal ynden zenginletirmek
C) Doruluu benimsenmi yarglar tekrar ele

alp deerlendirmemek
B) Bugne dein yazdklaryla yetinmeyip srekli yenilikler aramak
D) Tartlm konularla ilgili grlerini aklamaktan kanmamak
C) Kimi yaptlardaki eksiklikleri, kendi yaptlarnda gidermeye almak
E) Tabu olarak bilinen dnceleri tartrken

belirlenmi snrlar iinde kalmamak
6.
Bir yaznn tad, szckleri giydirmekte, koturmakta, sratmakta ve onlara diz ktrmekte
gizlidir. Her sanat szcklere diz ktrebilir
mi? stesinden kolayca gelinecek bir i deildir
bu. ncelikle, o dilin btn girdisini ktsn ok
iyi bilmeyi gerektirir. Dilin olanak ve yeteneklerini tanmayan bir sanatnn nnde diz kmez
szckler.
ESEN YAYINLARI
D) Okurlarn, yaptlardan daha ok tat almalarn salamak

E) Bakalarndan aldklarn, kiisel ve zgn
bir biime dntrmek
Eletiri alannda nemli eksikliklerimizden biri de

eskiyi, iinde bulunulan dnemin koullar iinde
aratrmamak. Doru diye bellediimiz birtakm kavramlarn, karmlarn kabuunu krmamak. Bunlar yeni terimlerin balam iinde incelememek.
8.
Bu romannda yazar, stanbul sokaklarnn artk

tarihe karm o eski grnmlerini iirli bir dille
yeniden kuruyor. Kahramanlarna scak bir sevgiyle, onlarn insani yanlarn aratrarak yaklayor. Onlar derinlemesine kavramaya alyor;
aralarndaki farklar ortaya koyuyor. Daha dorusu kiilerin i dnyalarndaki dmleri iyi yakalyor.
Bu parada, sanatnn szcklere diz ktrmesi szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
Bu parada, kiilerin i dnyalarndaki dmleri iyi yakalamak szyle anlatlmak istenen

A) Szdizimi bakmndan zensiz cmleler arasnda skp kalmamak
A) Gnmzde saylar iyice azalm insan tiplerini anlatmak
B) Szck seimiyle, her yaptna farkl bir boyut kazandrmak
B) nsanlarn gizli kalm ayrc zelliklerini bulup gstermeyi baarmak
C) Szckler zerinde fazla durmadan retken

olmaya almak
C) Kiilerin ortak zelliklerini belirlemeye almak
D) Okurun dil duyarln gelitiren yaptlar ortaya koymak
D) Kahramanlar, insan ycelten bir tutumla

oluturmak
E) Szcklerin gndelik kullanmlaryla yetinmeyip onlara yeni ve zgn anlamlar yklemek
E) Yarataca tipleri sorunlu insanlar arasndan

semek
175
Kelime Bilgisi

1.
Ardahan Kalesinin yan bandaki bu eski mahalle, kentin tarihsel ekirdeini oluturuyor.
4.
Bu cmledeki kentin tarihsel ekirdeini oluturmak szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) Gzelliiyle herkesi etkilemek
B) rnek bir mimarlk rn olmak
C) Yeniliinden hibir ey yitirmemek
D) ok amal bir nitelik tamak

E) Gemie kaynaklk etmek
A) Baz yazarlar kiisel zellikleriyle tanmann,

onlarn yaptlarndan duyulan hazz azaltmas
Bu ozanmz, evresini kuatan varlklarn ayrc ve belirleyici zelliklerini inceden inceye alglyor; bir bakma iirini, yreinden ok, gzleriyle
yazyor.
Bu cmledeki iirini, yreinden ok, gzleriyle yazmak szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) Grsel geleri n plana karmak
B) Sanatlar gerek ynleriyle tanyamamann

okurlar onlardan uzaklatrmas
C) Yaamdan kopuk bir yazarn, yaptlaryla
okur zerinde olumsuz izlenimler yaratmas
ESEN YAYINLARI
2.
Neredeyse elli yldr sanat evreleriyle ili dlym. Nice yazar tandm. Kimileri d krklna
uratmad beni. Kimilerini ise tandma tanyacama piman oldum. Birok nl yazar iin:
Keke hi karlamasaydm onunla; kemde
oturup gzel gzel kitaplarn okusaydm. diye
dndm. Ne yalan syleyeyim, o yazarlarn kitaplarn okumaktan aldm tat, kiiliklerinin karaltsyla glgelendi.
D) Kendini yaptlarnda gizleyen sanatlarn,

g okunmas
E) Yazarlarn yaamlaryla yaptlarnn belirli
ynlerden rtmesi
B) Belli bir iletiye yer vermekten kanmak

C) Belirli temalar kullanmak
D) Soyutlamalara bavurmak
E) Yaananlardan yola kmak
3.
Bir yaznsal yaratnn deeri, ne anlattndan

ok, nasl anlattyla llr; bu da dilin anlatm
olanaklarn ustaca kullanmaya, el dememi blgelerinden yeni tatlar devirmeye baldr.
Bu cmledeki dilin el dememi blgelerinden
yeni tatlar devirmek szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) Okuru artan, arpc rnler ortaya koymak
B) Artk unutulmu olan zellikleri canlandrmak
5.
Bir yazar yle diyor: Szcklerin dediini anlyorum, btn zelliklerini biliyorum, hepsinin tadna varyorum; ama onlar yan yana getirirken
yeni armlar yaratamyorum.
Bu cmledeki alt izili szle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) ok kullanlan szckleri yelememek
B) Birbirinden kolayca ayramamak
C) Daha nce denenmemi anlatm biimleri

oluturmak
C) Yerleik kullanmlarn dna kamamak
D) Belirli bir kesimin beenisine seslenmek
D) Aralarnda anlam ilikisi kuramamak
E) Yerleik szckleri kullanmaktan kanmak
E) Yaptn ieriine gre biimlendirememek
176
Kelime Bilgisi
6.
Okuduumuz romanlar, ykler yaznsalln

topranda retilmi uydurmacalardr bir bakma. Ne var ki okuma eyleminin doasndan gelen bir ynlendirmeyle unutuyoruz bunu. Okurken, iinde bulunduumuz ortamdan kopuyor,
yaznsal rnlerin bize sunduu dnyay gerek
yaamn stne karyoruz.
8.
Bu son kitabnda yazar, bilerek amad ama

aralk brakt kaplardan gemeyi okurlarna brakyor.
Bu cmledeki yazarn, kaplar bilerek amayp
aralk brakmas szyle anlatlmak istenen
A) Her eyi sylememe
B) erii zenginletirme
C) Uygun szckler seememe
A) Yanstlan irkinlikleri grmekten kanma
D) Anlatmda tekdzelie dme
B) Asl gerein okuduklarmz olduuna inanma
E) Okura deneyimlerini kullandrma
C) Anlatlanlar d gcyle snrlandrma

D) Yaam deiik boyutlaryla alglama
9.
ESEN YAYINLARI
E) Olaylar, olgular kiisel ltlerle deerlendirme
Bir air dnn, lmnden sonraki ya, gerek yann ok zerinde. Bu durum yalnzca airler iin deil, teki sanatlar iin de byledir.
Gerek yalar ka olursa olsun, lm sonras
yalarndaki say bydke sanatlar da byr, lmszleir.
Bu paradaki lm sonras yalarndaki say
bydke sanatlarn byyp lmszlemesi szyle anlatlmak istenen aadakilerden
hangisidir?
A) Belirli kesimlerce beenilme
B) Adna trenler dzenlenme
C) Taklit edilme
D) dllendirilme
E) Kalc olma
7.
Aadaki cmlelerin hangisinde ayn dnce deiik szlerle yinelenmitir?

A) Seilen konular ve bunlarn ileni biimi, yaznsal trlere gre deiir.
10. Bir yazar iin hi kimseye benzememek bir

amatr fakat bunun, yazdklarnn hibir eye
benzememesi gibi bir sakncas vardr.
B) Bu iirlerin bir blm yazld gnlerin snrn aamam, yaarln koruyamamtr.
Bu cmledeki alt izili szlerin yerine, aadakilerin hangisinde verilenler srasyla getirilirse cmlenin anlam deimez?
C) imdi de yaratma srecinin bir baka yn,

konunun alglan biimi tartlmaldr.
A) ilgi ekmek yeterince anlalmamas
D) Konuma srasnda, szck seimiyle, ses

tonuyla anlam deiiklikleri oluturulabilir.
E) Romanda, kiinin doup byd topraklar unutmas, oralardan kopu nedenleri uzun
uzun anlatlmaktadr.
B) kendini kantlamak gvenilir olmas

C) zgn olmak niteliksiz olmas
D) szcklerle savamak deersiz grlmesi
E) deiiklik yapmak kimilerince beenilmemesi
177
Kelime Bilgisi
11. Sokaktaki herkesti, her eydi o: kediler, kpekler, topal martlar, klar dahil herkes. Biricikliini herkesletirerek kurmutu yklerini. Kendini, anlattklaryla zdeletirdi. O akr gzler,
kimsenin grp alglayamad gerekleri grd,
bakalarnn yazamad eyleri yazd.
13. O ynetmenle almak son derece zevkliydi. O

da oynamamaktan yana olan bir ynetmen. Bu
yaln ve doal tarz, benim oyunculuk anlayma
ok uygun. Birlikte iyi almalar yaptmz dnyorum.
Bu paradaki alt izili szle, oyunculuk konusunda anlatlmak istenen aadakilerden
hangisidir?
Bu paradaki alt izili szle, yazarn hangi

zellii belirtilmek istenmitir?
A) Konularn etkileyici olaylardan karma
B) Edebiyatta, ykleriyle kalclk kazanma
A) Canlandrlacak karakterlere ok iyi hazrlanmak
C) Dil ve anlatmyla teki ykclerden ayrlma
B) Ynetmenin sylediklerinin dna kmamak
D) Setii varlklarn dnyasn onlarn kalbna

girerek kendine zg biimde anlatma
C) Zaman iinde deneyim kazanmak

D) Baka sanatlarn oynama biimine yknmemek
E) yklerinin kahramanlarn evresindeki belirli varlklarla snrl tutma
ESEN YAYINLARI
E) Rollerini, yapaylktan kanarak, yayormu

gibi canlandrmak
12. Her iyi yk, kendinden sonrakilere amalar gereken bir ta brakr. Bu nedenle bir yazar, kendinden nce yaplan yolculuklar hesaba katmadan yola kma yanlna dmemelidir. Byle
yaparsa hedefine asla ulaamaz.
A) Yaad dnemin havasn yaptlarnda yanstamama
B) Gelecee kalma dncesi tamama
C) Var olan yaznsal birikimden yararlanmama
D) Yazarken, okurlarn beenisini l almama
E) Deiik nitelikli konular ilememe
178
14. Dost canls, sevgi dolu, nitelikli bir insand. Dnyaya hep yreinin penceresinden bakt. Yardma ihtiya duyduu en g gnlerinde, en ok
gvendii kiileri yannda grmediinde bile onlar sevmekten, balamaktan kanmad. Krgnlklarn nedenini kendinde aramay yeledi.
Bu parada geen dnyaya hep yreinin
penceresinden bakma szyle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) Olaylar, durumlar duygularna gre deerlendirme
B) evresindekileri zmekten kanma
C) Yaananlar deiik ynleriyle dnme
D) Yaknlarnn mutluluunu isteme
E) Kendi dncelerinin doruluuna inanma
Kelime Bilgisi
HATIRLATMA - PEKTRME
KELMEDE YAPI
Dil bilgisinin, kelimelerin yapsn, treme yollarn ve ekim biimlerini inceleyen koluna biim bilgisi (morfoloji) denir. Yapm eki, ekim eki, basit kelime, tremi kelime, birleik kelime gibi konular inceleyen biim bilgisinin temeli kk ve ek kavramlarna dayanr.
O zaman bandan aknd derdi

Mermeri oyard, ta delerdi
Ka yank yolcuya souk su verdi
Dedi ka dudaa oban emesi
Faruk Nafiz amlbel
Kelimenin, her trl ek karldktan sonra kalan

anlaml en kk parasna kk, kelimelere eklenerek onlarn cmledeki grevlerini belirten ya da onlara deiik anlam ilgileri katarak yeni kelimeler olumasn salayan ses ya da ses birliklerine ise ek denir. Bu iki kavram arasndaki farklar belirginletirmek
iin birka rnek verelim:
Avukatlk kelimesindeki anlaml en kk

para avdr. Fakat avukatlk kelimesinin kk av
deildir. nk bir kelimenin kkyle eitli ekler aldktan sonraki durumu arasnda, ilk bakta anlalmasa bile, mutlaka bir anlam ilgisinin olmas gerekir.
Oysa hak ve yasa ilerinde isteyenlere yol gstermeyi, mahkemelerde, devlet dairelerinde bakalarnn hakkn aramay, korumay ura edinenlerin meslei olan avukatlk ile karada veya denizde evcil olmayan hayvanlar vurma, yakalama ii
anlamndaki av kelimeleri arasnda herhangi bir anlam ilgisi yoktur. O hlde avukatlk kelimesinin kk
av deil avukattr.
A.
Yoksa bir bir yldzlar decek

Eer airsem beni tanrsan
Yamurdan korktuumu bilirsen
Attil lhan
ESEN YAYINLARI
Sevgililer kelimesinin her trl ek karldktan sonra (sevgililer sevgili sevgi sev) kalan
anlaml en kk paras sevdir. O hlde sev-, bu
kelimenin kk; -gi, -li, -ler de eitli grevleri olan
eklerdir.
Elimden tut yoksa deceim
RNEK SORU (SS 1990)

Aalarn ieklenip ekinlerin bymeye balad
I
II
III
gnlerde kyne gider, ocukluk gnlerini sanki
IV
V
yeniden yaard.
Bu cmledeki alt izili szcklerden hangisinin
kk, szck tr bakmndan dierlerinden farkldr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM:
KK ETLER
Dil bilgisinde kkler, isim ve fiil kkleri olmak

zere iki ana balk altnda incelenir.
Aadaki dizelerde baz kelimelerin kkleri gsterilmitir. Birinci drtlktekiler isim, ikinci drtlktekiler fiil kkdr.
181
Kelime Bilgisi
3. Doadaki seslerin taklidiyle oluan yansma
kelimelerin kkleri de isim kk kabul edilir:
1. Bilindii gibi genel bir kural olarak
UYARI
bir kelimenin kkne -mak, -mek

mastar ekleri getirildiinde anlaml bir kelime oluu-
Dne dne ardn sra melerim.
yorsa o kkn fiil kk, olumuyorsa isim kk oldu-
Bu patlama herkesi korkutmutu.
u kabul edilir. Bu kural temelde doru olmakla birlikte seste kelimelerde yanltc sonular dourabilir. Sz gelimi
RNEK SORU (SS 1999)
Bu gazetenin verdii ekin byk blm,
ayn
kazsnda ortaya karlan buluntular

I
II
insanln, avclk ve toplayclktan yerleik yaama
III
gei aamasn gstermektedir.
IV
V
magazin haberlerine ayrlm. cmlesindeki ekin

kelimesinin kk olan ek, bir gazete ya da derginin cretsiz olarak verdii ilave anlamndadr ve
isim kkdr. Yukardaki soruda geen ekinlerin
kelimesinin kk ise fiildir.
2. Hem isim hem de fiil kk olarak kullan-
Bu cmledeki alt izili szcklerden hangisinin kk, szck tr ynnden brlerinden farkldr?
labilen ve aralarnda ok yakn anlam ilgisi bulunan kklere ortak kk (kkte kelime) denir. Bu
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
tr kelimeler e sesli kelimelerle kartrlmamaldr. E sesli kelimelerde yalnzca seslerin benzereki, eski, gven vb.) hem seslerin hem de anlamlarn benzerlii sz konusudur.
Benim ona hi gvenim kalmad.
itimat
ZM:
ESEN YAYINLARI
lii sz konusuyken kkte kelimelerde (boya, tat,
(isim kk)
ortak kk (kkte kelime)
O, eskiden sana ok gvenirdi.

itimat etmek
(fiil kk)
Biz her yaz Antalyaya gideriz.

isim kk
seste kelime
Sylediklerimi yaz ki sonra unutmayasn.

fiil kk
Aslnda bir kelime ayn anda hem isim hem de

fiil karakteri gstermez. Ortak kk olarak kabul edilen kelimeler de seste (e sesli) kelimeler de cmledeki kullanmlarna bal olarak ya isim ya da fiil
kk olarak kullanlr.
182
RNEK SORU
Akdenize dnyorum, gz kularnn
I
Kanat vurularna admlarm ayarlayarak
II
III
Akdenize dnyorum, dumanl bir kentin
IV
rin pskrten bacalarn yreimden kazyarak
V
Bu drtlkteki numaralanm szcklerden hangisinin kk szck tr bakmndan brlerinden farkldr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Kelime Bilgisi
ZM:
ekim ekleri, kelimeleri eitli anlam ilgileriyle

birbirine balayarak kelime gruplar ve cmleler oluturur. Aadaki rneklerde hibir ekim eki kullanlmamtr. Bu durum, kelimelerin birbirine balanamamasna ve cmlelerdeki anlamn ak biimde ortaya
kmamasna neden olmutur:
Bu yemek lezzet hibir yer yok
Siz davran herkes rnek ol
Bura hava souk, insanlar scakkanl
Bu rneklerdeki kelimeler ekim ekleriyle birbirine balandklarnda anlaml cmleler oluur:
RNEK SORU
Topraklarmzdaki kltrlerin gnmz uygarlnn
Bu yemek-ler-in lezzet-i hibir yer-de yoktur.
gelimesine yapt katk, dierleriyle karlatrlaI

II
III
mayacak kadar byk ve nemlidir.
IV
V
Siz-in davran-lar-nz herkes-e rnek oluyor.

Bura-nn
scakkanl-dr.
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM:
ESEN YAYINLARI
Bu cmledeki alt izili kelimelerden hangisinin

kk kelime tr ynnden tekilerden farkldr?
hava-s
souk-tur,
insanlar-
Yapm ekleriyle ekim ekleri arasndaki fark belirginletirmek iin yle bir rnek verebiliriz:
Kalemlerimi kalemliime yerletirdim.
cmlesindeki kalemlerimi kelimesinde birden ok
ekim eki vardr. Bu eklerden hibiri yeni bir kelime
oluturmam; kelimeye okluk (-ler), iyelik (-im) ve
hl (-i) ilgilerini katarak kalem kelimesinin cmle
iinde dier kelimelerle bir arada kullanlmasn salamtr.
Kalemliime kelimesinde hem yapm hem
de ekim ekleri kullanlmtr. Kalem kelimesine gelen -lik eki, kelimenin anlamn deitirdii, yeni bir
kelime oluturduu iin yapm ekidir. -(i)m ve -e
ise kelimenin anlamn deitirmeyip ona iyelik (sahiplik) ve hl (ynelme hli) ilgilerini katan, bu kelimenin cmledeki dier kelimelerle bir arada kullanlmasn salayan ekim ekleridir.
B.
EK ETLER
Trkede ekler temel ilevleri bakmndan ikiye

ayrlr: ekim ekleri, yapm ekleri.
ekim ekleri, kelimelerin anlamlarn ve trlerini deitirmeyip onlarn cmlede belli grevlerde kullanlmalarn salayan eklerdir. Yapm ekleri ise kelimelerin anlamlarn ve trlerini deitiren eklerdir.
Yerletirdim kelimesinde de yapm ve ekim

ekleri bir arada kullanlmtr: Yer kelimesine gelen
-le eki isimden fiil; yerle- fiiline gelen -tir eki
ise fiilden fiil tretmitir. Bu kelimenin (yer, yerle,
yerletir) anlamlar birbirinden farkldr. Yani -le ve
-tir, yapm ekidir. Yerletir- kelimesine gelen -di
ve -m ekleri, kelimenin anlamn deitirmemi, bu
kelimeye zaman ve ahs ilgileri katmtr. Bunlar, ekim ekidir.
183
Kelime Bilgisi
ekim Ekleri
ekim ekleri, isim ekim ekleri ve fiil ekim ekleri olmak zere iki ana balk altnda incelenir.
SM EKM EKLER
Hl (durum) ekleri
Belirtme hli
yelik ekleri
Tekil
-, -i, -u, -
Ynelme hli -a, -e
oul
1. kii -m; -m, im, um, m
-mz, -miz, muz, mz;

-()mz, -(i)miz, -(u)muz, -()mz
Bulunma hli -da, -de

Ayrlma hli
-dan, -den
2. kii -n; -n, -in, -un, -n
-nz, -niz, -nuz, -nz;

-()nz, -(i)niz, -(u)nuz, -()nz
lgi hli
-im; -n, -in, -un, -n
Eitlik hli
-ca, -ce
-, -i, -u, -;
3. kii -(s), -(s)i, -(s)u, -(s)
-lar, -leri
okluk eki
Vasta eki
-lar, -ler
-la, -le
Belirtme hli eki
lgi hli eki (tamlayan eki)
Unutup birden zaman ve yeri
Ya otuz be! Yolun yars eder.
Onunla bir gn kutluyorum coarak
Dante gibi ortasndayz mrn
Edip Cansever
Cahit Stk Taranc
Eitlik hli eki
Haykrnca eviklik katardm gkyzne
Hep iirdir sndm
Bir d dlere dalmakszn kavrayarak

smet zel
Bulunma hli eki

O yllar sava yllaryd geceleri karartma
Gndzleri frn nlerinde birikirdi halk
Sezai Karako
ESEN YAYINLARI
Ynelme hli eki
Esip kprdm dalarca nehirlerce

S. Sergen
okluk eki
Salonlar, piyasalar, sanat sevicileri
Derdim gnm insan iine karmakt seni
Yakanda bir amonyak iei
Can Ycel
Ayrlma hli eki

Akn beni dnceye daldrr
O yr benden muhabbeti kaldrr
Vasta eki
Azraile tatl canm aldrr
Alan bir glsn sen yaprak yaprak
Yr senin elinden ektiim yeter

Hseyin rakman
184
Ben akmla bahar getirdim sana

Ahmet Muhip Dranas
Kelime Bilgisi
yelik ekleri
simlere ahs kavram katan, geldii ismin kime, neye ait olduunu
bildiren eklere iyelik eki denir. Bu ekler, isim tamlamalarnda tamlanan eki olarak da grev alr:
Bir ey var aramzda
UYARI
Senin bakndan belli

Nahit Ulvi Akgn
Garip gnlm durmaz oldu
teyze-m
teyze-n
teyze-s-i
teyze-miz
teyze-niz
teyze-leri
Gzm rak grmez oldu

Meslek
FL EKM EKLER
Kip ekleri
Ek fiil
Hikye birleik zaman
Grlen gemi zaman
renilen gemi zaman -m, -mi, -mu, -m
-d, -di,
-du, -d
Grlen gemi zaman
-d, -di, -du, -d
imdiki zaman
-yor; -makta, -mekte
-m, -mi,
renilen gemi zaman -mu, -m
Gelecek zaman
-acak, -ecek
art birleik zaman
Geni zaman
-r, -ar, -er
art kipi
Gereklilik kipi
-mal, -meli
Dilek-art kipi
-sa, -se
stek kipi
-a, -e
Emir kipi
Emir kipinde kip ekleriyle ahs ekleri (nc tip) kaynamtr.
Rivayet birleik zaman
-sa, -se
Geni zaman
-m, -im, -um, -m,
-sn, -sin, -sun, -sn,
-dr, -dir, -dur, -dr
Ek fiilin geni zaman

kipinde kip ekleriyle
ahs ekleri (birinci tip)
kaynamtr.
-z, -iz, -uz, -z,

-snz, -siniz, -sunuz, -snz,
-(dr)lar, -(dir)ler, -(dur)lar, -(dr)ler
ahs (kii) ekleri

Birinci tip ahs ekleri
Kullanld kipler: renilen gemi
zaman, imdiki zaman, gelecek zaman,
geni zaman, gereklilik kipi, istek kipi
kinci tip ahs ekleri
nc tip ahs ekleri
Kullanld kipler:
Grlen gemi zaman,
dilek-art kipi
Bu ekler sadece
emir kipinde kullanlmaktadr.
Tekil
Tekil
Tekil
1. kii -m, -im, -um, -m
1. kii
-m
1. kii
emir kipinin 1. tekil

kii ekimi yoktur.
2. kii -sn, -sin, -sun, -sn
2. kii
-n
2. kii
---
3. kii ---
3. kii
---
3. kii
-sn, -sin, -sun, -sn
oul
1. kii -z, -iz, -uz, -z
2. kii
-snz, -siniz,
-sunuz, -snz
3. kii -lar, -ler
oul
1. kii -k
2. kii -nz, -niz, -nuz, -nz
3. kii -lar, -ler
oul
emir kipinin 1. oul
1. kii
kii ekimi yoktur.
-n, -in, -un, -n; -nz,
-iniz, -unuz, -nz
-snlar, -sinler,
3. kii
-sunlar, -snler
2. kii
185
Kelime Bilgisi
Kip ekleri
yelik ekleri isimlere, ahs ekleri fiillere gelir. yelik eki, ismin kime,
neye ait olduunu; ahs eki, fiili kimin gerekletirdiini bildirir.
UYARI
Ttnsz, uykusuz kaldm

Terk etmedi sevdan beni
Ahmed Arif
RNEK SORU (SS 1998)

Bir gn elbet bu ayrlk bitecek
Bu kk kasaba geni ve derin bir vadinin iinde

I
kurulmutu. Dik, kayalk tepenin stndeki ok
Mevsimin son zaman yaklayor
Ne air ya dker, ne k alar

Tarihe kart eski sevdalar
Faruk Nafiz amlbel
nsan balklama dalmal iine hayatn
Bir kayadan zmrt bir denize dalarcasna
ESEN YAYINLARI
Hseyin Siret zsever
eskilerden kalma kalesi, grkemiyle etkiliyordu

II
III
insan. Alack daml dkknlarn bulunduu tarihi
IV
V
ars da birok ynden grlmeye deerdi.
Bu parada numaralanm szcklerin hangisi,
bir varln neye ait olduunu belirten ek almtr?
A) I.
Ataol Behramolu
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM:
ahs (Kii) ekleri

O rzgr nerde olursak olalm
Ana eli gibi her zaman yanmzda
lhan Berk
Yapm Ekleri
A. simden isim yapan ekler: Bu ekler kk ya
da gvde (bir kelimenin yapm eki alm biimi) durumundaki isim soylu kelimelere gelerek yeni isim, sfat
ve zarflar tretir:
-ca Trk-e, sondan eklemeli bir dildir.
-cil
-ck
-da
-ak
-il
-mser
-msi
-lk
-s
-sz
B. simden fiil yapan ekler: sim soylu kelimelere gelen bu ekler, herhangi bir kipte ekimlenmeye uygun fiiller tretir. Sz gelimi Byk kardeler, kkleri gzetir. cmlesindeki gzetir kelimesi gzden tretilmitir. Gz kelimesi -mak, -mek
mastar ekini alamayan bir isimdir. Bu kelime -et ekini aldnda bir fiile dnr ve mastar ekini alabilecek duruma gelir: gzet-mek
-szn
Aada gsterilen ekler de isimden fiil tretmitir:
-leyin
-da Il-da-yan yldzlara bakyorduk.
-l
-e Bu kelime, bir isimden tr-e-mitir.
186
Kelime Bilgisi
-el
Aada gsterilen ekler de fiilden fiil tretmitir:
-ar
-tar Bana ak-tar-lan bilgi yanlm.
-ik
-a Kulaklarnza pamuk tk-a-yn.
-la
-ala
-lan
-ar
-la
-ksa
-sa
-ul
-msa
3. Fiilden isim yapan ekler: Bu ekler fiil kk

ve gvdelerine gelerek isim, sfat, zarf grevinde kullanlabilecek kelimeler tretir:
-n
-ur
-
-g Dncelerinize say-g duyuyoruz.
-tr
-a Su say-a-larndaki arza giderildi.
-t
-egen
-ak
-al
-eme
-enek
-gan
-gi
-g
ESEN YAYINLARI
-ge
UYARI
gel-en
1. Fiilimsi ekleri de fiilden isim yapar:

konu-unca
yaz-mak
2. Kitabmzn bu blmnde yapm eklerini

u ksaltmalarla gstereceiz:
-gn
simden isim yapan ek: YE
-ge
simden fiil yapan ek: FYE
Fiilden isim yapan ek: FYE
-c
Fiilden fiil yapan ek: FFYE
-k
-k
-im
-n
-
RNEK SORU (LYS 2010)
-t
Karikatr insanlarn, varlklarn, olaylarn hatta duygu
-ti
4. Fiilden Fiil Yapan Ekler: Bu ekler, fiil kk

ve gvdelerine gelerek yeni fiiller tretir. Sz gelimi
Dmann bu saldrsn da pskrteceiz. cmlesindeki saldr kelimesinin kk olan sal- kelimesi
-mak ekini alabilen bir fiildir. Bu kelimeye -dr eki
getirildiinde kelime yine -mak ekini alabilen bir fiile
dnmtr: sal-mak sal-dr-mak
ve dncelerin gln yann yakalayp bunu abartl

I
II
III
izimlerle glmecesel bir anlatma dntrme sanaIV
V
tdr.
Bu paradaki numaralanm szcklerden hangisi yalnzca ekim eki almtr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
187
Kelime Bilgisi
ZM:
RNEK SORU (SS 1997)

ada sinemann nl rneklerinden birini
I
II
dn gece televizyonda izlerken korkulu dakikalar
III
IV
yaadm.
V
Bu cmlede numaralanm szcklerin hangisinde birden ok yapm eki vardr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM:
RNEK SORU (SS 1999)
Aadaki dizelerde alt izili szcklerin hangisinde, birden ok yapm eki kullanlmtr?
A) Kara gzlm ok zledim ben seni
C) Hava keskin bir kmr kokusuyla dolar

D) Gzleri ya dolu yorgun bulutlar
E) Bir med zaman gkyz kurunla rtl
ESEN YAYINLARI
B) Varlm yalnz ona verdim ben
ZM:
RNEK SORU
Aadaki cmlelerin hangisindeki alt izili szck birden ok yapm eki almtr?
A) dl, sanatnn son eserine verildi.
B) Bunlar sizin sokaktaki iekiden aldm.
C) Kapdaki nbetiye sizi sordum.
D) Yarn tatlcnn nnde buluacaz.
E) Kedeki balkya taze balk gelmi.
188
Kelime Bilgisi
ZM:
Sesleri ayn ilevleri farkl olan bu tr eklerden

birkan inceleyelim:
1. -a, -e
rencilerim-e gvenirim, (ynelme hli eki)
Birazck da dar bak-a-lm, (istek kipi eki)
2. -dan, -den
Bu haberi kim-den duydun? (ayrlma hli eki)
O, sra-dan insanlarla dost olmazd. (YA)
3. -, -i, -u, -
ESEN YAYINLARI
Pantolon-u ok gzelmi. (3. tekil kii iyelik

eki)
Pantolon-u tledim. (belirtme hli eki)
4. -in, -in, -un, -n

Kitab-n kapanda ilgin bir resim vard.
(tamlayan/ilgi eki)
Kitab-n edebiyat evrelerince ok beenilmi. (2. tekil kii iyelik eki)
C.
SESLER AYNI,
LEVLER FARKLI OLAN EKLER
Trkedeki baz eklerin sesleri ayn, ilevleri farkldr. Sz gelimi -de, Sen, gzde ka tabaka olduunu biliyor musun? cmlesinde ismin
bulunma hli ekidir. Bu ek bu kelimede ekim eki
grevindedir.O, snfmzn en gzde rencisidir. cmlesindeki -de ise eklendii kelimenin anlamn ve trn deitiren bir yapm ekidir. Gz kelimesi isim, gzde kelimesi sfattr.
5. -im, -im, -um, -m

Nerede oyuncaklar-m? (1. tekil kii iyelik
eki)
Ben bir dil iisiy-im. (ek fiilin geni zaman 1.
tekil kii eki)
189
Kelime Bilgisi
Bazen bir kelimenin kanc kii iyelik ekini ald belirlenemeyebilir.

Romann okudum. cmlesinde byle bir durum
sz konusudur. Bu cmlede romann kime ait olduu (2. tekil ya da 3. tekil kii) belli deildir. Byle
durumlarda cmlenin bana onun ya da senin
kelimelerinden biri getirilerek cmledeki anlam belirsizlii giderilebilir.
UYARI
6. -ma, -me
Onunla bir daha konu-ma. (olumsuzluk eki)
Konu-ma sras nihayet bende. (FYE)
Onun roman
n okudum.
7. -sa,-se
imiz bit-se de eve git-se-k. (dilek-art kipi
3. tekil kii
iyelik eki
eki)
kaynatrma
sesi
belirtme
hli eki
Ona gidecek-se-n (gidecek isen) ardna

bakma. (ek fiil)
Senin roman
belirtme
hli eki
ESEN YAYINLARI
2. tekil kii
iyelik eki
okudum.
RNEK SORU (SS 2000)

I.
UYARI
Sfat-fiil ekleri, yapm; kip ekleri, ekim ekidir:
Teyzelerin dn sinemaya gittiler.
II. ieklerine yazn bolca su vermelisin.

III. Kalemlerini baka kutuya yerletirdi.
Byle ko-ar admlarla nereye gidiyorsun?
IV. Ceketlerimizi dolaba astm.

V. Evleri bize ok yakndr.
Yukardaki cmlelerin hangilerindeki at izili sz-
O, her sabah bu parkta ko-ar.
cklerin ald ekler, onlara hem ikinci, hem de

nc tekil kiiye ait olma anlam katmtr?
A) I. ve II.
D) III. ve IV.
190
ZM:
B) I. ve V.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
Kelime Bilgisi
RNEK SORU
Aadaki cmlelerin hangisindeki alt izili szck, ilevi bakmndan tekilerden farkl bir ek almtr?
A) Bugnlerde birok yeni yayn piyasaya kt.
B) Bunlar defterinize yazn, ileride size gerekebilir.
C) Akama kadar evde bir yn i yapt.
D) Yazarn bu kitabnda dizin blm yok.
E) Turizmde bu yl Karadenize akn var.
RNEK SORU
Aadaki cmlelerin hangisindeki alt izili szckte -ma, -me eki tekilerden farkl bir grevde
kullanlmtr?
ESEN YAYINLARI
ZM:
YAPILARINA GRE KELMELER
Kelimeler yaplarna gre e ayrlr: Basit kelime, tremi kelime, birleik kelime.
A) Onlar grmesin diye elinden geleni yapyordu.

B) Olup bitenleri hayalinde canlandrmaya alyordu.
C) Bekleme odasnn nerede olduunu sordu.
D) Bu trl aktarmalarn yazya yeni bir ey katmadna inanyordu.
E) Hepiniz bisiklete binmeyi renmelisiniz, diye bizleri uyard.
1. Basit kelime: Yapm eki almam, baka bir

kelimeyle de birleik yap oluturmam kelimeye basit kelime denir. Bir kelimenin ekim eki almas onun
yapsn deitirmez. nemli olan, kelimenin yapm
eki alp almaddr.
Aadaki dizelerde koyu yazlan kelimeler basit yapldr:
ZM:
Mavi bir sis iziyor baheler stnde sabah
Geziyor glgeli sahilde hazin bir seyyah
Faruk Nafiz amlbel
akaklarma kar m yad ne var

Benim mi Allahm bu izgili yz
Cahit Stk Taranc
191
Kelime Bilgisi
a. Belirtisiz isim tamlamas biiminde kalplaanlar:
2. Tremi kelime: Yapm eki alm kelimeye

tremi kelime denir. Aadaki dizelerde koyu yazlan kelimeler yap bakmndan tremitir:
yzba
Aydnla kotum karanlk kt

Her sevgi, her vefa bir anlk kt
b. Yaln hldeki iki ismin birlemesiyle oluanlar:
Abdurrahim Karako
kuzeydou
Daralan omzuma bir yal sedir oldu kaya
c. Unvan gruplarnn kalplamasyla oluan-
Gzlerim dald uzaklardaki mermer saraya

lar:
Faruk Nafiz amlbel
Bayrampaa
. Sfat tamlamas biiminde kalplaanlar:

Yeilrmak
RNEK SORU (SS 2000)
d. Bir isimle bir sfat-fiilin kalplamas sonucunda oluanlar:
Tremi sfatlar, adlarla fiillerin kk ya da gvdelerine

yapm ekleri getirilerek oluturulur.
A) Gne balkla svanmaz.

B) Korkunun ecele faydas yoktur.
C) Her aacn meyvesi olmaz.
cankurtaran
ESEN YAYINLARI
Aadaki ataszlerinin hangisinde bu yolla yaplm bir sfat vardr?
e. sim soylu bir szckle ekimli bir fiilin kalplamas sonucunda oluanlar:
imambayld
D) Mzrak uvala smaz.

E) leyen demir pas tutmaz.
g. ekimli iki fiilin kalplamasyla oluanlar:

okuryazar
ZM:
EK BLG
3. Birleik kelime: Birden ok kelimenin eitli

ekillerde birleerek yeni bir kavram, nesneyi, zellii vb.ni karlamasyla oluan kelimelere birleik kelime denir. Birleik kelimeler cmledeki grevlerine
bal olarak birleik isim, birleik sfat, birleik fiil gibi isimler alr.
Birleik isimler, kelimelerin eitli yollarla kalplamas sonucunda oluur. Bu yollarn en nemlileri unlardr:
192
1. Birleik ismi oluturan kimi szcklerde eitli ses deiiklikleri

meydana gelebilir:
pazar + ertesi
pazartesi
stl + a
stla
kad + ky
Kadky
2. Birleik ismi oluturan kelimelerden birincisi, ikincisi ya da her ikisi gerek anlamndan uzaklaabilir. Aadaki rneklerde koyu gsterilen kelimeler, gerek anlamlarndan uzaklamtr:
kpekbal yerelmas
patan
Kelime Bilgisi
LME
DEERLENDRME
Kelimede Yap
UYGULAMA 1
Aadaki dizelerde kullanlan kelimelerin kklerini belirleyiniz.
1.
Mevsimler seninle balar, seninle biter
6.
Yl on iki ay benimlesin
Sen istediin kadar ka bu yalnzlktan

Yalnzlk sana gelmekte
mit Yaar Ouzcan

sim kkleri:
sim kkleri:
Fiil kkleri:
Fiil kkleri:
7.
mknsz olan eyler vardr bilirsin

Yalanmamak gibi, lmemek gibi
ok srse ayrlk, aradan gese ok sene

Biz sende olmazsak bile sen bizdesin gene
mit Yaar Ouzcan
Yahya Kemal Beyatl
sim kkleri:
Fiil kkleri:
sim kkleri:
ESEN YAYINLARI
2.
mit Yaar Ouzcan
Fiil kkleri:
193
Kelime Bilgisi
UYGULAMA 2
Aadaki dizelerde kullanlan kelimelerin kklerini belirleyiniz.
1.
6.
Sen bir ceylan olsan ben de bir avc

Avlasam llerde saz ile seni
Gelen olmaz, giden olmaz yanna

Akar gzlerinin ya garibin
k Veysel
sim kkleri:
sim kkleri:
Fiil kkleri:
Fiil kkleri:
Gidersin bu yerden hi gitmemi gibi
7.
zlerin silinmez geen zamanlardan
Sen miydin o, yalnzlm myd yoksa

Kr karanlkta aardk pasl gzlerimizi
mit Yaar Ouzcan
Can Ycel
sim kkleri:
sim kkleri:
Fiil kkleri:
Fiil kkleri:
ESEN YAYINLARI
2.
k Garip
195
Kelime Bilgisi
UYGULAMA 3
Aadaki dizelerde kullanlan kelimelerdeki yapm ve ekim eklerini belirleyiniz.
1.
6.
Sarn buday ryalarmzn

Seni barmzda eker bieriz
Masalc ninesini aryor
Ahmet Hamdi Tanpnar
Ahmet Hamdi Tanpnar
Yapm eki alan kelimeler:
ekim eki alan kelimeler:
am, selvi, kavak, salncaklar iin
7.
Sazlar, su yataklarnda ardaklar iin
Leyla, ela gzl bir l ahusu

Salar bahtndan daha siyahtr
Ahmet Hamdi Tanpnar
ESEN YAYINLARI
2.
Kl kedisi yorgunluunda kalbim
197
Kelime Bilgisi
UYGULAMA 5
Aadaki dizelerde kullanlan basit, tremi ve birleik kelimeleri gsteriniz.
1.
Kubbelerde uuldar Bk
emelerden akar Sinan
Attila lhan
Basit kelimeler:
Tremi kelimeler:
Birleik kelimeler:
2.
Nefret kasrgas, durulur diner

Sevgi yamurlar, sellere dner
Cengiz Numanolu
Basit kelimeler:
Tremi kelimeler:
Birleik kelimeler:
3.
Sabahleyin gkyz parlak, ufuk akt

Gneli bir havada yaylmz yola kt
Faruk Nafiz amlbel
Basit kelimeler:
ESEN YAYINLARI
Tremi kelimeler:
Birleik kelimeler:
4.
Sanmtk ki ikimiz
Yeryznde ancak birbirimiz iin varz
Attila lhan
Basit kelimeler:
Tremi kelimeler:
Birleik kelimeler:
5.
Ba yorgun, yaslanr yeil otlara

Gz dalgn, uzanr ta bulutlara
Ahmet Kutsi Tecer
Basit kelimeler:
Tremi kelimeler:
Birleik kelimeler:
201
Kelime Bilgisi
DORU YANLI
Eletirmenin ele ald edebiyat yaptlarn, etkinliklerini, edebiyatlar deerlendirirken dayand bir yaam gr olmaldr. cmlesindeki etkinliklerini kelimesinin kk, bir fiildir.
DORU
2.
YANLI
DORU
7.
YANLI
Davasna inanan, gcne gvenen bu

gibi insanlar ok sert ve alngan olurlar.
cmlesindeki gvenen kelimesinin kk, ortak kke rnek gsterilebilir.
8.
YANLI
Hava ok souk ve frtnalyd, yor ve

korkuyorduk. cmlesinde kk fiil olan iki
kelime kullanlmtr.
DORU
YANLI
4.
Bugn ok nemli bir grmem var.

cmlesindeki nemli kelimesinin kk
nemdir.
DORU
Bu kadar byk ve nemli sorun birka

ylda zlemez. cmlesinde kk fiil
olan kelimeler unlardr: byk, sorun,
zlemez.
DORU
3.
6.
ESEN YAYINLARI
1.
YANLI
Amasya elmasnn tad bir baka oluyor.

cmlesindeki elmasnn kelimesinin kk eldir.
DORU
YANLI
DORU
YANLI
DORU
YANLI
9.
DORU
YANLI
5.
10.
DORU
YANLI
205
Kelime Bilgisi
BOLUK DOLDURMA
Bilimsel nermeler, dorudan ya da dolayl olarak gzlemlenebilir olgular ve
gerekleri dile getirir. cmlesindeki bilimsel kelimesinin kk ...........................
6.
Ak sal ihtiyar, bize bahesinde yetitirdii gllerden verdi. cmlesinde kk fiil

olan kelimeler unlardr: ..........................
..................
2.
Kltr, varln kuaktan kuaa aktarlmasna borludur. cmlesindeki ............

........................... kelimesinin kk fiildir.
7.
Bir rnn gzel olmas onun sanat eseri

olmas iin yeterli deildir. cmlesindeki
................................ kelimesinde birden
ok yapm eki vardr.
3.
ESEN YAYINLARI
1.
8.
4.
9.
5.
10.
208
Kelime Bilgisi
ELETRME 1
Aklamalarla rnek cmlelerde belirtilen kelimeleri eletiriniz.
AIKLAMA
RNEK CMLE
simden fiil yapan bir ekin bulunduu kelime
Ben grev ve sorumluluk bilinciyle alrm.
simden isim yapan bir ekin

bulunduu kelime
Her eyi tastamam hazrladk.
Fiilden isim yapan bir ekin bulunduu kelime
Bu eser, mesnevi nazm biimiyle oluturulmutur.
yelik ekinin bulunduu kelime
Evi, byk ve gsterilidir.
Belirtme durum (hl) ekinin

bulunduu kelime
Bu szlk, Araplara Trke retmek amacyla yazlmtr.
Fiilden fiil yapan bir ekin bulunduu kelime
Telefonu bana ver.
210
Kelime Bilgisi
TEST 4
1.
Aadaki alt izili szcklerden hangisinin

kk, szck tr ynyle brlerinden farkldr?
4.
I.
Sessizlii dinliyorum imdi ve soluunu
II. Sustuun yerde bir eyler krlyor

III. Bekleyi diyorum caddelere, dalp gidiyorsun
A) Gk mavi mavi glmsyordu

Yeil yeil dallar arasndan
IV. Adn yazyorum btn otobs duraklarna

V. Bir de seni ekliyorum susularma
B) Karanlkta bulutlar paralanyor

Sokak lambalar birden yanyor
Yukarda numaralanm dizelerin hangisindeki alt izili szck yapm eki almamtr?
C) karp atamam iimden

Neyleyim yer etmisin bir kere
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
D) Bouna rpnmalarn, yakarmalarn

Ne ellerine hkmn geer ne ayaklarna
E) Aalar sonbahara hazrlanyor
Bu ehir o eski stanbul mudur
2.
Kahve iin sadece bir iecek demek hakszlk.

I
II
retiminden kavrulmasna, sunumundan
III
iimine dein kendine zg deerleri ve bir ritIV
eli var kahvenin.
V
ESEN YAYINLARI
5.
Bir zamanlar stanbullu entelektellerin nemli

I
II
buluma meknlarndan biri olan Knaladada
III
iskelenin karsndaki Sirakyan Konaklar, ada
IV
mimarisinin zarafeti konusunda bir ipucudur.
V
Bu paradaki numaralanm kelimelerden
hangisi yapsna gre tekilerden farkldr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Bu paradaki numaralanm kelimelerin hangisi yalnzca ekim eki almtr?

A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
6.
3.
Hzzam sesi yok mu satrlarmda

Pop denen mziin sz m bunlar
Bu dizelerde aadakilerden hangisi yoktur?
A) Eylemden eylem yapan ek
B) Belirtme durum eki
C) Bulunma durum eki
D) yelik eki
E) lgi eki
Aadakilerin hangisindeki alt izili szck

ekim eki almamtr?
A) Baharn geliiyle birlikte iimizde yeni heyecanlar canlanr sanki.
B) Bu akam mutlaka bize gelin, sizi ok zledik.
C) Kesin bu sama sapan konumay, daha yaplacak ok iimiz var.
D) Sevin btn insanlar, kalbinizde ktle
yer vermeyin.
E) Yazn ve sanat alannda baarl olanlara
dl verilecekmi.
217
Kelime Bilgisi
7.
Aadaki alt izili kelimelerden hangisi hem

yapm hem ekim eki almtr?
10. Da yamalarna ve yksek yma tepelere

I
diktiimiz gzclerin tehlike ateleri yakmasna
II
III
IV
V
gerek kalmad
A) Bu yaz da elenerek geirdik, bakalm kn

ne yapacaz.
B) Balklarn yemi kalmam, akvaryum da ok
kirlenmi.
Bu cmledeki numaralandrlm szcklerden hangisi yaps bakmndan dierlerinden

farkldr?
C) Sigaray brakma kampanyasn kurum olarak biz de destekliyoruz.
A) I.
D) Arabay saa ekip birka dakika dinlenelim

de yola yle devam edelim
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
8.
airlii ile hakl bir n kazanm bu sanatnn

I
II
yk, makale, mektup, an trlerinde yazlar da
III
IV
vardr.
V
Bu cmledeki numaralanm szcklerden
hangilerinin kkleri szck tr ynyle dierlerinden farkldr?
A) I. ve II.
B) I. ve V.
D) III. ve IV.
C) II. ve III.
ESEN YAYINLARI
E) Gazetelerin manetlerine yle bir gz attm,

okunacak haber bulamadm.
11. Bir serginin baarsn; gezenleri durup dnI

drtmesi, onlarn sanat ve yaptlarla ba baa
II
kalmasn salamas ve o yaptlar bir araya geIII
tiren koleksiyonerin eilimleri konusunda merak
IV
uyandrmas koullarna balayan Ferit Edgye
V
gre bu sergi gayet baarl.
Bu paradaki numaralanm kelimelerden
hangisinin kk kelime tr bakmndan dierlerinden farkldr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
E) IV. ve V.
12. Bir lde su bulan bir susuz gibi

Gzmz kapanr, uykusuz gibi
9.
Aadaki dizelerde geen alt izili szcklerden hangisinde iyelik eki yoktur?
Bu dizelerde aadakilerden hangisi yoktur?
A) Hep byle ocuksu mu bakar senin gzlerin
A) smin belirtme hli eki
B) Hep byle iinde bir uzak k m yanar
B) Fiilden fiil yapan ek
C) Baklarnda beni dinlendiren bir ey var
C) Kip eki
D) Kysndaym gibi en sakin denizlerin
D) simden isim yapan ek
E) Hi yumma gzlerini n eksilmesin
E) yelik eki
218
Cmle Bilgisi
1.
tiya duyulabilir. Sz gelimi alcnn, haberin doruluuna kanaat getirmesi iin gnderici, haberi pekitiren eitli sz ve sz gruplarn kullanabilir; verdii
haberin, dile getirdii bilginin doruluunu yemin ifade eden szlerle bildirebilir.
CMLEDE ANLAMIN
OLUUMU
Cmle, bir anlam ifade etmek amacyla kelimelerin ve kelime gruplarnn belli kurallara gre art arda
getirilmesiyle oluturulan kelimeler dizisidir. Her cmlenin bir anlam bir de biim boyutu vardr. Cmle, bu
biimle anlamn kaynamas sonucunda oluur.
Haber cmlelerinde dil daha ok gndergesel

ilevde kullanlr. Dil gndergesel ilevde kullanldnda cmlenin anlam nesnel olur. Gndergesel ilevin heyecana bal ilevle zenginletirilmesi, nesnel
olann kiisel deerlerle (znel) anlatlmasn salar.
Bir cmleyi oluturan biimsel geler (kelimelerin ve kelime gruplarnn yapsal zellikleri, bunlarn ekim ekleri araclyla birbirine balanarak cmle oluturmas vb. zellikler) arasndaki ilikiye balaklk denir. Cmledeki dil birlikleri arasnda anlam
ilikisi ise badaklk terimiyle karlanr. Badatrma kelimelerin balaklk ve badaklkla ilgili kurallara gre bir araya getirilerek yeni anlamlarn oluturulmasdr.
Cmlenin anlamnn olumasnda en nemli rol

yklem oynar. Bu nedenle cmle trleriyle ilgili btn
snflandrmalarda ncelikle ykleme baklr.
2.
BLDRDKLER KPLERE
GRE CMLELER
a. Haber cmleleri: Bilgi ve haber vermek

amacyla dzenlenen cmlelere haber cmlesi denir. Haber cmlelerinde mekn ve zamana da bal olarak gndergeler hakknda bilgi, dnce, kanaat
ve tavrlar bildirilir; gndergelerin durum ve grnleri belirtilir.
Alcnn verilen haber ve bilgi karsndaki tavrna gre haber cmlelerinde baz dzenlemelere ih222
Haber cmlelerinde yklemler haber kiplerinde (renilen gemi zaman, bilinen gemi zaman,
imdiki zaman, gelecek zaman, geni zaman) ekimlenir.
650. Tarih Krkpnar Yal Grelerinde altn kemer, Recep Karay deviren Ali Grbzn oldu.
ESEN YAYINLARI
Bir cmlenin anlam, o cmleyi meydana getiren

kelimelerin ve kelime gruplarnn anlamlarnn toplam deildir. Her cmle belli bir balamda anlam kazanr. Dolaysyla, gnderici (cmleyi kuran kii) ile alc
durumundaki kii ve kiiler (cmlenin muhatab olanlar) arasndaki iliki de cmlede anlamn olumasnda nemli rol oynar. Belli bir balama yerlemeyen
cmle, anlam bakmndan soyuttur. Ayn cmle, farkl balamlarda sylendiinde birbirinden farkl anlamlara gelebilir.
Yklemi ekimli bir fiilden oluan haber cmlelerinde bir fiilin gerekletii, gereklemekte olduu
ya da gerekleecei anlatlr. Haber cmleleri deil
kelimesiyle ya da olumsuzluk eki olan -ma, -me ile
olumsuz olarak da kurulabilir.
Bahemizdeki aalar bu adam budad.

MEBden yaplan aklamaya gre okullar 19
Eyll Pazartesi gn alacak.
Ek fiilin zaman kavram tayan biimleriyle

oluturulan ve bilgi verme amac tayan isim cmleleri de haber cmleleri gibidir.
Eskiden burada byk bir kk vard.
O, ilkelerinden taviz vermeyen biriydi.
b. Dilek-istek cmleleri: stenilen, tasarlanan

eylemleri, eylemler hakkndaki niyet ve duygular ifade eden cmlelere dilek-istek cmlesi denir.
Bu cmlelerle haber cmleleri arasndaki en
nemli fark, dilek-istek cmlelerinde dile getirilenlerin doru ve yanl kelimeleriyle nitelendirilemeyecek olmasdr. Dilek cmlelerinde bir bilgi verilmez,
bir istek anlatlr. Onu grdm. cmlesinde, verilen
bir bilgi vardr, dolaysyla bu bilginin yanll ya da
doruluuyla ilgili bir deerlendirme yaplabilir. Ama
Keke onu grmeseydim. cmlesinde bir bilgi deil,
bir istek anlatlmtr. Bu nedenle bu cmlede dile getirilenler hakknda dorudur ya da yanltr denemez.
Cmle Bilgisi
Dikkat ekmek, dinleyen kiiyi uyarmak, sz daha gzel ifade etmek vb. amalarla dzenlenen, dolaysyla da cevap beklemeyen soru cmlelerine szde soru cmlesi denir. Bu tr cmleler rica, abartma, karlatrma ve sitem ifade etmek iin
de kullanlabilir.
Dilek-istek cmlelerinde yklemler tasarlama

kipleriyle (dilek-art, istek, emir, gereklilik) ekimlenir. Bu cmlelerde bari, keke, nolayd vb. szlere
yer verilebilir.
abuk buraya gel.
Keke baka bir ehirde yaasaydk.
Benim bu szmde yalan var m?
Beslenmene dikkat etmelisin.
Bu souk havada dar klr m hi?

Haksz mym?
HABER VE DLEK KPLERNDE SORU
Coku ve heyecan ifade eden cmlelere nlem cmlesi denir. nlem

niteliindeki btn kelimelerle nlem cmlesi dzenlenebilir.
EK BLG
Bunu bir kez daha dinleyelim.

Bilinmeyen bir eyi renmek, bilinen bir eyin
doruluunu teyit ya da itiraf ettirmek gibi amalarla dzenlenen cmlelere soru cmlesi denir. Soru
cmleleri gerek soru cmlesi ve szde soru cmlesi
olmak zere ikiye ayrlr.
Soru cmlelerinin oluturulmasnda soru ekinden, sfat, zamir ve zarflardan yararlanlr:
Oh be, bu ma da kazandk!
mdat! Bizi kurtarn!
ESEN YAYINLARI
Mutlaka cevap bekleyen soru cmlelerine gerek soru cmlesi denir. Bu tr cmlelerde genellikle eylemin gerekleip gereklemedii ya da dile getirilenlerde anlalmayan bir hususun bulunup bulunmad sorulur.
Eyvah, her taraf yanyor!
nlem cmlelerinde genellikle u anlamlar

bulunur: Sitem, uyarma, ama, fke, bkma, zlem, sevgi, vme, yalvarma, yardm istei, kmseme, saknma, sevin, tiksinti, umutsuzluk, nefret,
reddetme, beddua, tevik, yreklendirme.
Bunu sana kim syledi?

soru zamiri
Hangi ocuk yaramazlk yapyordu?

soru sfat
Bunu nasl renebilirim?

soru zarf
Yemeini yedin mi?

soru eki
UYARI
1. Baz cmlelerde soru anlam ses

tonuyla oluturulur:
Adnz?
HABER VE DLEK KPLERNDE

OLUMLULUK - OLUMSUZLUK
ekimli fiillerin yklem olduu cmlelerde fiilin
gerekletiini, gereklemekte olduunu ya da gerekleeceini; isim unsurlarnn yklem olduu cmlelerde ise znenin yklemde bildirilen durumu stlendiini bildiren cmlelere olumlu cmle denir.
Bilindii zere, Trk tarihi Hunlarla balar.
2. Art arda gelen soru cmlelerinde soru

iareti son cmlenin sonuna konur.
Oraya ne zaman gideceksin, nasl gideceksin, orada ne kadar kalacaksn?
Zeynep ve Sadk bu olay kukuyla karlanmlard.

Trke, eklemeli bir dildir.
Anne, baba ve ocuklar bir arada kalmallar.
Vapur dopdoluydu.
223
Cmle Bilgisi
Fiilin gereklemediini, gereklemeyeceini;
znenin yklemde bildirilen durumu stlenmediini
bildiren cmlelere olumsuz cmle denir. Olumsuz
cmlelerin oluturulmasnda -sz, -ma, -me eklerinden ve deil, yok gibi kelimelerden yararlanlr.
Yklem grevinde kullanlan kelimenin ya da kelime grubunun trne gre cmleler ikiye ayrlr: Fiil cmlesi, isim
cmlesi.
EK BLG
Bir cmlenin yklemi haber ya da dilek kiplerinden birine gre ekimlenmi bir fiilse, o cmle fiil cmlesidir:
Onun adn bir daha anmayacam.

Orada itiimiz aylar, gzel deildi.
Bana hak veren hi kimse yok.
Tatilin bitmesine ka gn kald?
Bu iddialarn ou, aslszd.
Seni aradm btn gn.

Niin bu olaydan ders almadnz?
Bir cmlenin yklemi ekimli bir fiil deilse o
cmle isim cmlesidir:
1. Yklemi olumsuzluk bildiren

cmlelere deil kelimesi getirildiinde cmlenin anlam olumlu olur. Bu tr cmlelere biimce olumsuz anlamca olumlu cmle denir:
Yaadklarmdan rendiim bir ey var.
UYARI
ubattan arta kalan bir k gecesiydi.

Eskiden buras daha gzel bir kentti.
Onun paras yok deil.

Ben mitsiz deilim.
Biimce olumsuz anlamca olumlu cmlelerin
bazsnda hi kelimesiyle birlikte kullanlan m,
mi, mu, m soru ekinden de yararlanlr:
Ben sizin ne dolaplar evirdiinizi hi bilmez miyim?
(Ben sizin ne dolaplar evirdiinizi iyi bilirim.)
2. Baz cmlelerde -sz, -ma, -me eklerinden; deil, yok kelimelerinden hibirinin bulunmamasna karn cmlenin anlam olumsuzdur. Bu
tr cmlelere biimce olumlu anlamca olumsuz
cmle denir.
Ne benim szm dinliyor ne annesinin.
(Benim szm de annesinin szn de
dinlemiyor.
Sen gzel iirden ne anlarsn!
(Sen gzel iirden anlamazsn.)
Sanki bunu alacak kadar paras var da!
(Bunu alacak kadar paras yok.)
224
ESEN YAYINLARI
Annen seni sevmiyor deil.
METNDE KAZANDIKLARI
3.
ANLAMLARA GRE
CMLELER
1. E ya da yakn anlaml cmleler: Baz cmleler farkl kelimelerle kurulmalarna karn ayn iletileri tar. Sz gelimi Hibir sulu, kendi yarglndan kurtulamaz. ile Sulular, yaamlar boyunca kendilerini yarglarlar. cmlelerinde anlatlmak istenenler ayndr ama bu cmlelerde kullanlan
kelimeler birbirinden farkldr.
RNEK SORU (SS - 2008)
Yalnzca gneli gnlerde yryen kii, amacna ulaamaz.
Aadakilerden hangisi bu cmlede anlatlmak
istenene anlamca en yakndr?
A) steneni elde etmek her koulda almay zorunlu klar.
B) Baarl olmak iin insann ne istediini bilmesi
gerekir.
C) nsan, att her admn sorumluluunu tamaldr.
D) Deiik ortamlara ksa srede uyum salamak
gtr.
E) Seici olmak insanlar glklerle yz yze getirir.
Cmle Bilgisi
ZM:
ZM:

Picasso, Ben bakalarn deil, asl kendimi kopya
etmekten korkarm. der.
Picasso bu szyle sanatlarn nasl bir tutum
iinde olmalar gerektiini belirtmek istemitir?

I.
A) Bakalarna benzememe ilkesine bal kalmaldr.

B) Sradan eylerden sra d rnler yaratabilmelidir.
C) Farkl olma dncesiyle anlalmas g rnler
ortaya koymamaldr.
II. Bir ykcnn belleinde iz brakan, sessiz bir

anya dnen her ey, zaman geldiinde yazarn yazmaya zorlar.
ZM :
ESEN YAYINLARI
D) Bireysel konulardan yola karak toplumsal gerekleri dile getirmelidir.

E) Her yeni almasnda, ncekilere benzemeyen
zgn yaptlar ortaya koymaldr.
Bazen bir insan yz, bir olay, bir konuma, bir

doa paras yllar nce okuduum yklere gtrr beni.
III. yle ykler vardr ki ilk okuyuumda bende brakt izlenimler nedeniyle onu, bir dostu zler gibi zler, zaman zaman onunla birlikte olmak isterim.
IV. Kk bir ayrnt, belki bir ocuun bak, bir kedinin kamburunu karp yazarn ayana srtnmesi, ykde etkileyici geler olarak karmza kar.
V. Yazarlar etkileyen, konu sandnda beklemeye
braklan nice olaylar, durumlar bir sre sonra ykletirilmeyi ister.
RNEK SORU (YGS - 2011)

(I) Kimi airler vardr, daha ilk iirleriyle yeni bir ierik, yeni bir biim yaratrlar. (II) Bu airler, srekli bir
aray iinde olduklarndan zaman zaman artsalar da d krklna uratmazlar okurlarn. (III) Moda ynelilere itibar etmezler, dardaki grlt dikkatini datmaz bu tip airlerin. (IV) Kendilerini yenileme sreci iinde olan bu airler okurlarnn beklentilerini boa karmazlar. (V) iirin i sese dayandnn, yapsal bir btnlk ve salamlk gerektirdiinin
bilincindedirler.
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangileri

anlamca birbirine en yakndr?
A) I. ve III.
B) II. ve IV.
D) III. ve IV.
C) II. ve V.
E) IV. ve V.
ZM :
Bu paradaki numaralanm cmlelerden hangileri anlamca birbirine en yakndr?

A) III. ve V.
B) IV. ve V.
D) I. ve III.
C) II. ve IV.
E) I. ve II. C
225
Cmle Bilgisi
ZM:
Bir yazar yle diyor: Dncenin can ksa szde,

onun youn anlatmndadr.
Bu cmlede anlatlmak istenen aadakilerden
hangisidir?
A) Derinlii olmayan dnceler daha kolay anlalabilir.
B) Gl anlatm, salam bir dnce yaps gerektirir.
C) Bir dnceyi zetlerken ana noktalar zerinde
durmak gerekir.
2. Anlamca birbiriyle elien cmleler: elimek, szlk anlamyla dnce ve davranlarn

birbirini tutmamas, birbirlerine ters dmesi, tutarsz olmak demektir. Bir kii ayn durumla ilgili olarak birbiriyle badamayan, birbirine ters den ifadeleri dile getirirse kendisiyle eliir.
D) Sz uzatmak, anlatm gereksiz szlerle doldurmak dnceyi glgeler.

E) Ksaltlarak anlatlan bir dnceyi, hemen herkes anlayabilir.
ZM:
u cmlelere dikkat edelim:
ESEN YAYINLARI
I.

Aadaki cmlelerin hangisinde tekilerden
farkl bir dnce dile getirilmitir?
A) Ayn kavram alanyla ilgili sz deerlerinin oluturduu szck salkmlar, Trkemizin zenginliini gstermektedir.
B) Anlamca ilikili sz deerlerini ieren szck
gruplar oluturmaya ynelik almalara, ders kitaplarnda gereince yer verilmemektedir.
C) rencilere, Trke dnme alkanl kazandrmak iin, ilenen paralarda geen ve aralarnda anlamsal bantlar olan szck kmeleri buldurulmaldr.
D) Szckler arasnda balant kurma, kartlk ya
da benzerlikleri ortaya karma, Trke retimindeki temel etkinliklerden biri olmaldr.
E) Trke ve yazn derslerinde szck almalar,
eitli szcklerin temel ve yan anlamlarn ierecek biimde yaplmaldr.
226
Gerek sanat, eserini olutururken baka bir kiilie brnr ve anlatacaklarna kendi duygularn katmaz.
II. Bir kiiyi sanat yapan unsur, gerekleri kendi

bak asyla, duygu ve dnceleriyle yorumlamasndaki ustalnda gizlidir.
Yukardaki cmleler anlamca birbiriyle elien
dnceler iermektedir. I. cmlede gerek sanatln nesnellikle, II. cmlede ise znellikle gerekleecei ileri srlmektedir.
RNEK SORU
(I) Konu kitap oldu mu herkes bir eyler sylyor.
(II) Bana ters gelen bir gr ise bugnlerde olduka yaygn. (III) O da u: Kitap konusunda yetikin ve
ocuk ayrm yaplamaz. (IV) nk iyi bir ocuk kitab, mutlaka yetikinlere de seslenir. (V) Bu dncenin doruluuna inanmyorum. (VI) Nedeni de u:
ocuklarn severek okuyacaklar nitelikli bir kitap, yetikinlere pek bir ey sylemeyebilir ya da yetikinlerin severek okuyaca bir kitap, ocuklar hi de heyecanlandrmayabilir.
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangileri,
ocuklarla yetikinlerin ayn kitaplardan holanmayaca dncesine ters dmektedir?
A) I. ve III.
B) l. ve IV.
D) III. ve IV.
C) I. ve VI.
E) IV. ve VI.
Cmle Bilgisi
ZM:
ZM:
3. Neden-sonu cmlesi: Neden (sebep), bir

olay ve durumu gerektiren, douran baka olay veya
durum; sonu (netice) ise bir olayn dourduu baka
bir olay veya durum demektir.

Aadakilerin hangisinde yargnn nedeni belirtilmemitir?
A) lke topraklar yanl kullanm yznden yok olup
gitmektedir.
Neden-sonu cmleleri genellikle iin, -den,

-den dolay, -den tr, -diye, ile unsurlaryla
birbirlerine balanr:
B) lkede tarmsal retimi gelitirmeye ynelik almalar yldan yla azalmaktadr.
Yamur ok yad, barajlardaki su seviyesi ykseldi.
C) Tarma yeterince nem verilmediinden bu lke,

pamuk, sebze, meyve retiminde dnya sralamasnda gerilerde yer almaktadr.
yad iin
yadndan
sonu
Onunla konumamz g olduundan derdimizi iimize atyorduk.

Burada evlerin atlarnn bu ekilde yaplmasnn nedeni, karn bu blgeye ok yamasdr.
ESEN YAYINLARI
neden
D) Kimi lkelerde, tarma dayal retimin bilinli bir

biimde yaplmamas, halk sal bakmndan
tehlike oluturmaktadr.
E) evre bilincinin yeterince gelimemi olmas, hava ve su kirliliine yol amaktadr.
ZM:
RNEK SORU (LYS - 2010)

Aadaki dizelerin hangisinde eylem, nedeniyle
birlikte verilmitir?
A) nsan balklama dalmal iine hayatn
Bir kayadan zmrt bir denize atlarcasna
B) Uzandn m bir kez smscak kumlara
Dinleneceksin bir kum tanesi, bir yaprak gibi
C) Kederi de yaamalsn btn benliinle
Aclar da sevinler de olgunlatrr insan
D) Yaadn m younluuna yaayacaksn bir eyi
Koklamaktan bitkin dmesine bir iei
E) nsan btn gzel mzikleri dinlemeli alabildiine
Tm benlii seslerle, ezgilerle dolarcasna
4. Ama cmlesi: Ama (maksat), ulalmak

istenen sonu demektir. Bu tr cmlelerde amac
gerekletirme istei vardr. Yargnn hangi amala gerekletirildii -mak iin, -mak zere, diye gibi edatlarla vurgulanabilecei gibi amacyla, maksadyla kelimeleriyle de belirtilebilir:
ki haftalk harln bu kitab almak iin biriktirmi.
amacyla
Grlt olmasn, kimseler uyanmasn diye ayakkablarn karp yryordu.

227
Cmle Bilgisi
(I) Btn dnyada geleneksel olandan, halk hikayesi

ve destandan yararlanma yoluna gidilmitir. (II) Mzik, resim, roman, yk, iir, tiyatro ve sinema gibi
sanat dallarnn hepsinde byledir. (III) Ben de byle
yapmak, geleneksel olan ada yk sanatna tamak istiyorum. (IV) Bu yntemi lkemiz yaznnda
ustaca uygulayan Yaar Kemalin izinde yrmek isteyiimin znde de ite bu yatyor. (V) Nitekim son
yaptmda geleneksele yneliim aka grlebilir.
Aadaki sorulardan hangisinin yant, bir gereke iermektedir?

A) Resim almalarnzda en ok hangi malzemeyi kullanrsnz?
Tmyle yerli mal olan seip kullanrm.
B) Ayrntya nem verir misiniz?
Evet, gzellie ulamak iin ayrntlar nemsiyorum.
C) Resim yaparken nasl bir yol izlersiniz?
nce dikkatimi ele alacam konu zerinde
younlatrrm, onunla yaamaya balarm;
sonra almaya koyulurum.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin

hangilerinde ama sz konusudur?
A) I. ve IV.
B) I. ve V.
D) III. ve IV.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
D) Trk resim sanatnn gnmzdeki durumunu

nasl deerlendiriyorsunuz?
Resim sanatlarmz, erimeleri amalanan
yerin de tesinde gryorum.
RNEK SORU
(I) Sanat, ocuk kitaplarnda, yetikin yaznnn konusu saylan insan ilikileri, yabanclama, kimlik aray gibi sorunlar iler. (II) Baka bir deyile, ada
dnyann sorunlarn masals bir biimde ocuk dnyasna aktarr. (III) ocuklarn bu yolla bilinlenmelerini ve eletirel bir bak kazanmalarn ister. (IV) Bunun iin de onlara dsel bir ortam deil gereklerle
yz yze gelecekleri bir dnya sunar. (V) Bu zellii
nedeniyle ocuklarn yan sra yetikinler de yazarn
kitaplarn byk bir ilgiyle okurlar.
Yukardaki parada sz edilen sanatnn amac, numaralanm cmlelerden hangisinde belirtilmitir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ESEN YAYINLARI
ZM:
E) Resme yeni balayanlara neler neriyorsunuz?

lgilendikleri konuda eitim grmelerini, sonra da rendiklerini uygulamaya almalarn
neriyorum.
ZM:
5. Koul (art) cmlesi: Bir eylemin gereklemesini baka bir eylemin gereklemesi kouluna
balayan cmlelerdir. Bir cmleye koul anlam -sa,
-nca, -dka ekleriyle ve zere, ancak, yalnz, artyla vb. kelimelerle katlabilir.
iir okursan d dnyan zenginleir.
koul
ZM:
Yukardaki cmlede bir kiinin d dnyasnn

zenginlemesi, o kiinin iir okumas kouluna balanmtr.
Borcunu demeden uradan uraya geemezsin.
Gidin bu ehirden ben de gidebileyim.
228
Cmle Bilgisi
(I) Halk trklerimizi, ezgi ve iir bakmndan kvamn bulmu sanat eserleri sayabiliriz. (II) Bunlar syleyenlerin seslerindeki ve okuyularndaki przler
ayklannca klasik denecek kadar salam eserler kar ortaya. (III) Ne var ki trkleri syleyen ve k
diye anlan halk sanatlarnn kimilerinin sesleri, bu
eserlerin deerini glgeliyor. (IV) Kimileri de trkleri ar bir duygusallkla sylyor. (V) Bunlarda trknn zne gre deien bir incelik, bir yorum grlmyor.
(I) Hibir ey ak ya da kara diye ayrlmaz onun romannda. (II) Mutluluklar hznler, sevinler, aclar i ie
yaanr. (III) Bunlar anlatrken mekanik kurgulardan,
neden-sonu ilikilerinden zellikle kanr. (IV) zledii bu yol, okurun, olaylara romancnn gzyle bakmasn salar. (V) Roman boyunca, roman kiileriyle
yazar arasnda bir atma olmaz. (VI) Bu da kiilerin
inandrcln artrr byk lde.
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangisi
I. cmlede belirtilen gr destekleyici niteliktedir?

hangisinde yarg, bir koula balanmtr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
E) V.
ZM:
6. Aklama cmlesi: Bir konuyla ilgili bilgi vermeye, bir sorunu aydnlatmaya, bir szn ne anlatmak istediini belirtmeye aklama denir.
(I) Gn gnne pek uymaz bu kentin. (II) Bir bakarsn, yaz ortasnda buz kesmisin; bir bakarsn, kasm
ortasnda ceket fazla gelmi. (III) Geen eyll aynn
son gn kente yamur yaarken, kentin srtn dayad daa kar yayordu. (IV) Ertesi gn ise mays sonu gneine benzeyen, prl prl bir hava... (V) Neredeyse tm ekim ay, byle geti. (VI) Oysa daha gneyimizdeki bir baka kente oktan k gelmiti.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerden
hangisi, kendinden nceki cmlenin aklamas
durumundadr?
A) II.
ZM:
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
ESEN YAYINLARI
ZM:
7. neri cmlesi: Bir sorunu zmek zere ne

srlen gre neri (teklif) denir.
Borlarnzdan kurtulmanzn tek yolunun
gayrimenkullerinizi satmanz olduunu dnyorum, bunlar bence imde satn, daha sonra yeniden
alrsnz.

Aadaki cmlelerin hangisi bir neri iermektedir?
A) Plannz deerlendirdiimizde onun, beklentilerimizi tmyle karlamadn grdk.
B) Plannz gzel; ama onun bizim amacmza uygun
olduunu syleyemeyiz.
C) Plannz yeniden gzden geirmenizin doru olacan dnyoruz.
D) Plannzn kolayca uygulanabilmesi iin kimi yerlerinde deiiklikler yaptk.
E) Plannzn titiz bir almann rn olduu belli;
ama biz daha farkl zellikler aryorduk.
229
Cmle Bilgisi
ZM:
ZM:
8. t cmlesi: Bir kimseye, onun kt bir durumla karlamamas iin, yapmas veya yapmamas
gereken eyler iin sylenen sze t (nasihat) denir. t cmleleri daha ok emir kipiyle kurulur. Ataszlerinde t verici ifadelere ska yer verilmitir.
11. Varsaym cmlesi: Gerekleip biten bir

olayn, gerekletiinden farkl bir ekilde sonulandn ya da nasl sonulanaca bilinmeyen bir durumun belli bir ekilde sonulanm olduunu kabul etmeye varsaym denir. Bir cmleye varsaym anlam
varsayalm ki, tut ki, ola ki szckleriyle katlabilir.
Ayan yorganna gre uzat.

Yoldan kal, yoldatan kalma.
irkefe ta atma, stne srar.
9. n yarg (pein hkm) cmlesi: Bir kimse

veya bir eyle ilgili olarak belirli art, olay ve grntlere dayanarak nceden edinilmi olumlu veya olumsuz yarglara n yarg denir.
Onun doru konutuu grlm ey deil, siz ona inanmayn, bakn greceksiniz yine yalan
syleyecek.
Aadakilerin hangisi, bir varsaym ifade etmektedir?

ESEN YAYINLARI
Bu kitabn, yazarn nceki kitaplar kadar

beenilmesi mmkn deil.
RNEK SORU
A) O, aramba gn geziden dnebilir.

B) Diyelim ki bu olay gerek deildir.
C) stediini veririm, yeter ki sen al.
D) Belki onu sen de tanrsn.
E) Yarn akam yemeine onlar da gelebilir.
10. Tasar cmlesi: Olmas veya yaplmas istenen bir eyin zihinde ald biime tasar (proje) denir.
ZM:

(I) Halka ulamamz, operann halka seslenen bir sanat olduunu anlatmamz gerekiyor. (II) Bu da byk
lde halkla daha yakndan iletiim kurmamza baldr. (III) Bu amala gelecek yl bir yarma dzenlemeyi ve sahnelenmeye deer grlen eserleri sahnelemeyi dnyorum. (IV) Eer katlm salanrsa, bu
tr yarmalar ileride daha da eitlendirip zenginletirerek srdrmek istiyorum. (V) Bu tr etkinlikler Trk
seyircisini, yava yava da olsa, operaya yaklatracak, ona operay sevdirecektir.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangilerinde bir tasardan sz edilmektedir?
A) I. ve II.
B) II. ve III.
D) III. ve V.
230
12. Olaslk (ihtimal) cmlesi: Olaslk cmleleri, bir eyin olabilme durumunu, olabilirliini anlatan cmlelerdir.
Sigara imeye devam ederse ok nemli
salk sorunlaryla karlaabilir.
Belki yine gelirim buraya.
Onlar piknie gitmitir.
imdi yaptklarnn pimanlyla vicdan
azab ekiyordur.
Onun sa solu belli mi olur, bize kzar m k-
C) III. ve IV.
E) IV. ve V.
zar.
Cmle Bilgisi
RNEK SORU
13. Sezgi cmlesi: Ak bir kant olmakszn olmu ya da olacak bir eyi anlayp kestirme yeteneine sezgi (feraset) denir. Tahminde daha ok akl yrtme sz konusuyken sezgide ie dou sz konusudur.
Aadaki cmlelerin hangisinde bir olaslk, olabilirlik sz konusudur?

A) Kar yayor, k geldi artk.
B) Onunla konumalsnz, kyn en yal kiisidir.
imden bir ses bugn bizim iyi bir haber

alacamz sylyor.
C) Ben onu iyi tanrm, ok drst bir ocuktur.

D) Siz de biliyorsunuz; o, kardelerin en kdr.
Bu ocuun lkesi ve milleti iin faydal iler

yapacan, hayrl bir evlat olacan ben yllar ncesinden anlamtm.
E) Ge kaldk, sanrm o gitmitir.

ZM:
14. Yaknma cmlesi: Yaknma; szlanarak

anlatma, ikayet etme demektir.
Sylesem de beni dinlemez ki!

(I) Anadoluhisarnn bulunduu blgenin tarihi, eskiye dayanyor. (II) Kaynaklara gre, Anadoluhisar,
Boazdan geileri kontrol etmek amacyla Yldrm
Beyazt tarafndan yaptrlm. (III) Yaplrken kullanlan malzemeler arasnda, Bizans yaplarndan alnm talar da var. (IV) Bu durum, burada eski bir Zeus
Tapnann bulunduu yolundaki dnceleri daha
da glendiriyor. (V) Boazn en dar yerinde, Gksu
Deresi kysnda bulunan blgenin, bugn olduu gibi, Osmanl ncesinde de yerleim alan olarak kullanld eitli kaynaklarda belirtiliyor.
hangisinde belirtilenler tahmin nitelii tamaktadr?
A) I.
ZM:
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ESEN YAYINLARI
Bir de ald gibi getirmesini rense.

(I) Ortaokul yllarmda arkadalarla dersten kar kmaz, okulumuzun bulunduu tepeden iner, gzelim
gl baheleriyle evrelenmi evlerin nnden geerek kyya koardk. (II) Dalgalarla oynarken iimizden biri barrd: Yunuslar geiyor! (III) Sonralar hangi denize baksam, byle sr halinde geen
yunuslar canlanrd gzlerimde. (IV) Aklardaki tek
bir yunusu fark edip sevin lklar atanlar grdke gerekten ok etkilenirdim. (V) Yllarca yunuslarn
sr sr gzlerimin nnden getiini, zamann hepimizi, az rastlanan anlarn son tanklarna evirdiini nasl anlatabilirdim onlara?
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde yaknma sz konusudur?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM:
231
Cmle Bilgisi
RNEK SORU
ZM:
Aadaki cmlelerin hangisinde bir yaknma

sz konusudur?
A) Dergiye girecek yazlarn baka bir yerde yaymlanmam ve zgn olmas gerekir.
B) Konudan konuya atlayan, balyla ierii birbirine uymayan yazlar bizi ok yormaktadr.
C) steklerimizden birisi de gnderilen yazlarn yaz
makinesiyle ift aralkl olarak yazlmasdr.
D) Alt alta dizilmi cmlelerin iir saylmayaca herkese bilinen bir gerektir.
E) Daha gzel, daha nitelikli bir dergi karabilmek
iin okurla ibirlii arttr.
ZM:
Yazar, konularn gerektirdii iirsellii ya da

glmeceyi yerli yerinde kullanyor; zlemi, fkeyi ayn gle duyumsatyor. (beeni)
Kiilere, onlarn servenlerine, zlemlerine
magazin ykcs gibi yaklamaktan kurtulamyor.
(olumsuz eletiri)
ESEN YAYINLARI

15. Eletiri cmlesi: Bir sanatnn ya da sanat
rnnn olumlu ve olumsuz taraflarn ortaya koyan
cmlelere eletiri cmlesi denir.
(I) Bu yapt, romantik romann btn zelliklerini tamaktadr. (II) Romandaki olaylar bilinli olarak seilmemitir. (III) Romanc, olaylar istedii biimde gelitirmek iin rastlantlardan byk lde yararlanmtr. (IV) Olaylar ykleyiteki neden-sonu kopukluuna karn, kiilerin konumalarn yanstmadaki baars romann en gl yanlarndan biridir.
(V) Kiiler, kltr dzeylerine uygun biimde konuturulmutur.
Anlatm da sradan; daha ilk ykde cmleler birbirinin zerine ylyor. (olumsuz eletiri)
Bu parada numaralanm cmlelerin hangisinde, sz edilen yaptn hem olumlu hem de olumsuz ynleri bir arada verilmitir?
A) I.
(I) Onca gzel, onca kalc iir yazm, Trk iirine yeni renkler katm bir airin arada srada kt iir yaymlayabileceini kabul edebiliriz. (II) Buna bir itirazmz yok. (III) Ama bu, gelecekte onun sanatsal deerine glge drr. (IV) Hangi yata, hangi aamada
olursa olsun aire hep daha iyisini, yenisini yazmak
yakmaz m? (V) Elli ylda kazand ustalk sfatna
zarar vermesi doru mudur airin?
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinden balayarak olumsuz nitelikli eletiriye yer verilmitir?
A) I.
B) II.
232
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM:
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Cmle Bilgisi
Aadaki cmlelerin hangisinde eletiri sz konusu deildir?
Yazarn ilk romanlarnda ky yaam, bu

yaamn zorluklar dile getirilmitir.
A) Kitap okunduunda, yazarnn, ne yazacan

uzun uzadya lp bien, bunlar bir tartmdan
geiren, dzene koyan sanatlardan olmad
anlalyor.

(I) Yaad dnemin iir anlayndan uzaklaarak
ularda dolaan, allmadk badatrmalar ve imgeleriyle zaman zaman, bilinen sylemin dna taan air, srekli yenilikler peinde komutur. (II)
Karlat insanlk durumlarna yeni duygu ve anlamlar ykleyerek onlar yeniden yazmtr. (III) iirlerini olutururken bo alanlar brakm, uzun dizeleri krmtr. (IV) iirde bir yenilik gerekletirmek iin
dilin yerleik sz deerlerini olduu gibi kullanmaktan
kanm, dili yeniden kurmaya ynelmitir. (V) iirlerinin ounda, ok anlaml szckler kullanarak deiik armlar uyandrmtr.
B) Genlik yllarnda eitli dergi ve gazetelerde yazd yazlar derleyip bunlar yazl tarihlerine gre sralayarak kitap haline getiriyor.
C) Konusunu gnlk yaamdan almasna karn,
kulland dil ve anlatmndaki przler yznden,
syledikleri gerei gibi anlalmyor.
D) Yzeysel bilgilere dayanarak yapt ruhbilimsel
zmlemeler, yaptn dokusu iinde belirli bir ilev tamyor.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisi, sz edilen airin iirlerinin ieriiyle ilgilidir?
E) izmeye alt tarihsel ortam ayrntlaryla

yanstamay, yaptnn inandrcln byk lde azaltyor.
16. slup ve ierik cmleleri: Bir sanatnn

gr, duyu ve anlat zelliklerine slup denir. slup, sanatlar birbirlerinden farkl klan anlatm zellikleridir. Bir yazarn dili kullan ekli, kelime seimi, sanatl ya da yaln bir anlatm tarzn benimsemesi, cmlelerinin dzeni, konuya yaklama biimi onun slubuyla ilgilidir.
Bu eserde baz szcklerin yan ve mecaz anlamlarn artracak biimde kullanlmas yazarn yeni bir yk dili oluturmak istemesinden kaynaklanyor.
Bir eserde verilmek istenen bilgi, duygu, dnce, imge vb.nin btnne ierik denir. Bir eserin konusu hakknda bilgi veren, o eserde nelerin anlatldn belirten yarglar ierikle ilgilidir. Bu eserde
ne anlatlm? sorusunun cevab ierik, Nasl anlatlm? sorusunun cevab slupla ilgilidir.
*
ESEN YAYINLARI
ZM :
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM :
Karlatrma*: Birden ok kavram, durum,

olay veya kiiyi bir ya da birden ok adan kyaslayarak bunlarn birbirlerine kar ne durumda olduklarn ortaya koyma.
Tanmlama: Bir varln, kavramn, durumun
kendine zg temel niteliklerini belirterek onun ne
olduunu bildirme.
znellik: Kiisel duygu, dnce ve sezgileri dile getirme.
Nesnellik: Kantlanabilirlik nitelii tayan, kiisel duygu ve dnceleri iermeyen yarglara yer
verme.
Tanm cmlesi, karlatrma cmlesi, znel cmle, nesnel cmle vb. iin 297, 298, 299. sayfalara baknz.
233
Cmle Bilgisi
(I) Gnmzde, yeni yetien gen yazarlar kendinden ncekileri tanmadklar, okumadklar iin bir eksiklik duymuyor sanki. (II) Bunlar deneyimli, usta yazarlarn nnde yaprak gibi titremiyor artk, kendine ok gveniyor. (III) Bununla birlikte yaptlar ilgiyle karlanan, geni okur kitlelerine seslenen sanatnn ok iyi yazar olduu yanlgsna dyor. (IV) Yeni kuan Ne olacaksa abucak olsun. dncesinden doan bu gz kara yar, bence olduka tehlikeli. (V) nk bu, bireyciliin, ben benciliin egemenlii anlamna gelir.
Bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
A) I. cmlede, usta yazarlarn, edebiyat dnyasndaki gelimelerden kayglandklar dile getiriliyor.
B) II. cmlede, gen yazarlarn deien tutumlar
hakknda bilgi veriliyor.
D) IV. cmlede, olumsuz bir durumla ilgili kiisel gr belirtiliyor.

E) V. cmlede, nceki cmlede belirtilenle ilgili yorum yaplyor.
ZM:
ESEN YAYINLARI
C) III. cmlede, yanl bir kanya deiniliyor.

(I) Ktphaneler kltrel yaam besleyen ve gelitiren ana damarlardandr. (II) Ne var ki kt zerinde
saylar artm gibi grnse de Trkiyede neredeyse
50.000 kiiye bir halk ktphanesi dmekte. (III) Oysa Almanyada bu rakam 6000. (IV) te yandan, lkemizde son otuz yllk dnemde halk ktphanelerine ye olanlarn orannn da % 1 ya da % 2 olduunu
belirtelim. (V) Bu orann ABD, ngiltere, Finlandiyada
% 60 dolaylarnda olduu sylenebilir. (VI) Bu saysal
deerler, kltrel yaammzda etkili bir yeri olan ktphanelerin yetersiz olduunu her ynyle ak seik gsteriyor.
Ktphanelerin ele alnd bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
A) I. cmlede, ilevinden sz edilmektedir.
B) II. cmlede, gereksinimleri karlamad belirtilmektedir.
C) IV. cmlede, saptama yaplmtr.
D) V. cmlede, kesinlik sz konusudur.
E) VI. cmlede, nemli bir sorun dile getirilmitir.
ZM:
234
Cmle Bilgisi
(I) Son yllarda yaynevlerinin saysnda bir art gzlendi. (II) Bu, eviri kitap saysndaki art da beraberinde getirdi. (III) Yurt dnda kan hemen her kitap hi gecikmeden bizde de yaymlanmaya baland. (IV) Hatta bir kitab abuk sata sunabilmek iin
iki evirmene bltrp yaymlayanlar da var. (V)
Bu, benimsemediim bir yntem nk her evirmenin dili ve biemi farkldr, ikisi birletirilince birbiriyle badamaz.
Bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
A) I. cmlede, bir saptama yaplyor.
B) II. cmlede, I. cmlede belirtilenin sonucu aklanyor.
C) III. cmlede, bakalarndan stn olma durumu
belirtiliyor.
D) IV. cmlede, farkl bir tutumdan sz ediliyor.
ZM:
ESEN YAYINLARI
E) V. cmlede, bir kar k, nedeniyle birlikte belirtiliyor.

(I) Fazl Hsn Dalarcann 1940ta yaymlad,
ikinci iir kitab olan ocuk ve Allah okurla yeniden
buluuyor. (II) Trk iirinin dil ve yap btnl bakmndan en salam yaptlarndan biri. (III) Bin yllk
Trk iirinin yzylmzdaki son halkas olarak varln koruyor. (IV) air; kitapta, insann evrendeki yerini, doann grkemi karsndaki sarsl ve duyularn dile getiriyor. (V) Bunlar ocuklara zg bir d
gcyle yanstyor.
Bir air ve yaptndan sz edilen bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
A) I. cmlede, anlatlan kitabn daha nce de basldndan sz edilmitir.
B) II. cmlede, iirlerin benzerlerinden ayrlan ynlerine deinilmitir.
C) III. cmlede, iirleri gzel ve etkileyici klan etkenler zerinde durulmutur.
D) IV. cmlede, ilenen temalara deinilmitir.
E) V. cmlede, iirlerin nasl bir bak asyla oluturulduu belirtilmitir.
ZM:
235
Cmle Bilgisi
LME
DEERLENDRME
Cmle Bilgisi
DORU YANLI
Biraz acele etse bize yetiir. cmlesinde
koul anlam vardr.
DORU
2.
DORU
5.
236
YANLI
Sergide eserleri sergilenen sanatlarn

bir ksmn hibirimiz tanmyorduk. cmlesi olumsuz bir haber cmlesidir.
DORU
7.
8.
YANLI
YANLI
Ne seni grmek istiyorum ne de onu.

cmlesi biimce olumlu anlamca olumsuzdur.
DORU
9.
YANLI
Ya buulu pencerenin ardndan beyaza

boyanm ovay seyrediyor ya da elimdeki
kitaptan birka satr okuyordum. cmlesi
bir dilek-istek cmlesidir.
DORU
YANLI
Sokan bandaki iki katl byk evi onlar m ald? cmlesi, gerek soru cmlesidir.
Ben onu arasam da o beni aramaz ki!

cmlesinde yaknma anlam vardr.
DORU
YANLI
Olanlar unutmu deilim. cmlesi biimce olumsuz anlamca olumludur.
DORU
4.
YANLI
Her yeri kaplayan karn zerinde uultulu slklar alarak dolaan dondurucu
rzgrlar ve grkemli bir sessizlik hkim
imdilerde burada. cmlesi, bir dilek-istek cmlesidir.
DORU
3.
6.
ESEN YAYINLARI
1.
YANLI
Koyu yeil bir pardss, ok dar kenarl

bir apkas vard onun. cmlesi, olumsuz
bir cmledir.
DORU
YANLI
10. Buradaki dkknlarda bu tr rnler satlmyor deil. cmlesi biimce olumsuz

anlamca olumludur.
DORU
YANLI
Cmle Bilgisi
TEST 1
1.
yi rak, ustas yokken anlalr.
3.
C) nsanlarn tek balarna yapamayacaklar ilerde daha tecrbeli kiilerden yardm istemeleri yadrganmamaldr.
(I) Eserde bir kiinin evresinde kmelenmi

olaylar ve trl tipler yardmyla dnemin toplumsal yaps izilmek istenmi. (II) mparatorluun k yllarnda toplumun zellikle yksek
kesim insanlarnn korkun ahlak bozulmalar
gsterilmeye allm. (III) Ne var ki, yazar, ne
olaylar, ne de kiileri bir roman ats iinde toplayabilmi. (IV) stelik esere kiiler tklm tklm
doldurulmu. (V) O kadar ki, sz edilen olaylarn ve kiilerin birou karlp atlsa, eserin yapsnda hibir aksama olmaz.
D) Birinin baarl olup olmad ona en byk

destei veren kiinin, onun yannda bulunmad zaman ortaya kar.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangilerinde sz edilen eserin yazl amacndan sz edilmektedir?
E) Bir ite usta olmak iin yetenee ve deneyime ihtiya vardr.
A) I. ve II.
Aadakilerden hangisi anlamca bu cmleye en yakndr?

A) Deneyimsiz kiilerle tecrbeli kiiler arasnda
birok bakmdan fark vardr.
B) Bir ii yapan insanlarn tmnn ayn derecede baarl olmas beklenemez.
D) III. ve IV.
ESEN YAYINLARI
2.
B) I. ve V.
E) IV. ve V.
(I) Okurlardan kimisi okuduunu kendi bana

deerlendirme gcn kendinde bulamaz. (II)
Eletirmenlerin verecei yarglar bekler, onlar
ne derse yle dnr, onlarn gz ile grr
yapt. (III) Oysa bir yapt bakasnn yarglar
dorultusunda sevmek ya da sevmemek zgr
dnceyle eliir. (IV) nk, sanat retim ii
deildir. (V) Onda renciliin ve retmenliin
yeri yoktur; sanat, her okurda farkl tatlar yaratr.
(I) James Joyceun dnya yaznnda bir bayapt

saylan eseri Ulysses, Nevzat Erkmen tarafndan Trkeye evrildi. (II) Bu eviri, nemine uygun bir biimde cokuyla karland yazn ve aydn evrelerinde. (III) Gsterilen ilgi zerine eviri ksa srede tkendi ve evirinin ikinci basks da hazrland. (IV) evirmene bu almasndan dolay teekkr ediyoruz ama keke evirmen Trkeye biraz daha zen gsterseydi demekten de kendimizi alamyoruz. (V) Kitapta evirmenin Trke zensizlikleriyle karlayoruz.
(VI) rnein ikinci blmde ayet can oktan
km deilse bile sz geiyor. (VII) Bunun
yerine basite oktan can kmamsa ya da
u ana kadar lmemise denilebilirdi.
Bu paradaki numaralanm cmlelerden

hangisinde okurlarn eletirmenlerle ilgili
beklentilerinin gerekesine yer verilmitir?
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinden balanarak evirmenle ilgili olumsuz deerlendirmeler verilmitir?
A) I.
A) III.
242
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
4.
C) II. ve III.
B) IV.
C) V.
D) VI.
E) VII.
Cmle Bilgisi
6.
(I) Sanat eserini yaratr, geer gider; okuyucunun onu ne derece izledii o kadar nemli deildir. (II) Sonu olarak yeni bir ey ortaya koymaktadr sanat. (III) Onun grlmesini hem de
gsterdii gibi grlmesini ister. (IV) Okuyucu
ounlukla fazla bilgi sahibi deildir bizde sanat
konusunda. (V) Yetitirilmedii iin sanatn toplumsal yaamdaki yeri ve gereklilii zerinde belirgin bir fikri yoktur.
Osmanl toplumunu anlamann en kolay yolu divan edebiyatn anlamaya almaktr, nk ---Bu cmleyi aadakilerden hangisiyle tamamlamak en uygundur?
A) Osmanl toplumu dz yazdan ok iire
nem vermitir.
B) divan iirinde sembollere ska yer verilmitir.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde neden-sonu ilikisi sz konusudur?
C) baz toplumsal olaylar edebiyata yansmayabilir.
A) I.
D) tarih bilincinden yoksun bir toplum dnlemez.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
E) bu edebiyat Osmanl toplumuna tutulan bir

aynadr.
(I) O, iirler, romanlar ve dnsel yazlar yazd.

(II) Trk iirine byk katklar oldu. (III) Birbirinden gzel iirleriyle hem kendi kuanda hem
de sonraki kuaklarda izler brakt. (IV) Romanmza geni ve kkl kltryle, deiik bak
asyla nefis rnekler kazandrd. (V) Dnce
yazlar, ilgin ierikleriyle tartmalara yol at.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinden sz edilen kiinin etkisinin iinde
bulunduu zamann dna tat sonucu karlabilir?
A) I.
7.
8.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Aslnda doru olan bir dncenin toplum tarafndan yanl bulunmasnn nedeni; o dncenin gereksiz birok szckle dile getirilmesidir.
Aadakilerden hangisi anlamca bu cmleye en yakndr?
A) Temelde doru olan bir fikir, nasl anlatlrsa
anlatlsn, topluma kendi mesajn iletir.
B) Her yanl dnce sisteminde bile doru
olan bir ya da birka ey vardr.
C) Gereksiz yere uzun tutulan bir anlatm, doru bir dnceyle ilgili olumsuz yarglarn
olumasna neden olabilir.
D) Gereksiz szcklerle anlatlan doru bir dnce, etkileme gcnden bir ey kaybetmez.
E) Toplumsal sorunlar zmek isteyen bir kii
ncelikle dil sorununu ele almaldr.
9.
ESEN YAYINLARI
5.
(I) Bugne kadar onlarca kitabm yaymland. (II)

Dorusunu sylemek gerekirse says ne kadar
da ok olursa olsun her kitabm benim iin vazgeilmezdir. (III) Ama zellikle anlarm ayr bir
deer tar benim iin. (IV) Onlarda koca bir yaam, sadece beni anlatan duygu ve dncelerim vardr. (V) Denemelerim de anlarma benzer
pek ok adan. (VI) Rportajlarm ve ke yazlarm da sever, arada bir okurum.
hangisi kendinden nceki cmlede belirtilenlerin gerekesi olarak kabul edilebilir?
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
10. (I) Yaar Kemal, byk bir hayal ve yaratma gcne sahiptir. (II) Romanlarnda olaylardan ok
ayrntlar zerinde durur. (III) Byle olunca da ister istemez betimlemeler nem kazanr. (IV) Bu
usta ii betimlemelerde grsel ve iitsel geler
ar basar, anlatm iirselleir. (V) Sz sanatlar
bu iirsellie elik eder, ierii kolaylkla somutlatrr; romanlarna olaanst bir hareketlilik
kazandrr.
Bu parann yazar, numaralanm cmlelerin hangilerinde Yaar Kemal ve eserleriyle
ilgili beenilerini dile getirmemitir?
A) I. ve II.
B) I. ve V.
D) III. ve IV.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
243
Cmle Bilgisi
TEST 10 (YGS-LYS SORULARI)

1.
(I) Gnmzde yaynclar, ok satan kitaplarn

peinde kouyor, bir yazarn ya da kitabn deerini ne kadar satt belirliyor. (II) Reklamn, etkinlik says ve ziyareti okluuna balayarak
yapan kitap fuarlar da bu tutumu besliyor. (III)
Artk ok satan kitap, iyi kitap olarak alglanyor.
(IV) Byle bir ortamda yetien gen bir yazarn,
Okunuyorum yleyse varm. demesinden doal ne olabilir? (V) Bu yzden yazarlar, nitelikli ama okunmayan kitaplar yazma yerine, popler romanlar retmeyi, medyada ok grnmeyi
yeliyorlar.
3.
Yazacaklarm, yazdklarm gibi olacaksa szn

onurunu koruyarak kalemimi kdn yan bana
brakveririm. demi bir airdir o.
Sanat bu szleriyle aadakilerden hangisini anlatmak istemitir?
A) Yazn alannda kendini gstermeyi herkesin
baaramayacan
B) Kendi sylemini her eyin zerinde tuttuunu
C) ok yapt vermenin, zamanla yazarlar bu iten souttuunu
D) Kimi yazarlarn eletirilerden ekindii iin
yazmadn

E) Kendini yinelemeye balarsa yazmaktan vazgeeceini

(YGS 2010)
A) I. cmlede, saptama yaplmtr.
C) III. cmlede, deien bir deerlendirme ltnden sz edilmitir.

D) IV. cmlede, sonu ortaya konmutur.
E) V. cmlede, yazarlarn ynelimi zerinde durulmutur.
(YGS 2010)
ESEN YAYINLARI
B) II. cmlede, bir zorunluluk dile getirilmitir.
4.
I.
Sanat, toplumsal ilikileri yle bir biimde

ortaya koymaldr ki bakalar da o ilikileri
grebilsin.
II. andan sorumlu olan bir sanat, gerei

dile getirmekle yetinmez, ayn zamanda onu
yeniden biimlendirme amacn gder.
III. Deerlerini yitirmi bir toplumda sanat, doru
sz syleyecekse yitirilen deerleri de yanstmak zorundadr.
2.
Paul Valry, Kk dergiler, edebiyatn, iirin laboratuvardr. demitir.

Sanat, bu szyle kk dergilerin hangi
zelliini belirtmek istemitir?
A) Belirli trlere bal kalma
IV. Toplumcu dnya grn benimseyen sanat, dnyann deiebileceini gstermeli,

deimesine yardm etmelidir.
V. Sanatya grevini anmsatmak ve onu uyarmak toplumsal bir sorumluluktur.
C) lk yaptlara ve yeniliklere yer verme
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangileri anlamca birbirine en yakndr?
D) Yaptlar yazarlarndan ayrarak dnme
A) I. ve II.
B) rnleri seerek yaymlama
E) Okurlarn beenisini gelitirmeyi nemseme

(YGS 2010)
260
B) II. ve IV.
D) III. ve IV.
C) II. ve V.
E) IV. ve V.
(YGS 2010)
Cmle Bilgisi
5.
(I) Onun iirlerinde, masal, iir, deyi gibi halk

edebiyat rnlerinin etkisi grlr. (II) Halk diline yaklamaya da zen gsteren bu sanatnn dizeleri toprak kokan yamur damlalar gibidir. (III) Satrlarn arasndan dklr okuyucunun
duygu dnyasna. (IV) Davetkrdr, sizi kendi
dnyasna yavaa ekip alr. (V) O sesi ne zaman duydunuz, eii ne zaman getiniz, anlayamazsnz bile. (VI) Bu anlamda, resimleri de iirleriyle byk benzerlik gsterir sanatnn.
7.

hangilerinde sanatlca bir syleyi yoktur?
A) I. ve IV.
B) I. ve VI.
C) II. ve V.
D) III. ve IV.
E) V. ve VI.
(LYS 2010)
(I) Berna Morann deyiiyle huzursuzluun roman, Fethi Naciye gre de Trkenin en gzel ak roman olan Huzurun yaymlannn
zerinden yaklak elli yl geti. (II) Bu romanda olaylar, bir austos gn balar ve radyodan kinci Dnya Savann baladn haber
veren bir anonsla biter. (III) Her ne kadar ilk bakta ak roman gibi grnse de gnahn ve kavumann deil, Douyla Batnn, huzursuzluun, zaman ve mziin roman olarak kabul edilir. (IV) Huzur, hibir zaman Madam Bovarynin
yaratt etkiye benzer bir etki yaratmamtr. (V)
Madam Bovary gibi can skc tarann roman
deildir Huzur; tam tersine ok eski, ok kkl
bir kentin, stanbulun, Boaziinin romandr.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde deerlendirme sz konusu deildir?
6.
(I) Kklmden beri, babam edebiyat olduu iin doal olarak hep edebiyatn iindeydim.
(II) Ama nedense yazmay uzun yllar hi dnmedim. (III) Yazmaya babamla ilgili bir an kitab
yazarak baladm. (IV) O kitab yazarken bir de
yk geliti, yazma gcm bylece kefettim.
(V) Ondan sonra, demek ki yazabiliyormuum,
dedim; yle de devam etti.
Bir yazarn kendini anlatt bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada
verilenlerden hangisi yanltr?
A) I. cmlede, ocukluunun getii ortama ilikin bilgi veriyor.
B) II. cmlede, kendisinin de aklayamad bir
duruma deiniyor.
C) III. cmlede, yazma iini oyalanma amacyla
yaptn belirtiyor.
D) IV. cmlede, yazma serveninde ortaya kan bir durumdan sz ediyor.
E) V. cmlede, yazmadaki z gveninin nasl
gelitiini aklyor.
(YGS 2010)
ESEN YAYINLARI
A) I.
8.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(YGS 2011)
(I) k geleneinin teknolojiyle tanmas, gramofonla olmutur. (II) Radyo yaynlarnda halk
mziine ve k tarz rnlere yer verilmesiyle birlikte gelenek, geni kesimlerle bulumutur.
(III) Her zaman, her yerde dinleme olana veren plak ve kasetler gelenee farkl bir boyut kazandrmtr. (IV) Sonraki yllardaysa televizyonda, k edebiyat rnlerine daha fazla yer verilmitir. (V) Artk, kahvehaneler ve ky odalarndan ok, elektronik ortamda yorumlanan bu rnlerin eitici yn, elendirici ynnn gerisinde
kalmtr.
k geleneinin anlatld bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada
A) I. cmlede, bir gelimeden sz edilmitir.
B) II. cmlede, nasl yaygnlat anlatlmtr.
C) III. cmlede, bir yeniliin dinleyicilere salad kolaylk dile getirilmitir.
D) IV. cmlede, dinleyici isteklerinin nemsendii belirtilmitir.
E) V. cmlede, ilevinde grlen bir deiiklik ortaya konmutur.
(YGS 2010)
261
Cmle Bilgisi

1.
(I) Rus edebiyatnn hibir kahraman, ne Raskolnikov ne Mikin ne de Prens Andrey eski Rus
insann hatta tm Doulular Oblomov kadar
aklkla, en zl yanyla temsil edebilir. (II) Dou, belki de ilk kez Gonarovun bu byk yaptnda kendi kendini tanmaya, Batdan farkn anlamaya balamtr. (III) Oblomov, iftlii, kleleri olan bir derebeyidir, bu dzen deiince ekmeini kendi kazanan insanlar arasnda yaamaya balar. (IV) Byle yaamaya hazr olmayan
iradesini yitirir ve Oblomov, lme benzeyen bir
uyuuklua gmlr. (V) Ancak Gonarov, byk
romanclarda grlen yaamdaki dram karsnda glmsemesini hi eksik etmez, okurunu da
glmsetmeyi baarr.
3.
A) yknzdeki bilinmeyenlerden kurtulmak

iin ykdeki kadnn kim olduunu, nasl bir
yaam srdn, ne i yaptn grnr kln. (belirginlik kazandrmak)
B) Sizin yaptnz gibi, bir dnemi kk bir ykye sdrmak herkesin stesinden gelebilecei bir i deildir. (zorluu yenmek)
C) yknzn kahraman olan kadn, iimizden
biri gibi gsterebilmisiniz. (inandrc olmak)
D) yknz, yaamn akn dndren bir
doallkla yazn, bunu yapabilecek gl bir
kaleminiz var. (yazarlk yetenei olmak)
E) yklerinizde ayrntlardan kanmanz, yalnla bal kalmanz ok beendim; bu, sizin younlua verdiiniz nemi gsterir. (r ac olmak)
(YGS 2011)
B) II. ve IV.
D) III. ve IV.
2.
C) II. ve V.
E) IV. ve V.
(LYS 2010)
(I) Bu film, Lev Tolstoyun krk sekiz yl birlikte yaad kars Sofiayla son gnlerini anlatyor. (II) Adal diyaloglarn arasnda kaybolmu
bu yapm, ar bir dnem filmi olabilirdi. (III) Ancak ynetmen, ortaya evrensel duygularn younlukta olduu; dramatik ama elenceli, ciddi ama neeli bir film karm. (IV) 1910lu yllarn Rusyasn anlatan bir film iin aslnda hi
de kolay bir i deil. (V) Bu filmin tadna varmak iin Tolstoyun, yalnzca Sava ve Bar ya
da Anna Kareninann yazar deil ayn zamanda lkenin nde gelen edeb, politik isimlerinden biri olduunu dnmek gerekiyor. (VI) Ayrca Tolstoyun, Rusyann en kkl ailelerinden
birine mensup olmasna karn zenginliini bir
utan sembol olarak grmesi ve btn varln
elinin tersiyle itmesi de gz ard edilmemeli.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde deerlendirme yaplmamtr?
A) I.
262
B) II.
C) IV.
D) V.
E) VI.
(LYS 2011)
ESEN YAYINLARI
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangilerinde roman zetlemeyi amalayan bir nitelik vardr?
A) I. ve III.
Aadakilerin hangisinde verilen cmle, ayra iindeki szn anlamn iermemektedir?
4.
Turgut Uyarn iir kmazda nk insan kmazda. szne katlmadm belirtmek isterim.
Bu iki durum arasnda kartlk ilikisi var bence.
Yani insan kmazdaysa iir kmazda olamaz.
Aksine, iir kmazdan beslenir. Bu, zaman zaman varolusal, bireysel kmazlar olur; zaman
zaman da savalar, felaketler gibi toplumsal kmazlar... Peki bu hep byle olmak zorunda mdr? Tabii ki deildir. kmazlar olmadan da yazlabilir ok iyi iirler.
Aadakilerden hangisi bu parada geen
iir kmazdan beslenir. szne anlamca en
yakndr?
A) Byk ve eskimeyen iirler, insann d dnyasyla i dnyasn kaynatrarak anlatanlardr.
B) iirin evrensellii insann duygu dnyasna
odaklanmasna baldr.
C) zmsz durumlar iire kaynaklk eder.
D) Yeni iir trlerinin oluturulmasnda, yaananlarn pay vardr.
E) yi iirler, airlerinden zengin bir birikim ister.
(YGS 2011)
Cmle Bilgisi
5.
(I) ddial konumay sevmem. (II) Trkiyede

ilk gerilim roman yazar benim. demedim, Sanrm diye baladm cmleye. (III) Bir yazarn Bu ahane bir yapt oldu, edebiyatn lsn
yaptm. gibi szler sylemesini doru bulmuyorum. (IV) Yazmak, bir kitab bastrmak zaten
kendini beenmilik deil de nedir? (V) Btn
bunlarn zerine bir de yazdn vmek, dayanlmaz geliyor bana.
7.
air olarak baarm ---- borluyum nk ne kadar ok szckten kurtulursam iire o kadar ok
yaklatm dnrm hep.
Bu cmlede bo braklan yere dncenin
akna gre aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) sahip olduklarma deil, vazgetiklerime
B) ayn metni eklemelerle zenginletirmeme
C) aldm notlardan yararlanmama
Bir yazarn grlerini belirttii bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
D) hayal gcmn zenginliine

E) ilediim duygularn eitliliine
(YGS 2011)
A) I. cmlede, kiiliiyle ilgili bilgi veriyor.

B) II. cmlede, bir yanl anlamay dzeltmek
iin gerekli aklamay yapyor.
C) III. cmlede, benimsemedii bir tutumu ortaya koyuyor.
8.
D) IV. cmlede, bir yorum yapyor.
A) Syledikleri, hibir dnemde tketilmez.
E) V. cmlede, baarsz yaptlar beenmenin

yanlln belirtiyor.
(LYS 2011)
(I) Bu yapt yalnzca bir an sanmayn. (II) Yazar, bir psikiyatr ve siyaset adam gzyle kendi yksne paralel olarak son elli yllk siyasi
tarihimizi de ayrntlaryla ele alyor. (III) Bunlar
kendi zgn yorumlarnn yan sra saysal bilgilerle de destekliyor. (IV) Anlatmn, roman kahraman olabilecek ilgin kiilerle zenginletiriyor.
(V) Her biri bal bana bir yaam dersi diyebileceimiz anekdotlara da yer veriyor.
Bir yaptn anlatld bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
A) I. cmlede, uyar sz konusudur.
B) II. cmlede, konuyla ilgili bir aklama yaplyor.
C) III. cmlede, znellikle nesnelliin i ie olduu syleniyor.
D) IV. cmlede, duygusal ynleri ne karan bir
tutum izlendii belirtiliyor.
E) V. cmlede, syleme reticilik ve eitlilik
boyutu katld belirtiliyor.
(LYS 2011)
B) Okurlarn dnyasnda zgn ve deimeyen

bir yeri vardr.
ESEN YAYINLARI
6.
Aadaki cmlelerin hangisinde klasiklerle

ilgili farkl bir dnce dile getirilmitir?
C) nsan, yaamnn her dneminde onlarda

kendini bulur.
D) Anlalp kavranabilmesi zel bir aba, zel
bir okurluk donanm gerektirir.
E) Onlar okumaktan alnan haz hibir zaman
azalmaz.
(YGS 2012)
9.
Yazar; kartlklarn st ste yld, ucu ak,

kesin bir yargya gtrmeyen, tam bitmeyen metinleriyle, okuru dncelerin eiinde brakyor.
Bu szlere gre yazarn, okura ynelik olarak
gerekletirmek istedikleri arasnda aadakilerden hangisi yoktur?
A) Okuduklarn tamamlatp onu btnsellie
kavuturtma
B) D gcn gelitirme
C) ok boyutlu dndrme
D) Yorumlamaya ynlendirme
E) Sylenenlerin kantlanmasn isteme
(YGS 2012)
263
Cmle Bilgisi

1.
(I) Mario Giordanonun Deney adl roman ilk kez

dilimize evrilmesine karn sinemaseverler bu
isme yabanc deil. (II) Deney nce Das Experiment, ardndan da The Experiment adlaryla iki
kez sinemaya uyarlanmt. (III) Bu uyarlamalar,
roman kadar baarl deilse de ilki Alman, ikincisi Amerikan yapm olan her iki film de seyircilerin ilgisini ekmiti. (IV) Dorusunu sylemek
gerekirse hikyesi o kadar etkileyici ve sinemaya uyarlamaya o kadar elverili ki bu filmlerin ilgi
ekmemesi iin ynetmenlerin zel bir beceriksizlik gstermeleri gerekliydi. (V) nk Deney
otorite ve g arasndaki ilikiyi, iktidarn doasn ve bysn, hapishanenin ilevini, sonu
olarak da insann karanlk yanlarn sorgulayan
bir roman.
3.

A) I. cmlede, yazmann olumlu etkisinden sz
edilmitir.
2.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(YGS 2012)
Gnmzde yaplan yeni aratrmalar, gzlemler sonunda eitim anlay da deimitir.

Sz konusu deiimin anlatld bir paradan alnan aadaki cmlelerin hangisiyle,
ayra iinde verilenler arasnda anlamca bir
iliki yoktur?
A) Ne biliyorsun? yerine Daha neleri bilmek istersin? diye sorar. (Yeni bilgiler kazandrma)
B) an gereklerine uygun bir donanm ister.
(Sylenenleri dnmeden, olduu gibi benimseme)
C) Kalplam programlardan farkl olarak rencilerin gereksinimlerini, ilgi alanlarn olabildiince ne karan bir yol izler. (Bireysel
zellikleri nemseme)
D) Yaam boyu renmenin gerekliliini retir. (Bilgi edinme srecini snrlamama)
E) Bilgiyi ve deneyimleri somut, gerek rneklere balayarak aktarr. (Bilinenleri hayatla iliki kurarak gsterme)
(LYS 2012)
264
ESEN YAYINLARI
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde hem olumlu hem de olumsuz bir

eletiri sz konusudur?
A) I.
(I) Yazarak yaamak, glklerine karn insann

kendi kendisine yetmesini salyor. (II) Bo bir
iyimserlik deil bu; eer bir amacnz varsa onun
peinden gider, sizi bundan alkoyacak her eyi dlarsnz. (III) Bu dlama, yazma eyleminin
doasndan gelir nk yazmak tek bana gerekletirilen bireysel bir eylemdir. (IV) Yazan kii
duygularn ve zamann iyi ynetmek durumundadr. (V) Bunu gerei gibi yapmad, evresindeki insanlarla ilikiyi ustalkla dzenleyemedii
iin yazn alannda ok iyi balanglar yapm
birok insann yitip gittii sylenebilir.
B) II. cmlede, dnlp tasarlananlar gerekletirmek iin taknlacak tutum belirtilmitir.

C) III. cmlede, yazma iinin nasl bir dnsel
donanm gerektirdii zerinde durulmutur.
D) IV. cmlede, yazma eyleminin kimi gerekleri
dile getirilmitir.
E) V. cmlede, yazmaya ynelen kimi kiilerin
baarl olamaylarnn nedenlerine deinilmitir.
(LYS 2012)
Cmle Bilgisi
4.
(I) Fotoraf sanatlarnn Anadoludaki antik

kentleri, o kentlerdeki kalnt ve buluntular, birer sanat nesnesi olarak ele aldklarna genellikle tank oluyoruz. (II) Bu tr almalar yapan bu
sanat da D Kentleri adl fotoraf albmnde
zellikle Bat Anadolu uygarln oluturan kentlerden bugne kalanlar sunuyor. (III) Sanat,
antik kentlerin kalnt ve buluntularn deta izlenimci bir ressam gibi, ve rengi ne kararak okuyor. (IV) Burada sanatnn, salt antik
kentleri belgelemekten, dolaysyla bunlar gemiten bugne ve gelecee tamaktan, tarihsel
yorumlamadan kandn gryoruz. (V) nk sanat, bu kentlerin, imdinin daha dorusu
o fotoraflarn ekildii zamann kendinde brakt izlenimleri ustaca onlara yanstyor.
6.
Klasik eserleri okumaya en ok, kendi yazdklarm tekrar ettiimi hissettiim zamanlarda ihtiya
duyarm.
Aadakilerden hangisi bu cmleye anlamca en yakndr?
A) Kimi eserlerin her dnemde okunurluunu
srdrd bilinir.
B) Bir yazarn, okuduklarndan etkilenmeden
yazmas mmkn deildir.
C) Her eser, baka metinlerden alnan paralarla renklenen bir tablodur.
D) Yazar, benzer rnler ortaya koymaktan kanmak istiyorsa yazdklarn ara sra gzden
geirmelidir.
E) an am eserleri okuma, yaratcl
besleyen bir etkinliktir.
(YGS 2013)
Bir fotoraf sanatsnn anlatld bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak

aada verilenlerden hangisi yanltr?
B) II. cmlede, sz edilen almann neleri

ierdii zerinde durulmutur.
C) III. cmlede, grdklerini, nasl bir bak asyla alglad belirtilmitir.
D) IV. cmlede, sanatnn farkl konu alanlarna
yneldii vurgulanmtr.
E) V. cmlede, ekim annda zihninde oluan
grntleri aktardna deinilmitir.
(LYS 2012)
5.
2011in sonuna doru gsterime giren bu film,

geleneksel sinemann kulland tekniklere bal
kalmadan, bir hayatta kalma savamn insanda
younlaarak anlatyor.
Bu cmleden sz konusu filmle ilgili olarak
aadakilerin hangisi karlabilir?
A) Belirli bir izleyici kitlesine seslenmek amalanmtr.
B) Yeni ekim yntemlerine bavurulmutur.
C) Bugne dein beyaz perdeye tanmam bir
sorun ilenmitir.
D) Oyuncularn gsterdii baaryla ok boyutlu
bir yap kazanmtr.
E) Yln ok izlenen filmleri arasnda yerini almtr.
(YGS 2013)
ESEN YAYINLARI
A) I. cmlede, bilinen ve grlen bir durumdan

sz edilmitir.
7.
Bir gazeteci, sylei yapt kiinin rahatsz olabilecei bir soruyu, kendisiyle soru arasna mesafe koyarak nc kiilerin azndan sormaldr.
Aadakilerden hangisi bu ilkeye dikkat edilerek hazrlanm bir sorudur?
A) ok nemli iki dl almasna ramen son romannzn ok satlmamasnn nedeni ne olabilir?
B) Baz eletirmenler son romannzn baz blmlerinin bir Alman yazarn romanndan
alndn iddia ediyor, bu konuda ne dnyorsunuz?
C) Eserlerinizde soyut konular ele alnzn
okuyucuyu yorduunu dnmyor musunuz?
D) Baz yazarlarmzn dedii gibi Keke yaymlamasaydm! diye dndnz yazlarnz
oldu mu?
E) Eserlerinizde ayn konuyu ileyip durmaktan
kurtulamamanz neye balyorsunuz?
(YGS 2013)
265
Cmle Bilgisi

1.
iir, yalnzca aclar, yoksunluklar, mutsuzluklar dile getirmemelidir. ----?
3.
Bu szler aadakilerden hangisiyle srdrlemez?

A) Gerekte de sevinle hzn, lmle yaam
yan yana karmza kmaz m
B) Trk halk mziinde uzun havalardan sonra
oyun havalarna geilmez mi
C) Okuyucunun iirden alaca hazz snrlamaya gerek var m
D) Gnmzde insan yaamnn trajik ynlerini
yanstan eserler de ilgi ekmiyor mu
E) iir okuyucusunu karamsarla itmenin bir
anlam var m
(YGS 2013)
(I) iirleri eitli dergilerde yaymlanan bir airimiz... (II) kinci kitabyla tekrar okuyucunun karsnda. (III) Ak ve yaln anlatml, ksa dizelerden oluan iirlere imza atm. (IV) Sanatnn
bu kitabndaki tm iirleri yine okuyucunun duyumsama ve d kurma yetilerini harekete geiriyor. (V) air, iirleriyle okuyucuyu kimi zaman
youn karanlklarn iine, kimi zaman da aydnlk
gndzlere gtryor.
Bir airden ve iirlerinden sz edilen bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak
aada verilenlerden hangisi yanltr?
A) I. cmlede, okurlarn beenisini kazand
zerinde duruluyor.
B) II. cmlede, kimi rnlerini bir araya toplad
belirtiliyor.
C) III. cmlede, iirlerinin dil ve biim zellikleri
dile getiriliyor.
D) IV. cmlede, ilev ynnden nceki iirleriyle
benzerlii olduu sezdiriliyor.
E) V. cmlede, iirlerde birbirine kart durumlarn ilendiinden sz ediliyor.
(YGS 2013)
266
Glen suratn (smiley) anlatld bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
ESEN YAYINLARI
2.
(I) ABDli bilgisayar uzman Scott Fahlman tarafndan bulunan ve nternetin vazgeilmezlerinden olan glen surat (smiley) tam 30 yanda.
(II) Fahlman, duygularn yaz dilinde ifade edilmesini kolaylatrmak iin iki nokta ve parantez
iaretlerini kullanarak bir ifade oluturdu. (III) Bu
glen surat ilk olarak niversitenin e-posta listesine yollad bir notta kulland. (IV) Fahlman,
rencilere ve alma arkadalarna yle yazd: aka yaptnz belirtmek iin unu kullanmay neriyorum: :-) (V) Ksa zamanda kabul
gren bu mutluluk ifadesini bugn nternette yazrken sklkla kullanyoruz. (VI) Mutluluumuzu artk bununla ifade ediyoruz.
A) I. cmlede, ka yl nce ortaya kt aklanmtr.

B) II. cmlede, yeniliin hangi amala ortaya
konduu belirtilmitir.
C) IV. cmlede, nerisini kimlerle paylat dile
getirilmitir.
D) V. cmlede, bir saptama yaplmtr.
E) VI. cmlede, ileviyle ilgili bir deiiklikten
sz edilmitir.
(YGS 2013)
Cmle Bilgisi
4.
(I) lkemizde ou zaman mhendislikle birlikte anlan mimarln, nedense sadece teknik bir
disiplin veya bir fen bilimi olduu dnlr. (II)
Oysa ayn zamanda bir sanat daldr ve bu ynyle felsefeyle de dorudan ilgilidir. (III) Nitekim mimarlk, ait olduu toplumun estetik ve etik
anlayn, dnya grn en belirgin biimde
yanstan eserlerin ortaya konulmasn salar.
(IV) Bunun gerekletirilebilmesi iin mimarlarn,
toplumun kltrel mantn iyice zmsemi olmalar gerekir. (V) Yoksa bu meslekte, herhangi
bir anlamdan ve zevkten yoksun beton yaplardan baka bir ey retilemeyecektir.
6.
Mimarl konu alan bu paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisi, retmenlik mesleinin kazandrdklarna ynelik aklama iermemektedir?
A) I. cmlede, yanl bir algnn sz konusu olduu sezdirilmitir.
A) I.
D) IV. cmlede, teki mesleklerden ayrlan yn

zerinde durulmutur.
E) V. cmlede, bir sonu ortaya konulmutur.
(LYS 2013)
5.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(LYS 2013)
ESEN YAYINLARI
B) II. cmlede, nceki cmleyle ilgili aklama

yaplmtr.
C) III. cmlede, nitelii karlatrma yoluyla anlatlmtr.
(I) Bir sre yapar, sonra brakrm. dncesiyle baladm ve sadece yaplmas gereken bir i
olarak grdm retmenlik mesleini zamanla
ok sevdim. (II) Bunca yllk deneyimden sonraysa retmenliin insanlar tanma, onlarn ruhsal
durumlarn zmleme konusundaki yeteneklerimi nemli lde gelitirdiini syleyebilirim.
(III) retmenlik yaparken farkl deerlerle yetimi binlerce gen insann davranlarn, duygularn gzlemlemek bende bir birikim oluturdu.
(IV) Farkl kltrlerden gelen insanlarn aslnda
benzer sevin, keder, heyecan, korku ve ilgilere sahip olduunu fark ettim. (V) nsana dair kitaplarda bulamayacam ayrntlar bu meslekte,
yaayarak rendim.
(I) Vizyona giren filmlerle ilgili tantm yazlar,

her hafta gazetelerde ve her ay baz dergilerde
yer alyor. (II) Bu dergiler ou meselenin toplumsal boyutuna ilgi duymaktan teye gidemiyor.
(III) Oysa benim de aralarnda bulunduum bir
seyirci grubu, perdeye yansyan o byl a
gerein penceresinden bakmak istiyor. (IV) Bu
ihtiyaca cevap veren bir kaynak olmay da zorunlu olarak be kiilik dost meclislerine brakyor bu konuyu. (V) Oysa bu yazar, gazetedeki
kesinden, tek bana saysz muhatabna seslenerek byle bir ihtiyac karlyor.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangilerinde olumsuz bir eletiri sz konusudur?
A) I. ve II.
B) I. ve III.
D) III. ve V.
C) II. ve IV.
E) IV. ve V.
(LYS 2013)
267
Cmle Bilgisi

1.
(I) Bu kitapta sanat sevgiyi ele alm. (II) Kitapta yer alan on ykde, deiik yaklamlarla
bu konudaki dncelerini, yreinden geenleri yazya dntrm. (III) Yazlarn hepsinde,
sanatnn iirlerine zg, o lirik ve epik duyarllk egemen. (IV) Bunlar, okurun kitab okuyup
bitirdikten sonra yklerin birbiriyle balantsn
grmesini kolaylatryor. (V) Daha dorusu kitabn bir btn olarak deerlendirilmesini salyor.
4.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangisinde, sz edilen yazara duyulan gven dile

getirilmektedir?
Yukardaki eletiride, numaralanm cmlelerden hangisi sz edilen sanatnn anlatmna ilikin bilgi vermektedir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
A) I.
C) III.
D) IV.
Aadakilerin hangisinde bir yaknma vardr?
D) Odalar parka tam kimi anneler

Kouup duruyor btn ocuklar
E) Sen bitek topraklarda boy atm gzellik,
Trpan tanmam otlaklar yeilinde
E) V.
Eer yaam bir yolsa, her zaman yoku yukar

giden bir yoldur.
Aadakilerden hangisi bu cmlede anlatlmak istenene anlamca en yakndr?
A) Yaam, insanolunu istemedii yerlere srkler.
B) Yaam boyunca insanolu hep glklerle
karlar.
C) Yaamda baarya ulamak iin kararl olmak gerekir.
D) nsan yaam, birbirini btnleyen evrelerden oluur.
E) Yaamn ak iinde insanolu bir yolcu gibidir.
268
E) V.
C) Salkmstler ykanrken anlarda

ki k martydk bulutlarda
6.
3.
D) IV.
B) Syleyin syleyin kim anlar dilimden

Kim alr yar yolda kalm selamm
Yukardaki eletiride kanc cmleden balayarak, sz edilen yazarn yaptlarndaki

olumsuz ynlere deinilmektedir?
B) II.
C) III.
A) Bir gelip bir gidiyordu deniz

Dudaklar slak, elleri kenetli
ESEN YAYINLARI
(I) Yazar, konularn gerektirdii iirsellii ya da

glmeceyi yerli yerinde kullanyor; zlemi, fkeyi ayn gle duyumsatyor. (II) Sradan insanlarn her gnk yaamndan sahnelere yer veriyor. (III) Yalnzln, sevgisizliin sk sk szn
ediyor. (IV) Bunun yannda, kiilere, onlarn servenlerine, zlemlerine magazin ykcs gibi
yaklamaktan kurtulamyor. (V) Anlatm da sradan; daha ilk ykde cmleler birbirinin zerine
ylyor.
A) I.
B) II.
E) V.
5.
2.
(I) Yaptlarnda farkl evrelerin ve insanlarn yaamlarna, sorunlarna ynelmi. (II) Ac veren
olaylardan holand belli. (III) Dsel yaamlar,
ilikiler retiyor. (IV) Anlattklarnda, insan scakln yanstyor. (V) Bunlar gz nnde bulundurarak, onun gelecekte dnyay ok daha farkl
bir bak asyla yanstabileceini syleyebiliriz.
(I) O, iledii konular genellikle Osmanl

mparatorluunun k dneminin balad
17. ve 18. yzyldan alr. (II) Oyunlar o dnemin
dn biimini, trelerini karikatrize ettiinden deerlidir. (III) Gldrme esine bal kalarak bilgili bilgisiz, erdemli erdemsiz kiiler arasndaki elikileri yanstr. (IV) Kurumlarn, dolaysyla da toplumun hicvine ynelir. (V) Mizah anlay, geleneksel mizah anlaymza uyduundan, yaptlarndan halk da holanr, aydnlar da.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangilerinde neden-sonu ilikisi vardr?
A) I.de ve II.de
B) I.de ve III.de
C) II.de ve V.de
D) III.de ve IV.de
E) IV.de ve V.de
Cmle Bilgisi
7.
(I) Btn dnyada geleneksel olandan, halk

hikyesi ve destandan yararlanma yoluna gidilmitir. (II) Mzik, resim, roman, yk, iir, tiyatro ve sinema gibi sanat dallarnn hepsinde byledir. (III) Ben de byle yapmak, geleneksel olan ada yk sanatna tamak istiyorum. (IV)
Bu yntemi lkemiz yaznnda ustaca uygulayan
Yaar Kemalin izinde yrmek isteyiimin znde de ite bu yatyor. (V) Nitekim son yaptmda
geleneksele yneliim aka grlebilir.
10. Gene bahar geldi, ald gller dizelerinde, gllerin al baharn geliine balanmaktadr.
Aadaki dizelerin hangisinde buna benzer
bir durum sz konusudur?
A) Ne bir vefa grdm, ne faydalandm
B) Erzurum dalar kardr, geilmez
C) Dman geldi, tabur tabur dizildi
D) Alatmad gzel, gldrd beni
E) Bam yastktadr, gzlerim yolda
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangilerinde ama sz konusudur?

B) I. ve V.
D) III. ve IV.
8.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
(I) Halk trklerimizi, ezgi ve iir bakmndan

kvamn bulmu sanat eserleri sayabiliriz. (II)
Bunlar syleyenlerin seslerindeki ve okuyularndaki przler ayklannca klasik denecek kadar salam eserler kar ortaya. (III) Ne var ki
trkleri syleyen ve k diye anlan halk sanatlarnn kimilerinin sesleri, bu eserlerin deerini
glgeliyor. (IV) Kimileri de trkleri ar bir duygusallkla sylyor. (V) Bunlarda trknn zne gre deien bir incelik, bir yorum grlmyor.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangisinde yarg, bir koula balanmtr?
A) I.
9.
B) II.
C) III.
D) IV.
ESEN YAYINLARI
A) I. ve IV.
11. (I) Bir zamanlar tek isteim ozan olmakt. (II) ocukluumda birok iir yazdm. (III) Sonra, srekli olarak yerli ve yabanc byk ozanlarn iirlerini okudum. (IV) On alt on yedi yalarma geldiimde, iyi bir iirin ne olduunu rendim ve
kendi iirlerimin dzeyini dnerek iir yazmaktan vazgetim. (V) Bir sre, iir yazmay brakp
iyi bir iir okuru olmaya altm. (VI) Bylece,
baka airlerin de kusurlarn grmeye baladm
ve eletiri trnde karar kldm.
Yukardaki parada eletirmen, ozan olma isteinin gereklememe nedenini numaralanm cmlelerin hangisinde belirtmektedir?
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
E) V.
(I) O, folklorun bir lkenin gerek kltr kayna

olduunu savunan bir aratrmacyd. (II) Folklorun, sadece el ilemelerinden ya da trklerden
olutuunu ne srenlere kar kp kapsamnn ok daha geni olduunu ortaya koydu. (III)
Geride, dnle bugn kaynatran, yarnn yaratclarna k tutacak lmsz bilgiler ve belgeler brakt. (IV) Bu belgeler ada yntemlerle
derlenip bir araya getirildi. (V) Bylece gen kuaklarn yararlanmasna sunuldu.
12. (I) ykclmzn bugn belirli bir izgiye

ulatn ve o izgide seyrettiini sylemek olduka g. (II) Hatta baz dnemlerde gemiteki dzeyini bile koruduu sylenemez. (III) Gnmzn gen ykcleri eski yk rneklerini ya hi okumuyorlar ya da yarm yamalak tanyorlar. (IV) Bu yzden, gemile kan ba tamayan, yaratclktan yoksun, son derece yetersiz rnlerle karlayoruz. (V) Bu durum, ister
istemez, okurlarda ykye kar ilgisizlik ve kmseme yaratyor.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangisinde, sz konusu aratrmacnn

yaptlarnn zellii belirtilmektedir?
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangisindeki eletiri, ykclerin yazdklarna yneliktir?
A) I.
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
269
Cmle Bilgisi

1.
Aadakilerden hangisinin sonuna, Bu nedenle sz konusu yapt ok okunmu ve defalarca baslmtr. cmlesinin getirilmesi anlam ak ynnden uygun olmaz?
3.
Aadaki cmlelerin hangisinde, nerinin

gerekesi de aklanmtr?
A) Daha az konuup daha ok i yapn.
B) Baarnn bir paras olun, eletirmeni deil.
A) Yaptn, yazld dneme gre, sade ve anlalr bir dili vardr.
C) Sabr bir erdemdir, sakn ondan vazgemeyin.
B) Yaptta, eski eitim uygulamalar, kahramann bak asndan, etkileyici bir anlatmla
yarglanmaktadr.
D) abalarla amalar birbirine kartrmayn.

E) Bakalarn eletirdiiniz kadar kendinizi de
eletirin.
C) Yaptta, iinde bulunulan ortamla insann

psikolojik durumu arasndaki iliki aka grlmektedir.
4.
D) Yazarn, tarihsel olaylardan yola karak

oluturduu bu yaptta, gereklerin pay byktr.
I.
Okur, onun yaptlarn okurken kendisini, yllanm amlarn olduu bir ormanda ku sesleri ve reine kokularnn arasnda bulurdu.
II. Setii ilgin ayrntlarla, yapt benzetme

ve karlatrmalarla yaptlarnda okura, doann temiz havasn soluturdu.
E) Belli bir kesime seslenen bu yaptta terimlere dayal bir anlatm kullanlmtr.
ESEN YAYINLARI
III. yklerinde Anadolunun kylerinde, kasabalarnda yaayanlarn deiik sorunlarn

gstermeye alrd.
IV. Roman ve yklerinde, gnlk yaamn skntlar iinde bunalan kiileri ilerdi.
Yukarda numaralanm cmlelerden hangileri, sanatnn betimlemelerindeki ayn nitelii yanstmaktadr?
2.
(I) Her almasnda olduu gibi bunda da ak

ve yaln anlatm hemen gze arpyor. (II) Bu
durum, airin, edebiyat evrelerinin youn ilikilerinden uzak, yerel kaynaklara daha yakn olmasndandr. (III) Yine bu durum, onun iirinin,
toplumun deiik kesimlerinde ayn lde anlalr olmasnn da ana kaynan oluturmaktadr. (IV) Bilincimizin bir kesinde var olan kr
yaantsnn doayla ilgili geleri, onun iirlerinde evrensel bir temaya yneliin k noktasdr. (V) Ardlar, stler, ahlatlar, balkon iekleri airin lirik yann sunar bize.
airin geni bir okur kitlesine seslenebilmesini salayan zellii, yukardaki parann
kanc cmlesinde belirtilmitir?
A) I.
270
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
A) I. ve II.
B) I. ve III.
C) II. ve III.
D) II. ve IV.
E) III. ve IV.
5.
nemli olan okuduumuz kitaplarn says deil,

---Bu cmlede bo braklan yere dncenin
akna gre aadakilerden hangisi getirilemez?
A) bu kitaplarn yaammza ne kattdr.
B) onlarn bize kazandrd yeni duygulardr.
C) okuduklarmzn davranlarmz, yaama
bakmz nasl etkilediidir.
D) onlardan edindiimiz bilgilerle yeni bir dnya
kurabilmemizdir.
E) onlarn, eletirmenlerce nasl deerlendirildiidir.
Cmle Bilgisi
6.
(I) Onun yklerinde salam bir tekniin varl yadsnamaz. (II) Bununla birlikte, kimi ykleri yk olmaktan ok, bir ke yazsn andrr.
(III) Bu tr yklerde toplumsal eletiriye ynelir ve insan dlar. (IV) Ancak btn yklerinde,
szck seimi ynnden kl krk yaran bir titizlik
gsterir.
9.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangileri, sz edilen yazarla ilgili olumlu yarglar iermektedir?
B) I. ve III.
D) II. ve III.
7.
C) I. ve IV.
E) II. ve IV.
(I) Haklarnda fazla bir ey bilinmeyen hariciyeciler dnyasnda gezinmek isteyenler iin keyifle okunabilecek bir kitap. (II) Yazar, yirmi be yl yurt dnda geen, otuz yedi yllk meslek yaamnda edindii izlenimleri okurlara duyurmak
istemi. (III) Mesleinin sorunlarn, iyi ve kt
yanlarn dile getirmeye alm. (IV) ok akc
bir dili var. (V) Kiilerin belirleyici zelliklerini en
ince ayrntlarna dein, somut bir biimde yanstm.
Bu parada numaralanm cmlelerin hangilerinde, kitabn, ocuklar tanma ve onlarla

yaknlk kurmadaki ilevinden sz edilmektedir?
A) I. ve II.
B) I. ve III.
D) II. ve IV.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
ESEN YAYINLARI
A) I. ve II.
(I) Uykudan nce ocuklara okunacak kitaplar

onlarn yalarna ve ilgilerine gre semek gerekir. (II) Yatak banda, kitaplar okurken ocuklarla yaplacak sohbetler, bir bakma onlarn ocuksu srlarn ve duygularn deiik alardan
yanstr. (III) Bir kitap kahramannn hayranlk
uyandran bir yan zerine ocuklar konuturma
ya da dndrme onlarla olan ilikiyi pekitirip
derinletirir. (IV) Bunun iin de ocuklar, bu sohbet saatlerinin tadna doyamazlar. (V) Daha da
ileri giderek denebilir ki yetikinlik dneminde de
uykudan nceki bu saatler zlemle anmsanr.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangileri, sz konusu yazarn slubuyla ilgilidir?

A) I. ve II.
B) I. ve V.
D) II. ve IV.
8.
I.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
Yaplan her yanl daha iyi bir sistem oluturmak iin bir frsattr.
II. Yaptklarnn bilincinde olmayanlar, yanllarn srekli yinelerler.

III. Hi yanl yaplmamas, her eyin kusursuz
olduu anlamna gelmez.
IV. Doruya ulaabilmek iin, yaplan yanllardan ders almasn bilmek gerekir.
A) I. ve II.
B) I. ve IV.
D) II. ve IV.
C) II. ve III.
E) III. ve IV.
10. (I) yklerimdeki biimsel ve ieriksel yenilikler

salt kendi abalarmn rn deildir. (II) Onlar olutururken yky yk yapan btn geleneklerden ve yeniliklerden yararlanmaya alyorum. (III) Olay, konu, karakter, tip, durum, kesit, diyalog... (IV) yky oluturan btn geler
eit lde girmeli ykye diye dnyorum.
(V) yknn arlk merkezini yaymaya alarak bunlardan birinin, tekinin nne kmasn
engellemek istiyorum.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerden hangileri anlamca birbirine en yakndr?
A) I. ve II.
B) I. ve IV.
D) II. ve IV.
C) II. ve III.
E) IV. ve V.
271
Cmle Bilgisi

1.
(I) Karagzn yaammzdaki yeri iin Bitti. de-
3.
niyor. (II) Bu doru deil. (III) Karagz, 14. yzyldan beri kendini srekli yenileyerek bugnlere
gelmitir. (IV) Onda, edebiyat, mzik ksaca gzel sanatlar adna ne biliyorsak, hepsi vard. (V)
Din bakmdan bakarsanz, tasavvuf vardr onda.
(VI) Byle bir sanat nasl yok etmeye alrz?
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangilerinde, I. cmlede belirtilene kar
kn gerekelerine yer verilmitir?
A) II, III, IV.
B) II, IV, V.
D) III, V, VI.
C) III, IV, V.
(I) Trk yaznnn nemli yaptlarndan olan Dede Korkut ykleri yeniden okurlarla bulutu. (II)
yklerin dili, zne dokunulmadan sadeletirildi. (III) Dede Korkut yklerinin slubu ve dili,
her eyden nce, 13-14. yzyllarda konuulan
Ouz Trkesine dayanmaktadr. (IV) Bu yklerde Trkenin yzlerce yl nceki gzelliini ve
iirselliini tadacak, kendi dil evreninizin snrlarn genileteceksiniz. (V) Bu gzel ykleri okuduka, Trk dnyasnn grkemli ve zevkli servenlerini tanyacak; kltrmzn zenginliiyle
vneceksiniz.
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangilerinde, sz konusu yklerin okurlara salayaca yararlardan sz edilmitir?
E) IV, V, VI.
A) I. ve II.
B) II. ve III.
E) IV. ve V.
ESEN YAYINLARI
D) III. ve V.
C) III. ve IV.
4.
2.
I.
Zeknn, pek kolay kavranamayan ok karmak bir yaps vardr.
II. Zek, doutan getirilen gcn, evre olanaklaryla ilenmesi sonucu oluur.
III. Zek ne sadece kaltsal ne de sadece evre-
Tiyatro eletirmeni, izledii oyunun en arpc,

en belirleyici ynlerini yakalayp belgeler.
Aadakilerden hangisi, bu cmleye anlamca en yakndr?
A) Tiyatro eletirisi yazma, teki eletiri trlerinden daha gtr.
B) Tiyatro eletirmeni, bir oyunu her izleyiinde
oyunun farkl bir zelliini yakalar.
sel etkenlerle aklanabilir.

IV. nce zeky tanmlamak, sonra da bu tanma uygun bir lme arac gelitirmek gerekir.
C) Tiyatro eletirisi, oyunun ayrc ve etkileyici

yanlarna ynelik dnceler ierir.
D) Tiyatro eletirisi, belirli ltlere bal kalmay gerektirir.
A) I. ve II.
E) Tiyatro eletirisi yazmak iin oyunu birka

kez izlemek gerekir.
B) I. ve IV.
D) II. ve IV.
272
C) II. ve III.
E) III. ve IV.
Cmle Bilgisi
5.
Halk iiri doal ve itenlikli bir anlatm zerine temellenir.
8.
Aadakilerden hangisi, bu cmleye anlamca en yakndr?
Yukardaki cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi getirilebilir?
A) Halk airi, szn iire dntrrken iinden geldii gibi syler.

B) Ak, halk iirinde en ok ilenen konulardan
biridir.
C) Halk iirinin sazla, szle, daha dorusu mzikle sk bir kan ba vardr.
D) Halk iiri, halkn iinde bulunduu somut koullarn rndr.
E) Halk airi, iirlerinde, halkn aclarn, ilelerini yanstr.
(I) adasyla Malta, Sicilyann gneyinde,

Akdenizin ortasnda. (II) Maltann adasndan
biri olan Gozo, ilgin kayalklar, maaralar ile birok doal gzellie sahip. (III) Adada aa olmad ve tarih boyunca dardan getirildii iin, evlerin neredeyse tamam tatan yaplm. (IV) Zengin
kireta yataklar, burada ta iiliinin gelimesinin en nemli nedeni. (V) Her kyn, kusursuz iilie sahip kiliseleri, mimaride taa mahkm olmann yansmas olarak yorumlanabilir.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangisinde olumlu bir durum olumsuz bir ifadeyle
anlatlmaktadr?
A) I.
7.
B) II.
C) III.
D) IV.
A) her bakmdan kendilerine benzeyen

B) iini seven, grevlerinin bilincinde olan
C) bulunduklar her ortama kolayca uyum salayan
D) karlatklar glkleri yenmek iin her trl yola bavuran
E) yaamn biimlendiremeyen, bakalar tarafndan ynetilmeyi bekleyen
9.
Birok sanatnn sanat dnyasndan silinip gitmesinin nedeni ----.

Bu cmle, dncenin akna gre aadakilerden hangisiyle srdrlemez?
ESEN YAYINLARI
6.
Ailede tm ykmllkleri zerlerine alan, ocuklarn her trl sorumluluktan uzak tutan anne babalar ---- bireyler yetitirirler.
A) gelime ve deimelere uyum salayamamasdr

B) her geen gn yeni sanatlarn ortaya kmasdr
C) kendisini sanatna btnyle vermemi olmasdr
D) yeni ve zgn yaptlar ortaya koyamamasdr
E) an gereklerine ayak uyduramamasdr
E) V.
(I) Hibir ey ak ya da kara diye ayrlmaz onun

romannda. (II) Mutluluklar hznler, sevinler, aclar i ie yaanr. (III) Bunlar anlatrken
mekanik kurgulardan, neden-sonu ilikilerinden zellikle kanr. (IV) zledii bu yol, okurun,
olaylara romancnn gzyle bakmasn salar. (V) Roman boyunca, roman kiileriyle yazar
arasnda bir atma olmaz. (VI) Bu da kiilerin
inandrcln artrr byk lde.
10. (I) Yaamyks yazma, birtakm n almalar

yapmay gerektirir. (II) lkin, yaamyks yazlacak kiiyle ilgili kaynaklar, belgeler saptanr:
bunlar deerlendirilir. (III) Bu ynden belgesel
boyutludur yaamykleri. (IV) Kiinin mektuplarndan, gnlklerinden, anlarndan yararlanlr. (V) Ayrca, o kiinin einden, dostundan, onu
tanyanlardan bilgi alnr. (VI) Bunlar yaplmadan oluturulacak bir yaamyks hem ilgi ekici olmaz, hem de kiinin yaam servenini tm
boyutlaryla kuatmaz.
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangisi I. cmlede belirtilen gr destekleyici

niteliktedir?
Bu parann I numaral cmlesinde belirtilen

dncenin nedeni, kanc cmlede aklanmtr?
A) II.
A) I.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
273
Cmle Bilgisi

1.
(I) Geen yl, yitirdiimiz ressam ve dokuma sanatsnn eserleri, bu ayn sonuna dein stanbul Sanat Galerisinde sergileniyor. (II) Bunlar,
byk bir sabr, beceri ve ileri bir teknikle oluturulmu. (III) Dokumalarn adeta bir yalboya tuvaline dntren sanatnn esin kaynaklarn,
kurumu yapraklar, aa kabuklar ve parmen
kd oluturuyor. (IV) Tm bu dokularn, renklerin ve tonlarnn deiik anlamlar var; sanat
bunlarla hem gelimeyi, hem de yaamn srekliliini ve gelip geiciliini vurgulamak istiyor. (V)
Yaptlarnda yanstt yaam kimi ynleriyle bugnn insann da kuatyor.
3.
Bu cmlede ne srlen gr aadakilerden hangisidir?

A) Yazarn sanatsal yaratlar, ocukluk anlaryla, ocuklukta yaadklaryla beslenir.
B) Yazarlarn ocukluktaki birikimleri, yallk
dneminde anlam kazanr.
C) Mutlu bir ocukluk dnemi geirenler sonraki
yllarda yazar olabilir.
D) Her yazar ocukluunda, farknda olmadan
yazarla hazrlk dnemi yaamtr.
Yukardaki numaralanm cmlelerden hangisi sz edilen sanatnn, yaama ynelik

grn iermektedir?
B) II.
C) III.
D) IV.
E) Bir kimsenin yazar olmasnda ilk adm, ocukluunu anlatmasdr.
E) V.
ESEN YAYINLARI
A) I.
Bir yazarn ocukluu, o yazarn banka hesabdr.
2.
O, unutulmu yazarlar hatrlatmay, onlarn yaptlarn yeniden gn na karmay deil, gnmz yaptlarn, birer birer, okurlara tantmay
amalamt.
Aadakilerden hangisi bu cmleye anlamca en yakndr?
A) Yaptlar deerlendirirken, gemiin rnlerini bugne tama yerine, yeni yazlm olanlar ele almay isterdi.
B) Gemite ortaya konan yaptlarn neminden deil, bugn nitelikli yaptlarn nasl oluturulacandan sz ederdi.
C) Yllar sonra yaptlarn deil, ancak yazarlarn
anmsanabileceini dnrd.
D) Yllar nce ortaya konmu rnlerin, bugn
iin byk bir deer tamadna inanrd.
E) Bugn ortaya konan yaptlarn da bir sre
sonra eskiyeceinin unutulmamas gerektiini belirtirdi.
274
4.
(I) Trke retmenimiz, snfa girdii ilk gn bize yaamyksnn ne olduunu anlatp kendi yaamykmz yazmamz sylemiti. (II)
O zaman, bu almann gerekesini anlayamamtm. (III) Bugn, ben de retmen olduktan
sonra, dnyorum da bu alma, retmen
ile renci arasnda kurulabilecek gl bir iletiimin balangc olabilir. (IV) Ayrca rencilerin,
kendilerini tanmalarn salayabilir. (V) Keke
tm retmenler bu tr almalarla rencilerini, i dnyalaryla hesaplamaya ynlendirse,
kendilerini tanma konusunda cesaretlendirse.
Bu parada numaralanm cmlelerin hangisinde dilek sz konusudur?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Cmle Bilgisi
5.
(I) Bu zorlu urata, kendimi hibir zaman air olarak grmedim. (II) Bana air diyenlere de
iimden hep glmsedim. (III) Ben, iir yazma
yolunda tutarl olduunu sandm bir biimde
yryen, sradan bir airim. (IV) iir yazma serveninde, tm yeteneimi ortaya koyarak, ulatm dzeyi drmeden yol alyorum. (V) Bu tutumum, iimi bir bakma zorlatrd gibi az iir
yazmama da neden oluyor.
7.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangilerinden, konuan kiinin alakgnll olduu anlam karlamaz?
(I) Eletirmenler, iirlerinin kolay kolay anlalmayan, kapal bir yaps olduunu syler. (II) Oysa onun yaam servenini bir lde biliyorsanz o iirler, sizin iin hi de kapal bir nitelik tamaz. (III) Onlarda toplumsal basklar altnda ezilen insanlarn skntlarn, bilinalt dnyalarn
btn ynleriyle bulabilirsiniz. (IV) Bunlar yanstan imgeler, youn anlamlar ierir. (V) Bu durum,
iirlerini her okuyuunuzda onlarn baka bir yannn ayrmna varmanz salar.
Bu parada numaralanm cmlelerin hangisinden, iirlerinde, airin yaantsndan izler
bulunduu anlalmaktadr?
A) I. ve II.
B) I. ve III.
C) II. ve IV.
D) III. ve V.
E) IV. ve V.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ESEN YAYINLARI
A) I.
6.
I.
Yaptlarn sk sk okuduumuz bir airin dilini, szcklere ykledii yeni anlamlar abuk
kavrayabiliriz.
II. Kendilerinden nceki airlerden etkilenmeyenler, srekli biim ve ierik aray iinde
olan airlerdir.
8.
iir ylesine bir dilsel dzenlemedir ki szcklerinden biri karlr ya da birinin yeri deitirilirse
iirin tm bys bozulur.
III. Kimi airler zaman getike iirlerinde, hep

ayn dncelere ve hayallere yer verirler.
Bu cmlede anlatlmak istenenle aadakilerden hangisi arasnda anlamca yaknlk

yoktur?
IV. Srekli ayn dnceyi ileyen airlerin iirlerini anlamak daha kolaydr.
A) iirde her szck, bulunduu yerde gzeldir.
V. Bir sre sonra zgnlklerini yitirerek kalplaan airler de vardr.
B) Szck, iirin en nemli gesidir.
Yukardaki numaralanm cmlelerin hangileri anlamca birbirine en yakndr?
D) iirin dili, seilen imgelerin eitliliiyle zenginleir.
A) I. ve II.
E) iirin gzellii, szcklerin birbiriyle uyumundan gelir.
B) II. ve III.
D) III. ve V.
C) II. ve IV.
E) IV. ve V.
C) iirde dil, kendine zg bir biimde kullanlr.
275
Cmle Bilgisi

1.
nsan, baz eyleri sylemeyi setii iin deil,

onlar belli bir biimde sylemeyi setii iin yazardr.
3.
C) nsann, syleyeceklerini seerken ok zenli davranmas gerekir.
(I) Jules Vernein serven tutkusu, denizcilik, tarih, corafya gibi alanlardan ald gelerle beslenerek yazdklarnn ekirdeini oluturur. (II)
Says iki yze yaklaan romanlar eitli bilim
dallar zerine temellenmitir. (III) Yazar bu bilim dallarna ilikin bilgilerini, saatlerini geirdii
ktphanelerdeki binlerce kitaba borludur. (IV)
Hibir bilim dalnda uzman olmad hlde yaad dnemdeki her trl gelimeyi ve deimeyi yakndan izler. (V) Bylece hem an ok iyi
tanr hem de ann getirdii yenilikleri zmseyerek gelecee ynelik ngrlerde bulunur.
D) Bir yaznn okuyucu zerindeki etkisi, onun

anlatm biimine gre deiir.
Bu paradaki numaral cmlelerden hangileri anlamca birbirine en yakndr?
E) Bir yazar, dncelerini snrlamadan, zgrce yazmaldr.
A) I. ve II.
Bu cmle aadakilerden hangisine anlamca en yakndr?

A) nsanlarn, dncelerini syleyi biimiyle
sz daarc arasnda iliki vardr.
B) Bir yazarn neyi sylediinden ok, nasl syledii nemlidir.
B) I. ve IV.
E) IV. ve V.
ESEN YAYINLARI
D) III. ve V.
C) II. ve IV.
4.
2.
(I) Bir yk ustas olarak girdi edebiyat dnyasna. (II) yklerinde de romanlarnda da hibir
zaman kolaya kamad. (III) Bunda, sanata duyduu sorumluluk kadar okuruna duyduu saygnn da pay vardr. (IV) Yaptlarnn hepsinde sanatsal ve kltrel gelimeyi besleyici eler, ayrca, okuru, dnmeye ynelten zgr nermeler grlr. (V) Bu usta, biimsel yeniliklere almaktan holanr ve bunlar dener. (VI) Basmakalp reetelerden, allm neden - sonu ilikileriyle oluturulan yapay anlatmlardan kanr.
Bu parada numaralanm cmlelerin hangisinde, II. cmledeki davrann nedeni aklanmaktadr?
A) I.
276
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
I.
ocuklarn her isteine kar kmak ya da

bunlar btnyle yerine getirmek, kimi sorunlar yaanmasna yol aabilir.
II. ocuklara, glerini amayacak sorumluluklar ykleyerek onlarn kendilerine gvenmelerini salamak gerekir.
III. ocuklara kazandrlan davranlar ileriki dnemlerde de varln korur.
IV. Yanl yapaca korkusuyla kendisine srekli yardm edilen ocuklarda, ekingen, kendini kantlayamayan bir kiilik yaps oluur.
Yukardaki numaral cmlelerin hangilerinde
ayn dnce farkl biimlerde dile getirilmitir?
A) I. ve II.
B) I. ve III.
D) II. ve IV.
C) II. ve III.
E) III. ve IV.
Cmle Bilgisi
5.
(I) nsanlar ocukluk dneminde, evrelerindeki

kiilerin diliyle konumaya balar, daha dorusu konumay onlardan renirler. (II) Yetikinlik dneminde konuma sanatnn inceliklerini,
gzelliklerini ve olanaklarn kavramaya alrlar. (III) yi bir konumann, insan baarl klmada nemli bir etken olduunu anlarlar. (IV) Ayrca bunun, insann kiiliini ve dnsel dzeyini yanstan bir ara olduunun ayrmna varrlar
(V) Bu nedenle de szl anlatm gcn yaamlar sresince gelitirmeye alrlar.
7.
A) slup, insann konutuklarn ve yazdklarn

biimlendiren kiisel bir gedir.
B) Bir sanatnn slubu, o sanatnn kendisidir.
C) Sanat, szckleri seip yan yana getirirken
onlara kendi damgasn vurur.
D) slup, sanatnn kiiliini yanstan bir aynadr.
E) Bir sanat, yaratt yaptn trne gre slup kullanr.
Bu paradaki numaral cmlelerin hangilerinde konumann ilevinden sz edilmitir?

A) I. ve II.
B) I. ve III.
C) II. ve V.
E) IV. ve V.
ESEN YAYINLARI
D) III. ve IV.
Aadaki cmlelerin hangisinde tekilerden

farkl bir dnce dile getirilmitir?
8.
6.
Yahya Kemal: iir, dnceyi duygu haline getirinceye kadar yourmaktr. der.
Ozann, bu szyle anlatmak istedii dnceyi ieren cmle aadakilerden hangisidir?
A) iirde dncenin pay duygudan daha fazladr.
B) Duygular, iirle etkili bir biimde anlatlr.
C) iir, dncenin, duygularn zsuyunda eritilmesiyle oluur.
(I) Krk be yl boyunca birok dergide, gazetede

eitli kitaplarla ilgili deerlendirme yazlar yazdm. (II) Kendimi bir kitap eletirmeni olarak grseydim, stnde durup dnlm, tutarl ve
kalplam bir yaklamla, belirgin bir yntemle
ynelirdim kitaplara. (III) Ama byle bir araya
girmedim. (IV) Yazarlkla ilgili her alanda olduu
gibi eletiri alannda da kendi ltlerime bal
kaldm. (V) Yazarlmn temelinde hep bamszlk, kural tanmazlk, zgrlk yatyor. (VI) Yllar sonra dnp arkama baktmda bunu ak
ak gryorum.
D) iir, duygularn topran besleyip zenginletirir.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde sanat, yazma iinde setii yolu en

kapsaml biimde belirtmitir?
E) iirin etki gc, ierdii dnceye baldr.
A) II.
B) II.
C) IV.
D) V.
E) VI.
277
Cmle Bilgisi

1.
Aadaki cmlelerin hangisinde slupla ilgili bir zellie deinilmemitir?
3.
A) Salam bir roman tekniinin yan sra canl, en az szckle ok ey anlatmay amalayan, youn bir anlatm vard.
B) iirlerindeki, okurun deiik duygularn etkileyen imgeleri, sradan szcklere yeni anlamlar ykleyerek olutururdu.
C) Yaptlarndaki karakterler, halk arasndan
seilmi, zengin bir duygu dnyas olmayan,
tek boyutlu kiilerdi.
(I) Sanat bu yaptnda, teki yaptlarndan deiik bir yntem izleyerek bireylerin gndelik yaamdaki atmalarn anlatmaktan kanyor.
(II) O, bu yaptnda ok farkl bir dnceden yola karak yazdklarn, dnn bugn, bugnn
de yarn aydnlataca dncesine dayandryor. (III) Bunun iin de kent ve ky yaamndan
deiik kesitler sunuyor. (IV) Kurmacasal gelerin dna kmadan gereki karakterler iziyor.
(V) Bu tutumuyla okuyucuyu, derinden etkileyen
renkli bir roman ortamna tayor.
hangisiyle Sanat, kimi durumlarda tarihinin
grevini de stlenen bir yaklam iinde olur.
cmlesi arasnda anlamca bir iliki kurulabilir?
D) iirlerini olutururken szckleri, ses, anlam

ve arm ynnden sk bir deerlendirmeden geirerek kullanrd.
E) Betimlemelerinde gzlem gc ar basar,
zentili ve cokulu bir syleyiten zellikle
kanrd.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ESEN YAYINLARI
A) I.
4.
2.
Her ressam, ayn doa parasn tuvaline farkl

biimlerde yanstr. ---Bu cmlenin sonuna, dncenin akna
gre aadakilerden hangisinin getirilmesi
uygun olmaz?
A) Doa, her sanat iin deimez bir konu
alandr.
B) nk olaylara, durumlara bak as sanatdan sanatya deiir.
(I) Yaptlarn okuduum genler unu bilmelidir: Deerlendirmelerimde, vardm yarglarda

dostluun, arkadaln en kk bir pay yoktur. (II) Benim bu tutumum karsnda, Genleri umutsuzlua drmemek, yreklendirmek
gerekir. diyenler var. (III) Oysa benim ltlerim deiken bir nitelik tar. (IV) Yazdklarmn
hibiri bir dnceye balanmann ya da ortak
bir gr savunmann rn deildir. (V) ncelediim rnler arasnda farkl dnya grlerini
yanstanlar var. (VI) Ben bu rnlerin duygularm etkileyen ynlerini savunuyorum.
C) Bu, ayn zamanda biemle ilgili bir durumdur.

D) Bunda sanatnn doay alglama biiminin
etkisi vardr.
E) Bunu, yaratcln bir gerei sayabiliriz.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangilerinde yan tutmama sz konusudur?

A) I. ve IV.
B) II. ve V.
D) III. ve V.
278
C) II. ve VI.
E) IV. ve VI.
Cmle Bilgisi
5.
Bir ynetmenimiz yle diyor: Gerek bir film,

ayakkabnn iine kaan bir taa benzemelidir.
7.
Bu cmlede, filmle ilgili olarak belirtilmek istenen aadakilerden hangisidir?

A) Bir durumu eletirel yaklamla ele alp olumlu ve olumsuz ynleriyle yanstmaldr.
Her eyi btn ynleriyle aka ortaya koyma,

byk sanatlara zg bir tutum olamaz nk
d gcne bir ey braklmad zaman okurun
dnyas snrlanr, bu da onun sklmasna yol
aar.
Bu cmlede sanatyla ilgili olarak anlatlmak
istenen aadakilerden hangisidir?
B) nsan ve toplumu tedirgin eden sorunlar

zerinde bizi dnmeye zorlamaldr.
A) Deiik yeteneklere sahip olmaldr.
C) nsann duygu dnyasn etkileyecek nitelikte

olmaldr.
B) Farkl yorumlara ak rnler ortaya koymaldr.
D) zleyenlerin, yaam daha iyi tanmasna olanak salamaldr.
C) Yaptlaryla, insan deitirmeye ynelmelidir.
E) Deiik yollara bavurarak izleyicilerin ilgisini kamlamaldr.
D) Okuru duygulandrma amac gtmelidir.
ESEN YAYINLARI
E) Sylemini okurlarn dzeyine gre belirlemelidir.
6.
Yazmaya yeni balayanlara, bu alanda yeterli deneyim kazanmam olanlara bir nerim var:
nce Trkenin kurallarn tanyn, inceliklerini
renin, daha sonra dil oyunlarna balayn. Dz
yolda yrme becerisini kazanmadan ip cambazlna zenirseniz, vay halinize.
Bu paradaki alt izili szlerle anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) Sz oyunlarna bolca yer vermek, okurlarn
anlatlanlar anlamasn engeller.
B) Yazar setii konuyla rten, kendine zg,
yepyeni bir biem oluturmaldr.
C) Herkesin kolayca anlayp tadna varaca bir
anlatm biimi yelenmelidir.
8.
I.
Baarl eletirmen, yazarn anlatm przlerini

ele alr, anlatmla anlatlanlar arasndaki ilikiyi
kurar, geri kalann yazarn ii olduunu bilir.
II. Eletirmenler, dost olduklar yazarlarn yaptlarn deerlendirirken nesnellik szgecini iki
kez kullanmaldrlar.
III. Eletirmenden, yazarn yaam zerinde
durmas deil, yaptlarna yeni yorumlar getirmesi beklenir.
IV. Eletirmen yorum ve deerlendirmeleriyle
yazarlar ynlendirici olmaldr.
V. Eletirmenin sorumluluu, yazarn deil, yaptn bilinmeyen ynlerini bulup ortaya koymaktr.
D) Dili sanatl kullanmadan nce doru, gzel

ve etkili kullanmay renmek gerekir.
E) Anlatmda tekdzelie dmemeye allmaldr.
A) I. ve II.
B) II. ve III.
D) III. ve V.
C) III. ve IV.
E) IV. ve V.
279
Cmle Bilgisi

1.
(I) Ben, yaam bir paylam olarak gryorum.

(II) Bu nedenle insanlarn yaamn zenginletirmek, onlara lmsz bir eyler brakmak gerektiini dnyorum. (III) lmsz szyle anlatmak istediim, kendi lmszlm deil tabii ki,
yaptn lmszl; ite sergimi bu dncelerle dzenledim. (IV) nsanlarn sergiyi gezip, grdkleriyle ilgili birtakm deerlendirmeler yapmas benim iin ok ho bir ey. (V) Benim istediim
de zaten buydu, ticari bir kaygm hi olmad.
3.
Bu paradaki alt izili szle, yazarn hangi

A) Konularn etkileyici olaylardan karma
B) Edebiyatta, ykleriyle kalclk kazanma
Bir ressamn dncelerinin anlatld bu

paradaki numaralanm cmlelerle ilgili olarak aada verilenlerden hangisi yanltr?
C) Dil ve anlatmyla teki ykclerden ayrlma

D) Setii varlklarn dnyasn onlarn kalbna
girerek kendine zg biimde anlatma
A) I. cmlede, kendi bak asn ortaya koyuyor.
E) yklerinin kahramanlarn evresindeki belirli varlklarla snrl tutma
D) IV. cmlede, bakalarn yaptlar zerinde

dndrmekten mutluluk duyduunu aklyor.
ESEN YAYINLARI
B) II. cmlede, kimsenin ulaamad baarlar

peinde kotuunu belirtiyor.
C) III. cmlede, kulland bir kavramla ilgili
aklama yapyor.
Sokaktaki herkesti, her eydi o: kediler, kpekler, topal martlar, klar dahil herkes. Biricikliini herkesletirerek kurmutu yklerini. Kendini, anlattklaryla zdeletirdi. O akr gzler,
kimsenin grp alglayamad gerekleri grd,
bakalarnn yazamad eyleri yazd.
E) V. cmlede, maddi bir beklentisinin bulunmadn sylyor.
2.
Bir eletirmen ykyle roman karlatrrken

yle diyor: yk bir C vitamini hapysa, roman
o hapa e deerde bir kilo limondur.
Bu karlatrmadan aadakilerin hangisi
karlabilir?
A) Romann, okuyucular ykden daha ok etkiledii
B) ykde kiilerin daha ayrntl olarak anlatld
C) yknn daha youn bir anlatmla oluturulduu
D) yk yazmann daha ok aba gerektirdii
E) Romanda ykye gre daha deiik konularn ilendii
280
4.
(I) Romanlar genellikle insan konu alan kurmacasal rnlerdir. (II) Bu ynden onlar sorunlar
anlatmaz, sorunlarn kaynan gsterir. (III) ledikleri konularla insanlarn duyarln gelitirir,
keskinletirir. (IV) Romanlarda gazete ve televizyonlarda rastlayabileceimiz sradan konular da
ilenebilir. (V) Ancak roman zel klan, onun anlatlanlar kahramanlarn bak asndan vermesi, okurun neden-sonu ilikisi kurarak dnmesini salamasdr.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangilerinde romann ilevinden sz edilmemitir?
A) I. ve III.
B) I. ve IV.
D) III. ve IV.
C) II. ve V.
E) IV. ve V.
Cmle Bilgisi
5.
Aadaki cmlelerin hangisinde bo braklan yere, ayra iinde verilen szn getirilmesi anlamca uygun olmaz?
7.
A) Yazarn ok yaln, basit, okuru yormayan ve

okuduka dilin tadn duyuran bir ---- var. (biemi)
B) Hangi konuyu ilerse ilesin yklerinin dokusunda bir ----, daha dorusu onu bakalarndan ayran zgn yanlar vardr. (denenmilik)
C) Yllar nce yazlan Yalnzlk adl iir, bugne dein deerini yitirmemi, ---- nitelii kazanmtr. (klasik)
D) Bu yaptn dili ok akc, anlatm srkleyici,
---- karmaktr. (olay rgs)
E) Bir ara, yazd iirlerde anlam bir yana brakm, ---- nem vermi. (biime)
Bu roman tamamen gerekleri yanstyor. demekle, Bu yapttaki her ey hayal rndr,

gerek hayattakilerle benzemeler rastlantdan
baka bir ey deildir. demek ayn lde gerek ddr.
Romanla ilgili bu szlerle anlatlmak istenen
A) Dle gerek birbiriyle kaynatrlarak verilir.
B) Dsellikle gerekliin dengesini kurmak
gtr.
C) Geree ya da d gcne dayal oluuna
yazar deil, okur karar verir.
D) Dselliin geliigzel kullanlmas yaptn
deerini azaltr.
ESEN YAYINLARI
E) Tmyle gereklere dayandrlmas ona

inandrclk kazandrr.
6.
(I) Ke yazlarn darda tutacak olursak gnmz edebiyatnda trler arasnda kesin izgiler pek kalmad. (II) Uzun yk, anlat, roman i
ie geebiliyor. (III) Bu durum bana kolaylk salyor. (IV) Kald ki ben yazmaya baladmda
sonunun trsel adan nereye varacan kestiremiyorum ou zaman. (V) Deneme diye balyorum yk kyor, ykye balyorum romanlayor.
8.
Onun karikatrlerinde dondurulmu kareler birden harekete geer, yanstlan kiiler canllk kazanrd.
Bu cmlede, sz konusu karikatrlerin hangi
A) Yaananlar eletirme
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangileri, kendinden nceki cmlede belirtilenleri destekler niteliktedir?
C) retici olma
A) II. ve III.
D) ok ynl dndrme
B) II. ve V.
D) III. ve V.
C) III. ve IV.
E) IV. ve V.
B) Gereklik duygusu uyandrma
E) Gncel olan yanstma

281
Paragraf Bilgisi
RNEK SORU
slamiyetin kabulnden nce Trklerin, baka hibir
toplumun etkisinde kalmam bir dilleri ve edebiyatlar vard. Her ilkel edebiyatta olduu gibi bu edebiyatta da iirle by birlikte yrmekte ve dinsel trenler, nemli bir yer tutmaktayd. Bunun yan sra ozan,
baks, aman gibi adlarla anlan airlerde olaanst gler bulunduuna inanlrd. ou ortak ve szl
rnlerden oluan bu edebiyatn en nemli blmn destanlar oluturmaktayd.
1. ANLATIM BRM OLARAK PARAGRAF

Dilin ve dil biliminin inceleme konusu olan ses
ve anlam birimleri, ifade edilecek bir husus etrafnda dil bilgisi kurallarna gre birleerek paragraflar oluturur.
Paragraf, ounlukla birden ok cmleden oluan bir anlatm birimidir. Ama yerine gre bir tek kelime, kelime grubu ve cmle de bir paragraf oluturabilir.
Kelimede sesler, cmlede kelimeler, paragrafta
cmleler nasl bir ilev gryorsa metinde de paragraflar birer anlam birimi olarak benzer bir ilev grr.
Metinler, paragraflarn bir araya getirilmesiyle oluturulur.
Bu parann konusu aadakilerden hangisidir?
Belli bir balamda iletiime katlan geler btn, eitli ynlerden birbirlerini tamamlar. Birbirini tamamlayan ve birbiriyle ilikili olan bu geler, bir anlatm birimi olan paragraf oluturur.
D) Edebiyat ve dinsel trenler
A) Trk dilinin en eski rnleri

B) Eski Trk iirinin zellikleri
C) Eski Trklerde edebiyat
E) Trk toplumunda airlerin yeri
ESEN YAYINLARI
ZM:
2.
PARAGRAFTA YAPI
Paragraftaki cmleler arasndaki iliki paragrafn

yapsn belirler. Sylenmek istenenlerin, gerekenden
az veya ok cmleyle ifade edilmesi, paragrafn yapsnda dzensizlie neden olur. yi dzenlenmi bir
paragraftan hibir cmle karlamaz.
Bir paragrafn anlam, onu oluturan cmlelerin anlamlarnn toplamndan daha farkl ve kapsamldr. Her paragraf, ekil ve anlam kaynamasndan
oluan organik bir birliktir. Nasl ki her kelime bir dil
gstergesiyse her bir paragraf da bal bana bir dil
gstergesidir.
Paragrafta, konunun ortaya konduu veya sezdirildii cmle ya da cmlelerin, paragrafn giri blmnde olmas daha iyi olur.
286
Paragrafn anlamyla yaps arasnda sk bir

iliki vardr. Yap bakmndan salam bir paragrafta
her cmle anlam ve yap bakmndan birbirini tamamlar, cmlelerin art arda sralanyla bir dzen oluturulur. Bu ilikiyi daha iyi anlayabilmek iin, biraz nce
zdmz sorunun metnini numaralanm cmleler eklinde dnelim:
(I) slamiyetin kabulnden nce Trklerin, baka hibir toplumun etkisinde kalmam bir dilleri ve edebiyatlar vard. (II) Gnmzde de bu dnem edebiyatnn etkileri belirgin biimde devam etmektedir. (III)
Her ilkel edebiyatta olduu gibi bu edebiyatta da iirle by birlikte yrmekte ve dinsel trenler, nemli
bir yer tutmaktayd. (IV) Bunun yan sra ozan, baks,
aman gibi adlarla anlan airlerde olaanst gler bulunduuna inanlrd. (V) ou ortak ve szl
rnlerden oluan bu edebiyatn en nemli blmn destanlar oluturmaktayd.
Paragraf Bilgisi
Yukardaki paragrafla ilgili olarak Bu parada numaralanm cmlelerden hangisi dncenin akn bozmaktadr? eklinde bir soru sorulsa, doru
cevap II. cmle olur. nk konusu eski Trklerde
edebiyat olan bu paragrafa, ada Trk edebiyatyla ilgili bilgi veren bir cmle eklenmi, bylece dncenin ak bozulmu, konunun dna klmtr.

(I) Romanlar vardr, daha ilk sayfasnda olay rgsnn ekim alan iine alr okurunu. (II) Kan basncn ykselten heyecanlar yaratr okurda. (III) Kimi romanlar da vardr, dilsel rntsyle okurun aklna olduu kadar yreine de seslenme yolunu seer. (IV)
Romanda zgnlk, derinlik, ok ynllk aranr. (V)
Daha dorusu, okurun, okuma eylemine tm varlyla katlmn salar. (VI) En yksek cokular, estetik
tutkulara dntrr.

(I) ocuklar iire pek ilgi duymaz; onlar, metinlerde
geen szcklerin ve yansttklar anlamn bysnden ok, anlatlanlara odaklanr. (II) ocuk iiri denen bir trn varln hep sorgulammdr. (III) nk olay onlar iin neredeyse her eydir. (IV) Nitekim, ocuklar iin yazlm iyi iirleri bulup getirmeme, okutup ezberletmeme karn, benim kzm da bu
iirlerde olay aradndan iyi bir iir okuru olamad
henz. (V) Bu da bize, Borgesin de dedii gibi, iirin
retilemeyecek ama duyumsatlabilecek bir tr olduunu gsteriyor.
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
ZM:
ESEN YAYINLARI
Bu paradaki numaralanm cmlelerden hangisi

dncenin akn bozmaktadr?

ZM:

(I) Havasndan m, suyundan m, bilmem; ama bakadr bu yrenin insanlar. (II) Scack yrekler, glmseyen yzler, iten yaklamlar... (III) Yardmsever, konuksever tavrlar ve youn bir insan sevgisi...
(IV) ou kiiye zaman kayb gibi gelir insanlarla ilgilenmek. (V) Bu insanlarda sonradan renilen deil, iten gelen bir yaama sevinci vardr. (VI) Gldler mi iten glerler, gzlerinin derinliklerinde yakalarsnz tebessmlerini.
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
287
Paragraf Bilgisi
ZM:
(I) Resim ve heykel sanatlar insan elleri zerinde

ok durmulardr. (II) Ortaadan bu yana, ressamlarn yapt portrelere baktnzda gzlerden ok, ellerin ne ktn grrsnz. (III) Gergef zerinde
dolaan, enesini avular iine alan, vcut boyunca sarkan eller (IV) Mutluluun parltsn, kayglarn kaynamasn, yaamaktan usan hep bu ellerde grrsnz. (V) Bundan on binlerce yl nce insan
daha kafasyla dnemezken elleriyle dnm.
(VI) nsan geometri bilmeden su bentleri yapm, matematik bilmeden parmaklaryla saym, sanat ve gzellik zerine hibir bilgisi yokken maara duvarlarn, bugn usta ressamlarn bile yapamayaca resimlerle donatm. (VII) Bilimsel ve sanatsal yaratlar konusunda vndmz ne varsa hepsini, insan elinin
alar boyunca yapt hareketlere borluyuz.
Bu para iki paragrafa ayrlmak istense ikinci paragraf hangi cmleyle balar?
A) II.
ESEN YAYINLARI
(I) Editr, bir yaynevinin olmazsa olmazlarndandr.

(II) Yaymlanacak bir yapt dzenlemek, yayma hazrlamak ve yaymlamak gibi birok ii ve ilevi var.
(III) Yazarn ve eserinin seilmesinden, nasl yaymlanacana dein yaymlama iinin btn aamalarn kapsayan zorlu bir itir bu. (IV) Gnmzde editrlk, yaynclk alannda kurumsallaamam ilerden. (V) Yazarlarn ou, editrn yapt ii kmseyip onu yalnzca bir dzeltmen olarak alglyor. (VI)
Bu yzden de editrl byle alglayan birok yazarn yaymlanan kitaplarnda yanllardan geilmiyor.
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
ZM: Temas editrlk olan bu parada iki ayr

konu ele alnmtr. Bu konular unlardr:
Editrlerin yaynevleri asndan nemi, editrlk mesleinin grev alanna giren iler. Bu konu paragrafn ilk cmlesinde ele alnmtr.
Editrlk mesleinin gnmzdeki durumu,
bu meslein kurumsallaamamasnn dourduu
olumsuz sonular. Bu konu paragrafn IV, V ve VI.
cmlelerinde ele alnmtr.
Bu para iki paragrafa ayrlmak istense IV. cmle
ikinci paragrafn ilk cmlesi olur.
Cevap C
288
ZM:
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
Paragraf Bilgisi
(I) Mektup on altnc yzyla kadar salt haberleme

amacyla kullanlyor, bu anlamda bir tr gazete grevi de yapyordu. (II) On altnc yzyldan sonra ise
sz konusu grevinin yan sra, duygu ve dnceler
de mektuplar araclyla paylalmaya baland. (III)
Goethenin ciltler dolusu zel mektuplar, Schillerin
yazmalar, Gogol, Pukin, Byronun unutulmaz
mektuplar bunlar arasnda saylmaya deer niteliktedir. (IV) Candide yazar Volteirein yazd mektuplar t vermek, danmak, bilgi almak, yaptlarn tantmak gibi deiik amalar ierir. (V) Bu byk ustann en baarl mektuplarysa, duygularn paylamak
iin yazd mektuplardr. (VI) Bunlar, zentiye kamadan, yapayla dmeden, iten geldii gibi yazlm mektuplardr.
(I) nsan ilikilerinin neminin yeterince kavranmam olmas, ocuk geliimiyle ilgili birtakm sorunlar da beraberinde getirdi. (II) Sz gelimi gnmzde, kendi kendine oyun kuramad iin retken olamayan, edilgen, evreye kar ilgisiz, evlere hapsolmu ocuklar yetiiyor. (III) Bunlarn hayal gleri, erken yata tantklar ve hayatlarnn doal bir paras olan televizyonla ve bilgisayar oyunlaryla snrlanm durumda. (IV) Televizyondaki reklamlar ocuklar ticari birer ara olarak gryor. (V) Kaba kuvveti ve
silah kullanmay zendiren, sanat deeri dk filmler ve kimi yaynlar yznden zellikle ocuklar, eitli psikolojik sorunlarla yz yze geliyorlar. (VI)
Bu para iki paragrafa ayrlmak istense, ikinci paragrafn kanc cmleyle balamas uygun olur?
Bu paradaki numaralanm yerlerden hangisine

dncenin akna gre Btn bunlardan daha da
nemlisi, bu trden olumsuzluklar tekrar tekrar yaanyor. cmlesi getirilebilir?
A) II.
A) II.
C) IV.
D) V.
E) VI.
ESEN YAYINLARI
B) III.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
ZM:
PARAGRAFIN BLMLER
ZM:
Paragraf, anlatlmak istenenleri belirli bir plana

gre yanstr. Uzun bir yazda olduu gibi, btn unsurlar bulunan bir paragrafta da giri, gelime, sonu blmleri bulunur.
GR CMLES
Paragrafn ilk cmlesi olan giri cmlesi, zerinde sz sylemeye, aklama yapmaya uygun ve
genellikle konunun tantld ya da yazarn sonraki
cmlelerde rnekleyerek aklayaca kiisel kansn vurgulad cmledir. yi dzenlenmi bir paragrafn giri cmlesi kendinden nceki cmleyle ilgi kuran
balayc geler (ama, nk, bu nedenle, halbuki,
yleyse, bunun nedeni, fakat vb.)le balamaz.
289
Paragraf Bilgisi
Dergi yayn ynetmenleri bilir, ----. Bunu yle aklayabiliriz: iirde belli bir yere gelmi, gemite yazdklar, gelecekte yazacaklarn gvence altna alm
airler vardr. Edebiyat dnyasnda usta olarak kabul
edilmilerdir. te bu airlerden iir istemiseniz ya da
onlar bir ar beklemeden derginize katkda bulunmak istemise yolladklar iiri yaymlamak durumunda kalrsnz. O iirin iyi olup olmadna bakmazsnz. Sorumluluun sahibi, altndaki imzadr.

----. Gerektii yerde gerektii kadar szck... Metinde anlam, tanmlamalarla, artrmalarla, rneklemelerle deil, tek bana kullanlan szcklerle ortaya konuyor. Her tutum, her davran, her olgu, her
nesne ayrntlara inilmeden onu en iyi anlatan szckle veriliyor.
Bu parann bana dncenin akna gre aadakilerden hangisi getirilebilir?
A) Yazlarnn szck rgs, byk bir deikenlik
gsteriyor
Bu parada bo braklan yere dncenin akna gre aadakilerden hangisi getirilmelidir?
B) Deiik anlatm biimleri kullanmaktan kanyor
A) bazen iir bazen de air yaymlanr
C) Yazlarnda en az szckle en ok eyi anlatma ilkesine bal kalyor
B) iir kskantr, bencildir, baka uralar aire yasaklar
D) Szckleri, temel anlamlar kadar yan anlamlaryla da kullanmaya alyor
D) iir, szckleri zenle semeyi gerektirir
E) Sylediklerinin kolay anlalr olmasn istemiyor
E) alg dnyamz sarsan bir iir, yeni bir yneliin

habercisi olabilir
ZM:
ESEN YAYINLARI
C) iir yazmak bir tr denge kurma iidir
ZM:
GELME CMLELER
Paragrafn giri ve sonu cmlelerinin dnda
kalan, ele alnan konunun geniletilip akland, rneklendii cmlelerdir.
290
Paragraf Bilgisi
airler arasnda teden beri sregelen ak ya da
gizli bir yar vardr. Oysa ayn gzeden su ien, ayn
gne altnda snan, ayn aacn glgesinde oturan
insanlardr onlar. Birbirlerine, sanldndan daha ok
ihtiyalar vardr. lm airlerle, onlarn anlar zerinde yaatlan dostluklar da dhildir buna. ----? Kskanmalar, grmezden gelmeler, kara almalar... Neyi
paylaamazlar? Herkesin kab kendine gredir, alaca su miktar bellidir oysa. Paylamann, el ele vererek yaratacaklar eletiri ortamnn salayaca yararlar stnde durmak ve bunu gelitirmek varken nedir bu yok edici yar?

Deneme, yaananlar, akldan geenleri dnsel
ynden derinletirerek yorumlamadr. Belki bir roman, bir yk bir lde zetlenebilir. Ne var ki, denemeyi zetlemeye kalkmak, insan, trnann ucunu gstererek tanmlamaya benzer. ----. Gz gezdirilerek okunmaz. Deneme okuru, eline ald yazy kl krk yararcasna, irdeleyerek okur; dnceler, duygular, gzlemler dnyasnda yeni yolculuklara kar.
Bu parada bo braklan yere, dncenin akna gre aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) Kiisel grlerin sylei havasnda ilenmesi denemenin zelliklerinden biridir
B) Deneme, yaznsal btnl bozulamayan bir

trdr
C) Denemede sylenenlerin doruluu kantlanmaya allmaz
B) Bunu bilmelerine karn nedir bu sevgisizlik airler arasnda
D) Denemeler konusal ynden teki yaz trlerinden

ayrlr, deiik duygu ve dnceleri kuatr
C) airler arasndaki btn bu atmalar gerekte

iirimizin tematik haritasn daraltr m
E) Deneme, yazarna zgrce yazma olana verir,

okurun dnce evrenini geniletir
D) yleyse neden iirin kolaya kama sanat olduu

izlenimi yaratlyor
E) airler, birbirlerini deerlendirirken iirsel ltler
kullanrlar m
ESEN YAYINLARI
A) Oysa her air, iirini kendi yaam serveninden

karmaz m
ZM:
ZM:

nsanlarn beenileri birbirine uymaz. Belki o krmzdan holanyor, siz yeili seviyorsunuzdur. Belki o,
Wagnerin mziini beeniyor, siz, Mozart yeliyorsunuzdur. ---- Grdklerinden ve dinlediklerinden ald tat sizinkine uymuyor diye karnzdakini zevksizlikle, kabalkla sulamaya hakknz yoktur.
Bu parada bo braklan yere, dncenin akna gre aadakilerden hangisi getirilebilir?
A) Kimi zaman beenilerimizin badat da olur.
B) teki sanat dallarnda da byledir bu.
C) yleyse nelerden holandnz bilmeniz gerekir.
D) nk, insanlarn beenileriyle davranlar arasnda iliki vardr.
E) Deerlendirmeleri belirli ltlere gre yapmak
gerekir.
291
Paragraf Bilgisi
ZM:
ZM:
SONU CMLES
Paragrafta iletilmek istenenlerin aklanp gelitirildikten sonra sonuca baland cmledir. Ana dncenin de verilebilecei sonu cmlesinde zetleyici ve sonu bildirici kelimeler (bu nedenle, zetle,
demek ki, sonu olarak vb.) bulunabilir.
Trkler, iirler i dnyamzn sesi olarak yazlm olsalar da bizden ktklar anda topluma mal olmutur artk. Yalnz topluma mal olmakla kalsa iyi. Yerelden ulusala, ulusaldan evrensele bir deime ve gelime izgisi izleyerek btn insanln ortak deeri
hline gelir. rnein Yunus Emrenin iirlerinde yanstlan duygular salt bize mi zgdr? Neruda, yalnzca ilinin aclarn yanstmtr, deyip dlayabilir miyiz onu? Acs acmz olmutur, halk da halkmz. Ksaca ----.
Bu parann sonuna dncenin akna gre
aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) iir, airin iiri dnmeye balad andan okuyucusuyla bulutuu ana dein sren, uzun ve
sancl bir dnemin rndr
B) sanat, ortaya koyduu rnlerin hangi zellikleri tayacan nceden saptamaldr
C) sanat, yaptn yaratrken bilinli olarak ona ulusal niteliklerin dna taan yeni boyutlar kazandrr
D) her birimiz, yaadmz blgenin rengini, dokusunu, izgisini yanstan trklerden ve iirlerden
holanrz
E) trkler, iirler znde kendi corafyalarnn izlerini tasalar da sanatsal dilin ierdii insansal zle btn insanln ortak yaratsdr
292
ESEN YAYINLARI

Bir kez daha koca bir yl eskitip anlarmzn arasna
gnderdik. Henz eskitmediimiz bir yeni yl da tm
gizemiyle ald kapmz. Her geen gn solmu bir
gl yapra gibi dklp gitti gemie. Anlarmz kurutup zenle koyduk bir kitabn arasna. Yaadmz
d krklklar, mutluluklar belki hibir zaman unutulmayacak; ama hibir zaman da bir kez daha yaanmayacak. Doann deimez yasas bu. Bir gn ncesini deil, be dakika ncesini ayn duygularla yaamamz olas deil. Ksacas, ----.
Bu parann sonuna aadakilerden hangisi getirilemez?
A) yaamn tadna ve anlamna vardmz her dakika bizler iin bir armaandr
B) yaamakta olduumuz her an yeniden yaanmayacak kadar deerlidir
C) gemiin ac ve tatl yanlarn bir yana brakp gnmz anlaml klmaya almalyz
D) kaybedilen zamann bir daha geri gelmeyeceini
dnerek, yaam sevgiyle kucaklamalyz
E) her dnemde yaamn bize ykledii sorumluluklar farkllk gsterir
Paragraf Bilgisi
Yazar bu parann ana dncesini paragrafn ilk cmlesinde belirtmi, daha sonra aklamalarn geniletmitir. Genlere, kendi kalplarmza gre dnmeyi retmek, yalnz onlar iin deil, btn
toplum iin zararl bir tutumdur. cmlesiyle balayan
paragrafn sonraki blmlerinde bu yargnn gerekeleri aklanmtr. O hlde bu paray yazan kii okuyucuya u iletiyi (ana dnceyi) iletmek istemitir:
Genlerin dnce ve davranlarnda zgr olacak biimde eitilmeleri gerekir.
ZM:
PARAGRAFTA ANLAM VE ANA

DNCE
Bir paragraftaki anlam, o paragrafta kullanlan

dil gelerinin btnnn birlikte ifade ettikleri anlamdr.
Paragrafta; yer ald metnin tamam dikkate alnarak ne, kim, nerede, ne zaman, nasl, ne kadar gibi sorulara gerek duyulmayacak biimde iletinin ifade
edilmesi gerekir.
Paragrafta iletilmek istenen iletinin en ksa ve
ak ifadesine, ana dnce denir. Her paragraf, yaps ve ana dncesiyle bileenlerine indirgenemeyen bir btndr.
Genlere kendi kalplarmza gre dnmeyi

retmek, yalnz onlar iin deil, btn toplum iin
zararl bir tutum. unu unutmamak gerekir: Birtakm temel kavramlar verirken onlara kendi deer
yarglarmz da benimsetmeye alrsak belki sz
dinleyen bir kuak yaratabiliriz; kendi deerlerimize
gre yetitirdiimiz genleri kurulu dzenin savunucular olarak grebiliriz. Fakat dnmeyi renmeden yetien gen, gn gelir, retilenlerin dnda, yeni durumlarla karlatnda arr, kendine gvenemez ve yaamn ak iinde bir yandan te yana savrulur durur.
ESEN YAYINLARI
3.
Anadili retimini Trkenin sz deerlerine

dayandrmak gerekir. Yldz yerine star, gsteri
yerine ov gibi yabanc szckleri kullanr; srekli olarak, anlamn bilmediimiz Arapa szckleri yinelersek ocuklarn sz daarc karmak bir
hl alr. Bundan da te, szckler ak ve aydnlk
bir anlam kazanamaz. ocuklarmz arasndan sanatlarn, bilim adamlarnn kmasn daha balangta engellemi oluruz. nk bilgin ya da sanat, bulgu ve yarglarn, gzlem ve deneyimlerini, anadilinin kavramlar zerine kurar. Kavramlar
asndan duruluk kazanmam bir zihin, ak seik dnemeyeceinden, bir bulu ya da yapt ortaya koyamaz.
Parada anadili retiminde Trkenin sz deerlerine dayanlmas gerektii belirtilmi, bunun gereklememesi durumunda kiilerin bulu ya da yapt
ortaya koyamayacaklar vurgulanmtr. Paragrafn
ana dncesi udur: Anadilini iyi bilmemek, yaratcl engeller.
Ozanlar, yaadklarn, duyduklarn yazan kiiler diye tanmlamak yanltr. Sz gelimi Cahit
Stk, yaadklarn, duyduklarn yazan bir ozan
olarak bilinir. Oysa lm acsn tatmam, yaamamtr. Bununla birlikte, sk sk lmden duyulan
acy ilemitir. Onunla yllarca arkadalk yaptm.
Bir gn bile lm szcn iitmedim ondan. lm bir sevdii de yoktu yanlmyorsam. lm yalnzca bir temayd onun iin.
293
Paragraf Bilgisi
Yazar, bu paray bir dncenin yanlln belirtmek iin yazm ve kendi savn inandrc klmak
iin de bir rnek vermitir. Ozanlar, yaadklarn ve
duyduklarn yazan kiiler diye tanmlamann yanl
olduunu vurgulayan yazar, Cahit Stky rnek vererek onun lm acsn hi tatmam olmasna karn iirlerinde lmden duyulan acy sk sk ilediini belirtmitir. Bu da unu gstermektedir: Ozanlarn,
iirleriyle yaantlar arasnda iliki olmayabilir.

Don Kiot ve Don Kiotluk stne imdiye dein ciltler dolusu yaz yazld ve hl yazlyor. nl bir filozof, nsan bu yapt hayatnda kez okumaldr:
Duygularn hemen kolaylkla harekete getii genlikte, mantn egemen olmaya balad orta yata, her eye felsefe asndan bakld yallkta. diyor. Bu szleriyle yaptn klasik bir yapsnn olduunu belirtiyor.
Bu parada sz edilen yaptla ilgili olarak asl
anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
A) Roman trnn ilk ve temel rnei olduu
Ben, herkesin alkn olmad, farkl bir evde bydm. Babam ve aabeyim profesyonelce olmasa da
resimle ilgileniyorlard. Daym da odasnda srekli
bir eyler yazard. Yani evin iinde resim, kitap, dergi hep vard. Byle bir havay soluyunca insan kendiliinden sanata ilgi duyuyor. Dolaysyla birok sanat dalna olan ilgim, eitimimin evde balam olmasndan kaynaklanyor. nk insan, evinde ne gryorsa onu yapyor. Ben de yaama, yllardr bir ressamn, yazarn gzyle bakyorum.
B) Tadna, eletirel bir okumayla varlabilecei
D) D dnyas geni okurlara seslendii

E) Yaamn farkl dnemlerine zg bak alaryla
okunmasnn gereklilii
ZM:
ESEN YAYINLARI
Bu parada asl anlatlmak istenen aadakilerden hangisidir?
C) nsanolunun deiik hllerini yanstt
A) Sanatta bakalar rneksenerek baarl olunabilir.

B) Resim, kk yata balanldnda baar kazanlabilecek bir sanat daldr.
C) nsann yetimesinde, yakn evre nemli bir etkendir.
D) ocuklarn sanata ynlendirilmesinde ailenin yol
gstermesi gerekir.
E) ocuklar, yeteneklerini gelitirmeleri iin yreklendirilmelidir.
ZM:
Paragrafn ana dncesi etrafnda, ana dnceyi deiik ynlerden destekleyen, tamamlayan, aklayan, onun
doruluunu kantlayan cmlelere ve ifade kalplarna yardmc dnce denir.
UYARI
Bir ana dncenin/konunun daha iyi anlalmas iin paragrafn zellikle gelime blmnde kullanlan karlatrmalar, rneklemeler, tank
gstermeler vb. yardmc dnceleri tayan yarglardr. imdi bir paragraftan karlabilecek yardmc dnceleri birka rnek zerinde grelim.
294
Paragraf Bilgisi
Bu paragrafn birinci cmlesinde sanatnn
uzun saylabilecek bir tiyatro oyunculuunun olduu, ikinci cmlesinde oyunculuk dndaki ilerle de ilgilendii, nc cmlesinde mesleinde ok baarl olduu, seyircisiyle mthi bir iletiim kurabilen yetenekli biri olduu, drdnc
cmlesinde gncel konular zerine de yazlar yazd; dncelerini ve eletirilerini okurlarla paylat, son cmlesinde iyi bir konuma, anlatm
ustas olduu; anlatanla dinleyeni, okuyucuyla
seyirciyi bir araya getirdii belirtilmitir.
dllerin, her eyden nce, gen yazarlarn tannmasnda, geni kitlelere ulamasnda ok yararl olduunu dnyorum. Elli yl ncesine kadar Trkiyede edebiyat dl yoktu. Bugn ise ok
sayda, belki de gereinden ok dl var. dllerin
sayca artmas onlara verilen nemi azaltyor. Ayrca bu dllerin bir blm tek bir yaznsal tre zg. Oysa btn trleri kapsayan ve her yl dzenli olarak verilen dller edebiyat dnyasnda daha byk nem tayor. dln deerini bulmasn salayan en nemli e de seici kurulunun ayn kalmas. Bylece, yaplan deerlendirmeyle ilgili bir lt, ortak bir beeni oluuyor.
1.
dller gen yazarlarn tannmasnda, geni kitlelere ulamasnda ok yararl oluyor.
2.
Elli yl ncesine kadar Trkiyede edebiyat dl yoktu.
3.
Bugn, gereinden ok dl var.
4.
dllerin says oaldka nemi azalyor.
5.
Kimi dller, belirli snrlar iinde kalyor (tek bir

yaznsal tre zg).
6.
Btn trleri kapsayan ve her yl dzenli olarak

verilen dller daha byk nem tar.
7.
dln deerini bulmasn salayan en nemli

ge, seici kurulunun deimemesidir.
8.
Deimeyen seici kurullarn verdii dller, deerlendirmelerle ilgili bir ltn, ortak bir beeninin olumasn salar.
Sahnenin tozunu ilk yuttuunda ocuk denecek yalardayd ve o gnden bu yana inmedi sahneden. Oyunculuk dnda oyun yazarl, ynetmenlik, evirmenlik gibi uralarla da ilgilendi. Tiyatro dnyamzn en kdemlilerinden, en renkli kiiliklerinden biri olan, seyirciyle mthi bir iletiim
kurabilen bu yetenekli sanatnn ilgi alan tiyatroyla da snrl kalmyor. Gncel konular zerine yazd yazlaryla, dncelerini, eletirilerini okurlarla
paylayor. O, ayn zamanda bir konuma, bir anlatm ustas; anlatanla dinleyeni, oyuncuyla seyirciyi bir araya getiren bir usta.
ESEN YAYINLARI
Bu paradan aadaki yarglara ulalabilir:

Hemen hepimiz yazlarmzda, yerli yersiz alntlar
yapmaktan, zellikle sz, alak gnlllkle yabanc ozanlara, ada dnrlere brakmaktan fazlasyla holanyoruz. Kimi zaman bunu yle abartyoruz ki yazar olarak konuyla ilgili ne dndmz
anlalmyor. Ayrca ayn alntlarn deiik yazarlarca da kullanldn gryoruz. Bylece tekrarn tekrar bir okuma, zaman kaybna, okuma ediminin yavanlamasna yol ayor. Bu nedenle kendi zgn
dncemizi dayanaklaryla ilemeliyiz yazlarmzda. Yzeysellikten olabildiince kanmalyz. Kendi dncelerimizin de rnein bir Valryninki, Deleuzenki kadar nemli olduuna inanarak bir z gven gelitirmeliyiz.
Bu parada alntyla ilgili olarak aadakilerden
hangisine deinilmemitir?
A) Yazlarda kullanlrken aslna bal kalnmadna
B) Belirli rneklere sk sk bavurulduuna
C) Yazarlarda dnsel sla yol atna
D) Okuma zevkini azalttna
E) Kullanmnn, yazarlarn kendi dncelerini
nemsemeyilerinden kaynaklandna
295
Paragraf Bilgisi
ZM:
ESEN YAYINLARI
ZM:

Yaz insanym ben. Yazdan baka bir ey dnmem. Geimimi de yazarak salyorum. Televizyon
habercilii bana, ak, ksa cmlelerle yazmay retti. Bir buuk dakikalk haberde btn gn izlediin
olay anlatmak zorundasn. Zaten televizyonda uzun
cmleler dikkati datr. Eline gazete alp okumak gibi deildir. Basnda rportajlar, diziler hazrlarken yerim geniti. Yine de ksa, anlalr yazmaya zen gsterirdim. Reklam iin metin yazmak ise bambakadr.
Krk be saniyelik reklamlara metin sdracaksn. Ksacas yazy, yaptm ie uydurmay rendim.
Aadakilerden hangisi byle diyen bir yazarn
zellii deildir?

Romanclarmz, edebiyatmzn bir dneminde toplumsal sorunlara sahip kmay ilke edinmi, yaptlarnda bunlar yanstmaya almlard. Daha sonra Trkiyenin ve dnyann deimesiyle bu yaklam
da geerliini yitirdi. Romanclarmz toplumsal konular yerine bireysel konular anlatmaya yneldi. Bu ynelim, onlarn kimi dnceleri yanstmamas anlamna gelmez. Elbette her romann yine de bir iletisi vardr. Ama bu, hesapl bir biimde, bir ama dorultusunda yaplyorsa o zaman, yazlan, romanln yitirir; ya reklam metni olur ya da propaganda.
Bu parada romanlarla ilgili olarak kar klan
nedir?
A) Yalnzca insann anlatlmas
A) Yaamn yazmaya adama
B) eitli sorunlara zmler nerilmesi
B) Okurlarn ilgisini deerli yaptlara ynlendirme
C) Dilinin kendine zg nitelikler tamamas
C) Anlatmn younlatrma
D) Bir ile ilgili deiik rnler retme
D) Bir dnceye balanp onun benimsetilmeye allmas
E) Yazy trsel zelliklerine gre oluturma
E) Biimsel zelliklerinin nemsenmemesi
296
Paragraf Bilgisi
ZM:
4.
PARAGRAFTA DNCEY
GELTRME YOLLARI
Dnceyi gelitirme yollarnn en nemlileri

unlardr: Tanmlama, karlatrma, tank gsterme,
rneklendirme.
Bu parada Nasrettin Hoca ve fkralaryla ilgili olarak aadakilerden hangisine deinilmemitir?

A) nnn yalnzca Anadoluyla snrl kalmadna
Tanm cmleleri Bu nedir? sorusuna yant verir.

Harf, dildeki sesleri gsteren ve alfabeyi
oluturan iaretlerdir. (Harf nedir?)
Szcklerin anlamlarnda eitli nedenlerle
ve trl biimlerde meydana gelen deiikliklere anlam deimesi denir. (Anlam deimesi nedir?)
ESEN YAYINLARI

Nasrettin Hoca, fkralarndan da anlalaca zere
sevecen, hogrl, akll, hazrcevap bir insandr.
Her zaman, hakszla urayanlarn yannda yer alm, yaamn ar ykleri altnda ezilenleri bir glckle rahatlatmtr. Nasrettin Hoca fkralar didaktiktir. ou ksadr. Bazen girite yer ve zaman belirtilir,
kiiler tantlr; ikinci blmde Hocaya bir ey sylenir ve sonunda onun bizi gldren ama ayn zamanda dndren cevab beklenir. O son cmle, birok defa ataszne ya da deyime dnvermitir.
Hocann ok geni bir corafyada baka baka uluslarca benimsenmi olmasn da fkralarndaki bu zelliklere balayabiliriz.
1. Tanmlama: Bir varln, kavramn, durumun

kendine zg temel niteliklerini belirterek onun ne
olduunu bildirmeye tanmlama denir. Dnceyi
zenginletirmek ve belirgin klmak; balamdaki geleri ve bunlarn dnceyle ilikilerini ortaya koymak
iin tanmlamalara ihtiya duyulur. Tanmlarda anlam
younlatrlr ve snrlandrlr.
Kimi tanm cmleleri Bu nedir sorusuna deil,

Kimdir? sorusuna cevap verir:
air, herkesin kulland szcklere farkl anlamlar ykleyerek, dilin anlatm olanaklarn zenginletiren kiidir. (air kimdir?)
B) nsan dnmeye ynelten komik eler ierdiine

C) retici nitelikler tadna
D) Kimi szlerinin kalplaarak halka mal olduuna
E) Birok tarihi kiiye yer verildiine
ZM:

(I) Bilin ak yntemi, yk ve romanlarda karakterlerin, gemie ve bugne ilikin duygu, dnce ve
anlarnn aktarmnda kullanlan bir tekniktir. (II) Sz
konusu duygu ve dncelerin hibir denetim ya da
snrlama olmakszn, olanca doallyla aktarlmas, anlaty zenginletirir. (III) Bu teknikle yazar, okura kendi duygularn anlayabilme olana sunar. (IV)
Bir baka anlatmla okurun, gerei farkl boyutlarda
grmesini salar. (V) Bylece yazar, yzeysel olann
anlatmyla yetinmeyerek, yaratt kahramanlarn i
dnyalarn da yanstt iin anlatmna derinlik kazandrm olur.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisi
tanmsal bir nitelik tamaktadr?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
297
Paragraf Bilgisi
ZM:

(I) Yaamn zne ayna tutan ada ykler, eskiden yazlanlarn oundan farkl olarak yklemeden
ok gstermeye; anlatmadan ok, sezdirmeye bavurur. (II) Anlatc, bir kiide herkesi grmeye ve gstermeye alrken geleneksel anlatclardan farkl
olarak dili, btn arm deerlerini hesaba katarak
kullanr. (III) Ksa, zl ve zgn yaps, younluklu
anlatmyla okuyucunun ilgisini ekecek bu yklerde
dz bir anlatm kullanlr. (IV) Bu ynden, ada ykyle iir arasnda oylum asndan bir benzerlik kurulabilir. (V) Bu nedenle eksiltili anlatma en ok ada yklerde yer verilir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi bir tanm cmlesidir?
A) Lirik iir, akldan ok d gcne, dnceden
ok duyguya yaslanr.
B) Lirik iirde, akn her trl grn, btn ynleriyle dile getirilir.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde karlatrma yaplmamtr?
C) Lirik iirde air, szckleri seerken, onlarn ses

ve grnt gcn, gz nnde tutar.
A) I.
D) Lirik iir, duygularn, ok etkili ve cokulu bir biimde dile getirildii iir trdr.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
ZM:
ZM:
ESEN YAYINLARI
E) Lirik iirde, yllar yl, ak, lm, din gibi belirli temalar ilenmitir.
2. Karlatrma: Birden ok kavram, durum,

olay veya kiiyi bir ya da birden ok adan kyaslayarak bunlarn birbirlerine kar ne durumda olduklarn ortaya koymaya karlatrma denir.
Bir yky okuyanla, onun oyunlatrlm biimini sahnede izleyen kii arasndaki fark nedir? zleyen grdklerini dolaysz olarak yaamaktadr.
Baka deyile sahnede, ortaya konulan hazr bir
dnya vardr; izleyici tm duygularn harekete geirerek bu dnyay alglar. Okuyan ise, okuduklarn kendi dnce ve d szgecinden geirerek
kafasnda canlandrr.
Bu parada bir yky okuyanla onun oyunlatrlm biimini sahnede izleyen karlatrlm, bunlar arasndaki farka deinilmitir.
298
(I) Roman yazarken konumalara yer vermek ounlukla kanlmazdr. (II) Hatta salt konumalardan oluan romanlar bile vardr. (III) Bu romanlarda herhalde
ama, tip yaratmaktr. (IV) ki satrlk bir konuma, bir
karakteri on sayfalk bir betimlemeden daha baarl bir biimde izebilir. (V) Bunun baarl rneklerine
M.. Esendaln Ayal ve Kiraclar adl yaptnda
rastlyoruz.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde karlatrma yaplmtr?
A) I.
ZM:
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
Paragraf Bilgisi
3. Tank gsterme: Paragrafta ileri srlen dncenin desteklenmesi, bu dncenin inandrclnn artrlmas iin o konuda sz sahibi saylan kiilerin dncelerinin alnt yaplarak metin iinde kullanlmasna tank gsterme denir. Yersiz bir tank
gsterme, paragrafn ana dncesine ve varlk sebebine zarar verebilir.
Kiisel duygu, dnce ve sezgilere

dayanan anlatm zelliine znellik
denir. znel anlatmda, sz syleyenin deer yarglarn yanstan bir yorum vardr; dolaysyla bu tr
cmlelerde anlatlanlara bakalar katlmayabilir.
UYARI
Ahmet Hamdi Tanpnarn en gzel

eseri Be ehir adl lmez yaptdr.
Bu cmlede znellik vardr. nk burada belirtilenler (en gzel eser, lmez yapt) kiisel bir
beeniyi yanstmaktadr. Baka biri bu yarglara katlmayabilir.
nsan ele almayan, dnyay insandan soyutlayp sadece doay, kular, aalar anlatan eye sanat denemez. Sanatn temelinde insan vardr. Bu konuda Andre Gide de benim gibi dnyordu. O bir yazsnda yle der: Sanatn konusu insandr.
Kantlanabilirlik nitelii tayan, kiisel duygu

ve dnceleri iermeyen yarglar nesneldir.
Ahmet Hamdi Tanpnar, Be ehir adl
kitabnda Ankara, stanbul, Konya, Erzurum ve
Bursa ile ilgili izlenimlerini aktarr.
4. rneklendirme: Bir dnce, kural, gzlem

ya da sav desteklemek, kantlamak, aklamak iin
rneklerden yararlanmaya rneklendirme denir.

hangisi, kendinden nceki cmlede belirtilen yargy rneklendirmektedir?
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
ESEN YAYINLARI

(I) Gnlk yaammzda renklerin nemli bir rol vardr. (II) Bu nedenle renklerle ilgili pek ok bilimsel alma yaplmtr. (III) Yaplan aratrmalar gstermitir ki soluk almz, kan basncmz, renklere bal
olarak deiebilmektedir. (IV) Renklerden ak mavi,
gevetici ve rahatlatc; koyu mavi, uyarcdr. (V) Bu
da renklerin etki gcnn birbirinden farkl olduunu
gstermektedir. (VI) Bu gerei gz nnde bulunduran imimarlar, ev ii k dzenlemelerinde renk esine zel bir nem verirler.
Yukardaki cmle nesnel bir nitelik tar. Bu

cmlede kantlanabilir bir yargya yer verilmitir.

(I) Bu yaynevi bir sredir kendi olanaklar iinde, sessiz sedasz, deerli rnler ortaya koyuyor. (II) Krk
akn kitap karan bu yaynevinin dikkati eken bir
zellii ok iyi kitaplar semesi. (III) Bunlar kimsenin
aklna gelmeyen, titizlikle aratrlp bulunmu kitaplar. (IV) Ayrca bu yaynevi, kitaplarn basmna zen
gsteriyor; evirilerin dzgn ve doru olmasna dikkat ediyor. (V) Her kitabn sonuna, yazar ve yapt adlarn gsteren bir dizin ve kaynaka ekliyor. (VI) Bu
zelliklerin hepsi nitelikli bir bask ile bulutuunda
ortaya iyi kitaplar kyor.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde kiisel dncelere yer verilmemitir?
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
ZM:
ZM:
299
Paragraf Bilgisi
Aadaki yarglardan hangisi kiisel dnce
iermemektedir?
ZM:
A) Bu kitap, duygular etkileyen betimlemelerden

uzak, gnlk konuma dilinin inceliklerini iinde
barndran bir dille yazld iin her yataki okurun beenisini kazanyor.
B) Yazar, bu kitabyla engin bir birikimi yaptlatrarak okura farkl bir dnyann kaplarn ayor.
C) Geen yl yitirdiimiz romancmz adna dzenlenen yarmada bu yazar, ilk romanyla dl ald.
D) Bu yazar, gcn ekici anlatmndan ve ilgin
olaylardan alan, genellikle artc sonularla biten ykleriyle tannmtr.
E) ykde kahramann, glklerle savamaktan
ylmayan, retken ve yaratc bir insan olduu
gsterilmek istenmi.
ESEN YAYINLARI
ZM:

Szckler anlaml ses birimleridir. Baka bir deyile
nesnelerin ve varlklarn yerini tutan birer gstergedir. Aslnda zel adlar dnda hibir szck, tek bir
nesnenin ad deildir. nk bir szck, kimi ynleriyle tekilerden ayrlan, birbirlerine daha ok benzeyen, trde birok nesnenin ortak addr. Sz gelimi
iek szc belli bir iein deil, iek olma zellii tayan tm bitkilerin ortak addr. Dnyadaki benzer zellikler tayan baz bitkilerin tekilerden ayrlarak farkl bir kme oluturduklarnn anlalmasyla,
iek szc o kmenin ad olmutur.

Bir sredir yeni bir almann iindeyim. talio
Calvinonun yaratt ama Grnmez Kentler arasna
almad bir baka kentte, Kurmaca Kiiler Kentinde
yaayan kimi roman kiilerini ziyaret ediyor, onlarla
syleiyorum. Soylu valye Don Kiotla baladm
bu syleilere; onu Emma Bovary, Anna Karenina,
Zebercet, Kaptan Ahab, Doktor Kien izledi. Birbirine eklenen kurgu denemeler yazmay srdryorum.
Nasl bir yer mi anlatlyor Kurmaca Kiiler Kentinde?
Adndan da anlalaca gibi gerekler zerine temellenmi, dsel bir kent. lmn, kapsn almad,
gelecek zamann olmad, gemi zamann imdiki
zaman iinde yaand bir kent...
Bu parann anlatmnda aadakilerden hangisi yoktur?
A) Kiiletirme
A) Abartma
B) Tanmlama
C) Kantlama
C) rnekleme
D) Karlatrma
D) Farkl cmle trleri
E) Genelleme
300
B) Betimleme
E) Birinci kiili anlatm
Paragraf Bilgisi
ZM:
ZM:
ESEN YAYINLARI

Yzm usulca ge yasladm. Gzlerimde kanat
rpyor martlar. Bulut bulut paralanm gkyzn
seyrediyorum. Bulutlar m stmze kouyor, yoksa ben mi bulutlarn altndaym, bir trl kestiremiyorum. Saklamba oynarcasna bir grnp bir kaybolan gne de alp gtryor beni d dnyamn derinliklerine.
A) Szckleri gerek anlamlarnn dnda kullanma
B) Karlatrmalar yapma
C) Benzetmeye bavurma
Douda dalar kar altnda yatarken bahar geldi dalarna Egenin. Yeille kucaklat toprak; da ta yemyeil. Sanki papatya denizi Data, gz alabildiine uzanan. Bahar kokuyor her yer. Krlar rengrenk iek
D) Betimleyici elerden yararlanma

E) Anlatcnn duygusal etkilenmesini yanstma
ZM:
Bu parann anlatmyla ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?

A) Doann kiiletirildii
B) Kart anlaml szcklerin bir arada kullanld
C) Karlatrmaya bavurulduu
D) Bahara zg grntlerin betimlendii
E) Devrik cmlelerle anlatmn doallatrld
301
Paragraf Bilgisi
1. ykleme: ykleme olaya,

hareket gesine dayanan anlatm
biimidir. Genellikle gemi zaman kipinin kullanld yklemede belirli bir zaman paras iinde
geen ve birbirine balanan olaylar anlatlr. yklemenin temeli, deien ve birbirini takip eden olaylardr. Cmleler genellikle ksadr ve bu cmlelerin
yklemleri ekimli fiildir. ykleyici anlatmla oluturulan paragraflarn yaps ve dili; zaman srasna, kii-mekn ilikisine, anlatcnn anlatlan veya nakledilen olayla ilikisine gre deiiklik gsterir. Olay zerinde dikkatin younlamas gerekiyorsa, olayn en dikkate deer ynnn heyecan ifade eden cmlelerle anlatlmas ve olayn anlatlacak ksmlarnn anlatlmayan ksmlarn sezdirecek tarzda dile getirilmesi gerekir. Bir olay haber
vermek amacyla yazlan paragraflarda olayn gereklemesini n plana karan cmleler, daha ok
kullanlr.
EK BLG
Dil, insanlarn dndklerini, duyduklarn bildirmek

iin kullandklar, szckler ve iaretlerden oluan
bir anlama aracdr. Ancak, herhangi bir ara deildir. Bir ulusun kimliini belirleyen, duygu ve dnce
dnyasn besleyen en nemli etkendir. Ayn zamanda ulusal kimlii yanstan bir ayna gibidir. Bu ayna
kirlenirse toplumsal varlmz da kirlenir. te bu gereklerden yola karak btn lkede anadili bilincini
ve duyarln besleyip gelitirme abas iinde olmalyz. nk bir dili yozlamaktan, bozulmaktan kurtaracak g, yasalar ve yasaklamalar deil; o dili konuan toplumun dil bilinci ve duyarldr.
A) rneklerden yararlanlmtr.
B) Dilin nemi ve ilevi vurgulanmtr.
C) Okuyan ynlendiren bir hava tamaktadr.
D) Tanmlamaya yer verilmitir.
ESEN YAYINLARI
E) Yarglardan biri benzetmeyle somutlatrlmtr.

ZM:
5.
METN VE PARAGRAF
Metin, bir iletiim arac; paragraf da bu iletiim

aracnn bir alt birimidir.
Bir metin sadece bir anlatm tryle sz gelimi ykleyici anlatmla oluturulan paragraflardan
oluabilecei gibi ele alnan konunun niteliine gre farkl anlatm trleriyle oluturulmu paragraflardan da oluabilir.
Baz metinlerde okuyucuyu bilgilendiren, coturan, ona mutluluk ya da hzn veren, olaanstnn
ve komik olann imknlarn sunan paragraflar bir arada kullanlr.
302
2. Betimleme (tasvir): Szcklerle resim

izme olarak nitelenebilecek betimleme, varlklarn gzlemlere dayanlarak okuyucunun hayalinde canlandrlmasdr. Varlklarn, okuyucunun zihninde bir grnt olarak alglanmas, o varlklarn
ayrc nitelikleriyle anlatlmasna baldr. Bunun
salanmas iin sfatlardan, bata grme duyusu
olmak zere tm duyulardan yararlanlr.
3. Aklama: Okuyucuya bilgi vermek, herhangi bir eyi tantmak amacyla kullanlan anlatm
biimidir. Temel amacn, bilgilendirmek olduu yazlarda kullanlan bu anlatm biiminde anlalr bir
dil kullanlr. Ele alnan konuya ve metnin uzunluuna gre anlatlanlara stnkr veya derinlemesine deinilebilir. ster stnkr, isterse derinlemesine deinilsin nemli olan bilgi vermek, tantmak, okuyucuyu aydnlatmaktr.
4. Tartma: Tartma, okuyucunun herhangi
bir konuda ikna edilmesi iin kullanlan anlatm biimidir. Tartma paragrafnda doal olarak bir karlatrma da bulunur. Yazar, yanl bulduu bir dnce ile kendi dncesini ve dorularn karlatrr. Benimsemedii gr niin benimsemediini tartmaya aar. Kendi gerekelerini ileri srer.
Paragraf Bilgisi
TEST 7 (Paragrafta Yap YGS-LYS Sorular)

1.
(I) Gemi alardan gnmze kalan byk yaptlar,

rnein Tolstoyun Sava ve Bar, Stendhaln Parma
Manastr, Dostoyevskinin Budala adl yaptlar alarnn birer tandr. (II) Ama yazarlar bu yaptlar an
tan olmak isteiyle yazmamtr. (III) alarnn havasn kendi kiiliklerinde erittiklerinden ister istemez
an etkileri yaptlarnda belirir. (IV) Ne var ki ana
tanklk etmenin eitli yollar vardr. (V) Bu yollara bavurulmadan yazlanlar bu ilevi yerine getiremez, ksa
zamanda unutulur, te yandan yaratma isteiyle yazlan yaptlarsa kalcla ular.
3.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinden sonra Kzl ve Karay okuyan gnmz insannn, Napolyon ann anlayn bu kitapta bugn de
bulmas, yaptn kalcln salayan sanatsal ve dilsel
deerinin bir gstergesidir. cmlesi getirilebilir?
B) II.
C) III.
D) IV.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinden sonra dncenin akna gre Oysa gndelik
yaam, ilevsel olmayan ayrntlarla doludur. cmlesi
getirilebilir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(YGS 2010)
E) V.
(LYS 2010)
ESEN YAYINLARI
A) I.
(I) Romanc, romann yazarken kendi yaamndan da

bakalarnn yaamndan da yararlanabilir. (II) Ama romann salt kendi yaamna dayandrmaya kalkrsa
gndelik yaamn ayrntlaryla kurmaca dnyann, bir
baka deyile romann kurallar atr. (III) Bu atma yznden kurguda baar salanamaz. (IV) Yazarna ne kadar ilgin ne kadar vazgeilmez gelirse gelsin, roman, okuru ilgilendirmeyen bir yn ayrntyla dolar. (V) Gnlk yaamn ayrntlaryla kurmaca dnyann ayrntlar birbirine benzemez. (VI) Kurmaca dnya
ile ilgili ayrntlarn o dnya iinde belirli ilevleri vardr.
4.
2.
(I) Bir zamanlar geceleri oturur, anlarm, izlenimlerimi kk defterlere yazardm. (II) Sonra nasl oldu bilmem, ne o kk defterler kald ne de bende o sayfalara bir eyler karalama istei. (III) Belki de yaamn bin
bir trl zorluu bana bu gndelik elenceyi unutturdu.
(IV) Yllardan beri eitli gnlkler okuyorum: Gidein,
Greenin... (V) Alfred de Vignynin Bir airin Gnln
de dilimize evirdim. (VI) Gnlk trne kar duyduum yaknlk, Salah Birselin Gnlkn okuduktan
sonra daha da artt.
(I) Komik kavramyla ilikili olan mizah ve hiciv, yntemleri, amalar, konular bakmndan birbirinden ayrlmaktadr. (II) Toplumdaki veya insandaki sra d olduu iin gln bulunan eyleri gzelletirerek komik
gstermek sanat yoluyla olur. (III) Dzeltilebilir kusurlar
ele alan mizahn amac, bunlar abartarak sergilemektir. (IV) Komik olan eye kar hogrldr, elendirirken toplumsal aksaklklar fark ettirmeye alr. (V) Oysa hiciv yermeye ynelik bir saldr biimidir, komik olan
kusuru ortadan kaldrmay amalar, balayc deildir.
(VI) Hedef ald kiiyi toplum iinde kk drmek
iin dilin salad btn olanaklardan yararlanr.

A) II.
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
(YGS 2010)
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
(YGS 2010)
315
Paragraf Bilgisi
5.
Bir arkadamla, yllardr edebiyatn hemen her alannda rnler vermi bir sanatdan sz ediyorduk. yklerine yaknlk duyduum ama iirlerinden pek tat alamadm biriydi o. airliine hakszlk ettiimi dnen
arkadam, tuttu bir iirini rnek verdi o kiinin, stelik
benim de sevdiim bir iirdi bu. Kim o kadar suyun banda beklese gnn birinde bir balk tutar. dedim. Birikmi emek gnn birinde iyi bir rnle geri dner size ama ----.
7.
Bu parann sonuna dncenin akna gre aadakilerden hangisi getirilmelidir?
A) alarak her ite baarl olunaca unutulmamaldr
C) bir deil, birok trde yazmay denerseniz
A) Ayrca insann dnce yapsn zmeye altlar, gzleme ve deneye dayanan psikoloji biliminin
temellerini de attlar
D) eletirmenlerin beenisine seslenecek yaptlar ortaya koyabilirseniz
B) Dnce tarihinde bu yaklamlar, ok byk tartmalara konu oldu
E) aradan geen zaman iinde yaratclnz yitirmi

olursunuz
(YGS 2010)
C) Dolaysyla, rencilerinin de kendileriyle tpatp

ayn dncede olmasn beklemediler
B) nemli olan sreklilii salamaktr
Yazarn kendisi deil, setii anlatclar kurmaca dnyada yaar. Anlatclarn her biri de dier kahramanlar gibi, yazarn yaratt kurmaca dnyann dna kamazlar. Ne var ki ----. Bu yzden kurgulad bir romanda kahramanlar ile zdeletirilen veya kurgu
olan bir olayn gerekmi gibi kabul edilmesinden yaknan birok yazar vardr. Umberto Econun bir okurunun, yazarn anlatt sokakta kan yangn gremeyiine kzmas, Gen Wertherin Aclarnda anlatlanlarn yaanm gibi alglanmasnn intihar orann artrmas, okurlarn edebiyattan nasl etkilendiklerinin bir
gstergesidir. Bu tr olaylar, Edebiyat nedir ve yaam nasl etkilemektedir? sorusuna verilecek birok yant olduunun kantdr.
Bu parada bo braklan yere aadakilerden
hangisi getirilmelidir?
A) ou okurun dnyasnda, gerek ve kurmaca kavramlar, ayrlmayacak kadar birbirine girmitir
B) edebiyatn, insandan kp yine insana dnen bir
yaratc yaz etkinlii olduu unutulmamaldr
D) Bu tutum, gnmz dnce dnyasnda da varln srdrmektedir
ESEN YAYINLARI
6.
Sokratesten nceki ilk Batl filozoflar, gemiten iki

byk kopuu ayn anda gerekletirdiler. lk nce,
kendi akllarn kullanarak dnyay anlamaya altlar.
Bu tek bana, tmyle yeni bir eydi ve insann gelimesinde en nemli ke talarndan birini oluturdu.
Ayn zamanda insanlara, akllarn nasl kullanacaklarn ve kendi balarna nasl dneceklerini de rettiler. ----. Onlar bilgi birikimlerini olduu gibi rencilerine aktarmak yerine, onlar tartmaya, dnce alveriinde bulunmaya, kendi dncelerini ileri srmeye ve savlarn kantlamaya zendiren retmenlerdi.
E) nsanln zihinsel serveninde ortaya kan bu iki

yntem birbirini etkileyen bir geliim sreci izlemitir
(LYS 2011)
8.
Bir dil bilimciye Dil nedir? diye bir soru yneltilse onun
bir anda bu soruyu yantlamasna, zerinde mrn harcad bu konuyu birka szckle aklayp bir tanmlamaya gitmesine olanak yoktur. Bakalarnn, Dil bir iletiim aracdr. biiminde yapaca basit bir tanmlama,
onun iin hi de yeterli, doyurucu olmayacaktr. nk
onun zihnine, ocuun dil ediminden konuma seslerinin karlna, baka baka toplumlarda birbirinden farkl dillerin olumasna, dille beynin balantsna, dilin kltrle ilikisine kadar pek ok konu, sorun ve gerek ecektir. Bu nedenle bir dil bilimcinin ksa bir duraksamadan sonra bu soruya verecei yant yle olabilir: ----.
Bu parann sonuna dncenin akna gre aadakilerden hangisi getirilebilir?
A) Dil, bir rpda tanmlanamayacak lde ok ynl, insana zg bir gerektir
B) Dil olmasayd toplumsal yap ve dzen de olumazd
C) anlatc, kiisel olmayan, evrensel deerleri gstermeye almaldr
C) Dil, dndklerimizi, hissettiklerimizi, an ve gzlemlerimizi bakalarna aktarabilmemize yarayan

bir aratr
D) yazarlarn yaptlar, yaamlarndan bamsz dnlmelidir
D) Dil, insan insan klan, onu teki canllardan ayrp

toplumsal bir varlk hline getiren gtr
E) nl yazarlarn, hep dikkate deer konular ele alaca ynnde yaygn bir kan vardr
(LYS 2010)
E) Tm kavramlar dizgesini, dil araclyla kurar, gelitiririz
316
(LYS 2011)
Paragraf Bilgisi
TEST 8 (Paragrafta Yap YGS-LYS Sorular)

1.
Gerek edebiyat dergilerinde gerekse gazetelerin sanat-edebiyat sayfalarnda yer alan syleilerde, nedense hep ayn konular konuuluyor ve bundan bir
trl vazgeilmiyor. Bir yazarn yeni bir roman m km, sorusu hemen hazr: Bu yaptnz yazarken neyi amaladnz? ya da Yaptnz yaadklarnzdan izler tayor mu? Cevaplar da aa be yukar ayn dnceler etrafnda dnyor. Peki neden bu snrllk? Bence bu, yazardan deil, soruyu sorandan kaynaklanyor. nk syleilerde asl ynlendirici, soruyu sorandr. Bu nedenle sanatnn dnce reterek
sanatn gelitirmesinde ve yaptlarnn deerlendirilmesinde ona sorulacak sorularn nemli bir pay vardr. ----.
3.
Bu parann bana dncenin akna gre aadakilerden hangisi getirilebilir?
A) Sanat, genellikle yaratt tablolarda insanlarn

gerek hayatta grmekten holandklar eyleri
yanstmak ister
B) Grdmz bir tablonun, gemite yaadmz
gzellikleri artrmas onun olumlu bir zelliidir
C) Gerek bir sanat, tablolarnn sanattan anlamayan kiilerce deerlendirilmesini nemsemez
D) Duygular anlatan her almann, sanatsal bir yn
iermesi gerekmediini batan kabul etmek gerekir
E) Sanat tarihinde d gereklii kendi alglama yetisine gre deitirip yanstan ressamlar da vardr
(YGS 2012)
A) Btn bunlara bakarak eletirel yaklamn ne denli nemli olduunu sylemek hi de yanl olmaz
D) stelik yaptn niteliini yazarn donanm belirler

ve bunun zerine sylenebilecek ok sz vardr
E) Ksaca hem eletirmenlerin hem de sanatlarla
sylei yapanlarn, her dzeyden insann ilgisini
ekecek nitelikte sorular sormas gerekiyor
(YGS 2011)
2.
(I) Yetime dneminde sevilmi, kiiliine sayg gsterilmi, kendisiyle bark bir insan deilseniz yaamda
karlaacanz kimi glklerin stesinden gelemezsiniz. (II) Yaamda irkin-gzel ikilemi, insan kendisine srekli ekidzen vermeye zorlayan bir yarglama
lt. (III) alkanlnz, yaratclnz, iletiim beceriniz, sorumluluk bilinciniz, drstlnz, itenliiniz, adalet duygunuz ikinci planda braklarak yalnzca
bu erevede deerlendirilmeye tabi tutuluyorsunuz.
(IV) Bu durumla karlaan bir insann bylesi bir lt yadsmas ve kendini bedensel grn dndaki
zelliklerle de var etmeye almas, yadrganacak bir
davran saylmamal. (V) Bunlar yaayan birinin, baz insanlarn srf doutan gelen zelliklerle ne karlmasna tepkisi, gerekte kskanlk deil, eitlik isteidir.
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(YGS 2012)
ESEN YAYINLARI
B) Bu sorun bence temelde birbirini izleyen ayn nitelikteki durumlarn art arda sralanmasndan douyor
C) Hangi yazara sorarsanz sorun, hepsi kendine zg yazma yntemlerinin olduunu syleyecektir
----. rnein Rubens, yznn gzelliiyle vn duyduu kk olunun resmini yaparken ona bizim de
hayran kalmamz bekliyordu. Elbette bu ok doal bir
istekti. Ancak, bu trden konulara duyulan ilgi, ilk bakta daha az ekici gelen konular dlamamza yol
aarak beenimizi snrlayabilir. Bunu amak iin, Albrecht Drerin annesinin yal yzn resimledii tabloda, genlikten kaynaklanan gzellikten baka eyler arama sabrn gstermemiz gerekli. nk bu tablonun baars, konu ald figrn yzndeki gzellikten gelmez. Nitekim tabloyu sevdiren, yzdeki gzelliin nne geecek kadar etkili olmu ifadedir.
4.
nsann sanatsal almalarnn tmne, bir arama ve

bulma abas olarak baklabilir. Ya da bunlar, hayat ve
bu hayatn iinde insann kendi yerini anlama ve anlamlandrma ura olarak grlebilir. Bu aba, ilk insandan bugne dein farkl amalar ardnda, farkl almlar, biimler ve yntemlerle serpilip gelimitir. Yzlerce yllk serveni boyunca, hem tarihsel dnemler,
toplumsal ve siyasal koullarca biimlendirilmi hem de
onlar biimlendirmitir. Buradan bakldnda ----.
A) sanatn, insan doa ve toplumla olan atmalaryla yanstma ilevini yerine getirmesinin gereklilii ortaya kar
B) sanat yaptlarnda ilenen toplumsal zlemlerin
gerekleip gereklemeyecei de aklk kazanr
C) sanatla toplumsal fayda arasnda bir seim yapmann zorluu daha iyi anlalabilir
D) sanatn, insann kiilik zelliklerini boyutlandrp
gelitirdii sylenebilir
E) bir toplumun sanatyla o toplumun yaamnn birbiriyle etkileim iinde olduu yargsna ulalabilir
(YGS 2012)
317
Paragraf Bilgisi
5.
(I) Anlayarak okuma, insann gzlerini ve mantn bir

metnin zerinden ar ar ve dikkatle geirmesi deil,
metnin iine ruhunu da btnyle katabilmesidir. (II)
Bunu her zaman yapamadmz iin hayatta derinlemesine sevdiimiz, unutamadmz kitaplarn says
on on bei gemez. (III) Her ne kadar ktphanem zorunlu alma ve bavuru kaynaklar olan iki bin kitaptan olusa da benim iin nemli olan, iyi kitaplara sahip olmak deil, iyi kitaplar yazabilmektir. (IV) En iyi kiisel ktphane, birbirlerini kskanan ite bu snrl saydaki gerek kitaplardan olumaldr. (V) nl bir yazar da byle dnm olmal ki hakl olarak, insann
bu on on be kitab anlayarak okuduunda byk bir
bilge olacan syler. (VI) Genellikle insanlar o kadarn bile tam olarak yapamadklar iin yalnzca kitap
toplarlar ve ktphaneleriyle vnrler.
7.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinden sonra, dncenin akna uygun olarak Nitekim kitaplarn yaymladklar yazarlar da her dalda yapt veren kiilerdi. cmlesi getirilmelidir?

B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
(LYS 2012)
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
(LYS 2012)
ESEN YAYINLARI
A) II.
(I) Bir editr edebiyatn her dalnda editrlk yapabilir

mi? (II) Bunu yapanlar eletirmek doru mudur? (III)
Yoksa iir editr, yk editr gibi ayrmlar m olmal? (IV) Syleyeyim: Bu ie baladm yllarda iir editrym diye bir iki kap aldm, t kmad. (V) nk yaynevleri ho karlamyorlar byle ayrmlar, bunu dile de getirdiler; onlara gre editrler her ii yapabilmeliydi. (VI) Durum byle olunca u soruyu sormak istiyorum: Ka kii var yalnzca air kalmay baarabilmi, ka yalnzca ykde srarc olabilmi? (VII)
Bu szlere yine bir soruyla cevap vereyim: Bir yazarn
hem yk hem iir, hem roman yazp stne bir de ocuk yaynclna atld byle bir ortamda editrlere,
Sen nasl her eyden anlarsn? demek hakszlk deil de nedir?
6.
(I) Daha ilk yksyle yazar, yk ve romann, olmu

ya da olabilecek olaylar anlatan yazlar deil, temelde bir dil ve biem ii olduu konusundaki inancn kantlamt. (II) O zamandan beri de yk, roman, deneme gibi, edebiyatn hem kurmaca hem de kurmaca d saylan trlerinde yaptlar veriyor, edebiyatta yaptlar deerli klann sylenen deil, eksik braklan olduunu okuyuculara ve eletirmenlere gsteriyor. (III)
Yazarn ilk kitabndaki yklerin ortak noktas, bilinli
eksiltmeler iermeleri. (IV) Biri, hi sfat ve belirte bulunmayan ksa eylem cmlelerinden kurulmu. (V) Bir
bakas, bir grafiticinin yaadklarn ele alyor; kahramann hzl yaamna uygun olarak cmlelerin son
szc yok. (VI) Kimi de dnyaca tannm bir iirin,
ok farkl bir kahramannn diliyle, dzyaz olarak yeniden yazm.
8.
(I) ngiliz airi Browing; sayfa sayfa, her kelimesini ayr ayr inceleyerek szlk okurmu. (II) Szlkte tler, elendirici eyler de bulurmu. (III) Hatta bu almaya romantik bir yn de katar, ay nda oturup bir
bir evirirmi szln sayfalarn. (IV) Bizde szlkler,
ktphanelerin en kuytu kelerinde uyuklayarak mr
tketir. (V) Gnler ve geceler boyu Bilinmeyen bir kelime ksn da hatrlanalm. diye dua ederler deta. (VI)
Szcklerin bu uzun ve sessiz bekleyileri iki kapak
arasnda geer.
Bu para iki paragrafa ayrlmak istense iki paragraf hangi cmleyle balar?
Bu para iki paragrafa ayrlmak istenirse ikinci paragraf hangi cmleyle balar?
A) II.
A) II.
318
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
(LYS 2012)
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
(YGS 2013)
Paragraf Bilgisi
9.
Edebiyat dergilerinde sevmediin, sklarak okuduun yazlar hangisidir? diye sorsalar hi dnmeden,
Belli bir iir kitab zerine yazlm tantm yazlardr.
derim. Sorun belki de bendedir ama bu tr yazlarn neye gre yazldn anlayamyorum. Tantm yapan iyi
niyetli yazar, genellikle ilgili airin sz konusu kitabndaki dizelerden esinle bir eyleri duyumsatmaya, airin iir dnyasna kendisi ile birlikte katlmaya arr
bizi. Kendince eklemeler de yapar o iirlerde oluturulmaya abalanan etkileyici havaya. Ama sz konusu kitap, okurca nceden okunmad, belki de tantc zerine ald ii gerektii gibi yapmad iin kitaba ynelik ilgi oluturulamaz ou zaman. ----.
11.
(I) Her ne kadar iirde, dnce ve hayal bakmndan

younluk sz konusu olsa da iir dnceyle deil szcklerle yazlr. (II) Youn bir anlatmda kullanlacak her
szcn nemli bir amac ve ilevi vardr. (III) Bu nedenle air, iirinde yeni szckler kullanabilir veya var
olan szcklere farkl anlamlar ykleyebilir. (IV) air
iinde bulunduu ruhsal durumu, cokusunu karsndakine aktarmak ve benzer duygular onda uyandrmak
iin tek anlatm arac olan dili kullanr. (V) Kulland dil,
konuma dilinde olduu gibi, anlamn apak ortada olduu deil, okunduka zenginleen bir dildir. (VI) Bylece iirde dil bir ara olmaktan kar, ama hline gelir.
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
A) Bu yazlarda airi, iir yazmaya ynlendiren etkenler zerinde de durulmaldr
E) VI.
(LYS 2013)
B) Bu nedenle okuyucunun iir bilgisini zenginletirecek aklamalara yer verilmelidir

C) Oysa tantma yazlar iire dnk olmayan sorunlarla iirildii iin ilginliini yitirir
12.
E) Bylece okuyana eziyet eden, onu yoran, anlamsz

ve skc bir metin ortaya kar.
(YGS 2013)
ESEN YAYINLARI
D) Edebiyat dergilerinde tantm yazlarna az yer verilmesi kitaplara duyulan ilgiyi azaltmaktadr.
(I) Sanat, eserini olutururken gereklerden hareket

eder. (II) nk duygu ve dncelerinin hepsini, yaad dnyadan edinmitir. (III) Aslnda sanat daha ok
yaam gzelletirmek, deitirmek isteyenler arasndan kar. (IV) Ne var ki sanat, grdklerini olduu gibi anlatmaz; seer, bytr, deitirir, istese de istemese de kendi kiiliini katar onlara. (V) Gerekle yetinmez; gerei alr, kendi dleriyle, dnceleriyle yourur.
10.
Bir sabah iinize giderken krmz kta durdunuz ve

aracnz tekrar altramadnz. Her insann bana
gelebilecek bu sradan olay iin iki ayr olasl dnelim. Birinci olaslkta arkadaki aralarn ofrleri kzgnlkla kornaya basyor, siz de bir kazaya yol amamak iin kan ter iinde bu durumdan kurtulmaya alyorsunuz. kinci olaslkta, arkanzdaki aratan inen
bir taksi ofr, bekleyen aralara iaret ederek onlarn
yan eritten devam etmelerini salyor. Aralar sakince
getikten sonra yannza geliyor, birka yayayla birlikte aracnzn yol kenarna ekilmesine yardmc oluyor.
Ne siz ne de bir bakas gergin ve telal. te bu rnekte olduu gibi bir toplumun gelimilik dzeyini belirleyen asl ey, ----.
A) sorunlara pratik zmler bulmaktr
B) baka insanlar zor duruma drmemektir
C) yaptmz hatann sonucunu stlenebilmektir
D) insanlar arasndaki iletiim biimidir
E) kurallara uyarak sorunlar ortadan kaldrmaktr
(YGS 2013)
A) I.
13.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(LYS 2013)
(I) Bu eser, otobiyografik zellikler tad duygusu

uyandryor. (II) Okurun byle bir kanya varmasnda,
anlatnn iine serpitirilen eski aile fotoraflarnn da
pay var. (III) Alttan alta oluturulan bu otobiyografi duygusu, anlatya sahicilik katyor. (IV) Bu da bizim gibi sradan okuru esere skca balayan bir zellik olarak kyor karmza. (V) Ayrca anlatcnn; merkeze ailesini, kendisini ve ocukluk yllarn geirdii sokakta
yaananlar yerletirmesi, birinci tekil kiiyi kullanarak
sohbet havasnda anlatmas da okurda oluan sahicilik duygusunu glendiriyor.
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinden sonra dncenin akna gre, nk okuduka anlatnn bir katmannn anlardan olutuunu
veya anlarn yazara yol gsterdiini dnyor insan.
cmlesi getirilmelidir?
A) I.
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(LYS 2013)
319
Paragraf Bilgisi
TEST 9 (Paragrafta Anlam ve Ana Dnce YGS-LYS Sorular)

1.
Ben hibir zaman dllere kar olmadm. dller bir yazarn adn duyurabilmesi asndan elbette nemli. zellikle zmirde yaarken adn
edebiyat dnyasna ancak birtakm yarmalar
sayesinde duyurabilen biri iin Adm yarmalarla duyurdum ama kukusuz bu dl bana ayr bir sorumluluk ykledi. Sait Faik yk dl alan birine bu yakmaz. diyerek yazdklarm
zerinde z denetim kurduum zamanlar oldu,
bu da bir yazar iin snrlayc olabiliyor.
3.
Bu szler aadaki sorulardan hangisine

karlk sylenmi olabilir?
Bu paraya gre aadakilerden hangisi,

anlarn yazacak kiilerde aranacak zelliklerden biridir?
A) Bugne kadar ka edebiyat dl aldnz?

B) Aldnz dller yklerinizin ok okunmasn salad m?
A) Yazdklarnn doruluuna inanma
C) dller yazarlar hangi ynden etkiler?
E) dller yzeysel yaptlarn yazlmasna yol

aar m?
(YGS 2010)
2.
Okuduum kitaplardan birinde, Yaymlanan ilk

yaz bir bilettir, bir yolculua ktnz syler.
deniyordu. Ben de onlardanm, bir kez ktm
yola; durmay, brakmay, duraklarn birinde inmeyi, vazgemeyi, geri dnmeyi hi dnmedim. Biletin hakkn vermek ve onu yolun sonuna kadar kullanmak istedim. Yolun buraya kadar
olan blmnde ilerin fena gitmediini dnyorum. Yol beni haksz karmad, sanrm ben
de onun saygnln korudum, hakkn dedim.
Kendisinden byle sz eden bir yazarla ilgili
olarak aadakilerin hangisi sylenebilir?
B) Farkl anlatm tekniklerinden yararlanma

C) Bilinen, tannan bir sanat olma
ESEN YAYINLARI
D) dller edebiyat alannda tannmann tek

koulu mudur?
Anlarn yazanlar oald. Bana da anlarm

yazmam syleyenler oldu. Onlara, Hibir zaman toplumun belleine kazandrlacak anlarm olduunu dnmedim. diye yant verdim.
Geri bir yazar, bir gazeteci olarak belirli olaylar, kiileri eitli yazlarmda anlattm ama kiiliklere, zel yaantlara girmedim. Bana gre anlarn yazacak kiinin hem kendine hem de gelecek kuaklara kar sorumluluk tamas gerekir.
O kii, ok ey grm, pek ok insan tanm,
pek ok olayn tan olmu olsa da bunlar dtan bakan biri gibi anlatmaldr. Bunun yan sra
kendini nemsememeli, ne karmamaldr.
D) Tanklklarnn anlatmnda znellikten kanma

E) Bakalarnn gzlem ve yaantlarndan yararlanma
(YGS 2010)
4.
Elli yana gelene kadar neler rendim? Sabr rendim en bata. Snrlarm, balamay... Hayatn vermediklerinin hesabn insanlardan sormamay... Gerektiinde vazgemeyi, yetinmeyi... Dostluklarm ypratmadan eskitmeyi...
Ben bunlar rendim.
Bu szleri syleyen kii aadakilerden hangisiyle nitelendirilemez?
A) Sahip olamad eyler iin bakalarn sulamayan
A) Herkesin anlayabilecei dzeyde yaptlar ortaya koyduu
B) Yapabileceklerinin ve yapamayacaklarnn
farkna varan
B) Yaptlarnn odana kendini yerletirdii
C) Arkadalk ilikilerini krgnlklar yaamadan

srdren
C) Yaptlarn gzlem gcyle biimlendirdii

D) Anlatmda yeni yntemler denedii
E) Kararllkla nitelikli yaptlar ortaya koyduuna
inand
(YGS 2010)
320
D) Bakalarnn sorunlarn kendi sorunlar sayan

E) Elinde bulunandan fazlasn istemeyen
(YGS 2010)
Paragraf Bilgisi
5.
Okuma yazmas olmasna karn benim kitaplarm okumayan babamn, evde kalan tek kitabm kimselere vermediini renince aryorum. Anneme bunun nedenini soruyorum. Neden olacak olum, kitabn bo yerlerine telefon
numaralar yazm da ondan. diyor. Duyduklarmdan tr babama kar asla olumsuz bir
duygu beslemiyorum. Onu anlyorum, her hliyle
seviyorum. Okuma alkanlnn olmad bir
kltrden geldii hlde bir kitab srf olu yazd
diye okumasn da istemezdim zaten.
7.
Bu parada sz edilen airler aadakilerden hangisiyle nitelendirilemez?
Bu szleri syleyen kii aadakilerin hangisiyle nitelendirilebilir?
A) Verimsiz olarak tannan

B) ok dikkatli ve zenli alan
A) Hogrl, gereki bir tutum iinde olan
C) Gerek iirin ne olduunu bilen
B) D krklna uram, bulunduu ortamdan yaknan
D) Geri planda kalmay yeleyen

E) Zor beenen
C) Sorgulayan, kendisine gereken deerin verilmediini bilen
(YGS 2010)
D) yimser, yaknlarnn skntlarna ortak olmaya alan
6.
Temelleri Yunan ve Latin yazarlar tarafndan

atlan deneme, bir yaznsal tr olarak on altnc
yzylda ekillenir. Franszca essai kelimesinin
karl olan bu trn en belirleyici zellii, ne
srlen dnceleri kantlama zorunluluunun
olmaydr. Yaznsal srecin bir servene dnt bu trde metnin ucu srekli aktr. Bunun iin okuyucu her an bir srprizle karlaabilir. Anlam ok ynldr. yle ki dilin resm kyafetinden arnd bu trde, anlatmda itenlik ve
rahatlk i iedir. Bylece hayatn iinde var olan
trl trl durumlara, olay ve olgulara, gereklere, yazar tarafndan yeni bir ekil verilebilir.
Bu parada denemeyle ilgili olarak aadakilerden hangisine deinilmemitir?
8.
ESEN YAYINLARI
E) retken, yaptlarnda yalnl yeleyen

(YGS 2010)
nce kendilerine beendirmeye alrlar iirlerini. Seicidirler. Bir iir zerinde haftalarca, aylarca uratklar olur. Yetkinlik midir bu? Sanmyorum, titizlik diyeceim ben, iir dilini gereince apaksz kullanma titizlii. iirin boluklarda,
susmalarda, eksiltmelerde olduunu bilen, has
bir air tavr. Vitrinde olmann her eyden nemli olduu gnmzde hl var mdr byle adn
sk sk duyurmaktan, ortalkta grnmekten kanan airler? Neyse ki var!
Dilin kltrle, dnce dnyasyla i ie olduu hibir zaman gz ard edilmemeli. Bu yzden daha dil renme aamasnda ocuklarmza Trkenin tadn duyurmak zorundayz. Bu da
ancak deerli yaptlar okunarak olacaktr. Bugn
yazk ki ocuklar Trkeyi, televizyonda seyrettikleri, anlatm bozuk ve yabanc kltrlere ait
izgi filmlerden reniyorlar. Masallarmzn, bilmecelerimizin, tekerlemelerimizin, trklerimizin dili ve o dili besleyen kaynak, giderek yok olmakta. Biz dilimizi korumay sadece, u szc kullandn, bunu kullanmadn. biiminde alglarsak bir gn geri dnp baktmzda azmzdan kan szcklerin, Trke grnd hlde
Trkenin scakln tamadn byk bir sarsntyla anlayacaz. Bunun sonucunda sanki
bir yabancnn Trke konumas gibi garip bir
Trke ortaya kacaktr.
Bu parada dilimizle ilgili olarak aadakilerden hangisine deinilmemitir?
A) Etkileim iinde olduu gelere
A) Savunulanlarn ispatlanmas gerekmediine
B) Korumann nemine
B) Sylemsel niteliklerine
C) Tarihsel geliimine
C) z deerlerini yitirmesine yol aacak etkenlere
D) Her konuda yazlabileceine
D) Sz varlnn zenginliine
E) retici yannn bulunmadna

(YGS 2010)
E) Duyarlmzn nasl oluturulabileceine

(LYS 2010)
321
Paragraf Bilgisi

Dnyorum da retmenimiz bizi belirli bilgilerin tutsa klmadan ne kadar gzel eyler retmiti bize. O, renmemiz gerekenleri dikte
etmiyordu. Kendi kendimize sorular sormamz,
onlar yantlamamz istiyordu. Bize duvarn te
tarafndaki yollar gsteriyordu. O yollardan, kimimiz dalara, kimimiz ovalara, kimimiz ormanlara vurduk kendimizi; kimimiz de kentlerin, kalabalklarn ortasna attk. Ama ben nereye gittiysem, ne zaman iki satr karaladysam dnp arkama baktm hep. Acaba o, geldiim bu yer iin
ne der?, u yazdm beenir mi? diye dndm.
2.
Bu parada sz edilen retmenin, rencileri iin yaptklar aadakilerden hangisinde belirtilmitir?

A) Kitaplarda olmayanlar reterek onlar, tekilerden farkl klmaya abalama
B) Sosyal ilikiler ynnden gelimelerini salayacak ortamlar yaratma
C) Eletirel dnme yntemiyle onlar bireysel
zelliklerine gre yetitirme
D) Ailelerin istedii dorultuda gelecee hazrlama
E) Seecekleri meslein gereklerine gre ynlendirme
(LYS 2011)
322
ocuun sorumluluk tamas demek, uyum

salamay renmesi demek deildir. rnein,
okul gerelerini annesinin istedii biimde antasna yerletiriyor olmas, bu sorumluluu edindiini gstermez. Sorumluluk duygusu ancak
bunun doru yntemlerle pekitirilmesiyle ve iselletirilmesiyle oluur. Bu noktada annenin ve
babann tutumu nemli bir rol oynar. Ar otoriter yaklamlarda, ocuk sadece sylenene uyar
ya da bakaldrr. O davranna ilikin dnme-deerlendirme-iselletirme basamaklarndan gememitir. Otorite ortadan kalktnda da
ocuk byk bir olaslkla istenene uyma davran gstermez.
Bu parada ocuklara sorumluluk duygusu
kazandrmayla ilgili olarak aadakilerden
ESEN YAYINLARI
1.
A) Amacn, sylenen her eyi benimsemesi ya

da yapmas olmadna
B) Bir eyi kendi kararyla nemseyip kabul etmesi gerektiine
C) Annelerin ve babalarn, baskc tutumunun
olumlu bir sonu vermediine
D) Bir eyi zorla benimsetmeye almann kimi
zaman isyan etmesine yol aacana
E) Uysal olanlarn daha abuk edindiine
(LYS 2011)
Paragraf Bilgisi
3.
nsann yapt iten en ok mutluluk duyduu mesleklerden biri bence evirmenliktir. eviri yaparken sevdiiniz bir yazarla zdeleir;
onun beendiiniz bir yaptn, onun biemini ve
biimini, tadn koruyarak aktarmaya alrsnz.
etin ve etrefil bir ifadenin iinden yznzn
akyla ktnzda, Bu cmle bundan iyi evrilemezdi. diye kendinize Aferin! diyebilmenin
mutluluuna snr izilemez. Bunu yapabilmenin
en nemli ilkesi de bir yabanc dili btn ynleriyle bilmekten ok, kendi dilinizin btn inceliklerini, zenginliklerini, gzelliklerini tanmaktr.
5.

karlk olarak sylenmi olabilir?
A) ykclerin soyut konulara arlk veriini
neye balyorsunuz?
Bu parada evirmenlikle ilgili olarak aadakilerden hangisine deinilmemitir?
B) Yaynevleri yk seiminde hangi ltlere

bal kalyor?
A) Ana dilini doru ve kusursuz kullanmann temel koul olduuna
C) Gen yazarlar yk yazmaya ynlendirmek

iin neler yaplabilir?
B) Anlatm glklerini yenmenin evirmende

gven duygusu uyandrdna
D) Trk edebiyatnda romann ykselii karsnda yknn konumunu nasl deerlendiriyorsunuz?
C) Yaptn zgn dokusuna bal kalndna
4.
Bu sanatmz kanmca Trk ykclnn

gerek bir ustas, sekin bir temsilcisidir. Buna
karn yklerinin zerinde henz gerei gibi durulmamtr. Yaznsallktan hi dn vermeden
oluturduu yklerde toplumsal sorunlar da yknn dokusuna sindirir. Bu nedenle derinlikli bir
okumada, yaad gnlerin eletirisini bulabilirsiniz onun yklerinde. Ancak bir yandan yakn
evresindeki airlerle ilikileri, dier yandan da
uyumsuz, hrn kiilii zerine aktarlan anekdotlar, yazar, yazdklarnn nne geirmitir.
Bu parada tantlan sanatyla ilgili olarak
aadakilerden hangisine deinilmemitir?
A) Yaptlarndan ok, karakteri zerinde durulduuna
B) Anlattklarn kendi yaamndan kardna
C) Anlatmna sanatsal boyut kazandrdna
D) Yazdklarnn ok ynl bir nitelik tadna
E) Yazdklarnn yeterince deerlendirilmediine
(LYS 2011)
ESEN YAYINLARI
D) Ulusal kltre yaplan katkya

E) nsana zevk veren yanlarnn fazla olduuna
(LYS 2011)
Yaynevlerinin tercihi her zaman romandan yana

olmutur. Yalnz bizde deil, dnyada da byle.
ykler ise daha ok dergilerde varlklarn srdryor. yk kitab yaymlamakta direnen gen
yeteneklere olanak salayan yaynevleri -neyse
ki- var. u da bir gerek ki be alt yldr duraan
bir ortamda kendini yineliyor yk ama yenileyemiyor. Bu nereye kadar srer, kestirmek g; ardndan bir ykseliin, belki de sramann yaanaca kesin.
E) Roman trndeki kalplamaya gidi konusunda ne dnyorsunuz?

(YGS 2011)
6.
Moday sevmem. rnein herkesin ayn anda,

ayn eyleri giymesi, bana nedense ters gelir.
Benim puslu, gzlerden uzak ve reklam ok yaplmam olan houma gider her zaman. nk
ynlendirilmeyi deil, zgrce kefetmeyi severim. Bilinaltma bask yaplmasn istemem.
karlk olarak sylenmi olabilir?
A) Popler edebiyat rnleri arasnda romann
yeri nedir?
B) Yaymlandnda uzun sre gndemden
dmeyen bu roman neden bu kadar ge
okudunuz?
C) Okurlarnz, romanlarnzdaki fantastik dokuyu nasl karlyor?
D) Bir romann st ste bask yapmas, deerli
olduunu gsterir mi?
E) Anlattklarnz niin kendi ocukluunuzla
snrlandryorsunuz?
(YGS 2011)
323
Paragraf Bilgisi

Bir zamanlar edebiyatn gcne, bir eyleri deitirebileceine inanrdm. Benim iin edebiyat,
yaam boyu temiz kalmann, vicdani ve ahlaki
rmeye kar durmann gstergelerinden biriydi. Yllarm, bu inancn etkisiyle gelien bir tutkunun peinden komakla geti. Ama artk kabul edelim, bugnn insan szn deerini bilmiyor. Okumay sevdiini sylyor ama iyi romanlardan, yklerden, gerek iirden habersiz. mrn edebiyata vermi, kesinde sessiz
sessiz yaayan gerek yazarlara srtn dnm.
Yalnzca, yaptlar ok satt iin kimi yazarlarn nnde uzun kuyruklar olutururken edebiyatn insan ard o gerek dnyay andrdnn farknda bile deil. Peki, o zaman edebiyat ne ie yaryor? Sylemesi zor ama edebiyat
bugn, yaratlar ilgi grmeyen be kiinin snd, kuatlm bir kale.
Aadakilerden hangisi edebiyatla ilgili olarak bu parada yaknlan durumlardan biri
deildir?
A) Okurlarn beeni dzeyinin dmesi
B) Gerek sanatlarn giderek azalmas
C) Eitiminin, gzel duyusal (estetik) boyutlara
dayandrlmamas
D) Yaznsallktan yoksun yaptlara deer verilmesi
E) Yaama ve insana olumlu boyutlar kazandrdnn farkna varlamamas
(YGS 2011)
324
2.
ESEN YAYINLARI
1.
ocukluumuzda ka kez duyduk kim bilir: ok

okuyan m bilir, ok gezen mi? Cevaptan ok,
sorunun kendisi nemliydi sanki. Ortada derin
bir ikilem varm gibi ciddiyetle yneltilirdi soru. Her seferinde ok okuyan! dememiz beklenirdi. Galiba ilkretimdeki retmenlerimiz,
okuma sevgimizi byle artrmaya alrd. ok
okumakla ok gezmek asla yan yana gelemezmi gibi... Bense okumay da gezmeyi de tutkuyla seven biri olarak ikiye blnrdm. Hibir zaman snamadm bu yapay ikileme, okumann
da iten ie bir seyahat olduuna inandmdan,
her kitabn bizi baka bir yolculua kardn
dndmden. Okuyarak gezmek, her kitab
bal bana bir serven sayarak bir baka ortama, bir baka yaama uzanan bir yolculuk yapmak mmkndr nk. Gezerken de her insan ve her hayat bir kitap gibi dnerek dnyay
okumak da mmkn. Okumak ve gezmek aslnda o kadar i ie ki...
Bu paradan aadakilerin hangisine ulalamaz?
A) Yaamdaki olgular kalplam sorulara sdrlamaz.
B) Bilgi edinmenin farkl yollar vardr.
C) Kitaplar dnyay tanmamza olanak salar.
D) Merak gesi iermeyen kitaplar gezip grme
istei de uyandrmaz.
E) Okuma ve gezme birbirini besleyen iki eylemdir.
(YGS 2011)
Paragraf Bilgisi
3.
5.
dller, gen bir airin adnn alt fosforlu bir

kalemle izilerek iirlerinin tannmasna olanak
salyorsa az ey mi bu? Ya da usta bir airin,
iire verdii emein dlle talandrlmasnn ne
sakncas olabilir ki? stelik iir kitaplarnn hemen hemen hi satlmad, dolaysyla kitaplarn, bu kitaplar raflarna koymaya yanamad ve datmclarn, iir szcn duyduunda yzlerini buruturduu gnmzde... iirin bu
konumuna gnl raz olmayan airlerin verdii
emekleri, btn iirseverlerin takdirle karlamas gerektii kansndaym.
Bu parada yazar aadakilerin hangisinden
yaknmaktadr?
A) dllere kar klmasndan
Bu parada sz edilen kitabn asl zellii

B) dllerin geliigzel datlmasndan

C) Gnmzde deer yarglarnn deimesinden
A) Grsellik ynnden etkileyici bir nitelik tama
D) Gen airlerin dl alnca ustalatklarna

inanmalarndan
4.
1861 ylnda bir eletirmen yle demi: Bugne kadar fotoraf, kural olarak gerei yanstmay amalad. Peki ama gzellii belirgin klma gibi bir amac da stlenemez mi? Burada, o
zamana dein yalnzca belgeleme yntemi saylm bir iletiim aracnn alanna estetik llerin de dhil edildii grlyor. Bu da, fotorafnn, grdn yorumlayarak yanstma bilincine varmasnn bir sonucudur. Sanatsal yorumun
ortaya k, sanatsal ltlerin uygulanmasna
kendiliinden yol aacaktr.
B) Tarihsel bilgileri, ortaya kt dnem iinde

yarglama
ESEN YAYINLARI
E) Sanatlarn, yaratlarn olutururken gerekli

zeni gstermeyilerinden
(YGS 2011)
Yazar, kitaptaki resimler ve ilgin bilgilerle okuyucuyu, Eski Yunan ve Roma Uygarlklarna uzanan bir zaman yolculuuna karyor.
Rengrenk, parlak sayfalar arasnda gidip geldike ve biraz da hayal gcnz kullandnzda kendinizi Eski Msrda papirs terliklerle gezerken ya da Romada toga giymi olarak bulmanz mmkn. Toga nasl giyiliyor diye endieleniyorsanz merak etmeyin kitapta o da yazyor.
Kitab okuduunuzda Antik a ile imdiki yaantnz arasnda yle bir kpr kuracaksnz ki
hem kendi yaantnzdaki geleri Antik alarda
hem de Antik alardaki yaantlarda kendinizi
bulacaksnz.
C) Okuyucuda, anlatlanlar yayormu duygusu uyandrma

D) ok eski yaam biimlerini karlatrarak
anlatma
E) Okuyanlarn belirli bir dncede younlamasn salama
(YGS 2012)
Bu paraya gre fotorafln bir sanat olarak kabul edilmesi aadakilerden hangisiyle ilikilidir?
A) Deimez ve belirli kurallar iermesiyle
B) lgi duyanlarn saysnn her geen gn artmasyla
C) Yaratclk ynnden baka sanat dallaryla
da ilikili olmasyla
D) ekenin bak asna gre anlamsal zenginlikler kazanmasyla
E) Belirli bir eitimden gemeyi gerektirmesiyle
(YGS 2012)
325
Paragraf Bilgisi

2.
Sanat, yaama ilikin bilgi edinme ykmll altndadr. Bu demektir ki yaad zaman diliminde olup bitenlere ka numaral camlar gerekiyorsa o camlarn takl olduu gzlklerle bakmaldr. Bu zorunluluun bilincine varamayan bir
sanat, gerek dnyay ya bulank grecek ya
da hi gremeyecektir.
Aadakilerden hangisi bu parada belirtilenleri destekler niteliktedir?
A) Avrupa tiyatrosunda natralizm ncesi dnemde, yeni biim ve sluplarn denenmesine karn artk ok deien dnya, eski ltlere gre algland iin bir byk bunalmn
iine dlmt.
B) James Joyceun Ulysses rneinde olduu
gibi pek ok yazar okunmak iin deil, nl
olmak ve incelenmek iin yazyor.
C) Sanatn tarihi, geleneksel biimlere ve sluplara neredeyse btnyle bal kalarak yeni
olabilmi sanatlarn ykleriyle doludur.
D) Franz Kafkann yz yl sonra da nn koruyup gelecee kalacan ngrmek iin onun
yaad zamann artlarn gz nnde bulundurmaya gerek yoktur.
E) Bir yazar, anlatacaklarn deitirmeden olduu gibi dile getirirse yazar deil, gazeteci
ya da politikac olur.
(YGS 2012)
326
ESEN YAYINLARI
1.
10 ciltlik Seyahatname, Evliya elebinin 40 yllk seyahatlerinde ald notlardan oluuyor. Doudan batya, kuzeyden gneye 17. yy. Osmanl lkesini anlatyor. Yazarn son derece renkli ve
sra d kiilii nedeniyle yapt, hem tarih hem filoloji dallar hem de edebiyat asndan tad
nem dolaysyla bir dnya klasii saylyor. Ne
var ki yine ayn nedenle yaptn yazmadan basma gei evresi de zorluklar ieriyor. nk
gnmzde onu doru okumak da doru anlamak da bal bana bir uzmanlk ii. Evliya elebi gerek grd fakat dilde bulunmayan, okuyann kolayca kavrayamayaca szckleri yaratan, tank olduklarn kendi alglayna gre
deitirip byterek yanstan bir kii. Bu yzden
nce onun dilinin ifrelerini zmek, kiilik zellikleriyle tanmak ve dnce yapsn renmek gerekiyor.
Evliya elebiyi anlayabilmek iin onun
I.
yeni szckler oluturmas,
II. yaptnn dnyada kabul grmesi,

III. grdklerini d gcyle abartarak yanstmas,
IV. karlat olaylar anlatmas
zelliklerinden hangileri nedeniyle zel bir
donanm gereklidir?
A) I. ve II.
B) I. ve III.
D) II. ve IV.
C) I. ve IV.
E) III. ve IV.
(YGS 2012)
Paragraf Bilgisi
3.
Bir dizi rportajdan oluan bu kitapta, yazarlara yneltilen sorular yalnzca girite veriliyor. Daha sonra rportaj yaplan yazarn cevaplarna geiliyor. Bu, belki
okuyucuyla aracsz bir sohbet duygusu yaratma asndan gzel bir yol ama kimi yerlerde boluklar oluuyor. Konunun nereden, nasl balad noktas havada kalabiliyor. ki paragraf arasnda karnza kan
bu boluklar, okurken irkilmenize neden olabiliyor. Bazen de elinizde olmadan aradaki eksik soruyu iinizden tekrarlarken buluyorsunuz kendinizi.
5.
Bu parada sz edilen rportajlarda sorularn

bata toplu olarak verilmesi, okurlar asndan
aadakilerden hangisini ortaya karmamtr?
A) Sanatyla yz yze gelmilik duygusu vermeyi
Bir yazar, kendisiyle syletii bir yazsnda yle diyor: Her ya dneminin insan ayrdr. Yirmili yalarn
insanyla ellinin, altmn, yetmiin hele seksenin, doksann insan ayn insan mdr? Ayn olur mu hi? Deiim salt fiziksel zelliklerimizi deil, asl i dnyamz kuatyor. Bakyorum bir zamanlar hi umursamadm olaylar, haberler imdi derinlemesine etkiliyor beni. Yarglayc, eletirel bir adan bakyorum her eye.
ster istemez sorunlarn sarmalnda buluyorum kendimi. fkeleniyor, zlyorum. Dinginliimi yitirdiim,
iimin allak bullak olduu byle anlarda evremdekiler
de yattramyor beni; tutunacak bir dal, snacak bir
yer aryorum. zm aradka, iire ya da romana snmann daha iyi geldiini dnyorum.
Bu paradan yallarla ilgili olarak aadakilerin
hangisine varlamaz?
B) Duraksamalarna yol amay

C) Metnin btnselliini kavramalarn engellemeyi
A) Mutsuzluklar bir bana kallarndan kaynaklanr.
D) Kopukluklar gidermeye zorlamay
B) Farkllatklarnn bilincinde olurlar.
E) Bu tre kar ilgi uyandrmay
C) Karlatklar gnlk gereklere tepki gsterirler.
(YGS 2012)
D) Tank olduklar durumlara yeni anlamlar yklerler.

E) Ka ve aray duygular iindedirler.
4.
Bu romannzdaki karakterler neden ld? Bu soru bana sk sk soruluyor. Dorusu, bunu ben de pek bilmiyorum. Yaptlarm byle aniden bitirme merakm buna
yol at sanrm. O an, kurgu ve atma gerei byle
bir trajedi ortaya kt. Aslnda bu karakterlerin lmesi
en ok beni zmt. Bandan beri ellerinizde byttnz kiilerin aniden yok olular ok zc oluyor
ancak bazen zorunlu olarak byle sonlar ortaya kyor. Belki de lmeleri gerekmiyordu ama romanc bendim ve yle istedim. Nitekim yaasalard ve roman bitseydi srekli onlar dnecektim. Beni megul edeceklerdi. Bu nedenle ben de kurtuldum onlar da, diyebilirim.
Aadakilerin hangisi tutumunu byle belirten bir
yazarn romanclara ilikin dncelerinden biri
olamaz?
A) Yaptlarn istedikleri zaman sonulandrabilirler.
ESEN YAYINLARI
(YGS 2012)
6.
Umberto Econun Gen Bir Romancnn tiraflar adl

deneme kitab yaymland. Gen romanc nitelemesini kendisi iin kullanyordu Eco. lk roman Gln Ad
yaymlandnda 50sine bast dnlrse edebiyat
leinden bakldnda ya 30larda olmalyd. Jos
Saramagonun yeni yaymlanan Kabili zerine yazarken Econun bu muzip kitab geldi aklma. Econun ironisinden hareketle, yazar olarak tannmasn 1988de
66 yandayken yaymlanan Baltasar ve Blimundaya
borlu olan Saramago da gen saylabilirdi. 20. yy.
edebiyatnn bu iki byk yazar arasndaki benzerlik
yalnzca genliklerinden kaynaklanmyor; resm gerekleri sorgulayan yaptlarndaki d gc, derinlik ve
ironi de birletiriyor onlar.
Bu parada sz edilen iki yazarla ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
B) Kahramanlarna kendi kiiliklerinin damgasn vururlar.
A) Alayc ve yergiye dayanan bir tutum izlemilerdir.
C) Belleklerinde, yaratt kiilerden izler kalr.
C) Yaananlar eletirel bir yaklamla ele almlardr.
D) Yazdklarn biimlendirirken belirli geleri gz

nnde tutarlar.
D) Yazarla balaylar ynnden birbirini andran

yanlar vardr.
E) Kahramanlarn yazgsn ellerinde bulundururlar.

(YGS 2012)
E) Kendilerinden ncekilerin izlerini srmlerdir.

(YGS 2012)
B) Yzeysel anlatmdan kanmlardr.
327
Paragraf Bilgisi

Gnmzde parann ve hzl hret hrsnn tutsa olan kimi yazarlar, yazmaya balamadan nce kendilerince bir tr piyasa aratrmas yapyorlar. lkin yaymclara uruyor, onlarn nabzn tutuyorlar. Hangi
trden yaptlar istendiini dorudan ya da dolayl bir
biimde renmeye alyorlar. Kafalarndaki anahtar
soru u: Ne yazarsam yaymclar hemen basar, daha
ok para, daha ok n kazandrr bana? Bu soru konusal bir araya ynlendiriyor onlar. Ynlarn ilgisini kamlayacak moda konularda younlayorlar. Daha sonra da yazmay tasarladklar yaptlar beyinlerinin
kovuunda imlenmeden duyuru almalar balyor.
Yaptlar kitap sergenlerinde grndkten sonra sra
tantm seferberliine geliyor. Bu yazar, koltuunun
altnda yeni kitab, bir kanaldan tekine dolap duruyor. vgcleri de nceden saptanm kpkl sorularla, yapt deerlendirmeye kalkyorlar.
Szckler asi, uysal, renkli, soluk, yaramaz, rtkan

ve sevecen olabilirler ama her zaman ok deikendirler. Tadklar yaln anlamn tesine geip bambaka eyler syleyebiliyorlar; dizili sralarna gre farkl armlar yaratyor, oturduklar yeri beenmiyorlar
bazen, dikkat etmezsem susmalar gereken yerde szlanyorlar. Onlar kullanrken ince eleyip sk dokuyorum. Eip bkyor, kesip biiyorum. Gldklerini, aladklarn duyuyorum ama onlarla uramaktan ylmyorum. En bana buyruk szckler elimin altnda, dilimin ucunda, beynimin iinde ama bsbtn ele geiremiyorum onlar. Onlarn sahibi olabilmek iin yllardr
urayorum.
Bu paradan szcklerle ilgili olarak aadakilerin hangisi karlamaz?
A) Belli bir ynteme gre cmleye dnrler.
B) Doalar yeni anlamlar yklenmeye yatkndr.
Bu parada tantlan yazar tipinden yola kldnda nitelikli bir yazarla ilgili olarak aadakilerin
hangisine ulalamaz?
D) Farkl nitelikler ierirler.
A) Kendi yaratma gcne inandna
E) Seilileri titiz davranmay gerektirir.
B) Estetik kayglar n planda tuttuuna

C) Dzeyli okurlar iin yazdna
D) Geleneksel anlatm biimlerinden kandna
E) Yazma srecinde sabrl olduuna
(YGS 2012)
2..
3.
Yaamdan yola kmayan, s, okuma tembelliine yol

aan, yaratma cesaretinden yoksun ve ders veren anlatlar, romansal dncenin askya alnd ucuz bir
bildiricilik durumundan teye geemez. Bu anlatlar;
insan, onun aclarn, elikilerini derinlik ve incelikle
yanstp dile getirmeyi kesinlikle baaramaz. Bu yzden her nitelikli gerek yaznsal yapt, zellikle kiinin varolusal hllerini anlatmal. Byle bir anlatmdan
yoksunsa o, gerek bir yapt saylamaz.
Bu paradan kimi yaznsal yaptlarla ilgili olarak
aadakilerin hangisine varlamaz?
A)
B)
C)
D)
reticilikten uzak olmaldr.

nsan yaamn deiik boyutlaryla kuatmaldr.
Anlatc kendini gizlemelidir.
Yaananlara yeni biimler kazandran sanatsal bir
doku tamaldr.
E) Okuyan dndren, etkileyici bir sylemle biimlendirilmelidir.

(YGS 2012)
328
C) Kullanmlarn yadrgadklarnda bunu sezdirirler.
ESEN YAYINLARI
1.
(YGS 2012)
4.
Yaznsal metinlerle beslenmek, iyi bir gazete metni

yazmann olmazsa olmazlarndandr. Bu, cinayet haberi yazan polis muhabiri iin de geerlidir, ke yazar iin de. Gazetecilerin iyi bir iir, roman, yk okuru olmalar bana gre, zorunludan da te. Ben gazete
yazlarmda nce anlalr olmaya alrm. Sonra, ilediim konuda ncelikle belli bir noktay vurgularm ki
okuyanlar onda yeni bir bak as bulabilsin. Ne yazk ki bunu, lafa bomadan yapabilmek sanldndan
ok daha zor. Bazen alt satrlk bir yaz iin gnlerce
aratrma yaptm, onlarca insanla konutuumu bilirim. Yine benim gazete yazlarmn olmazsa olmazlarndan biri de saydamlktr. Ktye kt, iyiye iyi diyemediim tek bir yazm bile yok. nk gazete yazlar gerek biemiyle gerek ieriiyle mutlaka gerek olmak zorunda.
Byle diyen bir gazeteciyle ilgili olarak aadakilerin hangisine varlamaz?
A) Sanatsal yaptlar okumann gerekliliine inandna
B) Yazdklarnn ksa ve ak olduuna
C) Sylemek istediini kendine zg bir yaklamla
ilediine
D) Yazacaklarn bir n deerlendirmeden geirdiine
E) Okuyucularn kendisiyle zdeletirmek istediine
(YGS 2012)
Paragraf Bilgisi
5.
Yaam, gittike yoruyor hepimizi. Bu da zamann gerektii gibi kullanlmamasndan kaynaklanyor. yle ki
zamannda sylenmeyen her sz ve alnmayan her tavr, saatinde kalkmayan her otobs gittike yoruyor insan. Her ey zamannda yaplsa, her sz zamannda
sylense, her tavr zamannda alnsa, otobsler tam
zamannda kalksa yine de yorulur muyduk yaamaktan? Zaman ilerledike mi aklmz eriyor? Aklmz erdike mi yoruluyoruz yoksa? Yorulduka duraanlayor, heyecanmz m yitiriyoruz? uras bir gerek ki
direnme gcn yitiren insan yaamda gzlemledii
irkinliklere kar koyamaz.
7.
Bu szleri syleyen kiiden aadakilerin hangisi

beklenemez?
Dnen genlerden umutluyum. Baarl rnler ortaya koyuyorlar, koyacaklar da. Bir yandan Batdaki birikimi zmseyecek, yorumlayacak; dier yandan
da kendi dilimize, kendi kltrmze ilikin araylar srdrecekler. Bu araylar, bizi biz yapan gelerden dn vermeden, dnyann her yerinde yaananlara hem duyarl olarak hem de onlardan belli bir uzaklkta durarak srdrecekler. Eer bundan vazgemez,
amalarna ulancaya dein aba gsterirlerse yan
balarnda, kendilerinden yllar nce yaam yol arkadalar bulacaklar. Gnmzde dorudan bir sonuca ulaamasalar bile, gelecekte bu yolda yryeceklere bugnden tutmu olduklar kla umut verecekler.
Bu parann yazar genlerde bulunmas gereken
zellikler arasnda aadakilerden hangisine deinmemitir?
A) evresine eletirel bir gzle bakma

B) Koullarn deitirilemeyeceine inanma
A) Olumsuzluklardan ders karabilmeye
C) Mutluluk aray iinde olma
B) lerinde kararl bir tutum izlemeye
D) Dzensizlikten yaknma
C) Dsal gelimelerden yararlanmaya
E) inde bulunduu durumlar yorumlama

(YGS 2012)
D) Sonraki kuaklara klavuzluk etmeye

E) Ulusal deerleri nemsemeye
ESEN YAYINLARI
(YGS 2012)
8.
6.
Neden iir yazar ki insan? Havaszlktan boulmak

zere olan evrende nefes alabilmek, var olabilmek,
elinde iyi-kt ne varsa dkebilmek iin mi eteklerine?
dnyasnn daryla olan kavgasnda anlalabilir
olma derdi midir kendini kantlamak ya da kanatmak?
airler, grnenin ardndaki gizemleri ortaya kararak
bize rehberlik mi ederler?
Bu szleri syleyen kiiye gre airlerin yazma nedenleri arasnda aadakilerden hangisi yoktur?
A) Yaamn bunaltclndan syrlma
ehovun ocukluk ve ilk genlik yllarnda yaad

ar koullara, serinkanl duruuna ramen karlat her trajik durum ve olguyu alayc bir dille yanstmas,
incelenmeye hl muhtatr. Tolstoyun diliyle sylersek ehov, zellikle izlenimci yanyla, adalar, nclleri, ardllar arasnda ne kar: ehov bir sanat
olarak nceki Rus yazarlarla Turgenyev, Dostoyevski
veya benimle karlatrlamaz. ehovun kendi biemi var. Bakarsnz, adam hibir seim yapmadan eline
hangi boya geerse onu geliigzel sryor. Bu boyalar arasnda hibir ilgi yokmu gibi grnyor. Ama bir
de geri ekilip bakyorsunuz ki ne gresiniz! Karnzda parlak, byleyici bir tablo duruyor.
Bu parada ehovla ilgili olarak aadakilerden
B) Kendini, anlatarak ortaya koyma

A) zgnln belirleyen ynlerine
C) Ruhsal durumuyla yaam arasndaki atmay

yanstma
B) Kahramanlarnn i dnyasna
D) Yalnzlamaktan kurtulma
C) Anlatm niteliklerine
E) Yaamn, ayrmna varlmayan ynlerini duyumsatma

(YGS 2012)
D) Kiisel zelliine
E) Yaratc gcne
(YGS 2012)
329
Paragraf Bilgisi

2.
Neyi, neden yazacamz sorusu ilk admdr. Konu bulmada iaretleri deerlendirmek, koku alabilmek ve iz srebilmek nemlidir. Merak, igr, zengin bir d gc de temel gelerdir. Yazar uyankken d gren insandr. Yazacamz
roman nasl, hangi dil ve yap iinde anlatacamza karar vermeli, uzun sre kafamzda tamal ve olgunlatrmalyz. Bunun iin de ben
bir romann kapsn alarken kendime u soruyu sorarm: Ne anlatmak istiyorum? Soruyu bir
cmleyle yantlayamyorsam kafam henz kark demektir. Beklerim. Bu arada neyi anlatmak
istediim netleirken nasl anlatacam zerinde
dnrm. Yine de niyetlerimin nesnellik kazanarak bir biim almas iin hemen her zaman saysz giri denemesi yapmmdr.
Teknolojik yaamn, zellikle de televizyonun dikkat araln ksaltmas, zamansal ve

meknsal darlk yaayan ada insan bir paralanmlk ve yalnzlk iine itmitir. Bundan
beslenen modern anlatlarsa ne yazk ki gittike ksalan ve zleen bir anlatm yapsna doru evrilmekte. yle grnyor ki iini robotlara
yaptrarak kazanaca zaman kendine ayracak
olan insanlk, bu ksalk ve yaltlmlktan bkacak ve daha uzun soluklu yaznsal anlatlar okumaya frsat bulabilecektir. Belki o zaman yeni
Balzaclarn, Dostoyevskilerin yetimesine davetiye kacaktr. nk insanln sze ve szn
etkileme gcne her zaman ihtiyac vardr. nsan, btn bir yaam iinde barndran bu sonsuz anlatlardan uzaklatka mutsuz olacaktr.
Bu parada aadaki sorulardan hangisinin

cevab yoktur?
Bu parada aadakilerin hangisinden yaknlmaktadr?
A) Bir yazda bulunmasn zorunlu saydklarnz

nelerdir?
A) Yaamn hzna uymak isteyenlerin, bireysel

isteklerini gerekletirecek bilinten yoksun
olularndan
B) Yaptlarnz genellikle nasl bir almadan

sonra ortaya kar?
C) Yaptlarnzda hangi trden sonular yelersiniz?
D) Roman yazanlara neleri nerirsiniz?
E) Yazmaya balarken k noktanz nedir?
(YGS 2012)
ESEN YAYINLARI
1.
B) Yaznsal deeri yksek, derinlikli, byk oylumlu yaptlarn okunmayndan

C) Bireylerin dildalk duygusunu ve hogr
yetisini gelitirecek etkinliklere yer verilmeyiinden
D) Kavuulan olanaklarn insanlar eriemeyecei dlere ynlendirmesinden
E) Yazlanlarn ieriksel ynden gerekleri kuatmamasndan
(LYS 2012)
330
Paragraf Bilgisi
Yazarlar genellikle ilk yaptlarn odana z yaamlarn yerletirirler. Yamurlar Nereye Yaar
da byledir. Ne var ki yalnzca benim yaamm
sz konusu olsayd bu pek de anlaml olmazd.
nemli olan bu izleri baka yaamlarn da mal
klmaktr. te yandan bu yaptmda romann barndrd gereklii estetik llerle vermeye altm. Bu roman, z yaam ykmn ocukluk
ve genlik yllarn kuatr. teki yaptm Slam
Ispartada anlatlanlara farkl bir pencereden baktr. Slam Isparta bir anlat kitab olarak belgesel zellikler de tar, yaammla dorudan ilikilidir. Okurlar bu yaptlarmn arasnda birbirine
akan izler bulabilirler. Ne var ki roman gerekliinin izini belgeselde aramak, romann estetik yapsn gz ard etmek demektir. Ksacas romann, roman olarak deerlendirilmesinden yanaym. Yamurlar Nereye Yaar da bir romandr,
bir estetik yapdr.
4.
A) Baklarn, i dnyasnda younlatrdna

B) ok ynl bir kii olduuna
Bu paradan, sz konusu romanla ilgili olarak aadakilerin hangisi karlamaz?

A) Yazarnn yaadklarndan beslenmitir.
B) Anlatlanlarda okuyanlarn da kendilerini bulmas gerekir.
C) Yaanlanlar olduu gibi verilmez.
Stefan Zweig, mrnn son yllarn kendisini

anlamaya ve yaadklarnn, benliinde brakt
etkileri anlatmaya adam bir yazard. Yalnzca
yazar demek, onu tanmak isteyenler iin eksik
bir niteleme olur. O ayn zamanda bir aydn ve
dnrd. nsan, insanda aramaya ynelmesi,
kendinden nceki yazar ve dnrlerden ayn
yolu seenleri dost belirlemesi buna balanabilir. Bu dostlardan biri de Montaignedi. Peki Zweig iin Montaigne niin nemliydi? Belki onun da
yazarken geriye doru yolculuklara k Zweig
etkilemiti ya da hmanizmann ke talarndan biri olmas. Belki de Montaignein, Zweigin
dneminde srekli sava iinde olan Avrupay
Avrupa yapan filozoflardan biri olmas
Bu parada Zweigla ilgili olarak aadakilerden hangisine deinilmemitir?
C) Yazdklarn, tanklklaryla oluturduuna

D) Anlatmna renkli ve etkileyici bir ton kazandrmaya altna
ESEN YAYINLARI
3.
E) Kimi yazar ve dnce adamlarna yaknlk

duyduuna
(LYS 2012)
D) Yer ve zaman gesi ne kmaldr.

E) Okuyanlar trsel dokusunu gz nnde tutmaldr.
(LYS 2012)
5.
Romanlar, okurlarn yaamn anlamn bulmaya ynelik sorulara ynlendirir. Ben kimim? Nasl bir yaamm var? evremi kimler ve hangi koullar kuatm? Bunlar ve bu trden daha nice
sorularla okurunu kar karya getirir, onu dncenin derin sularnda dolatrr. Bunlarn yantlarn gzel duyusal bir sylemle vermeye alr. Bylece okur, hem kendi kiisel yaamnn
hem de toplumsal yaamn bilincine varr.
Bu paradan romann ileviyle ilgili olarak
aadakilerin hangisi karlamaz?
A) nsan insana tantma
B) Bireyselliin zn kavratma
C) Dnle bugn arasnda bir ba kurma
D) Yeni duyumsamalara yneltme
E) Dil tad kazandrma
(LYS 2012)
331
Paragraf Bilgisi

Mutlu deil, yalnz ve tedirgindir. Kafasn megul eden bir eyler vardr daima. Her zaman
eikte yani ne bu tarafta ne br tarafta olduu
iin katmerlenir zdrab. Uzun uzun konumalar
houna gitmez. Zira her insan onu anlamayacaktr. Kendisiyle kavga ederek kendisini caddelere,
bulvarlara, pasajlara atar. Tela iinde kouturan insanlar, onlarn zamann peinden koularn alayc bir bakla seyreder. Seyretmek, onun
iin dnyadaki en gzel itir.
2.
Kahramanndan byle sz edilen bir roman,

aadakilerden hangisini anlatyor olabilir?
A) Yaanmlk duygusu uyandrsn diye insanlarn arasna karan, hayatn iinden paralar toplayan gzlemci bir yazar
B) Srekli sorgulayan, sylediklerine bir anlam
verilemeyen, anlalmas g, zgr ruhlu,
sra d bir adamn dnyasn
C) Hayatnn son gnlerini yaadn dnen,
gemiiyle hesaplamas bitmemi mutsuz
bir ihtiyar
D) Rahat bir yaam srebilmek iin yurt dna
gitmi, metropollerin usuz bucaksz kalabalnda zn kaybetmi bir gurbetiyi
E) Hayat sadece almak zerine kurulmu ve
mr hafta sonu tatillerini beklemekle yitip giden bir memuru
(YGS 2013)
Sera gazlarnn svlaarak okyanuslara karmasyla okyanuslardaki asit orannn gittike artt belirtiliyor. 1751 ylndaki tahmin okyanus
yzeyi pHsinin 8,25 ve 2004 ylnda llen deerin 8,14 olduu, 2100 ylnda ise 7,85 olaca
tahmin ediliyor. Peki bu, sudaki hayat nasl etkileyecek? Uzmanlar, asitleen okyanuslardaki
balklarn, tehlikeli seslere kar kaytsz kalacan belirtiyor. zellikle gen balklarn korkutucu
sesten uzaklama igdsnn sekteye urayaca vurgulanyor. Yaplan bir almada, gittike asitleen okyanus suyunun kimyasal yapsna benzer yapya sahip bir ortamda yetitirilen
gen palyao balnn, okyanusa yerletirilen,
sesler yayan bir hoparlre doru kaytszca yzd gzlemlendi.
Bu paradan aadakilerin hangisi karlabilir?
ESEN YAYINLARI
1.
A) Asit oran yksek okyanus sular, deniz canllarnda fiziksel deiime neden olur.
B) Palyao bal, sese duyarllk bakmndan
deniz canllar iinde en zayf olandr.
C) Asit oran yksek okyanus suyu, balklarn
ses alglama yeteneklerini dolaysyla savunma reflekslerini olumsuz ynde etkilemektedir.
D) Sera gazlar, atmosfere zarar verdii gibi okyanuslara kararak deniz canllarn da zehirlemektedir.
E) Her baln vcut yapsnn, yaad ortama
gre ekillendii ileri srlmektedir.
(YGS 2013)
332
Paragraf Bilgisi
zellikle ilgi duyduum iin sinema konusu zerine ok dnrm. Bana gre, birisi bir rn
ortaya koyuyorsa ilk koul rnn teknik adan
baarl olmasdr. Ancak ondan sonra rnn
sanat asndan iyi mi, kt m olduu tartlabilir.
4.
Bu paradaki dnceye en yakn gr aadakilerden hangisinde vardr?

A) Yaymlanan romanlardan zaman ayrabildiklerimi ilk on sayfasna kadar okuyor, onlar
ana zellik olan dil, anlatm ve zaman bakmndan deerlendiriyorum. Olmamsa devamn okuma gerei duymuyorum.
B) Her kuak, edebiyat biraz daha adalatrmtr. nk dnya deiirken edebiyat
da deiir. Buna ayak uydurabilmek gerekir.
D) Yazmaktan baka hibir ey dnmedim ve

kendimi gelitirmekten baka bir amacm olmad hi. Bu kadar ok dl almam buna
borluyum.
E) Yazmaya yeni balayan bir insann, beendii sanatlara kurgu bakmndan yknmesi
ok doaldr. nemli olan, yazdklarnn ierik bakmndan yenilikler tamasdr.
(YGS 2013)
Bayan Jean Brodienin Bahar adl romann kahraman Bayan Brodie, skoyann slak, puslu,
eski ve soylu ehri Edinburgta bir kz okulunda
retmendir. En gzel ve en verimli yllarn, setii bir grup kz renciye adayarak onlar hem
dnemin hem de okuldaki dier retmenlerin
anlayndan farkl bir pedagojik anlayla eitmeye almaktadr. Snfn sk sk bir aacn altna gtren, burada ders ilediklerinin dnlmesini salayacak ekilde kzlarn kitaplarn ellerinde tutmalarn isteyen, tarih anlatmas gerekirken nceki yaz yapt Msr gezisini anlatan,
bazen nianlsndan bahseden, bazen de kentin
yoksul semtlerini tantan, sanatsal etkinlikleri izlemelerini salayan geziler dzenleyen gen bir
retmendir Bayan Brodie.
Bu paraya gre aadakilerden hangisi, sz edilen retmenin bir zellii olamaz?
C) Bir dnemin sanatlar glyse oluturduklar rnler de yank uyandrr, eletirmenlerin szgecinden geerek edebiyat tarihindeki
yerlerini alrlar.
A) Eitimde kendine zg yntemler kullanan
ESEN YAYINLARI
3.
B) Yaamdaki kimi olgularn anlatlarak deil

grlp yaanarak renileceini dnen
C) Yaam gereklerinin farknda olan
D) Kendi yaad olumsuzluklardan rencilerin ders karmasn bekleyen
E) retimin farkl ortamlarda srdrlmesi gerektiini dnen
(YGS 2013)
333
Paragraf Bilgisi

Okumay; televizyon izlemek, futbol oynamak gibi bo zamanlar dolduran elendirici bir i olarak
deerlendirenlere syleyecek szm yok. Onlarnki okuma deil, oyalanmadr. Modaya uymak
iin raflarna ok satan kitaplar dizenlerin yapt da ayn eydir. Oysa her kitap bir okyanustur.
Ben okyanusun kysnda gezinti yapmak yerine
kk teknesiyle dalgalar arasnda bouan gerek okuyucunun peindeyim.
2.
Byle diyen bir yazardan aadakilerden

hangisini sylemesi beklenmez?
A) Romann, yknn, denemenin labirentlerinde dolamayan okuyucu, sanatnn dnyasn tanyamaz.
B) Yazar, eseriyle okuyucusunu dncenin derinliklerine tamaya alr.
C) Okurken yorulmay gze alan okuyucu olmak
gerekir.
D) Birikimli okur, yazarn sylediklerinden, sylemediklerini karmaya almaldr.
E) Her edebiyat eseri, ak ve anlalr olmal ki
okuyucu, ynn bulabilsin.
(YGS 2013)
ESEN YAYINLARI
1.
yklerinde arlkl olarak eski ile balarn koparm, yeni ile de uyum salayamam bireyin, toplum iinde yalnzlamasn ve bir ke doru yol aln anlatr. Bu, bir anlamda topluma yabanclam bireylerin kanlmaz yazgsdr. Toplumu, aileyi ayakta tutan i dinamikler,
ahlaki zellikler kaybolmu, bunlarn yerini almas dnlen eyler de bu boluklar dolduramamtr. Bylece toplumsal yapda artk hibir eyi
yerinde bulamayan birey, hastalkl bir hlde ortalkta dnp durmaktadr. Bu yabanclamaya
kimi bireyler eitli bakaldr yntemleriyle kar durmaya alrlar. Ama bu kar koyular, kiiyi, yanl ileyen toplumsal yap iinde ezilmekten kurtaramaz. Birey, dramatik bir kurban olarak olumsuz artlarda yaamann bedelini ar
bir ekilde der.
Bu parada tantlan yazar ve yk kiileri ile
ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
A) ounlukla evresinden ve deerlerinden
kopmu olan bireyin tek bana kaln ilemitir.
B) Toplumla uzlaamayan, atma hlinde olan
kiilere yer vermitir.
C) Sahip olduklar deerler iin mcadele etmek
yerine olup biteni uzaktan izlemeyi yeleyen
kiileri anlatmtr.
D) Aile kurumunun geirdii sarsntlar ele almtr.
E) Toplumda ortaya kan yeni deerler bireyler
asndan eskileri kadar ilevsel olamamtr.
(YGS 2013)
334
Paragraf Bilgisi
3.
lkemizde; alannda uzman, yetimi birok evirmen var. Ancak bu, eviri alanndaki yetersizliimizi gidermez. Giderilmesi; okullarn yetitirmesine, editrlerin sabredebilmesine, yaynclarn da, evirmenin emeklerinin karln vermesine baldr. Bununla birlikte bir baka yn daha var bu konunun. Gnmzde herkes yorulmadan para kazanma derdinde. Yalnzca iyi bir
eviri yapm olmann hazz peinde koanlarn
says sanrm ok deil. Szcklerin kokusunu,
derdini, derinliini bilmeyenler iin nedir ki eviri!
5.
Bu parada aadakilerden hangisi bir evirmenden beklenenler arasnda saylmamtr?

A) yi bir eitimden gemi olma
Bu paradan aadakilerin hangisi karlamaz?
B) stenilen nitelikte eserler seme

C) eviriyi zevk alarak yapma
A) Yazarlar, okurlar ynlendirmemelidir.
D) Hak ettii creti alabilme
B) Farkl okuyucular yazarn anlatmak istediini

kendilerince yorumlayabilirler.
E) almalarn titizlikle srdrme
Beyaz Geceler Dostoyevskinin en saf, en lirik kitabdr. Saflk kelimesiyle karmak olmayan
kastediyorum. Kitap sz de okuyucuyu yanltmasn: Dostoyevski Beyaz Geceleri bir gazetede yaymlanacak basit ve cokulu bir hikye olarak tasarlamt. Hikye saflk ve yalnln, kahramanlarnn hep ayn kumatan ve renkten yaplmasndan alr. Onlarn szlerine hemen inanrz. nce inandklarnn, sonra tam tersine inanan tipik Dostoyevski kahramanlar yok bu kitapta. Bu bakmdan Beyaz Geceler Dostoyevskinin
en zel, en ayrks kitab. Burada bizi etkileyen
ey, kitabn ve kahramanlarnn bu saflndan
gelen bir eit ocuksu drstlk ve bizi yormayan tavrlarndan yansyan bir mutluluk duygusu.
ESEN YAYINLARI
(YGS 2013)
4.
Her dize veya her satr, yazld andan balayarak insanlara gnderilmi bir ileti nitelii tar.
reten kiinin, onun nasl okunacan denetleme, nasl anlalmas gerektiini dayatma gibi bir hakk yoktur. Yazar bu hakk, daha eserini yaymlad anda yitirmitir veya kendi isteiyle bakalarna brakmtr. Okuma; okuyann kiiliine, bilgisine, anlama ve yorumlama yeteneine, beenisine gre deiiklik gsterir; yazlrken amalananlarn gerisinde de kalabilir, tesine de geebilir. Bu son durumda, yeniden retme sz konusudur artk. Elbette, ortaya kan ve
eletiriler ieren metnin bir edeb deer tamas
kouluyla.
C) Her metin, zm yazarnda olan birtakm

gizler ierir.
D) Okurun bir eser karsndaki tutumu, birikimiyle ilgilidir.
E) Bir metnin, okur tarafndan deerlendirilebilmesi iin sanatsal nitelikler barndrmas gerekir.
(YGS 2013)
Bu parada Beyaz Gecelerle ilgili olarak aadakilerin hangisinden sz edilmemitir?

A) Adnn verili yksnden
B) Kahramanlarnn zelliklerinden
C) Dier kitaplarndan ayrlan ynlerinden
D) Oluturulu aamasndan
E) Okuyanda brakt etkiden
(YGS 2013)
335
Paragraf Bilgisi

Bir yanda, insanlarn yalnzca hrslaryla byyebildii, kiisel reklam ve promosyon yntemini benimsememise grnmez olduu, iindekini saklayarak hayatta kald bir dnya br
yanda, her eyi bir milyona (imdiki bir TL) satan bi milyoncu gibi hepimizin gnn kolaylatran, kalc olmasa bile her gn bir yenisinin edinilebileceine dair umut douran, kk sevinlere kaynaklk eden bir ykc dkkn Yazar
byle bir tablo izmi. Aslnda ykclk de bir
tr bi milyonculuk deil mi zaten: ok satl, az
krl, kk dertlere are
2.
Bu parada, sz edilen yazarn deindii konular arasnda aadakilerden hangisi

yoktur?
B) zel tantm yntemleriyle n plana kmaya

abalama
C) Kendi gereklerini ortaya dkmekten kanarak yaamda bir yer edinme
D) nsanlarda gelecekte gzel eyler olaca
duygusu uyandrma
E) Olumsuz koullar iinde yaayabilmenin kiiyi glendireceine inanma
(YGS 2013)
336
Attila lhan, hece lsnn ne kt bir ortamda yazlmakta olan serbest iire belli bir mesafeden ama ilgili bir mesafeden bakt. Yazlmaktan ok, sylenen bir iirde mzikaliteyi gzeterek toplum hayatndan deta airane tablolar kard. Destan havas tayan iirlerinde de bireysel konulardaki ksa iirlerinde de Trk mziinin
ritmini korumaktan ve konuma dilindeki zengin
arml, eski szckleri kullanmaktan ekinmedi. Bu yan krkl yllarn, memleketi airlere
yaknl da ellili yllarn airlerinden ayrd onu.
Bir btn olarak bakldnda Attila lhann iiri,
Fazl Hsn Dalarcann evrenle ve onun dzeniyle ilgili olmayan ve hikye etme yolunu setii
eserlerine yakn bir yerde durmaktadr.
Bu parada sz konusu airle ile ilgili olarak
aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Baz tutkulara ar lde balanarak deer

ve nem kazanmaya alma
A) Szcklerin ses deerlerinden yararland

ESEN YAYINLARI
1.
B) Kimi zaman adalarndan ayr dt

C) ledii temalarn benzerlik gsterdii
D) Dilin geni anlamsal olanaklarndan yararland
E) iirlerini estetik deer tayan resimlere dntrd
(YGS 2013)
Paragraf Bilgisi
Montaigne, Byk iir; dncelerimizi tatmin
etmez, allak bullak eder. der. Melih Cevdet Anday ise, iir akl ddr. diyor. Yetikin iiri iin
ne srlen bu grler ocuk iiri iin de geerlidir. ocuk iiri, sz sanatlarnn, edebiyatn
uurtmasna tutunmazsa ona iyi iir diyemeyiz. Peki ocuk iiri yazmann bir kural var mdr? Montaignein dedii gibi iir ve kural yan yana getirilemeyecek iki szck. zellikle ocuk iiri sz konusuysa d dnyamz sonsuzlua amaktan baka yapacak bir ey yok. ocuklar iin
sonsuzluun iinde salnan dizeler yazmak ocuk ii deil, tam tersi zor i. Bunun iin titizlikle ilenmi bir biim, yetkin bir dil yeterli midir?
Hayr! Bugne dein yazlanlar okunmadan retilen bir dize, kksz olup da bymeye abalamak gibi bir eydir.
4.
Bu paraya gre iyi iirin nitelikleri arasnda

aadakilerden hangisi saylamaz?
A) Sizce ne tr ilevleri vardr?

B) Yazlarnzda nasl yararlanrsnz?
A) Okuyan sarsan
B) Kalplara sdrlamayan
C) D gcn zorlayan
D) Zaman iinde belli bir dzeye erien
E) Sanat deeri tayan
(LYS 2013)
nsanlarn ryalaryla yzlemesinde hep korkutucu bir yan olduunu dnrm. ster psikolojik bir zmleme yapalm ister geleneksel rya
yorumlaryla aklamaya kalkalm, her rya yorumunda ruhumuzun karanlk ve belki de duymak
istemediimiz bir ynyle yzleiriz. stelik bu
yzlemeye neden olan da kendi zihnimizdir. Bunun yan sra ryalar hem gn boyu ypranan zihinlerimizin onarclar hem de btn korkularmzn bir arada yaand karanlk bir evdir. Ben
yazarken o evin koridorlarnda dolamay severim. Ryalar ve korkularla yzleen anlatnn,
yazar plak brakan samimi bir anlat olduunu
dnrm. Hayat denen karmaayla baa kmann bir yolu bu, benim iin.
Bu parada ryalarla ilgili olarak aadaki
sorulardan hangisinin karl yoktur?
ESEN YAYINLARI
3.
C) nsann i dnyasn yanstan ynlerinden

sz edilebilir mi?
D) Deerlendirilmesinde ne tr yntemlere bavurulabilir?
E) Yazarn eserini gelecee tayan bir yn var
mdr?
(LYS 2013)
337
Paragraf Bilgisi
Yazar, rportaj yapaca kiileri, Trk edebiyatnn temel talarn oluturan nemli yeniliki isimleri nesnel bir bakla seiyor. Ortak noktalar edebiyat olan, hemen her kesim ve gr temsil eden, edebiyatmzn nde gelen air, yazar ve edebiyat tarihilerini bir araya getiriyor. Yazar bu rportajlarnda zellikle iki nokta
zerinde duruyor: Onlarn Trk edebiyat tarihine
baklar ve bunun iinde kendilerini konumlandrlar. Bu rportajlarda konuan kimi air ve
yazarlar, kendilerini anlatmann yan sra akademisyenleri kskandracak dzeyde edebiyat tarihimizi yorumluyor. Bylece edebiyatmzn farkl ynleri ortaya kyor. Anlatlan tarih ayn olsa
da bambaka alardan ele alnarak derinleiyor,
okuyucunun ufkunu aan farkl renkler seriliyor
ortaya.
6.
Bu parada, sz edilen rportaj ve yazarlaryla ilgili olarak aadakilerden hangisine

deinilmemitir?
A) Konuaca kiileri yansz bir biimde belirlediine
B) Grt kiilerin sylediklerini, kantlama
kaygs tadna
C) Konutuu kiilerden, yaptklar almalarla
ilgili bir deerlendirme istediine
D) Edebiyata ynelik deiik anlaylarn ortaya
konmasn saladna
E) Dnceleri deil, edeb tutumlar lt aldna
(LYS 2013)
338
Bu kitabn en nemli zellii, romandaki onlarca kahramann ve onlara zg yklerin hibirinin kurgulanm olmamas. Okuyunca her ey
kurgulanm gibi geliyor ama aslnda ben bu romanda anlattklarm yaar gibi yazdm. Kahramanlarn tamamna yaknyla ben de yazarken
tantm. Birouna ben de kzdm, tepki gsterdim veya hayran oldum. Cesaretleri karsnda ben de ardm. Hatta belki bir yazarn asla
sylememesi gereken bir ey ama baz ykler,
onlar yazarken benim denetimimden kt, kendi istedii yere gitti. Hayat nasl denetim altnda
tutamyorsak ben de bu kitaptaki karakterleri ve
yolculuklarn ynlendiremedim. Bana bile isyan
edip Sen sadece yaz! Biz ne yapacamz biliyoruz. dediler. Bu nedenle tam da sizden insanlar oldu bu karakterler. Bizim kadar lgn, bizim
kadar alngan, bizim kadar duygusal...
Yazarn bu szlerinden aadakilerin hangisi karlamaz?
A) Kiilerini nceden kafasnda tasarlamad
ESEN YAYINLARI
5.
B) Oluturduu kiilerin gerekliine inand

C) Eserlerini kendi yaamyla snrlandrd
D) Gerek yaamdakilerle benzer kiiler oluturduu
E) Kimi zaman, anlattklarnn akn deitiremedii
(LYS 2013)
Paragraf Bilgisi
TEST 18 (Dnceyi Gelitirme Yollar YGS-LYS Sorular)

1.
Gazeteci olmak bir ayrcalktr elbet. Unutulmaz

anlar kalr kiide acsyla, tatlsyla. Bir aray
iinde gemitir o yllar, koturmayla, konumayla, yazmayla. Bir bakma zdemir Asafn u nl dizesini dndrr: Durduum nokta yerinde durmuyor. yledir, hem sen koup durursun
aratrp, inceleyip bir eyler bulmak iin hem
de konularnn kayna olan toplum durmakszn
deiir yneticileriyle, sorumlularyla.
3.
A) Konuma havas iinde yazlmtr.

B) Devrik cmlelere yer verilmitir.
A) Tanklklardan yararlanlmtr.
C) Szckler arasnda sessel yinelemeler kurulmutur.
B) Olaslk dile getirilmitir.
D) Benzetmeden yararlanlmtr.
C) Koul belirtilmitir.
E) Tekdzelikten kanlmtr.
D) znellik ar basmaktadr.
Sanrm Ayvalkn havasndan, sabahlar ok erken uyanyorum bu rzgrl bayrda. Uyannca

soluu bahede alyorum. Belki de yallk romantiklii benimkisi. Doa sessiz ama byk bir
retmendir. lgilendike hepsinin adlarn birer
birer reniyor, ate ieine yldz iei, sardunyaya ortanca demiyorum. Glleriyse renkleriyle, boylaryla adlandryorum: al gl, bodur
gl... Grnleriyle, huylaryla bile: narin gl,
mark gl, mahzun taze... Gllerden birini trmanc gl sanp bahe kapsnn arkasna dikmiler. Oysa deil. Trmanmak bir yana, boynunu bkm hep yle duruyor. Mahzun taze dediim o. mark gln sabah kahkaha atarak
uyandn sylesem inanmazsnz.
E) Nitelendirmelerden yararlanlmtr.
(LYS 2010)
ESEN YAYINLARI
(YGS 2010)
2.
Yaadmz gnleri duyurur bize edebiyat dergileri. Yaam kalc yanlaryla verir. Hele en taze
iirler, dizeler! Ata, lrken bana en gen airin en son iirinden dizeler okusunlar. demi.
Ben de her sabah uyanr uyanmaz, her gece yatmadan nce, en yeni dizeleri okurum. Taze dizelerle yaamak kadar kiiyi genletiren, yaama balayan bir ey olamaz. Ne demi Baudelaire: Salkl bir kii yirmi drt saat ekmeksiz yaar ama iirsiz asla. iir okumann tadn alrsanz siz de hak verirsiniz bu sze.
4.
Yaznsal yaratcln gizi, ana dilde, ana dilin sz deerlerindedir. Buna erimesi, yazarn,
ozann ncelikle ana dilini, onun sz deerlerini
sevmesine baldr. Bu sevgiden yoksunsa kii,
gerek anlamda yaratc olamaz. Byk bir ozan
da yaratcln dilde, szcklerde olduunu sylyor. yle diyor szckler iin: Onlarn nnde ben diz kerim, bana kalk deyinceye dein
kprdamam. Ksaca, deer veririm onlara, arkalarndan giderim szcklerin, izlerim onlar. te
ben bylesine severim szckleri.
Bu parann anlatmnda aadakilerden

hangisi yoktur?
A) Deiik cmle trleri kullanlmtr.
A) Kiiletirme
B) rnekler
C) Kiiletirmeye bavurulmutur.
C) Szde soru cmlesi
D) oullatrmalar
D) kileme kullanlmtr.
E) Eksiltili cmle
B) Alntya yer verilmitir.
E) Aklama yaplmtr.
(LYS 2010)
(YGS 2011)
339
Paragraf Bilgisi
5.
air babalar, kz ya da erkek ocuklar iin oka

iir yazmlardr. Bizim edebiyatmz, bu alanda
hatr saylr zenginlikler iermektedir. Saymaya
baladmzda Tevfik Fikret, Nzm Hikmet, Recaizade Mahmut Ekrem gibi yzlerce ad bir rpda aklmza gelir. Fakat air evlatlarn, anneleri iin deilse de babalar iin ayn cmertlii
gsterdiklerini gremiyoruz. Gerekten de anneler iin yazlm bal bana bir iir hazinesi vardr. Peki neden bu byledir? Anne, sevginin, sevecenliin, yumuakln; baba, katln, otoritenin simgesi olduundan m? Sanrm nemli lde neden budur. Otorite ve sertlik, gereksinim
duyulan, yerine gre gven veren zellikler olsa
da iirle pek badamazm gibi grnyor.
7.

hangisi yoktur?
A) Tartmac bir havas vardr.

B) Aklama yaplmtr.
A) oullatrmalara yer verme

B) rnekten yararlanma
(LYS 2011)
stanbulun stiklal Caddesi... Eski adyla

Cadde-i Kebir yani Byk Cadde. Ortasnda
tramvay yolu, cadde boyunca dizili dkknlar,
pasajlar, sinemalar, hanlar... stiklal Caddesine
paralel olarak uzanan Beyolunun arka sokaklar... Niye arka sokaklar diye biliniyor? Ne bileyim, belki de itilmileri, kaklmlar barndrd iin byle anlyor. te eskicilerle, antikaclarla, film irketlerine kostm, aksesuar kiralayan
dkknlarla dolu bir han. Artistler, figranlar sk
sk gelir giderlerdi bu dkknlara. Hann aycs, artistlerin oundan imzal fotoraf alm, ay
ocann derme atma panosuna asmt.
ESEN YAYINLARI
C) Tanmdan yararlanlmtr.
D) Abartmaya bavurulmutur.
E) Karlatrma yaplmtr.
6.
u nl gen airlerimizden szne oldum

olas akl sr erdirememiimdir. Bu yolda san
aartm, ok sayda iir kitab yaymlam, iirseverler olarak neredeyse yirmi yldr adn iittiimiz, dergilerde iirlerini severek okuduumuz,
dller kazanm airlerimizin kim bilir ka kez
bu sfatla anldn grdm. Acaba bizim eletirmenlerimiz, tantclarmz hangi hakl gerekelerle bir trl kabullenemiyor kimi airlerimizin bymesini, kdemliler arasna karmasn? Yoksa onlarn yalarn, Dalarcalarn, lhan
Berklerin yalar ile karlatrnca m uygun gryorlar bu gen sfatn? Peki bu yolun yarsn am airlerimizi gen diye nitelendirecek olursak 16-17 yalarndaki airlerimizi, air adaylarmz nasl anacaz? Gepegen air
diye mi, stajyer air diye mi?
C) Nitelendirmelere bavurma
D) Tank gsterme
E) Deyimler kullanma
(LYS 2011)
8.
Szckler anlaml ses birimleridir. Baka bir deyile nesnelerin ve varlklarn yerini tutan birer
gstergedir. Aslnda zel adlar dnda hibir
szck, tek bir nesnenin ad deildir. nk bir
szck, kimi ynleriyle tekilerden ayrlan, birbirlerine daha ok benzeyen, trde birok nesnenin ortak addr. Sz gelimi iek szc belli
bir iein deil, iek olma zellii tayan tm
bitkilerin ortak addr. Dnyadaki benzer zellikler tayan baz bitkilerin tekilerden ayrlarak
farkl bir kme oluturduklarnn anlalmasyla,
iek szc o kmenin ad olmutur.
hangisi yoktur?
A) Soyutlamaya bavurulmutur.
B) Eksiltili cmleler kullanlmtr.
C) kilemeden yararlanlmtr.
A) Abartma
B) Tanmlama
D) Sayp dkmelere yer verilmitir.
C) rnekleme
D) Karlatrma
E) Genelleme
E) Yaln bir dil kullanlmtr.

(LYS 2011)
340
(YGS 2011)
Paragraf Bilgisi

1.
iirlerimde bir dereden sz etmisem rldayan sularda kar kokusu duyumsansn istemiimdir. Kaleiini anlatmsam krlanglarn seslerine yansm bahar sevinci duyumsansn istemiimdir. Akdenizin stnde parlayan gn ,
ard kular... Her sabah bize ergen gzelliiyle
Gnaydn. diyen Tahtal Dan stne ylm
mor bulutlar... Teleferik yapmak amacyla dinamitlerle paralanm dan, yok edilmi endemik
bitkilerin kederi... am aalarnn, bin yllk sedirlerin denizi yalayp gelen esintisi dizelerimin
stnden gesin istemiimdir.
3.

A) Betimleyici gelere yer verilmitir.
Byle diyen airin iirleriyle ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenemez?
B) Karlatrma yaplmtr.
C) Benzetmeden yararlanlmtr.
A) mgelere bavurduu
D) neri nitelikli cmleler kullanlmtr.
B) Deiik meknlardan sz ettii
E) Kiiletirmeye bavurulmutur.
C) armlardan yararland
E) nc kiili anlatmla biimlendirdii

(YGS 2011)
(I) Tanpnarn yarm kalm son roman Aydaki

Kadn bir ryadan uyanla balar ve iinde rya szcnn getii bir cmleyle yarda kalr.
(II) Kitapta en ok yinelenen szcktr rya; roman da adn, edebiyatmzda benzeri az bulunur bir mizahla kurulmu esiz bir ryadan alr.
(III) Tanpnarn roman ve iirlerini yakndan tanyanlar iin Aydaki Kadnn batan aa bir
rya dili ve atmosferiyle kurulduunu sylemek
de artc olmayacaktr. (IV) Aydaki Kadn, daha ilk sayfasndan anlalaca gibi okuyucuyu
Tanpnarn o bilinen dnyasnn hazlarna hemen gtren bir roman. (V) te yandan, tamamlanmam kitabn dnyas, ok belirgin dzeltmeleriyle Tanpnarn kimi romanc srlarn ve
kararszlklarn aa vuran bir dnya.
(YGS 2012)
ESEN YAYINLARI
D) Duyularla alglanan ayrntlara yer verdii
2.
Dou Karadenizin yaylalarn mutlaka grn. Kylarda hi oyalanmadan kartpostallardaki kadar

gzel ormanlarn zerindeki muhteem yaylalara kn. Her biri tekinden farkl olan yaylalarn
birinden tekine yryn. Ahap yayla evlerinde
konaklayp yresel yemeklerin tadna bakn. Yamalarda horon tepin; vadilere km, denizi
andran sis bulutlarna kar tembel tembel yatn.
4.
Alkanlklar, basmakalp szler en derin gereklerin anlamn, en gzel duygularn rpertisini

unutturabilir. Bunlar yeniden canlandrmak, yeniden yaatmak iin sanat olmak gerekir. Ancak airler, milyonlarca yllk gnein n, bize yeni am binbir renkli bir iein parlts gibi gsterebilirler. Yunusun syleyiiyle, her gn
yeniden doan airler olmasayd insanlk; renilmi, ezberlenmi gereklerin kabuu iinde skp kalacakt.
hangisi yoktur?
A) Abartmaya bavurma
B) Yinelemelere yer verme
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde kiisel dnceye yer verilmemitir?
C) Koul ne srme
A) I.
E) Tank gstermeden yararlanma
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(YGS 2012)
D) Yansz bir syleme dayanma

(YGS 2012)
341
Paragraf Bilgisi
5.
Yazmaya yeni balayanlarn ilk rnlerini, kularn kanat altrmasna benzetirim. lk uularla, kanat altrmalaryla ilgili ne gzel belgeseller yaplmtr. Bu belgesellerde yavru kular uma aamasna gelince ilkin balarn yuvalarndan dar karr, yle bir bakarlar mavi bolua; uma gdleri uyanmtr, cvldayp dururlar. Ama gze alamazlar umay. Sonra annelerinin klavuzluu balar; birlikte birka metreyi gemeyen ksa uular yapar, yuvaya dnerler. Bu belgesellerde ilk uulardan duyulan heyecandan, sevinten de sz edilir. Cvldamalar, cvldamalarn tnsndaki deimeler rnek
gsterilir buna. Yazar, air adaylar iin de gerekten byledir bu. lk rnn basl grmekten duyulan sevince snr izilemez. Sradan bir
benzetme olacak ama tay tay duran, ardndan
ilk admn atan ocuklarn duyduklar bir sevin
vardr ya tpk ona benzer.
7.
Yaznsal balamda katksz bir zgnlkten sz

edilemez. Her yaznsal rnn kendinden ncekilerle ieriksel, szel dzlemde uzaktan ya da
yakndan bir bants olacaktr. Carlos Fuentes,
bu durumu u cmlelerle belirtiyor: Bu dnyada
babasz bir kitap, ksz bir cilt var mdr? Baka kitaplarn soyundan gelmemi bir kitap? Geleneksiz yaratm var mdr? te yandan gelenek,
yenilenmeksizin varln srdrebilir mi? Yllar
boyu yaam ykler yeni rnlerle yeniden yeertilmeksizin kalc klnabilir mi?
A) Kiiletirme vardr.
B) Aklama yaplmtr.
C) Tanmlamaya bavurulmutur.
D) Sorularla anlatma doallk kazandrlmtr.
E) Alntya yer verilmitir.

hangisi yoktur?
B) rnekten hareketle asl dnceye ulama
8.
Masmavi sular, dipdiri palamudu, lferi ve levrei olan bir lkede, elbet deniz de Orhan Veli gibi bir air de kacak karna; sakn arma!
yan denizle evrili bu lkede, aracaksan sandalla denize alp da oltayla balk tutma zevkini
tatmam birini grnce ar.
Attila lhan, hece lsnn ne kt bir ortamda yazlmakta olan serbest iire belli bir mesafeden ama ilgili bir mesafeden bakt. Yazlmaktan ok, sylenen bir iirde mzikaliteyi gzeterek toplum hayatndan deta airane tablolar kard. Destan havas tayan iirlerinde de bireysel konulardaki ksa iirlerinde de Trk mziinin
ritmini korumaktan ve konuma dilindeki zengin
arml, eski szckleri kullanmaktan ekinmedi. Bu yan krkl yllarn, memleketi airlere
yaknl da ellili yllarn airlerinden ayrd onu.
Bir btn olarak bakldnda Attila lhann iiri,
Fazl Hsn Dalarcann evrenle ve onun dzeniyle ilgili olmayan ve hikye etme yolunu setii
eserlerine yakn bir yerde durmaktadr.
Bu parann anlatm iin aadakilerden

hangisi sylenemez?
A) Eksiltili cmle kullanlmtr.
A) Aklamaya bavurulmutur.
B) Senli benli bir havas vardr.
B) znel deerlendirmeler vardr.
C) Sayp dkmelerden yararlanlmtr.
C) Karlatrmaya bavurulmutur.
D) Pekitirmeli szcklere yer verilmitir.
D) rneklemeden yararlanlmtr.
E) znellik sz konusudur.
E) karmda bulunulmutur.
C) Grsel ve iitsel gelerden yararlanma

D) Nitelendirmelere bavurma
E) Kartlklardan yararlanma
(YGS 2012)
6.
ESEN YAYINLARI
A) Olaylar olu srasna gre verme
(LYS 2012)
(LYS 2012)
342
(YGS 2013)
Paragraf Bilgisi

1.
Dnyann yedi harikas olur da ktada yzyllarca hkm srm, alt yzyl aan varlndan geriye olaanst bir kltr hazinesi brakm Osmanlnn yedi harikas olmaz m? Geri
tarihiler, sanat tarihileri ve mimarlar varken en
nemli yedi Osmanl eserinin hangileri olduuna
ben karar verecek deilim. Ancak okuduklarmdan ve grdklerimden hareketle tamamen kiisel bir beeni listesi oluturmamn nnde bir
engel yok sanrm. te benden Osmanlnn yedi harikas: Sleymaniye Klliyesi, Selimiye Camisi, Mostar Kprs, Malova Kemeri, Kavalal
Mehmet Ali Paa Camisi, Kubbets-Sahra, Hamidiye ars.
3.
Bu parann anlatmyla ilgili olarak aada

Bu parada aadakilerden hangisi ar basmaktadr?
A) Olaylar olu srasna gre verilmitir.

B) Tahmin sz konusudur.
A) ykleyici anlatm
C) znellik ar basmaktadr.
B) Tartmac anlatm
D) Tanmlamadan yararlanma
E) Kantlayc veriler kullanma
(YGS 2013)
D) Farkl cmle trleri kullanlmtr.
ESEN YAYINLARI
C) Betimleyici anlatm
E) I. kiili anlatm kullanlmtr.

(YGS 2013)
4.
2.
Motorun burnu kyya dnk. ok ok yirmisini

yeni gemi gsteren grevli, binme sras gelene elini uzatyor. Gen erkekler, ellerini vermeden atlyorlar. Yardma gereksinimi olmadn
dnen orta yallar da Kadnlarn ou uzatyor elini. Kolunu hzla yukar kaldrp tuttuu eli
brakveriyor grevli, hemen bir arkadakine uzanyor. Yardmsz binenler, onun yanndan atlayveriyorlar. O zaman elini geri ekip bir sonrakine
uzatyor grevli. Omzunu kast, gcn koluna, bileine toplad anlalyor yznden. Kimsenin yzne bakmadan yapyor bunlar sanki.
Yamur yaarken gk grlerse hi korkmam.

Ses olsun yeter ki. Kular terek uusun gkyznde. aylar ekerli olsun ki kaklar kr kr sesler karsn. Konuulacak bir eyler olsun.
Dost olsun, arkada olsun; teyzeler, amcalar olsun. Evrenin boluuna brakrken kendimizi,
avularmzda smscak kalbimiz olsun Olsun,
her ey olsun ama sessizlik olmasn.
hangisi yoktur?
A) Nesnel bir anlatmdan yararlanma
B) Birden fazla duyuya seslenme
(I) Antakyadaki kazlarda Ge Hitit Dnemine

ait olduu dnlen kalntlar ortaya karld.
(II) Buluntular arasnda esiz, antsal boyutlarda
bir insan figryle kabartmal bir stun altl yer
alyor. (III) Bazalttan yaplan her iki eserin de kaleye girii salayan yap kompleksi boyunca uzanan, yzeyi ta deli koridorun altna gmld dnlyor. (IV) Bel hizasnn hemen stnden ba ksmna kadar olan ykseklii 1,5 metreye ulaan figr, dik duran bir insan canlandryor. (V) Toplam boyu, byk olaslkla 3,5-4 metreyi bulan sakall erkek figrnn, gzleri siyah
ve beyaz talardan yaplm.
D) Yinelemelere yer verme
Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisinde betimleyici gelere yer verilmemitir?
E) Devrik cmleye yer verme
A) I.
C) Pekitirmeye bavurma
(YGS 2013)
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
(YGS 2013)
343
Paragraf Bilgisi
Fransann Lille niversitesinde yaplan bir aratrmann sonucu aada aamal olarak anlatlmtr.
I.
6.
Yaplan aratrmada, gerek bir ev hayatnn sanal ortama tand bir oyun kullanld.
Katlmclarn oturduu masada bu oyun alp kendilerine iki ev gsterildi. Bu iki ev, odadaki eyalar, mobilyalar, yaplar, renk ve boyut asndan birbirinden farklyd.
Yllar boyu antalarndakileri heyecanla tayan

postaclar, artk eskisi gibi deiller. Kredi kart ekstrelerini, faturalar, noter ve mahkeme bildirimlerini tamaktan neden heyecan duysunlar ki? Bundan dolay postaclar artk tadklar
evrak ve faturalar apartman giriine brakmakla
yetinir oldular.
II. Birinci deneyde katlmclara, bu iki sanal ev

ikier dakika gezdirildi. Ziyaret ettikleri ilk evde Mozartn Little Night Music adl eserinin
bir ksm dinletildi.
A) III. kiili anlatma bavurulmutur.

B) Soru yoluyla dndrme yoluna gidilmitir.
C) Karlatrma yaplmtr.
D) Neden-sonu ilikisi kurulmutur.
III. Dier evi ziyaret ettiklerinde ise rastgele seilen bir mzik dinletildi. Deneyin son aamasnda katlmclara, Sizden, sevdiiniz evi
semenizi istiyoruz ancak bu seimden nce istediiniz evi tekrar ziyaret edebilirsiniz,
geziniz bitince haber verin. dendi. Bu gezme
aamasnda ise katlmclara hi mzik dinletilmedi.
IV. Sonuta, 15 kiinin 13, Mozartn eserinin
dinletildii oday ziyaret etti ve bu evi ok
sevdiklerini belirtti. Denekler, zamanlarnn
%85ini geirmek iin yine bu eserin dinletildii oday seti.
V. almann ikinci ayanda ise Mozartn ayn eseri, bozuk bir sesle dinletildi. nce yaplanlar tekrar edildi. Sonular artcyd: Katlmclar her ne kadar nceki deneyde arky sevseler de ark bozuk biimiyle alnnca
o evde zamanlarnn sadece %5ini geirmeyi tercih ettiler.
Yukarda verilen numaralanm aamalarla ilgili olarak aadakilerden hangisi sylenebilir?
A) I. aamada, karlatrma yaplmtr.
B) II. aamada, art bildiren cmlelere yer verilmitir.
E) Koul ne srlmtr.
(LYS 2013)
ESEN YAYINLARI
5.
7.
Kendi yaantm dndm; bulunduum evreleri, i yerlerini, tandm insanlar... Bo verebilseydim, hibir eye aldrmasaydm, zlecek
yerde glseydim... Ama yapamadm, anlamamtm yaamn maskeli bir balo olduunu. nsanlarn her gn, her an deiik maskeler taktklarn... Ben de kendime eitli maskeler hazrlamalymm! Boy boy, renk renk... Yerine gre kullanmalymm, duruma gre... Gle, kzgn, ask suratl, zgn, perian, mutlu... Hepsinin yeri geldi ama yapamadm. Hep kendi yzm tadm. Binbir surat denilen insanlar arasnda maskesiz biri yaayabilir miydi? Dayanabilir miydi?
A) Benzetmeden yararlanlmtr.
C) III. aamada, tank gstermeye bavurulmutur.
B) yklemeye bavurulmutur.
D) IV. aamada, znel anlatm sz konusudur.
D) rneklerden yararlanlmtr.
E) V. aamada, ama belirtilmitir.
E) Kart kavramlar kullanlmtr.

(LYS 2013)
344
C) Niteleyici szcklere yer verilmitir.
(LYS 2013)
Paragraf Bilgisi
TEST 21 (Dnceyi Gelitirme Yollar SS Sorular)

1.
Japonglleri, her sabah yzlerce iekle ala boyanrd. Dil byklnde be yapraktan oluan
ieklerin tomurcuklar sabahlar hzla alr, akamlar ayn hzla kapanrd. Solan iekler, bir
sonraki gn aacn altndaki topraa kzlms
bir lm damgas vururdu. Bu hzl deiim, beni hznlendirir, iimi karartrd.
3.

A) Sz sanatlarna bavurma
B) Gzlem gcnden yararlanma
C) Olaylar olu srasna gre anlatma
Anderseni zgn klan bir zellik, evremizdeki sradan nesneleri kiiletirip birer masal kiisine dntrmesidir. yklerinde kck nesneler, nesne niteliklerini hi yitirmeden insanlarnkine benzer servenler yaar: Kurun asker,
ykmdan ykma srklenirken gzpekliinden
ve iyimserliinden bir ey yitirmez; tencere vurulur, mlek ve masa konuur. Bunun yannda
Andersen bize, kiileri hi de masals saylamayacak, olduka gereki masallar da anlatr: Eski Ev, Kapcnn Olu.
D) Deyimlere bavurarak anlatm glendirme
Bu parann anlatmnda zellikle aadakilerden hangisine bavurulmutur?
E) Sylenenleri, rneklerle zenginletirme
A) Tank gsterme
B) Tanmlama
C) rneklere yer verme
D) Betimleme
ESEN YAYINLARI
E) Tartma
2.
Gemii Hititlere uzanan rgpn tatan yaplm boz evleri, insan masallar dnyasnn deiik evrenine gtrr. Bombo bozkr, usuz
bucaksz, yapayalnz uzar gider bu saman sars diyarda. Modern heykeller gibi zenle yontulmutur peribacalar ve damlarnda duman tten ta evler. Ad. kaya anlamna gelen ur
ile ok anlamna gelen kp szcklerinin birlemesinden oluan rgp, nce peribacalar demekse, sonra tan gnele arkadal,
rzgrla dans demek. Ta. rgpte ncelikle
mesken demek; yalnzca maara, kovuk deil,
enikonu bir mesken.
hangisine bavurulmamtr?
A) Ayrntlara yer vermeye
4.
Gn erken doar baharat kokulu lkede. yi ki

doar. Yoksa milyonlarca esmer, kara gzl insann yaad lke nasl aydnlanr? Kara gzl insanlarn, baharat kokulu kentlerindeki elikilerse yrek burkucu. Okyanustan gelen esinti
bile sokaklara taan yoksulluun, derme atma
evlerdeki yaamn skntsn hafifletmiyor. Muson yamurlar anszn sizi ter ve sivrisinek sarmal iinde brakyor. Muson yamurlaryla ykanan ehir mi yoksa insanlar m ayrt edemiyorum, insana deer verilmeyen ve emein ucuz
olduu bu lkede.
A) Yinelemelere bavurulmutur.
B) nsana zg nitelikleri doaya aktarmaya
B) Anlatmda tekdzelii krmak iin devrik

cmleler kullanlmtr.
C) D gcnden yararlanmaya
C) Szde soru cmlesine yer verilmitir.
D) znellie
D) Karlatrmalarla anlatm somutlatrlmtr.
E) Tarihsel deerleri rneklerle aklamaya
E) Anlatc, duygularn yanstmtr.

345
Paragraf Bilgisi
5.
Benim iin yazmaya balamann saati, dakikas

yoktur. Diyebilirim ki gnn her saatinde yazmaya balayabilirim. imdi emekliyim, zaman dilediim gibi kullanabilirim artk. Ama bu yalnzca
bir san, yazma sz konusuysa bu geerli deildir. Yazmada zaman yaz belirler, ne yazlacann belirleyicisi de odur. Marquezin, O kadar acemiydim ki romanlarn, yazann istedii gibi deil de kendi istedikleri gibi baladklarn henz bilmiyordum. szyle karlanca yazmaya snr konulamayacana daha derinden inandm.
7.
Aadaki yarglardan hangisi kiisel dnce iermemektedir?

A) Bu kitap, duygular etkileyen betimlemelerden uzak, gnlk konuma dilinin inceliklerini iinde barndran bir dille yazld iin her
yataki okurun beenisini kazanyor.
B) Yazar, bu kitabyla engin bir birikimi yaptlatrarak okura farkl bir dnyann kaplarn
ayor.
C) Geen yl yitirdiimiz romancmz adna dzenlenen yarmada bu yazar, ilk romanyla
dl ald.

hangisi yoktur?
D) Bu yazar, gcn ekici anlatmndan ve ilgin olaylardan alan, genellikle artc sonularla biten ykleriyle tannmtr.
A) Farkl dnceleri ard ardna verme

B) Anlamca kesinlik bildiren cmleler kullanma
E) ykde kahramann, glklerle savamaktan ylmayan, retken ve yaratc bir insan olduu gsterilmek istenmi.
C) Varlklara, insana zg nitelikler ykleme

D) rneklemelerden yararlanma
ESEN YAYINLARI
E) Alntyla dnceyi pekitirme
6.
(I) htiyar Adam ve Deniz, Ernest Hemingwaye

Nobel dl kazandran romanlarndan biri. (II)
Psikolojik yan ar basan ve sinemaya uyarlanmas neredeyse olanaksz grnen bu roman,
nl bir ynetmence sinemaya uyarlanm. (III)
Filmde, balklkla geinen ihtiyar bir adamn yaam, ilgi ekici bir biimde anlatlm. (IV) Uzun
sredir balk yakalayamayan ihtiyar adamn, son
kez ansn denediinde byk bir balk avlamas
ve onu karaya karmak iin gsterdii insanst
aba, izleyiciyi olduka etkiliyor. (V) htiyar Adam
ve Deniz, izlenmeye deer en iyi filmlerden biri.
8.
Bir yerde yaamay sevmek iin orada mutlaka

anlarnzn olmas gerekli. Yoksa evler souk
birer duvar yn, cadde ve sokaklar yabanclara ait yerlerdir. Size dosta bakmayan bu otobs
duranda ereti ereti beklersiniz. Yeni bir eve
tanmann birok insana hi ekici gelmemesinin nedenleri de aslnda bunlardr. Evin duvarlarnda gemiinizin o ac tatl anlarndan hibir iz
yoktur. Bir tanla i dn karlap dosta iki
ift laf edilmi o eski sokanzla hibir benzerlii bulunmaz bu sokan. Her ey, sesler, renkler
sizin dnzda akp gider gibidir. Bu yzden, hayatnza yeni giren bir yeri benimsemek iin zamana ihtiyacnz olacaktr. Oray sevemezsiniz.
Ta ki an biriktirene kadar.
hangisi yoktur?
A) kilemelere yer verme
B) Karlatrmaya bavurma
Yukardaki parada numaralanm cmlelerin hangisinde znellik yoktur?
C) Birden ok duyuya seslenme
A) I.
E) Birinci kiili anlatmla oluturulma
346
B) II.
C) III.
D) IV.
E) V.
D) Betimleyici gelerden yararlanma
Kaynaka
KAYNAKA
Ahmet Cemal, Sanat zerine Denemeler, Can Yaynlar, stanbul, 2000.
Ahmet Muhip Dranas, iirler, 13. bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2008.
Prof. Dr. Ahmet Topalolu, Dil Bilgisi Terimleri Szl, tken Yaynlar, stanbul, 1989.
Ataol Behramolu, Byk Trk iir Antolojisi, Sosyal Yaynlar, stanbul, 2001.
Attil lhan, Ayrlk Sevdaya Dahil, 12. bask, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul, 2007.
Attil lhan, Elde Var Hzn, 13. bask, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul, 2007.
Behet Necatigil, Edebiyatmzda Eserler Szl, Varlk Yaynlar, stanbul, 1971.
Prof. Dr. Berke Vardar, Aklamal Dilbilim Terimleri Szl, Multilingual Yaynlar, stanbul, 2002.
Birol Vural, Toplum nnde Etkili ve Baarl Konuma, 7. bask, Hayat Yaynlar, stanbul, 2007.
Prof. Dr. Cahit Kavcar - Dr. A. Ferhan Ouzkan - zlem Aksoy, Yazl ve Szl Anlatm, 6. bask, An Yaynlar,
Ankara, 2007.
Ceml Sfi, Vurgun, 9. bask, Ankara.
Cemal Sreya, Sevda Szleri (Btn iirleri), 34. bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2008.
Prof. Dr. Doan Aksan, Anlambilim, Engin Yaynevi, Ankara, 1998.
Prof. Dr. Doan Aksan, Halk iirimizin Gc, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1999.
Prof. Dr. Doan Aksan, Her Ynyle Dil, 4. bask, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2007.
Prof. Dr. Doan Aksan, iir Dili ve Trk iir Dili, 3. bask, Engin Yaynevi, Ankara, 1999.
Doan Gnay, Dil ve letiim, Multilingual Yaynlar, stanbul, 2004.
Doan Gnay, Metin Bilgisi, 2. bask, Multilingual Yaynlar, stanbul, 2003.
Doan Kaya, Anonim Halk iiri, 2. bask, Aka Yaynlar, Ankara, 2004.
Dostoyevski, Su ve Ceza, ev. Celal ner, Alkm Yaynevi, stanbul, 2006.
Edip Cansever, Gelmi Bulundum (Seme iirler), hzl. Bedirhan Toprak, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2008.
Emin zdemir, Eletirel Okuma, Bilgi Yaynevi, 6. bask, Ankara, 2005.
Emin zdemir, Szl Yazl Anlatm Sanat, Remzi Kitabevi, stanbul, 1983.
Emin zdemir, Yaznsal Trler, Bilgi Yaynevi, 5. bask, Ankara, 2002.
Emir ekib Arslan, ttihat Bir Arap Aydnnn Anlar, ev. Halit zkan, Klasik Yaynlar, stanbul, 2005.
Prof. Dr. Enise Kantemir, Yazl ve Szl Anlatm, Engin Yaynevi, Ankara, 1995.
Dr. Erdoan Tanaltay, Sanat Ustalaryla Bir Gn, 2. bask, Tekin Yaynevi, stanbul, 1993.
Faruk Nafiz amlbel, Han Duvarlar (Toplu iirler), 8. bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2007.
Feridun Anda, Yazarn Kitab, Varlk Yaynlar, stanbul, 2004.
Ferit Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, Ankara, 1990.
Haldun Taner, lr se Ten lr Canlar lesi Deil, Cem Yaynevi, stanbul, 1979.
Hilmi Yavuz, Bysn, Yaz! (Toplu iirler), 2. bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2007.
Hilmi Yceba, Hiciv ve Mizah Edebiyat Antolojisi, 3. bask, Milliyet Datm, stanbul, 1976.
Homeros, lyada, ev. Azra Erhat - A. Kadir, 21. bask, Can Yaynlar, stanbul, 2006.
nci Enginn, Ahmet Hamdi Tanpnar Btn iirleri, Dergh Yaynlar, stanbul, 1989.
Prof. Dr. smail etili, Metin Tahlillerine Giri-I iir, 4. bask, Aka Yaynlar, Ankara, 2006.
smet zel, iir Okuma Klavuzu, 6. bask, le Yaynlar, stanbul, 2000.
349
Kaynaka
Kemal Garipolu, rnekli Kompozisyon Bilgileri, Serhat Yaynevi, stanbul, 1983.
Prof. Dr. Leyl Karahan, Trkede Sz Dizilimi-Cmle Tahlilleri, Aka Yaynlar, Ankara, 1999.
Mehmed Akif Ersoy, Safahat, Akpnar Yaynevi, stanbul, 1987.
Do. Dr. Mehmet Arslan - Yrd. Do. Burhan Paacolu (Hazrlayanlar), Letaif-i Hoca Nasreddin, Sivas, 1996.
Mine Mengi, Divan iiri Yazlar, Aka Yaynlar, Ankara, 2000.
Muhittin Bilgin, Anlamdan Anlatma Trkemiz, 2. bask, An Yaynlar, Ankara, 2006.
Murat Gedizli, Syleyebilmek, 2. bask, ule Yaynlar, stanbul, 2005.
Nazm Hikmet, Kuvyi Milliye (iirler 3), 10. bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2008.
Necip Fazl Ksakrek, ile, Byk Dou Yaynlar, stanbul, 2000.
mer Asm Aksoy, Dil Yanllar, 4. bask, Adam Yaynlar, stanbul, 1991.
mer Lekesiz, Yeni Trk Edebiyatnda yk I, Kakns Yaynlar, stanbul, 1997.
Peyami Safa, Dokuzuncu Hariciye Kouu, Alkm Yaynevi, stanbul, 2004.
Do. Dr. Ramazan Kaplan, Yard. Do. Dr. Canan leri, Yard. Do. Dr. Ali ztrk, Edebiyat Bilgi Ve Kuramlar,
T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar.
Recaizade Mahmud Ekrem, Araba Sevdas, hzl. Hseyin Alacatl, 5. bask, Aka Yaynlar, Ankara, 2005.
Recaizade Mahmud Ekrem, Araba Sevdas (Sadeletirilmi metin), hzl. Aslhan Diner, Aka Yaynlar,
Ankara, 2005.
Ruen Eref naydn, Diyorlar ki, hzl. emseddin Kutlu, 3. bask, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 2000.
Dr. Sakin ner, rneklerle Kompozisyon Sanat, Yuva Yaynlar, stanbul, 2005.
Seyit Kemal Karaaliolu, Szl Yazl Kompozisyon Sanat, 32. bask, nklap Kitabevi, stanbul.
Sabahattin Kudret Aksal, Gemile Gelecek, ada Yaynlar, stanbul, 1978.
Prof. Dr. kr Elin, Trk Edebiyatnda Tabiat, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1993.
Tahsin Banguolu, Trkenin Grameri, 3. bask, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1990.
Turgut Uyar, Ge Bakma Dura (Seme iirler), hzl. Bedirhan Toprak, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2008.
Trk Dil Kurumu, Trk Dili Gezi zel Says, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1973.
Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1988.
Trk Dil Kurumu, Yazm Klavuzu, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2005.
nsal znl, Edebiyatta Dil Kullanmlar, Multilingual Yaynlar, stanbul, 2001.
Yaar Kemal, nce Memed I, 15. bask, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2008.
Prof. Dr. Zeynel Kran - Prof. Dr. Aye (Eziler) Kran, Dilbilime Giri, 2. bask, Sekin Yaynclk, Ankara, 2002.
Prof. Dr. Zeynel Kran - Prof. Dr. Aye (Eziler) Kran, Yaznsal Okuma Sreleri, 3. bask, Sekin Yaynclk,
Ankara, 2007.
Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Trkiye Trkesi Grameri, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2003.
AnadoluJet Magazin dergisi (Muhtelif saylar), nfomag Yaynclk, stanbul.
Atlas dergisi (Muhtelif saylar), Doan Burda Rizzoli Dergi Yaynclk, stanbul, 2002.
Radikal gazetesi Kitap eki (Muhtelif saylar), stanbul.
Skylife dergisi (Muhtelif saylar), nfomag Yaynclk, stanbul.
Zaman gazetesi Kitap Zaman eki (Muhtelif saylar), stanbul.
350

9 Dil Anlatim Ka (2013) Internet

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9 Dil Anlatim Ka (2013) Internet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

9.

Dizgi, Grafik, Tasarm

Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

Bu kitap 9. Snf Dil ve Anlatm retim Program esas alnarak hazrlanmtr.

1. Bilgi-yorum sorular: Bu tr sorularda rencilerin bilgi ve yorum glerinin llmesi hedeflenmi,

3. Doru-yanl sorular: Bu blmde rencilerden sorularda verilen bilgileri doru-yanl kelimeleriyle

7. Bulmacalar: lme-deerlendirme blmlerinin sonuna konan bulmacalarda nitelerde ele alnan

Bu kitabn hazrlanmas srecinde bilgi ve tecrbelerini benden esirgemeyen kymetli meslektam ve

ATATRKN GENLE HTABES

Bastn yerleri toprak! diyerek geme, tan:

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed?

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Ruhumun senden, lhi, udur ancak emeli:

1. NTE: LETM, DL VE KLTR ..................................................................................................9

2. NTE: DLLERN SINIFLANDIRILMASI VE

3. NTE: SES BLGS VE TELAFFUZ (SYLEY) .........................................................................71

4. NTE: KELME BLGS ...............................................................................................................107

1. Basit Kelime ................................................................................................................................. 191

5. NTE: CMLE BLGS ................................................................................................................221

6. NTE: PARAFRAF BLGS .........................................................................................................285

letiim, Dil ve Kltr

2. Alc: letinin sunulduu kiiye alc denir. Bir

nsan, doas gerei, duygu, dnce, hayal,

3. Kanal: letilerin gnderilmesi iin kullanlan

letiim; duygu, dnce, hayal, bilgi, ama,

nsanolu iletiim ihtiyacn karlamak iin en

letilerin oluturulmasnda kullanlan gsterge,

letiim, Dil ve Kltr

Bir nesne, grn ya da olgunun, kendi dnda bir baka

Sz gelimi kitap kelimesi bir dil gstergesidir.

letiim, Dil ve Kltr

eklik (Trkiyede trafik kazalarnn artmas), drt dil

Mutfaktan gelen yank kokusu

Gkyzndeki kara bulutlar

letiim, Dil ve Kltr

Tehlike ve alarm iaretleri, gemilerde kullanlan

2. Belirtke: letiim kurma, ileti aktarma, bilgi

letiim, Dil ve Kltr

Yapsalc dil bilimin kurucusu

Prof. Dr. Doan Aksan, lkemizdeki dil bilimi almalarna nemli

Uak ya da helikopterden grlmesi iin yerde

4. Simge: Uzlamaya bal olarak kavramlarn

letiim, Dil ve Kltr

bundan ok daha nce yaam olmas, dillerin nasl

Bunu bir rnekle aklayalm: Bir nesne olan

rnlerin kullanma klavuzlarnda, gazetelerdeki

de kullanlabilir ve bir uzlama sonucunda herkesin

y karlayan ayr bir gsteren,

Dil, sadece somut dnyay anlamlandrmada

ayr bir kelime vardr.

Dillerin nasl doduu, konumann ne zaman

letiim, Dil ve Kltr

Propaganda amal siyasi sylevlerde ve metinlerde, reklam metinlerinde, hukuki metinlerde, el

6. Dilin iirsel (poetik, sanat) ilevi: Bir iletinin

4. Dilin kanal kontrol ilevi: Bir ileti, iletiimin

5. Dilin dil tesi ilevi: Bir iletinin konusu dilin

mgeye ve kurmacaya dayal metinlerde

Bir metinde ya da konumada dil

Bu kitap 315 sayfadan oluuyor. (Gndergesel ilev)

letiim, Dil ve Kltr

geliyem, celiyrem, celeyrum eklinde telaffuzlarnn

Lehe ve iveler zamanla kendi yaz dillerini

Bir dille o dilin leheleri arasnda ses, yap, sz