Genel Mdr

Temel Ate
Genel Koordinatr

Akn Ate
Eitim Koordinatr - Editr

Nevzat Asma
Eitim Koordinatr Yardmcs

Halit Byk

Dizgi, Grafik, Tasarm

Esen Dizgi Servisi
Grsel Tasarm
Muhteber Bozba

Bu kitabn tm haklar yazarna ve Esen Basn Yayn Datm Limitet irketine aittir. Kitabn tamamnn ya da
bir ksmnn elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr.

steme Adresi
ESEN BASIN YAYIN DAITIM LTD.T.
Bayndr 2. Sokak No.: 34/11-12 Kzlay/ANKARA
Telefon: (0312) 417 34 43 417 65 87
Faks: (0312) 417 15 78
ISBN : 978 975 6913 71 1

Bask

Bahekap Mah. 2460. Sok. Nu.:7

06369 amaz / ANKARA
Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)
www.tunamatbaacilik.com.tr
Sertifika No: 16102

Bask Tarihi
2012 VIII

www.eseny ayinlari.co m.tr

1.
NTE

ATOMUN YAPISI
1. BLM : ATOM VE ELEKTRK
2. BLM : ATOM MODELLERNN TARHSEL GELM
3. BLM : KUANTUM MEKANNN GELM
4. BLM : ATOMUN KUANTUM MODEL
5. BLM : BAIL ATOM KTLES YAKLAIMI VE MOL KAVRAMI

Nkleer atom modelinin gelitirilmesi bilimsel metoda, sistematik srece ve bilimsel sorgulamaya iyi bir rnektir. Bilimsel metot,
admlar dizisi olarak ele alnabilir. lk adm ise, incelemek istenilen metaryali temsil eden kk bir rnek zerinde lmler, gzlemler
yaparak veri toplanmaktadr. Veri dizilerinde gzlenen dzenlilikler, bilimsel kanun olarak formle edilebilir. Bu, gzlemlerin iyice
snflandrlm bir zetidir.
kinci admda hipotez gelitirilir. Hipotezler, en temel kavramlardan yararlanarak, kanunlarn mmkn olabilen aklamalardr. Gzlem,
ayrntlara dikkatli bir yaklam gerektirir; oysa hipotez gelitirmek, nsezi, hayalgc ve yaratclk ister. rnein, Dalton atomlar tek tek
grmediyse de onlar hayal edebildi ve atomlarn hakkndaki hipotezini formle edebildi. Bu muhteem bir nsezi idi ve dier insanlarn
dnyamz yeni bir bak as ile alglamasna yardmc oldu.
Bir hipotez gelitirildikten sonra bu hipotezi kantlayacak deneyler tasarlanr ve dikkatle kontrol edilen testler uygulanr. Deneyler
ounlukla yaratclk ve bazen de iyi bir ans gerektirir. Eer tekrarlanarak deneylerin sonular o konudaki hipotezi destekliyorsa, bu
defada bir teori formle edilir.

ATOM VE ELEKTRK
1. ELEKTRKLENME DENEYLERNDEN ATOMA
2. FARADAY ELEKTROLZ DENEYLER VE ATOM ALTI PARACIKLARI
3. ELEKTRONUN KEFNN TARHSEL GELM
4. ELEKTRONUN KTLESNN VE YKNN BULUNMASI
5. ATOMDA ELEKTRONUN YK LE POZTF YKLER ARASINDAK LK
6. ATOMUN PROTON SAYILARININ DENEYSEL OLARAK BELRLENMES

M. 460370 yllar arasnda yaam olan Democritus Maddenin

daha kk paralara ayrlmasna kadar blnebilir olduu fikrini
savunan dnrdr. Democritus, maddenin blnmez en kk
yap talarnn olduuna inanyordu. Bu paracklara blnmez
anlamnda atomus adn verdi. Democritusa gre, atomlar hi
yoktan oluturulamaz, paralanamaz ve yok edilemezelerdir.
Democritusa gre;
Madde, iinde atomlarn hareket ettii uzay boluundan
ibarettir.
Atomlar kat ve homojendirler, yok olmaz ve blnmezler.
Farkl maddelerin atomlarnn hacimleri ve ekilleri de
farkldr.
Democritusun atom hakkndaki grleri o zaman iin kabul
grmedi. Aristotalesin maddenin 4 temel geden olutuu fikri
2000 yl kabul grd. Maddenin hava, su, toprak ve ateten
olutuu dncesi 1700l yllarn ortalarna kadar hkm srd.

1. BLM

Atomun Yaps

1.

ELEKTRKLENME DENEYLERNDEN ATOMA

2.

FADARAYIN ELEKTROLZ DENEYLER

Ynl kumaa srtlen bir ebonit ubuk ya da

Atomun yapsn anlamada yol alnmasn sala-

ipek kumaa srtlen bir cam ubuk, saman p,

yan nemli almalardan biri maddenin elektirk yk-

kk kat paras gibi hafif cisimler ekme zellii

l paracklardan olutuunu gsteren deneylerdir.

kazanr. Bu zellii anlatmak iin birbirine srtlen ci-

Bunlarn banda Faradayn elektroliz deneyleri gelir.

simler elektriklenmitir ya da elektrik yklenmitir

Michael Faraday 1830larda kimyasal bileiklerin su-

denir. Elektrik szc kehribarn Yunanca ad olan

lu zeltisinden elektrik akm geirmitir. Michael Fa-

elektrondan tremitir.

raday sulu zeltisinden elektrik akm geirilen maddenin kimyasal yapsnda deiiklik meydana geldi-

Herhangi bir cismi baka bir cisme srterek elek-

ini saptamtr. Maddenin elektriksel yaps hakkn-

triklemek mmkndr.

da ipular elde etmitir. Michael Faraday, elektrik

akm uygulanan maddelerin bileenlerine ayrarak
anot ve katot olarak nitelenen elektrotlarda toplandn gstermitir. Faraday bir elementin eitli bileiklerinin, ayn kaplardaki zeltilerinden, elektrik akm
geirdiinde elektrotlarda toplanan madde miktarnn devreden geen akma bal olarak arttn be-

Salarmz kuru iken taradmzda, hem salarmzn hem de taran elektriklendiine ahit oluruz.
zellikle naylon bir gmlek zerine giyilen yn kazak karlrken, trt sesleriyle birlikte, karanlkta ise
evreyi aydnlatacak lde gmlekle kazak arasndaki kvlcm atlamalarna tank olunur. Bu durum kazak karlrken yn ile gmlein srtnmesinden ileri gelir. Bu rnekler oaltlabilir. Ynl kumaa srtlen ebonit ubuun, kk kat paralarn nce

ESEN YAYINLARI

lirlemitir. Dier taraftan, farkl elementlerin bileiklerinin zeltisinden elektrik akm geirildiinde, toplanan elementlerin miktarlar arasnda bir dzenlilik olduunu gzlemlemitir. Bunun daha iyi anlalmas
iin elektroliz ve Faraday elektroliz yasalar hakknda
bilginin olmas gerekir.
Elektroliz
Teknikte birok metal, elektrik enerjisi kullanarak
elde edilir. Elektrik enerjisi kullanarak yaplan bile-

uzaktan ekip tuttuu grlr. Sonra kk kat par-

ikleri elementlerine ayrtrma ilemine elektroliz

alar, ubuktan itilircesine uzaklap giderler. Bu ve

denir. Elektroliz edilecek madde sv veya zelti ha-

buna benzer gzlem ve deneyler aadaki sonula-

linde olmaldr. En nemlisi ise elektroliz edilecek s-

ra gtrmtr;

v veya zelti halindeki madde elektrik akmn iletmelidir. Elektrolizde kullanlan iletken sv veya zelti halindeki maddelere elektrolit denir. Madde elek-

1. Maddelerin elektrikle ykl hale gelmesi,

trik akmn iletmiyorsa bu zellii kazandrmak iin

maddenin dolaysyla atomun yapsnda

baka madde eklenir. Elektrolizde zeltiye, genellik-

elektrik yklerinin olduunu gsterir.

2. Maddenin yapsndaki elektrik yklerinin
hareket ettiini gsterir.
3. Maddenin yapsnda iki tr elektrik yknn
olduunu gsterir.

le zeltiden etkilenmeyen iki metal ubuk daldrlr.

Elektrolit sv veya zeltilere daldrlan metal ubuklara elektrot denir. G kaynann art ucuna balanan elektrot anot, eksi ucuna balanan elektrot ise
katot olarak adlandrlr.
7

Atomun Yaps

Faradayn elektroliz deneyleri ve bu deneyler-

den elde edilen sonular bilim adamlarn aadaki

Katot

Anot

Elektriin paracklardan meydana geldiini,

ndirgenme

Ykseltgenme

sonulara gtrmtr;
Katyonlar

Maddenin yapsnda elektrik yklerinin olduunu

ve bu elektrik yklerinin paracklar halinde tanabilecei,

Anyonlar

Bir atomun ancak belirli bir miktar veya bu miktarn katlar kadar elektrik yk tayabilecei,

Elektron ak

Bu elektrik ykl paracklarn btn atomlarda

ayn olduunu,

Akm kayna

Bir atomun bazen bir, bazen iki veya parack

Katyonlar art ykl olduu iin eksi ykl olan

tayabilecei,

katot tarafndan ekilir. Katyonlar katoda gider. Ka-

Atomlar, elektrik yklerine sahip olduu iin,

totta toplanan art ykl iyonlar elektron alarak yk-

elektrii oluturan taneciklerin atomun yapsnda

sz hale gelir, ntrleirler. Saf element olarak a-

bulunmas gerektiidir.

a km olur. Aa kan maddeler kat ise elektro-

Tm bu sonulardan hareket eden Faraday, Sto-

da yaparak elektrodun kaplanmasn salarlar. A-

ney, Crooks ve Hemholtz gibi bilim adamlar atomun

yapsn anlamaya yardm eden en nemli almala-

ler kapal bir kapta su zerinde toplanabilir. Anyon-

rn yapmlardr.

lar eksi ykl olduu iin art ykl olan anot tarafndan ekilirler. Anyonlar anota gider. Anotta toplanan
eksi ykl iyonlar elektron vererek ntrleirler. Aa km olurlar.
Aa kan maddeler genellikle gaz halinde olur.
Bunun iin kapal bir kapta su zerinde toplanmalar
salanabilir.
Faraday Elektroliz Kanunlar
Elektroliz ile ilgili Faraday kanunlar aadaki gibi zetlenebilir,

ESEN YAYINLARI

a kan madde gaz ise ortam terk eder. Bu madde-

Bu almalar sonucunda maddenin yapsnda

elektrik ykl paracklarn varl ispatlanmtr. Bu
almalarn bazlar devamndaki konu balklarnda
aklanacaktr. Katot nlar, kanal nlar, Xnlar,
_ tanecikleri salmas deneyleri gibi.
3.

ELEKTRONUN KEFNN TARHSEL GELM

Faraday elektroliz deneylerinden sonra, havas

boaltlm bir cam borunun iki ucuna bir doru akm

retici balam, negatif ucun bal olduu elektroda katot, pozitif ucun bal olduu elektroda da anot
adn vermitir. Daha sonra tp, dk basnta bir
gazla doldurup tpe yksek bir gerilim uygulandn-

1. Ayn miktar elektrikle elektroliz edilen bir metalin farkl bileiklerinden elde edilen metalin

da, katottan kan bir nn bir parldama yaparak

anoda doru hareket ettiini gzlemitir.

ktleleri arasnda basit bir katl oran vardr.

2. Ayn miktar elektrikle baka baka bileikler elektroliz edilirse elektroliz sonucu top-

+
Anot

Katot

lanan maddelerin mol saylar arasnda tek

sayl basit bir oran vardr.
3. Herhangi bir elektroliz devresinden 1 Fara-

1850lerde yaplan bu almalar dier bilim adam-

daylk akm getii zaman her elektrotta

larna temel tekil etmitir. 1858de Juilius Plucker, Fa-

1 edeer gram madde aa kar.

radayn kulland bu tpn yanna bir mknats getirerek oluan nlar gzlemleyip bu nlarn manyetik

Atomun Yaps

alandaki davranlarn ilk kez inceleyen bilim adam-

Thomson yapt deneylerden aadaki sonula-

dr. Bu deneme ile Plucker katot yaknlarnda grd-

r karmtr.

parlak yeil k lekelerinin yerini mknats kullanarak deitirmeyi baarmtr. Fakat daha ileri seviyede inceleme yapamamtr.

1. Inlar tanecikli tabiattadr. Elektriksel alanda

1870lerde Sir William Crooks tarafndan detayl

(+) plaka tarafndan ekilmekte () plaka ta-

olarak incelenmitir. Gelitirdii vakumlu tp ierisin-

rafndan itilmekte olduklarndan ykleri nega-

de gazlarn elektrikle etkileimi sonucu ortaya kan

tiftir. Bu negatif ykl taneciklere elektron

davranlarn inceledi. Tpteki elektrotlara yksek

ad verilmitir.

gerilim uyguladnda tpn cam eperinde saryeil

2. Bu negatif ykl tanecikler, boalma tpnde

fluoresan k yansmasn gzlemler. Tpn ortasna

bir nesne yerletirdiinde ise bu nesnenin grnts-

bulunan elektrotlarn ve gazn cinsine bal

nn tpn sonunda bir glge olarak olutuunu belir-

deillerdir. yleyse tm maddelerin yapsnda

ler. Bunu tp iinde baz nlarn olumasna balar.

elektron bulunmaktadr.

Daha sonraki yllarda bu nlara katot nlar ad ve-

3. Elektronun yknn ktlesine oran,

rilir. W. Crooks tarafndan yaplan detayl aratrmalar

e/m, 1,758.108 kulon /g dir.

sonucunda aadaki sonulara varlr.

Inlarn hangi elektrottan olutuunu anlamak

Daha sonra elektron denen negatif ykl evrensel

anot tarafnn karanlk, katot tarafnn aydnlk olduu grlr.

Katot nlar tpnde, elektrotlar arasnda bir frldak konulursa, anot tarafnda hareket ettii tespit edilir.

ESEN YAYINLARI

iin, iki elektrot aras bir kartonla blndnde,

taneciin yk Millikan tarafndan, mehur ya damlas deneyi ile, 1,602.1019 kulon olarak tayin edilmitir. Bu deer e/m de yerine konduunda bir elektronun mutlak ktlesi 9,11.1028g olarak bulunur. Bu
ktle en hafif atom olan hidrojeninkinden 1840 defa
daha kktr.

Inlar dorusal yolla yaylr.

Tpteki nlar, bir mknatsn kutuplar arasndan
geirilirse, mknatsn (+) kutbuna doru saparlar. O halde nlar () elektrikle ykldrler.
Faraday ve dier bilimi insanlarnn almalarn-

4.

ELEKTRONUN KTLESNN VE YKNN

BULUNMASI
ngiliz fiziki J.J. Thomson, katot n tp ve

dan hareket eden George Johnstone Stoney elektir-

elektromanyetik kuram hakkndaki bilgi ve tecrbele-

in negatif taneciklerden ibaret olduunu bu tanecik-

rini kullanarak, tek bir elektronun elektriksel yknn

lerin atom yapsnda da bulunduunu ileri srm;

ktlesine orann 1,758.108 C/g olarak belirlemi-

1891de bunlar elektron olarak adlandrmtr.

tir. Daha sonra, Amerikan Fiziki R.A.Millikan, 1908

Bilim adam J.J. Thomson 1897 ylnda bu nlarn karakterini aklamak bakmndan, J. Pluckeri izleyerek nlarn elektriksel ve manyetik alanlardaki
davranlarn inceledi. J.J. Thomson yapt inceleme sonucunda nlar oluturan taneciklerin elektriksel alanda sapma miktarnn paracn elektrik yk ile doru orantl, ktlesi ile ters orantl olduunu
tespit etti. Bu bilgilerden yararlanarak Stoneyin elektron dedii tanecikler iin e/m deerini hesaplamtr.

1917 yllar arasnda yapt deneylerde, bir elektronun yknn 1,6022.1019C olduunu bulmu ve
bu verilerden bir elektronun ktlesi aadaki gibi hesaplanmtr;
Bir elektronun ktlesi =
me =

yk
yk/ktle

1, 6022.10 19 C
e
& me =
e/m
1, 758.10 8 C/g

me = 9,11.1028 g
9

Atomun Yaps

5.

ATOMDA ELEKTRONUN YK LE POZTF

deer, tpte hidrojen gaz kullanldnda elde edil-

YKLER ARASINDAK LK

mitir. H+ iyonlar yani protonlar iin yk +1,6.1019

kulon, ktle 1,67.1024 gramdr. Bu ktle bir elektron

Elektronlar, reteten elde edilirler. O halde re-

ktlesinin 1840 katdr. 1910 ylnda, Ernest Rut-

tete, negatif ykl elektronlar vardr. Atom sadece

herford ve arkadalar atomun yapsn incelemeye

elektronlardan meydana gelseydi, iki tanecein bir-

karar verdiler. Gerekletirdikleri _ tanecikleri sal-

birini itmesi gerekirdi. Oysa, atomlardan oluan mad-

mas deneyinin sonularndan yola karak; atomdaki

deler ntrdr.

art yklerin tmnn, atomun iinde youn ve merMadde, dolaysyla maddeyi oluturan atomlarn,

kezi bir ekirdekte odaklandn nerdi. ekirdekte ki

elektrike ntr olduklar gz nnde tutulacak olur-

art ykl taneciklere proton ad verilir.

sa, elektronlarla ntrleecek sayda pozitif elektrik

Rutherford ve dier aratrmaclar atom ekirde-

miktarnn atom iinde olmas gerekir. Eer katot

inde, dier bir atom alt tanecik bulunmas gerekti-

nlar tpnde stnde delikler alm bir katot kul-

ini dndler. Bunun kant 1932de Jamas Chad-

lanlrsa, tpn katot arkasnda kalan yzeyinde ve

wick tarafndan saland. Chadwick ince bir berilyum

katot nlarna ters ynde, ikinci bir ldama grlr.

levhasnn _ tanecikleri ile bombardman ettiinde,

nk tpte elektron akm srasnda katottan frla-

berilyum metali _ nlarna benzeyen ok yksek

onlarn elektron kaybetmesine ve pozitif ykl paracklar haline gelmesine yol aarlar. Bu paracklar
katot tarafndan ekilir ve bir ksm katot zerindeki
deliklerden geerek, tpn yzeyine arpp ldama
yaparlar. Bunlara pozitif nlar veya kanal nlar
denir. Kanal nlar ilk defa 1886da, Eugen Goldste-

ESEN YAYINLARI

yan elektronlar, ntral gaz atomlar ile arparak,

enerjili nlar yaymlad. Daha sonraki deneyler, bu

nlarn protonun ktlesinden biraz daha byk bir
ktleye sahip, elektrik yk tamayan ntr taneciklerden olutuunu gsterdi. Chadwick bu taneciklere
ntron adn verdi.
Atomda bulunan ntron, proton ve elektronlarn
zelliklerinin belirlenmesi, atomun temel tanecikleri-

in tarafndan gzlenmitir.

nin kefini tamamlamtr. Bu taneciklerin konumu ve

birbiriyle olan ilikileri aydnlatmak iin modeller geli+
+
Anot

+
+

tirilmitir. J.J. Thomson bir model nerdi.

+
+
+

Katot

Kanal nlarnn elektriksel ve magnetik alanda sapmalar, W.Wien ve J.J. Thomson tarafndan
incelenmi ve pozitif tanecikler iin e/m deerleri
bulunmutur. Tp iinde kullanlan gazn trne gre
deikenlik gsteren e/m deerleri iinde en nemli
10

Bilim evrelerinde bu model Thomsonun zml kek modeli olarak bilinir. Thomson, atomu iinde
bamsz negatif ykl elektronlarn dolat pozitif
ykl bir kreden ibaret gibi dnd.

Atomun Yaps

6.

ATOMUN PROTON SAYILARININ DENEYSEL

tin atom numaras ile izgi frekansnn karekk ara-

OLARAK BELRLENMES

snda doru orant olduunu belirledi. Baka bir ifade ile elementler, atom numaras artna gre dizil-

ngiliz fiziki Henry Gwyn Jeffreys Moseley ele-

diinde spektrum izgisine ait frekansn karekknn

mentlerin X-nlar spektrumlar zerinde baz al-

bir elementten dierine gittike sabit bir miktarda art-

malar yapmtr. X-nlar kullanarak deiik element-

tn tespit etti.

lerinin farkl X-nlar spektrumunu elde etmitir. Her

elementin sadece birka karakteristik spektral izgi ieren X-nlar spekturumu olduunu grmtr.

87

4.109

Spektral izgilere Fraunhofer denir.

75

3.109

Elde ettii bu spektrumlar atomlarn bilinen

deerlerine gre sraladnda en uygun sralamann

61

2.109

ekirdekteki pozitif tanecik saysna, yani proton saysna gre olduunu grm ve elementlerin karak-

85

72

43

1.109

teristik izgilerinin proton saylarnn bir fonksiyonu

olduunu ortaya koymutur.

V
Cr
Mn

ESEN YAYINLARI

Ti

20

30

40

50

60

70

80

90

Elementlerin atom numaras artna gre spektrum

Ca
Sc

10

izgisi frekansnn karekk ile deiimi

Moseley, X-nlar spekturumuna dayanarak

elementlerin atom numaralarn doru bir ekilde belirledi.

Fe
Co
Ni
Cu
Pirin

Moseleyin almalarna dayanlarak periyodik

yasa, Elementlerin fiziksel ve kimyasal zellikleri atom numarasnn periyodik ilevidir. eklinde tekrar tanmlanmtr.

X-nlar analiz sonucu elde edilen baz elementlerin

Moseley atomda bir elementten dierine gidil-

fraunhofer izgileri

dike artan temel bir nicelik bulunduunu ifade

ederek bu niceliin ancak merkezdeki art yk-

Ayrca spektrumda dikkat eken bir nokta ikiden

l ekirdein yk olabileceini de belirledi.

fazla izginin grld yerlerde rnek maddenin

safszlk ierdii anlalr. Bakr-inko alam olan
prin, iki Cu iin, iki de Zn iin spektrum izgileri gstermektedir.
Atom numaras 13 ile 79 arasnda olan 38 elementin X-nlar spekturumunu inceleyen Moseley,
her element iin o elemente karlk gelen karakteristik spektrum izgilerini kullanmtr. Sonuta elemen11

ATOM MODELLERNN TARHSEL GELM

1. THOMSON ATOM MODEL
2. RUTHERFORD DENEY
3. ELEKTROMANYETK IIMA
4. IIIN KL DOASI
5. ATOM SPEKTRUMLARI
6. BOHR ATOM MODEL

Teori, kanunun formal aklamasdr. Bir teori, bazen bir model

yardmyla aklanabilir. Model, incelenen cismin basite indirgenmi
eklidir. Teoriler ve modeller deneylerle test edilmeli ve deney
sonularna uymayan kesimlerde gerekli dzeltmeler yaplmaldr.
Gnmzde atom modeli, pek ok formlasyonlarn ve art arda
yaplan dzeltmelerin sonunda olmutur. Bugn ulalan bilgi birikimini bilim adamlarna borluyuz. Bilim adamnn sahip olmas
gereken zelliklerden biri aklclktr. Aklcl esas alan bilim adam;
pein hkmlerden, ahsi grlerden uzak kalarak gerekleri elde
etmek iin alr, gzlem ve deneye deer vererek hedefine adm
adm ilerler ve yapc sonulara ulamaya alr. Aksi halde pein
hkmlerle hareket edenlerin bilim adam dahi olsalar getirecekleri
bir yenilik yoktur. Bilim adam geni dncelidir. Bulduu verileri
kullanarak yeni kefedecei eylere kap aar, ezbercilikten syrlr,
sezgileri ile devreye girer. Bilim adam sabit fikirli deildir.

2. BLM

Atomun Yaps

1.

THOMSON ATOM MODEL

J.J. Thomsonun bu kuru zml kek benzeri

atom modeli uzun yllar atom kuram olarak kabul gr-

Sir Joseph John Thomson (1856 - 1940)

d. Thomson atom modeli atomdaki () yklerin oldu-

Bilinen adyla Joseph

unu gstermesi ve (+) yklerin bulunmas gerektii-

John Thomson ngiliz fi-

ni ngrmesi bakmndan ok nemlidir. Ancak () ve

ziki. Elektronu, izotop-

(+) yklerin korunumunu doru tespit edememitir.

lar ve ktle spektromet-

Ntronlarn varln belirleyememitir.

resini kefetmitir. Gazlarn elektrik iletkenlii

2.

zerine yapt alma-

RUTHERFORD DENEY
1895te Wilhelm Rontgen katot nlarnn, cam

lardan dolay Nobel fizik

ve metallerin doa d n yaymasna neden oldu-

dln almtr. i gaz

unu grd. Yaymlanan bu yksek enerjili radyas-

dolu cam tp ierisin-

yon maddenin iinden geebiliyor, fotoraf filmi lev-

den geen elektrik ak-

halarn karartyor ve eitli maddelerin fluoresan k

m zerinde alrken,

yaymalarna neden oluyordu.

nlarn tpn negatif

Bu nlar bir mknats etkisi ile saptrmadn-

kutbundan geri geldiini

dan, katot nlar gibi ykl tanecikler deildi. Rnt-

grm ve bunlara zerrecik adn vermitir. Daha son-

gen bu nlara X - nlar adn verdi. Rntgenin bu

ra zerreciklere elektron denmitir.

ru zml kek benzeri atom modelini nerdi. J.J

Thomson Atom Modeli zetlenirse aadaki maddeler ortaya kar.

denin fluoresan zelliklerini incelemeye balad. TaESEN YAYINLARI

J.J. Thomson bilgi birikiminden yararlanarak ku-

buluundan hemen sonra, Antonie Becquerel, madmamen bir tesadf sonucunda Becquerel, kaln katla sarlm fotoraf filmi levhalarnn bir uranyum
bileiinin etkisinde katot nlar olmadan da karardn fark etti. Uranyum bileiinden kaynaklanan bu
nlar yksek enerjili idi ve mknats ile saptrlam-

1. Atomlar (+) ykten olumu krelerdir. Elek-

yorlard. stelik kendiliinden oluuyorlard. Becque-

tronlar bu krenin iine homojen dalmtr.

relin rencilerinden Maria Curie, kendiliinden ta-

2. Bir kre eklinde olan atomun yarap yaklak 108 cm dir.

3. Atomda (+) yk ntrletirecek miktarda ()
yk bulunur. Atom ntrdr.
J.J. Thomsonun tanmlad atom modelinin ekli izilecek olursa aadaki ekil ortaya kar.

inden radyasyon yaymlayan herhangi bir elemente

radyoaktif element denir.
Daha sonraki aratrmalar uranyum gibi radyoaktif maddelerin bozunmas ya da paralanmas ile
tr n olutuunu belirlediler. Bu nlardan ikisi art
ve eksi ykl levhalar tarafndan saptrlr.

necik veya n yaymlamas olgusunu belirtmek

zere radyoaktif terimini nerdi. Bu nedenle kendili-

Kurun blok

Eksi yk tm kre
zerinde dalmtr.

Thomson Atom Modeli

a
`

Bu model zml kek e benzer. Elektronlar homojen olarak pozitif ykl kre ierisinde gmlm gibidir.

+
Radyoaktif madde

13

Atomun Yaps

Ernest Rutherford (1871 - 1937)

Alfa (_) nlar, alfa tanecikleri ad verilen art ykl taneciklerden olumaktadr ve bu nedenle de
art ykl levha tarafndan saptrlrlar. Beta (`) nlar, beta tanecikleri, elektronlar olup eksi ykl levha tarafndan saptrlrlar. nc eit radyoaktif ma, gama (a) nlar ad verilen yksek enerjili nlardan oluur. Gama nlar yksz olup, dsal bir
elektrik veya manyetik alan tarafndan etkilenmezler.
Thomson ile alm olan Ernest Rutherford,
_ taneciklerini kullanarak atomun yapsn incelemeye karar verdi. Meslekta Hans Geiger ve rencisi
Ernest Marsden ile birlikte, Rutherford bir dizi deney
yapt. Bu deneylerde radyoaktif bir kaynaktan kan _
taneciklerinin arpaca hedef olarak ok ince bir altn ve baka metal yapraklar kulland.

Yeni Zelandal ngiliz Nkleer fiziki.

1908 yl Nobel Kimya dl sahibi. Atomun ekirdeini ve
bir ok zelliini ilk
defa kefeden bilim
adamdr.

Radyas-

yon hakknda almalar yapmtr. _, `

ve a sembollerini ilk
olarak kullanan bilim
adamdr. _ mas-

Altn yaprak

nn helyum ekirdei, ` masnn ise elektron ierdi-

_ tanecikleri
kayna

ini bulmutur. Bu almasndan dolay Kimya Nobel

dln almtr. 1911de atomun ktlesinin ounu

Yark
Grnt ekran

Taneciklerin bir altn yaprak tarafndan salmasn

lmek iin Rutherfordun tasarlad deney dzenei

Deneylerinde _ taneciklerinin ounun metal yapraklarn iinden sapmadan ya da ok az sapma yaparak getiini grd. Fakat zaman zaman baz _ taneciklerinin byk bir a ile sapma yaptn da fark et-

ESEN YAYINLARI

iine alan ekirdek kavramn ortaya att.

Rutherford Atom Modeli

Rutherfordun oluturduu modele atomun byk
bir ksmnn boluktan olutuunu neriyordu. Byle
bir yapda _ taneciklerinin ou altn yaprann iinden sapmadan ya da ok az sapma yaparak geebilirdi. Rutherford atomundaki art yklerin tmnn,

ti. Hatta bazen _ tanecii geldii yne doru geri te-

atomun iinde youn ve merkezi bir ekirdekte odak-

piyordu.

landn nerdi. Bylece salma deneylerinde, herhangi bir _ tanecii bir atomun ekirdeine yaklatnda byk bir itici kuvvetle kar karya kalyor ve
byk bir sapma yapyordu. Ayrca, dorudan doruya bir ekirdee doru hareket eden bir _ tanecii hareket ynn tam tersine evirecek kadar byk bir
itici gce maruz kalacakt.
ekirdekteki art ykl taneciklere proton ad verilir.

Altn yapran iinden geen ve ekirdek tarafndan

saptrlan _ taneciklerinin bytlm grnm

_ tanecikleri salmas deneyinin sonularn aklayabilmek amacyla, Rutherford atom yaps iin yeni
model oluturdu.
14

Rutherford Atom Modeli zetlenecek olursa aadaki maddeler ortaya kar.

Atomun Yaps

adn verdi. Ktle oranlarndaki gizem artk aklanabiliyordu. Helyum ekirdeinde iki tane proton ve iki
tane ntron vardr, fakat hidrojenin ekirdeinde sadece bir proton vardr ve hi ntronu yoktur. Bu nedenle oran 4: 1 dir.
Atomalt, Taneciklerin Ktlesi ve Yk;

1. Ktlenin byk bir ksm ve pozitif ykler atomun merkezinde toplanmtr. Buna atom ekirdei denir. (+) ykl taneciklere ise proton
denir.
13
2. Atom ekirdeinin yar ap yaklak 10
8
cm, atom yarap ise 10 cm olduundan
atomun hacminin byk bir ksm boluktur.
Elektronlar bu bolua yaylmtr.
3. ekirdekteki pozitif yk miktar bir elementin
btn atomlarnda ayn, farkl elementlerin
atomlarnda ise farkldr.
4. Atomun ntrln salamak zere proton
saysna eit sayda elektron, ekirdek etrafnda bulunur.

Yk
Tanecik

Rutherfordun tanmlad atom modeli izilecek

ekirdek
elektron

Rutherford Atom Modeli

Rutherford Atom Modeli elektronlarn varlndan

bahsetmitir. ekirdek ve ekirdek evresindeki boluktan bahsetmitir. Ancak elektronlarn bu boluktaki dalmlarn, elektronlarnn niin ekirdek zerine
dmediklerini ve elektronlarn hareketini aklayamamtr.
Rutherfordun atom modeli nemli bir baka sorunu zmsz brakyordu. Rutherfordun zamannda, en basit atom olan hidrojenin bir tane proton, helyum atomunun ise iki tane proton ierdii biliniyordu.
Bu nedenle, helyum atomunun ktlesi hidrojen atomunun ktlesinin 2 kat olmalyd. Oysa gerekte 4
kat idi. Rutherford ve dier aratrmaclar atom ekirdei dier bir atom alt tanecik bulunmas gerektiini dndler. Bunun kant 1932 de James Chadwick tarafndan saland. Chadwick ince bir berilyum
levhasn _ tanecikleri ile bombardman ettiinde, berilyum metali _ nlarna benzeyen ok yksek enerjili nlar yaymlad. Daha sonraki deneyler, bu nlarn protonun ktlesinden biraz daha byk bir ktleye sahip, elektrik yk tamayan ntr taneciklerden
olutuunu gsterdi. Chadwick bu taneciklere ntron

ESEN YAYINLARI

olursa, aadaki ekil ortaya kar.

Ktle

Coulomb

Yk Birimi

Elektron 9,10939.1028 1,6022.1019

Proton

1,67262.1024 1,6022.1019

+1

Ntron

1,67493.1024

Atomlar ierdikleri proton ve ntron saylar ile tanmlanabilirler. Bir elementin atomlarnn ekirdeklerinde bulunan protonlarn saysna atom numaras
(Z) denir. Ntr bir atomda protonlarn says elektronlarn saysna eittir. Bu nedenle, atom numaras ayn
zamanda atomda bulunan elektron saysn da gsterir. Bir atomun kimyasal kimlii sadece atom numaras ile belirlenebilir. rnein, oksijenin atom numaras 8 dir; bu da ntr bir oksijen atomunun 8 tane elektronu olduu anlamna gelir. Baka bir deyile, evrende 8 tane proton ieren atomlarn hepsinin ad oksijen dir. Ktle numaras (A) bir elementin atomlarnn ekirdeinde bulunan proton ve ntron saysnn
toplamdr. Bir proton ieren, ntron bulunmayan ve en
yaygn olarak rastlanan hidrojenin dnda, tm atomlarn ekirdeklerinde hem protonlar, hem de ntronlar
vardr. Genel olarak ktle numaras aadaki gibi tanmlanabilir.
Ktle numaras = proton says + ntron says
ou zaman belli bir elementin atomlarnn tm
ayn ktleye sahip deildir. Atom numaralar ayn, ancak ktle numaralar farkl olan atomlara izotop ad
verilir. Oksijen elementinin iki izotopu vardr;
16
O
8

ve

17
O
8

Bir elementin kimyasal zelliklerini atomlardaki protonlar ve elektronlar belirler, normal koullarda
ntronlar kimyasal deiimlerde rol oynamazlar. Bu
nedenle, bir elementin izotoplarnn kimyasal zellikleri ayndr, yani kimyasal etkinlikleri ve oluturduklar
bileik tr ayndr.
15

ATOMUN YAPISI

1.

ZML SORULAR I (OKULA YNELK SORULAR)

Aada verilen ayrma yntemlerinden han-

3.

I.

Dalton Atom Modeli

gisi karmlar bileenlerine ayrma yntemi

II. J.J. Thomson Atom Modeli

deildir?

III. Rutherford Atom Modeli

A) Damtma

B) Kristallendirme

Yukarda verilen atom modellerinin hangile-

C) Aktarma

D) Szme

rinde ekirdek kavram yoktur?

E) Elektroliz

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

4.

Atom yaps ile ilgili;

I. Proton ve elektronlar atomun ekirdeinde-

2.

dir.

Dalton Atom Modeline gre;

I. Btn maddeler, atom ad verilen blnmez

ylarnn toplamna eittir.

taneciklerden olumutur.
8

II. Atom, yarap 10

cm olan bir kre eklin-

III. Bir elementin tm atomlar ekil, hacim ve

ktle bakmndan ayndr.
ifadelerinden hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

16

III. Ntr atomda proton says elektron saysna

eittir.

dedir.

ZM

II. Atomun ktle numaras, proton ve ntron sa-

ifadelerinden hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) I ve II
ZM

C) Yalnz III

Atomun Yaps

5.

Bir ntr atomda, atom numaras atomdaki;

7.

X atomunun ktle numaras 80 dir. X in ntron

I. Proton says

says, proton saysndan 10 fazladr.

II. Elektron says

Buna gre,

III. Nkleon says

I. ekirdek yk +35 tir.

niceliklerinden hangilerine eittir?

II. Nkleon says 45 tir.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

III. Elektron says 45 tir.

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

yarglarndan hangileri dorudur?

ZM

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

ESEN YAYINLARI

ZM

6.

Bir elementin ntr atomlar ile ilgili;

I. Ktle numaralar farkl olanlar birbirinin izotop
atomlardr.

8.

II. Nkleon says, proton ve ntron saylarnn

toplamna eittir.

Atomun temel tanecikleri ile ilgili;

I. Proton, ntron ve elektronlardan oluur.
II. Atomun ekirdei proton, ntron ve elektron-

III. Proton says, ntron saysna eittir.

lar ierir.

ifadelerinden hangileri kesinlikle dorudur?

III. Proton ve elektron ykl, ntron ykszdr.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

yarglarndan hangileri dorudur?

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

ZM
ZM

17

Atomun Yaps

9.

11.

X elementinin ntr atomu bir elektron alyor.

Buna gre,
I. p / e oran,
II. p / n oran,

Ktle no

Ntron says

I.

28

14

II.

30

16

III.

29

15

III. Elektron bana den ekim kuvveti

niceliklerinden hangileri azalr?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

Yukarda verilen tablodaki atomlardan hangileri

ZM

28
X
14

atomunun izotop atomlardr?

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

10. Yksz X atomunun 30 elektronu, 35 ntronu bulunuyor.

X atomu iin;

ESEN YAYINLARI

ZM

12.

I.

118
X
69

II.

116
Y
50

III.

119
Z
50

I. Atom numaras 35tir.

Ntr atomunda 50 elektronu, 68 ntronu bulu-

II. Ktle numaras 65tir.

nan A atomu yukarda verilenlerden hangileri-

III. ekirdek yk +30dur.

nin izotop atomudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz X

B) Yalnz Y

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) Y ve Z

E) X, Y ve Z

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM
ZM

18

C) Yalnz Z

Atomun Yaps

13. Crooks, Stoney ve Thomson yaptklar deney-

15. Srtnme veya etki ile elektriklenmeden hare-

lerde belirledikleri katot nlar ile ilgili;

ketle;

I. (+) ykl nlardr.

I. Maddede elektrik ykleri vardr.

II. Tpn iindeki gazn cinsine bal olarak de-

II. Elektriklenme atom al verii sonucunda olu-

iirler.

ur.

III. Katottan kp anoda giderler.

III. Elektrik ykleri hareket etmektedir.

yarglarndan hangileri doru olur?

sonularndan hangilerine ulalamaz?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

D) I ve III

E) II ve III

C) Yalnz III

ZM

C) Yalnz III

ESEN YAYINLARI

ZM

14. E. Goldstein yapt deneyde belirledii kanal

nlar ile ilgili;
I. Pozitif nlar denir.
II. Anot nlar denir.
III. Elektrik alanda (+) kutba doru saparlar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

ZM

19

ATOMUN YAPISI

ALITIRMALAR 1 (OKULA YNELK SORULAR

1.

4. I.

Dalton Atom Modelinin eksik ynleri nelerdir?

yaznz.

Atomun tm ktlesi pozitif ykl taneciklerinden olumutur.

II. Bir elementin btn atomlar ekil, hacim ve

ktle bakmndan ayndr.
III. Pozitif ykl tanecikler atomun merkezinde
ekirdek diye tanmlanan kk bir hacimde
toplanmtr.
yukarda verilen ifadeler hangi bilim adamlarna aittir?

2.

Thomson Atom Modeli ile Rutherford Atom

5.
ESEN YAYINLARI

Modeli arasndaki farklar yaznz.

Rutherford deneyinde ok ince altn levhay, _

nlaryla bombardman etmi, nlarn levhaya
arptktan sonra izledikleri yollar inko slfr srlm ekranla izlemitir.
Rutherford _ tanecikleri salma deneyi olarak adlandrlan bu deneyde aadaki gereklerden hangisine ulaamaz?
I. Atom ktlesinin ok byk bir blm atom
ekirdeinde younlamtr.
II. Atomda pozitif ykler atom merkezinde bulunur.
III. Atomda elektronlar ekirdek evresinde belirli enerji dzeyinde bulunur.
IV. Atom hacmi ekirdek hacmine gre ok b-

3.

Faraday Kanunlarn yaznz.

20

yktr.

Atomun Yaps

6.

9.

I. Daltona gre kimyasal tepkimeler atomlar-

I.

82 proton

126 ntron

II.

82 proton

132 ntron

III.

82 proton

120 ntron

nn yeniden dzenlenmeleri sonucu oluur.

II. Rutherforda gre atom (+) ykl ekirdek ve
ekirdek etrafnda belirli dairesel yrngelerde byk bir hzla dolanan elektronlardan
olumutur.

Ktle numaras 208, atom numaras 82 olan

III. Thomsona gre atom (+) ykl bir kredir.

atomun izotopu yukardakilerden hangileri

() ykl tanecikler bu kre ierisinde homo-

olamaz?

jen dalmtr.
Atom teorilerine ilikin yukardaki ifadelerden

7.

I.

Dalton Atom Modeli

II.

Thomson Atom Modeli

III.

Rutherford Atom Modeli

Yukarda verilen atom modellerinin hangilerinde ekirdek kavram yoktur?

ESEN YAYINLARI

hangisi yanltr?

10. Ktle numaras 38 olan bir izotopun ntron says

proton saysndan iki fazladr.
Buna gre,
a)

Bu izotopun atom numaras katr?

b)

Bu izotopun ntron says katr?

c)

Bu atom,

40
X, 38
Y, 38
Z
18
20
18

atomlarndan

hangilerinin izotopudur?

8.

Yksz Y atomunun 29 elektronu, 35 ntronu bulunuyor.

Y atomu iin;
a)

Atom numaras katr?

b)

Ktle numaras katr?

c)

ekirdek yk katr?

21

Atomun Yaps

11. I. Inlar tanecikli tabiattadr.

11. I. J. Chadwick

II. Inlar oluturan tanecikler (+) ykldr.

II. E. Goldstein

III. Inlar oluturan taneciklerin cinsi, tpte bu-

III. J.J. Thomson

Yukarda verilen bilim adamlarndan hangile-

lunan elektrotlarn ve gazn cinsine baldr.

G.J. Stoney, W. Croks ve J.J. Thomson yap-

ri proton ve zelliklerinin kefinde katkda bu-

tklar katot nlar deneylerinde yukardaki

lunmutur. Aklaynz.

sonulardan hangilerine ulamlardr? Ak-

12. Eer elektronlar atomlardan ayrlm eksi ykl

paracklarsa, geride kalan ksm pozitif olmas
gerekir. Dncesi ile hareket eden E. Goldstein
katot zerinde delikler aarak katot nlar deneyini tekrarlamtr.

ESEN YAYINLARI

laynz.

12. J.J. Thomson, E. Goldstein ve A. Millikan deneylerinden sonra;

I. Elektronun ktlesi, protonun ktlesine gre
ok kktr.

Katot nlarndan farkl olarak gzlemledii

nlara;
I. Kanal nlar

II. Atom ekirdeinin yk (+) dr.

III. Ntronun ktlesi, protonun ktlesinden fazladr.

II. Pozitif nlar

III. Anot nlar
adlarndan hangileri verilebilir? Aklaynz.

22

atomla ilgili bilgilerden hangilerine ulalamamtr? Aklaynz.

Etkinlik 1

bilim adamlar ile deneylerini eletirme

RENME ALANI :

Atomun Yaps

ALT RENME ALANI :

Atom ve elektrik

BECERLER :

Hatrlatma, ilikilendirme, seme

KAZANIMLAR :

Bilim adamlarnn yapt deneyleri hatrlayarak seer.

ETKNLK SREC
Aada verilen bilim adamlarn ve deneyleri eletiriniz. Deney yapan bilim
adamnn harfini deneyin balangcndaki kutunun iine yaznz.
DENEYLER

a) E. Goldstein

1. Katot nlar

b) R.A. Millikan

2. Alfa taneciklerinin salmas

c) J.J. Thomson

3. a taneciklerinin bombardman

d) Michel Faraday

4. X nlar

e) J.J. Stoney

5. Ya damlas

f) Rutherford

6. Elektroliz

g) W. Crooks

7. Katot nlarnn elektriksel ve manyetik alanda sapmalar

h) James Chadwick

8.Radyoaktiflik

i)

Wilhelm Rontgen

9. Kanal nlar

j)

Maria Curie

10.Elektriin taneciklerden olumas

23

Etkinlik 2

eletirme

RENME ALANI :

Atomun Yaps

ALT RENME ALANI :

Atom Modellerinin Geliimi

BECERLER :

Hatrlatma, ilikilendirme, eletirme

KAZANIMLAR :

ETKNLK SREC

1. X nlar, kanal nlar, proton, elektron, ntron, atom no, ktle no, ntr,
izotop, atom gibi kavramlarn ilikilerini ve farklarn fark eder.

Aadaki izelgede, sol tarafta verilen bilgilerle sa tarafta verilen keifleri,

deneyleri, teorileri eletiriniz.
BLG

1. Bir alfa tanecii bir atomun ekirdeine yaklatnda byk bir itici
kuvvetle kar karya kalr ve byk bir sapma olur.
2. Madde yoktan var edilmez ve varken yok edilmez.
3. Atom, iinde gmlm halde elektronlar bulunan art ykl bir
kredir.
4. Bir bileiin farkl rneklerinde, bileii oluturan elementlerin
ktlece daima ayn oranda bulunmaktadr.
5. Elementler atom ad verilen son derece kk taneciklerden oluurlar.
6. Bir elektronun yk 1,6022.1019 coulomb dur.
7. ki element birden fazla bileik oluturmak zere birletirilirse, bir
elementin belli bir ktlesi ile birleen dier elementin farkl ktleleri
arasnda kk tam sayl bir oran vardr.
8. Herhangi bir elektroliz devresinden 1 faradaylk akm getiinde her
elektrotta 1 edeer gram madde aa kar.
9. Ayn scaklk ve basnta farkl gazlarn eit hacimlerinde eit sayda

Keif - Deney - Teori

a) Faraday yasalar
b) Dalton atom
modeli
c) A. Millikan Ya
Damlas deneyi
d) Dalton Katl
Oranlar Kanunu
e) Ktlenin Korunumu Kanunu
f) Thomson Atom
Modeli
g) Rutherford Atom
Modeli

h) Joseph Proust
S. oranlar kanunu
i)

Democritus
Atom Teorisi

j)

Avogadro
Prensibi

molekl bulunur.
10. Maddenin blnmesi sonucunda ulalan ve daha fazla blnmeyen
en kk parasna blnmeyen anlamna gelen atom ad verilir.

24

Eletirme

Atomun Yaps

3.

ELEKTROMANYETK IIMA

dalgaboyu

Bilim adamlarnn atom ve moleklleri anlamaya

ynelik ilk abalar, ksmi bir baar ile sonulanmtr. Ulalan bilgi birikimi ile gazlarn basncn akla-

genlik

dalga
ilerlemisinin yn

yabilmekteydiler. Fakat bilgi birikimleri molekllerin

kararllklarn, yani atomlarn bir arada tutan kuvvetleri aklayabilmekte yetersiz kalmaktayd. Atom ve

Yukarda verilen ekilde dalgaboyu ve genlik g-

molekl gibi kk taneciklerin zelliklerinin, byk

rlmektedir. Uzayda yol alan bir dalgann nemli zel-

cisimler iin nerilen yasalarla aklanamayacan

liklerinden biri de hzdr. Dalgaboyu ile frekansn ar-

kavramak uzun sre almtr.

pm, dalgann hzn verir.

1900de Max Planck tarafndan yeni bir dnem

v = hi

balatlmtr. Deiik scaklklarda stlan katlarn

v = Dalgann hz,

yaynlad maya ilikin verileri inceleyen Planck,

birimi uzaklk / zaman dir.

atom ve molekllerin sadece enerji paketcikleri (ku-

h = Dalgann uzunluu ya da bir dalga iin mesafeyi

ant) ad verilen belirli miktarlardaki enerjiyi yaynla-

gsterir, birimi uzaklk / dalgadr.

lar enerjinin daima srekli olduunu kabul etmektedir. Halbuki Plankn kuantum kuram, bu dnceyi alt st etmitir.
Kuantum kuramn anlamak iin, dalgalar hakknda baz temel kavramlarn bilinmesi gerekir.

ESEN YAYINLARI

dklarn kefetmitir. O zamana kadar bilim adam-

i = Frekans, bir referans noktasndan birim zamanda

geen dalga saysna denir; birimi dalga / zaman dr.
Dalgaboyu genellikle metre, santimetre veya nanometre birimiyle ifade edilir. Frekans ise Hertz (Hz) ile
1 Hz = 1 evrim / s dir.
Frekans ifade edilirken genellikle evrim szc kullanlmaz. Onun yerine rnein, 16/s denir. Bunun anlam saniyede 16 evrimdir ve saniyede 16

Dalga, titremeyle enerjiyi aktaran bir olgudur. Bir

olarak okunur.

dalgann hz, dalgann trne ve yol ald ortama

(hava, su veya vakum gibi) baldr. Ardk dal-

Elektromanyetik Ima

galarda, e noktalar arasndaki mesafeye, dalga-

Dalgalar, su dalgalar, ses dalgalar, k dalgalar gi-

boyu h denir. Bir dalgann frekans i ise belirli bir

bi birok farkl trden olabilir. 1873te James Clerk

noktadan bir saniyede geen dalga saysdr. Dier

Maxwell grnr n elektromanyetik dalgalar-

taraftan bir dalgaya ilikin genlik (veya ykseklik),

dan olutuunu ortaya koydu. Maxwell kuramna g-

dalgann orta izgisinden tepesine veya ukuruna

re, bir elektromanyetik dalgann, bir elektrik olan

olan dik mesafe olarak tanmlanr.

bileeni, bir de manyetik alan bileeni bulunur. Bu iki

bileen ayn dalga boyu, ayn frekans ve dolaysyla
ayn hza sahip olmasna karn birbirine dik iki dzlemde yol alrlar.
25

Atomun Yaps
z

fark hesaplamalar etkileyecek kadar nemli deildir.

Elektrik alan bileeni

Elektromanyetik mann ya da yaygn ad ile k hz, c sembol ile ifade edilir. Elektromanyetik mann dalgaboyu genellikle nanometre cinsinden verilir.
x

c = hi

Manyetik alan bileeni

Elektromanyetik bir dalgann elektrik ve manyetik

alan bileenleri

Uzun radyo dalgalar, radyo yayn istasyonlarnda bulunan byk antenler ile yaynlanrlar. Daha ksa olan

Maxwell kuram, n genel davrannn ma-

grnr k dalgalar, atom ve molekllerdeki elek-

tematiksel olarak aklanabilmesi bakmndan ok

tron hareketleri nedeniyle oluurlar. En ksa ve ay-

nemlidir. Maxwell modeli, ma halindeki enerjinin,

n zamanda en yksek frekansl dalgalar, atom e-

uzayda titreen elektrik ve manyetik alanlar olarak

kirdeindeki deiiklikler sonucu ortaya kan (a) ga-

nasl ilerlediini aklayabilmektedir.

ma nlardr.

Enerjinin, elektromanyetik dalgalar halinde ya-

Elektromanyetik mann frekans ne kadar yk-

ynlanma ve ilerlemesi, elektromanyetik ma olarak

sekse, enerjisi de o kadar yksektir.

adlandrlr. Elektromanyetik dalgalar vakumda yak-

Mortesi nlar, X - nlar ve a - nlar yksek ener-

lak 3,00.108 m/s hzla yol alrlar. Bu hz, bir ortam-

jili malardr.

dan bir dier ortama farkllk gsterse de, sz konusu

20

18

Frekans 10
(Hz)

ImannGamma
tr nlar

10

X
nlar

10

10

16

Mor
tesi

Gne
lambalar
X n

10

10

5
10

14

10

12

10

10
Kzl
tesi

10

11

10

10

10

10

Mikro dalga

Mikrodalga
Is
polis radar
lambalar uydu istasyonlar

UHF TV,
mobil
telefonlar

Radyo dalgalar

FM radyo,
VHF TV

26

760 nm

KIZIL
TES
(b)

600 nm

380 nm

MOR
TES

(a)

500 nm

Dalgaboyu
(nm)

10

Grnr

10

AM
Radyo

13

10

10

Atomun Yaps

Bundan sonra yaplan deneyler n hem dalga hem

prizmaya geliyor. Prizmadan geerken krlarak sa-

de tanecik zelliini gsterdiini dorulamtr. Bu iki-

daki fotoraf filmi zerinde spekturum oluuyor. Eer

li doa (parack ve dalga) sadece a zg bir zel-

k kaynanda akkor haline kadar kzdrlm bir me-

lik deil, elektronlar da dahil tm maddelere zgdr.

tal (rnein tungsten) varsa spekturum srekli olur ve

krmzdan mora kadar btn renkleri gsterir. Bu tr

Spektrumlar

spektrumlara srekli spektrum denir. Dalma u-

Ik enerji tayan dalgalardan olumutur. Baka

rayan k ok sayda dalgaboyu bileeninden olu-

bir ifade ile k eitli dalgaboyu, frekans ve enerjisi

tuundan grnr blge spektrumu srekli spektrum

olan nlardan oluur.

olarak tanmlanabilir. Eer spektrumu meydana geti-

Elektrik ampl ya da kzdrlm ar bir metalin

ren k az sayda dalgaboyu bileeni ierirse kesik-

yayd k, prizmadan geirilirse, dalgaboylar farkl

li spektrum denir. Eer k kayna bir gaz ierisin-

olan nlar, deiik alarla krlarak k spekturu-

den geen elektrik boalmndan oluuyorsa, spek-

munu olutururlar. Gzmz spekturumun dalgabo-

trumda yalnzca belirli renkler gzlenebilir. Ya da k

yu 7,6.105 cm olan krmz k ile, dalgaboyu 3,8.10

5

kayna, ierisinde bir iyonik bileik bulunan gaz ale-

cm olan mor k arasndaki ksmn grr. Bu ala-

vi ise alev, ortamdaki metal iyonuna zg bir renge

nn dnda kalan nlar, gzmzn grmedii iin

boyanr. Bu durumda spektrumlar snrl sayda ke-

bu nlar zel aralarla incelenir.

sikli dalgaboyu bileeninden oluur ve aralarnda ka-

ekilde basit bir spetroskop yardmyla spekturum el-

ranlk boluklar bulunan renkli izgiler gzlenir. Bu

de edilii grlmektedir. ekilden grld gibi bir

spektrumlara atom spekturmlar veya izgi spek-

k kaynann verdii k bir ince yarktan geerek

trumlar denir.
Fotoraf plakas

Yark
Yksek
gerilim
Prizma

izgi
spekturumu

Ik farkl
bileenlere ayrlr

Boalm tp

(a)

380 nm

500 nm

600 nm

760 nm

(b)

27

Atomun Yaps

Eer iki akl tan ayn anda birbirine yakn su-

1800lerde Thomas Young belirli uzaklklardaki

ya atarsak, iki tan suya arpt noktalarda dalga-

k demetini, ift yarkl bir engelden geirerek, enge-

lar oluur. ki dalga grubu birbiri ile kesiir, dalgala-

lin arkasndaki bir ekran zerine drd. Birbiri ard-

rn davam ettii ve yok olduu yerler oluarak engel-

na sral aydnlk ve karanlk eritler olutuunu gz-

li desenler ortaya kar. Her iki dalga tepeleri ve a-

lemledi. Bunu, dalgalarn iddetlendirici giriim ve yo-

naklar birbirine denk gelecek ekilde karlatnda,

kedici giriim zellikleri ile aklad.

suda en yksek tepeler ve en derin ukurlar oluturaTek delikli ift delikli

ekran
ekran

rak birleirler. Bu durumda dalgalar ayn fazdadr ve

dalgalarn toplam iddetlendirici giriim olarak adlandrlr. Bir dalgann tepesi dier dalgann anana

Parlak
giriim
saa

Ik
kayna

denk gelecek ekilde iki dalga birleirse, dalgalar sner ve su yzeyi dz olur. Bu durumda dalgalar ayn fazda deildir ve dalgalarn snmesi yokedici giriim olarak adlandrlr.

Karanlk
giriim
saa

leri, elektromanyetik dalgalarn giriimine rnek verilebilir. Beyaz k, gkkuann tm renklerini ierir. Bu renklerin dalgaboylar ve frekanslar farkldr. CD zerinde sk dizilmi olan yivler tarafndan
yanstldklarnda, ok az farkl uzaklklarda hareket
ederler. In CD yzeyi ile yapt aya bal olarak faz farklar oluur. In demetindeki k dalgalar
birbiri ile giriim yapar ve gelen k ile yansyan k

ESEN YAYINLARI

Kompakt disk zerinde grlen gkkua renk-

ift yark deneyi olarak da bilinen Young Deneyi

n dalgasal zelliini ortaya koyan ilk deneydir.
Bu deneyde k, iki ince yarktan geirilerek yarklarn
arkasndaki ekrana yanstlr. Ekranda giriim deseni
denilen aydnlk ve karanlk izgilerden oluan desen
grnr. Klasik fizikte parack olarak bilinen elektron,
proton ve ntronlarla yaplan deneylerle de ayn
sonuca varlr.

arasndaki aya bal olarak, bir renk dndaki tm

renkler yok olur. Bylece k kaynandan gelen nlarn CD yzeyi ile yapt a deitike farkl renkler
ortaya kar. Bir n demetinin yivli bir yzeyden yansmasyla oluan giriimden kaynaklanan, farkl dalga
boyundaki bileenlerinin salmasna krnm denir.

Siyah Cisim Imas

zerine gelen btn nlar souran cisimlere siyah cisim denir. Siyah cisimler stlrsa ma yapt gzlemlenir. Scaklk arttka mann iddetinin

Elektromanyetik nlarn dalga modeli, yansma,

krlma, giriim ve krnm gibi optik olaylara aklk

artt ve dalga boyu byk olan nlardan balayp,

dalga boyu kk olan nlara doru bir sralama ile

getirebilmektedir. In ift yark, tek yark, ince zar

olutuu tespit edilir. nce krmz renk, daha sonra

gibi ortamlardaki davran onun dalga zelliinin bir

scaklk arttka turuncu, sar, yeil, mavi, mor olarak

sonucudur.

devam ettii belirlenir. Scaklk arttka oluan rengin

28

Atomun Yaps

dalga boyunun kld, frekansnn ise artt tes-

romanyetik ma eklinde yaynlanabilen (veya so-

pit edilir. Bundan da mann iddetinin scaklk art-

urabilen) en kk miktarna kuantum adn vermi-

tka arttna ulalr. Siyah cisim masnda scak-

tir. Tek bir kuantum enerjisi E ise;

lk arttka mann iddeti artar.

E = hi

Imann iddeti

eitlii ile ifade edilmitir. h, planck sabiti diye adlandrlr. Planck sabitinin deeri, 6,63.1034 j.s dir.
c
o = olduuna gre, eitlik aadaki gibi yazlabilir.
m

E=h

T1
T2

c
h

Dalga boyu

Kuantum kuramna gre, enerji daima hi nin katlar

T1 > T2 dir.

olarak yaymlanr. rnein enerji hi, 2hi, 3hi, de-

Planck Kuantum Kuram

19. yzyln ikinci yarsnda yaplan almalar, cisimlerin belirli bir scaklkta yaynladklar ma
enerjisi miktarnn mann dalgaboyuna bal olduunu gstermitir. Bu balln dalga kuram ve termodinamik yasalar erevesinde aklanmas abalar ksmen baarl olabilmitir. Bu kuram ksa dalga boyu iin enerji - dalgaboyu ilikisini aklayabilmekte baarl olurken; uzun dalga boyundaki malara aklama getirememitir. Bir baka kuram ise,
uzun dalgaboyundaki malara aklama getirmesine karn, ksa dalga boyu iin baarsz olmutur.
Planck, bu problemi allagelmi kavramlardan
ok farkl bir varsaym yardmyla zebilmitir. Klasik fizik, atom ve molekllerin herhangi bir miktardaki
enerjiyi yaynlayabileceklerini varsaymaktadr. Planck

ESEN YAYINLARI

erlerinde olabilir.

Fotoelektrik Olay
1905te, Albert Einstein, kuantum kuramn kullanarak fotoelektrik olayn zmtr. Fotoelektrik olay, baz metallerin yzlerine eik frekans olarak adlandrlan bir minimum frekanstan itibaren, k
drld zaman, metal yzeyinden elektron k
olayna verilen isimdir. Fotoelektrik olay k-dalga
kuram ile aklanamamtr. Einstein srad bir yaklamla k demetinin gerekte bir parack seli olduunu ne srmtr. Gnmzde bu k paracklar
foton olarak adlandrlmaktadr. Einstein, Planckn
kuantum kuramndan yola karak, frekans i olan
her fotonun aadaki denklemde verilen E enerjisine
sahip olacan ne srd.
E = hi

ise atomlarn ve molekllerin enerjiyi, kk paketler

veya demetler gibi belirli miktarlarda yaynlayp sourabileceklerini savunmutur. Planck, enerjinin elekt-

Elektronlarn metal iinde bulunmalarn ekim

kuvvetleri salar. Elektronlarn metalden ayrlarak
29

Atomun Yaps

Atom Spektrumlar

serbest hale gemeleri iin, frekans yeterince yksek

bir k gereklidir. Metal yzeyine k demetinin uygu-

Beyaz k bir gaz ierisinden geirildikten son-

lanmas, metal atomlarna bir foton tabancasyla ate

ra prizmadan geirilerek bir ekran zerine drld-

etmeye benzer. Eer bu fotonlarn hi deeri, elektronlar metale balayan enerjiye eit ise, k ener-

nde veya gaz madde stlarak elde edilen k priz-

jisi metalden elektron koparmak iin yeterli olacak-

madan geirilerek bir ekran zerine drldnde,

tr. Metal yzeyine daha yksek enerjili k gnderi-

elde edilen spektrumda karanlk boluklar ve renk-

lirse, elektronlarn kopmalar yan sra, bir miktar ki-

li izgilerin meydana geldii gzlemlenir. Snrl sa-

netik enerjiye sahip olmalar sz konusudur. Fotonun

yda kesikli dalgaboyu bileeninden oluan ve arala-

enerjisi ne kadar byk olursa, metalden kopan elek-

rnda karanlk boluklar bulunan renkli izgilerin olu-

tronun kinetik enerjisi o kadar byk olur.

turduu spektrumlar atom ya da izgi spektrumlar

iddetleri farkl, ancak frekanslar ayn olan iki

olarak adlandrlrlar.

n demeti drldnde, daha yksek iddetteki

Helyum gaznn izgi spektrumu incelendiinde

metal yzeyinden daha fazla elektron kopmas sala-

grnebilen alt izgi tespit edilir. Her bir element ken-

nr. Buna gre, bir metal hedefe den n iddeti

dine zg bir izgi spektrumuna sahiptir. Atom spek-

ne kadar fazla ise, metalden yaynlanan elektron sa-

trumlar arasnda en geni ekilde incelenen hidroje-

ys o kadar fazla olur; n frekans ne kadar yksek ise kopan elektronlarn kinetik enerjisi de o kadar
byk olacaktr.

Elektromanyetik Imann Tanecik zellii

Elektromanyetik mann hem dalga hem de parack olma zellii vardr.

ESEN YAYINLARI

k demetinde foton says daha fazla olacandan,

nin spektrumlardr.
Ik kaynanda hidrojen gaz varsa spektrumda belli izgiler grlr. Bu izgilerin bir ksm grnr blgede bulunur. Bir ksm ise mor tesi blgede bulunur.
Elektrik ampulnn ya da kzdrlm tungste-

Yansma, krlma, giriim ve krnm olaylar elek-

nin verdii k spektrumunda eitli dalga boylarna

tromanyetik mann dalga zelliinin bir sonucu ve

kar gelen kesiksiz nlar vardr. Elektrik ampul-

ispatdr.

nn ya da kzgn bir metal telin yayd nlarn, iin-

Fakat siyah cisimlerin mas, fotoelektrik olay

de hidrojen gaz bulunan tpten geiriliyor. Hidrojen

ve buna bal olarak enerjinin kuantumlamas ise

gaznn iinden gemi bu nlar prizmadan geirile-

mann tanecik zelliinin bir sonucu ve aklama-

rek, spektrum yeniden inceleniyor ve belirli dalgaboy-

sdr. Albert Einstein may taneciklerin seli olarak

larna kar gelen nlarn yok olduu yani gaz tara-

aklamtr. Bunlarn sonucunda u sonu cmlesi-

fndan sourulduu grlyor. Bu tr spektrumlara

ni kullanabiliriz.

sourma ya da absorpsiyon spektrumu denir. Ab-

Elektromanyetik ma, hem ma dalgalar hem de foton akmlardr. Ima enerjisi srekli deil, kesikli bir biimde kuantlar halinde alnp verilebilir.
30

sorpsiyon spektrumu tpe konulan gazn cinsine gre deiir.

Atomun Yaps

Her gazn kendine zg sourma spektrumu vardr. Hidrojen gaznn bulunduu bir dearj tpnn verdii a
spektroskopla baklrsa, renkli izgiler grlr. Byle spektrumlara yaynm ya da emisyon spektrumu denir.
Hidrojen gaznn sourma spektrumundaki izgilerin dalgaboyu ile hidrojen gaznn yaynm spektrumundaki dalgaboylar ayndr.

h (cm)

10

10

10

1
n (sn ) 104

10

10

10

10

10

10

10

10

10

12

10

20

16

10

26

10

(a)

14

10

10

h ()
7500

7000

6500

6000

5500

5000

4500

4000

(b)

h ()
(c)

h ()
7500

7000

6500

6000

5500

5000

4500

4000

(d)

(a)

Elektrik ampulnn grnen ve grnmeyen spekturumu

(b)

Grnen blgenin spekturumu

(c)

Hidrojenin sourma (absorpsiyon) spekturumu

(d)

Hidrojenin yaynm (emisyon) spekturumu

31

Atomun Yaps

Neils Henrik David Bohr (1885 1962)

Sourma (absorpsiyon) ve yaynm (emisyon)

Danimarkal nl fi-

spekturumundaki izgilerin dalgaboylarnn ayn ol-

ziki. Kuantum kura-

mas, hidrojenin ancak belirli enerjilerdeki nlar so-

mnn atom yaps-

urarak enerjisini artrdn gsterir. Ayn ekilde bel-

nn belirlenmesinde

li dalgaboylarndaki nlar yayarak enerjisini azal-

ilk kez kendi adyla

tabildiini gstermektedir. Absorpsiyon ve emisyon

anlan atom modelini

spekturumlarndan yararlanlarak birok madde tan-

oluturdu. Kuantum
fiziinin gelimesin-

nr veya saflklar saptanr.

de 50 yla yakn bir

Hidrojen gaznn spekturumunun atom modelinin

sre nc rol oynad.

geliimine nemli katks olmutur. Hidrojen atomu bir

Ayrca atom ekirde-

proton ve bir elektrondan olumutur. Elektronun e-

inin sv damlaca-

kirdek etrafnda dnme hareketi nedeni ile bir kine-

modelini gelitirdi.
Bohrun Atom Modeli

tik enerjisi ve ekirdek tarafndan ekilmesi nedeniy-

1913te ngilterede yaymland. 1922de Nobel d-

le bir potansiyel enerjisi vardr. Elektronun enerjisi bu

ln ald. Bohr alma yaamnda sergiledii isten

iki enerjinin toplamna eittir.

rarl haldedir. Yani en dk potansiyel enerjiye sahiptir. Yksek elektrik gerilimi etkisinde kalan hidrojen atomlarnn elektronlar enerji alarak proton-

gcnn yansra nee ve mizaha olan ilgisi ile de n

ESEN YAYINLARI

Elektron ekirdee en yakn halde iken en ka-

kazanmtr. II. Dnya Sava srasnda atom bombasnn gelitirilmesine katkda bulundu.

Bohr Atom Modeli

dan uzaklarlar ve kararsz hale gelirler. Yeniden ka-

Planck ve Einstein bulularndan ksa bir sre

rarl hale dnerken aldklar enerjiyi geri verirler. Ve-

sonra, Neils Bohr hidrojen atomunun yaynm spek-

rilen bu enerji emisyon spekturumundaki eitli foton-

turumuna ynelik kuramsal bir aklama yapmtr.

Bohrun bu almalarndan nce, fizikiler atomla-

larn enerjileridir.
1885 ylnda Johann Jacob Balmer hidrojen elementine ait grnr blge spektrum izgilerinin dalga
boyu ve frekanslarnn aadaki denklemlerle bulunabileceini ortaya koydu;

rn elektron ve protonlardan olutuunu bilmekteydiler. Atomlar, ekirdek etrafndaki dairesel yrngelerde hzla dnen elektronlarla evrili cisimler olarak tasarladlar.
Gnein etrafnda gezegenlerin hareketlerini andran bu model, kolayca kabul grd. rnein, hid-

1
1
1
= 10967758 m 1 d 2 2 n
l
2
n
n = 3, 29.10 15 Hz d

1
1

n
22 n2

n says ise 3, 4, 5, ... gibi bir tam saydr.

rojen atomunun pozitif protonu (gne gibi) ile negatif elektronu (gezegen gibi) arasndaki elektrostatik ekim elektronu ie doru ekmekte ve bu kuvvet dairesel hareket halindeki elektronun da doru olan ivmesi tarafndan dengelenmekteydi. Bohrun
atom modeli de dairesel yrngelerde hareket eden
elektronlar itmesine karn, Bohr buna ok nemli bir

32

Atomun Yaps

snrlama getirdi. Hidrojen atomunun tek elektronu-

yksek enerjili olup, uyarlm hal veya uyarlm

nun sadece belirli yrngelerde yer alabileceini sy-

seviye olarak adlandrlr. Uyarlm hidrojen elektro-

ledi. Her yrngenin belirli bir enerjisi olduundan izin

nu iin n birden byktr. Bohr modelindeki dairesel

verilen bu yrngelerde (elektronlarn bulunabilecei

yrngeye ilikin yaraplar n2 ye baldr. Bu neden-

yrngelerde) hareket eden elektronlarn enerjileri de

le n nin 1 den 2 ye ve 3 e doru art, yrnge yaraplarnda ok byk artlara yol aar. Bir elektro-

sabit deerlerde olmalar, yani kuantumlamas ge-

nun uyarlma derecesi ne kadar bykse, ekirdek-

rekiyordu. Bohr, enerji yklenmi bir hidrojen atomu-

ten uzakl o kadar fazla olur. Bu duruma bal ola-

nun ma yapmasn, uyarlm hidrojen atomunda-

rak elektron, ekirdek tarafndan ayn derecede gev-

ki bir elektronun yksek enerjili bir yrngeden daha

ek tutulur.

dk bir yrngeye dmesiyle bir kuantum enerjisi-

Bohr modeli, hidrojen atomu izgi spekturumu-

ni k olarak yaymlamasna balad. Bohr, hidrojen

nu aklamay salar. Atom zerine gelen enerji so-

atomuna ait elektronun enerjisini;

En = - RH e

urulduunda, elektronun dk enerjili halden daha

yksek enerjili bir hale uyarlmasna neden olur. Bu-

1
n

2o

nun tersi bir ilemde yani elektronun yksek enerjili halden dk enerjili hale gemesinde; foton ek-

eitlii ile vermitir. Formldeki RH, Rydberg sabiti

j dr. Ba kuantum says ola-

rak adlandrlan n says 1, 2, 3 gibi tam saylardr.

Bu formln tm elementler iin kullanlabilir ekli
Z2
En = RH d 2 n dir. Z atom numarasdr.
n
Bir mol elektron iin bu deer;
En =

linde enerji yaymlanr. Alt basamaktan st basamak-

313, 6
kkal/mol
n2

olarak verilmitir.
Eitlikteki eksi iareti kabul gereidir. Eksi iareti ekirdee sonsuz uzaklktaki serbest bir elektrona gre atomdaki elektronun daha dk enerjili ol-

lara olan yolculuk enerji gerektiren bir sretir. HalESEN YAYINLARI

olup, deeri 2,18.10

18

buki st basamaklardan alt basamaklara hareket ise

enerji salan bir sretir. Her iki harekete ilikin enerji miktar, ba ve son basamaklar arasndaki mesafeye baldr. zetle, Bohr atomunda bir elektronun hareketi iin gereken enerji ilk ve son haller arasndaki
enerji farkna baldr.
Enerji dzeylerinin saysal deeri n2 ile ters orantldr. Enerji dzeylerinin hesabn ve saysal deerleri aadaki tabloda verilmektedir.
n

Enerji
dzei

E
1

E =
1

E =
2

duunu belirtir. Serbest elektrona ilikin enerji ise sfr olduu varsaylr. Elektron atom ekirdeine yaklatka En mutlak deer olarak byr ve ancak daha negatif bir deer olur. Buna gre n = 1 olduunda,
En en byk () deerini alr ve bu durum en kararl
enerji haline karlk gelir. Temel hal ya da temel seviye olarak adlandrlr. Temel hal veya temel seviye

2
3
4
5

olarak adlandrlan bu durum, bir sistemin en dk

enerjili halidir. (bahsedilen sistem atomdur). Elektron
kararll n = 2,3 gibi yksek deerler aldka azalmaktadr. Bu seviyelerden her biri temel halden daha

Bant

E =
3
E =
4
E =
5
E =
6

313,6
12
313,6
22
313,6

Enerji (kkal/mol)
313,6
78,4
34,8

32
313,6
42
313,6
52
313,6
'2

19,6
12,5
0

Baz Enerji Dzeylerinin Enerjileri

33

Atomun Yaps

Elektrik gerilimi etkisinde kalan hidrojen atomla-

Bohr Atom Modeli zetlenecek olursa aadaki metin oluur.

rnda elektronlar, enerji alarak ekirdekten uzaktaki

enerji dzeylerine karlar. Kararl olabilmek iin bu
elektronlar ekirdee yakn dzeylere derler. Bu

1. Bir atomdaki elektronlar, ekirdekten belirli

srada enerjisi iki enerji dzeyi arasndaki farka eit

uzaklklarda kararl hallerde olabilirler. Bu kararl hallerin her birinin sabit ve belirli enerjisi

olan n yaynlanr. Aadaki tabloda elektronlarn

vardr.

hidrojen atomunda st dzeylerden alt yzeylere ge-

2. Atom kararl halde iken k yaymaz. Ancak

elektronlar yksek enerjili bir durumdan d-

mesi ile aa kan enerji deerleri grlmektedir.

k enerjili bir duruma geerken atom k

yaynlar. Bu n enerjisi iki enerji durumu
arasndaki farka eittir.
Elektronun enerji

Dt enerji

dzeyi

dzeyi

Enerji
(kkal/mol)

Enerji
(kkal/mol)

Bu E = hn ile belirlenir.

Enerji fark

3. Elektronlar kararl enerji dzeylerinde dairesel

yrngeler izleyecek ekilde dnerler.

E (kkal/mol)

4. En dk enerji dzeyi 1 olmak zere her enerji

dzeyi bir tamsay ile belirlenir ve genel olarak

'

313,6

313,6

12,5

313,6

301,1

19,6

313,6

294,0

34,8

313,6

278,0

78,4

313,6

235,2

12,5

78,4

65,9

Elektronun ilk enerji seviyesini ni ba kuantum

19,6

78,4

58,8

says ile, yaynlanma sonucu getii daha dk

34,8

78,4

43,6

Hidrojen Atomunun Enerji Dzeyleri Arasndaki Fark

n ile gsterilir.
ESEN YAYINLARI

n = 1, 2, 3, '

6E = hi = RH d
6E = RH d

1
1

n
n 2s n 2i

1
1
2 n olarak da kullanlabilir.
ns
n 2i

enerji dzeyini ise ns ba kuantum says ile gsterebiliriz. i ve s indisleri, srasyla, ilk ve son halleri belirtir. Bir elektron yaynlandnda ni > ns dir. Bu durumda;
TE = R H d

1
1
2n
ns
n 2i

denklemindeki sonu eksi iaretli olur. Sistem evreye enerji vermi olur. Bunun tam tersine sistem enerji sourduunda ni < ns olacandan 6E art olacaktr.
Yaylma spektrumundaki her bir spekturm izgisi, hidrojen atomunun belirli bir geiine karlk gelir. ok
sayda hidrojen atomu incelendiinde, tm olas geiler ve bu geilere karlk gelen spektrum izgileri gzlemlenir.
34

Atomun Yaps

RNEK

Hidrojen yaylma spektrumu kzltesinden mortesine kadar geni bir blgeyi kapsar. Hidrojen spek-

Hidrojen atomunda ni = 5 seviyesinden ns = 2 se-

turumuna ait serileri, bunlar bulan kiilerin adlary-

viyesine geite yaynlanan fotonun dalga boyu

ka nanometredir?

la sralanmaktadr. Bu spektrum izgilerinden Balmer

(RH = 2,18.1018 j, h = 6,63.1034 j.s)

serisinin izgileri ounlukla grnr blgede yer alr

ve incelenmesi kolaydr.

ZM

Hidrojen atomunun yaylma spektrumundaki

deiik seriler

Seriler

ns

ni

Lyman

2, 3, 4

Mortesi

Balmer

3, 4, 5

Grnr ve mortesi

Paschen 3

4, 5, 6

Kzltesi

Brackett

5, 6, 7

Kzltesi

ESEN YAYINLARI

Spektrum Blgesi

n=7
n=6
n=5

RNEK
n=4

Brackett
Serisi

n=3

Paschen
Serisi

n=2

n=1

Hidrojen atomunda ni = 6 dan ns = 4 e gei nedeniyle yaynlanan fotonun dalgaboyu ka nanometredir? (RH = 2,18.1018 j, h = 6,63.1034 j.s)
ZM

Balmer
Serisi

Lyman
Serisi
Hidrojen atomunun enerji seviyeleri ve
eitli yaylma serileri

35

KUANTUM MEKANNN GELM

1. ATOM ALTI PARACIKLARININ DALGA ZELL
2. ELEKTRONUN DALGA ZELL
3. HESENBERG BELRSZLK LKES

Einstainin k iin ileri srd dalgatanecik zellii Louis de

Broglie tarafndan hareket halindeki tm maddeleri kapsayacak
ekilde geniletildi. Ktlesi m ve hz v olan hareketli bir taneciin
h
dalga boyu =
olarak verilmitir.
m.v
ok kk taneciklerin hareket ve enerjileri Schrdinger
eitliiyle aklanabilmektedir. Bu eitlik, kuantum mekaniinin
ortaya kmasna ve fizikte yeni bir rn almasna neden
olmutur.

3. BLM

Atomun Yaps

1. ATOM ALTI PARACIKLARIN DALGA ZELL

Burada, h, m ve v hareketli bir tanecie ilikin

Bohr kuramnn grkemli baarsn bir dizi hayal

dalgaboyu, ktle ve hz belirtmektedir. Eitlik, hare-

krkl izledi. Bohr yaklam ile, helyum ve lityum

ket halindeki bir taneciin dalga gibi tasarlanabilece-

gibi birden fazla elektron ieren atomlarn yaynm

ini, dalgann da tanecik zellik gsterebileceini ifa-

spekturumlar aklanamyordu. Ayn ekilde, manyetik

de etmektedir.

bir alan uygulanmas sonunda hidrojen spekturumun-

Elektronlar hem dalga, hem de tanecik zelliine

da ortaya kan yeni izgiler de aklanamyordu.

sahiptirler. Atomlarn yaps aklanrken, elektronla-

Ayrca elektronlarn zelliklerinin kefi, bir dal-

rn dalga zelliinin hesaba katlmas gerekir.

gann konumunu belirleme problemini de beraberin-

1927de C.J.Davisson ve L.H. Garmer yava ha-

de getirmitir. Dalgann uzayda yaylmas, konumu-

reket eden bir elektron demetinin nikel kristal tara-

nun tam olarak belirlenememesi sorununu ortaya -

fndan krnma uradn gsterdiler. Ayn yl G.P.

karmt.

Thomson bir elektron demetini ince bir metal yapraa

Bilim adamlar Bohr kuramn hem byk bir a-

gnderdi ve Xnlar ile elde edilen bir krnmn ay-

knlkla karladlar, hem de byk bir ilgi duydular ve

nsn elde etti. G.P. Thomson, J.J. Thomsonun olu-

hidrojen elektronuna ilikin enerjinin neden kuantla-

dur. Bu almalar nedeniyle bilim adamlarna 1937

tn sorguladlar. Bu almalar sonucunda elektro-

ylnda Nobel Fizik dl verilmitir.

nun tanecik zelliinin yan sra, bir dalga gibi davrand ortaya konmutur.
2.

ELEKTRONUN DALGA ZELL

Bohr atom modeline gre neden elektronun bu-

lunmas ekirdek etrafnda sadece belirli uzaklklardaki yrngeler kstlanmt? 1924 ylnda Louis de

ESEN YAYINLARI

3.

HESENBERG BELRSZLK LKES

1920li yllarda Werner Heisenberg atomlardan

kk taneciklerin davranlarn belirlemek iin kutuda parack modeli gelitirdi. boyutlu ortamda hareket eden bir paracn ayn anda hem yerinin hem

Broglie, bu soruya bir cevap getirdi. De Broglie k

de hznn belirlenemeyeceini ispatlad. Bunun so-

dalgalarnn parack (fotonlar) seli gibi davranabil-

nucunda Heisenberg Belirsizlik lkesi olarak bili-

mesinden yola karak; elektron gibi paracklarnda

nen bir prensibi bilim dnyasna sundu ve kabul et-

dalga zellii gsterebileceini ne srd.

tirdi. Daha ak bir ifade ile elektronun herhangi bir

De Broglieye gre ekirdee bal durumdaki

bir elektron, duran bir dalga gibi davranmaktadr. De
Broglienin grne gre, hidrojen atomundaki elektronun durgun bir dalga gibi davranabilmesi iin, dalga boyunun yrngenin evresine tam uymas gerekir. Aksi takdirde her tam dnme sonras dalgann
ksmen kendini yok etmesi ve sonuta dalga grafiinin sfra ulaarak, dalgann ortadan kalkmas durumunu ortaya karacaktr.

andaki yeri ve hz ayn zamanda kesin olarak belirlenemez.

Heisenbergin ulat sonuca gre lmlerde
daima bir belirsizlikle karlamaktadr. Bu belirsizlik;
(x) (v)

h
eklinde olmaldr.
4rm

Elektron gibi kk tanecikleri tespit etmek iin

gnderilen uygun dalga boyundaki k, elektronun ye-

De Broglienin bulgular, dalgalarn tanecik, ta-

rini ve momentumunu deitirir. Bu yzden, ayn anda

neciklerinde dalga benzeri zellik sergileyebilecekleri

elektronun yeri ve hz llemez. Yerinde ve momen-

sonucuna ulamasn salamtr. De Broglie, tanecik

tumunda bir belirsizlik vardr. Bu nedenle de elektron-

ve dalga zelliklerini aadaki eitlikte bir araya geti-

lar ekirdek evresinde belirli dairesel yrngelerde

rebilecei sonucuna varmtr.

m=

h
mv

deil orbital ad verilen belirli enerji seviyelerinde bulunurlar. Yrnge yerine elektronlarn ekirdek etrafnda
bulunma olaslndan bahsetmek gerekir.
37

ATOMUN KUANTUM MODEL

1. ATOMUN KUANTUM MODEL
2. KUANTUM SAYILARI
3. ORBTALLER
4. ATOMLARIN ELEKTRON DZLLER

Shrdinger eitlii hidrojen atomundaki elektronun ekirdek

evresinde bulunabilme olasln ve olas enerji dzeylerini
verebilmektedir. Bu sonularn ok elektronlu atomlara uygulanmas da olduka mantkl sonular vermitir.
Bir atomdaki her bir elektron drt kuantum saysyla karakterize
edilir. Bunlardan bakuantum says n, orbitalin temel enerji dzeyini ya da kabuunu; asal momentum kuantum says l orbi-talin
eklini; manyetik kuantum says ml , orbitalin uzaydaki ynlenmesini; elektron spin kuantum says ms ise elektronun ekseni
etrafndaki dnme ynn belirtmektedir.

4. BLM

Atomun Yaps

1.

ATOMUN KUANTUM MODEL

mektedir. Bu blgelere orbital denilmektedir. Orbi-

Bir dalga gibi davranabilen atom boyutundaki ta-

tal, atom iindeki bir elektronun dalga fonksiyonu olarak dnlebilir.

neciklerin konumunun belirlenmesine ynelik olarak

Werner Heisenberg ad ile anlan Heisenberg be-

2.

lirsizlik ilkesini ortaya att.

Kuantum mekaniinde, hidrojen ve dier atom-

Bir tanecie ilikin hem konum hem de momen-

lardaki elektron dalmlarn aklamak iin ku-

tum (ktle.hz) ayn anda tam olarak belirlenemez.

antum says gereklidir. Bu kuantum saylar Schr-

Baka bir deyile, bir taneciin momentumunun kesin

dinger denkleminin hidrojen atomu iin gerekletiri-

bir ekilde llebilmesi, o taneciin konumunun da-

len matematiksel zmden elde edilmitir ve bu sa-

ha az kesinlikle bilinmesi demektir. Hidrojen atomu-

ylar ba kuantum says, asal momentum kuan-

na Heisenberg belirsizlik ilkesi uygulandnda, elek-

tum says ve manyetik kuantum says olarak ad-

tronun ayn anda hem momentumun hem de konu-

landrlrlar. Kuantum saylar, atom orbitallerinin ve

munun kesin bir ekilde bilinebilmesinin mmkn ol-

bu orbitallerde yer alan elektronlarn belirlenmesinde

mayaca grlr. Bu nedenle elektronun, tam ola-

kullanlrlar. Spin kuantum says olarak bilinen dr-

rak yrngelerde dnen bir tanecik olarak tasarlan-

dnc kuantum says ise belirli bir elektronun davra-

ten yararlanan Erwin Schrdinger, mikroskopik taneciklerin enerjilerini ve genel davranlarn betimleyen bir denklem gelitirmitir. Schrdinger eitlii
olarak tanmlanan eitlik, elektron gibi kk taneciklerin hem ktle (m) ile ifade edilen tanecik davranlarn, hem de dalga fonksiyonunu s (psi) ile ifade edi-

ESEN YAYINLARI

mas doru deildir.

1926 ylnda, karmak bir matematiksel teknik-

KUANTUM SAYILARI

nn aklar. Bylece atomlarndaki elektronlarn tanmlanmas tamamlanm olur.

Ba Kuantum Says (n)
Ba kuantum says (n) sadece 1, 2, 3 gibi tam
saylarla ifade edilir ve
E n = R H d

313, 6
1
n, E n =
n2
n2

len dalga davranlarn birletirmektedir. Buna gre,

foton younluunun en yksek olduu, yani s2 deerinin en yksek olduu, yer olacaktr. Benzer bir yorumla s2, bir elektronun ekirdek etrafndaki bulunabilecei yeri belli bir olaslkla aklayabilir.
Schrdinger denklemi, kuantum mekanii ola-

eitliklerindeki kuantum saylarna karlk gelir. Ba

kuantum says, belirli bir orbitaldeki elektronun ekirdee olan ortalama uzakl ile ilikilidir. Ba kuantum says ne kadar byk olursa, orbitaldeki elektronun ekirdee olan ortalama mesafesi ve buna gre
de orbital o kadar byk olur.

rak adlandrlan yeni bir dnem balatmtr. Kuantum mekanii, bir atomdaki elektronun tam yerinin be-

Asal Momentum Kuantum Says ( )

lirlenemeyeceini aklayabilmektedir. Elektron yo-

Asal momentum kuantum says ( ) orbitalle-

unluu kavram, atomun belirli bir blgesinde bir

rin ekillerini aklar. Bu kuantum saysnn ( ) olabi-

elektronun bulunma olasln verir. Dalga fonksiyo-

lecei deerler, ba kuantum says nnin deerlerine

nunun karesi s2, atom ekirdei etrafndaki bo-

baldr. Herhangi bir n deeri iin

yutlu uzayda elektron younluu dalmn gster-

deerler 0 ile n 1 arasndaki tam saylardr.

nin alabilecei

39

Atomun Yaps

Eer n = 2 olursa, 0 ve 1 olmak zere

bilecei iki deer vardr.

nin ala-

nin deerleri s, p, d, f

harfleri ile belirtilir.

0

Orbitalin Ad s

Buna gre,

= 0, s orbitaline;

= 1, p orbitaline

vs. karlk gelmektedir.

(a)

(b)

Elektronun (a) saat ynnde (b) saat ynnn tersi

ynnde spinleri

Ayn n deerine sahip orbitaller topluluu genellikle kabuk olarak adlandrlr. Ayn n ve

deerekilde elektronun saat yn ve tersi ynde ol-

lerine sahip bir veya daha fazla saydaki orbitaller

mak zere iki olas dnmesi gsterilmitir. Elektronun

ise altkabuk olarak adlandrlr.

bu spin hareketlerinin gz nne alnmasyla, spin

kuantum says (ms) olarak adlandrlan +
Manyetik Kuantum Says (m )

ki ynlenmesini gsterir. Bir alt kabuk iin m nin ala-

erlerine baldr. Verilen bir

nin de-

ESEN YAYINLARI

deerleri alabilen, drdnc kuantum says tanm-

Manyetik kuantum says (m ), orbitalinin uzayda-

bilecei deerler asal momentum says

1
1
ve
2
2

lanmtr.
Atom Orbitalleri ve Kuantum Saylar Arasndaki
Bant

deeri iin, toplam 2

+1 adet farkl m deeri bulunabilir.

l, (l + 1), 0, (+l 1), + l

Orbital
says

Orbitallerin
Gsterilii

1s

2s

1, 0, 1

2p , 2p , 2p
x
y
z

3s

1, 0, 1

3p , 3p , 3p
x
y
z

2,1, 0,1,2

3d , 3d , 3d ,
xy yz xz

= 0 olursa, m = 0 olur. = 1 olursa, durumda 1, 0

ve 1 deerlerini alan m nin toplam adet farkl de-

eri olacaktr. = 2 olduunda ise, 2.2 + 1 = 5 olmak

zere toplam be adet farkl m deeri olacaktr.
Bu deerler 2, 1, 0, +1, +2 dir.

Elektron Spin Kuantum Says (ms)

Elektromanyetik kuramna gre, dnen ykl bir
tanecik manyetik bir alan yaratr ve bu hareket elektronun bir mknats gibi davranmasna neden olur.

40

Atomun Yaps

Orbitallerin zelliklerini incelerken, karmza -

Bu orbitalin enerjileri, byklkleri ve ekilleri

kan en nemli soru orbitallerin ekilleri nasldr? so-

zde olmasna karn, ynelileri farkldrlar. m nin

rusudur. Aslnda, orbitaller tam olarak tanmlanabil-

p orbitalleri iin deeri olduu ve bu p orbitali-

mi ekillere sahip deildirler. nk orbital zellii

nin farkl ynlenmeye sahip olduu unutulmamaldr.

gsteren dalga fonksiyonu atom ekirdeinden itiba-

m deerleri ile x, y ve z ynlenmeleri arasnda her-

ren sonsuza kadar uzanr. Bu bakmdan, her orbita-

hangi bir bant yoktur. ekilde verilen p orbitalleri-

lin neye benzediinin tam ifade edilmesi zordur. Bu-

nin snr yzey diyagramlarndan grld gibi, orbi-

na karn, zellikle atomlar arasndaki kimyasal ba

taller ekirdein iki zt tarafndan uzanan iki lop gibi

oluumlarn aklarken orbitallerin belirli zgn e-

dnlebilir. Aynen s orbitallerinde olduu gibi p or-

killere sahip olduklarn varsaymak ok yararldr. l-

bitalinin boyutlar da 2p den 3p ye, 4p ye vs. ba ku-

ke olarak, bir elektronun her yerde bulunabilmesine

antum says ile artar.

karn, ounlukla ekirdee olduka yakn bulundud Orbitalleri

u bilinmektedir.

Asal momentum kuantum says = 2 olduunda, be farkl m deeri ve buna bal olarak be d
orbitali ortaya kar. d orbitallerine ilikin en kk n

ORBTALLER

s Orbitalleri
s orbitalleri kreseldir. Tm s orbitalleri, farkl byklklerdeki kresel ekillere sahiptir ve kuantum
says arttka orbitalin byklnde artmaktadr.

ESEN YAYINLARI

3.

deerinin n 1 den byk olma-

deeri 3 tr. Zira

mas nedeniyle; n = 3 iken

= 2 olmas durumunda,

3dxy, 3dyz, 3dxz, 3dx2 y2 ve 3dz2 olmak zere be adet

3d orbitali ortaya kar. Tm 3d orbitallerinin enerjileri zdetir. Ba kuantum saysnn 3 ten byk olduu (4d, 5d, ) dier d orbitallerinde de benzer durum
sz konusudur.

1s

2s

3s
x

p Orbitalleri
n = 2 ve

dxy

= 1 durumunda, 2px, 2py ve 2pz ol-

dyz

mak zere tane p orbitali ortaya kar. p orbitalinin alt indisleri, orbitalinin ynlendikleri eksenleri gsx

termektedir.
z

y
x

p - orbitalleri

dx2 y2

y
x

py

dxz

y
x

px

pz

y
dz2

d - orbitalleri

41

ATOMUN YAPISI

1.

ZML SORULAR II (OKULA YNELK SORULAR)

ZM

Bir tenis topunun en hzl servis srasndaki hz

yaklak 65 m/s dir.
Ktlesi 6.102 kg olan bu tenis topunun en
hzl durumdaki dalgaboyu nedir?
(h = 6, 63.1034 j.s)

2.

Elektronun ktlesi 9,10.1031 kg dir.

Hareket hz 68 m/s olan elektronun dalga boyu nedir?

ZM

3.

n = 2 olduu durum iin l, ml kuantum saylarn ve orbitalleri belirleyiniz.

42

ESEN YAYINLARI

ZM

4.

n = 3 olduunda l ve ml kuantum saylarnn

alabilecekleri deerliklerinin toplam nedir?

ZM

Atomun Yaps

5.

3p orbitalindeki bir elektronun drt kuantum

saysn yaznz.

ESEN YAYINLARI

ZM

7.

Oda scaklnda hava molekllerinin hzna yakn hzla hareket eden ntronlara, temel ntronlar denir.
7.102 m/s hzla hareket eden bir ntron demetindeki ntronun dalga boyunu nanometre
(nm) cinsinden hesaplaynz.
(h = 6, 63.1034 j.s,
Bir ntronun ktlesi = 1,675.1027 kg)

6.

n = 3 olduunda bu enerji dzeyinde yer ala-

ZM

bilecek maksimum orbital says ve maksimum elektron says nedir?

ZM

43

Atomun Yaps

8.

Varsaylan bir atoma ilikin enerji dzeyleri aada verilmektedir.

Enerji
E

1.1019 joule

5.1019 joule

10.1019 joule

15.1019 joule

4
3
2
1

a) Bir elektronun E1 den E4 e uyarlmasna ilikin

fotonun dalgaboyu nedir?
b) Bir elektronun E2 den E4 e uyarlmasna ilikin

c) Bir elektronun E3 den E2 ye geiinde atom

ma yapar. Bu durumda fotonun dalgaboyu
ka nm dir?
(me = 9.10.1031 kg, h = 6,63.1034 j.s)

ESEN YAYINLARI

fotonun enerjisi ka joule olur?

9.

Bir lamba mavi k yaymakta ve saniyede 5j

enerji retmektedir.
Eer 8,5 saniye ak braklrsa retecei ma-

ZM

vi (470 nm) n fotonunun says ka olur?

ZM

44

ATOMUN YAPISI

1.

ALITIRMALAR 2 (OKULA YNELK SORULAR

X atomunun ktlesi 1,67.1027 kg dir.

7,1.10

4. 5p orbitalindeki bir elektronun 4 kuantum says

yazldnda ka tane olaslk oluur?

cm/s hzla hareket eden X atomuna ili-

kin dalga boyunu nanometre cinsinden hesaplaynz. (h = 6,63.1034 j.s)

2.

5.

n = 3e karlk gelen toplam orbital says katr?

n = 4 olan enerji dzeyi iin, aadaki sorular

cevaplandrnz.
a) Ka tr orbital yer alr?

ESEN YAYINLARI

b) Yer alan maksimum orbital says katr?

3.

n = 4e karlk gelen l kuantum saylarnn toplam katr?

c) Yer alabilecek maksimum elektron says

nedir?

6.

Bir fotonun frekans 6.104 Hz dir. Bu fotonun dalgaboyunu nm cinsinden hesaplaynz.

45

Atomun Yaps

7.

Mavi n frekans 7,5.1014 Hz dir.

10. Rutherford, ok ince bir altn yapran _ tanecikleriyle bombardman ettiinde _ taneciklerinin o-

a) Mavi n dalgaboyunu nm cinsinden hesaplaynz.

unun ynn deitirmeden yapraktan getiini, ok az sayda _ taneciinin sapmaya uradn veya yapraktan geri yansdn gzlemitir.

b) Bu frekansa sahip tek bir fotona ait enerjiyi

joule cinsinden hesaplaynz.

Buna gre,
I. Atom iinde byk boluklar vardr.

(h = 6,63.1034 j.s)

II. ekirdekte ntronlar vardr.

III. Atomdaki pozitif ykler kk bir hacimde toplanmtr.
yarglarndan hangileri bu deneyden karlm sonulardan biri olamaz?

8.

Bir atomun elektronu, n = 2 enerji dzeyindedir.

ESEN YAYINLARI

Alabilecei olas l ve ml deerlerini yaznz.

11. n = 4ten n = 2ye gei srasndaki spekturum

izgisinin dalga boyu ka nm dir?
(RH = 2, 18.1018 j)

9.

Uyarlm bir hirdrojen atomundan elektronlarn

4. enerji dzeyinden 2. enerji dzeyine gemeleri
sonucu yaynlanacak olan fotonun enerjisi ve frekansn hesaplaynz. (R = 2,18.1018 j)

12. Drdnc katmanda (n = 4) ka tane orbital vardr?

46

Etkinlik 3

kuantum saylarnn bulunmas

RENME ALANI :

Atomun Yaps

ALT RENME ALANI :

Kuantum Saylar

BECERLER :

likilendirme, kefetme, yazma

KAZANIMLAR :

1. Kuantum saylar arasndaki fark kefeder.

2. Kuantum saylar arasndaki ilikiyi fark eder.
3. Orbitalleri ile kuantum saylar arasndaki ilikiyi yazar.

ETKNLK SREC
Ba kuantum
says

Aada verilen tabloda bo braklan alanlardaki kuantum saylarn yaznz.

Asal momentum
kuantum says

Manyetim
kuantum says

Orbitalin
cinsi

Elektron
says

1
2
2
3
3
3
4
4
4
4
5
5
5
5
6
6
6
6

47

Atomun Yaps

4.

ATOMLARIN ELEKTRON DZLLER

Bunun anlam, ayn orbitali sadece iki elektronun

igal edebilecei ve bu elektronlarn da zt ynl spin-

Drt kuantum says (n, l, ml ve ms) herhangi bir

lerde olmas zorunluluudur.

atomun herhangi bir orbitalindeki elektronu btnyle tanmlayabilmemize olanak verir. Bir ahsn adresi-

2He

nin cadde, ehir, lke ve posta kodu ile belirtilmesi gi-

1s

bi, szkonusu, drt kuantum says da, bir elektronun

1s2 bir s kare olarak deil, bir s iki olarak okunur.

atom iindeki adresi olarak kabul edilebilir.

Bir orbitalin enerjisi, ekil, bykl ve ynlenmesi zerinde ms deerinin etkisi yoktur. Farkl ms

Paramanyetik; maddeler belirli sayda elememi

deerleri, bir orbitalin iindeki elektronun nasl yn-

elektrona sahipse mknats tarafndan ekilebilirler.

lendiini gsterir.

Bu tr elektron dalmna sahip olan taneciklere pa-

Hidrojen, tek elektronlu bir atom olduundan in-

ramanyetik denir.

celenmesi asndan en basit olandr. 1s orbitalinde

Diyamanyetik; Elektron spinleri elemi olmalar

(temel hal) ya da daha yksek enerjili orbitallerinden

durumunda manyetik etkileri birbirini yok eder. Bu-

birinde (uyarlm hal) bulunabilir. Temel haldeki bir

na gre, elememi elektronu bulunmayan ve mk-

hidrojen atomunda, elektronun 1s orbitalinde yer al-

nats tarafndan etkilenmeyen taneciklere diyaman-

mas gerekir.

1s1

Bakuantum says
n'yi belirtir.

Asal momentum
kuantum says yi
gsterir.

ESEN YAYINLARI

yetik denir.
Orbital veya alt kabuktaki
elektron saysn belirtir.

3Li
2

1s

2s

Lityum atomunda bir adet elememi elektron

bulunur ve bu nedenle lityum metalinin atomu paramanyetiktir.
Be

Elektron dalm, elektronun spinini de gsteren

orbital diyagram yardmyla gsterilebilir.

H

veya H
1

1s

1s

2s

Berilyum atomunda elememi elektron bulun1s

madndan berilyum metalinin atomu diyamanyetiktir.

Pauli Dlama lkesi

ok elektronlu atomlarn elektron dalmlarn
belirtmek iin Wolfgang Paulinin adyla anlan Pauli dlama ilkesi kullanlr. Pauli dlama ilkesine gre, bir atom herhangi iki elektron, ayn drt kuantum
saysna sahip olmaz. Bir atomun iki elektronu da ayn n, l ve ml deerlerine sahip olsalar bile, ms deerleri mutlaka farkl olacaktr.
48

Hund Kural
Hund (Frederick Hund) kuralna gre, bir alt kabuktaki elektronlarn en kararl dalm, paralel spinin
en fazla olduu haldir. Buna gre, eit enerjili orbitallere elektronlar ayn spinle dolarlar.
7N
2

1s

2s

2p

Atomun Yaps

Hund kural, 2p elektronlarnn tamamn para1s

lel spinlere sahip olacan ve azot atomunun adet

2s

elememi elektron iereceini ngrmektedir.

Hidrojen atomunun en kararl hali, elektronun 1s

3s

orbitalinde yer ald temel haldir. Bir orbitalde yer

4s

alan elektron, ekirdee en yakn konumda bulundu-

5s

undan ekirdek tarafndan en sk ekilde tutulacak-

6s

tr. Elektron 2s, 2p ya da daha yksek enerjili orbital-

7s

lerde bulunuyorsa, hidrojen atomu uyarlm haldedir.

2p
3p
4p
5p
6p

3d
4d
5d

4f
5f

6d

7p

Hidrojen dndaki ok elektronlu atomlara ilikin

enerji tablosu daha karmaktr. Bu tr atomlardaki
ok elektronlu atomlarda alt kabuklarn doldurul-

elektronlarn enerjileri, ba kuantum saysnn yans-

mas 1s orbitalinden balayarak aaya doru oklar

ra asal momentum kuantum saysna da baldr.

ynnde hareket edilir.

Buna gre, sralama

4d
4p
4s

Enerji

3p
3s
2p
2s
1s

ok elektronlu bir atomun orbital enerji seviyeleri

1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p 6s 4f 5d 6p 7s
ESEN YAYINLARI

3d

5f 6d 7p dir.
Temel haldeki elektron diziliini yapmak iin elektronlar ekirdee en yakn olan, en dk enerjili orbitalden balanarak sra ile doldurulur. Buna Aufbau
kural denir. Belirli bir n deerindeki alt kabuk ve orbitallerde yer alabilecek en fazla elektron saysn belirlemek iin baz kurallar verilebilir.
Ba kuantum says n olan her kabuk, n tane alt
kabua sahiptir. rnein n = 2 ise asal momen-

ok elektronlu atomlarda 3d enerji dzeyi 4s or-

tum kuantum says l = 0 ve l = 1 olan iki alt ka-

bitalinin enerji dzeyinden yksektir. Bir atomun top-

buk vardr.

lam enerjisi sadece orbital enerjilerinin toplamna

Asal momentum kuantum says l olan her ka-

bal deil, ayn zamanda bu orbitallerde yer alan

bukta 2l + 1 tane orbital vardr. rnein l = 1 ise

elektronlararas itme kuvvetlerine de baldr.

tane p orbitali vardr.

Buna gre, bir atomda 4s orbitalinin 3d orbitalinden nce doldurulmas toplam enerjinin daha dk
olmasna neden olacaktr. ok elektronlu atomlarda orbitallerinin doldurulmas aadaki ekilde gsterilmitir.

Her orbitalde en fazla iki elektron yerletirilebilir. Bu nedenle maksimum elektron says, orbital
saysnn iki katdr.
Bir atomun n ana kabuuna alabilecei maksimum elektron says 2n2 dir.
49

Atomun Yaps

RNEK
ZET
Atomlarn temel hal elektron dalmlar ve

X atomunun temel elektron diziliinde; d orbitallerinde 5 elektron, p orbitallerinde 12 elektron var-

zellikleri yle zetlenebilir.

dr.

1. Ayn atoma ait iki elektronun drt kuantum sa-

Buna gre, X atomu iin;

ysnn hepsi ayn olamaz. Bu Pauli dlama

I. Temel hal elektron dizilii,

ilkesidir.
2. Her orbital en fazla iki elektron bulunduru-

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 eklindedir.

labilir. Bu elektronlar farkl spin kuantum say-

II. Elektron dizilii kresel simetriktir.

sna, yani farkl spine sahip olmaldr.

III. s orbitallerinde toplam 8 elektron vardr.

3. Bir altkabukta, paralel spine sahip elektronlarn

en fazla olduu elektron dzeni, en kararl

yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?

dzendir. Bu, Hund Kural dr.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

4. Bir ya da daha fazla sayda elememi elektrona sahip atomlar paramanyetiktir. Tm elekt-

C) I ve II

ronlar elemi atomlar ise diyamanyetiktir.

ZM

5. Hidrojen atomundaki elektronun enerjisi sadece ba kuantum says n'e baldr. ok elekkuantm says n'nin yan sra, asal momentum
says ye baldr.
6. ok elektronlu atomlarda, alt kabuklar;
1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p 6s 4f 5d 6p

ESEN YAYINLARI

tronlu bir atoma ait elektronun enerjisi, ba

7s 5f 6d 7p srasna gre dolar.

7. Ayn ba kuantum saysna sahip elektronlarn
ekirdee yaknlk sras s > p > d > f dir. Buna
gre, rnein, ok elektronlu bir atomun 3s elektronunu koparmak iin gereken enerji 3p dekine
gre daha fazladr.
KRESEL SMETR
RNEK
Atomunun temel hal elektron diziliinde 4p orbitalinde 4 elektron bulunmaktadr.

Bir alt enerji seviyesindeki orbitallerin dolu ve yar

dolu olmas haline kresel simetri denir. Bu ekil-

Buna gre, elementin atom numaras nedir?

deki elektron diziliine sahip olan atomlar kresel

A) 16

simetri yk dalmna sahiptir. ekirdek, elektron

ZM

B) 18

C) 34

D) 38

E) 52

bulutlarn her yne eit dzeyde ve daha dengeli

eker. Bu tr atomlar dierlerine gre daha dk
enerjili olup daha kararldr.

50

ATOMUN YAPISI

1.

ZML SORULAR III (OKULA YNELK SORULAR)

X : 1s2 2s2 2p6 3s1

2

Y : 1s 2s 2p 3p

ZM

Z : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1

Yukarda elektron dizilileri verilen atomlar
iin;
I. Y, X in uyarlm halidir.
II. ekirdek ykleri Z > Y = Xtir.
III. Y darya enerji verir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III
3.

ZM

N ile ilgili;

I. Deerlik elektronlar 2s ve 2p orbitallerindedir.

II. Deerlik elektron says 5 tir.
III. 3 tane dolu, 1 tane yar dolu orbitali vardr.
ESEN YAYINLARI

yarglarndan hangileri dorudur?

2.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM

Bir atomun temel hal elektron diziliinin ilk 9 orbitali dolu, son 6 orbitali yar doludur.
Bu atomun elektron en son terimi ile ilgili;
I. Ba kuantum says, n = 3 tr.
III. Asal kuantum says, l = 2 dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

Temel enerji dzeyi says 3, deerlik elektron

says 6 olan bir atom iin;
I. ekirdek yk +18dir.

II. Orbital tr d dir.

A) Yalnz I

4.

C) Yalnz III

II. Elektron diziliinde en son terimi 3p4 dr.

III. s orbitallerinde toplam 6 elektron vardr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

51

Atomun Yaps

ZM

6.

23

X : 1s2 2s2 2p6 3s1

24

Y : 1s2 2s2 2p6 3s2

21

Z : 1s2 2s2 2p6

Temel hal elektron dalmlar verilen X, Y ve

Z atomlar iin aadaki deerlendirmelerden
hangisi yanltr?
A) Ntron saylar Y > X > Z dir.
B) X ve Ynin ba kuantum saylar eittir.
C) X ile Y izoton atomlardr.
D) Z nin ntron says 11 dir.
E) nn de elektron dalm kresel simetriye
sahiptir.

5.

24

Cr atomu iin aadaki deerlerinden han-

gisi yanltr?
A) Kresel simetri zellii gsterir.
B) Deerlik elektron says 1dir.
C) Elektron diziliinin en son terimi 3d5dir.
D) Ba kuantum says 3 olan orbitallerinde toplam 13 elektron vardr.
E) s orbitallerinde toplam 7 elektronu vardr.

ZM

52

ESEN YAYINLARI

ZM

Atomun Yaps

7.

9.

Ktle numaras 79 olan X atomunun ekirdein-

Bir elementin yksz atomunun ilk 12 orbitali tam

de 45 ntron vardr.

dolu, son 3 orbitali yar doludur.

Buna gre, X atomu ile ilgili,

Ntron says 30 olduuna gre, ktle numa-

I. ekirdek yk +34 tr.

ras katr?

II. Elektron diziliinin son terimi 4p4 tr.

A) 34

B) 47

C) 52

D) 54

E) 57

III. Temel hal elektron dizilii kresel simetriktir.

ZM

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I, II ve III

C) Yalnz III

ZM

8.

ekirdeinde 14 ntron bulunduran yksz bir

atomun elektron dizilii 3p1 ile sonlanmaktadr.

ESEN YAYINLARI

10. Bir atomun temel hal elektron diziliinde s orbitallerinde toplam 8 elektron, p orbitallerinde toplam
12 elektron, d orbitallerinde toplam 5 elektron bulunmaktadr.
Bu atomun 30 ntronu olduuna gre,
I. Elektron diziliinde 5 tane yar dolu orbitali

Buna gre, bu atom iin;

vardr.

I. Elektron says 13 tr.

II. Ktle numaras 27 dir.

II. Ktle numaras 54 tr.

III. Elektron dizilii kresel simetriktir.

III. Deerlik elektron says 7 dir.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

D) I ve III

E) II ve III

ZM

C) I ve II

C) I ve II

ZM

53

Atomun Yaps

11. Ntron says proton saysndan 1 fazla olan X

13.

48

Cd atomunun 64 ntronu vardr.

elementinin ktle numaras 33 tr.

Buna gre,

Buna gre,

I. Cd nin temel hal elektron dizilii kresel si-

I. Atom numaras 16 dr

metriktir.
4

II. Elektron diziliinin son terimi 3p tr.

II. Cd atomu paramanyetiktir.

III. Ntron says 17 dir.

III. Nkleonlarn toplam says 112 dir.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I, II ve III

D) I ve III

E) II ve III

C) Yalnz III

C) I ve II

ZM

12.

22

Ti atomunun ntron says proton saysndan 4

fazladr.
Buna gre,

ESEN YAYINLARI

ZM

I. ekirdek ktlesi +26 dr.

II. ekirdekte bulunan temel taneciklerin toplam
says 48 dir.

nun ntron says proton saysndan 1 fazladr.

III. Deerlik elektron says 2 dir.

Buna gre, aadakilerden hangisi X in izo-

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

ZM

14. Temel hal elektron dizilii 3p3 ile biten X atomu-

C) Yalnz III

top atomudur?
A)

31
X
15

B)

32
Z
16

D)

31
16

E)

33
16

ZM

54

C)

32
15

ATOMUN YAPISI

1.

ALITIRMALAR 3 (OKULA YNELK SORULAR

4. X in elektron diziliinin son terimi 4s1 dir.

ekirdeinde 22 ntronu bulunan X atomunun

elektron dalm 4s2 ile bitmektedir.

Ntron says proton saysndan 1 fazla oldu-

Buna gre, X iin aadaki sorular cevaplan-

una gre,

drnz.

a) X in atom numaras katr?

a) Atom numaras katr?

b) X in ktle numaras katr?

b) Ktle numaras katr?

c)

40
Y,
20

42
Z,
20

42
T
22

atomlarndan hangileri X in

izotopudur.

5.

X atomunun ktle numaras 52, ntron says 28

dir.
Buna gre, X iin aadaki sorular cevapla-

X ile

80

ynz.
Y izotop atomlardr.

X in temel hal elektron dalm 4p5 ile bittiine gre, Y nin ntron says katr?

3.

X atomunun temel haldeki elektron dalmnda 7

tam dolu ve 2 yar dolu orbitali vardr.

a) Temel hal elektron diziliinde en son orbitalin

ESEN YAYINLARI

2.

ka elektronu vardr?
b) Ka tane dolu, ka tane yar dolu orbitali vardr?

6.

X atomunun elektron dizilii 3p5 ile bitiyor.

Buna gre, X iin aadaki sorular cevaplan-

X in ntron says 20 olduuna gre,

drnz.

a) X in atom ve ktle numaralar katr?

a) Atom numaras katr?

b)

b) 2 ykl iyonun ka elektronu vardr?

35
Y, 37
Z
17
17

ve

37
T
17

atomlarndan hangileri X in

izotop atomlardr?

c) Deerlik elektron says katr?

55

Atomun Yaps

7.

Ktle numaras 210 olan, ntr bir atomun

10. X atomunun temel hal elektron dalm;

atom numaras 84 olduuna gre,

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p3

a) Ntron says katr?

Buna gre, X iin,

b) Deerlik elektron says katr?

a) Deerlik elektron says katr?

b) Deerlik orbitalleri nelerdir?
c) +5 iyonunun elektron dalmnn son terimi
hangisidir?

8.

Ktle numaras 112, ntron says 64 olan

yksz bir atomun,
10. Ktle numaras 34 olan elementin, ntron sa-

a) Atom numaras katr?

ys proton saysndan 2 fazla olduuna gre,

ESEN YAYINLARI

b) Temel hal elektron diziliinin son terimi nedir?

9.

Temel hal elektron dzeni, 3d10 ile biten atoma ilikin aadaki sorular cevaplandrnz.
a) Atom numaras ka olabilir?
b) Ba kuantum says katr?
c) Ntron says 30 ise ktle numaras ka olabilir?

56

a) Atom numaras katr?

b) Temel elektron diziliinin son terimi nedir?
c) Ntron says katr?

11. Atom ktlesi 35,5 olan

37
17

X atomu iin;

a) Temel hal elektron diziliinde ka tane dolu,

ka tane yar dolu orbitali vardr?
b) Atom ktlesi neden 37 den farkldr?
c) Ntron says katr?

Etkinlik 4

elektron dizilii

RENME ALANI :

Atomun Yaps

ALT RENME ALANI :

Elektron dizilii

BECERLER :

Fark etme, ilikilendirme, yazma

KAZANIMLAR :

1. Orbitallerin arasndaki fark kefeder.

2. Elektronlarn orbitallere dalmn yazar.
Atom numaralar aada verilen elementlerin temel elektron diziliini yaznz.

ETKNLK SREC

Deerlik elektron saysn belirleyerek ilgili alana yaznz. Elektron diziliinin

kresel simetri olup olmadn

Atom
numaras

Temel hal
elektron dizilii

Deerlik
Orbitalleri

veya X iaretlerini yazarak belirtiniz.

Deerlik
Elektron says

Kresel
Simetri

1
3
7
11
15
19
22
24
26
31
34
36
21
23
29
32
16
18
25
57

BAIL ATOM KTLES YAKLAIMI VE MOL KAVRAMI

1. ORTALAMA ATOM KTLES
2. MOL KAVRAMI
3. MOL KTLES
4. MOL SAYILARININ HESAPLANMASI

ok kk olan atomun ktlesi C12 (12C) izotop leine bal

olarak verilir. C12 atomunun ktlesi 12 atomik ktle birimidir (akb).
Kimyagerler gram lei yerine daha kolay lek olan mol ktleyi
kullanrlar. Bir mol C12 atomunun ktlesi, tam olarak 12 gram olup
Avogadro says (6,02.1023) kadar C12 atomu ierir. Dier
elementlerin mol ktleleri de gram olarak verilir ve yine ayn sayda
atom ierir. Molekln ktlesi ise molekl oluturan atomlarn
ktleleri toplamna eittir.

5. BLM

Atomun Yaps

BAIL ATOM KTLES YAKLAIMI VE MOL KAVRAMI

Klor atomunun

Atomun ktlesi ierdii elektron, proton ve ntron

saylarna baldr. Atom ktlelerinin bilinmesi laba-

Ortalama ktlesi = 35.0,75 + 37.0,25

= 35,50 akb

rotuvar almalar iin gereklidir. Bir tek atomun tar-

rnein, karbon-12 ve karbon-13 atomlarnn doal

tlmas mmkn deildir, ancak atom ktlesi greceli

yzdeleri srasyla % 98, 96 ve % 1,10 dur. Karbon-13

olarak baka bir atoma gre verilebilir.

izotopunun ktlesi 13,00335 akb olarak bulunmutur.

Bunun iin karlatrma olarak kullanlacak bir

Karbon elementinin ortalama atom ktlesi,

atom ktlesi gereklidir. Uluslar aras kabullere gre,

Karbon atomunun

atom ktlesi veya atom arl atom ktle birimi

Ortalama ktlesi = 12,00.0,9896 + 13,00335.0,110

(akb) ile verilir. Atom ktle birimi, tam olarak C-12

= 12,01 akb
Karbon-12 izotopunun atom ktlesi 12,01 akb denil-

atomunun izotopu olup alt proton ve alt ntron ierir.

diinde, anlalmas gereken en nemli nokta bu de-

C-12 izotopunun ktlesinin 12 akb olarak standart ka-

erin ortalama deer olduudur. Birok elementin

bul edilmesi, dier elementlerin ktlelerinin buna gre

atom ktlesi be ya da alt anlaml sayya kadar ke-

llmesini salar.

sin olarak bulunmutur. Kolaylk salamak iin ortaESEN YAYINLARI

atomunun ktlesinin 1/12 sine eittir. C-12, karbon

1.

ORTALAMA ATOM KTLES

lama szc kullanlmayacak ve elementlerin atom

ktleleri denilecektir.

2.

MOL KAVRAMI

Periyodik tabloya bakldnda, karbon atom kt-

ou kez ok miktarda madde ile allr. Bu

lesinin 12, 00 akb olmayp, 12,01 akb olduu gr-

yzden ok byk sayda atomu ifade edebilmek iin

lr. Bu farkn nedeni, doada bulunan elementlerin

zel bir birime gereksinim duyulmutur. Aslnda, be-

birden fazla izotopunun bulunmasdr. Bunun anlam

udur; bir elementin atom ktlesi llrken, genellikle doada bulunan izotoplarn ortalama ktleleri l-

lirli sayda okluu belirten birimlerin kullanlmas dncesi yeni deildir.

rnein, ift (2 para), dzine (12 para) ve gros
(144 para) ve benzeri birimler ok eskilerden kulla-

lr. zotoplarn doadaki yzde oranlar bellidir. Atom

nlmaktadr. Kimyada, astronomik atom, iyon ve mo-

ktleleri A, yzde oranlar Y ile gsterilirse, ortalama

lekl saylarn gstermek iin mol birimi kullanlr.

atom ktlesi,

mol kelimesi, Latincede byk yn kelimesinden

gelmektedir.

Ort. Atom ktlesi =

Klor elementinin

35

CI ve

A1Y1 + A2 Y2 +
100
37

CI izotoplarnn doa-

daki yzdeleri srasyla, % 75 ve % 25 tir. CI elementinin ortalama atom ktlesi;

1 mol, tam 12 g karbon-12 izotopundaki atom saysdr. SI birim sistemine gre mol, 12 g C-12 izotopunun ierdii, atom says kadar tanecik (atom, molekl, iyon ya da dier tanecikler) ieren madde miktardr. 12 gram C-12de bulunan gerek atom says
deneysel olarak tayin edilir.
59

Atomun Yaps

Bu say Avogadro Says olarak adlandrlr.

1 mol atomun ktlesi = (tek bir atomun ktlesi). NA

Karbon-12 izotopunun tek bir atomunun ktlesi

dolaysyla,

1,9926.10

23

gram bulunmutur.

Tek bir atomun ktlesi =

1mol atomun ktlesi

NA

Buna gre,
Karbon-12 atomlar says =

Numunenin ktlesi = (mol says).(1 mol atomun

12 g
1, 9926.10 26 g

= 6,0221367.16

ktlesi)
dolaysyla,

23

mol says =
Avogadro says drt anlaml rakamla; 6,022.1023 ola-

Yukarda yazlan bantlar sembollerle ifade edilirse;

rak kabul grmektedir. Yani 1 mol karbon-12 demek,

6,022.10

23

Numunenin ktlesi
mol ktlesi

tane atom demektir. Ayn ey, molekl-

Atom ktlesi =

lerden veya forml birimlerinden sz ederken de geerlidir.

n=

1 mol tr (atom, iyon, forml birimi, molekl) =

6,022.1023 tane tr.

MA
NA

m
MA

Burada kullanlan n, m, MA ve NA sembollerinin an-

Bu say, 19. yzyl talyan bilim adam Amedeo

lam srasyla mol says, numunenin ktlesi, mol ktlesi ve Avogadro saysdr. imdi, bileiklerin mol kt-

eklinde simgelendirilir. Bylece bir dzine portakaln

lelerinin nasl hesaplanacan ve mol saylar ile kt-

12 portakal iermesi gibi, 1 mol hidrojen atomu da

6,022.1023 tane H atomu ierir.

ESEN YAYINLARI

Avogadro adna sayg iin byle isimlendirilmitir. NA

leleri arasndaki dnmler ele alnabilir. Bileik ister

molekl yapl, ister iyonik olsun, mol ktlesi, molekldeki veya forml birimindeki elementlerin mol ktlelerinin toplamna eittir.

3.

MOL KTLES
Daha nce akland gibi, 1 mol karbon-12 ato-

munun tam ktlesi 12.0 g olup 6,022.1023 atom ierir.

C6H12O6 nn mol ktlesi aadaki ekilde hesaplanr.

mol ktlesi (C6H12O6) = 6.12 + 12.1 + 6.16
= 180 g/mol

Karbon-12 nin bu ktlesi mol ktlesi (M) olup, bir mol

atom ya da molekln gram veya kilogram cinsinden

H2SO4 n mol ktlesi aadaki gibi hesaplanr.

ktlesi olarak tanmlanr. Karbon-12 atomu mol ktle-

Mol ktlesi (H2SO4) = 2.1 + 1. 32 + 4.16 = 98 g/mol

sinin (gram olarak) saysal bakmdan, akb cinsinden

atom ktlesine eit olduunu unutmaynz.
Yani bir elementin atom ktlesi bilindiinde, mol
ktlesi de biliniyor demektir. Bir trn mol ktlesi, o
trn 1 mol taneciinin ktlesidir.
Bir elementin mol ktlesi, 1 mol atomun ktlesidir.
Molekler bir bileiin mol ktlesi, 1 mol molekln ktlesidir.
yonik bir bileiin mol ktlesi, 1 mol forml biriminin ktlesidir.
60

4.

MOL SAYILARININ HESAPLANMASI

a) Tanecik Says ve Mol Says

Tanecik says verilen maddenin mol saysn hesaplayabilmek iin sadece Avogadro saysnn bilinmesi gerekir.
N = Tanecik says
NA = Avogadro says
n = Mol says

n=

N
NA

Atomun Yaps

RNEK

RNEK
1, 505.1022 CH4 molekl iin;

13,2 gram CO2 gaz iin;

I. 0,025 moldr.

I. 0,3 mol dr.

II. 4 gram gelir.

II. 1,806.1023 tane molekl ierir.

III. 1 mol atom H ierir.

III. 12 gram karbon ierir.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

(Avogadro says = 6,02.1023 , C = 12, H = 1)

(C = 12, O = 16, Avogadro says = 6, 02.1023)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

ZM

b) Ktle ve Mol Says

Bir maddenin bir miktarnn ktlesi verilmise mol saysn hesaplamak iin mol ktlesinin bilinmesi gerekir. Bileiin forml ve elementlerin atom ktleleri
verilirse mol ktlesi hesaplanabilir.
m = Verilen ktle
MA = Mol ktlesi
n = Mol says
n=

m
MA

Forml kullanlabilecei gibi, orantlar kurularak sorunun cevab belirlenebilir.

61

Atomun Yaps

c) Hacim ve Mol Says

1 atmosfer basn, 0C scaklk kouluna Normal
koullar denir. Normal koullarda 1 mol gaz
22,4 litre hacim kaplar.
1 atmosfer basn, 0C scaklk kouluna oda koullar denir. Oda koullarnda 1 mol gaz 24,5
litre hacim kaplar.
Scakl ve basnc eit olan koullara ayn koullar denir. Ayn koullarda gazlarn eit
hacimlerinde, eit sayda molekl bulunur.
(Avogadro Hipotezi)
Ayn koullarda gazlarn mol saylarnn oran, hacimlerinin oranna eittir.
RNEK

V = Hacim

32 gram SO3 gaznn 24 litre hacim kaplad-

P = Basn

koullarda 8 gram CH4 gaz ka litre hacim

T = Scaklk
V1 n 1
=
V2 n 2

(P ve T eit)

ESEN YAYINLARI

n = Mol Says

kaplar? (S = 32, O = 16, C = 12, H = 1)

A) 16

ZM
RNEK
NKda hacmi 6,72 litre olan SO3 gaz iin;
I. 0,3 moldr.
II. 24 gramdr.
III. 2,408.1022 tane molekl ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(S = 32, O = 16, Avogadro says = 6,02.1023)
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

62

C) I ve III

B) 20

C) 24

D) 30

E) 36

Atomun Yaps

d) Karm ve Mol Says

RNEK

Bir karm ile ilgili problemin zm iin en az iki

0,02 mol NX3 1,42 gramdr.

denklem kurulacak kadar bilgi gerekir. Problem bu bil-

Buna gre, X in atom ktlesi katr? (N = 14)

gileri salyorsa, ki bilinmeyenli iki denklem kuru-

A) 1

B) 19

C) 35

D) 71

E) 80

larak problemin zmne gidilir.

ZM
RNEK
CH4 ve C3H4 gazlarndan oluan karmn 0,5
mol 15,2 gramdr.
Karmdaki CH4 gaz ka mol dr?
(H = 1, C = 12)
A) 0,05

B) 0,15

C) 0,2

D) 0,25

E) 0,3

ZM

f) Kark Problemler

ESEN YAYINLARI

zm iin bir tek yntem nerilemez. Genel kural

olarak soruyu doru anlamak ve doru ipularndan
hareket etmek gerekir.

RNEK
Eit ktlede C ieren C2H4 ve C3H8 bileiklerinin
oluturduu karmn toplam ktlesi 34,4 gramdr.
Buna gre, karmdaki C2H4 gaz iin,
I. 0,6 mol dr.
II. NK daki hacmi 13, 44 litredir.
III. 3,6 mol atom ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(H = 1, C = 12)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

e) Atom Ktlelerinin Hesaplanmas

X2O, YSO4, ZSO3 ve XCO3 gibi bileiklerde yer alan

ZM

X, Y ve Z gibi bilinmeyen elementlerin atom ktlelerini hesaplamak iin 1 moln hesaplamak gerekir.
Verilen bilgiler bileiin 1 molnn ktlesini hesaplamak iin yeterli olmaldr. Bileiin 1 molnn ktlesi
belirlenince, iinde yer alan X ve Y gibi elementlerin
atom ktlelerini hesaplamak kolaylar.
63

Atomun Yaps

ZM:

RNEK
0,5 mol Fe2O3.nH2O bileii 3 mol O atomu
A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 6

ZM

RNEK
ESEN YAYINLARI

ierdiine gre, n says katr?

16 gram SO3 ile 2,6 gram X maddesinden oluan

bir karm 9,03.1023 molekl iermektedir.

Buna gre, x aadakilerden hangisi olabilir?

(H = 1, C = 12, O = 16)
A) CO2

B) CH4

D) H2

E) C2H4

ZM

RNEK
NH3 ve CH4 gazlarnn oluturduu bir karmn
NKda 8,96 litresi 6,55 gramdr.
Karmda ka gram hidrojen elementi vardr?
(N = 14, C = 12, H = 1)
A) 0,15
D) 1,00
64

B) 0,25
E) 1,45

C) 0,45

C) C2H6

Atomun Yaps

g) Bileiklerin Yzde Bileimi

Aslnda numunenin ktlesini 100 kabul edilerek orant

Yzde bileim bileik ierisindeki her elementin kt-

kurulmas anlamna gelmektedir. rnein 8 gram C

vitamini numunesinde 3,27 gram karbon elemen-

lece yzdesidir. Yzde bileim her elementin ktlesi-

ti tespit ediliyor. Karbonun C vitaminini bileimindeki

nin bileiin bir molnn ktlesine blnmesi ve b-

yzdesi hesaplanlabilir.

lmn (elde edilen kesirin) 100 ile arplmasyla he-

8 gram C vitamini

saplanr. Herhangi bir elementin yzde bileimi mate-

100 gram C vitamini

matiksel olarak aadaki gibi yazlabilir.

% element =

3, 27 gram karbon,
x gram karbon vardr

3, 27 . 100
x=
8
x = 40,9

n.elementin mol ktlesi

100
bileiin mol ktlesi

x = % 40,9 karbon iermektedir.

n 1 mol bileik ierisindeki elementin mol saysdr.
h) En Basit Formllerin Belirlenmesi
En basit formllere kaba forml de denir. Bir bileiin
kaba formlnn belirlenebilmesi iin nce verilen biRNEK

leiin kimyasal analizi yaplr ve her bir elementin

gram cinsinden miktar bulunur. Daha sonra bileik-

deki yzde oran katr? (H = 1, C = 12, O = 16)

teki her elementin bal atom says, yani bal mol

A) 12

says bulunur.

B) 40

C) 48

D) 53,4

E) 72

ZM

ESEN YAYINLARI

Karbon elementinin glikoz (C6H12O6) ierisin-

Bunun iin belirlenmi olan her bir elementin gram

cinsinden miktarlar her element iin mole evrilir. Kolaylk iin, bileiin 100 gramlk bir rnei dnlebilir. O zaman, her elementin ktlece yzdesi, ayn
zamanda rnekteki ktlesine eit olur. rnein 100
gram C vitamininde 40,9 gram karbon, 4,58 gram hidrojen ve 54,5 gram oksijen bulunmaktadr.
Karbon;

Bileiin molekl forml bilinmiyorsa belli ktledeki numunede, her elementin ktlesini bulmak gerekir. Numunenin toplam ktlesi 100 kabul edilerek he-

Hidrojen;
Oksijen;

40, 9
& 3, 41 mol
12
4, 58
& 4, 58 mol
1
54, 5
& 3, 41 mol
16

saplanan her elementin ktle oran, ktlece yzde

Bileiin kaba (en basit) forml

bileim dir.

C3,41 H4,58 O3,41 dir.

Bir bileikte herhangi bir elementin ktlece yzdesi,

Bileik ierisindeki atom saylarnn tam say olmas

belli ktledeki numunede o elementin ktlesini, nu-

gerektiinden, tm alt indisler en kk deere b-

mune ktlesine blerek bulunan kesirin 100 ile ar-

lnr.

pmdr.
% element =

numunedeki element ktlesi

100
numunenin toplam ktlesi

C1H1,33O1 bulunur.

Bu durumda indisler bir say ile arplr. Burada 3 ile

arprsa, C3H4O3 basit forml belirlenmi olur.
65

Atomun Yaps

i) Molekl Formlnn Bulunmas

j) Tepkimelerde Hesaplamalar

Bileiklerin molekl forml, denel mol ktlesi iin en

Bir kimyasal tepkimede hesaplama yaplrken mol ve

basit formlden ka tane gerektii hesaplanarak bu-

ilgili kavramlar kullanlr. Bir kimyasal tepkimede gi-

lunur. Yzde bileen analizleri kullanarak bulunan for-

renler ve rnlerin nicel olarak allmasna stoki-

ml her zaman kaba forml (en basit forml) olacak-

yometri denir.

tr. nk bulunan forml en kk indise blnerek

Girenler ve rnlerin birimleri mol, gram, litre (gazlar

belirlenmektedir. Gerek molekl formlnn buluna-

iin) ya da dier birimler cinsinden verilirse bile, tep-

bilmesi iin, molekl ktlesinin de bilinmesi gerekir.

kimede rn miktarnn hesaplanmasnda mol birimi

kullanlr. Bu yaklama mol yntemi ad verilir ve ba-

(Basit forml) . n = Molekl forml

site, bir kimyasal tepkimede katsaylar maddelerin mol saylarn belirtir. rnein karbon ile alminyum birleince AI4C3 oluur.
4AI + 3C A AI4C3

RNEK

katsaylara gre, 4 mol alminyum 3 mol karbon ile

liz edildiinde 1,52 gram azot ile 3,47 gram oksi-

birleerek 1 mol AI4C3 oluturmaktadr. Baka bir r-

jen birletii tespit edilmitir.

nekte;

Bileiin mol ktlesi 92 gram olduuna gre,

molekl forml nedir? (N = 14, O = 16)
A) NO

B) NO2

D) N2O3

E) N2O4

C) N2O

ESEN YAYINLARI

N ve O elementlerinin oluturduu bir bileik ana-

2CO + O2 A 2CO2
2 mol karbonmonoksit 1 mol oksijen ile birleerek 2
mol karbondioksit oluturmaktadr. Katsaylar kullanlarak oluan rn miktar veya harcanan giren miktar

ZM

hesaplanabilir. Bu hesaplamada mol yntemi kullanlr. Mol yntemi; nce girenlerin veya verilen hangisi ise miktar (gram ya da dier birimler) mol saysna dntrlr. Sonra, denkletirilmi eitlikteki mol
oran kullanlarak, oluan rnlerin veya miktar istenilen maddelerin mol saylar hesaplanr. Daha sonra
istenilen birime evrilir.

RNEK
4,2 gram CO gaz oksijenle tepkimeye girerek
CO2 gazn oluturmaktadr.
Tam verimle gerekleen tepkimede ka gram
CO2 gaz oluur? (C = 12, O = 16)
A) 0,15 B) 2,2
66

C) 4,4

D) 6,6

E) 7,7

Atomun Yaps

RNEK

ZM

C(k) + O2(g) A CO2(g)

6 gram karbon ile 8 gram oksijen tepkimeye sokuluyor.
En fazla ka gram CO2 oluur?
(C = 12, O = 16)
A) 10

B) 11

C) 12

D) 13

E) 14

ZM

k) Snrlayc Bileen ve Tepkime Verimi

yebilir. Fakat girenler belirli bir stokiyometrik oranda birleerek rn olutururlar. Stokiyometrik miktar denkletirilmi tepkimede belirtilen oranlar kadardr. Tepkimenin amac balang maddelerinden
en yksek miktarda ve verimde bileikler elde etmektir. Saniyede genellikle daha pahal olan girenin tamamen tepkimeye girmesini salamak iin, ucuz giren
en ok miktarda kullanlr. Bu olayn sonucunda, tepkimede fazla eklenen girenler tamamen tkenmezler

ESEN YAYINLARI

Herhangi bir kimyasal tepkimede tm girenler (reaktifler) her zaman stokiyometrik miktarlarda verilme-

Tepkime Verimi
Bir tepkimenin teorik (kuramsal verimini snrlayc
madde belirler) Kuramsal verim dier adyla teorik
verim snrlayc maddenin tmyle kullanlmas halinde oluabilecek rn miktardr. Teorik verim elde

ve tepkime ortamnda artarlar. Bunlara artan madde-

edilebilecek en yksek verim olup denkletirilmi tep-

ler denir. Tepkimede tamamen tkenen maddeye

kimeden saysal olarak hesaplanlabilir. Uygulamada

ise snrlayc giren (reaktif) denir. Snrlayc reak-

ise gerek verim kullanlr ve gerek verim tepkime

tif tamamen tkendiinden, oluan rnlerin miktarn

sonunda gerekten oluan rn miktardr. Gerek

belirler. Bir tepkimede snrlayc reaktif tkendiinde

artk tepkime olmaz ve rn olumas durur. Artan
madde snrlayc reaktif ile tepkime verebilecei nicel miktardan fazlasna sahip olan bileendir.

verim daima teorik verimden kktr. Bunun nedenleri eitlidir. Maddenin bir ksm baka bir rn olutururken bir ksm enerjiye dnr. Baz tepkime-

Snrlayc maddenin kullanld stokiyometrik

ler ise tersinir olduu iin girenler % 100 harcanmaz.

hesaplamalarda ilk nce yaplacak ilem, hangi

Sonu olarak; Teorik verim, tek bir kimyasal eit-

maddenin snrlayc olduunu belirlemektir.

liin stokiyometrisi temel alnarak elde edilebi-

Bunun iin mol saylar stokiyometrik saylara bl-

lecek maksimum miktardr. Yzde verim; teorik

nr. Byk olan artan madde, kk olan snrlayc

verimin yzdesi olarak, gerekte meydana gelen

maddedir.

rn miktarn gsterir.
67

Atomun Yaps

RNEK

RNEK

N2 + O2 A N2O3

2AI + 3S A AI2S3

tepkimesini oluturmak iin 21 gram N2 ile 40

3,2 gram S ile 3 gram AI tepkimeye sokuluyor. 4

gram O2 tepkimeye sokuluyor.

gram AI2S3 oluuyor.

38 gram N2O3 olutuuna gre,

Buna gre,

I. Snrlayan madde N2 dir.

I. Snrlayan madde S dir.

II. Tepkimenin verimi % 66,6 dr.

II. Tepkimenin verimi % 80 dir.

III. O2 gaznn tm harcanmtr.

III. AI nin 1,44 gram harcanmtr.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

(N = 14, O = 16)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

(AI = 27, S = 32)

C) I ve II

ZM

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

ESEN YAYINLARI

ZM

68

C) I ve II

ATOMUN YAPISI

ZML SORULAR IV (OKULA YNELK SORULAR)

Atomun Yaps

1.

0,2 mol Ca elementi ka tane atom ierir?

A) 6,02.10

22

D) 1,204.1023

B) 3,01.10

23

C) 6,02.10

4.

Oksijen iin;
I. 1 tane O atomu 2,657.1023 gramdr.

23

II. 1 tane O2 molekl 5,315.1023 gramdr.

E) 1,204.1022

III. 3,01.1022 oksijen molekl 16 gramdr.

ZM

yarglarndan hangileri dorudur?

(O = 16, Avogadro says = 6,02.1023)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

ZM

2.

1,5 mol C2H4 molekl toplam ka mol atom

A) 6

B) 8

C) 9

D) 12

E) 13,5

ZM

3.

ESEN YAYINLARI

ierir?

0,5 mol AI2(SO4)3 bileii ka gramdr?

(AI = 27, S = 32, O = 16)
A) 141

B) 171

C) 181

D) 241

E) 342

5.

76, 2 gram NBr3 bileii;

I. 0,3 mol dr.

ZM

II. 72 gram Br ierir.

III. 1,505.1023 tane molekl ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(N = 14, Br = 80, Avogadro says = 6,02.1023)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

69

Atomun Yaps

ZM

7.

NKda 5,6 litre hacim kaplayan CH4 gaz iin;

I. 0,25 mol dr.
II. Ktlesi 4 gramdr.
III. 1,505.1023 tane molekl ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(C = 12, H = 1, Avogadro says = 6,02.1023)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

6.

1,204.1022 tane CO2 molekl;

II. 8,8 gramdr.
III. 0,03 mol oksijen atomu ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(C = 12, O = 16, Avogadro says = 6,02.1023)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

ESEN YAYINLARI

I. 0,02 mol dr.

C) I ve II

ZM

8.

1,2 mol S ieren AI2S3 bileii ile ilgili;

I. 0,04 mol dr.
II. 60 gram gelir.
III. 21,6 gram AI ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(AI = 27, S = 32)

70

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

Atomun Yaps

10. 1,76 gram CX4 gaz NKda 448 cm3 hacim kapla-

ZM

maktadr.
Buna gre;
I. CX4 gaznn 1 mol 88 gramdr.
II. X in mol ktlesi 1 gramdr.
III. X atomunun ktle numaras 19 dur.
yarglarndan hangileri dorudur?
(C = 12)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

2 mol atom ieren N2O3 gaz iin;

I. 0,4 mol dr.
II. Ktlesi 30,4 gramdr.
III. NKda 4,48 litre hacim kaplar.
yarglarndan hangileri dorudur?

ESEN YAYINLARI

9.

(N = 14, O = 16)
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

ZM

11. 30 gram X2S3 bileiinde 10,8 gram X bulunuyor.

X in atom ktlesi katr? (S = 32)
A) 14

B) 22

C) 27

D) 45

E) 56
71

Atomun Yaps

ZM

ZM

14. SO2 ve SO3 gazlarnn oluturduu karm 42,8

gramdr.
SO2 ve SO3 gazlarnn ierdii oksijen ktleleri eit olduuna gre, karmdaki SO2 gaz
ka gramdr? (O = 16, S = 32)

12. Eit ktlede H2 ve CH4 gazlarnn oluturduu karm 1,35 mol dr.
Karmn toplam ktlesi ka gramdr?
(H = 1, C = 12)
A) 1,6

B) 2,4

C) 3,2

D) 4

ESEN YAYINLARI

A) 12,8 B) 18,8

C) 19,8

D) 24,8

E) 28,8

ZM

E) 4,8

ZM

15.

13. NO2 ve CS2 gazlarndan oluan bir karmn 0,5

mol 29 gramdr.
Buna gre, karmdaki CS2 gaz ka gramdr?
(C = 12, N = 14, O = 16, S = 32)
A) 12,8 B) 13,8
72

C) 14,2

D) 15,2

11 gram

20 gram

N2O gaz

XO3 gaz

I.

II.

ekilde verilen eit hacimli kaplardaki gazlarn scaklk ve basnlar eittir. I. kapta 11 gram N2O
gaz, II. kapta 20 gram XO3 gaz bulunmaktadr.
Buna gre, X in atom ktlesi nedir?
(N = 14, O = 16)

E) 17,4

A) 24

B) 31

C) 32

D) 48

E) 64

Atomun Yaps

ZM

17. AI2S3 bileii oluturmak iin 1,6 gram S ile 1,2

gram AI tepkimeye sokuluyor.
Buna gre;
I. Snrlayan madde AI dir.
II. 2,5 gram AI2S3 oluur.
III. 0,3 gram AI artar.
ifadelerinden hangileri dorudur?
(AI = 27, S = 32)
CaO elde edildiine gre;
I. Ca, snrlayan maddedir.
II. 11,2 gram CaO oluur.
III. 0,8 gram O2 artar.
yarglarndan hangileri dorudur?

ESEN YAYINLARI

16. 8 gram Ca ile 4 gram O tepkimeye sokuluyor.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

(Ca = 40, O = 16)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

73

Atomun Yaps

ZM

18. X2O3 bileiinin bir mol 160 g dir. Ntr X atomunun ntron says 30 dur.
X atomunun izotopu iin aadakilerden hangisi kesinlikle yanltr? (O = 16)
A) Ktle numaras 55 dir.
B) Ntron says 32 dir.
C) Proton says 30 dur.
D) Kimyasal zellikleri X ile ayndr.
E) Elektron says 26 dr.
ZM

21. Hacmi 5,6 litre olan bir kapta, 0C da bulunan

an bir karmn ktlesi 52 gram olduuna gre,

X elementinin atom ktlesi nedir? (O = 16)
A) 14

B) 32

C) 48

D) 52

E) 56

ESEN YAYINLARI

19. 0,1 mol X2O3 ile 0,5 mol XO bileiklerinden olu-

NH3 gaznn basnc 1 atm dir.

Bu kaba ka gram O2 gaz eklenirse toplam
atom says iki katna kar? (O = 16)
A) 8

ZM
ZM

20. Eit ktlelerde SO2 ve O2 gazlarn ieren bir karm 0,75 mol molekl ierdiine gre, karm
ka gramdr? (O = 16, S = 32)
A) 12
74

B) 16

C) 24

D) 32

E) 48

B) 16

C) 24

D) 32

E) 48

ATOMUN YAPISI

ALITIRMALAR 4 (OKULA YNELK SORULAR

Atomun Yaps

1. 0,4 gram C3H4 bileii;

5.

0,2 mol X2O3 32 gram olduuna gre,

a) Ka moldr? (C=12, H=1)

a) Xin atom ktlesi katr? (O=16)

b) Ka molekl ierir?

b) 0,5 mol XO ka gramdr?

(Avogadro says=6,02.1023)

c) 1 mol X2O3 ka gramdr?

c) Ka mol atom ierir?

6.

3.

0,25 mol C2H6 gaz;

gre,

a) Ka gramdr? (C=12, H=1)

a) Xin atom ktlesi nedir? (H=1)

b) NKda ka litredir?

b) X3H4n 1 mol ka gramdr?

c) Ka tane atom ierir? (Avogadro Says = NA)

c) X3H4 bileiinin ktlece % ka Xtir?

3,01.10

19

molekl ieren CO gaz,

ESEN YAYINLARI

2.

7.

X2S3 bileiinin ktlece % 36si Xtir.

Buna gre,

a) Ka moldr? (Avogadro says: 6,02.1023)

a) 1 mol X2S3 ka gramdr? (S=32)

4.

8 gram X3H4 bileiinde 7,2 gram X olduuna

b) NKda ka cm tr?

b) Xin atom ktlesi katr?

c) Ka tane atom ierir?

c) X4C3 bileiinin 1 molu ka g dr? (C=12)

NKda 33,6 litre hacim kaplayan SO3 gaz,

8.

0,2 mol X2O3 ve 0,5 mol XO bileiklerinden

a) Ka moldr?

oluan karmn ktlesi 30,2 gram olduuna

b) Ka gramdr? (S=32, O=16)

gre,

c) Ka molekl ierir?

a) Xin atom ktlesi katr? (O=16)

(Avogadro Says= 6,02.1023)

b) XOnun 1 mol ka gramdr?

c) X2O3n 1 mol ka gramdr?

75

Atomun Yaps

9.

13. Eit ktlede SO3 ve CH4 gazlar karm toplam

SO3 ve O2 gazlarndan oluan bir karmn toplam ktlesi 46,4 gram, toplam atom says 2,4

2,9 mol atom iermektedir.

mol olduuna gre, karmdaki SO3 ka mol-

Buna gre,

dr? (S=32, O=16)

a) Karm toplam ka gramdr?

(S=32, O=16, C=12, H=1)
b) Karmn NKda hacmi ka litredir?
c) Karmda ka gram H vardr?

10. CH4 ve C2H6 gazlarndan oluan bir karmn

NKda 6,72 litresi 7,6 gramdr.
14. 0,2 mol X2O3 gaz 15,2 gram olduuna gre,

Karmdaki toplam atom says ka moldr?

a) 38 g X2O3 gaz NKda ka litre hacim kaplar?

(C=12, H=1)

(O=16)
b) 0,25 mol X2O5 ka gramdr?

11. Mol saylar eit olan X2O3 ve X2O5 karmnn toplam ktlesi 50,4 gramdr. Karmda 24,8
gram X elementi bulunmaktadr.
Buna gre,

ESEN YAYINLARI

c) Mg3X2nin 1 mol ka gramdr? (Mg=24)

15. 0,2 mol FeX2nin ktlesi, 0,3 mol XO3n ktlesi-

a) Xin atom ktlesi katr? (O=16)

ne eittir.

b) 1 mol X2O5 ka gramdr?

Buna gre,

c) Karmn toplam mol says katr?

a) Xin atom ktlesi katr? (O=16, Fe=56)

b) 0,2 mol FeX2 ka gramdr?
c) 1 mol CX2 ka gramdr? (C=12)

12. Eit ktlede He ve H2 gazlar karm 1 mol

atom ierdiine gre,
a) Karmn mol says katr?

16. CuSO4.nH2O bileiinin 2,14 gram tm su bu-

b) Karmn ktlesi ka gramdr? (H=1, He=4)

harlancaya kadar stldnda ktlesi 1,60 gram

c) Karmdaki H2 gaznn NKda hacmi ka litre-

kalyor.

dir?

Bileikteki n says katr?

(Cu = 64, S = 32, O = 16, H = 1)

76

Etkinlik 5

mol says hesaplamalar

RENME ALANI :

Atomun Yaps

ALT RENME ALANI :

Mol Kavram

BECERLER :

Kavrama, ilikilendirme, Hesaplama

KAZANIMLAR :

1. Mol kavram ile ilgili niceliklerin arasndaki ilikileri fark eder.

2. Hesaplamalar yapar ve ilgili yere yazar.
ETKNLK SREC
Aada verilen tablodaki boluklar doldurunuz.

Mol says

Molekl says

NK'daki hacmi

Mol atom says

3,2 g CH gaz
4
0,3 mol CO gaz

5,6 litre SO2 gaz

0,8 mol atom
ieren NO gaz

22

1,204.10 atom
ieren O gaz

6
7

0,25 mol AI2S3

1,505.1023 C2H6
gaz molekl

8
9

2,4 gram SO3 gaz

8,96 litre CS2 gaz

10

0,4 mol atom

ieren C2H4 gaz

11

23

2,408.10 H atomu
ieren C H gaz

12
13
14

2 6

0,05 moI Fe O
2

3
22

2,408.10 tane
NH gaz molekl
3

24 gram C H
gaz 3 4

15

16,8 litre NO3

gaz

16

1,2 mol S ieren

AI2S3 kats

17

23

7,224.10 tane H
atomu ieren C3H6
gaz

18
19

Atom says

1,806.10 MgO

2
3

Ktlesi

22

22

3,01.10 tane
H S gaz
2

77

Etkinlik 6

kimyasal hesaplamalar

RENME ALANI :

Atomun Yaps

ALT RENME ALANI :

Mol Kavram

BECERLER :

likilendirme, Farketme, zme

1. Mol kavram ile kimyasal hesaplamalar arasndaki ilikiyi fark eder.

KAZANIMLAR :

2. Snrlayc maddeyi belirler, rn miktarn hesaplar.

ETKNLK SREC
Aada verilen tablodaki boluklar doldurunuz.

Tepkime denklemleri

Tepkimeye Sokulan
Madde Miktar

C(k) + 2H2(g)

CH4(g)

0,6 g C(k) ve 0,4 g H2(g)

2AI(k) + 3S(k)

AI2S3(k)

4,5 g AI(k) ve 10 g S(k)

C(k) + O2(g)
1
CO(g) +
2

CO2(g)
O2(g)

C(k) + 2S(k)

Ca(k) +

N2(g) + 3H2(g)

N2(g) +

N2(g) + 3Br2(s)

10
11

1
2

3
2

CO2(g)
CS2(s)

O2(g)

2NH3(g)
N2O3(g)

O2(g)

2NBr3(s)

2Fe(k) + 3 O
2(g)
2
Mg(k) + 1 O
2(g)
2

12

S(k) + O2(g)

13

SO2(g) + 1 O2(g)
2

14

2H2(g) + O2(g)

15

H2(g) + S(k)

16

2Cr(k) + 3 O2(g)
2

17

2C(k) + 3H2(g)

78

CaO(k)

1,2 g C(k) ve 1,2 g O2(g)

1,4 g CO(g) ve 1,2 g O2(g)
1,2 g C(k) ve 8 g S(k)
1,6 g Ca(k) ve 1,6 g O2
2,1 g N2(g) ve 0,6 g H2(g)
12 g N2(g) ve 12 g O2(g)
12 g N2(g) ve 12 g O2(g)

Fe2O3(k)

3,5 g Fe ve 3 g O2(g)

MgO(k)

1,5 g Mg ve 1,5 g O2(g)

SO2(g)
SO3(g)
2H2O(s)
H2S(g)
Cr2O3(k)
C2H6(g)

4 g S(k) ile 3,2 g O2(g)

2 g SO2(g) ve 2 g O2(g)
4,5 g H2(g) ve 4 g O2(g)
0,5 g H2(g) ve 6,4 g S(k)
3,6 g Cr(k) ve 0,8 g O2(g)
1,2 g C(k) ve 0,2 g H2(g)

Snrlayan
Madde

Oluan rn
Miktar

ATOMUN YAPISI

TEST 1 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

Atomun Yaps

1.

5.

Bir atomun proton ve elektron says biliniyor-

3p orbitalinde 1 dolu orbitali bulunan X ele-

sa aadaki niceliklerden hangisi bilinmez?

mentinin elektron dizilii, aadakilerden

A) ekirdek yk

hangisidir?

B) Ktle numaras

A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2

C) Atom numaras

B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5

D) Temel elektron dalmndaki ba kuantum

C) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4

says

D) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1

E) Deerlik elektron says

E) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

2.

6.
I. ekirdein ekim gc yalnz protonlardan

Atomun yapsna ilikin;

I. Proton says ekirdek ykne eittir.

kaynaklanr.

II. Proton says ntron saysna eit olan atom-

II. Btn elektronlar ekirdee ayn uzaklkta de-

lar ntrdr.
III. Proton ve ntronlar atomun ekirdeinde bulunur.

ildir.
III. Btn elektronlar ekirdek tarafndan ayn
Yukardaki ifadelerden hangileri ntr atomlar
iin dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

yarglarndan hangileri dorudur?

ESEN YAYINLARI

kuvvetle ekilir.

7.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

15

X ve

22

C) I ve III

Y elementlerine ilikin;

I. Y nin deerlik elektronlar s ve p orbitallerindedir.

3.

I. X ile

80

II. X in temel hal elektron diziliinde tane yar

Y izotoptur.

dolu orbitali vardr.

II. X in elektron dalm 4p5 ile bitiyor.

III. X ve Y nin ba kuantum saylar farkldr.

Buna gre, Y nin ntron says katr?

A) 35

4.

B) 37

C) 42

D) 45

Aadaki elementlerden hangisinin deerlik

elektron says en oktur?
A)

X
35

B)

Y
20

D)

Q
21

E)

T
15

C)

yarglarndan hangileri dorudur?

E) 50

Z
19

8.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

X elementinin doada

53

X ve

C) I ve II

57

X izotop atomlar

vardr.
Bu elementin ortalama atom ktlesi 54 ise 57X
izotopunun doadaki yzdesi katr?
A) 25

B) 40

C) 60

D) 75

E) 80
79

Atomun Yaps

9.

39
X, 40
Y
19
19

ve

40
Z
20

atomlarna ilikin;

12. Yksz ve kararl haldeki X atomunun en yksek enerjili orbitalinin;

I. Her nn de fiziksel zellikleri farkldr.

II. X ile Y izotop atomlardr.
III. Y ile Z izobar atomlardr.
yarglarndan hangileri dorudur?

10.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

35
X
17

Tr

d,

Ba kuantum says

3,

Elektron says

olduuna gre, bu atomun ekirdek yk ne-

C) I ve II

dir?
A) 20

B) 21

C) 23

D) 25

E) 26

ve 36
Y atomlarndan X atomuna bir ntron Y
17

atomuna da bir elektron ekleniyor.

Oluan taneciklere ilikin;

13.

I. X ve Y tanecikleri birbirinin izotopudur.

II. X ve Y nin kimyasal zellikleri ayndr.

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) Yalnz III

17

ESEN YAYINLARI

III. Y nin elektron dzeninin son terimi 3p6 dr.

Atom

X
20

25

Deerlik elektron says

Yukardaki X, Y ve Z atomlarnn deerlik elektron saylar karlarna yazlmtr.

Bunlardan hangileri dorudur?
A) Yalnz X

B) Yalnz Y

D) Y ve Z

E) X, Y ve Z

C) X ve Y

11. X : 1s2 2s2 2p6 3s1

Y : 1s2 2s2 2p6 4s1
Yukarda yksz haldeki X ve Y atomlarnn elektron dzenleri verilmitir.
Buna gre, aadaki yarglardan hangisi
yanltr?

14.

I.
II.

13
7

X,

Z,

21

15

A) Y, Xin uyarlm halidir.

III.

B) X ve Ynin elektron saylar farkldr.

Yukardaki atom iftlerinden hangilerinin de-

C) Ynin bir elektron vermesi Xten daha kolaydr.

erlik elektron saylar eittir?

D) Y, enerji vererek Xe dnr.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

E) X, Yden daha kararldr.

D) II ve III

E) I, II ve III

80

L,

19

C) I ve II

Atomun Yaps

15. ekirdekli atom modelini ilk bulan bilim ada-

18. I. Ntr atomlarda atom numaras, elektron say-

m, aadakilerden hangisidir?
A) Thomson

B) Rutherford

D) Newton

E) Avogadro

sna eittir.
II. Atomun ktle numaras proton ve ntron say-

C) Bohr

lar toplamna eittir.

III. Atom ekirdei, (+) pozitif elektrik ykldr.
Atom iin yukarda verilen ifadelerden hangileri dorudur?
A) Yalnz III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

16. Ktle numaras 80 dir.

Ntron says, proton saysndan 10 fazldr.
19. X atomunun 16 protonu ve 16 ntronu bulunmak-

X elementinin atomuna ait bilgiler verilmitir.

tadr.

X atomu ile ilgili;

Buna gre;

I. Ntron says 35 tir.

I.

III. Elektron says 35 tir.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

ESEN YAYINLARI

II. ekirdek yk +45 tir.

32
Y
16

II.

33
Z
16

III.

34
T
16

atomlarndan hangileri X in izotop atomlardr?

A) Yalnz III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

20. Y atomunun 15 protonu 16 ntronu bulunmaktadr.

17. Ktle numaras 167 ve ntron says 99 olan
elementin atomu iin,

Aadakilerden hangisi Ynin izotop atomudur?

II. Toplam tanecik says 167 dir.

Ktle
numaras

A)
31

III. Nkleon says 99 dur.

B)

30

16

yarglarndan hangileri dorudur?

C)

32

16

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D)

33

18

D) I ve III

E) II ve III

E)

35

18

I.

Atom numaras 68 dir.

C) I ve II

Ntron
says

16

81

ATOMUN YAPISI

TEST 3 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

Atomun Yaps

1.

4.

I. Bir orbitaldeki iki elektronun dn ynleri

I. Atom, pozitif ykten oluan bir kredir ve elek-

zttr.

tronlarn bu krenin ierisine dalmtr.

II. Bir elektronun yeri ve hz ayn anda belirlen-

II. Bir atomda pozitif yklerin saysna eit say-

mez.

da negatif ykl elektronlar bulunur.

III. E enerjili orbitallerin her birine birer elektron

III. Bir atomda elektronlar belirli kararl hallerde

girmeden, bir orbitale iki elektron giremez.

2.

bulunabilir.

Atomun yaps ile ilgili yukardaki yarglardan

Yukardakilerden hangileri Thomson Atom

hangileri dorudur?

Modeli ile aklanmtr?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

I. Atomdaki (+) yk youn olarak kk bir ha-

5.

cimde toplanr.

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

I.

C) I ve III

s orbitalleri kre eklindedir.

II. p orbitalleri ekirdein iki tarafna zt ynlen-

II. ekirdek evresinde byk bir boluk ve bu

III. Fiziksel ve kimyasal olaylarda ktle korunur.
Yukardaki ifadelerden hangileri Rutherford
Atom Modeline aittir?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

mi, kum torbas biimde iki ayr lob dan

ESEN YAYINLARI

bolukta, negatif ykl elektronlar vardr.

3.

A) Yalnz I

olumu elektron bulutlardr.

III. Elektronlarn bulunma ihtimalinin fazla olduu
yerlere yrnge denir.
Modern Atom Modeline ait yukardaki ifadelerden hangileri dorudur?

C) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I, II ve III

C) Yalnz III

I. Elektron younluunun en fazla olduu blgelere orbital denir.

II. n ba kuantum says olup, enerji kabuklarn
6.

ifade eder.
III. Bir atomda, kuantum saylar ayn olan iki

I. Thomson Atom Modeli

II. Rutherford Atom Modeli
III. Bohr Atom Modeli

elektron yoktur.
Modern Atom Modeline gre, yukardakiler-

Yukarda verilen Atom Modellerinden hangile-

den hangileri dorudur?

rinde ntron ile ilgili bir aklama yoktur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

85

Atomun Yaps

7.

I.

10. I.

Modern Atom Modeli

Atomun en yksek enerjili haline temel hal

denir.
II. Ba kuantum says n olup, temel enerji dzeylerine karlktr.

II. Bohr Atom Modeli

III. Rutherford Atom Modeli
Yrngeleri ifade eden ba kuantum says (n)

III. kinci kuantum says l ile gsterilir ve asal

yukarda verilen atom modellerinden hangile-

momentum kuantum says denir.

ri yer alr?

8.

Yukardaki tanmlamalardan hangileri doru-

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

dur?

I. Elektronlar, ekirdek evresindeki belirli dai-

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

11. I. ekirdein hacmi, atomun btn hacmi ya- nnda ok kktr.

resel yrngelerde hareket halindedir.

II. Btn enerji katmanlar ekirdee ayn uzak-

II. Elektronlar ekirdekten uzaklarken, potansi-

lktadr.

yel enerjileri artar, kinetik enerjileri azalr.

En =

313, 6
kkal/mol
n2

Yukardaki ifadelerden hangileri Bohr Atom

III. ekirdek, atomun en youn ksmdr.

ESEN YAYINLARI

III. Bir yrngenin enerjisi

Ntr bir atom iin yukardaki bilgilerden hangileri dorudur?

Modeline gre dorudur?

9.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

C) I ve II

12.

Deeri

1,2,3

II. 3. enerji seviyesinde 9 orbital bulunur.

Sembol
Ad

I.
n
Ba kuantum says

III. Bir orbitalin alabilecei maksimum elektron

II.

Orbital kuantum says 0,1 (n 1)

III.

Manyetik kuantum say.

I.

2pX ve 2pY orbitallerinin enerjileri eittir.

says 2n dir.

0, +l, l

Modern Atom Modeline gre, yukardaki yar-

Kuantum saylar ile ilgili yukardaki bilgiler-

glardan hangileri dorudur?

den hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

86

C) I ve II

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

Atomun Yaps

13. Atomun yaps ile ilgli aada verilen ifade-

16. Atomun yaps ile ilgili,

lerden hangisi yanltr?

I.

A) s elektronlar, ayn katmandaki p elektronlar-

II. Atomun ktle numaras, proton says ile nt-

Proton ve ntronlar atomun ekirdeindedir.

ron saysnn toplamna eittir.

na gre daha dk enerjilidir.

III. Atom numaras, proton, ntron ve elektron

B) Elektron, ekirdein ekim gcn yenecek

saylarnn toplamna eittir.

kadar enerjiye sahip olduundan atomdan ko-

yarglardan hangileri dorudur?

par ve uzaklar.
C) 2px den bir elektron koparmak, 2py den bir
elektron koparmaktan daha az enerji ister.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

D) En yksek ba kuantum saysna sahip katmanda bulunan elektronlara deerlik elektronlar denir.
E) Bir katyon oluurken elektronlar srasyla np,
ns ve (n 1) d orbitallerinden uzaklar.

17. X in orbital diyagram yledir;

a

X : [Ar]

saylar ad verilen say kullanlr.

Buna gre, bu orbitali tanmlamak iin;
I. Ba kuantum says
II. Orbital kuantum says

Ar nin atom numaras 18 olduuna gre, X

ESEN YAYINLARI

14. Her bir atom orbitalini tanmlamak iin kuantum

iin,
I. Atom numaras 24 tr.
II. b ile gsterilen orbital 3d dir.
III. b ile gsterilen orbitaller, a orbitaline gre ekirdee daha yakndr.

III. Spin kuantum says

15.

IV. Asal kuantum says

yarglarndan hangileri dorudur?

hangilerinin bilinmesi gereklidir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) I, II ve III

B) I, III ve IV

D) I ve III

E) I, II ve III

D) I, II ve IV

E) II ve III

23

I.

C) II, III ve IV

X atomuna ilikin;

18.

Ba kuantum says 4 tr.

48 +2
X
22

C) I ve II

iyonu iin;

I. Nkleon says 26 dr.

II. Deerlik orbitalleri 4s ve 3d dir.

II. s orbitallerinde toplam 8 elektron bulunur.

III. lk elektronu 3d orbitalinden verir.

III. Diyamanyetiktir.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) II ve III

E) I, II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

C) I ve III

87

ATOMUN YAPISI

TEST 5 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

Atomun Yaps

1.

1,204.1022 tane molekl ieren H2 gaz ka

7.

moldr? (NA= 6,02.1023)

A) 2.102

B) 0,2

D) 0,1

E) 3.102

X ve Y elementlerinin farkl iki bileii vardr.

XY3n bir molnn ktlesi 136, XY5inki ise
206 g dr.

C) 1.102

X ve Ynin atom arlklar nedir?

X

A) 27

2.

80 gram CuSO4 bileii ka moldr?

(Cu = 64, S = 32, O = 16)
A) 0,25

B) 0,5

D) 0,05

E) 0,1

E) 0,02

C) 0,002

9.
4.

32

D)

61

25

E)

40

35

4 gram CH4 gaz iin;

I.

0,25 moldr.

II.

1 gram H ierir.

(C = 12, H = 1)

ESEN YAYINLARI

D) 0,01

35

40

ifadelerinden hangileri doru olur?

ka moldr? (O = 16)
B) 0,96

31

C)

III. NKda 2,8 litre hacim kaplar.

inde 0,96 gram oksijen bulunduran KNO3

A) 0,32

B)

C) 0,025

8.

3.

A) I ve II

B) I ve III

D) I, II ve III

E) Yalnz III

I.

5 gramdr.

gramdr? (Mg = 24, N = 14)

II.

0,05 moldr.

B) 20

C) 30

D) 40

E) 60

C) II ve III

3,01.1022 tane Mg3N2 molekl iin;

0,9 mol Mg atomu ieren Mg3N2 bileii ka

A) 10

36

III. 1,4 gram azot ierir.

ifadelerinden hangileri dorudur?
(Mg = 24, N = 14)

5.

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

0,4 mol X2O3 bileii 44 gram geldiine gre,

X elementinin atom arl katr? (O = 16)
A) 94

B) 62

C) 48

D) 31

E) 27

10. 15,2 gram CS2 gaz iin aadaki bilgilerden

hangisi yanltr?
(C = 12, S = 32, N = 6,02.1023)
A) 2,4 gram C ierir.

6.

0,1 mol X2O5 bileii 14,2 gramdr.

B) 0,02 moldr.

ekirdeinde 16 ntron bulunan X atomunda

ka proton vardr? (O = 16)
A) 15

B) 16

C) 31

C) 0,6 N tane atom ierir.

D) 1,204.1023 molekl ierir.

D) 62

E) 10

E) NKda 4,48 litredir.

91

Atomun Yaps

11. 3,612.1023 tane oksijen atomu ieren SO3 ka

17. Eit ktlede oksijen ieren SO3 ve SO2 den

gramdr? (S = 32, O = 16)

A) 80

B) 48

oluan karmn ktlesi 35,2 gram olduuna

C) 24

D) 16

gre, karmda ka mol SO2 vardr?

E) 8

(S = 32, O = 16)
A) 0,1

B) 0,2

C) 0,3

D) 0,4

E) 0,5

12. 0,5 mol X(NO3)2 82 gram geldiine gre, X elementinin atom ktlesi nedir? (N = 14, O = 16)
A) 20

B) 36

C) 40

D) 60

18. CO ve CO2 gazlarndan oluan ve 0,3 mol ge-

E) 164

len gaz karmnda toplam 0,8 mol atom bulunduuna gre, karmn ktlesi ka gramdr? (C = 12, O = 16)
A) 5,6

13. Hangi maddenin mol says dierlerinden

B) 8,8

C) 11,2

D) 11,6

E) 13,2

farkldr? (H = 1, CI=35)
A) 1,75 gram klor atomu
B) NK da 1,12 litre oksijen gaz
C) 3,01.1022 molekl H2O

19. CH4 ve C3H4 gazlarndan eit ktleler alnarak

D) 2 gram hidrojen ieren CH4

hazrlanan karmn toplam mol says 1,4 ol-

14. 0,01 mol XBr3 bileii 2,71 gram geldiine g-

ESEN YAYINLARI

E) 0,05 mol hidrojen atomu

duuna gre, karmn ka gram CH4 tr?

(C = 12, H = 1)
A) 4

B) 8

C) 12

D) 14

E) 16

re Xin atom ktlesi nedir? (Br = 80)

A) 27

B) 31

C) 62

D) 160

E) 191
20. SO3 ve O2 gazlarndan oluan bir karmdaki
toplam atom says 0,4 mol ve karmn ktlesi 7,2 gram olduuna gre, karm ka mol

15. N2X ile CX2 bileiklerinin birer molleri eit ktlede olduuna gre, X elementinin atom ktlesi katr? (N = 14, C = 12)
A) 9

B) 16

C) 19

D) 28

SO3 iermektedir? (S = 32, O = 16)

A) 0,09

B) 0,06

D) 0,04

E) 0,02

C) 0,05

E) 32

16. NH3 ve CH4 gazlarndan oluan bir karmn

NKda 89,6 litresi 67 gram gelmektedir.

21. Eit sayda X2O3 ve X3O4 moleklleri ieren

karmn 39,2 gramnda 11,2 gram oksijen

Bu karmda ka mol NH3 gaz vardr?

bulunduuna gre, Xin atom ktlesi katr?

(N=14, C=12, H=1)

(O = 16)

A) 0,5

92

B) 1

C) 1,5

D) 2

E) 3

A) 56

B) 52

C) 46

D) 28

E) 14

2.
NTE

PERYODK SSTEM
1. BLM : PERYODK SSTEMN TARHES
2. BLM : ZELLKLERDE PERYODK DEM
3. BLM : ELEMENTLERN ZELLKLER

Kimyann konusunu oluturan maddeleri zelliklerine gre karmlar, bileikler ve elementler olmak zere ayrdmz 9. snf Kimya
dersinden hatrlamaktayz. imdi elementlerin de dier maddeler gibi snflandrlp snflandrlmayacan irdeleyeceiz. Elementlerde
tpk dier maddeler gibi snflandrlabilir. Snflandrma elementlerin deiik zellikleri esas alnarak eitli ekillerde yaplabilir. rnein;
elementler fiziksel hallerine gre kat, sv ve gaz olmak zere snflandrlabilir. Oda koullarnda demir kat, cva sv, oksijen ise gazdr.
letkenliklerine gre de snflandrma yaplabilir. Buna gre bakr, inko, alminyum iletken, fosfor, kkrt iletken deildir. Snflandrma
neticesinde ayn zellii gsteren elementler bir grup oluturur.
Elementleri snflandrmak onlar tanmakta ve kullanmakta olduka nemli kolaylklar salar. Snflandrma ile elementi nerede, nasl
kullanacamz, hangi elementleri birbirinin yerine kullanabileceimiz kolayca tespit edilebilir. Fiziksel ve kimyasal zellikleri esas
alndnda elementler balca metal ve ametal olmak zere iki gruba ayrlr. Doada bulunan yzden fazla elementi metal ve ametal
olmak zere iki ana gruba ayrmak olduka kaba bir snflandrma ilemidir. Her ne kadar elementi tanmada kolaylk salarsa da yeterli
olmaz.

PERYODK SSTEMN TARHES

1. PERYODK SSTEMN TARHES
2. MODERN PERYODK SSTEM
3. ELEKTRON DZLM, PERYOT, GRUP VE BLOK LKS

Elementlerin tm zelliklerini ve birbirleri ile ilikilerini aratran

bilim adamlar bu zellik ve ilikilerdeki benzerlikleri uzun sredir
biliyorlard. Benzer zellikler bir dzen iinde birbirini tekrarlyordu.
Bu dzenlilikleri belli bir sistem iinde toplamak fikri pek ok bilim
adamnn ura oldu.
Bilim adamlarnn bir grevi de bilgileri snflandrmaktr. Ancak,
ncelikle ellerinde doru bilgi olmas gerekir. rnein, botanikiler
onsekizinci yzylda bitkileri snflandracak kadar yeterli bilgiye
sahiptirler. Oysa, kimyaclar, elementlerin atom ktlelerindeki
belirsizlikler ve henz baz elementlerin kefedilmemi olmasndan
dolay yz yl daha beklemek zorunda kaldlar. Periyodik izelgenin
hangi kurumsal temellere gre ve nasl dzenlendiini greceiz.
Bugn kullanlan izelgenin temel zelliklerinden bahsedilecektir.

1. BLM

Periyodik Sistem

PERYODK SSTEMN TARHES

1.

PERYODK SSTEMN TARHES

1860 ylnda Karlsruhe kongresi, nde gelen pek

ok kimyac, daha nce yaynlam olan atomlarn

Periyodik sistem, kimya eitiminde en nemli

varl, doru atomik ktleler ve elementlerin birbiri ile

kavramdr. Bunun gelimesi, uzun yllar boyunca ok

olan ilikileri ile ilgili konularda, baz ortak kararlar al-

sayda bilim adamnn almas ile elde edilen bilgi-

mak iin bir araya gelmitir. Hi bir anlama olmam-

lerin derlenmesi neticesinde, nasl bir bilimsel kefin

tr. Fakat pek ok temel fikir tartlmtr.

ortaya kabileceine rnektir. Bilimde sk sk e zamanl keifler mevcuttur. nk yeterli bilimsel ve-

Tartlan konulardan biri ayn scaklk ve ba-

ri toplannca, yeni keiflerin vakti de gelmi demektir.

snta farkl gazlarn eit hacimlerinde eit sayda

19. yzyln ortalarna kadar elementlerin farkllk-

molekl bulunur. diye ifade edilen Avogadro pren-

lar, tannmas ve onlarn bal ktleleri kimyaclarn

sibidir. Kongreye katlan Alman Lother Mayer ve Rus

nde gelen ura idi. Bilinen element saysnn art-

Dimitri Mendeleev, Avogadronun makalesinin kop-

mas ile bilim adamlar gruplara ait elementlerin dik-

yasn alarak memleketlerine dnmlerdi. 1869 yln-

kat eken benzerliklerini gzlediler.

da Mayer ve Mendeleev birbirinden habersiz olarak

elementlerin artan atom ktlelerine gre sralanmas

a) Triadlar Kural
Elementlerin snflandrlmasna ilikin yaplan
almalarda ilk 1826 da Alman kimyager John W.
Dbereiner, benzer zelliklere sahip elementlerin -

ESEN YAYINLARI

halinde dzenli olarak tekrarlanan zelliklerin gzlenebildiini kefettiler. Mendeleev bu gzlemlere periyodik kanun adn verdi.

l gruplar eklinde sralanabileceini savundu. Bunada triadlar kural dendi. Bu l elementlerden ortadakinin atom ktlesinin, yanndakilerinin atom ktlesinin ortalamasna yakn olduunu belirtmitir.

b) Oktav Kural
1864de ngiliz John Newlands, bilinen elementlerin atom ktlelerine gre sraya dizildiklerinde, her
sekiz elementin benzer zellikleri sahip olduunun
farkna vard. Newlands bu zel banty oktav (sekizli) yasas olarak isimlendirdi. Bu yasann kalsi-

Kimya reten ve genel kimya kitab yazar

yumdan sonra gelen elementler iin yetersiz olduu

olan Mendeleev, elementler hakkndaki irdeleme-

ortaya knca Newlandsn almas bilimsel toplu-

lerini dzene sokmann bir yolunu aryordu. Ele-

luk tarafndan kabul edilmedi. Bunun gibi bahsedilen

gzlemler, konunun temelini tekil etmesine ramen,
hi kimse bunun iin bir dayanak bulamamt. O zaman bilinen 63 element uzun bir listede yer almt.

mentlerin isimlerini ve zelliklerini gsteren kartlar bast ve elementler arasndaki ilikileri gznne alarak, kartlar eitli ekillerde dzenledi. An107

Periyodik Sistem

2.

latldna gre dnrken morali bozuldu uykuya dald. Elementleri atom ktlelerinin artma y-

MODERN PERYODK SSTEM

_ - salma deneylerinde elde edilen verileri kul-

nnde sralama plan ile uyand; bir dizinin ba-

lanan Rutherford, bir ka elementin ekirdeinde-

langc, tekrarlanan zelliklerin balad yer alna-

ki pozitif ykn miktarn tahmin edebilmiti. Ancak

cakt. Bu tertip, elementlerin periyodik olarak, tekrarlanan zelliklere sahip kolonlar iine koymaktayd.

1913e kadar atom numaralarnn tayini iin genel bir

Mayer de benzer tertipler buldu, fakat ilk nce

yntem yoktu. 1913 ylnda gen bir fiziki olan Henry

Mendelev konunun anahtarn kefetmi oldu. Men-

Moseley yksek enerjili elektronlarla bombardman

deleevin kimya dehas, yapy tamamlayacak, fakat

edilen elementlerin rettii X nlarnn frekanslar ile

henz bulunmam elementlere yer brakmasn sa-

atom numaralar arasnda, bir iliki olduunu kefet-

lad. Bunlar daha sonra kefedilince yaplan ilemin

ti. Birka istisna dnda Moseley, atom numaralar-

tamamen doru olduu grld. rnein; onun tab-

nn art srasnn, atom ktlesinin art sras ile ay-

losunda silisyumdan aada galyum ve arsenik ara-

n olduunu buldu. rnein, kalsiyumun atom ktle-

snda bir elementin olmas bekleniyordu. Bu elemen-

sinin art srasna gre, yirminci elementtir ve atom

te eksasilisyum adn vermiti. Bunun hidrojene g-

numaras da yirmidir.

zer olmas gerekiyordu.

Bu durum Alman kimyac Clemens Winkleri harekete geirdi ve 1886 ylnda eksa - silisyum bulundu ve germanyum olarak isimlendirdi. Germanyumun
bal atom ktlesi 72,6 ve zellikleri silisyuma benzerdi. Mendeleevin dzenledii tabloda bir problem ortaya kt. rnein argon tek bana dnldnde, yerleimine ait doru ktleye sahip deildi. Argonun bal ktlesi 40 idi ve kalsiyumun ayns idi. Fakat argon bir asal gaz, kalsiyum ise aktif bir metaldi. Byle beklenmeyen durumlar, aratrmaclarda,

ESEN YAYINLARI

re bal ktlesinin 72 ve zelliklerinin silisyuma ben-

Bilim adamlarnn cann skan tutarszlklar, imdi daha anlaml hale gelmiti. Argonun atom numaras 18 dir ve potasyumunki de 19 dur. Bu nedenle potasyum periyodik izelgede argondan sonra gelebilir.
Bu almalaryla Moseley, elementlerin kimyasal davranlarnn atom arlklarna deil atom numaralarna gre sralanmas gerektiini gstermitir. Bugnk modern periyodik izelge atom numaralarn esas almaktadr. Modern bir periyodik izelge,

bal atom ktlelerinin elementlerin dzenlenmesin-

genellikle element simgesiyle atom numarasn bir-

de temel olarak alnmasnda pheler uyandrd. Bu-

likle gsterir. Elementlerin elektron dalmlar, fizik-

na ramen Mendeleevin hazrlad periyodik cetvel

sel ve kimyasal zelliklerdeki tekrarlarn aklanma-

kimya literatrne elementlerin aileleri (grup) kavra-

sna yardmc olur.

mn kazandrmt.
Mendeleevin periyodik cetvelindeki tutarszlklar,
gzlenen periyodikliin temelinde, atom ktlesinden
daha baka baz temel zelliklerin, alabilecei dncesini akllara getirmitir. Bu zelliin, atom numaras
ile balantl olabilecei de dnlmekteydi.
108

Periyodik izelge bir grubun veya bir periyodun

iinde yer alan elementlerin genel zelliklerini ve kimyasal eilimlerini anlamamza, her hangi bir elementin zelliklerini olduka doru bir ekilde tahmin edebilmemize yardmc olur.

Periyodik Sistem

Elementleri zelliklerinden benzerliklerine gre

Deerlik Orbitaller ve
Deerlik Elektronlar

snflandran izelgeye periyodik cetvel veya periyodik tablo denir. Periyodik cetvel, periyot ve grup-

s1
s2
s2 d1
s2 d2
s2 d3
s1 d5
s2 d5
s2 d6
s2 d7
s2 d8
s1 d10
s2 d10
s2 d10 p1
s2 d10 p2
s2 d10 p3
s2 d10 p4
s2 d10 p5
s2 d10 p6

lardan oluur.
Periyodik cetvelin yatay sralarna periyot denir.
Periyotlar enerji seviyelerini temsil eder. Temel elektron diziliinde elektron ieren enerji seviyeleri eit
olan elementler atom numaralarnn artna gre sralanarak periyotlar oluturulmutur.
Periyodik cetvelin dey stunlarna grup denir.
Gruplar deerlik elektron saysn temsil eder. A ve B
olmak zere iki tr grup bulunmaktadr.
Periyodik cetvel periyotlar ve gruplar dnda drt
ana bloa ayrlmtr. Bunlar s, p, d ve f bloklardr.
Temel Elektron dizilileri s ile biten elementler s blo-

2p
3p

2s
3s
4s
5s

4p

4d
5d
6d
7d

6s
7s

5p

ESEN YAYINLARI

1s

1s

1A
2A
3B
4B
5B
6B
7B
8B
8B
8B
1B
2B
3A
4A
5A
6A
7A
8A

RNEK
X atomunun ktle numaras 56 dir. Ntron says pro-

unda (He hari), p ile bitenler p blounda, d ile bitenler d blounda ve f ile bitenler f blounda yer alr.

Grup Numaras ve
Grup Tr

ton saysndan 4 fazladr.

Xin periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?
A) 4. periyot 1A

B) 3. periyot 8A

C) 3. periyot 4A

D) 4. periyot 8B

E) 4. periyot 2B
ZM

6p
7p
4f
5f

s ve p bloklarndaki elementler A gruplarn, d ve

f bloklarndaki elementler ise B gruplarn oluturur.
Periyot ve gruplarn bulunmasnda bakuantum
says, deerlik orbitaller ve deerlik elektron says
kullanlr.
Temel elektron diziliinde bakuantum says
(en yksek enerji seviyesi olup en son s orbitalinin
katsaysdr) periyot numarasn, deerlik elektron says ise grup numarasn verir.
Deerlik orbitaller grubun trn, deerlik elektron says ise grubun numarasn verir.

RNEK
Ynin ntron says 14tr. Ktle numaras 27 olduuna gre, periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?
A) 3. periyot 2A

B) 3. periyot 3A

C) 4. periyot 3A

D) 3. periyot 4A

E) 4. periyot 4A
109

Periyodik Sistem

ZM

3.

Gruplar

ELEKTRON DZLM, PERYOT, GRUP

VE BLOK

zel Adlar

1A Grubu

Alkali metaller

2A Grubu

Toprak alkali metaller

3A Grubu

Toprak metaller

4A Grubu

Karbon grubu

5A Grubu

Azot grubu

6A Grubu

Oksijen grubu

7A Grubu

Halojenler

8A Grubu

Soygazlar

B Gruplar

Gei elementleri

* B gruplarna dahil olan f bloundaki elementle-

a) Periyotlar

re ise i gei elementleri denir.

En yksek enerji dzeyleri eit olan elementlerin

atom numaralarndaki arta gre, soldan saa doru

c) Bloklar

sralanmasyla elde edilen satrlardr.

Bir elementin deerlik elektronlarnn bulunduu

Bir element atomunun deerlik katmanndaki

enerji dzeyini gsterir. Bundan dolay 7 tanedir. Yu-

elektron dizilimi, o elementin periyodik sistemdeki yerini belirler. Daha nce verilen periyodik cetvel eklin-

n ile gsterilir. n ba kuantum saysdr.

de grld gibi, periyodik cetvel, s bloklu, p blou,

Birinci periyot hari, her periyot bir metalle balar.

Yedinci periyot hari, her periyot bir soygaz ile biter.
PERYOT

Balad
Element

Bittii
Element

Element
Says

1. periyot

1H

2He

2. periyot

3Li

10Ne

ESEN YAYINLARI

kardan aaya numaralanr. Periyotlarn numaras

d bloku ve f bloku olmak zere drt bloa blnmt. Bu blmde iki element hari olacaktr. Kesin olarak helyum s blouna aittir, fakat p blounda gsterilmitir. Helyum, 2A gruptaki metallerden ziyade 8A
gruptaki (18. grup) asal gazlarn zelliklerini gsteren
bir gazdr. 8A grubunun dier elementlerinde olduu
gibi helyum da dolu bir deerlik katmanna sahip olduundan onun yeri 8A grubudur. Hidrojen, periyodik

3. periyot

11Na

18Ar

4. periyot

19K

36Kr

18

5. periyot

37Rb

54Xe

18

Hidrojen ayn zamanda asal gazlardan bir eksik elektrona sahip olduundan 7A grubu (17. grup) yesi gi-

6. periyot

55Cs

86Rn

32

7. periyot

87Fr

27

sistemde, ayrcalkl bir yerde bulunmaktadr. Bir tane

s - elektronu olduundan birinci grup (1A grup) tadr.

bi davranabilir.
s ve p bloklar, ana gruplar olutururlar. Ayn

b) Gruplar

ana grupta bulunan elementlerin atomlarnn deerlik

Gruplar deerlik orbitallerin trn ve deerlik

katmanndaki elektron dalm ayn olup yalnz ba

elektron saysn temsil eder. Bir gruptaki elementle-

kuantum saylar farkldr. Bir temel grupta atomlarn

rin kimyasal zellikleri birbirine benzer. Bu ilkeye 1H

zelliklerinin byk lde benzer olmasnn nedeni;

elementi uymaz. 1A grubu elementlerine alkali (ba-

ayn d enerji seviyesinde bulunan elektron says-

zik) metaller denir. Bu elementlerin zellikleri birbirine

nn ve dalmnn benzerliidir. Grup numaras, de-

benzer. Ancak H elementi metal deildir ve zellikleri

erlik elektron saysn verir. s - blounda grup numa-

gruptaki elementlerin zelliklerine benzemez. Periyodik tablonun gruplarnn ve bloklarnn ortak zelliklerinden kaynaklanan zel adlar vardr.
110

ras deerlik elektron saysna eittir. p blounda deerlik elektron saysn bulmak iin genel grup numarasndan (1 den 18e kadar verilen grup numaralar)

Periyodik Sistem

10 saysn karmak gerekir. rnein; oksijen 16.

RNEK

grupta bulunduundan, deerlik elektron says 16

3. periyot 3A grubunda bulunan X elementinin

10 = 6 dir.

oluturduu X+3 iyonu iin;

Periyot numaras; s ve p blou elementleri iin

deerlik elektronlarn ba kuantum saysna eittir.

I.

Elektron says 10 dur.

II.

ekirdek yk +13 tr.

III. Yarap X inkinden byktr.

Her bir yeni periyotta, deerlik elektronlarn bulundu-

yarglarndan hangileri dorudur?

u orbitallerin katsaysna 1 eklenir. Bu zellik deiik

uzunluktaki periyotlar aklar. Birinci periyotta hidrojen ve helyum bulunur. nk n = 1 kabuunda yal-

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

nz s orbitali vardr ve bu orbitalde en fazla iki elektron olabilir. kinci periyotta 8 element vardr. Bu peZM

riyot lityum ile balar bir asal gaz olan neon ile sona erer. Neonun ikinci enerji seviyesi tam doludur.
nc periyot sodyumdan argona kadar sadece 8
element ihtiva eder. Bu periyot elementlerinde elek-

lerine girer ve bylece, fazladan sekiz elektron yerlemi olur. Asal gaz olan argonda bu enerji seviyesi tam doludur. Drdnc periyot, sadece 4s ve 4p
orbitaline katlan 8 elektronla kalmam, 3d orbitallerine de 10 elektron almtr. Bu nedenle 4. periyotta
18 element vardr. Bu periyot potasyumla balar, bir
asal gaz olan kriptonla sona erer. Beinci periyot da
drdnc periyoda benzer ekilde dolar. Bu periyot ribidyum ile balar, ksenon ile sona erer ve 18 element

ESEN YAYINLARI

tronlar nc enerji seviyesindeki 3s ve 3p orbital-

RNEK
4. periyot 3B grubundaki element iin;
I.

Metaldir.

II.

Atom numaras 21 dir.

III. Gei elementidir.

bulunur. Altnc periyotta 32 element bulunur. Bu pe-

yarglarndan hangileri dorudur?

riyotta 57den 71e kadar olan elementlere lantanit-

A) Yalnz I

B) Yalnz II

ler veya nadir toprak elementleri denir. Bu periyot-

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ta 6s, 4f, 5d ve 6p orbitallerine elektron girdiinden,

toplam 32 elektronun girebilecei yer vardr. Lantanit-

ZM

ler genellikle benzer kimyasal zellikler gsterirler. 7.

periyottaki f-blok elementlerinin de kimyasal zellikleri birbirine benzer. 89dan 103e kadar olan elementlere aktinitler denir.
Bunlarn hepsi radyoaktif element olup, ok benzer zelliklere sahiptirler.
111

PERYODK SSTEM

1.

13

X,

16

Y,

31

Z ve

24

ZML SORULAR I (OKULA YNELK SORULAR)

T elementleri iin,

3.

a) Hangileri ayn gruptadr?

Buna gre;

b) Hangilerinin deerlik elektron says 6 dr?

a) ekirdek yk katr?

c) Hangilerinin temel elektron dalm kresel

b) Ntron says 16 ise ktle numaras katr?

simetriktir?

c) Xin deerlik elektron says katr?

ZM

2.

ZM

ESEN YAYINLARI

Xin temel elektron dalmnn son terimi 3s1 dir.

X elementi periyodik cetvelde 3. periyot 5A grubundadr.

Ntron says proton saysndan 1 fazla olduuna gre;

a) Xin atom numaras katr?
b) Xin ktle numaras katr?
c) Xin periyodik cetveldeki periyot ve grup numaras katr?
ZM

112

4.

48
22

Ti atomu iin,

a) Ntron says katr?

b) Deerlik elektron says katr?
c) Periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?
ZM

Periyodik Sistem

5.

70
31

Ga atomu iin,

7.

Periyodik cetvelin 3. periyot, 6A grubunda bulunan elementin ntron says proton saysna

a) Ntron says katr?

eittir.

b) Deerlik orbitalleri ve deerlik elektron says

a) Temel hl elektron diziliini yaznz. Ka tane

nedir?

dolu ve ka tane yar dolu orbitali vardr?

c) Periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?

b) Atom numaras katr?

c) Ktle numaras katr?

ZM

6.

13

X,

17

Y, 9Z, 11T

Yukarda verilen elementler iin,

a) Hangileri halojendir?

ESEN YAYINLARI

ZM

b) Hangileri alkali metaldir?

c) Hangilerinin zellikleri birbirine benzer?
ZM

8.

X elementi periyodik cetvelin 3. periyot, 5A grubundadr. Xin ntron says 16 dir.

Buna gre,
a) X elementinin dolu ve yar dolu orbital says
katr?
b)

31
15

Y,

30
15

Z ve

32
15

T atomlarndan hangileri Xin

izotop atomlardr?
ZM

113

Periyodik Sistem

9.

X,

13

Y,

15

T ve

21

Z elementlerinden hangileri-

nin kimyasal zellikleri birbirine benzer? Neden?

ESEN YAYINLARI

ZM

11. H2YO3 bileiinin bir moleklnde toplam 42

elektron bulunuyor.
Ynin periyodik cetveldeki yeri nedir? (1H, 8O)
ZM

10. 3X, 9Y,

11

Z,

18

T ve

35

L atom numaralar verilen

elementler iin, aadaki sorular cevaplaynz.

a) Hangileri halojendir?
b) Hangileri alkali metaldir?
c) Hangileri soygazdr?
ZM
114

Periyodik Sistem

12.

12

X, 4Y, 8Z ve

38

T elementlerinden hangileri

14. Atom numaras 40, ktle numaras 91 olan

toprak alkali metaldir?

elementin,
a) Ntron says katr?

ZM

b) Periyodik cetveldeki yeri nedir?

c) Deerlik orbitalleri ve deerlik elektron says
nedir?

ESEN YAYINLARI

ZM

13. Xin ktle numaras 52, ntron says 28 dir.

15. Xin ktle numaras 55dir. Ntron says 30

X ile ilgili aadaki sorular cevaplaynz.

olduuna gre,

a) Atom numaras katr?

I.

b) Periyodik cetveldeki yeri nedir?

II. Deerlik elektron says 7 dr.

c) Ka dolu ve ka yar dolu orbitali vardr?

III. 4. periyot, 7B grubundadr.

Temel elektron dalm kresel simetriktir.

yarglarndan hangileri dorudur?

ZM

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

115

PERYODK SSTEM

1.

24
12

ALITIRMALAR 1 (OKULA YNELK SORULAR

X elementi iin aadaki sorular cevapla-

5.

ynz.
a) Ntron says katr?

a) Periyodik cetveldeki yeri nedir?

b) Periyodik cetveldeki yeri nedir?

b) Dolu ve yar dolu orbital says katr?

6.
2.

Y,
8

T ve
18

Z elementleri iin,
16

a) Xin atom numaras katr?

b) Xin ktle numaras katr?

X,

12

Y, 4Z

20

Atom numaralar verilen elementler iin,

ESEN YAYINLARI

b) Hangilerinin yar dolu orbitali yoktur?

Periyodik cetvelin 3. periyot 3A grubunda bulunan X elementinin ntron says 14 tr.

a) Hangileri benzer zellik gsterir?

3.

Atom numaras 29 olan element iin aadaki sorular cevaplaynz.

7.

Periyodik cetvelin 3. periyot 5A grubunda bulunan X elementinin ntron says 16 dr.

a) Xin atom ve ktle numaras katr?

a) Hangileri toprak alkali metaldir?

b)

b) Xin deerlik elektron says katr?

15

Y,

31
16

Z ve

30
15

T atomlarndan hangileri X ato-

munun izotoplardr?

8.
4.

33

X, 8Y,

14

Z,

26

XO3 bileiinin bir moleklnde 40 elektron var-

Atom numaralar verilen elementler iin aa-

dr.

daki sorular cevaplaynz.

Xin ntron says proton saysna eittir.

a) Hangilerinin kimyasal zellikleri birbirine ben-

a) Xin atom numaras katr?

zer?

b) Xin ktle numaras katr?

b) Hangileri ba gruplarda yer alr?

c) Xin periyodik cetveldeki yeri nedir? (8O)

c) Hangileri gei elementidir?

116

Periyodik Sistem

9.

X, 3Y,

19

Z,

17

13. Xin ktle numaras 55 dir.

Ntron says proton saysndan 5 fazla oldu-

Atom numaralar verilen elementler iin aa-

una gre, aadaki sorular cevaplaynz.

daki sorular cevaplaynz.

a) Deerlik orbitalleri nedir?

a) Hangileri alkali metaldir?

b) Deerlik elektron says katr?

b) Hangileri halojendir?

c) Periyodik cetveldeki yeri nedir?

10. Periyodik cetvelin 4. periyot 3B grubunda bulunan X elementinin ntron says 24 tr.
a) Xin deerlik orbitalleri nedir?
b) Xin atom numaras katr?
c) Xin ktle numaras katr?

11
17
19
15

14. Periyodik cetvelin 4. periyot 7A grubunda bulu-

X : 1s2 2s2 2p6 4s1

nan X elementinin ntron says proton saysn-

Y : 1s 2s 2p 3s 3p

Z : 1s 2s 2p 3s 3p 4s

dan 10 fazladr.
X elementi iin aadaki sorular cevaplaynz.

T : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

Atom numaralar ve elektron dizilileri verilen

elementler iin aadaki sorular cevaplaynz.

ESEN YAYINLARI

11.

a) Atom numaras katr?

b) Ktle numaras katr?
c)

80
35

Y,

80
34

Z,

81
35

T ve

Xin izotoplardr?

79
35

L atomlarndan hangileri

a) Hangilerinin elektron dizilii temel haldedir?

b) Hangilerinin kimyasal zellikleri birbirine benzer?
c) Hangileri halojendir?

12. 6X : 1s22s22p13s1
11

Y : 1s22s22p63s1

Ag iin aadaki sorular cevaplaynz.

Z : 1s22s22p2

a) Atom numaras katr?

T : 1s22s22p1

b) Periyodik cetveldeki yeri nedir?

6
5

15. Agnin ktle numaras 108 ve ntron says 61dir.

Atom numaralar ve elektron dizilileri verilen

c) Yar dolu orbital says katr?

elementler iin aadaki sorular cevaplaynz.

a) Hangileri uyarlm atomdur?
b) Hangilerinin kimyasal zellikleri ayndr?
c) Hangilerinin temel hldeki elektron dizilii kresel simetriktir?

117

Etkinlik 1

periyot ve grup bulma

RENME ALANI :

Periyodik Sistem

ALT RENME ALANI :

Periyot ve grup bulma

BECERLER :

Belirleme, ilikilendirme, fark etme

KAZANIMLAR :

Temel elektron dalm ile periyodik sistemde yer bulma arasndaki

ilikiyi kefeder.
Aadaki tabloda verilen elementlerin;

ETKNLK SREC

a) Temel hal elektron diziliini yaparak deerlik orbitallerini ve deerlik elektron

saylarn bulunuz.
b) Periyodik sistemdeki periyot ve grubunu bulunuz.

Sra
no

Element
Na

11

20

31

15

34

6
7
8

Ca
Ga
Pa

Se
CI

17
36

Kr
K

19

Sr

38

10

21

11

24

12

29

13

40

14

47

15

10

16

35

17

54

118

Sc

Cr

Cu
Zr

Ag
Ne

Br
Xe

Temel hal elektron

dizilii

Deerlik
orbitalleri

Deerlik elektron
says

Periyot
no

Grup
no

ZELLKLERDE PERYODK DEM

1. ATOM API
2. YONLAMA ENERJS
3. ELEKTRON LGS
4. ELEKTRONEGATFLK
5. METALK VE AMETALK KARAKTER
6. OKST BLEKLER
7. HDROKST BLEKLER

Elementlerin atom ve iyon yaraplar gibi, tm fiziksel

zelliklerde deiim dzenlidir ve periyodiktir. Benzer deiimler,
kimyasal zelliklerde de gzlenir. Atomun bir elektron kaybetme
ls olan iyonlama enerjisi ile, atomun bir elektronu kabul
edebilme eiliminin bir ls olan elektron ilgisi, kimyasal
zellikler ierisinde, zel bir neme sahiptir. yonlama enerjisi ve
elektron ilgisi, kimyasal ba oluumunu anlamak iin olduka
nemlidir.
Elementlerin fiziksel zelliklerindeki periyodik deiimler, atomik
yapdaki farkllklar yanstr. Elementlerin metalik karekteri bir
periyot boyunca azalr, metalden yarmetale ve daha sonra da
ametale dnr. Yine metal karakteri, ba grup elementlerinin
herhangi bir grubunda, yukardan aaya doru artar.

2. BLM

Periyodik Sistem

ZELLKLERDE PERYODK DEM

1.

ATOM API

ZM:

Temel elektron diziliine sahip atomun son yrngesinin yarapdr. Metallerde yanyana duran iki
metal atomunun ekirdekleri arasndaki uzakln yarsdr. Ametallerin olutuu O2 gibi molekllerde iki
atomun ekirdekleri arasndaki uzakln yarsdr.
Periyodik cetvelin bir periyodunda soldan saa
doru gidildike atom yarap ve buna bal olan hacim klr. Bir periyotta soldan saa doru gidildike elektron bana den ekim kuvveti artt iin
atom yarap ve atom hacmi klr.
Periyodik cetvelin bir grubunda yukardan

RNEK
X, 17Y ve 9Z elementleri iin aadaki sorular
14
cevaplandrnz.

aaya doru inildike atom yarap ve atom hac-

e yrnge says artt iin atom yar ap ve atom

hacmi artar.
Klr

Atom yarap

Artar

Bir atom elektron verdii zaman ekirdein ekim

kuvveti deimezken elektron says azalr. Elektron
says azald iin, elektron bana den ekim kuvveti artar. Yarap ise klr.
Bir atom elektron ald zaman ekirdein ekim
kuvveti deimezken elektron says artar.Elektron
says artt iin, elektron bana den ekim kuvveti azalr. Atom yarap ise artar.

RNEK
3

X, 9Y ve

11

Z elementlerinin atom yaraplarna

gre, kkten bye doru sralan nedir?

120

ESEN YAYINLARI

mi artar. Bir grupta yukardan aaya doru inildik-

a) Hangileri benzer kimyasal zellik gsterir?

b) Atom aplarna gre, kkten bye doru sralan nedir?
ZM

Periyodik Sistem

2.

YONLAMA ENERJS

RNEK

Gaz fazndaki bir atomun en yksek temel ener-

Element

1. E

2. E

3. E

4. E

5. E

mesi gereken en az enerji miktarna iyonlama ener-

215

420

3548

5019

jisi denir.

191

580

874

5978

7839

119

1091

1650

2280

3195

141

274

1180

1550

1936

ji dzeyinden bir elektron koparmak iin atoma veril-

Birinci elektron iin harcanan enerjiye birinci

iyonlama enerjisi denir.
X(g) + Enerji A X+(g) + 1e
?

Yukardaki tabloda X, Y, Z ve L elementlerinin ilk

be iyonlama enerjileri kkal/mol olarak veriliyor.

Birinci yonlama Enerjisi

a) Hangileri ayn gruptadr?

b) Hangilerinin deerlik elektron says 3 tr.
kinci elektron iin harcanan enerjiye ikinci iyonZM

lama enerjisi denir.

kinci yonlama Enerjisi

nc elektron iin harcanan enerjiye nc

ESEN YAYINLARI

X+(g) + Enerji A X+2(g) +1e

?

iyonlama enerjisi denir.

X+2(g) + Enerji A X+3(g) +1e
?
nc yonlama Enerjisi

Atomdan bir elektron koparldnda; ekirdein

ekim kuvveti deimezken elektron bana den
ekim kuvveti artar. Bundan dolay ap klr. Elektron koparmak zorlar. kinci iyonlama enerjisi birinci
iyonlama enerjisinden fazla olur. nc iyonlama
enerjisi ise ikinci iyonlama enerjisinden byk olur.

Birinci yonlama Enerjisi periyodik cetve-

Atomun deerlik elektronlarnn hepsi koparldktan

lin bir periyodunda soldan saa doru gidildike ge-

sonra tekrar bir elektron koparmak istendiinde iyon-

nellikle artar. Kresel simetrik elektron diziliine sa-

lama enerjisindeki art, daha nceki artlara gre

ar olur. Bu ar arttan yararlanlarak bir elementin deerlik elektron says, dolaysyla grup numaras
belirlenebilir.

hip olan 2A ve 5A gruplarnn birinci iyonlama enerjisi, ardndan gelen gruplarn birinci iyonlama enerjisinden yksektir.
Ayn periyotta bulunan elementlerin birinci iyonlama enerjileri;
121

Periyodik Sistem

1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A

2A

Birinci iyonlama
enerjisi (kkal/mol)

2A
1A

5A

6A

2.periyot
3.periyot

8A
5A

3A

7A

1.E genellikle artar

4A 6A

1.E azalr

3A

1A
Atom numaras

Elektronlarn dalmnn kresel simetrik olmas

nedeniyle 5A > 6Adir.

Periyodik cetvelin bir periyodundaki elementlerin

Y < T < Z < X olur.

birinci iyonlama enerjileri ile atom numaralar arasndaki iliki grafikte verilmitir.
Birinci yonlama Enerjisi periyodik cetvelin

RNEK

bir grubunda yukardan aaya doru inildike azalr. Ayn gruptaki birinci iyonlama enerjisi;

Element

1. periyot > 2. periyot > 3. periyot > . . .

1.E
Genellikle artar

1.E azalr

Birinci iyonlama enerjisi

ESEN YAYINLARI

periyodik cetvelde gsterilecek olursa,

yonlama Enerjisi (kkal/mol)

1. E

2. E

3. E

4. E

5. E

215

420

3548

5020

138

434

651

2768

3545

187

375

771

1040

3849

A gruplarnda bulunan X, Y ve Z elementlerinin ilk be

iyonlama enerjileri veriliyor.
Buna gre, X, Y ve Znin grup numaralar nedir?

RNEK
7

ZM

X, 12Y, 8Z ve 5Tnin birinci iyonlama enerjilerinin

kkten bye doru sralan nedir?

ZM
3.

Sonu olarak; helyuma yakn olan elementlerin birinci iyonlama enerjileri en

yksektir ve sezyuma yakn elementlerin
birinci iyonlama enerjileri en dktr.
kinci iyonlama enerjileri birinci iyonlama
enerjilerinden daha fazladr. Eer elektron
dolu bir kabuktan uzaklatrlyorsa, bu fark
ok daha byk olur.

122

Periyodik Sistem

ELEKTRON LGS

Kk atomlarda, ilave edilen elektron, ekirdein

kuvvetli ekim uyguland p - orbitallerine yerleir.

Bir elementin elektron ilgisi, gaz fazndaki bir

7A grup elementleri, yani halojenler, en byk elek-

atoma bir elektron eklendii zaman aa kan ener-

tron ilgisine sahiptirler; nk bir elektron kazandkla-

jidir. Yksek elektron ilgisinin anlam, elektronun ato-

rnda asal gaz elektron diziliinde kararl negatif iyon-

ma eklenmesi sonucu byk enerjinin aa kma-

lar olutururlar.

sdr. O halde elektron ilgisi, fazladan bir elektronun

bir atoma ne derece sk balandnn bir lsdr.

6A grup elementlerinin deerlik p- orbitalleri;

tam dolu olabilmesi iin iki elektron daha gereklidir.

Elektron ilgisi, atom yarap ve iyonlama ener-

rnein O ve S srasyla O2, S2 iyonlarn olutu-

ji deiimlerine gre daha az periyodiktir. yonlama

rurlar. Fakat, eksi bir ykl durumundan eksi iki yk-

enerjlerinde olduu gibi, elektron ilgilerinde de atom

l duruma geebilmeleri iin, dardan enerji veril-

byklndeki deimeye paralellik gsterir. nk

mesi gerekir.

elektron ekirdee yaklatka ekirdek yknn etki-

O(g) + e A O(g) + 141 kj/mol

ta artacak ve bir grupta azalacaktr. Kk atomlarn,

O(g) + e A 844 kj / mol A O2

(g)

yani periyodik tablonun sa st ksmnda bulunan ok-

sijen, flor ve klorun elektron ilgisinin byk olmas

beklenir. Bir kez daha zetleyecek olursak;
Bir periyotta soldan saa doru gidildike elektron

ESEN YAYINLARI

si byk olacaktr. O halde, elektron ilgisi bir periyot-

Sonu olarak; elektron ilgisi en yksek

elementler periyodik sistemin sa st ksmnda bulunan oksijen, flor ve klordur. Grup
7A atomlarna bir elektron eklendii zaman

ilgisi artar. 8A grubunun elektron ilgisi yoktur.

enerji aa karken, grup 6A atomlar iki

elektronu dardan enerji alarak kabul ede-

F(g) + e A F

(g)

bilirler.

+ 78,4 kkal

Cl(g) + e A Cl(g) + 83,4 kkal

O(g) + e AO(g) + 33,8 kkal
Br(g) + e A Br(g) + 77,6 kkal

4.

ELEKTRONEGATFLK
Elektron ortakl sonucu aralarnda ba olutu-

ran elementlerin ba oluumunda kullandklar elektronlar kendine doru ekme kuvvetidir. Periyodik

Bir grupta yukardan aaya inildike elektron

ilgisi azalr. Sadece 9F ve

17

Cl elementleri dzensiz-

lik oluturur.
Artar
(8A hari)

Azalr

Elektron ilgisi

cetvelin bir periyodunda soldan saa doru gidildike elektronegatiflik artar (8A hari). Bir grupta yukardan aaya doru inildike elektronegatiflik azalr.
Artar
(8A hari)

Elektronegatiflik

Azalr

123

Periyodik Sistem

si ve yksek iyonlama enerjisi olan flor gibi bir ato-

Element

Elektronegatiflik

4,0

3,5

3,0

Cl

3,0

tir. Elektronegatiflik greceli bir kavramdr ve bir ele-

Br

2,8

mentin elektronegatiflii sadece bir dier elementlerin

mun elektronegatiflii yksek olacaktr. Dier taraftan, sodyum dk elektron ilgisi, dk iyonlama
enerjisi ve dolaysyla dk elektronegatiflie sahip-

elektronegatifliine bal olarak llebilir. Genelde,

Daha nce sylediimiz gibi kovalent ba, bir

periyodik izelgede, bir periyot boyunca soldan saa

elektron iftinin iki atom tarafndan paylalmasdr.

doru gidildike elementlerin metal zellikleri azalr-

H2 gibi atomlar ayn olan bir moleklde elektronla-

ken, elektronegatiflikleri artar.

rn eit paylalmasn; yani elektronlarn her bir atom

Gruplarda ise atom numaras ve metal zellikle-

etrafndan ayn oranda zaman geirmesini bekleriz.

ri artarken elektronegatiflik azalr. Gei metalleri ay-

Bununla birlikte kovalent bala bal HF moleklnde

n eilimleri gstermezler.

H ve F atomlar ba elektronlarn eit olarak paylamaz. nk H ve F farkl atomlardr.

5.

HF

polar ba denir. nk elektronlar bir atomun etrafnda dierinden daha ok zaman geirirler. Deneysel

a) B gruplarnda bulunan elementlerin tm meESEN YAYINLARI

HF deki baa, polar kovalent ba ya da ksaca

METALK VE AMETALK KARAKTER

taldir.
b) A gruplarnda ise;
* Grup numaras, periyot numarasndan byk

veriler HF moleklndeki elektronlarn F atomu yakn-

olan elementler ametaldir. 8A grubunda bulunan ele-

da daha fazla zaman geirdiini gstermitir. Bu eit

mentler ise soygazdr. Genellikle 4A, 5A, 6A ve 7A

olmayan elektron paylamn, ksmi elektron akta-

grubundaki elementler ametaldir.

rm ya da bilinen tanmyla, elektron younluundan

* Grup numaras, periyot numarasndan kk

H den F a kaymas olarak dnebiliriz. Ba elektron

veya eit olan elementler metaldir. Bu ilkeye 1H ele-

iftinin bu eit olmayan paylam flor atomu civarn-

menti uymaz. Genellikle 1A, 2A ve 3A grubundaki

da yksek, hidrojen atomu civarnda ise dk elek-

elementler metaldir.

tron younluuna neden olur.

Apolar bir kovalent ba, polar bir kovalent badan ayrt etmemize yardmc olacak zellik, bir atomun kimyasal bir badaki elektronlar kendine ekme yeteneinden bir ls olan elektronegatiflik tir.
Elektronegatiflii yksek olan elementler, elektrone-

Yukardaki tanmlanmalardan da anlald gibi,

periyodik cetvelin bir periyodunda soldan saa doru
gidildike metalik zellikler azalr, ametalik zellikler
artar. Periyodik cetvelin bir grubunda yukardan aaya inildike metalik zellikler artar, ametalik zellikler azalr.
Azalr

gatiflii dk olan elementlere gre elektronlar da-

Ametalik zellik

ha fazla kendilerine ekme eilimindedirler. Beklediimiz gibi elektronegatiflik, elektron ilgisi ve iyonlama enerjileri ilgilidir. Buna gre, yksek elektron ilgi124

Artar

Metalik zellik

Periyodik Sistem

RNEK
7

X,

13

Y,

RNEK
16

Z ve

22

23
X
11

L elementlerinden hangileri me-

elementi iin;

I. Bir metaldir.

tal, hangileri ametaldir?

II. 3. periyot, 1A grubundadr.

ZM

III. Temel elektron dizilii kresel simetriktir.

X ile kimyasal zellikleri farkldr.
IV. 24
11
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz II

B) I ve II

D) I, II ve III

E) II, III ve IV

C) II ve IV

ESEN YAYINLARI

ZM

RNEK
24
X
12

elementi iin, aadakilerden hangileri do-

ru olur?

6. OKST BLEKLER
Ba grup elementlerinin zelliklerini bir periyot boyunca karlatrmann yolu, bir seri benzer bileiin

I.

Metaldir.

II.

Ntron says 12dir.

III.

25
Y
12

IV.

3. periyot, 2A grubundadr.

atomunun izotopudur.

zelliklerini incelemektir. Oksijen hemen hemen tm

elementlerle birletiinden, nc periyot elementlerinin oksitlerinin zelliklerini mukayese ederek yar
metal ve ametallerden, metallerin nasl ayrldn yani farkllatn grebiliriz.

ZM

nc periyottaki baz elementler (P, S ve CI) birka farkl oksit oluturulabildikleri iin kolaylk olmas
asndan en byk ykseltgenme basamanda olan
oksidini inceleyebiliriz. Oksijen oksit iyonu oluturma eilimindedir. Bu eilim, oksijen zellikle 1A ve
2A grubu elementleri ya da alminyum gibi iyonlama enerjisi dk metallerle tepkimeye giriyorsa ok
gldr. Bu nedenle, Na2O, MgO ve AI2O3 iyonik bileikleridir ve oksitlerin erime ve kaynama noktalar
ok yksektir.
125

Periyodik Sistem

Her katyonun belli bir sayda anyon, her anyonun

Silisyum dioksit suda znmez ve tepkime ver-

da belli bir sayda katyon tarafndan sarl olduu kris-

mez. ok deriik bazlarla tepkime verdiinden, asit

tal yaplar olutururlar. Elementlerin iyonlama ener-

zelliklerine sahiptir.

jileri soldan saa doru artarken, oksitlerin zellikleri

SiO2(k) + 2NaOH(aq) A Na2SiO3(aq) + H2O(s)

de iyonikten, moleklere doru deimeye balar. Silisyum, bir yar metaldir. Oksidi (SiO2), iinde hi iyon

nc periyottan dier oksitleri asidiktir. Su ile tepki-

iermeyen dev kristaller oluturur.

me vererek asit olutururlar.

Fosfor, kkrt ve klorun oksijenle olan bileikleri kk bamsz birimlerden oluan molekl bileik-

P4O10(k) + 6H2O(s) A 4H3PO4(suda)

lerdir. Molekller arasndaki dk ekim kuvvetle-

SO3(g) + H2O(s) A H2SO4(suda)

ri nedeniyle, bu bileiklerin erime ve kaynama noktalar dktr.

CI2O7(s) + H2O(s) A 2HCIO4(suda)

Oksitlerin bir ou, suda zndklerinde asit veya baz retip retmediklerine gre asit oksitler ya da

CO ve NO gibi baz oksitler, ntrdr, yani suyla tep-

baz oksitler diye snflandrlarlar. Baz oksitler hem

kime vermezler. Asidik ya da bazik zelti olutur-

asit hemde baz zellikler gsterdikleri iin amfoter

mazlar.

oksitler olarak adlandrlrlar. nc periyodun ilk iki

tiinde bir baz olan sodyum hidroksit verir.
Na2O(k) + H2O(s) A 2NaOH(suda)
Magnezyum oksit hemen hemen suda hi znmez. Buna karlk, asitlerle verdii tepkime asit-baz
tepkimesinin zelliklerini gsterir.
MgO(k) + 2HCI(suda) A MgCI2(suda) + H2O(s)

nc periyot elementlerinin oksitleri hakknda

ESEN YAYINLARI

oksidi, Na2O ve MgO baz oksittir. Na2O suyla etkile-

bu zet bizi u genellemeye yneltir. Periyot boyunca metalik karakter soldan saa doru azalr ve
oksitlerin bazikten amfotere ve amfoterden asidie doru deiir. Metal oksitleri genellikle bazik
iken ametal oksitlerin ou asidiktir. Periyodun ortasnda yer alan elementin oksitleri ise amfoter karakter gsterirler. Ba grup elementlerin metal karekterleri, grup ierisinde yukardan aaya doru artt

Alminyum oksit suda znmez. Yani su ile tepkime vermez. Ancak, asitlerle tepkime verdiinde baz
zellii,

iin, atom numaras byk olan elementlerin oksitlerinin, atom numaras kk olan elementlerin oksitlerine gre daha baziktir.

bazlarla tepkimeye girdiinde ise asit zellii gsterir.

AI2O3(k) + 2NaOH(aq) + 3H2O(s) A 2NaAI(OH)4(aq)
Hem asit hem de baz zellii gsteren AI2O3 amfoter oksittir. Dier amfoter oksitler ZnO, BeO, Bi2O3,
Cr2O3, SnO ve PbO dir.
126

Bazik zellii artar

AI2O3(k) + 6HCI(suda) A 2AICI3(suda) + 3H2O(s)

Asidik zellii artar

Oksitlerin zellikleri

Periyodik Sistem

7.

HDROKS BLEKLER

NaOH suda ok znr ve zeltileri OH iyonlarn-

Elementlerin OH ile oluturduu bileiklere hid-

dan dolay baziktir.

roksit bileikleri denir. Hidroksit bileikleri asidik ve-

NaOH(k) A Na+(suda) + OH(suda)

ya bazik zellik gsterebilir. Bunun aklamasn yap-

NaOH kuvvetli bir bazdr.

mak iin bir periyot ve bir gruptaki elementlerinin hid-

Mg(OH)2, suda fazla znmez, asitli zeltilerde ise

roksitleri incelenebilir.

aadaki denkleme gre znr.

imdi nc sra elementlerinin hidroksitlerinin

+ 2H2O(s)
Mg(OH)2(k) + 2H+(suda) A Mg+2
(suda)

davranlarn yani M O H grubu ihtiva eden bir

seri bileii inceleyelim. Burada M herhangi bir n-

Mg(OH)2 de kuvvetli bazdr.

c sra elementini gstermektedir.

AI(OH)3 zayf bazdr. nk alminyum iyonlama

Byle bileikler M OH bann kopmas ile OH

enerjisi byktr. Bu nedenle elektronlar olduka s-

iyonlar verip, baz zellii gsterirler.

M+(suda)

M OH

k tuttuunu syleyebiliriz. AI(OH)3, ntral sulu zel-

OH(suda)

tilerde ok az znr. Asitlerle tepkimeye girer.

AI(OH)3(k) + 3H3O+(suda) A AI(OH2)+3
6(suda)

sonra bu hidroksit iyonu, bir H asidinden bir proton

OH(suda) + HB

H2O(sv) + B(suda)

Buna gre, MOH gerekte OH vermeden baz

rol oynayabilir. Ayrca MOH bileikleri MO H
bann kopmas ile asit rolnde oynayabilirler.
MO(suda) + H+(suda)

MOH

MOH + H2O

MO(suda) + H3O+(suda)

OH grubu ihtiva eden bir bileiin, rnein MOH

n asit veya baz rollerinden hangisini oynayacan,
M elementinin elektronlarn balama kuvvetini inceleyerek tahmin etmek mmkndr. Na ve Mg gibi me-

ESEN YAYINLARI

alabilir.

(Baz)

(Asit)

AI+3 iyonlar sulu zeltilerde su ile sarl halde bulunur.

AI(OH)3 , OH iyonlar ile tepkime vererek znr.
AI(OH)3(k) + OH(suda) A AI(OH)4(suda)
(Asit)

(Baz)

(Alminat)

AI(OH)3 rneinde olduu gibi, asitlere kar baz

zellii, bazlara kar asit zellii gsteren maddelere amfoter maddeler denir. AI(OH)3, amfoter zellik
gsteren bir maddedir.
Si(OH)4 veya SiO2 bileikleri zayf asit zellii gsterir. SiO2 iinde deiik miktarda su bulunan
(SiO2 .nH2O) kat hidratlar halinde bulunur. Bu
hidrat oksit, OH iyonu ile tepkimeye girer. znen
silikat iyonu meydana getirir;

tallerin, dk iyonlama enerjilerinden dolay elekSiO2 . nH2O(k) + 2OH(suda) A SiO2

+ (n + 1)H2O
3(suda)

tron ilgileri azdr.

Buna gre bu elementlerin M OH bann ko+

Bu tepkime, hidrat oksidin asit zelliine sahip ol-

parak, M ve OH iyonlarnn meydana getirmele-

duunu gsterir. Si(OH)4 bileii, H4SiO4 (orto silistik

ri beklenir.

asit) biiminde de gsterilebilir.

127

Periyodik Sistem

Fosfor, deiik deerlikler alabilir. Fosforun +1, +3 ve

HCIO zayf asit, HCIO2 biraz daha kuvvetli, HCIO3

+5 deerliklerine ait asidik hidroksitleri vardr.

epeyce kuvvetli, HCIO4 ise en kuvvetlidir.

Hipofosforz asit : H3PO2

Tm bu aklamalardan aadaki sonu karlabilir.

Fosforz asit : H3PO3

Periyodik sistemde, saa doru gidildike iyonlama enerjisi artmakta ve ortadaki ekirdek elektronlar

Fosforik asit : H3PO5

daha ok ekmektedir. Bu nedenle O H bandan

(ortofosforik asit)

elektronlar ekip onu zayflatr ve bileik, asidik zel-

Bu asitlerin, asitlikleri orta derecelidir. Bu bileiklerin

lik gsterir. Bir M O H yapsnda, M atomu elek-

yap formlleri;

tronlar ne kadar fazla ekerse, asit zellii o kadar

H
HO P = O

H3PO3 ,

baz zellii de o kadar fazla olur.

Periyodik sistemde bir stunda aa doru inildike,

baz zellii artar. Buna gre, 2. stundaki en kuvvet-

HO P OH

li baz Ba(OH)2 tir. En zayf baz zellii gsteren de

Be(OH)2 dir.

O
OH
HO P OH
O
eklindedir.
Kkrd n en ok tannan oksijenli asidi, H2SO4 tr.
Bu asit suda aadaki denkleme gre hemen hemen
tamamen iyonlar,
H2SO4 A H+(suda) + HSO4(suda)
HSO4 A H+(suda) + SO2
4(suda)
ikinci asit kuvvetli deildir. H2SO4, kuvvetli asittir.
+4 deerlikli kkrt de slfrz asidi meydana getirir.
Bu asit, H2SO4 kadar kuvvetli deildir.
H2SO3
HSO3

H+(suda) + HSO3(suda)
H+(suda) + SO2
3(suda)

ESEN YAYINLARI

H3PO4 ,

Be(OH)2(k) + 2H+(suda)

Be+2
+ 2H2O
(suda)

Mg(OH)2(k) + 2H+(suda)

Mg+2
+ 2H2O
(suda)

Ca(OH)2(k) + 2H+(suda)

Ca+2
+ 2H2O
(suda)

Sr(OH)2(k) + 2H+(suda)

Sr+2
+ 2H2O
(suda)

Ba(OH)2(k) + 2H+(suda)

Ba+2
+ 2H2O
(suda)

Bunlarn iinde, kuvvetli baz zeltilerinde fark edilecek kadar znebilen sadece Be (OH)2 tir.
Bazik zellii artar

H3PO2 ,

fazla olur. M nin iyonlama enerjisi ne kadar kkse

Asidik zellii artar

HDROKST BLEKLER

Periyodik sistemin bir periyodunda, soldan saa

Klor da +1, +3, +5, +7 deerlikler alarak bir seri asit

doru gidildike elementlerin hidroksit bileikleri-

meydana getirir. Bu asitlerin yaplar aadaki gibidir.

nin bazik zellii azalr, asidik zellii ise artar.

Periyodik sistemin bir grubunda, yukardan aa-

Hipoklorz asit

HCIO

HO CI

Klorz asit

HCIO2

HO CIO

Klorit asit

HCIO3

HO CIO2

Bu tanmlamalar birer genellemedir. Elbette aykrlk-

Perklorik asit

HCIO4

HO CIO3

lar vardr.

128

ya inildike elementlerin hidroksit bileiklerinin

asidik zellii azalr, bazik zellii ise artar.

PERYODK SSTEM

1.

ZML SORULAR II (OKULA YNELK SORULAR)

X, 3Z ve 9Lnin atom aplarna gre sralan

3.

X, 7Y,

11

Z ve

22

T elementlerinden hangileri

nedir?

elektrik akmn iletir?

ZM

ZM

4.

13

X ile 8Ynin oluturduu bileiin forml

nedir?
X+3, Y3, Z+2 iyonlarnn elektron saylar eittir.
Xin atom numaras 21 dir.
X, Y ve Z elementlerinin atom aplarna gre,
kkten bye doru sralan nedir?

ZM

ESEN YAYINLARI

2.

ZM

5.

12

X elementinin nitrat ve fosfat kkleriyle

oluturduu bileiklerin formlleri nedir?

ZM

129

Periyodik Sistem

6.

X elementinin ilk 4 iyonlama enerjisi 191,

580, 874, 5980 kkal/mol olduuna gre,
a) Deerlik elektron says katr?
b) 8O ile oluturduu bileiin forml nedir?
ZM

8.

Element

yonlama Enerjisi (kkal/mol)

E1

E2

E3

E4

E5

239

540

808

1091

1671

138

434

656

2767

3041

100

733

1060

1405

1914

Tabloda baz A grubu elementlerinin ilk be iyon1.E (kkal)

Ne
F
L

a) Xin deerlik elektron says katr?

b) Y ile Z arasnda bileik oluur mu? (Neden?)
c) Znin deerlik elektron says katr?

ZM

Yukardaki grafik 2. periyot elementlerine aittir.

Buna gre,
a) Hangilerinin temel hl elektron dizilii kresel
simetriktir?
b) Elektronegatiflii en yksek olan element hangisidir?
c) Z ile Fnin oluturduu bileiin forml nedir?

130

Buna gre,

Atom numaras

ZM

lama enerjileri verilmitir.

ESEN YAYINLARI

7.

Periyodik Sistem

9.

12

X, 9Y,

17

Z elementlerinin birinci iyonlama

11. A grubu elementi olan X, oksijen ile kararl X2O3

enerjilerinin kkten bye doru sralan-

bileiini oluturuyor.

nedir?

Xin 9F ile oluturduu bileik forml nedir?

(8O)

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

10.

24

X elementi iin aadaki sorular cevaplay-

nz.
a) Deerlik orbitalleri nedir?
b) Temel hl elektron dizilii kresel simetrik midir?

12.

11

X, 6Y,

15

Z ve

38

T elementlerinden hangileri

elektrik akmn iletir?

ZM

c) Periyodik cetvelin hangi blounda yer almaktadr?

ZM

131

Periyodik Sistem

13. X2 iyonunun elektron dizilii 3p6 ile bitmektedir.

15.

Y elementi X ile ayn grupta ve bir alt periyotta-

12

15

Y ,

16

17

L , 9T

Elementleri iin aadaki sorular cevaplan-

dr. Ynin atom numaras katr?

drnz.
a) Hangileri halojendir?

ZM

b) Atom aplarna gre, kkten bye doru

sralan nedir?
c) Birinci iyonlama enerjilerine gre, kkten
bye doru sralan nedir?
d) Hangileri doada 2er atomlu molekller halinde bulunabilir?

14.

70 +3

iyonunun ekirdeinde 39 ntronu vardr.

Buna gre, X+3 iin;

a) Atom numaras katr?
b) Periyodik cetveldeki yeri neresidir?
c) Toplam tanecik says katr?

ZM

132

ESEN YAYINLARI

ZM

PERYODK SSTEM

1.

2.

ALITIRMALAR 2 (OKULA YNELK SORULAR

Elektron dizilii 1s22s22p63s23p3 olan element

5.

Deerlik orbitalleri ve deerlik elektronlar

iin,

4s23d5 olan bir element iin,

a) Periyodik cetveldeki yeri neresidir?

a) Atom numaras katr?

b) Elektrii iletir mi?

b) Periyodik cetveldeki blou hangisidir?

c) Oksidinin forml nedir? (8O)

c) Elektrii iletir mi?

12

X,

14

Y ve

19

Z elementleri iin,

6.

a) Hangileri metaldir?

19

X,

32

Y,

35

Z elementlerinin;

a) Atom aplarna gre, kkten bye doru

b) Atom aplarna gre, kkten bye doru

sralan nedir?

sralan nedir?

b) Birinci iyonlama enerjisi en byk olan hangi-

c) Hangisinin birinci iyonlama enerjisi en byk-

sidir?

tr?

c) X ile Znin oluturduu kararl iyonik bileiin

3.

X : 1s2 2s2 2p6 3s1

Y : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
Z : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5
X, Y ve Z elementlerinin temel hl elektron d-

ESEN YAYINLARI

forml nedir?

7.

Periyodik cetvelin 4. periyot 3A grubunda bulu-

zenleri yukarda verilmitir.

nan Y elementinin ntron says proton saysn-

a) Hangileri d bloku elementidir?

dan 8 fazladr.

b) Elementlerin deerlik elektron saylar nedir?

Ynin ktle numaras katr?

c) Hangileri arasnda bileik olumaz?

4.

Xin iyonlama enerjileri srasyla 335, 683, 1094,

1786, 2248, 12750 kkal/mol dr.
A grubu elementi olduuna gre,
a) Deerlik elektron says katr?
b) Periyodik cetveldeki grubu hangisidir?
c) Kararl bileiklerinde hangi deerlikleri alr?

8.

Periyodik cetvelin 3. periyot 1A grubunda bulunan X elementi iin,

I.

Atom numaras 19 dur.

II. Bir alkali metaldir.

III. Souk su ile tepkime verir.
ifadelerinden hangileri dorudur?

133

Periyodik Sistem

9.

Deerlik elektron dzeni 4s24p2 olan Z elementi-

13. X+1, Y1, Z+2 ve T2 iyonlar izoelektroniktir.

nin ntron says 41dir.

Hangisinden bir elektron koparmak iin har-

Buna gre;

canan enerji en fazla olur?

a) Atom numaras katr?

b) Ktle numaras katr?
c) Bir halojen olan F ile oluturduu bileiin forml nedir?
14. X+3 ile Y3nin elektron saylar eittir.
Y elementi 3. periyot 5A grubunda olduuna
gre, X elementinin periyodik cetveldeki yeri
neresidir?
10. X+2 ve Y2 iyonlar izoelektroniktir. Y elementi 3.
periyot 6A grubunda bulunmaktadr.
Xin ntron says proton saysna eit olduuna gre,
a) Xin atom numaras katr?
15. A elementinin ilk be iyonlama enerjisi 498,

c) Y

iyonunun elektron diziliinin son terimi ne-

dir?

11. 1H, 3Li, 9F ve

13

4565, 6904, 9540 ve 13368 kg/mol dr.

ESEN YAYINLARI

b) Xin ktle numaras katr?

A elementi 3. periyotta olduuna gre,

a) Deerlik elektron says katr?
b) Atom numaras katr?
c) 8O ile oluturduu bileiin forml nedir?

Al elementlerinden hangileri

oda koullarnda diatomik yapda bulunur?

16.

15

X,

17

Y,

13

Z elementlerinin atom hacimlerine

gre, kkten bye doru sralan nedir?

12. XO33 anyonunda toplam 42 elektron vardr.

Buna gre, anyondaki Xn iyonu iin;
a) Yk (n) nedir?
b) Periyodik cetveldeki yeri nedir? (8O)

134

17.

13

X,

17

Y, ve 9Z elementlerinin atom aplarnn

kkten bye doru sralan nedir?

Etkinlik 2
RENME ALANI :

zellikleri karlatrma
Periyodik Sistem

ALT RENME ALANI : Periyodik sistemde zelliklerin periyodik deiimi

BECERLER :

Karlatrma, farketme, ilikilendirme

Bir periyotta yukardan aaya inildike atom apnn, iyonlama enerji-

KAZANIMLAR :

sinin ve elektron ilgisinin azaldn, elementlerin oksitlerinin ve hidroksitlerinin bazik zelliinin arttn kefeder.

ETKNLK SREC

Periyodik zellikler

Atom numaras 20 olan Kalsiyum elementinin aada belirtilen periyodik zelliklerini, verilen elementlerin periyodik zellikleri ile karlatrnz. ( Be, Ba)
4
56

Be

Ba

Neden?

Atom yar ap

1. yonlama enerjisi

Elektron ilgisi

Oksitlerin Bazik zellii

Hidroksitlerin Bazik
zellii

Metalik zellikler

135

Etkinlik 3

kavramlar hatrlayalm

RENME ALANI :

Periyodik Sistem

ALT RENME ALANI :

Periyot, grup ve periyodik zellikler

BECERLER :

Hatrlatma, ilikilendirme, seme

KAZANIMLAR :

Periyodik sistemin kavramlarn kefeder.

Aadaki cmlelerin boluklarn uygun kelimeler doldurunuz.

ETKNLK SREC

Oktav yasas

grup

triadlar kural

yonlama enerjisi

elektron ilgisi

periyot

Elektronegatiflik

periyodik kanun

Atom yarap

1. John W. Dbereiner'in benzer zelliklere sahip elementlerin l gruplar eklinde sralanmasna

denir.
2. John Newslands'n elementlerinin atom ktlelerine gre sraya dizmesiyle elde ettii benzer
zelliklere sahip sekizer elementli gruplamay aklad kurala denir.
3. Dimitri Mendelev'e gre elementlerin artan atom ktlelerine gre sralanmas sonucunda dzenli
olarak tekrarlanan zellikler ortaya kar. Mendeleev'e gre buna denir.
4. Periyodik cetvelin yatay sralarna denir.
5. Periyodik cetvelin stunlarna denir.
6. Temel hal elektron diziliine sahip atomun son yrngesinin yarapna denir.
7. Gaz fazndaki bir atomun en yksek temel enerji dzeyinden bir elektron koparmak iin gerekli
olan en az enerji miktarna denir.
8. Bir elementin gaz fazndaki bir atomuna bir elektron eklendii zaman aa kan enerjiye
denir.
9. Bir atomun oluturduu kimyasal bir badaki elektronlar kendine ekme yeteneine
denir.

136

ELEMENTLERN ZELLKLER
1. METALK, AMETALK VE YARIMETALK ZELLKLER
2. BLOKLAR VE ZELLKLER
3. ZEL GRUPLAR VE ZELLKLER

Elementler, d kabuklarndaki elektron dalmlarna gre

gruplandrlabilirler. Elektron dalmlarndaki benzerlik nedeni ile
elementler, benzer kimyasal davranlar gsterirler. Bu ekilde
oluturulan benzer gruplara, alkali metaller, halojenler gibi zel
isimler verilmitir.
Ba grup elementleri 1A dan 7A grubuna kadar olan elementleri
ierir ve bu elementlerin hepsinde, en yksek ana kuantum saysnn
s ve p alt kabuklar tam olarak dolmamtr. Helyumu saymazsak,
soygazlarn hepsinde p alt kabuu tam olarak dolmutur. Gei
metalleri 1B deki ve 3B den 8B ye kadar olan elementlerdir. Bunlar ya
tam dolmam ya da iyonlarnda tam dolmam d alt kabuu tarlar.
Lantanitler ve aktinitler f alt kabuklar tam dolu olmad iin,
fblou gei elementleri olarak adlandrlrlar.

1. BLM

Periyodik Sistem

ELEMENTLERN ZELLKLER
1.

METALK, AMETALK VE YARIMETALK

ZELLKLER
Periyodik sistemdeki elementler, metallar, ame-

taller ve yarmetaller olarak snflandrlabilirler.

Metal, elektrii iletir, metalik bir parlakl vardr,
dvlebilir ve haddelenebilir. (Tel haline getirilebilir).
Ametal, elektrii iletmez, dvlmez ve hadde-

Yarmetal, grn ve baz zellikleri asndan metale benzese de kimyasal olarak ametal gibi
davranr.

ESEN YAYINLARI

lenemez.

Dvlebilir cisim demek, ekile dvldnde

ince bir levha haline gelebilen cisim demektir. Haddelenebilir cisim ise, tel haline getirilebilir, tel olarak
ekilebilir demektir. rnein, alminyum bir metaldir.
Elektrii iletir, metalik parlakl vardr ve dvlebilir. Kkrt bir ametaldir. Bu sar ve krlgan kat
elektrii iletmez, dvme ile levha haline getirilemez
ve tel halinde ekilmez. Oda scaklnda gaz olan
tm elementler ametaldirler. Metaller ile yarmetaller
ve yarmetaller ile ametaller arasndaki ayrm her
zaman ok kesin deildir; fakat yarmetal dendiinde,
genel ekilde gsterilen alt element anlalr. Bu alt
element Si, Ge, As, Sb, Te ve Po dur. Aadaki tabloda gsterilmitir.
Metallerin, yarmetallerin ve ametallerin konumlar iaretlendiinde periyodik sistemin bir baka arpc zellii ortaya kar;
Tm metalik elementler periyodik sistemin
solunda ve orta tarafnda, ametaller ise sanda bulunurlar. Yarmetaller ise, diyagonal bir bant
eklinde metallerle ametaller arasndadr. Bylece
sistemdeki yerine bir gz atmak, bir elementin metal,
yarmetal veya ametal olduunu kolayca grebiliriz.
Metalik elementler periyodik sistemin solunda,
ametalik elementler sanda bulunur ve ikisi arasnda diyagonal bir bant iinde yarmetaller yer
alr.

Metaller
Yar metaller
1

18

Ametaller

13

14

2
3
4
5
6

15 16 17
Silisyum

Si
3

10

11

Arsenik

12
Ge

Germanyum
Antimon

As

Tellur

Sb

Te

Polonyum

Po

7
X

138

Periyodik Sistem

2.

BLOKLAR VE ZELLKLER

a)

s - Bloku Elementleri

b) p - Bloku Elementleri

Daha nce ifade edildii gibi, dk iyonlama

enerjisi, metalik zelliklerin artmasyla el ele gider ve
bu nedenle p - blok elementlerinin solunda yer alan

Bir s - bloku elementi, dk iyonlama enerji-

bor, onnc grup elementlerinin en az metal zelli-

sine sahiptir. Dier bir ifadeyle, bu elementin en d-

ine sahip olandr. Fakat aaya doru metalik zel-

taki elektronu kolayca uzaklatrlabilir. Grup 1 ele+

likteki art s - bloku ile mukayese edebilecek lde

mentleri, rnein Li , Na ve K da olduu gibi +1

+2

ykl iyonlar olutururken, grup 2 elementleri Mg ,

Ca+2 ve Ba+2 rneklerinde olduu gibi +2 ykl iyonlar olutururlar.

ESEN YAYINLARI

olur. Metaller ile ametaller arasnda yer alan, her iki

zellii de gstermeye yatkn element vardr. Bunlara yar metaller denir. Genelde, p - bloku elementlerinin iyonlama enerjileri biraz yksek olduundan, s
- bloku elementleri kadar aktif deillerdir.

s - bloku elementleri, btn zellikleri ile aktif birer metaldirler. Her iki grubun en alt ksmnda bulu-

14. grupta bulunan kurun ve kalay metallerdir.

Fakat dvlebilir ve iletken olmalarna ramen s - blo-

nan elementlerin iyonlama ve deerlik elektronla-

ku ve d - bloku elementlerinin bir ou kadar aktif de-

rn ok kolay verebilmeleri, metalik karekteri artr-

illerdir. Bu nedenle elik kutular kalayla kaplanr. p

maktadr. Bu nedenle sezyum, ve baryum iki grubun

- blounun sandaki elementler, karekteristik yksek

en iddetli tepkime veren elementleridir. Grup 2 nin

en st ksmnda yer alan berilyum, bu bloktaki iyonlama enerjisi en yksek olandr. Bu nedenle deer-

elektron ilgisine sahiptirler. Bunlar elektron alarak deerlik orbitallerini doldururlar. Yar metal olan tellr ve
polonyum dndaki grup 16 ve 17 elementleri ametaldirler. Bunlar birbiri ile molekler bileikler, metal-

lik elektronunu grup 2 de bulunan dier elementlere

lerle ise iyonik bileikleri olutururlar. Flor; He, Ne ve

gre daha zor verir. Dolaysyla metalik zellii en az

Ar hari her elementle iyonik ya da molekler bileik-

olandr. Berilyum hari, s - bloku elementlerinin bile-

ler oluturur.

ikleri iyoniktir.
s - blok elementlerinin hepsi bazik oksitler
oluturan aktif metallerdir.

p - Bloku elementleri, deerlik katmanlarn tamamlamak iin genelde elektron alrlar. Bunlar metallerden ametallere kadar geni bir aralkta
zelliklerini tarlar.
139

Periyodik Sistem

Halbuki Mn+2 iyonunun elektron dalm 1s2 2s2

c) d - Bloku Elementleri

2p6 3s2 3p6 3d5 dir. Sonu olarak, ntr bir atomdaki
elektron - elektron ve elektron - ekirdek etkileimlerinin iyonundaki etkileimlere gre tamamen farkldr.
Bu nedenle Mn de 3d orbitallerinden nce daima 4s orbitalleri doluyor olmasna karn, Mn+2 iyonu
oluurken 3d orbitali 4s orbitalinden daha kararl olduu iin, elektronlar 3d orbitalinden deil, 4s orbitalinden uzaklar. Bu nedenle, bir gei metali atomund - blokunun btn elementleri metaldir. Bunla-

dan bir katyon olutuu zaman elektronlar daima n-

rn zellikleri s ve p - bloku elementleri arasndadr ve

ce ns orbitalinden ve daha sonra (n 1)d orbitalin-

gei metalleri olarak da adlandrlrlar.

den uzaklar.
Gei metallerinin ou birden ok katyon olu-

kendir, dvlebilir, ekilebilir, parlaktr ve gm be-

turabilir ve oluan katyonlar nlerinde yer aldklar

yaz renktedir, ana - grup elementlerine kyasla genel

soygazlarla her zaman izoelektronik deildir.

olarak daha yksek erime ve kaynama noktaldrlar.

Birka dikkate deer istisna, oda scaklnda sv olacak kadar dk erime noktal cva, krmz - kahverengi, bakr ve sar renkli altndr. d - blok elementle-

ESEN YAYINLARI

d - blok elementlerinin ou iyi elektriksel ilet-

4. f - Bloku Elementleri

ri, bileik oluturduklarnda s - deerlik elektronlarn

6. ve 7. periyot elementleridir. Tam dolu olma-

kaybederler. lave olarak, ou farkl sayda d - elek-

yan f alt kabuklarna sahiptirler. 4f ile bitenlere lanta-

tronlarn da verirler ve deiik sayda deerlie sa-

nitler, 5f ile bitenlere aktinitler denir. Lantanitlere na-

hip olurlar. Grup -12 elementleri bileik olutururlar-

dir olarak toprak elementleri de denir. Kimyasal zel-

ken de - elektronlarn kaybetmezler.

likleri birbirine benzer. Aktininitler radyoaktif element-

d - Bloku elementlerinin karekteristik zelliklerin-

lerdir. Bu sradaki elementlerde ok benzer kimyasal

den bir tanesi, bunlarn bileiklerinde eitli ykselt-

zelliklere sahiptirler. f- bloku elementlerine i gei

genme basamaklarnda bulunabilmeleridir. Demirin

metalleri de denir.

en ok rastlanan deerlikleri +2 ve +3 bakrn ise +1

ve +2 dir. lk sradaki gei metallerinde, (Se den Cu
a kadar) 3d orbitallerinden nce daima 4s orbitalleri
dolar. Mangan elementini gz nne alrsak, elektron
dalm 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5 dir. Mn+2 iyonu olutuu zaman, iki elektronun 3d orbitallerinden
uzaklaacan ve oluan iyonun elektron dalmnn
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3 olmasn bekleriz.
140

Periyodik Sistem

3.

ZEL GRUPLAR VE ZELLKLER

2 Li(k) + 1/2 O2(g) A Li2O(k)

a) Alkali Metaller

2 Na(k) + 2 H2O(s) A 2 NaOH(aq) + H2(g)

He

Li

Be

K(k) + HCI(aq) A KCI(aq) + 1/2 H2(g)

Ne

Na Mg
Ca

Alkali metaller elektrii ve sy ok iyi iletmeleri

Rb Sr

ve yeni kesilmi yzeylerinin gm parlaklnda ol-

Cs Ba

malaryla tipik birer metaldir. Ancak sertlikleri, erime

Fr

ve kaynama noktalar ile younluklar metallerin orta-

Ra

lama deerlerinden ok dktr. Ayrca atom hacimleri dier metallerin ortalama hacimlerinden byktr.

Bu grup Li, Na, K, Rb, Cs ve Fr den olumakta-

Son yrngelerinde birer elektron bulunmas ve atom

dr. H elementi deerlik elektron saysndan dolay bu

aplarnn byk oluu nedeniyle zayf metalik balar

grupta ancak, zellikleri farkldr.

oluur. Bu nedenle yumuak, dk erime ve kayna-

zel adlar alkali metallerdir. Alkali metallerin

ma noktal elementlerdir.

oksitlerinin ve hidroksitlerinin sulu zeltisi baziktir.

ESEN YAYINLARI

Na2O(k) + H2O(s) A 2 Na+(aq) + 2 OH(aq)

Element

Erime
Noktas (C)

zktle
(g/ )

Li

180,5

0,53

Na

97,8

0,97

63,7

0,86

Rb

38,9

1,53

Alkali metallerin birinci iyonlama enerjileri d-

Cs

28,0

1,87

k, ykseltgenme potansiyelleri byktr. Aktif me-

Fr

27,0

Alkali metallerin deerlik elektron says 1dir.

Atom numaralar soygazlardan 1 fazladr. ns1 ile biterler. Bundan dolay bileiklerinde +1 deerlik alrlar.

tallerdir.

Lityum elementinin bileikleri en ok cam endstrisinde, porselen eyalarn srlanmasnda kulla1. yonlama
Enerjisi

Ykseltgenme
Potansiyeli

Li

124 kkal

3,05 volt

Na

119 kkal

2,71 volt

100 kkal

2,93 volt

Rb

96 kkal

2,93 volt

Cs

89 kkal

2,92 volt

Fr

Element

nlr.
Sodyum metali, nkleer reaktrlerde oluan
ar s enerjisinin buhar tirbnlerine iletilerek elektrik
enerjisi retiminde, ehirler aras sisli yollarda kullanlan sodyum buhar lambalarnda, baz metallerin indirgenmesinde, boya ve ila endstrisinde ve laboratuvarda kullanlr.
Lityum bileikleri seramiklerde, pillerde ve yalayc maddelerde kullanlmaktadr. Lityum bileikle-

Oda scaklnda su, hava, halojenler ve asitler

gibi maddelerle tepkime verirler. Bundan dolay do-

ri ilalarda da kullanlr.
Sodyum hidroksit (NaOH) yumuak, kaygan ve

ada saf element halinde bulunmazlar. Bileik halin-

beyaz bir katdr. Endstri iin nemlidir. NaHCO3 bi-

de bulunurlar.

leii soda veya kabartma tozu olarak bilinir.

141

Periyodik Sistem

Li hava ile temas ettiinde lityum oksidi olutu-

Be :

rur. Bu oksitte O2 iyonu bulunmaktadr.

12

4 Li(k) + O2(g) A 2 Li2O(k)

20

Dier alkali metallerin tm oksit ve peroksitler

38

iyonu ieren bileiklerdir.

olutururlar. Peroksitler O2
2

1s2 2s2 2p6 3s2

Ca :

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2

Sr :

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2

bulunmazlar. Su, hava, asitler ve halojenlerle tepki-

Potasyum, ribidyum ve sezyum elementleri de

me verirler.

sper oksit diye adlandrlan ve O2 iyonunu ieren bileikler olutururlar;

Ca(k) + 2 H2O(s) A Ca(OH)2(aq) + H2(g)

K(k) + O2(g) A KO2(k)

Be bu tepkimeyi vermez.

Alkali metallerin oksitlerinin tm iyoniktir. yonik

Ca(k) + Cl2(g) A CaCl2(k)

bileiklerin kararll da katyon ve anyonlarn birbirini

Mg(k) + 1/2 O2(g) A MgO(k)

ekme kuvvetlerinin byklne baldr. Alkali me-

Ba(k) + 2 HCI(aq) A BaCI2(aq) + H2(g)

sit oluturmalarnn nedeni, oluan oksitlerin kat hallerinin kararl olmasdr.

He
C

Oksitlerinin sulu zeltisi bazik zellik gsterir

(Be hari).
CaO(k) + H2O(s) A Ca(OH)2(aq)
Ca(OH)2(k) A Ca+2(aq) + 2 OH(aq)

b) Toprak Alkali Metaller

ESEN YAYINLARI

tallerin oksijenle tepkimeye girerek farkl trlerde ok-

Be

Mg :

ok aktif metaller olup doada serbest halde

2 Na(k) + O2(g) A Na2O2(k)

Li

1s2 2s2

Ne

Bu gruptaki elementlerin erime noktalar, ve zktleleri aadaki tabloda verilmitir.

Na Mg
K

Ca

Element

Erime
Noktas (C)

zktle
(g/litre)

Be

1285

1,85

Mg

650

1,74

Ca

840

1,53

Bu grup Be, Mg, Ca, Sr, Ba ve Ra elementlerin-

Sr

770

3,58

den olumaktadr. Bu gruptaki elementlere toprak al-

Ba

710

3,59

kali metaller denir. Bu elementler toprakta bulunur ve

Ra

700

5,00

Rb Sr
Cs Ba
Fr

Ra

baziktir.
Atom numaralar soygazlardan 2 fazladr. De-

Toprak alkali metallerin ykseltgenme potansi-

erlik elektron says 2 olup bileiklerinde +2 deer-

yelleri byktr. Birinci iyonlama enerjileri ve yk-

lik alrlar.

seltgenme potansiyelleri aadaki tabloda verilmitir.

142

Periyodik Sistem
Element

1. yonlama
Enerjisi (kkal)

Ykseltgenme
Potansiyeli

Be

215

1,85 volt

Mg

176

2,36 volt

Ca

141

2,87 volt

Sr

131

2,89 volt

Ba

120

2,91 volt

Ra

123

2,92 volt

c)

Halojenler
He
Li

Magnezyum uaklarda kullanlr. Kalsiyum bileikle-

Ne

Cl

Ar

Se

Br

Kr

Te

Xe

Po

At

Rn

Ametallerin en aktifleridir. Bu grupta bulunan elementlerin elektron ilgisi ve birinci iyonlama enerji-

Mermer, CaCO3 bileiinin youn bir eklidir.

si yksektir.

CaCO3un stlmasyla snmemi kire (CaO) elde

edilir.

Element

1. yonlama
Enerjisi (kkal/mol)

Elektron lgisi
(kkal/mol)

402

78,4

Cl

300

83,4

Br

273

77,6

241

70,6

65,0

ESEN YAYINLARI

Kalsiyum bileikleri daha ok yap malzemesi

leri dikkat ekici bir ekilde birbirinden farkldr. Beril-

Gruptaki elementlerin zel ad halojenlerdir.

rinden CaCO3 tebeir ve kire ta olarak bulunur.

Toprak alkali metallerin suya kar olan etkinlik-

Bu grup F, Cl, Br, I ve Atden olumaktadr.

Berilyum, fze ve uydu yapmnda kullanlr.

olarak kullanlr.

Be

yum, su ile tepkimeye girmezken, magnezyum su bu-

At

har ile tepkimeye girer. Buna karlk kalsiyum, stronsiyum ve baryum souk suyla bile tepkimeye girebilir.
Ba(k) + 2H2O(s) A Ba(OH)2(suda) + H2(g)
Toprak alkali metallerin oksijene kar olan etkinlikleri Be dan Ba a doru artar. Berilyum ve magnezyum oksitleri (BeO ve MgO) ancak yksek scaklkta oluabilirken CaO, SrO ve BaO oda scaklnda oluabilir. Magnezyum, sulu asit zeltileri ile tepkimeye girerek hidrojen gaz karr.
Mg(k) +

2H+(suda)

Mg+2
(suda)

+ H2(g)

Halojenlerin atom numaras arttka erime ve

kaynama noktas, atom ap ve zktle artar.
Erime
Noktas (C)

Kaynama
Noktas (C)

zktle
(g/cm3)

9F

220

188

1,51

17Cl

101

34

1,66

35Br

59

3,12

53I

114

185

4,95

85At

300

350

Element

Doada ya diatomik molekller hlinde ya da bi-

Kalsiyum stronsiyum ve baryum da sulu asit -

leikler hlinde bulunurlar. Tek atomlu iken ok karar-

zeltisiyle tepkimeye girerek hidrojen gaz oluturur-

szdrlar. Elektron ortakl yaparak 2er atomlu mo-

lar. Bu metaller su ile tepkimeye girebildikleri iin, iki

lekller olutururlar. Oda koullarnda F2 ve Cl2 gaz,

farkl tepkime ayn anda beraberce gerekleecektir.

Br2 sv I2 ve At ise katdr.

143

Periyodik Sistem

Atom numaralar soygazlardan bir eksiktir. En

Forml

yksek enerji dzeylerinin elektron dizilileri ns2

np5 eklindedir. Deerlik elektron says 7dir. Flo-

Adlandrma

HClO

Hipoklorit asit

run doada sadece (1) deerlikli bileikleri bulunur.

HClO

Klorit asit

Dierlerinin (+7 ..............1) arasnda ykseltgenme

HClO3

Klorat asiti

basamana sahip olduklar bileikleri vardr.

HClO4

Perklorat asit

At doada az bulunan ve radyoaktif olan bir eleBu asitlerin asit kuvveti;

menttir. Daha ok radyoaktif tepkimeler sonucunda

HCIO < HCIO2 < HCIO3 < HCIO4

oluur.

eklinde artar.

Aktif ametallerdir. Aktiflik grupta yukardan aa-

Flor retiminin ou nkleer yakt ilemlerinde

ya azalr. ndirgenme eilimleri ve potansiyelle-

kullanlan ve uucu bir kat olan UF6 retmek iin kul-

ri yksektir.

lanlr. Klor, plastik, zc ve daha birok endstrindirgenme Potansiyeli

2,86 volt

Cl

1,36 volt

Br

1,09 volt

0,54 volt

Bir halojen kendisinden az aktif olan bir halojeni

ykseltger, bileiinden aa karr.
F2(g) + 2 NaCl(aq) A 2 NaF(aq) + Cl2(g)

yel alandaki maddelerin retiminde kullanlr. ilebilir suyun salanmasnda, kat ve tekstil endstrisinde renk giderici olarak kullanlr. Brom uyku ve haarat ldrc ilalarn yapmnda kullanlr. Tuzlar ise
fotoraflkta kullanlr.
yot tentrdiyot yapmnda, fotoraflkta, boya
ESEN YAYINLARI

Element

ve ila sentezinde guatr ve kalp ilalarnn yapmnda kullanlr.

7A grubunun son elementi olan astatin radyoaktif bir elementtir ve zellikleri hakknda ok az ey bilinmektedir. Flor o kadar etkindir ki, su ile tepkimeye

Halojenler metallerin ou ile dorudan tepkime vererek, metallere ykseltgen olarak etki ederler.
2 Na(k) + Cl2(g) A 2 NaCl(k)
Halojenlerin hidrrleri asit zelliini gsterir. Hidrrlerinde halojenin atom ap arttka asit kuvveti artar.

girerek oksijen aa karr;

2F2(g) + 2H2O(s) A 4HF(suda) + O2(g)
Gerekte flor ve su arasndaki tepkime olduka karmaktr. Oluan rnler, tepkime

koullar-

na baldr. Halojenlerin iyonlama enerjileri ok yksektir, elektronlara ilgileri ise son derece byk pozitif deerlere sahiptir. Halojenlerden treyen anyon-

Forml

Adlandrma

HF

Hidroflorik asit (Cam asiti)

HCl

Hidroklorik asit (Tuz ruhu)

HBr

Hidrobromik asit

HI

Hidroiyodik asit

lar halojenrler dir. Alkali metal halojenrler ve toprak alkali metallerinin halojenrlerinin byk ounluu iyonik bileiklerdir. Halojenler kendi aralarnda (ICI
ve BrF3 gibi) ve dier gruplardaki ametallerde (NF3,
PCI5 ve SF6) ok sayda molekler bileik de olutururlar. Halojenler hidrojenle tepkimeye girerek hidrojen halojenrleri verirler:

Bu asitlerin asit kuvveti HF < HCI < HBr < HI

eklinde artar. Ayn halojenin oluturduu oksiasit-

H2(g) + X2(g) A 2HX(g)

lerde, molekldeki oksijen says arttka asit kuvve-

Bu tepkime florla yapldnda patlayarak ger-

ti artar.
144

ekleir.

Periyodik Sistem

d)

Soygazlar

RNEK
Ktle numaras 19 olan X elementinin ntron says

Element

Atom No

zktle

Kaynama
Noktas

proton saysndan 1 fazladr.

He

0,126 g/cm3

269 C

Buna gre, X elementi iin;

Ne

10

1,20 g/cm3

246 C

Ar

18

1,40 g/cm3

186 C

Kr

36

2,60

g/cm3

153 C

yarglarndan hangileri dorudur?

Xe

54

3,06 g/cm3

108 C

A) Yalnz I

B) Yalnz II

86

g/cm3

62 C

D) II ve III

E) I, II ve III

Rn

4,40

I.

Bir halojendir.

II. Moleklleri 2er atomludur.

III.

11

Na ile bileik oluturduunda 1 deerlik alr.

C) I ve II

ZM

zel adlar soygazlardr. Kimyasal tepkimelere isteksiz olduklar iin soygaz, asal gaz veya inert
gazlar denir.
Erime ve kaynama noktalar dk olduu iin
normal koullarda gaz halinde bulunurlar.

da tek atomludurlar.
He elementinin elektron dizilii 1s2 dir. He elementinin dnda kalan soygazlarn deerlik elektron says 8 olup elektron dizilileri ns2 np6 ile biter.
He gaz keif balonlarnn doldurulmasnda kul-

ESEN YAYINLARI

Deerlik orbitalleri doludur. Bundan dolay doa-

RNEK
7

X,

13

Y,

16

Z elementleri iin;

lanlr. Deniz dibine dalmada kullanlan oksijenin sey-

I.

reltilmesinde, roket yaktlarnn taziklendirilmesinde ve

II. Ynin deerlik elektron says 3tr.

soutucu olarak helyum-neon lazerlerinde kullanlr.

inden elektrik akm geirildiinde, krmz par-

X, 3 periyot, 5A grubundadr.

III. Z, 3 periyot 6A grubundadr.

fadelerinden hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

lak k yayan neon gaz, geni lde kl ilan pa-

D) I ve III

E) II ve III

nolarnda kullanlr.

ZM

C) I ve II

Argon ampl tplerinin doldurulmasnda kullanlr. Kripton havaalanlarnn pistlerini aydnlatma lambalarnda kullanlr.
Ksenon otomobil farlarndaki halojen lambalarnda ve yksek hzdaki fotoraf makinas flalarnda kullanlr.
145

PERYODK SSTEM

1.

ZML SORULAR III (OKULA YNELK SORULAR)

Ntr atomunun elektron dzeni 1s2 2s2 2p6

ZM

3s eklinde olan X elementiyle ilgili aadakilerden hangisi yanltr?

A) Metaldir.
B) s bloklu elementidir.
C) 3. periyot elementidir.
D) Oksidin sulu zeltisi asidiktir.
E) 1H elementi ile XH bileiini oluturur.

ESEN YAYINLARI

ZM

3.
T
Z

X
Y

2.

Element

Elektron dalm

1s2

1s2 2s2 2p6 3s2

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y, Z ve

R elementleri iin aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) Y gei elementi olup bir metaldir.
B) X toprak alkali metaldir.

Elektron dalmlar verilen X, Y ve Z element-

C) Z nin oksiti amfoterdir.

leri iin;

D) T halojendir. T2 eklinde molekller oluturur.

I. X ve Y periyodik sistemin ayn grubunda yer

E) R nin deerlik elektron says 8 dir.

alr.
II. Y ve Z elementleri elektrii iletir.
III. Z gei elementidir. Periyodik sistemin d bloundadr.
ifadelerinden hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

146

C) I ve II

ZM

Periyodik Sistem

4.

X, Y ve Z elementlerinin atom numaralar ardk

saylardr. Y elementinin temel hal elektron diziliinin son terimi 3p6 dr.

6.
s blok

Buna gre,

p blok

d blok

I. X in elektron ilgisi en fazladr.

II. Z elementi oda scaklnda su ile tepkime ve-

f blok

rir.
III. Y nin 1. iyonlama enerjisi Z nin 2. iyonlama

Yukarda verilen periyodik sistemde gsteri-

enerjisine eittir.

len bloklarla ilgili;

ifadelerinden hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

I. p bloundaki elementlerin tm ametaldir.

C) I ve II

II. s blounun tamam elektron dizilii kresel simetriktir.

III. d ve f bloklarndaki elementlerin tm elektri-

ZM

i iletir.

ESEN YAYINLARI

yarglarndan hangileri dorudur?

5.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

X+, Y ve Z+2 nin elektron saylar eittir.

X in atom numaras 19 olduuna gre,
I. X ve Z kat halde elektrik akmn iletir.
II. de ayn periyottadr.
III. Z toprak metaldir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

ZM
7.

X+2 iyonunun elektron dizilii 1s2 2s2 2p6 olan

X elementi iin aadaki yarglardan hangisi
yanltr?
A) Toprak alkali metaldir.
B) Oksitin sulu zeltisi bazik zellik gsterir.
C) 9F ile yapt bileiin forml XF2 dir.
D) Kat fazda elektrik akmn iletir.
E) Oda koullarnda asitlerde tepkime vermez.

147

Periyodik Sistem

ZM

8.

ZM

X elementinin temel hal elektron dizilii,

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 dir.
X elementi iin;

10.

iyonu iin aadakilerden hangisi yan-

I. Periyodik sistemin 4A grubundadr.

ltr?

II. Kat halde elektrii iyi iletir.

A) 4. periyottaki gei elementine ait bir iyondur.

III. Tm bileiklerinde +1 deerlik alr.

B) s orbitallerinde toplam 7 elektron bulunur.

yarglarndan hangileri yanltr?

C) p orbitallerinde toplam 12 elektron bulunur.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) Ntron says 34 tr.

D) I ve III

E) II ve III

ESEN YAYINLARI

C) I ve II

ZM

9.

63 +1
X
29

E) Elektron diziliinin son terimi 3d10 dur.

ZM

X : 3d1
Y : 3p6
Z : 3s1
Ntr atomlarnn elektron dalmlar verilen
11. X+3 iyonunun 18 elektronu ve 24 ntronu vardr.

X, Y ve Z elementleri iin;
I. de ayn periyot elementidir.

X atomu iin;

II. Atom numaras en byk olan X dir.

I. Atom numaras 21 dir.

III. Z alkali metal, Y soygaz, X ise gei elemen-

II. Nkleon says 45 tir.

III. d blou elementidir.

tidir.
yarglarndan hangileri dorudur?

ifadelerinden hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

148

C) I ve III

C) I ve II

Periyodik Sistem

ZM

13. X ile Y iyonlarnn elektron saylar eittir. Xin

atom numaras 9, Ynin ntron says 12 dir.
Buna gre, Ynin ktle numaras katr?
A) 8

B) 11

C) 16

D) 19

E) 23

ZM

12. X+2 ile Y3 iyonlarnn elektron saylar eittir.

Xin atom numaras 20 olduuna gre Y eleI. 3. periyot 8A grubundadr.
II. Bir ametaldir.
III. Temel elektron dizilii kresel simetriktir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

menti iin;
14. X+2 ile Y nin elektron saylar eittir.
Buna gre;
I. Kimyasal zellikleri ayndr.
II. aplar eittir.
III. Atom numaralar X > Y dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
ZM

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

ZM

149

Periyodik Sistem

17. X+1 iyonunun elektron says 18, ntron says

15. 3. periyot 5A grubunda bulunan X elementinin

oluturduu X3 iyonu iin;

20dir.

I. Elektron says 18dir.

Buna gre,

II. ekirdek yk +15tir.

a) Xin atom numaras katr?

III. ap Xinkinden kktr.

b) Xin ktle numaras katr?

yarglarndan hangileri dorudur?

c) Xin periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II
ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

16.

15

X3 ile Y+2nin elektron saylar eittir.

Ynin ntron says 21 olduuna gre,

18.

Tanecik

Elektron says

Proton says

17

17

18

15

12

17

18

16

10

12

I. Atom numaras 20dir.

II. Nkleon says 41dir.

X, Y, Z, L ve Tnin proton ve elektron saylar ve-

III. 3. periyot, 2A grubundadr.

rilmitir.

yarglarndan hangileri dorudur?

Buna gre,

A) Yalnz I

B) Yalnz II

a) Hangileri anyondur?

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

b) Hangileri katyondur?
c) Hangileri ntrdr?

ZM
ZM

150

Periyodik Sistem
+5

19. X

21. X elementi 3. periyot 5A grubundadr.

iyonunun 30 elektronu vardr.

Ntron says proton saysndan 10 fazla oldu-

Buna gre,

una gre;

a) Atom numaras katr?

a) Atom numaras katr?

b) Ntron says proton saysndan 1 fazla oldu-

b) Ktle numaras katr?

una gre, ktle numaras katr?

c) Periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?

c) Kararl bileiklerinde hangi deerlikleri alabilir?

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

22. Y elementi 4. periyot 3B grubundadr. Ynin ntron says 24 tr.

20. X+3 iyonunun 10 elektronu, 14 ntronu bulunmaktadr.
Buna gre; X atomu iin,
a) Atom numaras katr?
b) Ktle numaras katr?
c) Deerlik elektron says katr?

Buna gre;
a) Atom numaras katr?
b) Ktle numaras katr?
c) Y+3 iyonunun elektron diziliini yaznz.
ZM

ZM

151

Periyodik Sistem

23. X+1 iyonunun elektron says

10

Nenin elektron

saysna eittir. Ntron says proton saysndan

1 fazladr. Buna gre, X atomunun;
a) Atom numaras katr?
b) Ktle numaras katr?
c) Periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?
ZM

CEVAP X > Z > Y

3

+3

ESEN YAYINLARI

25. 7X ile Y iyonlarnn elektron saylar eittir.

Buna gre;
a) Ynin periyodik cetveldeki yeri nedir?
b) X ve Ynin atom aplarn karlatrnz.
c) X ve Ynin birinci iyonlama enerjilerini karlatrnz.

24. X+, Y2 ve Z+2 iyonlarnn elektron saylar eittir.

Xin atom numaras 19 olduuna gre,
a) Y ve Znin atom numaralar katr?
b) X+, Y2 ve Z+2 iyonlarnn aplarna gre sralan nedir?
c) X, Y ve Z atomlarnn atom aplarna gre sralan nedir?
ZM

152

ZM

Periyodik Sistem
1

26. X

+2

ve Y

29. Temel hal elektron dizilii 3d5 ile biten ele-

iyonlarnn elektron saylar eittir.

Ynin atom numaras 20dir.

ment iin;

Buna gre;

I. Atom numaras 25 tir.

a) Xin atom numaras katr?

II. Bir gei elementidir.

b) Ynin periyodik cetveldeki yeri neresidir?

III. Bileiklerinde (+) deerliklerini alr.

c) Xin periyodik cetveldeki yeri neresidir?

yarglarndan hangilerinin doruluu kesin

deildir?

ZM

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

ZM

27. X3 iyonun elektron dizilii 1s2 2s2 2p6 dir.

b) Deerlik elektron says katr?

c) Periyodik cetveldeki yeri neresidir?

ESEN YAYINLARI

Buna gre, X atomu iin;

a) Atom numaras katr?

ZM

30.

40
Ca
20

atomu ile

41
Ca+2
20

iyonu iin;

I. Periyodik sistemdeki yerleri

II. Kimyasal zellikleri
28.

X+3 iyonunun elektron diziliinin son terimi

26

III. Ntron saylar

nedir?

niceliklerinden hangileri farkldr?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

ZM

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

ZM

153

PERYODK SSTEM

1.

30

ALITIRMALAR 3 (OKULA YNELK SORULAR

X atomu iin aadaki sorular cevaplaynz.

5.

14

XO32 iyonunun toplam elektron says 32 dir.

Buna gre;

a) Ntron says katr?

a) Xin atom numaras katr? (8O)

b) Deerlik elektron says katr?

b) Xin periyot ve grup numaras nedir?

c) Periyot ve grup numaras nedir?

6.
2.

45
21

Sc

+3

tadr.
iyonu iin;

Buna gre;
a) Atom numaras katr?

a) Ntron says katr?

b) X+2 iyonunun s orbitallerinde toplam ka elekt-

b) s orbitallerinde toplam ka elektronu vardr?

ron vardr?

c) Periyodik cetveldeki yeri neresidir?

c) Xin periyodik cetveldeki yeri neresidir?

ESEN YAYINLARI

3.

7.

X+2 iyonunun elektron says Y1 iyonunun elekt-

+2

27

iyonu iin, aadaki sorular cevaplay-

a) Elektron diziliinin son terimi nedir?

Ntr Y atomunun elektron dizilii 4p5 ile son-

b) s orbitallerinde toplam ka elektron bulunmak-

landna gre, Xin periyodik tablodaki yeri

tadr?

neresidir?

Elektron dizilii 4p2 ile biten X atomu iin;

54

nz.

ron saysna eittir.

4.

X+2 iyonunun elektron dizilii 3d2 ile sonlanmak-

c) Toplam tanecik says katr?

8.

X2O42 iyonundaki toplam elektron says 46dr.

a) Periyodik cetveldeki yeri neresidir?

Bu iyondaki X tanecii iin;

b) X+4 iyonunun elektron diziliinin son terimi

a) Deerlii katr? (8O)

nedir?

b) Periyodik cetveldeki yeri neresidir?

c) ekirdek yk katr?

154

Periyodik Sistem

9.

13.

X ve Y elementleri ayn grupta, Y ve Z element-

XY3n

iyonunda toplam 42 elektron olduuna

gre n nin deeri katr? (15X, 8Y)

leri ayn periyottadr.

ekirdek yk en byk olan Y dir.
Bu elementin atom aplar arasndaki iliki
nasldr?

10. A grubunda bulunan X elementinin ilk be

iyonlama enerjisi srasyla 191, 580, 875,
14. XO2
iyonunda toplam 59 elektron bulunmakta4

5978 ve 7839 kkal/mol dr.

a) Deerlik elektron says katr?

dr.

b) 8O ile oluturduu kararl bileiin forml

Buna gre, Xin periyodik cetveldeki yeri

neresidir? (8O)

11. XO2
iyonundaki toplam elektron says 50dir.
4
Xin ntron says 16 olduuna gre;

ESEN YAYINLARI

nedir?

15. X+1 iyonunun elektron dizilii 3d5 ile bitmektedir.

Xin ntron says 25 olduuna gre,

a) Xin atom numaras katr? (8O)

a) Atom numaras katr?

b) Xin ktle numaras katr?

b) Ktle numaras katr?

c)

XO42deki

X iyonunun toplam tanecik says

c) Periyodik cetveldeki yeri neresidir?

katr?

12. +3 ykl iyonunda 14 elektronu bulunan ve

16. X+3, Y1 ve Z3 iyonlarnn elektron saylar eittir.

ekirdeinde ki ntron says, proton saysn-

Y elementi periyodik cetvelin 3. periyot 7A gru-

dan 3 fazla olan, X atomu iin;

bunda olduuna gre,

a) Atom numaras katr?

a) Xin periyodik cetveldeki yeri neresidir?

b) Ktle numaras katr?

b) Znin periyodik cetveldeki yeri neresidir?

c) Toplam tanecik says katr?

155

Periyodik Sistem

17.

11

X,

29

Y,

21

Z ve

31

20.

X, 15Y, 17Z elementleri iin aadaki sorular

atom numaralar verilen elementler iin aa-

cevaplandrnz.

daki sorular cevaplandrnz.

a) Atom aplar arasndaki iliki nedir?

a) Hangileri gei elementidir.

b) X ile Z arasnda oluabilecek kararl bileiin

b) Hangileri p blou elementidir.

forml nedir?

c) Hangileri metaldir.

18.

13

12

X,

22

Y,

32

Z ve

42

c) Hangileri bileiklerinde () deerlik alabilir?

atom numaralar verilen elementler iin aadaki sorular cevaplandrnz.

b) Hangileri gei elementidir.
c) Hangileri yar metaldir.

ESEN YAYINLARI

a) Hangileri s blou elementidir.

21. Atom numaras 58 olan Y elementi iin aadaki sorular cevaplandrnz.

a) Hangi blokta bulunur?
b) Grup ve periyodu nedir?
c) Elektrii iletir mi?
19. Atom numaras 26 olan X elementi iin aadaki sorular cevaplandrnz.
a) Periyodik sistemdeki yeri nedir?
b) Kat halde elektrii iletir mi?
c) Bileiklerinde hangi deerlikleri alr?

156

Etkinlik 4

bulmaca

13

7
4
11
10

6
12
8

14

SOLDAN SAA
2.

4.

Temel hal elektron diziliine sahip gaz fazndaki

YUKARIDAN AAIYA
1.

Element atomlarnn atom ap, iyonlama

bir atomdan 1 elektron koparlrken harcanan

enerjisi, elektron ilgisi gibi zellikleri .......

enerjiye denir.

zelliktir.

Bir atomun () ykl temel taneciine

3.

denir.
6.

Elektrii iyi ileten elementlere denir.

8.

4f orbitalinin birer birer elektron alarak dolmas

srasnda oluan element serisine denir.

denir.
5.

12. Periyodik sistemin dey stunlarna denir.

14. Elementleri zelliklerindeki benzerliklere gre e
zellik gruplar eklinde snflandran izelgeye
denir.

Ayn cins atomlardan meydana gelen saf maddelere denir.

7.

Periyodik sistemin zelliklerindeki benzerliklere

gre snflandrd maddelerin her biri

10. s ve p - blok elementlerinin meydana getirdii A

gruplarna denir.

(+) veya () ykl atom ya da atom gruplarna

9.

Gaz fazndaki bir atoma bir elektron eklendiinde

atomun dar verdii enerjiye denir.

11. Periyodik sistemin yatay satrlarna

denir.
13. Elementlerin ve oksitlerin asidik, bazik zellikleri
zelliktir.

157

PERYODK SSTEM

1.

TEST 1 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

Aada atom numaralar verilen elementlerden hangisi

12

5.

Mg ile benzer kimyasal zellik

2.

B) 6

C) 14

D) 16

X, 9Y, 11Z elementlerinin atom aplarna gre

sralan nedir?

gsterir?
A) 4

E) 22

A) X < Y < Z

B) Y < X < Z

D) Z < X < Y

E) Z < Y < X

C) Y < Z < X

X atomunun ktle numaras 39, ntron says 20

6.

dir.

Aada atom numaralar verilen elementlerden hangisinin birinci iyonlama enerjisi en

Periyodik cetveldeki periyot ve grubu nedir?

byktr?

A) 3. periyot, 2A grubu
B) 4. periyot, 2A grubu

A)

C) 4. periyot, 5A grubu

D)

B) 7Y

L
8

E)

C) 6Z

T
12

D) 4. periyot, 1A grubu

3.

X taneciinin ktle numaras 32, ntron says 16

ve elektron says 18 dir.

ESEN YAYINLARI

E) 3. periyot, 1A grubu

7.

Buna gre,

I.

Atom numaralar arttka atom ap artar.

II.

Yrnge saylar eittir.

III. Birbirine benzer kimyasal zellik gsterirler.

I.

X bir anyondur.

II.

X, 3. periyot, 8A grubundadr.

ifadelerinden hangileri doru olur?

III. X iyonu +2 ykldr.

ifadelerinden hangileri doru olur?

4.

Bir periyotta bulunan elementler iin;

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

Xin ntron says 16 olduuna gre;

Xin atom numaras 15 tir.

II.

Xin ktle numaras 31 dir.

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

C) Yalnz III

X elementi 3. periyot, 5A grubundadr.

I.

A) Yalnz I

8.

11

X,

12

Y,

13

Z elementleri iin aada verilen

bilgilerden hangileri doru olur?

I. X, Y ve Z elementleri metaldir.

III. X elementi bir metaldir.

II. Birinci iyonlama enerjileri Y > Z > X dir.

ifadelerinden hangileri dorudur?

III. X bileiklerinde +1, Y ise +2 deerliklerini alr.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

158

C) I ve II

C) I ve III

Periyodik Sistem

9.

13

X ile

16

Ynin oluturduu kararl iyonik bile-

13. Aada verilen elementlerden hangisi bir

iin molekl forml aadakilerden hangi-

ametaldir?

sidir?

A) 3X

B) 7Y

D) 4Be

E)

A) X2Y3

B) XY3

C) XY2

D) X3Y2

E) X3Y4

11

C)

13

14. X+2 iyonunun elektron dalm; 1s22s22p63s2

olduuna gre, periyodik cetveldeki yeri neresidir?

10. X elementinin 21 protonu, 24 ntronu vardr.

X elementi iin;

A) 3. periyot, 2A

B) 3. periyot, 4A

I.

4 periyottadr.

C) 2. periyot, 8A

D) 4. periyot, 4A

Ktle numaras 45 tir.

E) 2. periyot, 4A

II.

III. Bir gei elementidir.

ifadelerinden hangileri doru olur?
A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) II ve III

E) I, II ve III

15. X iyonunun 18 elektronu, 18 ntronu bulunmak-

C) I ve II

tadr.

11. 4. periyot, 3A grubunda bulunan elementin ntron says 39 dur.

Ktle numaras katr?
A) 31

B) 59

C) 61

D) 70

ESEN YAYINLARI

X elementi iin;
I.

Ktle numaras 35tir.

II.

3. periyot, 7A grubundadr.

III. ekirdek yk +17 dir.

hangileri doru olur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) 72

16. 4. periyot, 1A grubunda bulunan X elementinin ntron says 20 olduuna gre ktle nu12. (+) veya () ykl atom gruplarna kk denir. Slfat

(SO2
),
4

Nitrat

(NO1
)
3

birer kktr.

Atom nu ma ra s 11 olan Na ele men ti nin

maras katr?
A) 19

B) 31

C) 36

D) 37

E) 39

ve NO1
kkleri ile oluturduu bileik
SO2
4
3
formlleri hangi, seenekte doru verilmitir?
A) NaSO4 Na(NO3)2
B) Na2SO4 NaNO3
C) NaSO4 NaNO3
D) Na2SO4 Na2NO3
E) Na2(SO4)3 Na(NO3)3

17. Bir grupta bulunan elementler iin;

I.

Kimyasal zellikleri benzerdir.

II.

Deerlik elektron saylar eittir.

III. Yrnge saylar farkldr.

ifadelerinden hangileri doru olur?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

159

Periyodik Sistem

18. Periyodik cetvelin bir periyodunda atom nu-

22.

maras arttka;

22

X ile

16

Ynin oluturduu kararl iyonik bile-

iin molekl forml aadakilerden hangi-

I.

Birinci iyonlama enerjisi genellikle artar.

II.

Atom ap artar.

sidir?

III. Deerlik elektron says artar.

ifadelerinden hangileri doru olur?
A) Yalnz III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

A) X2Y3

B) X3Y4

D) XY2

E) X3Y2

C) XY3

C) I ve III
23. Aadakilerden hangisi 1A grubu elementlerinin ortak zellii deildir? (H elementi hari)
A) Atom numaralar soygazlardan bir fazladr.
B) Su ile birleerek kuvvetli bazlar olutururlar.
C) Btn bileikleri suda znr.

19. Aada verilen atom ya da iyonlardan hangi-

D) Alkali metaller olarak adlandrlrlar.

sinin ap en byktr?
A) 7X3
D)

11

B)

12

Y+2

E) 9T

E) Kuvvetli ykseltgen maddelerdir.

C)

10

24. Aada verilen element iftlerinden hangileri

ESEN YAYINLARI

arasnda bileik olumaz?

20.

I.
II.
III.

X ile 8Ynin oluturduu bileik forml ne11

dir?
A) XY

B) XY2

D) X2Y3

E) XY3

12

8
13

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

12

II.
21. Aada elektron dalmlar verilen element
ya da iyonlardan hangilerinden bir elektron
koparmak en fazla enerji gerektirir?

E) 8O2

160

C) Yalnz III

X+2, 16Y2, 8Z2 verilen iyonlar iin;

12
16

D) 1H

Al 3Li

A) Yalnz I

I.

B) 4Be+2

O 6C

C) X2Y

25.

A) 3Li+

Mg 9F

C) 2He

12
16

X+2 ve 8Z2 nin elektron saylar eit,

Y2 nin elektron says farkldr.
X+2 ve 8Z2 nin kimyasal zellikleri ayn,
Y2 nin ise farkldr.

III. yon aplar;

16

Y2 > 8Z2 >

12

X+2 dir.

ifadelerinden hangileri dorudur?

A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

PERYODK SSTEM

1.

TEST 2 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

X+3 iyonunun elektron says Y2 iyonunun elekt-

5.

ron says eittir.

2.

Periyodik tablonun bir kesiti

Buna gre;

landna gre, Xin periyodik tablodaki yeri

I.

aadakilerden hangisidir?

II. Birinci iyonlama enerjisi X < Y < Z dir.

Elektronegatiflii en fazla olan Z dir.

III. Y ile Tnin kimyasal zellikleri birbirine ben-

A)

Periyot

3.

Grup

4A

B)

3.

6A

C)

3.

8A

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D)

4.

3A

D) I ve III

E) I, II ve III

E)

4.

3B

zer.
yarglarndan hangileri dorudur?

XO43 iyonunun yapsnda toplam elekton sa-

6.

A gruplarnn birinde bulunan X elementinin ilk

(8O)
C) 3. periyot, 6A

D) 2. periyot, 8A

E) 3. periyot, 4A

Periyodik tablonun 3. periyot, 3A grubunda bulu-

E1

110
ESEN YAYINLARI

B) 3. periyot, 5A

C) I ve II

drt iyonlama enerjisi aada veriliyor.

dik tablodaki yeri aadakilerden hangisidir?

A) 2. periyot, 6A

Ntr Y elementinin elektron dizilii 3p4 ile son-

ys 50 olduuna gre, X elementinin periyo-

3.

yanda veriliyor.

E2

224

E3

1608

E4 (kkal/mol)

2382

Buna gre X elementinin, 7Y ile oluturduu

kararl iyonik bileiin forml hangisidir?

nan X elementinin ntron says, proton saysn-

A) XY

B) XY2

D) X3Y2

E) X3Y4

C) X2Y3

dan bir fazladr.

Buna gre, X atomu iin;
I.

Proton says 13tr.

II.

Nkleon says 27dir.

7.

1. iyonlama enerjisi

III. Toplam tanecik says 41dir.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

T
Z

X
Atom numaras

4.

X+1 iyonunun elektron diziliinin son terimi 3d5 tir.

Yukarda, atom numaralar ardk olan 2. periyot

Xin ntron says 28 olduuna gre;

elementlerinin 1. iyonlama enerjileri veriliyor.

I.

Buna gre;

Xin atomlar arasnda metalik ba bulunur.

II. Xin ktle numaras 52 dir.

I.

Ynin elektron dizilii kresel simetriktir.

III. X bileiklerinde +2, +4 ve +6 deerliklerini

II.

Xin atom numaras 6 ise T bir halojendir.

alabilir.

III. Znin deerlik elektron says 5 olabilir.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

C) I ve II

161

Periyodik Sistem

A) Yalnz I
D) II ve III

9.

12.

3. periyot soygazndan 3 sonra gelen X elementi iin;

I. Deerlik orbitalleri 4s ve 3d dir.
II. Bir gei elementidir.
III. 11Y ile XY3 bileiini oluturur.
yarglarndan hangileri dorudur?
B) I ve II
E) I, II ve III

B) Yalnz II
E) II ve III

Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementler

iin hangisi yanltr?

C) I ve III

A) X, Y, Z ve L elementleri metaldir.
B) X elektron alarak Qya benzer.
C) kinci iyonlama enerjisi en fazla olan X dir.
D) Y ile Tnin yapt ban iyonik karakteri fazladr.
E) Znin orbitalleri tam doludur.

C) I ve II

10. Alkali metaller iin;

I. Su ile tepkimeye girerek H2 gaz aa karrlar.
II. Atom numaralar, soygazlarn atom numaralarndan bir eksiktir.
III. Atom numaralar arttka elektron verme eilimleri artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) I ve III

B) Yalnz II
E) II ve III

C) I ve II

11. X iyonunun ktle numaras 80 ntron says

45tir.
Buna gre;
I. X iyonunun elektron says 36dr.
II. X elementi 3. periyot, 7A grubundadr.
III. X elementi bir halojendir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) II ve III

162

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve III

X : Alkali metal
Y : Toprak metal
Z : Halojen
3. periyot elementleri olan X, Y ve Z iin;
I. Xin oksitinin sulu zeltisi baziktir.
II. Y ile Z arasnda YZ3 iyonik bileii oluur.
III. Atom ap en byk olan Zdir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) I ve III

T Q
Z

ESEN YAYINLARI

8.

13. Halojenler iin;

I. Atom numaralar arttka erime ve kaynama
noktalar ykselir.
II. Doada element haldeyken ikier atomlu molekller halinde bulunurlar.
III. Hidrrlerinin sulu zeltisi asit zelliini gsterir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II

14. Periyodik tablonun 2A grubunda atom numaralar arttka,

I. Erime noktas
II. Elektron verme eilimi
III. Atom ap
deerlerinden hangileri artar?
A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II

15. Aada verilen atomlardan hangisinin elektron dalm kresel simetrik dalm gsterir?
A)
D)

13

B)

E)

14

15
16

Y
L

C)

17

PERYODK SSTEM

1.

2.

TEST 6 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

5.

X ve Y elementleri ayn gruptadr.

X elementinin deerlik orbitalleri ve deerlik

Bu elementler iin,

elektron saylar bilinmektedir.

I. Deerlik elektron saylar

Buna gre X iin;

II. Deerlik orbitalleri

I. Periyodik cetveldeki grubu

III. Kimyasal zellikleri

II. Ktle numaras

niceliklerinden hangileri ayndr?

III. X+2 ykl iyonun elektron says

A) Yalnz I

B) Yalnz II

niceliklerinden hangileri bilinir?

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

X elementi 3Y ile ayn grupta 17CI ile ayn periyot-

6.

tadr.

A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

Atom numaras 13, ktle numaras 27 olan X

elementi iin, aadakilerden hangisi yanl-

X elementinin ktle numaras 24 olduuna gre,

I. X elementinin ntron says 12 dir.

tr?

II. X elementi bir metaldir.

A) 3. yatay sradadr.

III. CI ile XCI iyonik bileiini oluturur.

B) 14 ntronu vardr.

niceliklerinden hangileri dorudur?

C) (+3) ykl iyonu soygaz elektron dzenindedir.

A) Yalnz I

B) I ve II

D) Ametaldir.

D) II ve III

E) I, II ve III

E) 3A grubundadr.

II

ESEN YAYINLARI

3.

C) I ve III

7.

X elementi toprak alkali metaldir. Y nin atom numaras 17 dir.

X ile Y arasnda oluan bileiin molekl forml ve molekl ii balarn tr iin hangisi
dorudur?
Bileik forml

A)
XY3

Molekl i balarn tr

yonik

B)

X2Y

yonik

C)

XY2

yonik

B) I. ve II. de azalr.

D)

X2Y

Kovalent

C) I. de azalr, II. de artar.

E)

XY2

Kovalent

ekildeki periyodik cetvelde I ve II oklar dorultusunda, elementlerin atom aplar iin

aadakilerden hangisi dorudur?
A) I. ve II. de artar.

D) I. de artar, II. de azalr.

8.

E) I. de artar, II. de deimez.

X : 1s2 2s2 2p5

Y : 1s2 2s2 2p6 3s1

4.

Periyodik cetvelde; X elementi

18

Ar den 1 sonra,

Z : 1s2 2s2 2p3

Y elementi ise 1 nce gelmektedir.

Yukarda elektron dalmlar verilen X, Y ve Z

Bu elementler iin;

elementleri iin;

I. X alkali metal, Y halojendir.

I. Elektron verme eilimleri Y > Z > X dir.

II. X in atom numaras, Y ninkinden 2 fazladr.

II. Y ile Z arasnda Y3Z bileii oluur.

III. X ile Y arasnda XY iyonik bileii oluur.

III. X bileiklerinde daima +1 deerliklerini alr.

niceliklerinden hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

C) I ve III

169

Periyodik Sistem

9.

13. Bir elementin izotop atomlar iin;

X : Soymetaldir.
Y : Bir halojendir.

I. Periyodik cetveldeki yerleri

Z : Alkali metaldir.

II. Ktle numaralar

X, Y ve Z elementlerinin elektron verme ei-

III. Atom aplar

limlerine gre sralan hangisidir?

niceliklerinden hangileri farkldr?

A) X > Y > Z

B) Y > Z > X

D) Z > Y > X

E) Z > X > Y

C) Y > X > Z

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

10. X : 1s2 2s2 2p5

Y : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5

14. 2A grubunda yer alan X ve Y elementlerinden X

Yukarda verilen X ve Y elementleri iin;

in atom ap, Y ninkinden byktr.

I. Elektron alma eilimleri X > Y dir.

Buna gre;

II. kinci iyonlama enerjisi Y > X dir.

I. Atom numaralar X > Y dir.

III. Hidrrlerinin asidik zellikleri HY > HX tir.

II. Birinci iyonlama enerjileri Y > X dir.

yarglarndan hangileri dorudur?

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

III. Deerlik elektron saylar X = Y dir.

C) I ve III

yarglarndan hangileri dorudur?

X, 16Y, 17Z atom numaralar verilen X, Y ve Z

15
atomlar iin;
I. X ve Z nin elektron dizilileri kresel simetridir.

ESEN YAYINLARI

11.

A) Yalnz II

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

15. X ve Y 6A grubu elementleri, Z ise halojendir.

II. X ile Y arasnda bileik oluur.

X ve Z ayn periyottadr.

III. XZ3 bileii kovalenttir.

yarglarndan hangileri dorudur?

Y nin atom ap, X in kinden kktr.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

Yukardaki bilgilere gre, elementlerin atom

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

numaralarnn karlatrmas iin hangisi

dorudur?

12. ekirdeinde 36 ntron bulunan X elementi 4.

periyot, 1B grubundadr.

A) Z > Y > X

B) Y > X > Z

D) Y > Z > X

E) X > Z > Y

C) Z > X > Y

X elementi iin;
I. Ktle numaras 65 tir.
II. Elektron dalm kresel simetridir.
III. 14 tam dolu, 1 tane yar dolu orbitali bulunmaktadr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

170

C) I ve II

16. Aada verilen atom ve iyonlarn hangisinden, bir elektron koparmak iin en yksek
enerji gerekir?
A) 3Li+

B) 5B+3

D) 9F

E)

11

Na+

C) 1H

3.
NTE

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

1. BLM : KMYASAL TRLER VE ETKLEMLER
2. BLM : GL ETKLEMLER
3. BLM : ZAYIF ETKLEMLER

Yeni maddelerin yapm, bilim adamlarnn, atomlarn birbirine nasl balandklarn anlamalarndan sonra mmkn olabilmitir.
Aratrmaclarn ayrca atomlar birbirine bal tutan ba trleri ile bileiklerin zellikleri arasndaki iliki ortaya kardlar.
Bir kimyasal tepkime yeniden yaplanmadr. Atomlar arasndaki balar krlr, yeni dzene gre atomlar arasndaki balar yeniden
oluur. Bu geiler srasnda balarn krlmasndan dolay enerji harcanrken, balarn olumas sonucunda ise enerji aa kar. Balarn
anlalmas, maddenin fiziksel hallerinin anlalmasn kolaylatraca gibi, kimyasal tepkimelerinde anlalmasn kolaylatracaktr.
Bir katdaki atom, molekl ve iyonlar farkl tiplerdeki balarla bir arada tutulur. yonik katlardan elektrostatik kuvvetler, molekler
katlardan molekller aras kuvvetler, kovalent katlardan kovalent balar sorumludur. Metal atomlarnn birarada bulunmasndan ise
metalik ba sorumludur.
Gazlarn ideal olmayan davranlarndan sorumlu olan molekller aras kuvvetler ayn zamanda maddenin youn hallerinin varln
aklar. Bu haller polar molekller arasnda, iyonlarla polar ve polar olmayan molekller arasnda oluur.

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

1. KMYASAL TRLER
2. KMYASAL TRLER ARASINDAK ETKLEMLER
3. BALARIN OLUMA NEDENLER
4. BALARIN OLUMASI VE KOPMASI

Buzdolabndan kp eklinde bir buz paras alnp kapal bir kabn

iine konulduunda, balangta buz kendi eklini korur. Bu
davran bir katnn davrandr. Bir kat, iinde bulunduu kabn
ekli ne olursa olsun kendi eklini muhafaza eder. Eer buz bir oda
ierisine braklrsa, scakl ykselmeye balar. Hatta scakl,
buzun erime scaklna yaklar. Buz erirken, kabn dibinde kenarlara doru sular akmaya balar. Su imdi sv haldedir. Maddenin sv
hali, kaplad kabn eklini alr.
Suyun bir ksm buharlatnda su buhar olur. Su buhar, kabn
her tarafna hemen dalr. Kaba taklan bir piston yardmyla, ok az
bir kuvvetle gaz halindeki madde daha kk bir hacme sktrlabilir.
Su niin bir svdr? Svlar neden oluur ve neden donarak katya
dnrler? Bu molekllerdeki atomlar arasnda ilave bir kimyasal
ba var mdr? Katlarda ve svlarda molekller arasnda nasl bir
etkileim vardr?

1. BLM

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

1.

KMYASAL TRLER

Atomlar birden fazla elektron kaybedebilir veya kazanabilir. Birden fazla elektronun kaybedilmesi veya

Atomlar, molekller, iyonlar ve radikaller kimya-

kazanlmas ile oluan iyonlara rnekler, Mg+2, Fe+3,

sal trleri oluturur. Bu trler birbirini oluturabilecei

S2, N3 dr. Bu iyonlara tek atomlu iyonlar denir.

gibi bu trler arasnda etkileimler de bulunmaktadr.

nk bunlarda sadece bir atom vardr. Birka istis-

Atomlar birleerek moleklleri veya radikalle-

na dnda metaller katyonlar, ametalleri ise anyonlar oluturur.

ri oluturur. Atomlar elektron alveriinde bulunarak

Ayrca, iki veya daha ok sayda atom birlee-

iyonlar oluturur. yonlar birleerek tanecikleri veya

rek, pozitif veya negatif ykl iyonlar oluturabilir.

yine iyonlar oluturur. Atom - atom, molekl - mo-

, SO2
gibi poliatomik iyonOH, CN, NH+4, PO3
4
4

lekl, iyon - iyon, radikal - radikal, iyon - radikal, vb.

lar ya da ok atomlu iyonlar, birden ok atom ieren

etkileimler yeni maddeleri veya maddelerin halleri-

iyonlardr.

ni oluturur.
c. Molekller
a. Atomlar

k parasna atom denir. Elementler arasnda, doada tek bana atomlar halinde bulunan elementler,
periyodik izelgede 8A grubundaki 6 tane asal gaz-

ESEN YAYINLARI

Bir elementin tm zelliklerini gsteren en k-

Molekl, en az iki atomun belli bir dzende, kimyasal kuvvetlerle bir arada tutulduu atomlar topluluudur. Bir moleklde tek bir elementin atomlar bulunabilecei gibi, iki veya daha ok sayda elementin atomlar sabit oranlar yasasna uygun biimde
belli bir oranda birlemi olarak da bulunabilir. Bile-

dr. Bu nedenle, bu elementlere tek atomlu gazlar de-

ikler tanmlar gerei birden ok element ierdikle-

nir. Oysa, maddelerin byk ounluu atomlarn bir

rine gre, her molekl bileik olmayabilir. rnein;

araya gelmesinden oluan molekllerden ya da iyonlardan olumutur.

oksijen gaz saf bir elementtir, ancak iki tane hidrojen atomu ieren molekllerden oluur. Su ise hidrojen ve oksijen ieren molekl bir bileiktir ve su moleklnde H atomlarnn O atomlarna oran ikiye bir-

b. yonlar

dir. Ayn atomlar gibi, molekller de elektrik yk bakmndan ntrdr.

Pozitif veya negatif ykl olan bir atoma ya da

H2 olarak gsterilen hidrojen moleklne di-

atomlar grubuna iyon denir. Kimyasal tepkime ad

atomik molekl denir. nk bu molekl sadece

verilen olaan kimyasal deimelerde, atom ekir-

iki atom ierir. HCI gibi farkl elementlerin atomlarn-

deinde bulunan art ykl protonlarn says dei-

dan da oluabilir. Molekllerin byk ounluu iki-

mezken, eksi ykl elektronlar kaybedebilir veya kazanlabilir. Ntr bir atomdan bir ya da daha ok sayda elektronun kaybedilmesi sonucunda pozitif ykl

den ok atom ierir; bunlar tane oksijen atomundan oluan ozonda olduu gibi ayn elementin atomlar olabilir ya da iki veya daha ok sayda elementin atomlarnn birlemesinden oluabilir. kiden ok

bir iyon, yani katyon oluur. Dier taraftan, anyon,

atom ieren molekllere poliatomik molekller

elektron saysndaki art nedeniyle yk eksi olan

denir. Su, amonyak, nitrit asit da ayn ozon gibi, ok

bir iyondur.

atomlu molekllerdir.
185

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

d. Radikaller

Otomobillerin scak egzos gazlarnda, jet motorlarnda azot ile oksijenin dorudan tepkimeye girme-

Baz maddeler tek sayda deerlik elektronu ierirler ve en azndan atomlardan birisi okteti tamamla-

leriyle oluur;

yamaz. Tek elektron ieren yaplara radikal ad veriN2(g) + O2(g) A 2NO(g)

lir. Radikaller, genel olarak ok reaktiftirler. Yedi deerlik elektronu ieren metil radikali, (CH3) ok reaktiftir ve bu haliyle kararszdr. Etann yanmas srasn-

Azot monoksit, doal olarak nronlarmzda olu-

da olduu gibi, artlarn zorlad baz durumlarda,

ur ve sinir sinyallerini ileten bir nrotransmitr dr.

CH3 radikali oluabilir.

Kan aknda ve cinsel uyarlarda bu radikal rol oynar.

ki tane paylalmam elektron tayan radikal-

H3C CH3 A H3C + CH3

lere, biradikal denir.

Karbon - karbon bandaki elektron ifti, iki tek

H

elektrona ayrlmtr. Bu durum karbonun yanna bir

nokta konularak belirtilir. (CH3)

C C
H

Bir baka rnek, hidroksil radikalidir. (OH) Hid-

rojen ve oksijen karmnn elektrik arknda yaklmas

Elektronlar farkl atomlar zerinde olabilecei gi-

suya etkisi ile, atmosferin st katmanlarnda da olu-

bi, baz durumlarda her iki elektronun ayn atom ze-

ur. Birok radikalde olduu gibi (CH3) ve (OH) radikalleri ok reaktiftir ve normal koullarda ok ksa mrldrler. Metil radikali etan ile hava karmnn yaklmasnda meydana gelen patlamann nedeni-

ESEN YAYINLARI

ile meydana getirilebilir. Bu radikal, gne nlarnn

rinde olmas da mmkndr. Oksijen atomu yalnz

iken biradikal kabul edilebilir.

(O )

dir. Dk basnlarda radikallerin hayat sreleri daBir paylalmam elektronu bulunan maddele-

ha fazladr.

re radikal denir; biradikalde, ayn veya iki farkl atom

Radikaller ozonun oluumuna ve bozunmasna

zerinde iki paylalmam eletron bulunur.

katkda bulunarak atmosferin st tabakalarndaki kimyasal yapy kontrol etmektedirler. Radikallerin neden
olduklar sorunlar da vardr. Besinlerin kokmasndan,
gne nda plastiklerin bozunmasndan radikaller sorumludur. Radikallerin etkisini azaltmak iin radikaller ile kolayca birleen antioksidanlar kullanlr.

2.

KMYASAL TRLER ARASINDAK

ETKLEMLER

a. Moleklleraras Kuvvetler

nsanlarn yalanmasnda radikallerin sebep olduu-

Moleklleraras kuvvetler molekllerin arasn-

na ve C ve E vitamini gibi antidoksidanlar ile yalan-

daki ekim kuvvetleridir. Bu kuvvetler, gazlarn ide-

mann gecikebileceine inanlmaktadr.

al olmayan davranlarndan sorumludur. Molekller

Radikaller bir ok polimerin yapmnda kullanlr.

aras kuvvetlerin maddenin youn halleri olan sv ve

Polimerizasyon tepkimesi bir radikal ile balatlr. Po-

katlardaki etkileri ok daha fazladr. Bir gazn scak-

limerizasyon tepkimesi, uzun polimer moleklleri olu-

l azaldka molekllerin kinetik enerjileri de aza-

uncaya kadar devam eder. Azot monoksit bir radi-

lr. Yeterli derecedeki dk scaklklarda molekller

kaldir.

komu molekllerin ekim kuvvetlerini yenecek ene-

) N = O )
186

jiye sahip olmazlar. Bu noktada molekller bir araya

gelerek ufak sv damlacklar oluturmaya balarlar.

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

Gaz halinden sv haline geii ifade eden bu faz

H2O

deiime younlama ad verilir.

Zayf etkileim

Na

Moleklleraras kuvvetlerin tersine molekl ii

H2O

kuvvetler ise molekldeki atomlar bir arada tutar.

Molekl ii kuvvetler molekl kararlln salarken,

+2

Kuvvetli etkileim

Mg

moleklleraras kuvvetler maddenin kaynama ve donma noktas gibi fiziksel zelliklerini belirlemesinden

Na+ ve Mg+2 iyonlarnn byk bir dipol momen-

birinci dereceden sorumludur.

te sahip olan su molekl ile olan etkileimi grlmektedir. Mg+2 iyonunun yarap Na+ iyonunun yarapna gre daha kk olduundan, su moleklleri

b. Dipol - Dipol Kuvvetleri

ile daha kuvvetli bir etkileime girer.

Dipol - dipol kuvvetleri polar molekller arasn-

d. ndklenmi Dipol

daki ekim kuvvetleridir. Baka bir deyile, dipol mo-

Polar olmayan molekller arasnda ne tr ekim

mente sahip molekller arasndaki ekim kuvvetleri-

kuvvetleri olabilir?

dir. Bu kuvvetler elektrostatik kuvvetler olduundan,

Coulomb yasasna gre aklanabilir. Buna gre dipol moment ne kadar bykse moleklleraras kuv-

He atomunda kresel yk dalm

arasndaki iyon - dipol ekim kuvvetleri de Coulomb

yasasna gre aklanabilir.

Yk dalmnn katyon tarafndan

bozulmas
ndklenmi dipol
+

Yk dalmnn dipol tarafndan

bozulmas

Bir atomun ya da polar olmayan bir molekln

yannda, bir iyon ya da polar molekl yeraldnda,

atomun ya da polar olmayan molekln elektron dalm, iyon (veya polar molekl) tarafndan uygula-

CI

ndklenmi dipol

Bir iyon ile (katyon veya anyon) polar molekl

Katyon

Dipol

c. yon - Dipol Kuvvetleri

Na

ESEN YAYINLARI

vet o kadar gldr.

nan kuvvete bal olarak bozulur. Bunun sonucunda

da farkl bir dipol ekli ortaya karlr. Polar olmayan

Bu etkileimin kuvveti, iyonun yk ve bykl ile polar molekln dipol momenti ve boyutuna
baldr. Katyonlar genellikle anyonlardan daha kk boyutta olduklarndan yk younluklar daha faz-

moleklde geici bir dipolleme olur. Daha nce polar olmayan molekldeki pozitif ve negatif yklenme,
atomun yaknnda bulunan bir iyon veya polar moleklden kaynaklandndan indklenmi dipol (geici
dipol) olarak bilinir. yon ile indklemi dipol arasnda-

ladr. Dolaysyla ayn yke sahip anyon ve katyon-

ki ekime, iyon - indklenmi dipol etkileimi, po-

lar kyaslandnda, katyonlar dipollerle daha kuvvet-

lar molekl ile indklenmi dipol arasndaki etkileime

li etkileir.

de dipol - indklenmi dipol etkilemii ad verilir.

187

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

ndklenmi dipol momentin oluumu sadece

elektronlarn sekiz olduu soygaz dalmdr. Kararl

iyon zerindeki yk ya da dipoln kuvvetine deil, in-

elektron dalmna sahip olmak ve dk enerjili ol-

dklenecek olan iyon ya da molekln elektron da-

mak iin bir araya gelmeye alan atom, iyon, mole-

lmnn bozulabilme kolaylna yani kutuplanabilme

kl veya radikallerin ayn yke sahip olan elektronlar

(polarlanabilme) yaknlna da baldr.

veya ekirdekleri birbirini iterken farkl elektriksel yk-

Genel olarak atom ya da moleklde elektron sa-

lere sahip olan ekirdek ve elektronlar birbirini eker-

ys fazla ve elektron bulutu dalm ise kutuplanabi-

ler. Bu durumda trlerin bir araya gelerek daha kararl

lirlik o kadar yksektir. Dalm elektron bulutu, elek-

bir yap oluturmalar dk enerjili olma ile aklana-

tronlarn atom ya da molekl zerinde geni bir hac-

bilir. Bu durum hem gl etkileimler, hem de zayf

me yaylp, ekirdek tarafndan sk bir ekilde tutul-

etkileimler iin geerlidir.

mas nedeniyle kolay kutuplanabilirlik salar. Kutup-

Bir kimyasal ba, balanan atomlarn oluturdu-

lanabilirler, atom ya da polar olmayan molekller ie-

u yeni yapnn enerjisi, bamsz atomlarn enerjisin-

ren gazlarn (He, Ne ve N2 gibi) younlamasn sa-

den daha az ise meydana gelebilir. Sodyum ve klor

lar.

atomlar iyonlar halinde birbirine balanr; nk kat sodyum klorrn enerjisi, gaz halindeki sodyum ve
klor atomlarnn sahip olduklar enerjilerinin toplamn-

BALARIN OLUMA NEDENLER

Soygazlarn atomlar, bir atomun deerlik kabu-

unda bulunabilecek maksimum sayda elektrona

sahiptir. Bu miktar helyumda iki ve dier soygazlarda sekizdir.
He iin 1s2
Dier soygazlar iin ns2 np6

dan daha kktr.

ESEN YAYINLARI

3.

Na(g) +

1
Cl
A NaCl(k)
2 2(g)

6H = 411,1 kj/mol

Hidrojen ve azot atomlar amonyak oluturulabilirler, nk amonyak molekllerinden oluan gazn enerjisi, ayn sayda azot ve hidrojen atomlarndan meydana gelen gaz karmnn enerjisinden da-

Bu elektron dalmn deitirmek ok zordur

ha azdr. Bundan tesinde, eer iyon oluumu ile d-

ve soygazlar kimyasal deimeye hi yatkn deil-

k enerjiye ulalabiliyorsa, iyonlar oluur. Dk

dirler. Bundan dolay bu kararllk anlamna gelmek-

enerjiye elekton paylam ile ulalabiliyorsa bu kez

tedir. Soygazlarn sahip olduu elektron dalm d-

de molekller oluur.

k enerjili olmay ve kararll temsil ettiine gre

Balar oluurken grlen enerji deiimi, atom-

dier elementlerin hedefi bu olmalyd. 1916 1919

daki en son yrngelerde bulunan deerlik elektron-

yllar arasnda G.N. Lewis, Irwing Langmuir ve Walt-

larn yerlerinin deimesinden kaynaklanr. Bu ne-

her Kossel kimyasal balar hakknda nemli bir ne-

denle ba oluumu, atomda elektronlarn yerleimi

ride bulundular: Soygazlarn kararllklar elektron da-

ile aklanabilir. Atomdaki elektronik yap, elementle-

lmlarndan dolaydr ve dier elementlerin atom-

rin periyodik sistemdeki yerleri ile ilgilidir. Bir atomun

lar, soygaz atomlarnn elektron dalmlarna ben-

ba yapma zellii, periyot ve grubuna baklarak tah-

zemek amacyla biraraya gelmektedir. Elektronlarn

min edilebilir. Amerikal bilim adam G.N. Lewis, ba-

bir atomdan dier atoma verilmesi ya da ortaklan-

lar hakknda bugnk bilgilerin temelini atmtr. Ba-

mas, her atomun kararl elektron dalmna sahip ol-

lar konusundaki aklamalarn byk bir blm onun

mas eklinde olur. Genellikle bu dalm, d kabuk

bak asna dayanmaktadr.

188

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

4.

ki atom arasndaki ban kuvveti, ba entalpi-

BALARIN OLUMASI VE KOPMASI

siyle llr. Btn ba entalpileri pozitiftir.

Gl veya zayf etkileimler oluurken veya olu-

Ba kuvveti, dolaysyla ba entalpisi;

umlar koparken evre ile sistem arasnda enerji al

verii olur. Zayf etkileimler oluurken evreye ener-

a)

ji verilir. nk madde dk enerjili olmay tercih

b) Komu atomdaki ortaklamam elektron ifti

arttka azalr.

eder. Gazdan svya, svdan katya geerken dk

c)

enerjili hle gemi olur. Sistem darya s verir. Koullar uygunsa gei kendiliinden olur. Madde dk

Bir kimyasal ba ile birbirine bal iki atomun e-

buharlamas enerji isteyen bir deimedir.

6H = 43,9 kj/mol

H2O(s) A H2O(g)

6H = +43,9 kj/mol

Atomik yaraplar arttka azalr.

Ba Uzunluu

enerjili durumu tercih ettii iin katnn erimesi, svnn

H2O(g) A H2O(s)

Ba says arttka artar.

kirdekleri arasndaki ortalama uzakla ba uzunluu denir.

Ayn periyotta kovalent tekli balarn uzunluu
soldan saa doru azalr. Artan ekirdek yk elektronlar eker. Ba uzunluu azalr.

Alnan veya verilen s enerjisi denklemlere ya-

Bir grupta yukardan aaya doru inildike ko-

zlabilir.

valent veya iyonik ban uzunluu artar. Deerlik

H2O(g) A H2O(s) + 43,9 kj/mol

olduu enerji arasndaki fark 18 gram su iin 43,9 kj
dr. Bu fark evreye verilir.
Gl etkileimler oluurken sistem evreye s
verir. Dier bir ifade ile bir kimyasal ba oluurken
enerji aa kar. Daha sonra bu kimyasal ba krmak iin ayn enerjiyi harcamak gerekir. Buna ba
enerjisi denir.

elektronlar ekirdee daha uzak ve i elektronlar taESEN YAYINLARI

Suyun sahip olduu enerji ile su buharnn sahip

rafndan daha iyi perdelendii iin komularna daha fazla yaklaamazlar. Uzun ve zayf balar olutururlar.
Ayn atomlar arasnda oklu balarn uzunluu
tekli balarn uzunluundan daha ksa olur. lve ba,
ba yapc atomlar birbirine daha yakn eker.
I.

CC

II. C = C
III. C > C
Karbonlar arasndaki ba says arttka uzunlu-

Ba Kuvvetleri

u azalr. Ba uzunluu asndan; I > II > III olur.

Bir kimyasal ban kuvveti, gaz halindeki bir moleklde sz konusu ba koparld zaman ortama
akan enerji deiimi ile llr. Bu enerji deiimine
ba enerjisi (entalpisi) denir. H ile gsterilir.
H2(g) A 2H(g)

H = 104 kkal / mol

O2(g) A 2O(g)

H = 118 kkal / mol

CI2(g) A 2CI(g)

H = 59 kkal / mol

I2(g) A 2I(g)

H = 36 kkal / mol

Bu verilerden anlalaca gibi bu molekllerde

Ba As
Balar oluturan atomlarn ekirdeklerini birletiren dorular arasndaki i adr.
O
H

sonuca balanacak olursa;

N
107

atomlar arasndaki balarn kuvvetleri;

O2 > H2 > CI2 > I2 eklindedir.

104,5

120

B
H

189

GL ETKLEMLER
1. YONK BALAR
2. YONK BALI BLEKLERN ZELLKLER
3. KOVALENT BALAR
4. KMYASAL BALARIN YONK KOVALENT KARAKTER
5. KOVALENT BALARIN VE MOLEKLLERN POLARLII
6. METALK BALAR
7. METALLERN ZELLKLERNN METALK BA LE AIKLANMASI

Kimyasal bir tepkimede, atomlar birbirine yaklatnda elektronlar kimyasal ba oluturmak zere etkileirler. Kimyasal bileiklerde,
atomlar arasnda genelde iki temel kimyasal ba vardr: Kovalent
balar ve iyonik balar. Kovalent balarda atomlar arasnda
elektron ortaklamas, iyonik balarda ise bir atomdan dier bir
atoma elektron aktarlmas vardr. Genellikle kovalent balar iki
ametal arasnda, iyonik balar ise metal ametal arasnda meydana
gelir.
Metallerin baz zelliklerini aklayabilen ok basitletirilmi bir
kuram kat halde metali elektron denizine batrlm pozitif iyon
rgs olarak kabul eder. Elektron denizindeki elektronlar serbesttir
(herhangi zel bir iyona bal deil) ve hareketlidir. Bu yzden, bir
metalin ucundan, bir d kaynaktan, elektron girerse serbest
elektronlar telin dier ucundan ayn hzla kar. Elektrik iletkenlii
bu ekilde aklanm olur.

2. BLM

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

GL ETKLEMLER
Elementler molekllerde, kyasla bileiklerde,
metallerde ve kovalent rgl katlarda atomlar arasndaki gl etkileimlere kimyasal ba denir. Kovalent rgl katlarda ve O2, F2 gibi elementel molekllerde atomlar arasndaki balar kovalent olduu
iin kovalent ba kavramna dahildir. Kovalent ba
kavram bu tr oluumlar da kapsamaktadr. yleyse genelletirerek devam edebiliriz.
Maddeyi oluturan atomlar bir arada tutan kuv-

Kimyasal balanmay daha iyi anlamak iin soy-

vetlere kimyasal ba denir. Kimyasal balarn olu-

gazlardan balamak doru bir tercih olur.

mas ya da krlmas srecinde atom ekirdekleri de-

Soygazlarn kararllklar (asallklar) elektron da-

imez. Kimyasal balar elektronlar tarafndan olu-

lmlarndan dolaydr. Dier elementlerin atomlar

turulur. Kimyasal balar oluurken enerji aa kar.

soygaz atomlarnn elektron dalmlarna benzemek

Bir kimyasal ba krmak iin ise daima enerji gere-

iin bir araya gelirler. Bu durumu ulalan bilgi birikimi

ESEN YAYINLARI

kir. Kimyasal balar;

a) yonik Ba
b) Kovalent Ba
c) Metalik Ba
eklinde snflandrlabilir.

dzeyinde en iyi aklayan Lewis kuramdr. Bu kuramn temel esaslar aadaki gibi zetlenebilir.
Bir element atomunun d kabuk elektronlar
kimyasal balanmada temel rol oynar.
Baz durumlarda elektronlar bir atomdan dierine verilir. Oluan art ve eksi ykl iyonlar ba

RNEK
I.

oluturur. Bu balara iyonik balar denir.

NaCIde, Na+ ve CI iyonlar aras

Baz durumlarda elektronlar, atomlar arasn-

II. C2H2de, C2H2 moleklleri aras

da ortaklanr. Elektronlarn ortaklanmas ile oluan

III. CH4de, C ve H atomlar aras

balara kovalent ba denir.

Yukarda verilen tanecikler aras ekim kuvvetle-

Elektronlarn aktarlmas veya ortaklanmas,

rinden hangileri kimyasal ba tanmna uygun r-

her atomun kararl elektron dalmna sahip olmas

nektir?

eklinde olur. Genellikle bu dalm, d kabuk elek-

A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

tronlarnn 1 kabuu alanlar iin (dublet) veya birden

fazla kabuklar olanlar iin sekiz (oktet) olduu soygaz elektron dalmdr.

ZM

He : 1s2

10
18
36

Ne : 1s22s22p6
Ar : 1s22s22p63s23p6
Kr : 1s22s22p63s23p64s23d104p6
191

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

1.

YONK BALAR

Zt ykl katyon ve anyonlarn ekimine iyonik

: 1s22s1

Li

Be : 1s22s2

ba denir. Aslnda hibir ba tamamen iyonik deil-

Li ve Be deerlik elektronlarn kaybederek hel-

dir. yonik ba modeli, yani ban iyonlarla aklan-

yuma benzer elektron dizilileri olutururlar.

mas pek ok bileik iin geerlidir. zellikle s bloku

metallerinin ametallerle yaptklar bileiklerdeki ba-

larn aklanmasnda yararl olmaktadr. yonlama

Li+

: 1s2

Be+2 : 1s2

enerjisi dk olan metaller, deerlik elektronlarn

kolayca vererek katyonlar oluturabilirler.

sbloku metal atomlar elektron kaybederek

Atomlarn veya iyonlarn deerlik elektronlar

atomun evresinde noktalar halinde gsterilebilir. Bu-

katyon meydana getirdikleri zaman, btn deerlik

na Lewis Elektron nokta gsterimi veya Lewis Sem-

elektronlarn kaybederek, iteki elektronlar ve ekir-

bol denir.

dek kalr. Kendisinden nce gelen soygaza benzemi

olur.

2He

11

: 1s2

He
B

5B

: 1s2 2s2 2p1

7N

: 1s2 2s2 2p3

: N

11Na

: 1s2 2s2 2p6 3s1 :

Na

Na ile 17CInn oluturduu bileiin Lewis elek-

tron nokta gsterimi (Lewis forml);

Na + CI A Na+ + [ CI ] A

+
[Na] [ CI ] A NaCI

Bir atomun ba olutururken deerlik elektron

saysn 8 elektrona tamamlayarak, soygaz elektron

11

10

Ne : 1s22s22p6 soygaznn elektron diziliine ula-

m olur.
pbloku metal atomlar elektron kaybederken
s ve p deki elektronlar verirler. yrngedeki elektronlar ve 4 periyot ve altndakiler iin dolu olan d orbitali elektronlar kalr. d elektronlar ekirdee sk
bal olduklarndan kopmazlar.
13

rn vererek 10Ne : 1s22s22p6 soygaznn elektron dzenine ular.

31

NaCI bileiindeki her iki iyonda da s2p6 elektron

rala uymazlar. nk birinci kabuk 2 elektronla doludur. Hidrojen bir elektron vererek plak bir proton

Al : 1s22s22p63s23p1

AI atomu katyon olutururken 3s23p1 elektronla-

diziliine ulamalarna oktet kural denir.

dizilii olumutur. Hidrojen, lityum, berilyum bu ku-

Na : 1s22s22p63s1

Katyon olutururken 3s1 deki elektronu verir ve

ESEN YAYINLARI

1H

1s1

Ga : 1s22s22p63s23p64s23d104p1

Katyon olutururken 4s2 ve 4p1 elektronlarn verir.

[Ar] 3d10 elektron dzeni oluur.

meydana getirir veya bir elektron alarak helyum benzeri 1s2 elektron diziliini meydana getirir.
Bir atomun deerlik elektron saysn 2 elek-

yonik ba oluturan elementlerin elektronega-

trona tamamlayarak helyum benzeri 1s2 elektron dizi-

tiflikleri (1. iyonlama enerjileri de kullanlabilir) ara-

lii meydana getirmesine dublet kural denir.

sndaki fark arttka ban iyonik karakteri artar.

192

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

RNEK

yonik bileikleri oluturan yap talar iyonlardr.

yonik bileikler oda scaklnda kat haldedir. yonik

H
F
Y

katlarda katyonlar ve anyonlar belirli bir geometrik

yap iinde dzenlenmitir. Bu ekilde iyonlarn olu-

turduu rgl yapya bileiin iyon kristal yaps

denir. Her iyonik katnn belirgin bir kristal yaps vardr. rnein; NaClde, her iyon zt ykl alt iyon tara-

Periyodik cetvelde verilen elelementler arasnda

oluan bileiklerden hangisinin iyonik karakte-

fndan sarlarak kp biimli bir kristal yap oluturmu-

ri en fazladr?

tur. Bu yapda birbirinden bamsz hareket edebile-

A) XZ

B) YT

D) H2T

C) ZH4

E) XF

cek bir NaCl birimi ya da NaCl molekl yoktur. yonik bir bileiin forml, maddedeki farkl atomlarn

ZM

orann yanstan en basit formldr. KCl, K2S, MgCl2,

CaO, CsCl, BaBr2, Al2(SO4)3, FeCl3, Fe2(SO4)3 rnek verilebilir.
yonik bir kristali paralayarak iyonlarna ayrYONK BALI BLEKLERN ZELLKLER

mak ne kadar zordur? Bu zorluu kristalin rg ener-

yonik ba ve bileikler iin baz nemli nok-

jisi belirler. rg enerjisi, gaz haldeki bamsz pozi-

talar aadaki gibi zetlenebilir.

yonik ba oluturan elementlerin elektronegatiflikleri arasndaki fark arttka, ban iyonik
karakteri artar.
yonlarn birbirini ekmesi, iyonik bileiklerin, oluumunu salar. Ban kuvveti rg enerjisi
ile llr.

ESEN YAYINLARI

2.

tif ve negatif iyonlar bir araya gelerek 1 mol kat iyonik bileik oluturduklar zaman aa kan enerjidir.
yonik bileiklerin erime noktalarnn ve sudaki znrlklerin karlatrlmasnda rg enerjisi l olarak kullanlabilir.
Zt ykl bir iyon ifti arasndaki ekim kuvveti,
iyon ykyle artar, iyon bykl ile azalr.

Kk boyutlu ve yk byk iyonlarn rg

enerjileri byk, iyonik balarn kuvveti fazladr.
yonik bileiklerde anyon ve katyonlar
muntazam bir biimde bir araya gelerek iyonik

Na+

Cl

O2
Mg+2

katlar oluturur. Molekl oluturmazlar.

yonik katlar yksek erime ve kaynama

Na ile Cl ekirdekleri arasndaki uzaklk 280 pm

noktalarna sahiptirler. yonik katlarda zt ykl

iken Mg ile O ekirdekleri arasndaki uzaklk 212 pm

iyonlar arasndaki ekim onlarn erime ve kayna-

dir. Mg+2 ile O2 iyonlar arasndaki ekim kuvveti,

ma noktas, krlganlk gibi zelliklerinin belirleyi-

Na+ ile Cl arasndaki ekim kuvvetinin yaklak ye-

cisidir. Suda zndkleri zaman elektrolit zel-

di katdr. ekim kuvveti arttka rg enerjisi, rg

tileri meydana getirirler.

enerjisi arttka erime noktas ykselir. yonik bir kris-

KCI(k) A K +(aq) + CI (aq)

NaNO3(k) A Na +(aq) + NO 3 (aq)

yonik katlarda kristaller ntraldr. Her bir
birim hcre, bileiin stokiyometrisini yanstr.

talin znebilmesi iin, zc moleklleri ile kristallerdeki iyonlar arasnda etkileimden ortaya kan
enerji, iyonik kristalleri paralamaya yetmelidir. rg
enerjisi azaldka, iyonik katnn znrl artar.
193

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

ZM

RNEK
12

I.

X ile 7Ynin oluturduu iyonik bileik iin;

Forml X3Y2 dir.

II. Bileikteki iyonlar izoelektroniktir.

III. Kat halde elektrik akmn iletir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM

RNEK
11

Na ve

16

S elementlerinin oluturaca bileik

ESEN YAYINLARI

ile ilgili;
I.

Elektron nokta gsterimi,

[Na]
[Na]

+
+

ve forml Na2S'dir.

II. Kat ve sv iken elektrii iletir.

III. yonik katdr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) I ve III

E) II ve III

ZM
RNEK
X elementi 3. periyot 1A grubundadr.
Y elementi 2. periyot 7A grubundadr.
Buna gre, X ile Ynin oluturduu kararl bileik
ve oluumu iin;
I.

Bileik oluumu srasnda Xin atom ap azalr.

II. Bileik forml XY dir.

III. Bileiin sulu zeltisi elektrii iletir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

194

C) I ve II

C) I ve II

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

ZML SORULAR I (OKULA YNELK SORULAR)

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

1.

20

X ve 9Y elementlerinin oluturduu bileik

iin;
I.

Forml XY2 dir.

II. Suda znmez.

III. Kat hlde elektrii iletmez.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM

3.

I.

K2SO4

ESEN YAYINLARI

II. K2O

2.

Periyodik cetvelin 3. periyodundaki; 3. element olan X ile 6. element olan Ynin oluturaca bileik iin;
I.

III. H2SO4
Yukardaki bileiklerden hangilerinin atomlar arasnda hem iyonik, hem de kovalent ba
vardr? (1H, 8O,

16

S,

19

K)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM

Forml X2Y3 tr.

II. Bir taneciinin ktlesi 150 akbdir.

III. Ktlece % 36 X ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(X = 27, Y = 32, Avogadro says = N)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

195

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

4.

yonik balarla ilgili;

I.

Metal ve ametalin elektronegatiflikleri arasndaki fark arttka, ban iyonik karakteri artar.

II. Metal ve ametal atomlar arasnda elektron

alverii ile gerekleir.
III. Metal ve ametal atomlarnn birinci iyonlama
enerjileri arasndaki fark arttka, ba enerjisi
azalr.
yarglarndan hangileri yanltr?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

ZM

6.

Aadaki bileiklerin hangilerinde atomlar

arasndaki ban iyonik karakteri en fazladr?

ESEN YAYINLARI

(9F,

5.

11

Na ve 8O elementlerinin oluturaca bileik

ile ilgili;
I.

Elektron nokta gsterimi,

+

[Na]

2
ve forml Na2O dur.
[ O ]

[Na]

II. Kat ve sv iken elektrii iletir.

III. yonik katdr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz II

C) Yalnz III

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

196

C) I ve II

11

Na,

19

K,

17

CI,

35

Br)

A) KCI

B) NaBr

D) CIBr

E) KF

ZM

C) NaCI

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

7.

11

Na, 8O, 9F, 6C, 13AI atomlar arasnda oluan

9.

aadaki molekllerden hangisinin atomlar

B) NaF

D) CO2

E) OF2

O F

Y
K

arasndaki ban iyonik karakteri en fazladr?

A) Na2O

X
Z

C) AIF3

Yukarda periyodik cetvelde verilen elementler ile ilgili aadaki deerlendirmelerden

hangisi yanltr?

ZM

A) yonik karakteri en fazla olan ba K F dir.

B) Elektronegatiflii en fazla olan element F dir.
C) K ile O arasnda oluan iyonik bileiin forml K2O dur.
D) O ile F elementleri kovalent bal bileik oluturur.
E) X, Y, K ve Z elementleri ile O ve F elementleri arasnda iyonik bal bileikler oluur.

ESEN YAYINLARI

ZM

8.

Birinci iyonlama enerjileri verilen aadaki

atomlarn hangisinin, 9X ile oluturduu bileikteki balarn iyonik karakteri en fazladr?
A) 101

B) 181

C) 215

D) 240

10.

Sulu zeltisine
verdii iyonlar

E) 303
I.

ZM

X+3 Cr2O
+1

II. Y

7
2

Cr2O

7
2

III. Z+2 Cr2O

Bileiin forml

X2(Cr2O7)3
Y(Cr2O7)2
Z2Cr2O7

Yukardaki izelgede sulu zeltilerine verdikleri iyonlar ile birlikte verilen bileiklerden
hangilerinin formlleri dorudur?
A) Yalnz I
D) I ve II

B) Yalnz II
E) II ve III

C) Yalnz III

197

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

ZM

ZM

11.

X elementinin nitrat grubu ile oluturduu

bileik iin;

13

I.

Forml X(NO3)3 tr.

II. Sulu zeltisi elektrolittir.

III. Hem iyonik hem kovalent ba ierir.
yarglarndan hangileri dorudur? (7N, 8O)
A) Yalnz I
D) I ve II

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) Yalnz III

ZM
13. I.

ESEN YAYINLARI

II.
III.

H ile 8O

11

Na ile 8O

11

Na ile 1H

Yukarda verilen element iftlerinden hangilerinin oluturduu bileiklerde atomlar arasnda iyonik ba bulunur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

ZM

12. I.

Li3N

II. K2O
III. CsF
1A grubu elementlerinin oluturduu yukardaki bileiklerin iyonik karakterlerinin azalna gre sralan nedir?
(7N, 8O, 9F, 3Li,
A) III, I, II
D) II, I, III
198

19

K,

55

Cs)

B) I, III, II
E) III, II, I

C) I, II, III

C) I ve II

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

14. Oksijen ile yalnz X2O3 ve X2O5 iyonik bileik-

ZM

lerini yapabilen X elementi, atom numaras

9 olan Y elementi ile hangi bileikleri yapabilir? (8O)
A) X2Y3 ve X2Y5

B) X3Y ve X5Y

C) X3Y2 ve X5Y2

D) XY ve XY2

E) XY3 ve XY5

ESEN YAYINLARI

ZM

16. X elementi bir soygazdr.

Ynin atom numaras Xden 1 fazladr.
Z iki elektron alnca X ile eit sayda elektrona sahip oluyor.
Buna gre, Y ile Z nin oluturaca bileiin

15. 3. periyotta bulunan X elementinin kkal/mol olarak ilk drt iyonlama enerjisi aada verilmitir.
E1

225

E2

460

E3

3470

E4

5150

Bu X elementinin, 3. periyodun 7. elementi

forml nedir?
A) YZ

B) YZ2

D) YZ3

E) Y2Z3

C)Y2Z

ZM

olan Y ile yapt bileik iin;

I.

Forml XY3 tr.

II. yoniktir.
III. Suda zndnde X+2 ve Y1 iyonlarn
oluturur.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III
CEVAP C
199

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

ALITIRMALAR 1II (OKULA YNELK SORULAR

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

1.

19

K,

17

CI,

16

S,

20

Ca elementleri iin;

4.

a) Forml nedir?

b) Hangi ikili arasnda iyonik bal bileik olumaz?

b) Ktlece yzde ka Mg ierir?

(Mg = 24, N=14)

c) Hangi ikili arasnda oluan ban iyonik karakteri en fazladr?

c) 1 taneciinin ktlesi ka gramdr?

(Avogadro says = N)

X : 1s22s22p3
2

Y : 1s 2s 2p

5.

20

Ca ile 9Fnin oluturduu bileiin:

a) Forml nedir?

Z : 1s22s22p63s1
2

Mg ile 7Nnn oluturduu iyonik bal bile-

iin;

a) Hangi ikili arasnda bir bileik olumaz?

2.

12

T : 1s 2s 2p 3s 3p

b) Hangi element atomunun ap klr?

1

c) Hangi element elektron alr?

a) Hangileri kat hlde elektrik akmn iletir?

b) Hangileri ikier atomlu molekller oluturabilir?

ESEN YAYINLARI

Yukarda temel elektron dalmlar verilen X,

Y, Z ve T elementleri iin;

6.

I.

CH2O

II. NaCI
III. NaNO3

c) Hangi ikisi arasnda iyonik bal bileik olumaz?

Yukarda verilen bileikler iin;

a) Hangileri hem iyonik hem de kovalent ba
ierir? (6C, 1H, 8O, 11Na, 17CI, 7N)
b) Hangileri saf sv hlde elektrii iletir?
c) Hangileri iyonik ba iermez?

3.

11

X,

15

Y,

17

Z elementlerinden oluan; YZ3,

X3Y, XZ ve Z2 molekllerine ilikin,

a) Hangilerinin atomlar arasnda iyonik ba vardr?
b) Hangilerinin atomlar arasnda kovalent ba
vardr.
c) Hangilerinin saf sv hli elektrik akmn iletir?

200

7.

19

X ve

17

Y atomlarnn oluturduu bileik

iin;
a) Atomlar arasndaki kimyasal ba tr nedir?
b) Bileik forml nedir?
c) Kat hlde elektrik akmn iletir mi?

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

8.

I. HBr

II. NaI

III. CO2

IV. CaO

11.

11

cek bileikler iin;

Yukarda verilen bileikler iin;

a) X ile Ynin oluturduu bileiin atomlar ara-

a) Hangilerinin atomlar arasndaki balar iyo-

sndaki ba tr nedir?

niktir?

b) X ile Ynin oluturduu bileiin forml ne-

b) Atomlar arasnda kovalent ba ierenlerden

dir?

hangilerinin moleklleri dorusaldr?

c) X ile Znin oluturduu bileiin kat ve sv

c) Atomlar arasnda iyonik ba ieren bileikler-

hallerinden hangisi elektrii iletir?

den hangileri suda znr?

(1H, 6C, 8O,

Ca,

35

Br,

53

I)

12.

X : 1s22s22p63s2

X ile

16

Ynin oluturduu bileik iin;

a) X ile Y arasndaki kimyasal ba tr nedir?

Temel hldeki elektron dizilileri verilen X ve

b) Bir taneciinin forml nedir?

Y elementleri arasnda oluan bileik;

c) Bileik oluurken Ynin atom ap nasl deiir?

a) Forml nedir?
b) Atomlar arasnda ba tr nedir?
c) Kat hlde elektrii iletir mi? Aklaynz.

10.

13

Y : 1s22s22p63s23p5

1A

Na

8A

Al

O F
Cl

K Ca

ESEN YAYINLARI

9.

20

X, 15Y ve 17Z elementleri arasnda oluabile-

13. Periyodik cetvelin ayn periyodunda bulunan X

ve Y elementlerinin oluturduu kararl bileiin
forml XY3tr. X ile Y arasndaki ba iyoniktir.
Ynin atom numaras 17 olduuna gre;

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen element-

a) Xin atom numaras katr?

lerin oluturduu KF, NaCI, AI2O3, CaF2, NaF,

b) XY3 bileiinin saf sv hli elektrii iletir mi?

OF2, CI2O3 bileikleri iin;

a) Hangileri iyonik deildir?
b) yonik bileiklerden hangisi en fazla iyonik
zellik gsterir?
c) Hangisinin erime noktas en yksek olur?

c) Bileik suda zndnde oluan X+n katyonunun ykndeki n says katr?

201

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

3.

KOVALENT BALAR

O atomlarnn oluturduu O2 molekl incele-

nebilir.

Atomlarn elektron ortakl yaparak oluturduk-

O : 1s22s22p4

lar balara kovalent ba bileiklere ise molekler

bileikler veya kovalent bileikler denir.

O2 moleklnn Lewis yaps aadaki gibi olur.

Kovalent ba kavramnn hareket noktasnn iki

temel ilkesi aadaki gibidir.

O=O

O O

tm elektronlar deil, yalnz deerlik elektronlar ka-

Kimyasal ba oluturma eylemine, atomlarn

O
+ O
A O O

tlr. Yar dolu deerlik orbitalleri, tam dolu olacak eO2 molekl orbital emas ile de gsterilebilir.

kilde ba yapmaya alr.

O : 1s22s22p4

Her kovalent ba, zt spinli elektronlardan olu-

ur. Zt spin, atomun molekl iinde daha dk enerjili ve daha kararl olmasn salar.
F : 1s22s22p5

O : 1s2 2s2 2p4

2. periyot 7A grubundadr. Bir ba yapabilir.

N2 moleklnn Lewis yaps aadaki gibi olur.

F : 1s2 2s2 2p5

N : 1s22s22p3

Orbital emas ile bir kovalent ban gsterimi yukardaki gibi olur.
Kovalent balar elektron nokta formlleriyle de
gsterilir. Elektron nokta formllerinde iki elektron bir
ba oluturur. Bir ba () ile gsterilebilir. Bir molek-

N N

+ N A N N
N>N

ESEN YAYINLARI

F : 1s2 2s2 2p5

Kovalent balarn olumasnda orbitaller rtr.

Birbirine yaklaan iki atomun yardolu orbitalleri birbi-

ln elektron nokta formlne Lewis Yaps veya Le-

ri ierisine girmeye balar. Bu olaya orbitallerin r-

wis forml de denir.

tmesi denir. 1H atomlar ba yaparken s orbitalleri

H : 1s1

birbiriyle rtr. 1H ile 9F ba olutururken s ve p or-

bitalleri rtr. 8O atomlar O2 molekln oluturur-

H + H A H H
ki elektronun oluturduu ba () ile gsterilir.

ken p orbitalleri birbiriyle rtr. 1H, 7N, 8O, 9F,

H H H H

elementlerinin oluturduu balarda rten orbitaller

tabloda verilmitir.

F : 1s22s22p5

F2 moleklnn elektron nokta formln (Lewis

p orbitalleri ile p orbitalleri

H Cl

s orbitalleri ile p orbitalleri

O=O

p orbitalleri ile p orbitalleri

O F

p orbitalleri ile p orbitalleri

HO

s orbitalleri ile p orbitalleri

F F

F + F A F F

F2

F2 moleklnn Lewis yaps gsterilmitir.

202

rten orbitaller

N>N

yapsn) yazabiliriz.

Kovalent
balar

17

Cl

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

4.

KMYASAL BALARIN YONKKOVALENT

Ortak kullanlan elektronlar ekimin ls elektronegatifliktir. Elektronegatiflik, bir bada atomun

KARAKTER

elektronlar ekim gcnn bir lsdr. ki atom-

Atomlar elektron alverii ile iyonik bileikler

lu molekllerde elektronegatifliin karlatrmasyla

veya elektron ortakl ile kovalent bileikler oluur-

her atomun ekim gc belirlenir. Yksek elektrone-

lar. Bileikler iki kimyasal ba tipine gre, iyonik ve

gatiflik deerine sahip olan atomlar, ortaklaa kullan-

kovalent bileikler olarak snflandrlrlar. Eer bile-

lan elektronlar, kk elektronegatiflik deerine sa-

ikteki ba tr biliniyorsa, bileiin pek ok fiziksel

hip atomlardan daha kuvvetle eker.

zellii tahmin edilebilir.

HF

(1H, 9F)

Si F

(14Si, 9F)

OF

(8O, 9F)

Kovalent
bileik

Kat

Gaz, sv, kat

Yksek

Dk

OH

(8O, 1H)

Sv halde iletken

Evet

Hayr

I Cl

(53I,

Suda znrlk

Yksek

Dk

Evet

Hayr

Oda scaklndaki hali

Erime noktas

Sulu zeltisi iletken

Ayrmlar bu kadar keskin olmayabilir. nk iyonik ve kovalent balar arasnda ak ve kesin bir ayrm yoktur. Bir bileik biraz kovalent ve biraz iyonik
karakter tayabilir. Elektronlarn paylam durumuna
baldr. Elektronlar eit paylalm, hafife paylalm ya da hemen hi paylalmam olabilir. Herhangi bir bileiin zellikleri, zellikle de fiziksel zellikleri, elektronlarn ne kadar eit paylald ile ilgilidir.
Elektron paylamnda iki snr durum sz konusudur. Bunlar, iyonik ba ve kovalent badr. yonik
ba, eit olmayan paylam sonucunda elektronun
bir atomdan dierine tamamen gemesi eklinde tanmlanr. Kovalent ba, elektronlar eit paylaldn-

ESEN YAYINLARI

yonik
bileik

zellik

17

Cl)

Mavi atomlarn elektronegatiflik deerleri daha

yksektir ve elektronlar daha ok ekerler.
Birka istisna dnda; elektronegatiflik periyodik
olarak deien bir zelliktir. Periyotlarda soldan saa
doru giderken artar. Herhangi bir grupta, yukardan
aaya doru ilerlerken deeri azalr. Elektronegatiflii en yksek elementin periyodik tablonun sa st
kesinde, elektronegatiflii en dk element ise,
periyodik tablonun sol alt kesinde yer alr. F nn
elektronegatiflik deeri 4, Fr nin ise 0,7 dir.
Elektronegatiflik periyodik ekilde deitiinden,
ba yapan atomlarn periyodik tablodaki yerleri arasndaki uzakla bakarak elektronegatiflik fark tahmin edilebilir. Genel olarak, ba yapan atomlar periyodik tabloda ne kadar birbirinden uzakta ise elektronegatiflik fark o kadar byktr.

da oluur. Bir ok bileik bu iki snr arasnda bir yer-

Ba yapan atomlarn elektronegatiflikleri arasn-

dedir. Yani, biraz iyonik karakter ve biraz kovalent ka-

daki fark bydke, elektronlar gittike eit olmayan

raktere sahiptirler.

ekilde paylalrlar. Bu durumda ban iyonik karakteri artar. Elektronegatiflik fark 2,0 veya daha byk
203

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

b) Polar Kovalent Balar

ise elektronun elektronegatiflii kk olandan byk

olana transfer edildii kabul edilmektedir. Elektron

Elektron ifti atomlar arasnda eit paylalmaya-

transferi neticesinde bir pozitif, bir negatif iyon oluur.

bilir. Elektron iftinin eit olmayan bir ekilde payla-

ki zt ykl iyonun oluturduu ba iyonik ba olarak

lmas sonucunda oluan (+) ve () kutuplu kovalent

snflandrlr. Deiik iyonik karakter derecelerine sa-

balara polar kovalent balar denir. Kovalent ba

hip pek ok ba iyoniktir.

yapm bir atomun elektron paylamndaki paynn

Ba yapan iki atomun elektronegatiflikleri arasn-

az ya da ok olmas, elektronegatiflik tarafndan be-

daki fark bydke iyonik karakteri daha byk ba

lirlenir. Elektronegatiflii yksek olan paylamda da-

oluur. Periyodik tabloda ba yapan atomlar arasn-

ha fazla pay alr ve ksmi negatif yklenir. Dier atom

da uzaklk arttka, atomlar arasndaki ba daha iyo-

ise ksmi pozitif yklenir.

nik olur.

Sonu olarak, bir polar kovalent ba, elektronegatiflik farkndan dolay ksmi elektrik ykl iki atom
arasndaki bir badr. Kismi ykler bir elektriksel dipol

Elektronegatiflik fark

yonik

2,0 3,3

Polar kovalent

0,5 1,99

Kovalent

0,0 0,49

momente yol aar. Elektronlar bir atomun etrafnda

dierinden daha ok zaman geirirler. Farkl atomlarn oluturduu tm kovalent balar polardr.
ESEN YAYINLARI

Balar

HCI, HBr, H2O, HF, CH4 gibi molekllerde farkl

atomlar arasnda oluan balar polardr.
Bu tip ba elektron paylamnda iki snr deer
arasna der; eit paylama (kovalent) ve eit olma-

5.

KOVALENT BALARIN VE MOLEKLLERN

POLARLII

a) Apolar Kovalent Balar

yan paylama (iyonik) snrlar arasnda olur. Atomlarn elektronegatiflik fark 0,5 ile 2,0 arasnda ise polar kovalent ba olarak adlandrlr. Bir polar kovalent
ba, belli bir oranda iyonik karaktere sahiptir.

Bir kovalent ba bir elektron iftinin iki atom tara-

Elektronlarn geii tam olarak salanmadn-

fndan paylalmasdr. H2 gibi, atomlar ayn olan bir

dan, kutuplar +1 ve 1 gibi olmayp +b, b eklinde

kovalent bada elektronlarn eit paylalmas sz-

ifade edilir. Bu semboller ksmi pozitif ve ksmi nega-

konusudur. Elektronlarn eit paylalmas, yani elek-

tif ykleri gsterir.

tronlarn her bir atom etrafnda ayn oranda zaman

geirmesi yk dalmnn homojen olmasn sa-

lar. Sonu olarak (+) ve () kutuplu olmayan kova-

lent balara apolar kovalent balar denir. Bir ban

H+

Cl

apolar olabilmesi iin eit kuvvetli (elektronegatiflik)

atomlar tarafndan kullanlmaldr. H2, F2, N2, O2 molekllerinde balar apolar kovalenttir.
204

Polar kovalent bal bileik rnei (HCl)

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

Molekllerin polarl, molekllerin ekline ba-

Negatif u

ldr. Molekln eklinde ise merkezi atomun (ok

O

ba yapan atomun) ba yapmayan elektron iftinin

olup olmamasna baldr. Ba yapmayan (ortakla-

mayan) elektron iftleri, ba yapmadklar halde mo-

H
+

Pozitif u

lekln eklini belirlemede byk rol oynarlar. Ba

XY3 veya X3Y formllerine sahip molekllerde

zerinde bask uygulayarak makaslama etkisi yapar-

merkezi atomun ba yapmam elektron ifti yoksa

lar ve balarn kapanmasna neden olurlar.

dipoller birbirinin etkilerini yok ederek molekln apo-

XY eklindeki tm diatomik molekller polardr.

lar olmasn salarlar.

HCl, HBr, HI, HF, NO, CO, ICl gibi tm molekller po-

BH3, BF3 gibi molekller apolardr. Molekllerde-

lardr. Molekllerin bir ucu pozitif, dier ucu negatif ol-

ki merkezi atomun ba yapmam elektron ifti varsa

duundan polar molekl dipol olarak da adlandrlr.

molekl polardr. Dipole sahiptir.

+

H Cl

NH3, NF3, PH3, PF3 gibi molekller polardr.

XY2 veya X2Y eklindeki molekllerde merkezi atomun ba yapmam elektron ifti yoksa, balar arasndaki alar eit olur. Dipoller birbirinin etkile-

ESEN YAYINLARI

Dipol moment

H
B
H

N
H

Polar molekl

Apolar molekl

rini yok ederler. Sonu olarak apolar molekl oluur.

BeH2, BeF2, CO2 gibi molekller apolardr.

Oktet snrlar ierisinde oluan XY4 veya X4Y

gibi molekllerde, merkezi atomun ba yapmam

+
O = C = O

elektron ifti olmad iin dipoller birbirinin etkilerini

yok ederek molekln apolar olmasn salar.

Elektronlarn eit olmayan paylamndan kay-

CH4, CCl4, CF4 gibi molekller apolardr.

naklanan balar polar olmasna ramen dipoller birbiH

rinin etkisini yok ettiinden molekller apolardr.

H

Merkezi atomun ba yapmam elektron iftleri

varsa dipoller birbirinin etkilerini yok edemezler. Balar arasndaki alar eit olmaz. Dipollerin oluturduu
bileke kuvvet molekln polar olmasn salar. H2O,
H2S, OF2 gibi molekller polardr.

205

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

1.

ZML SORULAR II (OKULA YNELK SORULAR)

X elementi, elektron dalm 1s22s22p5 olan Y

ZM

elementi ile geometrisi dzlem gen olan XY3

molekln oluturmaktadr.
Buna gre, Xin elektron dizilii aadakilerden hangisi olabilir?
A) 1s22s1

B) 1s22s22p3

D) 1s22s22p2

E) 1s22s22p4

C) 1s22s22p1

ZM

Elektron nokta gsterimi

3.

I.

6C

II.

15P

III.

9F

Yukarda verilen atomlardan hangilerinin

ESEN YAYINLARI

elektron nokta gsterimi doru verilmitir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

2.

Atom

Birinci iyonlama enerjisi

120 kkal / mol

180 kkal / mol

280 kkal / mol

300 kkal / mol

4.

NaF, MgF2 ve AlF3 bileikleri ile ilgili;

Yukarda birinci iyonlama enerjileri verilen

I.

ametal atomlarndan hangileri arasnda olu-

II. Erime noktas en yksek olan AlF3 tr.

an ban polarlnn en fazla olmas beklenir?

A) Y Z

B) X Y

D) X T

E) T T

206

C) Z T

de iyonik bileiktir.

III. NaF kats elektrii iletir.

yarglarndan hangileri dorudur?
(9F,

11

Na,

12

Mg,

13

Al)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I, II ve III

C) Yalnz III

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

ZM

6.

Aada verilen bileiklerden hangisinde hem

iyonik hem de kovalent ba vardr?
(6C, 1H,

17

CI,

11

Na, 7N,

16

S)

A) C2H4CI2

B) NaCN

D) H2SO3

E) COS

C) HNO3

ESEN YAYINLARI

ZM

5.

X atomunun 9F atomlar ile oluturduu XF3 molekl apolardr.

Buna gre;
I.

X elementi 3A grubundadr.

II. XF3 moleklnn geometrik ekli dzlem gendir.

III. XF3 moleklnde Xin 1 ift ortaklanmam
deerlik elektronu vardr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz II

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

ZM

207

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

7.

madde

CI2

kimyasal ba tr

Apolar kovalent

CO2

Polar kovalent

NaCI

yonik

ZM

Yukardaki maddelerin karlarnda verilen

ierdikleri kimyasal ba trlerinden hangileri
dorudur? (6C, 8O,

11

Na,

17

CI)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

9.

X : 1s22s22p1
Y : 1s22s22p5
Elektron dalm verilen X ile Ynin oluturdu-

ESEN YAYINLARI

u bileik iin;
I.

Forml X3Y dir.

II. Moleklleri polardr.

III. Bir moleklnde 4 atom vardr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

ZM

8.

Kimyasal balarn oluumu ile ilgili;

I. Metallerin atomlar elektron verir.
II. Atomlar arasnda elektron alverii olur.
III. Atomlar arasnda elektron ortaklamas olur.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III

E) I, II ve III

208

C) I ve II

C) Yalnz III

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

10. Aada verilen bileiklerden hangisinin eri-

12. ki atom arasnda kovalent ba oluurken,

me noktasnn en byk olmas beklenir?

(1H, 6C,

12

Mg,

20

I.

Ca, 8O)

ss

II. s p

A) CaO

B) MgO

D) CO2

E) CH4

C) CO

III. s d
rtmelerinden hangileri olabilir?

ZM

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

11.

Atom

Elektronegatiflik

2,1

2,5

3,5

4,0

ESEN YAYINLARI

ZM

13.

Yukarda verilen baz atomlarn elektronegatiflik deerlerine gre aadaki balardan

hangisinin iyonik karakteri en azdr?
A) C H

B) O H

D) C F

E) O C

ZM

C) H F

Tr

Ba

HBr

H Br

II

CH4

CH

III

O2

OO

IV

CO

CO

OF2

OF

Yukarda verilen trlerden hangisinde gsterilen ba apolar kovalenttir?

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

ZM

209

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

ALITIRMALAR 2 (OKULA YNELK SORULAR

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

1.

X : 1s22s1
2

Y : 1s 2s 2p

4.
2

I.

CH4

II. C2H4

Z : 1s22s22p4

III. C2H5OH

Yukarda elektron dizilileri verilen X, Y ve Z

Yukarda verilen bileikler iin;

elementleri iin;

a) Hangilerinin molekl ii balarnn tm polar

ama molekl apolardr? (6H, 1H, 8O)

a) X ile Znin oluturduu bileikteki ba trleri

nedir?

b) Hangilerinde C ile C arasnda birden fazla

ba olabilir?

b) Ba yapma says en fazla olan element hangisidir?

c) Hangilerinin moleklleri polardr?

c) Y ile Znin oluturduu kararl bileiin molekllerinin geometrik ekli nedir?

5.

X ve 9Y atomlarnn oluturduu bileik iin;

a) Molekl forml nedir?

O : 1s22s22p4
F : 1s22s22p5
O ve Fnin oluturduu bileik iin;
a) O ile F arasndaki ba tr nedir?
b) Molekl forml nedir?

c) Moleklleri polar m yoksa apolar mdr?

ESEN YAYINLARI

2.

b) Moleklnn geometrik ekli nedir?

6.

c) Molekln geometrik ekli nedir?

B, 6C ve 7N elementleri ile ilgili;

a) Oktet kuralna gre, atomlar en fazla ba yapan hangisidir?

b) Hangilerinin 1H ile oluturduu bileiklerin
moleklleri polar olur?

3. I.

c) Hangileri H ile oluturduu bileikte oktetini

tamamlar?

HCN

II. CCI4
III. CO2
Yukarda verilen bileikler iin;
a) Hangilerinde balar polar olmasna karn
molekl apolardr.
b) Hangilerinin moleklleri polardr?
c) Hangileri polar kovalent ba ierir?
(6C,

17

CI, 7N, 1H, 8O)

7.

15

P ve 9F elementlerinin oluturduu PF3 mo-

lekl iin;
a) P ile F arasnda rten orbitaller hangileridir?
b) Balar polar mdr?
c) Molekllerinin polarl iin ne sylenebilir?

210

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

8.

Bileik

11. Ayn grupta olan X ve Y metallerinin 17Cl ile olu-

Balar

CH3CH3

II

KI

III

H3NBH3

IV

ClO2

ClO2 deki ClO ba

CaF2

CaF2 deki CaF ba

turduklar XCl ve YCl bileiklerinden YCl nin eri-

H3CCH3 deki CC ba

me noktas daha yksektir.

KI deki KI ba

Buna gre,

H3NBH3 deki NB ba

a) X ve Y nin atom numaralarn karlatrnz.

b) XCl ve YCl balarnn iyonik karakterini
karlatrnz.
c) Hangisinin suda daha ok znmesi beklenir?

Yukarda verilen balar iin;

a) Hangileri iyoniktir?
(6C, 1H, 7H, 5B,

17

Cl, 8O,

20

Ca,

19

K,

53

I, 9F)

b) Hangileri apolar kovalenttir?

12.

c) Hangileri polar kovalenttir?

1A
O
Mg

3
4

53

I ve

17

a) Molekl ii balarn cinsi nedir?

b) Lewis formln yaznz.
c) Molekln polarl iin ne sylenebilir?

Cl

Mg elementinin yerleri belirtilen elementlerle

Cl nin oluturduu ICl molekl iin;

oluturduu bileikler iin;

ESEN YAYINLARI

9.

8A

1
2

a) Formlleri nedir?
b) Hangisinin ierdii balarn iyonik zellii en
fazladr?
c) Erime noktalar arasndaki iliki ne olabilir?

10.
Element

11Na

ile oluturduu bileik

9F

NaF

II

17Cl

NaCl

III

35Br

NaBr

IV

53I

NaI

Yukarda verilen bileikler iin aadaki sorular yantlaynz.

a) Hangisinin ierdii kimyasal ban iyonik
zellii en fazladr?
b) Hangisinin erime noktas en dktr?

13.

Element

9F

ile oluturduu ba

8O

OF

II

15P

PF

III

14Si

Si F

IV

17Cl

Cl F

Yukarda verilen elementlerin 9F ile oluturduklar ba ve bileikler iin;

a) Hangi ban polaritesi en fazladr?
b) Hangi bileiin bir moleklnde 4 atom olabilir?

211

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

6.

METALK BALAR

Metalik bir kristalin kesiti. Daire iindeki + iareti me-

Elementler snfa ayrlabilir. Metaller, ametal-

tal atomlarnn ekirdeini ve i elektronlarn gste-

ler ve yar metaller. Metaller, s ve elektrii iyi ileten

rir. Pozitif metal iyonlar etrafndaki mavi alan ise ha-

elementlerdir, ametaller genellikle s ve elektrii ilet-

reketli elektron denizini gsterir.

mezler; yar metaller ise metallerle ametaller aras

zelliklere sahiptir. Elementler ou zaman toplu ola-

7.

rak periyodik izelgedeki grup numaralar ile anlr-

BA LE AIKLANMASI

lar. (1A grubu, 2A grubu gibi); ancak kolaylk asn-

Delokalizasyondan kaynaklanan byk kohez-

dan baz element gruplarnn zel isimleri verilmitir.

yon kuvvetli metallerin sertlik ve dayanklklarn belir-

1A Grubu elementleri (Li, Na, K, Rb, Cs ve Fr) al-

ler ve bu zellikler metalik ba elektronlarnn say-

kali metaller; 2A Grubu elementleri (Be, Mg, Ca, Sr,

s arttka artar. rnein, tek deerlik elektrona sa-

Ba ve Ra) toprak alkali metaller olarak adlandrlr.

hip olan sodyumun erime noktas 97,6C iken, de-

Metal olarak tanmlanabilen elementlerin elektron

erlik elektronun sahip alminyumun erime noktas

yaplarnda iki temel ortak zellik gze arpar. Bunlar-

660C dir. Delokalize elektronlarn hareketlii metal-

dan biri, metal atomlarnn iyonlama enerjilerinin d-

lerin s ve elektrii iyi iletmelerini salar. Atom yar-

k olmasdr, yani atomlarn deerlik elektronlar ko-

ap kldke metalik ba kuvveti artar. Bir meta-

lay uzaklatrlabilir. Metallerin ikinci ortak zellii ise,

lik katda katyonlar, muntazam bir dzene gre yer-

atom yaplarnda bo deerlik orbitallerinin bulunmarnein;

3

Li : 1s2 2s1 2p0x 2p0y 2p0z

Kat halde metal atomlarn metalik ba bir arada tutar. Metallerdeki atomlarn deerlik elektronlar

lemitir ve elektron bulutlaryla evrilmi olarak buESEN YAYINLARI

sdr.

METALLERN ZELLKLERNN METALK

lunur.
Bu yap, metallere ok nemli zellikler kazandrr. Elektronlarnn hareketliklerinden dolay karekteristik parlaklklar vardr.

sadece bir tek atoma ait olmayp btn atomlara ait-

Gelen n demeti, metal yzeyine arptnda,

tir. Hareketli elektronlar zamanlarnn bir ksmn kom-

nn oluturduu elektriksel alan hareketli elektron-

u atomlar tarafndan ortaklaa kullanrlar. Bylece

lar ileri geri hareket ettirir. Bu hareketli elektronlar

az bir lde de olsa, her metal atomunun oktedi ta-

n yayar ve biz bunu parlaklk olarak grrz. Me-

mamlanmaya allr. Metallerde bir elektron ifti bir-

tallerin tel ve levha haline gelebilmesi ve dvlebilir-

ok atomu bir arada tutar.

lii de elektronlarn hareketleriyle ilgilidir. Metal iyon-

Metal ba modeline gre metal, bir elektron de-

larnn bir tabakas darbe ile dierleriyle kar kar-

nizine gmlm art ykl tanecikler topluluudur.

ya gelmeye zorlanrsa hi bir ba krlmaz, metalin i

Bir metaldeki ba elektronlar tm kristal boyunca da-

yaps, deimeden kalr ve elektron denizi hzla yeni

tlmtr. (delokalize).

duruma uyum salar.

212

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

Darbe

bir elektronik iletkendir. Az miktarda arsenik ieren si-

lisyum kristali rnek verilebilir.

Bir yar iletken, scakl arttka direnci azalan

Sper iletken, sfr direnle elektrii ileten bir

elektronik iletkendir.

Deerlik elektronlarnn hareketi sonucu

metaller parlaklk, dvlebilirlik, tabaka haline getirilebilme ve elektriksel iletkenlik zelliini kazanr-

Metallerin zellikleri sistematik olarak aklanrsa

lar.

aadaki durum ortaya kar.

1. Periyodik cetvelin bir grubunda yukardan

a) Metalik parlaklk salar. Elektron denizi

yanstma zelliine sahiptir. Gelen k demeti, meta-

aaya doru inildike atom ap artar, genel

lin yzeyine arptnda, n oluturduu elektrik-

olarak metal ba zayflar, erime noktas der ve

sel alan elektronlar ileri geri hareket ettirir. Bu hare-

sertlik azalr.
2. Periyodik cetvelin bir periyodunda soldan

ketli elektronlar n yayar. Biz bunu parlaklk olarak

saa doru ilerledike deerlik elektron says

grrz. Bu gelen n yansmasdr.

artar, metalik ba kuvvetlenir, erime noktas yk-

b) Metaller tel haline gelebilir ve dvlerek e-

selir ve sertlik artar.

Bir eki darbesi ile birok elektron yer deitirebilir.

Elektron bulutu, atomlarn dalmasn engeller ve yeni yerlerinde kalmasn salar.
ekirdek

elektron
bulutu

+
+
+ +
+
+ +
+ + + +
+ + +
+ + + +
+ +
+
+
+ + +

+
+
+ +
+
+

Metaller ekile dvlebilir.

c) Metallerin en nemli zelliklerinden biri elektrik

akmn iletmesidir. Elektrik yk elektron denizindeki hareketli elektronlarla tanr. Bir maddenin elektrii iletme yetenei, onun direnci ile llr. Diren ne

ESEN YAYINLARI

kil verilebilir. Katyonlar elektron denizi ile evrilidir.

RNEK
Metalik ba ile ilgili;
I.

Metallerin 1. iyonlama enerjileri azaldka, ba

enerjisi artar.

II. Ayn periyottaki ba grup metallerinin deerlik

elektron says arttka, ba enerjisi artar.
III. Metallerin atom aplar arttka, ba enerjileri azalr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM

kadar kk olursa iletkenlik o kadar iyi olur.

Bir yaltkan, elektrii iletmeyen bir maddedir.
Gazlar, iyonik ve a yapl katlarn, organik bileiklerin byk ounluu, molekler veya kovalent bal
kat ve svlar yaltkandr.
Bir metalik iletken, scakl arttka direnci artan elektronik bir iletkendir. Tm metalleri ve grafit gibi baz katlar ierir.
213

ZAYIF ETKLEMLER
1. VAN DER WAALS KUVVETLER
A) NDKLENM DPOL KUVVETLER
a) London Kuvvetleri
b) yonndklenmi Dipol Kuvvetleri
c) Dipolndklenmi Dipol Kuvvetleri
B) DPOLDPOL KUVVETLER
2. YONDPOL KUVVETLER
3. HDROJEN BALARI

Gazlarn ideal olmayan davranlarndan sorumlu olan molekller

aras kuvvetler ayn zamanda maddenin youn hallerinin varln
aklar. Bu haller polar molekller arasnda, iyonlarda polar ve polar
olmayan molekller arasnda oluur. zel bir molekller aras kuvvet
olan hidrojen ba, polar bir bada bulunan hidrojen atomu ile F, O
ve N gibi elektronegatiflii en yksek olan atomlar arasndaki
etkileimin sonucudur.
Maddenin halleri stlarak ya da soutularak birbirine dntrlebilir. Kaynama ve donma gibi hal dnm scaklklarnda iki
faz denge halinde bulunur.

3. BLM

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

ZAYIF ETKLEMLER
1.

VAN DER WAALS KUVVETLER

A)

a) London Kuvvetleri
Belli bir anda ve tmyle ans eseri olarak elek-

NDKLENM DPOL KUVVETLER

tronlarn bir atomun ya da molekln bir blgesine yMoleklii kuvvetler, molekldeki atomlar bir

lma olasl vardr. Elektronlarn byle hareket et-

arada tutar. Moleklii kuvvetler molekln kararll-

mesi, normal olarak apolar olan bir molekln polar-

n salar. Molekller aras kuvvetler, molekllerin

lamasna yol aar. Bir anlk dipol oluur. Yeni mole-

arasndaki ekim kuvvetleridir. Moleklleraras kuv-

kl geii dipol momentine sahiptir. Bu olaydan sonra

vetler maddenin kaynama ve donma noktas, yzey

komu atom ya da molekldeki elektronlarda yer de-

gerilimi ve viskozite gibi fiziksel zelliklerinin belirlen-

itirerek dipol oluturur. Bu bir indkleme olaydr ve

mesinden sorumludur.

oluan yeni dipole indklenmi dipol denir.

Bu iki olay, molekller aras ekim kuvvetleri-

kuvvetlerden daha zayftr. Bir svy buharlatrmak

nin olumasna yol aar. Buna anlk dipolindklen-

moleklii balar krmak iin gerekli olan enerjiden

mi dipol ekimi denilebilir. Fakat yaygn olarak kul-

daha az bir enerji gerektirir. Bir maddenin kaynama

lanlan adlar dalm kuvvetleri ya da London kuv-

noktasnn yksek olmas, moleklleraras kuvvetlerinin gl olmasndan kaynaklanr. Kaynama noktasnda molekllerin gaz fazna geebilmesi iin mo-

ESEN YAYINLARI

Genel olarak moleklleraras kuvvetler moleklii

vetleridir.
Bir molekln bir dipol tarafndan indklenme kolaylna kutuplanabilirlik denir.

leklleraras ekim kuvvetlerini yenecek kadar enerji

Kutuplanabilirlik elektron saysna bal ola-

verilmelidir. Ayn ilke maddenin erime ve donma noktas iin de geerlidir. Maddelerin erime noktalar moleklleraras kuvvetlerin gc ile artar.

rak deiir. Elektron says arttka kutuplanabilirlik

artar. Elektron saysda molekl ktlesi ile artar. Kutuplanabilirlik arttka London kuvvetleri arttndan,

Moleklleraras kuvvetler Alman fiziki Johannes

Van der Waals tarafndan bulunmutur. Van der Waals kuvvetleri dipoldipol, dipolindklenmi dipol ve
dalma kuvvetleri gibi farkl tip moleklleraras kuvvetlerdir. Van der Waals kuvvetleri iyondipol kuvvetlerini kapsamaz. yon ve dipollerin birbirini elektros-

kovalent bileiklerin erime ve kaynama noktalar molekl ktlesi ile artar.

C2H4, C2H6, C3H8, CH4 molekllerinin oluturduu maddelerin ayn koullardaki kaynama noktalar;
CH4 < C2H4 < C2H6 < C3H8 olur.

tatik kuvvetlerle ektikleri iyondipol kuvvetleri Van

London kuvvetlerinin gc molekl biimine

der Waals kuvvetleri olarak adlandrlmaz. Dier yan-

de baldr. Zincir eklinde bir molekldeki elektron-

dan hidrojen ba ok gl bir dipoldipol etkileimi-

lar, kk, sk ve simetrik bir molekldeki elektronlar-

dir. Sadece birka element hidrojen ba yapabildi-

dan daha kolay hareket eder. Zincir molekl daha ok

inden, bu tr dipoldipol etkileimi ayr bir grup etki-

kutuplanabilir. Erime ve kaynama noktas daha yk-

leim olarak alnr.

sek olur.

215

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

ndklenmi dipol momentin gc iyon ze-

CH3
I.

CH3

rindeki yke bal olarak artar.

CH3

ndklenmi dipol momentin gc atom ya

CH3
II.

CH3

CH2

III.

CH3

CH

CH2
CH2

CH2

da molekln elektron saysna bal olarak artar.

CH3

Elektron says fazla ve elektron bulutu dalm ise

kutuplanabilirlik o kadar yksek olur.

CH3

CH3
c)

Yukarda verilen molekllerin ktleleri eittir. London kuvvetlerinin gc; II > III > I dir. Buna bal ola-

Dipolndklenmi Dipol Kuvvetleri

Bir atomun ya da polar olmayan bir molekln

rak ayn koullardaki kaynama noktalar;

yannda, bir dipol yer alnca, atomun ya da polar olmayan molekln elektron dalm, dipol tarafndan

II > III > I olur.

uygulanan kuvvete bal olarak bozulur.

b)

Bunun sonucunda da farkl ve geici bir dipol

yonndklenmi Dipol Kuvvetleri

ekli ortaya kar. Polar olmayan atom ya da mole-

Bir atomun ya da polar olmayan bir molekln

mayan molekln elektron dalm, iyon tarafndan

uygulanan kuvvete bal olarak bozulur. Bunun sonucunda da farkl bir dipol ekli ortaya kar. Polar ol-

ESEN YAYINLARI

yannda, bir iyon yer alnca, atomun ya da polar ol-

klde geici bir dipolleme oluur. Buna indklenmi

dipol denir. Dipol ile indklenmi dipol arasndaki ekime, dipolindklenmi dipol etkileimi ad verilir.

mayan atom ya da moleklde geici bir dipolleme

Dipol

ndklenmi dipol

oluur. Daha nce polar olmayan molekldeki pozindklenmi dipol momentin oluumu etki

tif ve negatif yklenme, atomun yaknnda bulunan iyondan kaynaklandndan indklenmi dipol

eden dipolun kuvvetine bal olarak artar.

olarak adlandrlr.

ndklenmi dipol momentin oluumu mole-

yon ile indklenmi dipol arasndaki ekime,

kln elektron saysna bal olarak artar.

iyonindklenmi dipol etkileimi ad verilir.

B)

DPOLDPOL KUVVETLER

Dipoldipol kuvvetleri polar molekller arasnPolar olmayan molekl

+

ndklenmi dipol

ndklenmi dipol

daki ekim kuvvetleridir. Baka bir ifade ile dipol

momente sahip molekller arasndaki ekim kuvvetleridir. Bu kuvvetler elektrostatik kuvvetler olduundan;
Dipol moment ne kadar bykse moleklleraras kuvvet o kadar gldr.

216

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

HCl ve HCl arasnda dipoldipol kuvvetleri varI.

dr. Bir katda bulunan dipoller aadaki ekilde y-

Mg+2

nelirler.

H2O

II.
Na+1
H2O

I. etkileim, II. etkileimden daha kuvvetlidir.

Kalc dipol momente sahip molekler zt kutup-

Mg+2 nin ap daha kk, yk daha byktr.

laryla birbirine ynelerek kat fazda maksimum e-

Polar molekln dipol momenti de etkileme

kim kuvveti olutururlar. Sv maddelerin iindeki po-

kuvvetini etkiler.

lar molekller de etkileim en fazla olacak ekilde

ynlenirler.

H2O ve H2S dnldnde, H2O nun Na+ katyonu ile etkileimi H2S nin Na+ katyonu ile etkileimden daha gldr.

YONDPOL KUVVETLER
Bir iyon ile polar molekl arasndaki iyondipol

etkileimi de Coulomb yasas ile aklanabilir. Bu etkileimin kuvveti, iyonun yk ve bykl ile polar
molekln dipol momenti ve boyutuna baldr.
Katyonlar genellikle anyonlardan daha k-

ESEN YAYINLARI

2.

3.

HDROJEN BALARI
Bir dipol dipol etkileimdir. Fakat belli bir gcn

zerinde olandr. Ortaklamam deerlik elektron

ifti tayan, yksek elektronegatiflie sahip, kk
atom yarapl F, O, N gibi atomlarn iki tanesi arasnda bir hidrojen katyonu paylalnca oluur.

k boyutta olduundan yk younluu daha fazladr. Dolaysyla ayn yke sahip katyon ve anyonlar
karlatrldnda, katyonlar dipollerle daha kuvvetli
etkileir.

1. Molekler bileiin moleklleri polar olmaldr.

Yarap kk olan iyon, yarap byk

olan iyona gre, dipollerle daha kuvvetli etkileir.

Yk byk olan iyon, yk kk olan iyona gre, dipollerle daha kuvvetli etkileir.
12

Hidrojen bann olumas iin;

Mg ve

11

Na atomlarndan oluan Mg+2 ve Na+

katyonlar karlatrldnda Mg+2 katyonu Na+ katyonundan su ile daha kuvvetli etkileir. nk yk
byk, yarap ise daha kktr.

2. Bileiin moleklleri H atomu iermelidir.

3. Bileiin moleklleri elektronegatiflii yksek,
kk boyutlu F, O, N atomlarndan iermelidir.
4. F, O, N atomlar H atomlaryla direkt bal
olmaldr.

H2O, HF, NH3, CH3OH gibi maddelerin moleklleri arasnda hidrojen ba oluur.
217

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

CH3OCH3 oluturmaz. nk H atomlar ile O

Maddeler normal kaynama noktas (C)

atomlar birbirine bal deildir.

I I

I I

I I

I I

H H

HF

20

HCI
HBr

85
67

HI

35

CH3F bileiinin moleklleri arasnda hidrojen

ba olumaz. H atomlar ile F atomlar arasnda ba

RNEK

yoktur.

Aada verilen maddelerden hangisinin normal

kaynama noktasnn en yksek olmas beklenir?

H
I
C

A) CH3 CH3

B) CH3 CH2 CH3

CH3OH bileiinin moleklleri arasnda hidrojen

C) CH3 O CH3

ba oluur.

D) CH3 CH2 CH2OH

E) CH2 CH2 CH2
I
I
OH
OH

H
I
I OCH
H
H

Hidrojen ba;
1. Suya olaanst zellikler kazandrr.
2. Molekler bileiklerin moleklleri arasnda
oluan balarn iinde en kuvvetli olandr.
Baz hllerde buhar faznda dahi bozulmaz. Kovalent badan zayf, London ve
dipol dipol etkileimlerinden kuvvetlidir.
3. Oluturan bileikler suda ok znr. Bu
tr maddelerin moleklleri, su moleklleri
ile hidrojen ba oluturur.
4. Oluturan maddelerin kaynama noktalar
yksek olur.
Kaynama noktalar;

H2O >HF >HCI > PH 3 > C 2H6 > CH4

218

hidrojen

dipol dipol

London

ba

etkileim

kuvvetleri

ESEN YAYINLARI

H
I
C

ZM

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

1.

ZML SORULAR III (OKULA YNELK SORULAR)

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

3.

Aada baz kimyasal trler ve karlarnda bu

Aada baz molekller ve bu molekllerin geo-

trler arasnda oluan en baskn etkileimler

metrik ekilleri verilmitir.

verilmitir.

Bu molekllerden hangisinde atomlar arasn-

Buna gre, hangisi yanltr?

daki balar polar olduu halde molekl apo-

(1H, 5B, 6C, 8O,

lardr? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F)

11

Na,

12

Mg)

Kimyasal Trler
A) H2O O2

Etkileim Tr

B) Mg+2 BH3

yondipol

C) H2O C2H5OH

Hidrojen ba

D) CH4 CH4

London

E) Na H2O

yondipol

Dipolindklenmi dipol

A)

B) N

C)

O
H

F
D)

E) H

N
H

ZM

ESEN
YAYINLARI
ESEN
YAYINLARI

ZM

4.

London kuvvetleri ile ilgili;

I.

Yalnz youn fazdaki apolar molekller ve

soygaz atomlar arasnda oluan kuvvetlerdir.

II. Kovalent baa gre daha zayf kuvvetlerdir.

III. Molekldeki toplam elektron says ve mole2.

Aadakilerden hangisi metalik katlarda

gzlenmez?
A) Elektriksel iletkenlik
B) Parlaklk
C) Yksek elektron ilgisi
D) Dk iyonlama enerjisi

kllerin deme yzeyleri arttka bu kuvvetler

artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

ZM

E) Dk elektronegatiflik
ZM

219

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

5.

Aada verilen trlerden hangilerinin arasn-

7.

tanecikleri arasnda yalnzca London kuvvet-

(11Na,

leri etkilidir? (20Ca, 1H, 8O,

17

Cl, 8O, 1H,

53

I)

A) NaCl H2O

B) CH3OH H2O

D) KCl CCl4

E) Mg Mg

C) I2 I2

ZM

I.

A) Ca

B) H2O

D) CCl4

E) KCl

17

Cl, 6C,

19

K)

C) HCl

ZM

CH3F

II. H2O2
III. CH3COOH
Yukardakilerden hangileri H2O ile hidrojen
ba oluturarak zelti verir?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

ZM

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

6.

Aadaki maddelerden hangisinin sv halde

da iyonindklenmi dipol etkileimi grlr?

8.

CH4, NH3 ve H2O moleklleri iin;

I.

CH4n svsnda molekller arasnda London

etkileimleri etkindir.

II. CH4 moleklleri elektriksel alanda ynlenir.

III. CH4, NH3, H2O srasnda kaynama noktas
artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

ZM

220

C) I ve II

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

9.

Aada verilen trlerin ierdii balarn ve

11.

molekllerin polarl iin hangisi yanltr?

Trler

Balar

Molekller

Sn

Polar

Apolar

C)

lerden hangisinin ayn koullardaki erime

O

O
H

D)

F
L

Periyodik tobloda yerleri belirtilen element-

H
B)

2A

3
T
4 Y Z
5 X

H
A)

1A

1
2

Apolar

Apolar

Polar

Apolar

Polar

Apolar

Polar

Polar

noktas en yksektir?
A) X

E) H

Cl

B) Z

C) T

D) L

E) F

ZM
O

ESEN YAYINLARI

ZM

12. CF4, CH4, CCI4 maddelerinin normal kaynama

noktalarnn kkten bye doru sralan nedir? (F=19, H=1, CI = 35,5)
A) CH4, CCI4, CF4
10. I.

B) CF4, CCI4, CH4

Metalik

II. yonik

C) CH4, CF4, CCI4

III. Molekler
Yukardaki katlardan hangileri hem kat, hem

D) CF4, CH4, CCI4

de sv halde elektrii iyi iletir?

E) CCI4, CF4, CH4

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II
ZM

ZM

221

KMYASAL TRLER ARASI ETKLEMLER

ALITIRMALAR 3 (OKULA YNELK SORULAR

1.

4.

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

Kimyasal trler

Zayf etkileimler

NaCl / CCl4

yondipol

II

NaCl / H2O

yondipol

III

Cl2 / H2O

Dipoldipol

IV

HCl / H2O

Dipoldipol

11

Na,

12

Mg,

13

Al ve

19

K elementlerinin 9F ile

oluturduklar NaF, KF, MgF2 ve AlF3 bileikleri iin;

a) Hangisinin ierdii ban iyonik zellii en fazla olur?
b) Bileikleri erime noktalarna gre sralaynz.

Yukarda verilen kimyasal trler ve bu trler

arasndaki zayf etkileimler iin aadaki
sorular yantlaynz.
a) Etkileimlerden hangileri yanl verilmitir?
b) Hangilerinin birbirleri iinde zneceklerini
yaznz.

2.
Aada verilen molekl iftleri arasndaki zayf
etkileimleri yaznz. (1H, 6C, 8O)
ESEN YAYINLARI

a) O2 H2O
b) I2 CCl4
c) C2H5OH H2O

5.
BaO, H2, H2O, HCl, Cl2, CH4
Yukarda verilen bileikler iin;
a) Ayn koullarda kaynama noktalarnn artna
gre sralaynz.
b) Nedenini aklaynz.

3.

CH3

I.

CH2

(56Ba,

O
H

II.

O
CH3 CH3

Yukarda verilen maddeler iin aadaki

sorular yantlaynz.
a) Moleklleri arasndaki etkileimleri yaznz.
b) Hangisinin kaynama noktasnn daha yksek
olmas beklenir? Aklaynz.

222

17

Cl, 8O, 6C, 1H)

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

6.

I.

yonik balar

II.

Metalik balar

9.

H
H

I.

III. London kuvvetleri

II.

IV. Hidrojen balar

Yukarda verilenler iin;
a) Hangileri kimyasal ba tanmna girer?

III. Cl

Cl

IV. H

b) Hangileri zayf etkileimdir?

Yukarda verilen molekller iin;
a) Hangileri apolardr?
b) Kutuplanabilirliklerine gre, bykten ke
doru sralaynz. (1H, 6C, 8O,
7.

I.

Elmas

II.

Neon gaz

17

Cl)

III. Karbondioksit gaz

IV. Su
Yukarda verilen atom veya molekller iin,
London kuvvetleri vardr?
b) Hangilerinin moleklleri arasnda hidrojen
ba bulunur?

ESEN YAYINLARI

a) Hangilerinin atom veya moleklleri arasnda

10. I.

II.

H
III.

IV. NaCl

S
O

8.

znen

zc

I.

CH3NH2

CCl4

II.

CH3OH

H2O

Yukarda verilen maddeler iin;

CCl4

a) Hangilerinin atomlar arasndaki balar polar

III. Cl2

Yukarda verilen maddeler birbirine kartrlrsa,

a) Hangilerinin birbiri ierisinde iyi znmesi
beklenir?
b) Hangilerinin moleklleri arasnda hidrojen
ba oluur?

V. O

kovalenttir? (1H, 6C, 8O,

16

S,

11

Na,

17

Cl)

b) Ayn koullarda kaynama noktalar arasndaki

iliki nedir?
b) Hangilerinin moleklleri arasnda dipoldipol
etkileim bulunur?

c) Hangilerinin moleklleri arasnda dipolindklenmi dipol etkileimi olur?

223

ETKNLK 1

KAVRAMLARI HATIRLAYALIM
polar kovalent ba

Dipoldipol etkileim

Aadaki
cmlelerin
kelimeleri
yaznz.
London
kuvvetleri
apolar kovalent
baboluklarna uygun
ndklenmi dipol
dublet kural
1.

iyonik ba
kovalent ba

oktet kural

kimyasal ba

iyondipol etkileimi

Lewis forml

Moleklleri polar olan (H2S, HCl gibi) maddelerin moleklleri arasnda oluan etkileim trne ...............
........................ denir.

2.

Metal atomu ile ametal atomu arasnda elektron al veriiyle oluan (+) ve () ykl iyonlar arasndaki
elektriksel ekime dayal balara .......................... denir.

3.

Elektron ilgileri veya iyonlama enerjileri birbirine yakn atomlarn elektronlar ortaklaa kullanarak
yaptklar baa .................................. denir.

4.

Apolar taneciklerin polar yap kazanmalarna ................................. denir.

5.

Farkl elementler arasnda oluan, (+) ve () kutuplu kovalent balara ..................................... denir.

6.

Bir ba eit kuvvetli atomlar tarafndan ortaklaa kullanlrsa bu ba trne ............................. denir.

7.

ndklenmi dipoldipol kuvetlerine ................................. denir.

8.

Maddeleri oluturan atomlar bir arada tutan kuvvetlere ................................... denir.

9.

Bir atomun ba olutururken deerlik elektron saysn 8 elektrona tamamlayarak, soygaz elektron
diziliine ulamasna ............................ denir.

10. Bir atomun deerlik elektron saysn 2 elektrona tamamlayarak helyum benzeri 1s2 elektron dizilii
meydana getirmesine .......................... denir.
11. Bir molekln elektron nokta formlne ............................ da denir.
12. Na+ iyonu ile H2O moleklleri arasnda oluan etkileim trne ................................. denir.

ETKNLK 2

BA TRLER

1. Aada verilen molekller ve bileiklerin ierdikleri kimyasal balarn trlerini yaznz.

2. Aada verilen molekller ve bileiklerin Lewis formllerini yaznz.

Forml

Atom Numaras

O2

8O

NH3

7N, 1H

CO2

6C, 8O

CaO

20Ca, 8O

AlCl3

13Al, 17Cl

H 2S

1H, 16S

MgCl2

12Mg, 17Cl

CF4

6C, 9F

NaCN

11Na, 6C, 7N

SO2

16S, 8O

H2

1H

Cl2

17Cl

N2H4

7N, 1H

Kimyasal Ba Trleri

Lewis Forml

ETKNLK 3

HBRTLEME - MOLEKLLERN POLARLII

1. Aada verilen molekller ve bileiklerin kimyasal ba trlerini yaznz.

2. Kimyasal ba tr kovalent ise rten orbital trlerini yaznz.
3. Kimyasal ba tr kovalent olan bileiklerin molekllerinin polar veya apolar olduunu yaznz.

Forml

Atom Numaralar

CH4

6C, 1H

NF3

7N, 9F

BH3

5B, 1H

NH4

7N, 1H

POCl3

15P,8O,17CI

H2O

1H, 8O

C2H4

6C, 1H

C2H2

6C, 1H

SO2

16S, 8O

CS2

6C, 16S

CHF3

6C, 1H, 9F

OF2

8O, 9F

SO3

16S, 8O

Kimyasal Ba Tr

rten Orbitallerin
Tr

Moleklnn polarl

ETKNLK 4

RTME - MOLEKLNN POLARLII - FZKSEL BALAR

1.

Formlleri verilen bileikteki kimyasal ba kovalent ise merkezi atomun rten orbital trn belirleyiniz.

2.

Formlleri verilen bileikler molekler ise molekllerinin geometrik eklini yaznz.

3.

Formlleri verilen bileikler molekler ise molekllerinin polar veya apolar olduunu belirleyiniz.

4.

Formlleri verilen bileiklerin tanecikleri arasnda oluabilen zayf etkileim trlerini yaznz.

Forml

Atom
Numaralar

BeH2

4Be, 1H

BF3

5B, 9F

CCl4

6C, 17Cl

PBr3

15P, 35Br

OF2

8O, 9F

H2O

1H, 8O

H2S

1H, 16S

C2H4

6C, 1H

CH3OH

6C, 1H, 8O

CH3F

6C, 1H, 8O

HF

1H, 9F

CO2

6C, 8O

Merkez Atomunun
rten Orbital Tr

Molekl
Biimi

Molekln
Parlakl

Tanecikler Arasndaki
Zayf Etkileimler

ETKNLK 5
BULMACAYI ZELM
2

8
10

16

18

9
4

14

3
12
7

11

13
5

15

SOLDAN SAA
1.

Bir kimyasal ba iki atom arasnda oluur. Bir

atomun ba elektronlarn ekme isteine denir.

3.

Atom numaras en byk olan soygaz.

5.

Bir atomun deerlik elektron saysn 2 elektrona tamamlayarak helyum benzeri elektron dizilii meydana getirmesine denir.

7.

Atomun yksz temel tanecii.

9.

(+) veya () ykl atom veya atom gruplarna

denir.

11. Atomlarn elektron ortakl yaparak oluturduu kimyasal ba tr.

13. Molekllerin ksmi (+) ve ksmi () ykl olmasna denir.
15. Hidrojen elementinin bir izotop atomu.

YUKARIDAN AAIYA
2.

Atomun () ykl temel tanecii.

4.

Hidrojen elementinin bir izotop atomu.

6.

Bir atomun ba olutururken deerlik elektron

saysn 8 elektrona tamamlayarak, soygaz
elektron diziliine ulama kuralna denir.

8.

Metallerin atomlarn bir arada tutan ba tr.

10. Atomlarn elektron al verii sonucunda oluturduklar (+) veya () ykl iyonlar arasnda
oluan ba tr.
12. (+) veya () ykl kovalent baa denir.
14. ki veya daha fazla elementin oluturduu yeni madde.
16. H2 moleklnn ierdii kimyasal ba tr.
18. Elektronegatiflikleri farkl iki atom tarafndan
oluturulan kovalent balara denir.

ETKLEMLER

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

Kovalent balarla ilgili;

I.

5.

Ametaller arasnda oluur.

11

Na ve 8O elementlerinin oluturaca bileik

iin;

II. Atomlar arasnda elektron ortaklamas ile

I.

oluur.

Elektron nokta gsterimi,

III. Tm kovalent balar apolardr.

[ Na ]+

yarglarndan hangileri dorudur?

[ Na ]+

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

1.

TEST 1 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

'dir.

II. Kat ve sv iken elektrii iletir.

III. Suda znmez.
yarglarndan hangileri dorudur?

2.

19

I.

X elementi iin;

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

1 tane yar dolu orbitali vardr.

II. Metaldir.
III. Bileiklerinde +1 deerlik alr.

6.

yarglarndan hangileri dorudur?

3.

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

I.

Forml K2Odur.

II. Kat hlde elektrik akmn iletmez.

III. Sudaki zeltisi krmz turnusolu maviye evirir.
yarglarndan hangileri dorudur?

yonik balar iin;

I.

K ve 8O elementlerinin oluturduu bileik

iin;

C) I ve III
ESEN YAYINLARI

A) Yalnz I

19

Metal ve ametal atomlar arasnda bulunur.

A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

II. Atomlar arasnda elektron alverii olur.

III. Ametaller arasnda da oluabilir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

7.

C) I ve III

X : 1s22s22p63s1
Y : 1s22s22p3
Z : 1s22s22p5
X, Y ve Z elementlerinin temel hl elektron dizilileri verilmitir.

4.

X ile

16

Y tepkimeye girerek bileik olutururlar.

Buna gre;

Buna gre, aadakilerden hangisi yanltr?

I.

A) Her X atomu 1 elektron verir.

II. X3Y bileii kovalent ba ierir.

B) Oluan bileik suda znnce X

iyonlar oluur.

ve Y

Y2 molekl 3 tane ba ierir.

III. YZ3 moleklnn geometrik ekli gen piramittir.

C) Y atomu 2 elektron alr.

yarglarndan hangileri dorudur?

D) Bileiin forml XY2 dir.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

E) Bileikteki Yn iyonu oktetini tamamlar.

C) I ve II

229

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

8.

I.

11.

K2SO4

AB3 iyonik bal bir bileiktir.

II. K2S

III. H2SO3

Buna gre, aadakilerden hangisi kesinlikle

Yukarda verilen bileiklerden hangilerinin

dorudur?

atomlar arasnda hem iyonik hem de kovalent ba vardr? (1H, 8O,

16

S,

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

19

B2 moleklnn yapsnda 1m ba vardr.

A) A elementi 3A grubunda bir toprak metaldir.

K)

B) AB3 bileii kat iken elektrik akmn iletmez

C) I ve II

ama sv iken iletir.

C) B elementi 7A grubunda bir halojendir.
D) Ann temel haldeki elektron dizilii kresel simetriktir.
E) Bnin deerlik elektron says 1dir.

9.

12

12. X

X elementi, Y elementi ile X3Y2 iyonik bileiini

oluturmaktadr.

Y
Z

Bileikteki Xn ve Ym iyonlar izoelektronik ol-

O F
T

duuna gre;
Y elementinin deerlik elektron says 5tir.

II. Y atomunun temel hl elektron diziliinin son

terimi 3p3 tr.
III. Y elementi periyodik cetvelde 2. periyot 5A
grubunda bulunur.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) II ve III

E) I, II ve III

Yukarda periyodik cetvelde verilen elementler ile ilgili aadaki deerlendirmelerden

hangisi yanltr?

ESEN YAYINLARI

I.

A) yonik karakteri en etkin olan ba ZFdir.

B) Elektronegatiflii en yksek olan element Fdir.

C) I ve III

C) Y ile O arasnda oluan iyonik bileiin forml Y2O dr.

D) X, Y, Z ve T atomlar ile O ve F atomlar
arasnda iyonik ba oluur.
E) O ile F elementleri OF2 kovalent bileiini
olutururlar.

II. X ile Z arasnda XZ3 iyonik bileii oluur.

III. Y ile Z arasnda YZ3 kovalent bileii oluur.
yarglarndan hangileri dorudur?
B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

A) Mg C

B) Mg C

C) Mg C

S 2

Na

S 2

Na

S 2

D) Mg C S

2
E) Mg C S

A) Yalnz II

taneciklerinin Lewis formlleri aadaki hangi seenekte doru verilmitir?

230

+
+

Na +

X ile Y arasnda XY iyonik bileii oluur.

Na+

I.

11

Na +

Yukarda verilen elementlerle ilgili;

S2,

Na+

Z elementi 2. periyot 7A grubundadr.

16

Mg, 6C,

Y elementi 2. periyot 5A grubundadr.

12

13.

X elementi 3. periyot 3A grubundadr.

10.

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

17. 1. CH4

14. Metalik ba ile ilgili;

I.

Metallerin atom yaraplar arttka, ba ener-

2. CH3CI

jileri azalr.

3. CH3OH

II. Metallerin deerlik elektron says arttka,

Yukarda verilen maddelerin ayn d basnta

ba enerjileri azalr.

sv halleri iin;

III. Metallerin 1. iyonlama enerjileri azaldka,

I.

ba enerjileri artar.

II. Kendi moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

Kaynama scaklklar 3 > 1 > 2 dir.

3 > 2 > 1 dir.

III. Ayn scaklkta sudaki znme istemleri

C) Yalnz III

3 > 2 > 1 dir.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

18. C2H5OH molekl iin;

15. 1. CI CI

I.

3. N > N

II. C atomlar oktedini tamamlamamtr.

Yukarda verilen kimyasal balar ile ilgili;

I.

Ba enerjisi 3 > 2 > 1dir.

II. Ba kuvveti 2 > 3 > 1dir.

III. Ba uzunluu 1 > 2 > 3dr.

ESEN YAYINLARI

2. O = O

8 tane kovalent ba ierir.

III. H2O molekl ile hidrojen ba yapar.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

yarglarndan hangileri dorudur?

8

O,

17

CI)
B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

19. X ve Y elementlerinden oluan molekln elektron nokta forml aadaki gibidir.

A) Yalnz I

(7N,

Y X Y

Y

Buna gre, aadaki aklamalardan hangisi

yanltr?
16. Aadakilerden hangisi elektrik akmn iletmez? (12Mg,

17

CI,

29

Cu)

A) Mg kats
B) MgCI2 kats
C) MgCI2 svs
D) MgCI2 sulu zeltisi
E) Mg Cu alam

A) Molekllerinin geometrik ekli ekenar gendir.

B) X, 3A grubundadr.
C) Y, bir halojendir.
D) Moleklleri arasnda dipol dipol etkileim
vardr.
E) X ile Y atomlar arasnda polar kovalent balar vardr.
231

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

20. Bir atomun hibrit orbitalleri oluturmas ile il-

24. Kimyasal balar iin;

gili;

I.

I.

II. Ba oluturan atomlarn periyodik tablodaki

Ba yapma gc artar.

II. Deerlik elektron says artar.

gruplar aras uzaklk arttka ba polarl ar-

III. Deerlik orbitalleri kararak zde hale gelir.

tar.

yarglarndan hangilerinin doru olmas bek-

III. Molekl ii balar polar olan molekler polar-

lenir?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Ba oluumu ekzotermiktir.

dr.

C) I ve III

yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?

21. Aadaki molekllerden hangisinde iki atom

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

arasnda ift veya l ba yoktur?

(1H, 6C, 7N, 8O))
A) N2H4

B) CO2

D) HCN

E) C2H4

25. X : 1s22s22p5

C) C2H2

Elektron dizilii verilen X elementi atom nu-

22. London kuvvetlerinin bykl;

I.

Bileiin molekl ktlesi

II. Bileiin molekl ekli

III. Toplam elektron says
niceliklerinden hangilerine baldr?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) Yalnz III

ESEN YAYINLARI
ESEN YAYINLARI

maralar aada verilen elementlerden hangisi ile oktet snrlar ierisinde de 5 atom ieren bir molekl oluturur?
A) 7

C) 12

B) 8

D) 14

E) 21

26. Periyodik cetvelin ayn periyodunda bulunan X ve

Y elementlerinin oluturduu kararl bileiin forml XY3 olup polardr.
Ynin ekirdek yk 17 olduuna gre, Xin

23. 9F, 8O ve 1H atomlarndan oluan OF2, O2 ve F2

moleklleri verilen;

I.

A) 1A

27. I.

B) 3A

C) 5A

D) 6A

E) 7A

HCN

II. O = O
III. F F

II. H2O2

III. C2H2

Yukarda verilen bileiklerin hangilerinde,

elektron nokta emalarndan hangileri doru-

hem apolar kovalent hem de polar kovalent

dur?

ba bulunur? (1H, 6C, 7N, 8O)

F F

grubu hangisidir?

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

232

C) I ve III

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ETKLEMLER

TEST 2 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

1.

Lewis
sembol

Kimyasal
tr

Lewis
forml

I.

N2

N N

II.

O2

O O

III.

CO2

O C O

4.

Aada verilen kimyasal trlerden hangisindeki etkileim tr yanl olarak verilmitir?

Kimyasal trler

Etkileim tr

A) I2 CCl4

ndklenmi dipol
ndklenmi dipol

B) CO2 H2S

Dipoldipol

C) H2O H2O

Hidrojen ba

Yukarda Lewis sembolleri verilen elementlerin

D) Na H2O

yondipol

oluturduu kimyasal trler iin Lewis formlleri

E) HCl CCl4

Dipolndklenmi dipol

verilmitir.
Bunlardan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) Yalnz III
5.

F,

17

Cl,

35

Br,

53

I elementlerinin oluturduu

MgF2, NaCl, NaF, KBr, KI bileiklerinin ayn

koullardaki erime noktalarnn bykten k-

He, OH, N2, Na+ kimyasal trlerin srasyla

snflandrlmas aadakilerden hangisinde
doru olarak verilmitir?

ESEN YAYINLARI

2.

e doru sralan nedir?

(12Mg,

11

Na,

19

K)

A) MgF2, NaF, NaCl, KBr, KI

A) yon, radikal, molekl, atom

B) KBr, NaF, NaCl, KI, MgF2

B) Atom, molekl, iyon, radikal

C) MgF2, KBr, NaF, NaCl, KI

C) Atom, radikal, molekl, iyon

D) KI, KBr, NaCl, NaF, MgF2

D) Molekl, radikal, iyon, atom

E) MgF2, KI, NaF, KBr, NaCl

E) Atom, molekl, radikal, iyon

6.

Na2O ve MgO bileikleri ile ilgili;

I.

3.

Aadakilerden hangisi kimyasal ba kavramna rnek deildir?

A) HCl de H ile Cl arasndaki balar.
B) Elmasta C atomlar arasndaki balar.
C) NaCl de Na+ ile Cl arasndaki balar.
D) Fe deki Fe atomlar arasndaki balar.
E) H2O deki H2O moleklleri arasndaki balar.

kiside iyonik bal bileiktir.

II. MgO nun kristal rg enerjisi daha fazladr.

III. Ayn basn altnda Na2O nun erime noktas
MgO nunkinden byktr.
yarglarndan hangileri dorudur?
(11Na, 8O,

12

Mg)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I, II ve III

C) Yalnz III

233

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

7.

8.

Aada verilen molekllerin oluumundan

11. HF, CH4, H2S moleklleri ayr ayr dnld-

hangisinde atomlar arasnda pp orbitalleri

nde aadaki kuvvetli veya zayf etkileim-

rtmesi dnda da rtme vardr?

lerden hangisi yoktur? (1H, 9F, 6C,

(7N, 8O, 6C, 9F)

A) Metalik ba

B) Dipoldipol kuvvetleri

C) Kovalent ba

D) London kuvvetleri

A) OF2

B) NF3

D) F2

E) N2

C) CF4

Ayn d basnta aada verilen metallerden

12. Aada Lewis yaps verilen taneciklerden

Al

B)

Mg
12

9.

20

Ca

C)

19

hangisi radikal deildir?

A)

E) 11Na

Element atomu

D)

Elektronegatiflii

Ca

1,0

Na

0,9

4,0

3,5

2,5

13.

Yukarda baz atomlarn elektronegatiflik deerleri verilmitir.

Buna gre, aada verilen maddelerden hangisindeki kovalent karakter en yksektir?
A) CaF2

B) OF2

D) SF2

E) NaF

ESEN YAYINLARI

D)

13

13

I.

zc

znen

C6H6

NH3

II. H2O

CH3CH2OH

III. CCl4

I2

B)

C)

E)

] Cl ]

I.

Forml X2Y3 tr.

II. Atomlar arasndaki gl etkileim iyoniktir.

III. Kat halde iken tanecikleri arasndaki etkileim dipoldipol kuvvetleridir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

C) SO2
14. I.

III.

II.

H
H

N
H

IV.

H
Yukarda verilen molekllerin hangilerinde

Yukarda verilen maddelerden hangileri birbiri iinde iyi znr?

kalc dipol yoktur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve II

E) II ve III

D) II ve III

E) III ve IV

234

H
C H
H

X ile 16Y nin oluturduu kararl bileik iin;

H
10.

S)

E) Hidrojen ba

hangisinin erime noktas en yksektir?

A)

16

C) Yalnz III

C) I ve IV

ETKLEMLER

1.

I.

TEST 5 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

5.

CH4te; C ve H atomlar aras

II. MgCI2de; Mg

+2

ve CI iyonlar aras

I.

III. C2H4te; C2H4 moleklleri aras

Yukarda verilen ekim kuvvetlerinden hangileri kimyasal ba tanmna uyar?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

Madde

Kimyasal ba tr

O2

Polar kovalent

II. CO2

Polar kovalent

III. Na2O

yonik

Yukardaki maddelerin karlarnda verilen

C) Yalnz III

ierdikleri kimyasal ba trlerinden hangileri

E) I, II ve III

dorudur? (6C, 8O,

2.

11

Na)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

X, Y ve Z atomlar 7A grubundadr.
Xin elektronegatiflii en yksektir.
Ynin atom yarap en byktr.

Buna gre, sv fazdaki X2 , Y2 ve Z2nin kayB) X2>Z2>Y2

D) Y2>X2>Z2

E) Z2>X2>Y2

C) Y2>Z2>X2

O X
X

Elektron nokta gsterimi yukarda verilen

X elementi 1H ile XH3 bileiini oluturmaktadr.

XH3 moleklndeki kimyasal balar polar kova-

molekldeki X ile ilgili;

ESEN YAYINLARI

3.

A) X2>Y2>Z2

6.

nama noktalar arasndaki iliki nasldr?

I.

Hidrojendir.

II. 7A grubundadr.
III. Ametaldir.

lenttir.

ifadelerinden hangileri yanltr? (8O)

XH3 moleklleri polardr.

Yukarda verilen bilgilere gre, X elementinin
atom numaras aadakilerden hangisi olabi-

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

lir?
D) 9

E) 5
7.

4.

XY2 moleklnn geometrik ekli dorusaldr.

I.

FNF

F

C) 11

B) 13

A) 15

Y atomunun elektron diziliinin son terimi 2p5tir.

II. H C C H

Buna gre, XY2 molekl iin;

III. H O H

I.

Polardr.

II. Merkez atomunun s orbitalleri rtmeye

katlmtr.
III. Merkez atomunda oktet boluu vardr.

Yukarda baz molekllerin elektron nokta formlleri verilmitir.

Bunlardan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

(1H, 6C, 7N, 8O, 9F)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

C) I ve II

241

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

8.

I.

11. 5B, 6C ve 7N elementleri ile ilgili;

NH3

II. N2

I.

III. Na3N

A) I > II > III

B) III > I > II

D) II > I > III

C) II > III > I

11

H atomlar, 5B ile 6C atomlar apolar, 7N ato-

mu ile polar molekl oluturur.

Yukardaki maddelerin kaynama noktalar arasndaki iliki nasldr? (1H, 7N,

II. Oktet kuralna gre, atomlar en fazla ba ya-

Na)

pan 6Cdir.

C) III > II > I

III. 1H ile 7Nnin oluturduu bileiin youn fazda

moleklleri arasnda hidrojen ba bulunur.
yarglarndan hangileri dorudur?

9.

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

12. X ve Y elementlerinin kararl iyonlar XY3 bile-

XO2 molekl 4 polar kovalent ba iermektedir.

iini oluturduuna gre:

Buna gre, XO2 molekl ile ilgili;

I.

A) Yalnz I

I.

Merkez atomunun deerlik elektron says

Geometrik ekli ekenar gen veya gen

piramit olabilir.

6dr.

II. X, 3A veya 5A grubu elementi olabilir.

III. X metal, Y ametaldir.

III. Geometrik yaps dorusaldr.

yarglarndan hangileri dorudur?

yarglarndan hangileri yanltr? (8O)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

II. Apolardr.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

13. X2 moleklnn elektron nokta gsterimi,

X

X eklindedir.

Buna gre, X elementi ile ilgili;

I.

Metaldir.
H ile XH3 kovalent bileiini oluturur.

10. Polar moleklleri olan maddeler polar zcde,

II.

moleklleri apolar olan maddeler apolar zc-

III.

de daha iyi znr.

yarglarndan hangileri dorudur?

Buna gre;

A) Yalnz I
D) I ve II

madde

I.

zc

CH3OH

H2O

II. CH4

H2O

III. NH3

H2O

maddelerinden hangileri karlarnda belirtilen zcde iyi znmesi beklenir?

(1H, 6C, 7N, 8O)

12

Mg ile Mg3X2 iyonik bileiini oluturur.

B) Yalnz II
E) II ve III

C) Yalnz III

14. O2 moleklnn;
I.

Apolar kovalent ba says

II. Kutuplanabilirlii
III. Ortaklanmam elektron ifti says
niceliklerinden hangileri, N2 moleklnnkinden azdr? (7N, 8O)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

242

C) Yalnz III

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) Yalnz III

Kimyasal Trler Aras Etkileimler

15. X elementi oksijen ile XO ve X2O bileiklerini

18.

oluturuyor. XO ve X2O bileikleri elektrii kat

iken iletmiyor, sv iken iletiyor.
Buna gre, X elementi iin;
I.

I.

HCI

Polar kovalent

Hidrojen ba

II.

CI2

Apolar kovalent

London
kuvvetleri

Polar ve apolar
kovalent

London
kuvvetleri

F ile kovalent bal bileik oluturur.

III. C2H4

II. Kat ve sv iken elektrii iletir.

III. Youn fazda atomlarn bir arada tutan kuvvet

Yukarda verilen youn fazdaki maddelerin

metalik badr.

molekl iinde ve molekller arasnda bulu-

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) II ve III

E) I, II ve III

nan balardan hangileri dorudur?

C) I ve II

yarglarndan hangileri dorudur? (1H, 6C)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

II. Moleklleri arasnda yalnz London kuvvetleri

III. Molekl ii balarnn tm polar kovalenttir.

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

nun yarap kldke erime noktas ykselir.

C atomlarnn tm drder ba yapmtr.

vardr.

A) Yalnz I

19. yonik katlarda; katyonun yk arttka ve katyo-

16. Halkal yapda olmayan C4H8 molekl ile ilgili;

I.

Madde
Molekl ii
Molekller aras

Buna gre, aadaki bileiklerin ayn basntaki erime noktalar ile ilgili;
I.

NaCI > KCI

II. GaCI3 > LiCI

III. CaCI2 > KCI
yarglarndan hangileri kesinlikle dorudur?
(3Li,

11

Na,

19

K,

20

Ca,

31

Ga)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

17. London kuvvetleri ile ilgili;

I.

Yalnz youn fazdaki apolar molekller ve

soygaz atomlar arasnda oluan kuvvetlerdir.

20. I. yonik

II. Kovalent baa gre daha zayf kuvvettir.

II. Metalik

III. Molekl ktlesi ve molekllerin deme yzeyi

III. Molekler
Yukardaki katlardan hangileri hem kat, hem

arttka, bu kuvvetleri artar.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

de sv halde elektrii iyi iletir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

243

4.
NTE

MADDENN HALLER
1. BLM : GAZLARIN GENEL ZELLKLER
2. BLM : GAZ KANUNLARI
3. BLM : GAZ KARIIMLARI
4. BLM : GEREK GAZLAR
5. BLM : SIVILARIN ZELLKLER
6. BLM : HAL DEMLER
7. BLM : AMORF VE KRSTAL KATILAR

Atmosfer, yerekimi ile yer yzeyinin zerinde tutulan ok deerli bir gaz tabakasdr. 300 km kalnlnda olmasna ramen, yer
yznn byklne gre ok incedir. Bu ince narin tabaka hayatmz iin ok nemli olup, bizi zararl nlardan korurken, oksijen, azot,
karbondioksit ve su gibi hayatmz iin gerekli olan kimyasal maddeleri kapsamaktadr.
Gazlar sadece atmosferde karlatmz gazlar deildir. NK da on bir element, gaz halindedir. Tek atomlu olan alt soygaz hari, dier
btn gazlar molekler yapdadr. Pek ok dk molekl arlkl organik bileik, oda scaklnda gaz halindedir. Bunlar arasnda doal
gazlardaki CH4, C3H8, ev yakt olarak kullunlan C4H10 saylabilir. Hemen hemen btn gazlar, dk mol ktlesine sahiptir ve aslnda,
sadece kk mol ktleli molekller, oda artlarnda birbirinden bamsz olabilir.

GAZLARIN GENEL ZELLKLER

1. GAZLARIN ORTAK ZELLKLER
2. GAZLARIN KNETK TEORS
3. GAZLARIN YAYILMASI

Gazlar bulunduklar kabn hacmini ve eklini alrlar; kolayca

sktrlabilirler; tamamen kartrlabilirler; sv ve katlara gre
daha dk younluklara sahiptirler. Bir gazn basn ve scaklk
gibi mikroskobik zellikleri, molekllerin kinetik hareketleri ile
ilikilendirilebilir. Gazlarn kinetik kuram molekllerin ideal, molekl saysnn ok fazla ve hareketlerinin tamamen geliigzel
olduunu varsayar.
Gazlarn tamam aadaki fiziksel zelliklere sahiptirler:
Bulunduklar kaplarn hacim ve eklini alrlar.
Maddenin en sktrlabilir halidir.
Ayn kaba konulduunda tamamen karrlar.
Sv ve katlardan daha dk younlua sahiptirler.

1. BLM

Maddenin Halleri

GAZLARIN GENEL ZELLKLER

Doadaki maddeler gaz, sv veya kat halde bu-

Belli hacmi ve ekilleri yoktur. inde bulunduklar

lunurlar. Gaz ve sv haldeki maddeler akkan olduu

kabn hacmini ve eklini alrlar.

halde kat maddeler akkan deildir. Bulunduu hac-

Taneciklerin toplanmasndan oluan z hacimleri

mi doldurabilen ve bastrlarak hacmi byk lde

serbest dolaabildikleri toplam hacmi yannda sfr

kltlebilen akkanlara GAZ denir. Belli bir ekli

saylabilir.

olmayan, ancak belli bir hacmi olan, bastrlarak hac-

Tanecikler arasndaki ekim kuvvetleri kktr.

mi kltlemeyen ve bulunduu kabn eklini alan

akkanlara SIVI denir. Gazlar sktrlabilen, svlar

Gazlarn tanecikleri srekli hareket halindedir. Tit-

ise sktrlamayan akkanlardr. KATIlar akkan

reim, dnme ve teleme hareketi yaparlar.

olmayan, bastrldnda hacmi hemen hemen deiBirbirine her oranda ve homojen olarak karrlar.

meyen, sert ve krlabilen maddelerdir.

Gazlarn oluturduu karmlar homojen olduu

Gazlar oluturan tanecikler arasndaki ekme

iin zeltidir.

sndaki ekme kuvvetlerinden ok daha kktr.

Katlarn tanecikleri teleme hareketi yapmaz. Sv ve
gazlarn tanecikleri teleme hareketi yapar.
Basn ve scakla bal olarak gaz tanecikleri

ESEN YAYINLARI

kuvvetleri, sv ve katlar oluturan tanecikler araBulunduklar kabn her yerine ayn basnc yaparlar.
Kolaylkla sktrlabilen akkan maddelerdir.
Saydamdrlar.

arasndaki itme ve ekme kuvvetleri deiir. Taneciklerin serbeste dolaabildii gaz hacmi yannda bir de

Bolukta ve dier gazlarn arasnda yaylabilirler.

kendi z hacmi vardr. Bundan dolay gazlarn zellik-

Gazlar scaklk karsnda, kat ve svlara gre

lerini incelemek olduka gtr. Yine de gazlarn baz

genel zelliklerini hatrlatalm.

daha hzl genleirler. Scaklkta genleme katsays gazlar iin ayrt edici zellik deildir. Gazlarn
scaklkla genleme katsaylar eittir.

Maddenin en dzensiz halidir. Gaz kelimesi Yu-

Gazlarn z ktlesi, kat ve svlarn z ktlesinden

nancada kaos anlamna gelir.

kktr. Gazlarn z ktlesi, basn ve scaklk

koullarna gre deiir.

Maddenin en yksek enerjili halidir. Bir gazn

Gaz halinde bulunan btn maddelerin tanecikleri

moleklleri birbirinden ok uzaktr ve geliigzel

molekl olarak bilinir. Gaz halinde soy gazlar ve

hareket halinde bulunurlar. Bir gazn scakl ne

metaller tek atomlu, dier ametaller ve ametallerin

kadar ykselirse, molekllerin ortalama hzlar da

oluturduu bileikler en az iki atomlu molekller

o kadar artar.

halinde bulunurlar.

255

Maddenin Halleri

1.

Gazlar bulunduklar kabn temas ettikleri her

GAZLARIN ORTAK ZELLKLER

Gazlarn fiziksel zelliklerini belirleyen ve birbiri-

noktasna ayn basnc yaparlar. Bu gaz oluturan

ni dorudan etkileyen zelliklerine temel veya ortak

tanecikler her yne hareket ettii iin, bulunduklar

zellik denir. Gazlarn 4 temel zellii vardr.

kabn yzeylerine arparlar ve bu arpmada her ta-

1.

Gazn basnc

2.

Gazn scakl

3.

Gazn miktar

4.

Gazn hacmi

necik yzeye kuvvet uygular.

Gaz basnc, birim zamannda birim yzeye arpan taneciklerin uyguladklar kuvvetlerin toplamdr.
Bundan dolay arpmann iddetine ve arpmann

1. Gazn Basnc

saysna baldr.

Basn, birim yzeye etki eden kuvvet olarak

Tanecik hz ve ktlesine bal olarak yzeye

tanmlanr. Gaz moleklleri dzensiz hareketleriyle

arptnda, gaz basnc arpma iddetinin oluturdu-

yaylrken iinde bulunduu kabn eperlerine arpar-

u kuvvete baldr.

lar ve bu arpmalar sonucunda bir kuvvet uygulanr.

Gaz basnc, birim zamanda birim yzeye tane-

dan engellenmezse gazlar yksek basnl bir yerden

ciklerin arpma saysnn oluturduu kuvvete bal-

dk basnl bir yere doru akar. Otomobil lastiin-

dr. Bundan dolay;

deki basn d basntan yksektir. Otomobil lastii

delinirse, lastiin deliinden dar doru hava kaar.
Katlar arlklar nedeniyle zerinde bulunduklar yzeye basn yaparlar. Katlar tabana basn

ESEN YAYINLARI

Aslnda, basn ktlenin ak ynn belirler. Dar-

Gaz oluturan taneciklerin birim zamanda birim

yzeye yaptklar arpmada, arpma saysnn ve
arpma iddetlerinin oluturduu kuvvetlerin toplam
gazn basncn oluturur.

yapar.
P=

m.g
S

P = Katnn tabana uygulad basn

m = Katnn ktlesi
S = Tabann alan
Svlar arlklar nedeniyle tabana ve yan yzeylere basn yapar.
P=d.h.g
g = yer ekimi ivmesi

Svlarn basnc, svnn z ktlesi ve yksekliine baldr.

Svlarn basnc kabn ekline bal deildir.
Gazlarn basnc, svlarn basnc yardmyla llr.
256

Maddenin Halleri

a) Basn Birimleri

Ak hava basnc barometre ile llr. Uzun bir

Basn birimleri, kuvvet ve alan birimlerinden ya-

deney tp cva ile doldurup daha sonra cva dolu bir

rarlanlarak belirlenir. Basn, birim yzeye dik kuvvet

kap ierisinde ters evrilerek koymak, barometreyi

olduuna gre basn birimleri;

oluturur. Bir sre sonra deney tpndeki cvann bir

ksm kap ierisine baslr ve deney tp belli bir sevi-

F
S
F
P=
S
F
P=
S

P=

F
S
kg
P=
m.s2
P=

yeye kadar cva ile dolu kalr.

g
g / cm2
cm2
kg
P=
kg / cm2
cm2
Newton
P=
N / m2
m2
N
kg.m / s2
P= 2
P=
m2
m
P=

Ak hava basnc tp ierisindeki cvann ktle

basncn dengelemektedir.
cva

boluk

P = Pascal
76 cm

Gazlarn basnc svlarn basnc yardmyla lok cvann ykseklii cinsinden ifade edilir. En ok
kullanlan basn birimleri;

mm Hg, cm Hg, atm,......

ESEN YAYINLARI

lr. Bundan dolay gazlarn basncnn birimi daha

Barometre yapm

Ak hava basnc genellikle Po, Patm, Phava ....

eklinde gsterilir.

1 mm Hg basnc = 1 mm yksekliindeki cva

boluk

stununun yapt basnca denk basntr.

760 mm Hg = 76 cm Hg = 1 atm

b) Gaz Basncnn llmesi

Atmosfer Basncnn llmesi
Dnyamz yaklak 800 km kalnlnda bir hava

Hg

Ph = Pcva

tabakas ile sarldr. Atmosfer denilen bu hava tabakas canllarn yaamnda byk bir neme sahiptir.
Hava bir maddedir. Belirli bir ktlesi vardr. Bundan dolay bir hava basnc mevcuttur. Havas boaltlm kapal bir konserve kutusunun ezilmesi hava
basncnn varln ispat eder.

Ph = h cm Hg
Barometreyi bularak, ak hava basncn ilk len Evangelista Toricellidir.
Gaz basnlar lmndeki dzeneklerde kullanlan en uygun sv z ktlesi en yksek olan cvadr.
257

Maddenin Halleri

Cam borudaki sv ykseklii svnn z ktlesine

Ak Ulu Manometre

bal olarak deiir. Cva yerine su kullanlrsa,

Bir ucu ak havaya a-

atmosfer
musluk

lan, dier ucu lm yaplan

Psu = Pcva

gazn bulunduu kaba bal

hsu . dsu = hcva . dcva

olan U eklindeki bir tpten

ibarettir. Cva seviyeleri fark

hsu.1g/cm = 76 cm . 13,6 g/cm

ile beraber ak hava basnc

hsu = 1033,6 cm

da gz nne alnr. U boru-

basn
fark

cva

sundaki cva seviyeleri ya eit

ya sol kolda yada sa kolda ykselir. ekilde verilen

manometrede ak hava basnc, gazn basncndan
Gaz Basncnn llmesi

fazladr. Bundan dolay cva solda ykselmitir.

olasla gre izilecek olursa, aadaki ekiller or-

Kapal kaplardaki gazlarn basnc manometre

taya kar.

ile llr. Manometreler, barometreler rnek alnarak yaplmtr. Cval ve mekanik manometreler
bulunmaktadr.

manometre vardr.

Kapal Ulu Manometre

Bir ucu kapal U eklinde bir tpten ibarettir. Tpn ierisinde herhangi bir sv, zellikle cva bulunur.

gaz
ESEN YAYINLARI

Manometre U eklinde cam borudur. ki eit

gaz

gaz

U borusunun kollarndaki cva seviyeleri eit ise

(a); gazn basnc ak hava basncna eittir.

Dier ucuna basnc

llecek olan gazn bu-

boluk
musluk

Sol kolda cva seviyesi daha yksek ise (b); ga-

lunduu kap balanr.

ekildeki manometrenin
cam balonunda bulunan

Pgaz = Phava

zn basnc, ak hava basncndan daha dktr.

gaz
basnc

Pgaz < Phava

gazn basnc U borusundaki cva seviyeleri

arasndaki farka eittir.

cva

Pgaz = h cm Hg

Pgaz = Phava h
Sa kolda cva seviyesi daha yksek ise (c);
gazn basnc ak hava basncndan daha yksektir.
Pgaz > Phava

Gazn uyguland basn h yksekliindeki cvann uygulad basnc dengeler.

258

Pgaz = Phava + h

Maddenin Halleri

ZM

RNEK
Phava=76cmHg

1.kap
2.kap

X gaz

Y gaz
14cm
16cm

cva

Yukarda verilen dzenein 1.kabnda X gaz, 2. kabnda ise Y gaz bulunuyor.

Ak hava basnc 76 cm Hg olduuna gre, X gaznn basnc ka cm Hg dir?
A) 46

B) 62

C) 74

D) 106

E) 116

ESEN YAYINLARI

ZM

2.

Gazn Scakl
Is, bir maddenin taneciklerinin kinetik ve potan-

siyel enerjilerinin toplamdr. Soutulan bir sistemin

enerjisinin azaldn, stlan bir sistemin enerjisinin
arttn biliyoruz. Scaklk bir maddenin s derecesinin bir lsdr. Birbirleri ile temas ettirilen biri scak,
dieri souk iki maddeden scak olann souduu,
souk olann snd bilinmektedir. Bu olay s enerjisinin scak maddeden souk maddeye aktn akRNEK

Phava=74cmHg

Yandaki verilen ak ulu

bulunuyor.

scaklktaki yerden, dk scaklktaki yere akar.

su

manometrede cva ve su

Scaklk llmesinde kullanlan alete termomet-

X gaz
68cm

Ak hava basnc 74 cm
Hg olduuna gre, X gaz-

re denir. Termometreler santigrat (C) Fahrenhayt

(F) ve Reomr (R) olmak zere deiik ekilde

8cm

nn basnc ka cm Hg dir?

lar. Scaklk snn ak ynn belli eder. Is yksek

a
cva

taksimatlandrlr. Reomr bugn artk kullanlmyor.

Saf suyun donma noktasn 0 kaynama noktasn
100 kabul eden ve arasn 100 eit paraya blen s-

A) 66

B) 69

C) 71

D) 79

E) 82

cak birimine santigrat denir.

259

Maddenin Halleri

Saf suyun donma noktasn 32 ve kaynama nok-

RNEK

tasn 212 kabul eden ve arasn 180 eit paraya

Kapal bir kapta 1,505.1024 CO molekl bulunmak-

blen scaklk birimine Fahrenhayt denir.

F =

tadr.

9
t (C) + 32
5

CO gaznn mol says katr?

(Avogadro says = 6, 02.1023)
A) 0,125

Gazlarn, scaklklar azaltldnda hzlar da

B) 0,25

C) 0,40

D) 2,50

E) 5,0

azalr. Deneyler, her 1C lik scaklk dnde gazn

ZM

enerjisinin de 1/273 kat azaldn gsteriyor. Teorik

olarak 273 Cye ulaldnda taneciklerin titreim,
dnme ve teleme hareketleri durur, kinetik enerjisi
sfr olur. Ulalabilecek en dk scaklk olan bu scaklk deerine mutlak sfr veya sfr Kelvin denir.
Kelvin scaklk birimine ise mutlak scaklk denir.

ESEN YAYINLARI

T(K) = t(C) + 273

3.

Gazn Miktar
Gazlarda madde miktar mol says olarak akla-

nr. Baz durumlarda miktar tanecik says, ktle veya

hacim olarak verilebilir. ncelemeler mol says olarak
yapldndan verilen dier birimler mol saysna evrilir. Ktle hacim veya tanecik saysnn mol saysna
evrilmesinde aadaki formller kullanlr.
Gazn miktar tanecik says olarak verilmise;
Mol says =

Tanecik says
Avogadro says

n=

N
NA

n : Mol says
N:

Tanecik says

NA: Avogadro says

Verilen tanecik saysn mol saysna evirmek
iin orantdan da yararlanlabilir.

260

RNEK
9,6 gram N2H4 gaz iin,
I.

0,03 moldr.

II.

8,4 gram azot ierir.

III. 1,806.1023 molekl ierir.

ifadelerinden hangileri dorudur?
(N = 14, H = 1, Avogadro says = 6,02.1023)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

Maddenin Halleri

ZM

Bir maddenin bir mol gramnn kaplad hacme molar hacim denir.
Gazlarn molar hacmi basn ve scakla baldr.
Scakln 0C ve basncnn 1 atm olduu koullarda tm gazlarn molar hacmi 22,4 litredir.
Scakln 25C ve basncn 1 atm olduu
koullarda tm gazlarn molar hacimleri 24,5
litredir.

RNEK

Gazn miktar NKda hacim olarak verilmise;

Mol says =

4.

Hacim
22, 4

n=

V
22, 4

Gazn Hacmi

ESEN YAYINLARI

33 gram N2O gaz iin;

I.

0,5 moldr.

II.

NKda 16,8 litredir.

III.

3
N molekl ierir.
4 A

yarglarndan hangileri dorudur?

(N = 14, O = 16, Avogadro says = NA)
A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

Bir maddenin uzayda kaplad yere hacim denir.

Kat ve svlardan farkl olarak gazlar, konul-

ZM

duklar kab tmyle doldururlar. Bir gazn hacmi,

cinsinden bamsz olarak bulunduu kabn hacmi
demektir. 80 litrelik bir kapta X gaz bulunuyorsa, X
gaznn hacmi 80 litredir. Bu kaptan 20 litre gaz rnei alnrsa kapta kalan gazn hacmi yine 80 litre olur.
Ancak, basnc ve molekl says azalr.
Sabit hacimli kapta bulunan gazn hacmi kabn
hacmine eit olup sabit kalr. Miktar veya scakl
deitirildiinde basnc deiir.
Srtnmesiz pistonlu kapta bulunan gazn basnc sabit kalr. Gazn miktar veya scakl deitirildiinde hacim deiir. Hacim; scaklk, basn ve
miktarla deiir.
261

MADDENN HALLER

1.

ZML SORULAR I (OKULA YNELK SORULAR)

Phava=76cmHg

2.

Phava=76cmHg

X
gaz
Y
gaz

etil
alkol

su

15cm

34cm

X gaz

cva
II

2cm
cva

II

cva

ekilde verilen sistemde X gaznn basnc

Ak hava basncnn 1 atm olduu koullarda yu-

ka cm Hg ve I. manometrede h ka cmdir?

karda verilen sistem dengededir.

(dsu = 1 g/ml, dcva = 13,6 g/ml, dalkol = 0,8 g/ml)

PX(cm Hg)

A)
78

Buna gre, X ve Y gazlarnn basnc kaar

cm Hg dir?

h (cm)

54,4

PX

PY

79

27,2

C)

80

54,4

A)

60

75

D)

80

40,8

B)

92

75

E)

78

52,4

C)

60

107

D)

92

107

E)

82

75

ESEN YAYINLARI

B)

ZM
ZM

262

16cm

Maddenin Halleri

3.

ZM

Phava=1atm
Y gaz

X gaz

24cm

6cm

cva

Yukarda verilen dzenek, ak hava basncnn 1

atm olduu ortamda bulunuyor.
Buna gre, X ve Y gazlarnn basnc kaar
mm Hg olur?

A)

PX

94

B)

PY

100

940

1000

C)

940

900

D)

1000

950

E)

960

1000
ESEN YAYINLARI

ZM

5.
X gaz

Y gaz

30cm
12cm

Yukardaki manometre sisteminde kaplarda

bulunan X ve Y gazlarnn basnc ve ak
4.

bo

Ph

bo

havann basnc aadakilerden hangisinde

doru karlatrlmtr?

X gaz

72cm

14cm

A) PX > PH > PY

B) PX > PY > PH

C) PY > PH > PX

D) PY > PX > PH

D) PH > PY > PX
cva

cva

ZM

Yukardaki barometre ve manometre sistemleri

ayn ortamda bulunuyor.
Buna gre; manometre sistemindeki h ykseklii ka cm dir?
A) 14

B) 28

C) 58

D) 72

E) 86
263

Maddenin Halleri

ekildeki sistemin bu-

8.

lunduu ortamda ak
B

hava basnc 1 atm dir.

X gaz

I.

etil

h1

X gaz

bulun-

ekilde verilen

III. A kabna cva ilave

cva

bilgilere gre, h

edilirse h1 artar.
yarglarndan

alkol

alkol

maktadr.

cva

cvann

zerinde bir miktar

gre,
h1 = h2 dir.

manometrenin

iin deki

h2

400 mm Hg olduuna

II. h1 = 36 cm dir.

bo

84cm

X gaznn basnc

I.

D basncn 75 cm
Hg olduu ortamda

4cm

6.

cva

II

ile gsterilen etil

hangileri

alkoln ykseklii ka mm dir?

dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

(dcva = 13,6 g/cm3, dalkol = 0,8 g/cm3)

C) Yalnz III

A) 50

B) 710

C) 800

D) 810

E) 850

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

7.
X gaz

Y gaz

9.

35cm

20cm

ekildeki manometY gaz

rede bulunan X gacva

znn

cva

basnc

0,5

X gaz

atm dir.
Buna gre, Y ga-

Ak hava basnc 75 cm Hg olduuna gre,

barometredeki h ykseklii ka cm dir?
A) 20

B) 35

C) 40

D) 55

znn basnc ka

16cm

mmHg dir?

E) 75

cva

ZM
A) 160
ZM

264

B) 220

C) 380

D) 540

E) 600

Maddenin Halleri

10.

ZM

Z
gaz

X
gaz
Y
gaz

15cm

80cm

30cm

cva

cva

ekildeki sistemde d basn 75 cm Hg olduuna gre, X, Y ve Z gazlarnn basnlar kaar cm dir?

A)

105

120

45

B)

40

120

105

C)

80

90

95

D)

40

90

30

E)

120

120

105

12. I. Bulunduklar kab doldururlar.

II. Scaklk deimedike molekllerin kinetik
enerjisi deimez.
III. Gaz basnc, birim yzeye arpan taneciklerin
arpma iddetine ve arpmann saysna baldr.
ESEN YAYINLARI

ZM

Gazlar iin yukarda verilen aklamalardan

hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

11. Yanda verilen manometrenin

bulunduu ortamda ak hava basnc 75 cm Hg, X gaznn basnc ise 95 cm Hg dir.

X gaz

Manometrede cva yerine

z ktlesi 0,8 g/cm

olan

alkol kullanlrsa, h ykcva

seklii ka cm olur?
(dcva = 13,6 g/cm3)
A) 152

B) 172

C) 240

D) 260

E) 340
265

MADDENN HALLER

ALITIRMALAR 1 (OKULA YNELK SORULAR

4.

1.

bo

Y gaz

X gaz

X gaz
78cm

25cm

30cm

cva

cva

gliserin

Ak hava basncnn 75 cm Hg olduu bir or-

II

ekildeki X gaz bulunan kaba bal olan mano-

tamda bulunan,

metrelerden I. de cva II.de gliserin bulunmaktadr.

a) Y gaznn basnc ka cm Hg dir?

Manometrenin bulunduu ortamda ak hava

b) X gaznn basnc ka cm Hg dir?

basnc 74 cm Hg olduuna gre, gliserin bulunan manometredeki h ykseklii ka cm dir?

(dcva = 13,6 g/cm3

2.
Y
gaz
X
gaz

dgliserin = 2,72 g/cm3)

5.
Y gaz

X gaz

16cm

A
18cm

cva
II

cva

ESEN YAYINLARI

X gaz
B

C
16cm

140mm

cva

cva

ekildeki I. manometrede bulunan X gaznn

basnc 72 cm Hg dir.
a) Y gaznn basnc ka cm Hg dir?

A ve C kaplarnda bulunan X gaznn hacmi, ba-

b) Ak hava basnc ka cm Hg dir?

snc ve scakl eittir.

D basn 74 cm Hg olduuna gre, X ve
Ynin basnc ka cm Hg dir?

3.
X gaz

6.

Y gaz

Z gaz

X gaz

18cm

Y gaz

50cm

68cm

cva

20cm

cva

alkol

II

cva

Sabit scaklkta ayn ortamda bulunan yukarda-

Z gaznn basnc 58 cm Hg dir.

ki sistemlerden birincisindeki X gaznn basnc

Buna gre, X ve Y gazlarnn basnc kaar cm

25 cm Hg olduuna gre, Y gaznn basnc ka

Hg dir? (dalkol = 0,8 g/cm3, dcva = 13,6 g/cm3)

cm Hgdir?
266

Maddenin Halleri

X gaznn bulundu-

bo

u manometre dzeneinde kollarn birinde cva, dierinde

alkol svs bulun-

10.
X gaz

X gaz

Y gaz

24cm

7.

cva

maktadr.
D basn 74 cm
alkol

cva olduuna g-

10cm

cva

tuzlu su

II

re, h ykseklii ka
zde kaplarda ve ayn ortamda bulunan X ve Y

cm dir?
3

gazlarnn basnlar eittir. I. manometrede cva,

(dcva = 13,6 g/cm , dalkol = 0,8 g/cm )

II. manometrede z ktlesi 1,36 g/cm3 olan KNO3

tuzu zeltisi bulunuyor.
D basn 76 cm Hg olduuna gre,

8.
X
gaz

1,2atm

Y
gaz

a) X gaznn basnc ka cm Hg dir?

b) II. Manometrede h ykseklii ka cm dir?

60mm
120mm

Hg
bo
T
gaz

Z
gaz

120mm

60mm

ESEN YAYINLARI

Hg

(dcva = 13,6 g/cm3)

11.
Hg

Hg

Y
gaz

bo
X gaz

Ak hava basncnn 1 atm olduu bir yerde,

ekilde gsterilen PX, PY, PZ ve PT basnlar

7h

3h

arasndaki iliki nedir?

9.
Y gaz

cva

II

Basn dengesi salanm ekildeki sistemde Y

X gaz

gaznn basnc 60 cm Hg dir.

36cm

44cm

Buna gre,
a) h ykseklii ka cm dir?
b) II. Manometrede cvann seviyeleri arasndaki

cva

fark ka cm dir?
c) X gaznn basnc ka cm dir?

Y gaznn basnc 66 cm Hg olduuna gre,

sistemin bulunduu ortamda ak hava basnc ka cm Hg dir?

267

Maddenin Halleri

12. ekildeki sistemde

14.

ak hava basnc

X
gaz

CH4
gaz

76 cm Hg dir.
Buna gre;

197cm

a) CH4 gaznn

cva

646cm

basnc ka atm
dir?

cva

b) h ykseklii ka

etil alkol

cva

cm dir?
ekilde verilen manometrenin sol kolunda cva,
sa kolunda ise etil alkol kullanlm ve iinde etil
alkol bulunan barometreye balanmtr.
Sistemin bulunduu ortamda ak hava basnc 74 cm Hg olduuna gre;
a) X gaznn basnc ka cm Hg dir?
b) h ykseklii ka cm dir?
(dcva = 13,6 g/cm3, dalkol = 0,8 g/cm3)
Y gaz

12cm

X gaz

14cm

ekildeki sistemin bulunduu yerde ak hava

basnc 74 cm Hg dir. Buna gre;
a) X gaznn basnc ka cm Hg dir?
b) Y gaznn basnc ka cm Hg dir?

268

ESEN YAYINLARI

13.

Maddenin Halleri

2.

GAZLARIN KNETK TEORS

RNEK
Aada verilen gazlardan hangisinin davran,

Gazlarn hacmi, iinde bulunduklar kabn hac-

ideal gaz davranna en yakndr?

mine eittir. Moleklleri arasndaki boluklarn yann-

(H2 = 2, O2 = 32, He = 4)

da, molekllerin kendi hacimleri dikkate alnmayabilir.

A) NKda H2 gaz

Gazlarn moleklleri arasnda az da olsa belli bir e-

B) 2 atm basn ve 127Cde H2 gaz

kim kuvveti vardr.

C) 1 atm basn ve 27Cde O2 gaz

Molekller arasndaki ekim kuvvetlerinin s-

D) 1 atm basn ve 127Cde He gaz

fr kabul edildii ve molekllerin kendi hacimleri-

E) 1 atm basn ve 127Cde H2 gaz

nin dikkate alnmad bir gaza, ideal gaz denir.

ZM

deal gaz, gerek deildir. Byle bir gaz yoktur.

Gazlarn davran scaklk ve basnla deiir. Dk scaklk ve yksek basn koullarndaki gaz svlamaya yaklar. nk molekllerin kinetik enerjisi azalr. Molekller arasndaki ekim nem kazanr. Bu koullardaki gaz ideallikten uzaklar ve gerek gaz adn alr.

nan gaz molekllerinin kinetik enerjisi yksektir. Molekller aras ekim kktr. Bir gaz bu koullarda
ideal gaz davran gsterir.
Bu gazn younlama noktas veya dier bir ifadeyle sv halinin kaynama noktas, molekller arasndaki ekim tarafndan belirlenir. Molekller arasndaki
ekim az ise kaynama noktas dktr. Bu maddenin gaz hali, kaynama noktas yksek olan maddenin
gaz halinden daha fazla ideal zellik gsterir.
Ayn scaklk ve ayn basn koulunda farkl

ESEN YAYINLARI

Yksek scaklk ve dk basn koulunda bulu-

Ayn koullarda moleklleri arasndaki

ekim kuvveti en az olan en ideal davran
gsterir. Molekller arasndaki ekim kuvveti,
ifadesini younlama (sv halinin kaynama
noktas) noktasnda gsterir. Younlama
noktas kk olan gazn moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri zayftr. Bundan dolay
younlama noktas en dk olann davranlar ideal gaz davranna en yakn olur.

gazlarn davranlarnn ideal olmas karlatrlyorsa, molekller arasndaki ekim kuvvetlerine gre karlatrlr. Molekller arasndaki ekim kuvvet-

RNEK

leri, molekllerin polarl, molekl ktlesi ve ba t-

Sv amonyak 33C de, sv kkrt dioksit 10C de

rne baldr. Molekller arasndaki ekim kuvvetle-

kaynar.

rinin karlatrlmas, molekl ktlelerinin ve youn-

Buna gre, aadaki gaz rneklerinden hangisi,

lama noktalarnn karlatrlmas ile mmkn olur.

25C scaklkta ideal gaza en yakn davranr?

Ayn koullarda molekl ktlesi en kk

olann molekller arasndaki Van der Waals
ekim kuvveti dk olur. Davranlar ise ideal gaz davranna en yakn olur.

A) 1 atm basnta NH3

B) 0,5 atm basnta NH3
C) 1 atm basnta SO2
D) 0,5 atm basnta SO2
E) 2 atm basnta NH3
269

Maddenin Halleri

ZM

arpmalar sonucunda molekller arasnda

enerji alverii olur. Ancak, molekller arasnda esnek arpma olduundan enerji kayb olmaz. Dolaysyla molekllerin ortalama hz deimez. Hareket
sreklilik gsterir.
2. Gaz moleklleri sonsuz kk boyutludur.
Bir miktar gazn iinde ok byk sayda molekl vardr. Ancak molekllerin hacimleri toplam kap hacmi
yannda nemsenmeyecek kadar kktr. Gaz moleklleri noktasal tanecikler gibidir.
3. Molekller aras ekim kuvveti nemsenEn dk basn ve en yksek scaklk

meyecek kadar kktr. Molekller birbirinden ba-

koulunda, gerek gazlarn davranlar ideal

msz olarak davranrlar. Gazlar bulunduklar kab

gaz davranna en yakn olur.

tmyle doldurur. Her blgeye homojen dalr. Bundan dolay iinde bulunduklar kabn her noktasna
eit basn yaparlar. Her oranda karrlar ve kolayca

RNEK

yaylma gsterirler.

Aadakilerden hangisinde verilen gerek gazn

4. Bir gazn moleklleri dorusal hareket eder.

koullar, ideal gaznkine en uygun olur?

A)
B)

0,1

273 K

C)

0,5

0 C

D)

0,5

27 C

E)

300 K

ZM

arpma sonucu ynleri deiir. arpmalar araESEN YAYINLARI

Scaklk

273C

Basn

0,1

snda bir molekln ald ortalama uzakla, serbest

yol denir.
5. Belli koullarda bir gazda bulunan molekller,
farkl hz ve farkl kinetik enerjiye sahiptir. Bundan dolay molekllerin ortalama hz ve molekllerin ortalama kinetik enerjisi kullanlr.
Bir gazn molekllerinin ortalama kinetik enerjisi sadece scaklkla deiir. Molekllerin ortalama
kinetik enerjisi mutlak scaklkla doru orantldr. ki
farkl gazn mutlak scakl eitse, molekllerin ortalama kinetik enerjileri de eittir.
TA = TB ise KEA = KEB dir.

deal gazlarn davranlarn kuramsal bir model olarak aklayan teoriye gazlarn kinetik teorisi denir.

Ayn koullarda molekllerin ortalama hz ()

molekl ktlesinin karekk ile ters orantldr.
ja

Bu teoriye gre,
1. Bir gaz, srekli olarak rastgele hareket ha-

1
mA

= molekllerin ortalama hz

linde olan molekllerden oluur. Molekller ok

mA = Mol ktlesi

hzl, dzensiz, ama srekli hareket eder. Gaz mo-

Bir gazn molekllerinin ortalama hz () mut-

leklleri dorusal hareket eder. arpmalar sonucu

molekllerin ynleri deiir.
270

lak scakln karekk ile doru orantldr.

ja T

Maddenin Halleri

Ayn scaklkta molekl ktlesi kk olan gaz-

ortalama
KE

lar daha hzl yaylr. Gazlarn molekl ktlesi bydke hz azalr. Ayn scaklkta olan farkl gazlarn yaylma hzlar, molekl ktlelerinin karekk
ile ters orantldr.
scaklk
(K)

jx a

1
M Ax

Ayn scaklkta bulunan farkl iki gazn moleklle-

ortalama
KE

rinin ortalama kinetik enerjileri eittir.

1
1
M A $ j2A = M B $ j2B
2
2

TA = TB

Bu formlden hareketle,

scaklk
(C)

jA
=
jB

A noktas;

MB
MA

(T eit)

Graham Difzyon yasasn ifade eden forml el-

Sfr Kelvindir.

de edilir. Graham difzyon yasasna gre; farkl gaz-

ESEN YAYINLARI

Mutlak sfrdr.

273Cdir.
mol yzdesi
T1

larn yaylma hzlarnn oran mol ktlelerinin orannn karekk ile ters orantldr.
Ayn scaklk ve basn koullarnda, ayn say-

T2

da molekller ayn hacmi kaplayacandan mol ktlesi yerine z ktle kullanlabilir.

jA
=
jB

dB
dA

(P ve T eit)

molekl hz

Gaz molekllerinin kapal bir kaptan kk bir

T1<T2 dir. Scaklk arttka molekllerin ortalama kinetik enerjisi ve molekllerin ortalama hz artar.

delik araclyla dar geileri olayna efzyon denir.

Difzyon iin geerli olan formller efzyon iin

3.

GAZLARIN YAYILMASI (DFZYONU)

de geerlidir. Gazlarn efzyon srasnda bir kab bo-

Bir gazn havada veya baka bir gaz iinde

altrken harcadklar zaman ile efzyon hzlar ters

dalmasna gazlarn yaylmas veya gazlarn di-

orantldr.

fzyonu denir.
Odann bir yerinde dklen kolonya kokusunun
odann her yerine dal, gazlarn yaylmasna bir

j1 t 2
(P ve T eit)
=
j2 t 1
t = geen zaman

rnektir.
271

Maddenin Halleri

RNEK 4

RNEK 5

X gaznn mol ktlesi 4 gramdr.

X ve Y gazlarn ayn scaklktaki difzyon hzlarnn oran

B) 32

C) 16

90cm

jX
= 4 dir.
jY

D) 8

SO2

ekildeki kaplarda bulunan CH4 ve SO2 gazlarnn s-

Buna gre 0,5 mol Y gaz ka gramdr?

A) 64

CH4

caklklar ve basnlar eittir. A ile B arasnda buluE) 4

nan cam boruda hava bulunmaktadr. M ve N vanalar ayn anda alyor.

CH4 ve SO2 gazlar A noktasndan ka cm uzakta karlarlar?
(C=12, H =1, S = 32, O =16)

ESEN YAYINLARI

A) 10

ZM
ZM

272

B) 20

C) 30

D) 45

E) 60

Etkinlik 1

kavramlar hatrlayalm

RENME ALANI :

Maddenin Halleri

ALT RENME ALANI :

Gazlarn Genel zellikleri

BECERLER :

Hatrlama, likilendirme, Seme

KAZANIMLAR :

Gazlarn kinetik zellikleri ve ilgili kavramlar kefeder.

Aadaki cmlelerin boluklarn uygun kelimelerle doldurunuz.

ETKNLK SREC

ters

boluk

hacmi

barometre

normal koullar

efzyon

kinetik

difzyonu

dorusal

arpma says

kapal

molar hacim

mol ktleleri

manometre

molar hacim

1. Normal koullarda bir mol gazn kaplad hacme denir.

2. Gazlarn yaylma hzlar ile ters orantldr.
3. Gazlarn davranlarn kurumsal bir model sunarak aklayan teoriye gazlarn
teorisi denir.
4. Bir mol gazn hacmi, cinsi ne olursa olsun altnda 22,4 litredir.
5. Gaz taneciklerinin hz mol ktlelerinin karekk ile orantldr.
6. Ak hava basncn lmek iin kullanlr.
7. ulu manometrenin gsterdii basn gazn basncdr.
8. Gaz tanecikleri arasnda vardr.
9. Gaz tanecikleri hareket eder.
10. Gaz basncn lmek iin kullanlan aralara denir.
11. Gaz taneciklerinin gazn kaplad hacmin yannda ihmal edilecek kadar kktr.
12. Bir kapta bulunan gaz taneciklerinin birim kap yzeyine birim zamanda yaptklar arpmaya
denir.
13. Gazlarn havada veya baka bir gaz iinde yaylmasna gazlarn denir.
14. Gaz molekllerinin kapal bir kaptan kk bir delik araclyla dar geileri olayna
denir.
15. Belirli koullardaki 1 mol gazn hacmine denir.

273

GAZ KANUNLARI
1. MKTARHACM LKS; AVOGADRO HPOTEZ
2. BASINHACM LKS; BOYLEMAROTTE KANUNU
3. SICAKLIKHACM LKS; CHARLES KANUNU
4. SICAKLIKBASIN LKS; GAYLUSSAC KANUNU
5. GENEL GAZ DENKLEM
6. DEAL GAZ DENKLEM
7. MOLEKL KTLES TAYN
8. GAZLARIN ZKTLES
9. KMYASAL TEPKMELERDE GAZLAR

Yllardan beri, gazlarn fiziksel davrann aklamak iin bir ok

yasa gelitirilmitir. Bu yasalar bir gazn basnc, scakl, hacim ve
miktar arasndaki ilikiyi gsterir.
deal gazda, gaz molekllerinin hacmi ve moleklleraras ekim
kuvvetleri ihmal edilir. Dk basn ve yksek scaklklarda ou
gazlarn ideal olarak davrand varsaylr; gazlarn fiziksel
davranlar ideal gaz denklemi ile aklanr.

2. BLM

Maddenin Halleri

GAZ KANUNLARI
Bir gazn hacmi basn ve scaklkla ilgilidir. r-

Bir gazn temel zellikleri olan mol says (n), ba-

nein 1 litre st satn alndnda, bu maddenin sabit

sn (P), hacim (V) ve scaklk (T) deikenlerinden

hacmi de satn alnm olur. ayet ad geen madde

ikisinin sabit olmas durumunda dier ikisi arasndaki

souk ise o maddeyi meydana getiren molekl says

ilikiyi veren bantlara gaz yasalar denir. Bu yasa-

scak halindekinden fazladr. Yani bir 1 litre souk

lar tek tek incelenebilir.

st, bir litre lk ste nazaran miktarca fazladr. Bu nedenden herhangi bir svnn scaklk deimesi ile oalma ve azalmas, o svnn hacmi zerinde nem-

1.

li ekilde etki eder.

MKTARHACM LKS
Bir gazn bir molnn kaplad hacme molar

Gazlara gelince, ayn sayda molekl ieren

hacim denir. Btn molar hacimlerin, gazn cinsine

farkl gazlar, farkl hacimleri igal edebilirler. rnein

bal olmakszn, birbirine eit olduu deneylerle is-

1 metrekp hidrojen gaz istenildiinde birka cm e

patlanmtr.

sdrlabildii gibi istendiinde byk bir odann hac-

Gazlarn molar hacmi scaklk ve basnca ba-

mini igal edebilir. hacimleri 1m3 olan, dolaysyla 1

ldr. Ayn koullarda gazlarn eit hacimlerinde,

hidrojen elik tpler, basn altnda doldurulduklarnda ierdikleri gaz molekl says, bo halinden yaklak 100 kat daha fazladr. Genel olarak kinetik teoriye gre gaz moleklleri bamsz paracklar olarak

ESEN YAYINLARI

m3 gaz alabilen ve endstride kullanlan oksijen veya

eit sayda molekl bulunur. Bu gzlem Avogadro

Hipotezi olarak bilinir.
Ayn koullarda;
VA n A
=
VB n B

tanmlanr.
Bu molekl paracklar birbirine uzak mesafede ve belirsiz ynlerde daimi olarak hareket halinde

dr.

Sabit basn ve scaklkta bir gazn igal ettii hacim, molekllerin mol says ile doru orantldr.
hacim

olup, nlerine kan boluu gayet kolayca doldurma

zelliklerine sahiptirler. Scaklk, gaz moleklleri ortalama enerjisinin bir belirtecidir. Buna gre, scaklk
ne kadar artarsa, gaz moleklleri o kadar enerji kazanp ve o oranda hareket etme kabiliyetine sahip olurlar. Bylece gaz moleklleri ierisinde bulunduu ka-

(P ve T sabit)

mol says

bn eperlerine arparak bir basn meydana getirirler. ayet ierisinde belirli sayda gaz molekl bulunan bir kabn hacmi sabit tutulup, scakl artrldn-

ekildeki grafikte sabit basn ve scaklkta hacmin mol says ile deiimi verilmitir.
1 atm basn, 0C scaklk kouluna normal

da, gazn kabn yzeylerine yapaca basn da artar.

Dier taraftan, belirli sayda gaz moleklleri ihtiva eden bir kabn basnc sabit tutulup, scaklk artrldnda, gazn bulunduu kabn hacmi artar. Yani basn sabit tutulduunda hacim scaklkla artar.

koullar denir. NA veya NKda diye ksaltlarak kullanlr.

NKda 1 mol gaz 22,4 litre hacim kaplar. Bu nerme tm gazlar iin dorudur.
275

Maddenin Halleri

ZM

1 atm basn, 25C scaklk koulunda oda koullar denir.

Oda koullarnda 1 mol gaz 24,5 litre hacim kaplar. Bu nerme de tm gazlar iin dorudur.

RNEK
8 gram CH4 gaznn 30 litre hacim kaplad koullarda 8 gram SO3 gaz ka litre hacim kaplar?
(C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)
A) 60

B) 40

C) 12

D) 8

E) 6

ESEN YAYINLARI

ZM

RNEK
13,2 gram N2O gaz alabilen bir kap, ayn koullarda 16,2 gram OX2 gaz alabiliyor. X elementinin ntron says proton saysndan 1 fazladr.
Buna gre, X elementi iin;
I.

NA tane atomunun ktlesi 19 akb dir.

II. Bir halojendir.

III. Bir atomunun toplam tanecik says 28 dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(O = 16, N = 14)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

276

C) I ve II

Maddenin Halleri

2.

BASIN HACM LKS

RNEK

Hava ile doldurulmu bir balon bastrldnda

3 litre
X gaz

patlar. rngann ucunu parmamzla kapayp pistonu sktrdmzda parmamza yaplan etkinin art-

2 litre
Bo
II

mas, hacim azalyla basncn arttn anlatr.

ekilde verilen I. kaptaki X gaznn basnc 1,2 atm

Miktar ve scakl sabit olan bir gazn hacmi

dir. II. kap ise botur. Sabit scaklkta M musluu a-

azaltldnda birim hacmindeki molekl says artar.

lyor ve yeterli sre bekleniyor.

Birim zamanda, birim alana arpan molekllerin sa-

Buna gre;
I.

ys artar. Bundan dolay basn artar.

X gaznn % 40 II. kaba geer.

II. Son basn 0,24 atm olur.

III. X gaznn molekllerinin ortalama hz artar.

Sabit scaklkta belli miktar gazn basnc,

yarglarndan hangileri dorudur?

hacmiyle ters orantldr. Bu yasaya Boyle Yasas denir.

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM
1
V

(T ve n sabit)

P1 .V1 = P2 .V2

ESEN YAYINLARI

Pa

(T ve n sabit)

basn

(n ve T sabit)

1
V

hacim

P.V

Boyle Yasas, gazlarn kinetik modeli ile uyum

n ve T sabit

n ve T sabit

halindedir. Bir gazn hacmi azaltlarak sktrldka,

molekller daha kk bir hacme hapsedilir. Kabn ii

P.V

daha fazla kalabalk olur. Belli zamanda kabn yzeylerine daha fazla molekl arpar. Yzeylere arpma
says artt iin basn artar.

n ve T sabit

n ve T sabit

Molekllerin ortalama hz, molekllerin ortalama

V

kinetik enerjisi ve toplam molekl says deimez.

277

Maddenin Halleri

RNEK

3.

Hareketli ve srtnmesiz bir pistonun altna ka-

II

bo

X
gaz
4 litre
60cm

SICAKLIK HACM LKS

patlan bir gazn scakl artrldka, hacmi de artar.

Y
gaz

Scakl artrlan molekllerin kinetik enerjisi ve h-

8 litre

z artar. inde bulunduklar kabn yzeylerine arp44cm

mann iddeti ve birim zamandaki arpma saysnn

artmas gerekir. Bu durumda basn artar. Ancak, pis-

cva

cva

ton i ve d basnc eit tuttuu iin hacim artar, ba-

Ak hava basncnn 1 atm olduu koulda bulunan

sn deimez. Hacim, mutlak scaklkla doru oran-

II. kapta Y gaz, I. kapta ise X gaz bulunuyor. Sa-

tl artarken molekllerin ortalama hz, mutlak scak-

bit scaklkta M musluu alyor ve yeterli sre bek-

ln karekk orannda artar. Bu durumda kabn bi-

leniyor.

rim alanna belli zamanda arpan molekl says aza-

Soldaki manometrenin cva seviyeleri arasndaki

lr. Bunu sonuca balyacak olursak;

fark ka cm olur?
A) 20

B) 60

Sabit basn altnda belli miktar gazn hacC) 80

D) 100

mi, mutlak scaklkla doru orantl olarak deiir.

E) 120

Bu yasaya Charles Yasas denir.

ZM

ESEN YAYINLARI

VaT
V1 V2
=
T1 T2

(n ve P sabit)

(n ve P sabit)

hacim

scaklk
(K)

(n ve P sabit)

1
V

(n ve P sabit)

V
T

Ort. KE

(n ve P sabit)

278

(n ve P sabit)

Maddenin Halleri

RNEK

hacim

hacim
12
8

273

(n ve P sabit)

scaklk
(C)

273

47

scaklk
(C)

RNEK

Sabit basn koulunda belli miktarda X gaz stlyor.

Srtnmesiz ve arl ihmal

Istma ile ilgili hacim-scaklk grafii yukarda veriliyor.

edilen bir piston ile kapatlm

N2 gaznn scakl 27C,

Grafikte verilmeyen X scakl ka C dir?

srtnmesiz ve
hareketli piston

hacmi 330 cm3 tr. Azot gaz

A) 480

B) 227

C) 207

D) 147

E) 127

N2 gaz

stlarak scakl 127Cye

ZM

karlyor.
Buna gre;
Molekllerin ortalama hz artar.

II. Molekllerin ortalama kinetik enerjisi artar.

III. Hacmi 110 cm3 artar.
yarglarndan hangileri doru olur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

I.

ZM

4.

SICAKLIK BASIN LKS

Sabit hacimli bir kapta bulunan belli miktar gazn

scakl artrldnda, scaklkla doru orantl olan

molekllerin kinetik enerjisi ve kinetik enerjiye bal
olan molekllerin ortalama hz artar.
Molekllerin ortalama hz artt iin birim zamanda kabn yzeylerinin birim alanna arpan molekl says ve arpmann iddeti artar. Bundan dolay basn artar. Bu durum tek cmleyle aadaki gibi aklanabilir:
279

Maddenin Halleri

Sabit hacimli bir kap iindeki belli miktar ga-

RNEK

zn basnc, mutlak scaklkta doru orantldr.

Sabit hacimli kapta bulunan n mol He gaznn 77Cde

Buna GayLussac Yasas denir.

basnc 1,4 atm dir.

PaT

Scaklk ka Cye karlrsa basn 2,1 atm olur?

(n ve V sabit)

A) 525

P1 P2
=
T1 T2 (n ve P sabit)

B) 420

C) 350

D) 252

E) 223

ZM

basn

scaklk
(T)

(n ve V sabit)
P
T

(n ve V sabit)

(n ve V sabit)

Basn
I

ESEN YAYINLARI

RNEK
Sabit hacimli bir kapta bulunan n mol X gaznn scakl artrlyor.
Buna gre,
I.

II

Molekllerin ortalama hz

II. z ktle
scaklk
(C)

III. Basn
nicelikleri nasl deiir?
I

A) Artar

II

Deimez

znn basnscaklk ilikisi I. grafikte, belli miktar Y

B) Deimez

Artar

Artar

gaznn basnscaklk ilikisi II. grafikte veriliyor. Bu

C) Artar

Deimez

Deimez

grafikte;

D) Artar

Artar

Artar

E) Deimez

Artar

Azalr

Sabit hacimli bir kapta bulunan belli miktar X ga-

A noktasna mutlak sfr denir.

A noktas 273C dr.

A noktas 0 kelvindir.

X gaznn mol says, Y gaznn mol saysndan fazladr.

Ayn grafikler mol says sabit tutularak farkl

hacimlerde elde edilebilir.

280

ZM:

III

Artar

Etkinlik 2

do ru yanl belirleme

RENME ALANI :

Maddenin Halleri

ALT RENME ALANI :

Gazlarn zellikleri ve Gaz Yasalar

BECERLER :

Hatrlama, belirleme, seme

KAZANIMLAR :

Gazlarn zelliklerini ve gaz yasalarn kefeder. Kavramlarla ilgili tanmlar

hatrlayarak yazar.
ETKNLK SREC
Aadaki cmlelerin doru veya yanl olduunu belirleyiniz.

CMLELER

DORU

YANLI

1. Ak hava basncn lmek iin barometre kullanlr.

2. Gaz taneciklerinin hz mol ktlelerinin karekk ile doru orantldr.
3. Gaz tanecikleri arasnda boluklar vardr.
4. Bir mol gazn hacmi, cinsi ne olursa olsun NK'da 22,4 litredir.
5. Ak ulu manometrelerin gsterdii basn gazn basncdr.
6. NK'daki bir mol gazn uzayda kaplad hacme molar hacim denir.
7. Gazlarn davranlarn bir model sunarak aklayan teoriye, gazlarn kinetik
teorisi denir.
8. Gaz moleklleri dairesel hareket eder.
9. Gaz moleklleri arasnda esnek arpma olur. Bu arpmalar sonucunda
toplam kinetik enerji azalr.
10. Sabit basnta bir miktar gazn scakl ile hacminin doru orantl olduunu
aklayan yasaya Gay-Lussac Yasas denir.
11. Sabit scaklkta sabit miktardaki bir gazn hacmi gazn basnc ile ters
orantldr. Buna Boyle-Mariotte Yasas denir.
12. Sabit basnl, bir miktar gazn hacmi ile mutlak scakl doru orantldr.
Buna Charles Yasas denir.
13. Ayn koullarda eit hacimli gazlar, eit sayda molekl ierir. Buna Avogadro
Yasas denir.

281

MADDENN HALLER

1.

I.

ZML SORULAR II (OKULA YNELK SORULAR)

Btn molekllerinin hzlar eittir.

II. Kabn yzeylerinin birim alanna birim zamanda arpan molekl says farkldr.
III. Btn molekllerin kinetik enerjileri eittir.
Bir kaba doldurulan saf bir gaz iin yukarda
verilen ifadelerden hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

3.

Ayn koullarda 13,2 gram CO2 gaz alabilen bir

kap, 9,6 gram X2H4 almaktadr.

C) I ve II

Buna gre, X elementinin atom ktlesi katr?

(C=12, H=1, O=16)

ZM

A) 44

B) 32

C) 16

D) 14

E) 12

2.

3,2 gram CH4 gaznn 400 cm3 hacim kaplad-

ESEN YAYINLARI

ZM

koullarda, 20 gram SO3 gaz ka cm3 hacim kaplar? (C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)
A) 500

B) 480

C) 320

D) 120

E) 80

ZM
4.
HF

CH4
SO2

II

ekilde verilen zde kaplarda ayn koullarda

HF gaz ve CH4SO2 karm bulunuyor. Kaplarda bulunan gazlarn difzyonu iin ayn byklkte birer delik alyor. HF gaz, 20 snde difzlenirken gaz karm ise 25 snde difzleniyor.
Karmda, ktlece CH4 yzdesi nedir?
(C=12, H=1, S= 32, O=16, F=19)
A) 68,75
282

B) 68

C) 48

D) 34,82 E) 31,75

Maddenin Halleri

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

6.

Sabit hacimli bir kapta, bulunan m gram azot gaznn 22Cde basnc 57 cm Hg dir. Gazn scakl 612Cye karlyor.
Son basn ka atm olur?
A) 0,75 B) 1,25 C) 2,25

D) 3,5

E) 4,5

ZM

5.

Srtnmesiz ve hareketli bir

piston ile kapatlm olan He
gaznn scakl 47C dir.
Sabit basn koulunda s-

47C
He gaz

caklk 127Cye karlyor.

Gazn ilk younluunun son
younluuna oran nedir?
A)

4
5

B)

5
3

C)

6
5

D)

5
4

E)

7
4
283

Maddenin Halleri
P0=74cm

7.

ZM

bo
27C
X gaz

227C
X gaz
48cm

ekil-1

cva

cva

ekil-2

ekil-1deki kapta 27C scaklkta bulunan X gaznn scakl 227Cye karldktan sonra ak
hava basncnn 74 cm Hg olduu ortamda ak
ulu manometreye balanyor.
Elde edilen ekil 2deki h ykseklii ka mm

9.

Y gaz

Y gaz

dir?

12cm
18cm

A) 80

B) 60

C) 32

D) 8

E) 6

X
gaz
h2

4cm

ZM

ESEN YAYINLARI

ekil-1

cva

ekil-2

cva

Ak hava basncnn 1 atm olduu bir ortamda

ekil-1deki sistem dengededir. Manometre iinde X gaz bulunan A kabna balannca ekil-2
oluuyor. Scaklk deimediine gre X gaznn basnc ka cm Hg dir?
A) 72
ZM

8.

h2

X gaz
cva

24cm

X gaz

13cm

24cm

cva

ekil-1

ekil-2

Ak hava basncnn 76 cm Hg olduu bir ortamda bulunan deney tp ekil-Ide veriliyor. Ayn
koullarda tp ters evriliyor.
Oluan ekil-II deki h2 ka cm dir?
A) 6,5
284

B) 13

C) 20

D) 25

E) 26

B) 80

C) 108

D) 112

E) 124

Maddenin Halleri

10.

Z gaz
X
gaz
4 litre

Y
gaz
1 litre

srtnmesiz
piston

11.
20cm
srtnmesiz
piston

60cm

CH4 gaz
+
X gaz

CH4 gaz

cva

ekil1

ekil2

Srtnmesiz ve hareketli bir pistonla kapatlm

M musluu kapal iken manometrenin sa kolundaki Z gaznn basnc 120 cm Hg dir. Ayn s-

olan ekil-1 deki metan (CH4) gazna ayn scaklk-

caklkta M musluu alarak yeterli sre beklen-

ta X gaz ilave ediliyor.

diinde manometrenin kollarndaki cva seviyele-

Hacim, ayn basnta 2 katna kyor ve ekil-2

ri eitleniyor.

deki gaz karmnn z ktlesi ekil1deki ga-

Buna gre, M musluu almadan nce X ga-

zn z ktlesinin 2,5 kat olduuna gre, X gaz

znn basnc ka cm Hg dir?

aadakilerden hangisi olabilir?

A) 7,5

B) 15

C) 30

D) 48

(C = 12, H = 1, S = 32, O = 16, N = 14)

E) 105

ZM

ESEN YAYINLARI

A) CO2

B) NO2

C) SO2

D) CS2

E) N2O5

ZM

285

MADDENN HALLER

ALITIRMALAR 2 (OKULA YNELK SORULAR

1.

4.

t Cde He gaz taneciklerinin ortalama hz

8.10

cm/sndir. Ayn scaklkta X gaznn mole3

kllerinin ortalama hz 4.10

X
gaz

cm/sndir.

Buna gre;

1 litre

38cm

Y
gaz
2 litre

a) X gaznn molekl ktlesi nedir ? (He = 4)

b) X gaz: CH4, O2, N2H4 , CO ve SO2 gazlarn-

cva

dan hangisi olabilir?

(C = 12, H = 1, O = 16, N = 14, S=32)

Ak hava basncnn 1 atm olduu ortamda M

musluu kapal iken X gaznn basnc manometrede veriliyor.
Sabit scaklkta M musluu aldnda son
basn 2,9 atm oluyor.

2.

Belli bir scaklk ve basnta, 200 ml He gaz, bu-

a) Musluk almadan nce X gaznn basnc ka

lunduu kaptaki bir delikten 7 saniyede dar -

cm Hg dir?

kyor.

b) Musluk aldktan sonra Y gaznn basnc ka

Ayn scaklk ve basnta 600 ml SO2 gaz ay-

atm olur?
ESEN YAYINLARI

n delikten ka saniyede dar kar?

(He = 4, S = 32, O = 16)

5.
3.
Y
gaz

X
gaz

II

56cm

cva

X gaz

24cm

8cm

31cm
ekil-1

X gaz

cva

h2

12cm

ekil-2

Ak hava basncnn 74 cm olduu ortamda X

cva

cva

gaznn basnc ve hacmi ekil1de verilmitir.

Deney tpne 4 cm cva ilave edildikten sonra

Yukarda verilen sistemde, II. kaptaki X gaznn

ayn koullarda ters evriliyor. ekil2deki du-

basnc 42 cm Hg dir.

rum oluuyor.

Buna gre;

Buna gre;

a) Y gaznn basnc ka cm Hg dir?

a) ekil2de X gaznn basnc ka cm Hgdir?

b) Ak hava basnc ka cm Hg dir?

b) ekil2de h2 ykseklii ka cmdir?

c) h ykseklii ka cm dir?

286

Maddenin Halleri

6.

9.

Srtnmesiz ve hareketli
piston ile kapatlm olan X
gaznn 27Cde hacmi 120

srtnmesiz ve
hareketli piston

cm3tr.
X gaznn scakl

X gaz

X gaz

27C
16cm

t2C
14cm

120 cm3 X gaz

127Cye karlyor.
a) Son hacmi ka cm3 olur?

b) Kabn yzeyinin 1 cm2 lik alanna birim za-

ekil-1

cva

ekil-2

cva

manda arpan molekl says nasl deiir?

Ak hava basncnn 1 atm olduu koulda

c) Son z ktlenin, ilk z ktleye oran ne olur?

27Cdeki manometreye bal kapta X gaz stlyor. Istma sonucunda ekil2 elde ediliyor.
D basn ayn olduuna gre;
a) ekil1de X gaznn basnc ka cm Hgdir?
b) ekil2de X gaznn basnc ka cm Hgdir?
7.

Bir gazn davranlar aada verilen koul-

c) ekil2de X gaznn scakl(t2) ka C dir?

lardan hangisinde ideal gaz davranna en

yakn olmas beklenir?
A) P, 3T

B) 2P, T

D) 2P, 2T

E)

C)

P
, 2T
2
ESEN YAYINLARI

P
, 3T
2

10. 20 litrelik bir kapta bulunan He gaznn basnc

380 mmHg, scakl 47Cdir.
Basnc deitirmeden hacmin 1/4 kadar
artmas iin scakl ka C olmaldr?

8.
X gaz

100cm

X gaz
40cm

h2

4cm

ekil-1

cva

ekil-2

cva

11. Ayn koullarda hacimleri eit iki kaptan birinde

Ak hava basncnn 76 cm Hg olduu ortamda ayn scaklkta ekil1deki manometreye cva eklenerek ekil2deki durum elde ediliyor.
Buna gre;
a) ekil1de X gaznn basnc ka cm Hgdir?
b) ekil2de X gaznn basnc ka cm Hgdir?

8 g N2H4 dierinde 11 g XO2 gaz bulunmaktadr. Buna gre,

a) XO2nin mol ktlesi nedir?
(N = 14, H = 1)
b) X elementinin atom ktlesi nedir? (O = 16)

c) ekil2de h2 ykseklii ka cm dir?

287

Maddenin Halleri

12. Sabit hacimli bir kapta bulunan He gaznn

15. 4,8 gram CH4 gaznn 36 litre hacim kaplad-

27Cde, basnc 0,4 atm dir.

koullarda 16 gram SO2 gaz ka litre hacim

a) Scaklk 57Cye karlyor. Basn ka atm

kaplar?
(C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)

olur?
b) He gaznn basncnn 0,6 atm olmas iin scaklk ka C olmaldr?

13.

srtnmesiz ve
hareketli piston

I
12,8g
CH4
a

II

33,6g
N2
b

16.

A
V
T
He gaz

ekilde verilen kap 5 eit blmeden olumakta-

V
T
Ne gaz

(C = 12, H = 1, N = 14)

40mm

edilirse piston d noktasnda dengeyi salar?

ESEN YAYINLARI

dr. Sistem dengededir.

Ayn scaklkta I. blmeye ka gram CH4 ilave

srtnmesiz ve
hareketli piston

Cva

ekilde verilen sistemin bulunduu ortamda d

basn 76 cm Hgdir.
A kabnn scakl T/2 kadar artrlyor.
a

14.

1 mol X2 gaz

b) Cva seviyeleri arasndaki fark ka cm olur?

c) Ne gaznn basnc ka cm Hg olur?

3 mol Y2 gaz
srtnmesiz ve
hareketli piston

ekilde verilen kap eit blmelidir. Kapta ayn scaklkta;

X2(g) + 3Y2(g) A 2XY3(g)
tepkimesi oluturuluyor. 0,5 mol XY3 gaz olutuu anda piston hangi noktada bulunur?

288

a) He gaznn basnc ka cm Hg olur?

d) B kabndaki piston hangi noktada durur?

Maddenin Halleri

17. I.

17.

X svs

N2(gaz)
2V litre
II

Gazlarn yaylma hzlar ile orantldr.

II. Bir gazn basncn lmek iin

kullanlr.
19cm

X(gaz)
V litre

III. Gazlarn davranlarn bir model olarak

aklayan teoriye gazlarn denir.
Yukarda verilen cmlelerin boluklarn dol-

25 Cde I. kapta X svs ve X buhar bulunmak-

durmak iin aadaki kelime gruplarndan

tadr. Buhar faznn hacmi V litredir. II. kapta ise

hangisi uygun olur?

azot gaz bulunmaktadr. II. kabn hacmi 2V litre-

II

III

dir. D basncn 76 cm olduu koulda ve sabit

A) Scaklk

Manometre

Kinetik teorisi

scaklkta M musluu alyor ve yeterli sre bek-

B) Basn

Manometre

Kinetik teorisi

leniyor.

C) Scaklk

Barometre

Kinetik teorisi

X svsnn 25 Cdeki buhar basnc 30 mm Hg

D) Scaklk

Manometre

arpma teorisi

olduuna gre,

E) Basn

Manometre

Difzyon teorisi

a) Azot gaznn son basnc ka cm Hg olur?

ka cm olur?

ESEN YAYINLARI

b) Manometrenin civa seviyeleri arasndaki fark

289

Etkinlik 3

kavramlar hatrlayalm

RENME ALANI :

Maddenin Halleri

ALT RENME ALANI :

Gaz Kanunlar

BECERLER :

Hatrlama, ilikilendirme, seme

KAZANIMLAR :

Gazlarn basn - scaklk, basn - hacim, hacim - scaklk, mol says - hacim
ilikilerini kefeder.
ETKNLK SREC
Aadaki cmlelerin boluklarn uygun kelimelerle doldurunuz.

doru

taneciklerinin

kinetik enerji

hacminde

Avogadro Kanunu

ideale

Gay - Lussac Kanunu

33,6

Boyle Kanunu

273

Charles Kanunu

basn

1. Sabit scaklkta sabit miktardaki bir gazn hacmi gazn basnc ile ters orantldr. Buna
denir.
2. Sabit basnta bir miktar gazn scakl ile hacminin doru orantl olduunu aklayan gaz kanununa
denir.
3. Sabit hacimli bir miktar gazn mutlak scakl ile basnc doru orantldr. Buna denir.
4. Ayn artlarda eit hacimli gazlar, eit sayda molekl ierir. Buna denir.
5. Sabit scaklk ve basnta gazlarn hacmi mol says ile orantldr.
6. Belli scaklk ve basnta bir miktar gazn hacmi iki katna karlnca yarya der.
7. Derece Santrigrat (C) olarak llen bir scakl Kelvine (K) dntrmek iin
eklenmelidir.
8. Normal koullardaki herhangi bir gazn 1,5 molnn hacmi litredir.
9. Avogadro hipotezine gre ayn koullarda gazlarn eit eit sayda atom veya molekl
bulunur.
10. deal bir gazn hacmi yok kabul edilir.
11. Gerek gazlar dk basn ve yksek scaklkta yaklarlar.
12. deal gazlarn moleklleri arasndaki arpmalarda kayb olmaz.

290

Maddenin Halleri

5.

GENEL GAZ DENKLEM

Buraya kadar incelenen gaz yasalar aadaki

gibidir.
P1 . V2 = P2 . V2

(n ve T sabit)

Boyle Yasas
V1 V2
=
T1 T2

(n ve P sabit)

Charles Yasas
P1 P2
=
T1 T2

(n ve V sabit)

6.

DEAL GAZ DENKLEM

Gay-Lussac Yasas

Charles Yasas; n ve P sabit V _ T

Bu gaz yasalar birletirilerek birleik bir gaz

GayLussac Yasas; n ve V sabit P_T

denklemi elde edilir.

P1 .V1 P2 .V2
=
T1
T2

Boyle Yasas; n ve T sabit P _ 1/ V

Avogadro hipotezi; P ve T sabit V _ n
(n sabit)

Yukarda verilen ideal gaz yasalar birletirilirse

Buna genel gaz denklemi denir. Buna gre,

doru, basnla ters orantldr.
RNEK
II

bo

1 litre

4 litre

ekilde verilen kaplarn I. sinde 47Cde ve 1,2 atm

basnta X gaz bulunuyor. II. kap ise botur. M musluu alyor ve bir sre bekleniyor. Daha sonra scaklk 227Cye karlyor.
X gaznn son basnc ka atm olur?
A) 0,24

B) 0,30

D) 0,468

E) 0,625

ZM

1
.n.T sonucu ortaya kar.
V

P.V
oranndan sabit bir say ortaya kar. Bu san.T
bit say R ile gsterilir. R sabitine ideal gaz sabiti denir. deal gaz sabiti;
8,2056.102 litre. atm/K.mol

X
gaz

ESEN YAYINLARI

miktar sabit olan bir gazn hacmi, mutlak scaklkla

Pa

8,3143.103

litre. Pa/K.mol

8,3143

J/K.mol

olarak kullanlabilir. Bu kitapta,

8,2056.102 = 0,082056 0,082 kullanlacaktr.
0,082 litre. atm/K.mol
P.V = n.R.T yasasna uyan gazlara ideal gaz denir. n yerine m/mA yazlabilir.
P.V =

C) 0,375

m
.R.T
MA

Bu denklemde V ile mA yer deitirilirse,

P.m A =

m
.R.T
V

denklemi oluur. m/V z ktle olduuna gre;

P.m A = d.R.T
yazlabilir.
291

Maddenin Halleri

7.

8.

MOLEKL KTLESNN TAYN

deal gaz denklemi, P.V =

GAZLARIN ZKTLES
Gazlarn zktlesi;

m
.R.T eklinde kulMA

Basn ve scakla baldr. Sabit basn koulunda scaklk artrlrsa gazn zktlesi azalr. Sa-

lanlarak gazlarn molekl ktlesi (MA) bulunabilir.

bit hacimdeki gazn ksmi basnc artrlrsa zktlesi artar. Kat ve svlarda ise zktle scakla baldr. Scaklk deitiinde kat ve svlarn hacmi deiRNEK

ir. Bundan dolay zktleleri deiir. Basn ise kat

ve svlarn zktlesini etkilemez.
Gazlarn zktlesi molekl ktlesi ile doru
orantldr.
P.MA = d.R.T forml ile hesaplanr.

ZM

ESEN YAYINLARI

P.MA = d.R.T

RNEK
2 atm basnta, 0Cde zktlesi 5 g/ olan gazn
forml aadakilerden hangisidir?
(C = 12, H =1)
A) CH4

B) C2H4

C) C3H8

D) C3H6

E) C4H8

ZM

RNEK
27C scaklk ve 4,1 atmosfer basn koulunda
NO gaznn zktlesi ka g/ dir?
(N = 14, O = 16)
A) 20
292

B) 5

C) 2

D) 0,5

E) 0,2

Maddenin Halleri

ZM

ZM

9.

KMYASAL TEPKMELERDE GAZLAR

Gaz halinde gerekleen tepkimelerde, kimyasal

hesaplamalar ideal gaz denkleminden yararlanlarak

ESEN YAYINLARI

hesaplanabilir. Tepkime ncesi iin,

P1.V1 = n1.R.T1
denklemi yazlr. Tepkime sonras iinde,
P2.V2 = n2.R.T2
denklemi yazlr. Denklemler birbirine oranlanabilir.
P1 .V1 n 1 .R.T1
=
P2 .V2 n 2 .R.T2

RNEK
13C de V litrelik bir kapta bulunan 2 mol X gaznn
basnc 0,2 atmdir.
Scaklk 507Cye karlnca X gaznn % 50si,
X(g) A Y(g)+2Z(g)
tepkime denklemine gre ayryor. Son scaklkta basn ka atm olur?
A) 0,4

B) 0,6

C) 0,8

D) 1

E) 1,2
293

MADDENN HALLER

1.

ZML SORULAR III (OKULA YNELK SORULAR)

Bir miktar helyum gaznn 570 mmHg basn ve

ZM

127C scaklk koulunda hacmi 200 mldir.

He gaznn 1,2 atm basn ve 227C scaklkta
koulundaki hacmi ka ml olur?
A) 76

B) 114,25

D) 156,25

E) 184,5

C) 132,5

ESEN YAYINLARI

ZM

3.

24 gram XY3 gaznn 6,72 litrelik bir kapta 273C

deki basnc 2 atm dir.
Buna gre, Xin atom ktlesi nedir? (Y = 16 )
A) 80
B) 64
C) 40
D) 32
E) 24
ZM

2.
M
bo

X
gaz
580ml
B

4cm
a

Ak hava basncnn 76 cm Hg olduu koulda

bulunan sistemde A kab botur. 580 ml hacmindeki B kabnda 17C scaklkta X gaz bulunuyor. M musluu aldktan sonra gazn scakl
427Cye kartlyor.
Manometredeki cva a noktasndan yukarya 6 cm
ykseldiine gre, A kabnn hacmi ka ml dir?
A) 420

B) 620

D) 1120

E) 1200

294

C) 840

Maddenin Halleri

4.

2 atm basn ve 273C scaklk koullarnda bu-

6.

lunan X gaznn z ktlesi 1,25 g/l dir.

bo
H2
gaz

X gaz aadakilerden hangisi olabilir?

(N = 14, C = 12, O = 16, H = 1, S = 32)
A) N2

B) CO2

C) H2

D) CH4

48cm

E) SO2

5 litre
I

N2
gaz
3 litre
II

2cm

ZM

ekildeki sistemin bulunduu yerde ak hava

basnc 74 cm Hg dir. 5 litrelik I. kapta H2 gaz, 3
litrelik II. kapta N2 gaz bulunuyor. Kaplardaki gazlarn scaklklar eittir.
Musluk alarak gazlarn tepkimeye girmesi salandnda,
N2(g) + 3H2(g) A 2 NH3(g)
tepkimesi gerekleiyor.

5.
M

Tepkime sonunda ve ayn scaklkta toplam

5 atm
O2
2 litre

gaz basnc ka cm Hg olur?

II

ekildeki sistemde musluk alarak gazlarn tepkimeye girmesi salandnda,

2 CO(g) + O2(g) A 2 CO2(g)

ESEN YAYINLARI

4 atm
CO
3 litre

A) 19,25

B) 38,50

D) 148

E) 160

C) 77

ZM

tepkimesi gerekleiyor.
Tepkime sonunda balang scaklna dnldnde toplam gaz basnc ka atm olur?
A) 0,8

B) 1,2

C) 2,4

D) 2,8

E) 3,2

ZM

295

Maddenin Halleri

7.

Manometrenin bulunduu
Hg dir.

ZM

su

ortamda d basn 72 cm
X gaz

68cm

Kapta bulunan gazn scakl 27C ve z ktlesi

1cm

2,46 g/cm3 olduuna gre,

X gaznn molekl ktlesi

cva

nedir?
3

(dcva = 13,6 g/cm , dsu = 1 g/cm )

A) 49,20

B) 52,26

D) 56

E) 58,96

C) 54,84

ESEN YAYINLARI

ZM

8.

Yandaki kapta bulunan 4 mol X2 ve

6 mol Y2 gazlarnn
oluturduu karmn hacmi V litre,

hareketli ve srtnmesiz
X2(g)
ve
Y2(g)

P atm

basnc P atm dir. Bu

gazlar ile,
X2(g) + 3Y2(g) A 2XY3(g)

9.

24,6 litrelik bir kapta 27C scaklkta bulunan 75

gram SO3 ve N2O gaz karmnn toplam basnc
1,5 atm dir.
Buna gre,
I.

N2O gaznn ktlesi 55 g dir.

II. SO3 gaz 0,25 mol dr.

tepkimesi sabit scaklkta ve tam verimle gerekletiriliyor.

III. N2O gaznn ksmi basnc 1,25 atm dir.

Tepkime sonras ilk duruma gre, kaptaki gazn baz zelliklerindeki deimeler iin hangisi yanl olur?

yarglarndan hangileri dorudur?

(N = 14, O = 16, S = 32)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) Toplam basn deimez.

B) Hacim azalr.
C) Basn x hacim deeri deimez.
D) z ktle artar.
E) Birim hacimdeki molekl says deimez.

D) II ve III

E) I, II ve III

296

C) I ve II

Maddenin Halleri

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

10. V litrelik bir kapta 27C

de 4 mol CO ve 4 mol
O2 bulunuyor. D basn 76 cm Hg dir.

4 mol CO
4 mol O2

11. 4,48 litrelik K kabnda

24cm

Gazlar arasnda;

273C scaklkta 7,6 g X

CO(g) + 1/2O2(g)A CO2(g)

gaz bulunuyor.

tepkimesi gerekletik-

D basn 74 cm Hg
cva

ten sonra kaptaki s-

olduuna gre X gaz

caklk 127Cye getirili-

aadakilerden han-

yor.
Manometrede cva seviyeleri arasndaki fark
ka mm olur?

gisi olabilir?

A) 1000

B) 900

D) 240

E) 140

X
gaz
su
136cm
12cm
cva

(C=12, O=16, S=32,

N=14, dsu= 1 g/ml, dcva= 13,6 g/ml)

C) 760
A) CO2

B) NO2

C) SO3

D) N2O5

E) CS2
297

Maddenin Halleri

ZM

basn (atm)

13.
6

12. 4,1 litrelik kapta 2 gram hidrojen gaz ile 8 gram

oksijen gaz tepkimeye girip H2O oluturuyor.
Scaklk 107Cde kaldna gre basn ka
atm olur? (H=1, O =16)
A) 2,4
ZM

298

B) 3,6

C) 3,8

D) 7,6

E) 9,6

ESEN YAYINLARI

0 127

t2

scaklk (C)

elik bir silindirde bulunan X soy gaznn 127C

de basnc 3 atm dir. Hacmi ve ktlesi sabit tutularak scaklk t2C ye karlyor.
Basn 6 atm olduuna gre t2 ka Cdir?
A) 800

ZM

B) 677

C) 627

D) 527

E) 457

MADDENN HALLER

ALITIRMALAR 3 (OKULA YNELK SORULAR

1.

3.

41 litrelik sabit hacimli bir kapta 127Cde 64 g O2

gaz bulunmaktadr.

N2O

Bu kaba, eit ktlede SO2 gaz gnderilip s-

He
1 mol
2V,T

4V,T

caklk 27Cye drlyor.

38cm

a) O2 gaznn ilk basnc ka atm dr?

(O = 16, S = 32)
b) SO2 gaznn son basnc ka atm dir?

Ak hava basncnn 1 atm olduu bir ortamda

c) Kaptaki son basncn ilk basnca oran katr?

balang durumu ekilde verilen sistemde kaplar arasndaki musluk aldnda manometrenin
ak ulu kolunda cva a noktasndan 19 cm ykseliyor.
Buna gre;
a) He gaznn balangtaki basnc ka cm Hg
dir?

He

b) N2O gaznn M musluu almadan nceki

He

40cm

CH4
SO2

basnc ka cm Hg dir?
32cm

cam balon
12cm

4cm

ekil-1

cva

ekil-2

cva

c) N2O gaz ka moldr?

ESEN YAYINLARI

2.

4.
5V
48g O2 gaz

Ak hava basncnn 1 atm olduu bir ortamda

CH4
V

ekil1de manometrenin kapal ucunda He gaz bulunuyor. Manometre, ierisinde eit ktle-

esnek
balon

lerde CH4 ve SO2 gazlar bulunan cam balona

cva

ayn scaklkta balandnda ekil2deki durum oluuyor.

ekildeki gibi dengede olan sistemin bulunduu

a) He gaznn ilk ve son basnlar kaar cm Hg

ortamda d basn 1 atm dir. 0Cde 5V hacimli

dir?
b) Cam balondaki toplam basn ka cm Hg dir?
c) CH4 ve SO2 gazlarnn ksmi basnlar kaar
cm Hg dir? (C = 12, H = 1, S = 32, O = 16 )

(esnek balon hari) kapta 48 gram O2 gaz, V hacimli esnek balonda ise CH4 gaz bulunuyor.
Buna gre;
a) Esnek balonda ka g CH4 gaz vardr?
(O = 16, C = 12, H = 1)
b) Esnek balona 1,2 gram H2 gaz ilave edilirse
esnek balonun hacmi ka V olur?
c) Esnek balona 1,2 gram H2 ilave edildikten
sonra cva seviyeleri arasndaki fark ka cm
olur?

299

Maddenin Halleri

8.

5.
2 litre
3 atm

3 litre
1,2 atm

srtnmesiz ve
hareketli piston
M

3 litre
0,4 atm
C

H2 gaz

N2
gaz

4 litre

2 litre
38cm

Sabit scaklkta M ve N musluklar alp A ve C

kaplarndaki gazlar piston yardmyla B kabna
cva

aktarlyor.
Son durumda B kabndaki toplam basn ka

Sistemin bulunduu ortamda d basn 1 atm

atm dir? (Gazlar birbiriyle tepkime vermemektedir.)

dir. M musluu aldnda,

N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g)
tepkimesi gerekleiyor.
Scaklk sabit olduuna gre;

6.

a) Manometrede cva seviyeleri arasndaki fark

ka cm olur?
CH4 gaz

hareketli ve
srtnmesiz
piston

b) Son hacim ka litre olur?

c) H2 gaznn ksmi basnc ka cm Hg olur?

V litrelik bir kapta T scaklnda 3,2 gram CH4

gaz hareketli ve srtnmesiz piston ile kapatlmtr.
D basn 1 atm dir. Ayn scaklkta 3,2 gram
SO2 gaz ilave ediliyor.

ESEN YAYINLARI

V, T

9.

srtnmesiz ve
hareketli piston

Buna gre;

24,6 litre
0,5 mol CO
327 C

a) Hacim ka V litre olur?

b) z ktle, ilk z ktlenin ka kat olur?

c) CH4 gaznn ksmi basnc ka cm Hg olur?

12,3 litre
27C
B

AI2O3(k)

D basncn 1 atm olduu koulda 27Cde 24,6

litrelik A kabnda 0,5 mol CO gaz, 12,3 litrelik B
kabnda ise 0,1 mol Al2O3 kats bulunuyor. M
musluu alarak piston yardmyla A kabndaki CO gaznn tm B kabna aktarlarak musluk
7.

CO(g) + 1/2O2(g) A CO2(g)

Denklemine gre, 1,5 mol CO ve 0,5 mol O2
gaznn tepkimesi tam verimle gerekletiriliyor.
a) Tepkime sonundaki toplam mol says katr?
b) Tepkime sonras gazn 546 C ve 1,5 atm basn koulunda hacmi ka litre olur?

300

kapatlyor. CO ve Al2O3 tepkimeye girdiinde Al

kats ve CO2 gaz oluuyor.
Tepkime sonrasnda scaklk 87C olduuna
gre;
a) Oluan CO2 gaznn basnc ka atm olur?
b) Kaptaki toplam basn ka atm olur?

Maddenin Halleri

10. 20 litrelik bir kapta bulunan Ne gaznn basnc

13. Yandaki dzenekte

380 mmHg, scakl 47C dir.

25C scaklkta suda

Basnc 570 mmHg iken gazn hacminin 1 / 4

znmeyen X gaznn

kadar artmas iin,

basnc 720 mmHg dir.

Ayn scaklkta piston

a) Scakl ka C olmaldr?

2 konumuna getirilerek

b) Scaklk ka C artmaldr?

gaz hacmi 3 katna -

X Gaz
H2O(s)

karlyor. 25Cde suyun buhar basnc 24 mm Hg olduuna gre,

a) X gaznn basnc ka mmHg olur?
b) Toplam basn ka mmHg olur?

11. Sabit hacimli kapta 27C scaklkta mol saylar

eit olan X ve Y gazlar bulunuyor. Kaptaki top14. V litre hacmindeki bir kaba 0Cde 0,3 mol NOCI
konuyor. Scaklk 273Cye karldnda gazn
tm;

lam basn 400 mmHg dr. Gazlar,

X(g)+2Y(g) A 2Z(g)
Tepkimesine gre Z gazna dnyor.

2NOCl(g) A 2NO(g) + Cl2(g)

Toplam basn 500 mmHg olduuna gre,

a) Kaptaki scaklk ka C dir?
ESEN YAYINLARI

denklemine gre bozuluyor. Hacim sabit olduu

b) Z gaznn ksmi basnc ka mmHg dir?

halde basn 2,4 atm oluyor.

Balangta gazn basnc ka atm dir?

15.
12.
4 litre
bo

5 litre
800mmHg
N2

1 mol M
1,2 atm
He
2V

2 litre
bo

0,5 mol
Ne

Yukardaki ekilde A ve C kaplar bo, B kabnda

ise N2 gaz bulunuyor.
M musluu alarak N2 gaznn yars A kabna

3V

cva

ekilde verilen sistemin bulunduu ortamda d

aktarlyor ve musluk kapatlyor.

basn 1 atm dir.

Daha sonra N musluu alarak kalan N2 ga-

M musluu alarak gazlarn karmas sa-

znn yars C kabna aktarlyor ve musluk ka-

landktan sonra gazn scakl kelvin olarak

patlyor.

iki katna karlyor.

a) B kabndaki basn ka mmHg dir?

a) Ne gaznn balangtaki basnc ka cm Hg dir?

b) A ve C kaplarndaki basn kaar mmHg dir?

b) Musluk almadan nce h ykseklii ka cm

dir?
c) lemlerden sonra cva seviyeleri arasndaki
fark ka cm olur?

301

GAZ KARIIMLARI
1. KISM BASINLAR KANUNU
2. SIVIBUHAR DENGES VE BUHAR BASINCI
3. GAZLARIN SU ZERNDE TOPLANMASI

Bir gazn ksmi basnc, kabn iindeki yalnz bana bulunduu

zaman llebilen basntr. Dalton kanununa gre, bir gaz
karmnn toplam basnc, bileenlerin PA ve PB gibi ksmi
basnlarnn toplamna eittir.
Kapal bir kaptaki su, buharnn ksmi basnc bir denge
deerine eriinceye kadar buharlar; buna buhar basnc denir.
Kabn iinde hava gibi baka bir gaz varsa, su ayn ekilde ksmi
basnc buhar basncna eit oluncaya kadar buharlar. Bu
noktada, gaz tutabilecei kadar su buharn tutar ve su buhar ile
doygun olduu sylenir. Suyun buhar basnc scaklk ile deiir.

3. BLM

Maddenin Halleri

GAZ KARIIMLARI
1.

KISM BASINLAR KANUNU

RNEK

Btn gazlar scaklk, basn ve hacim ile ilgili

V litrelik bir kapta tC scaklkta 9 gram C2H6 ve

deiimlere ayn ekilde karlk verir. Birbiriyle tep-

1,204.1023 CO molekl bulunuyor.

kimeye girmeyen gaz karm, bir tek saf gaz gibi

Kaptaki toplam basn 900 mmHg olduuna gre,

davranr. nk gazlar, birbiriyle her oranda kara-

CO gaznn ksmi basnc ka mmHg dir?

rak, ayn scaklk ve ayn hacimle homojen karm-

(C = 12, H = 1, Avogadro Says = 6,02.1023)

lar oluturur.

A) 750

B) 650

C) 580

D) 450

E) 360

Kapal bir kapta bulunan ve birbiriyle tepkime

vermeyen gazlarn oluturduu karmdaki her ga-

ZM

zn, tek bana yapt basnca ksmi basn denir.

Bir gazn ksmi basnc, kabn iinde yalnz
bana bulunduu zaman yapt basntr. Gazlarn ksmi basnc, mol says ile doru orantldr.

ksmi basnlarnn toplamdr.

Bir kapta A, B ve C gazlar varsa,
PT = PA + PB + PC
nT = nA + nB + nC

ESEN YAYINLARI

Bir gaz karmnn toplam basnc, bileenlerin

A gaznn ksm basnc;

PA =

nA
.PT
nT

Dalton Ksm Basn Yasas

Ksm basn, mol says ile doru orantl olduu iin,

PA
PB
PA
PC
PB
PC
PA
PT
PB
PT
PC
PT

=
=
=
=
=
=

nA
nB
nA
nC
nB
nC
nA
nT
nB
nT
nC
nT

,
,
,

RNEK
Sabit hacimli bir kapta bulunan 0,3 mol CH4 gaznn

basnc 2 atm dir.

Ayn scaklkta kaba ka gram NO gaz eklendiin-

de kaptaki basn 6 atm olur?

olur .

(N=14, O=16)
A) 9

B) 12

C) 15

D) 18

E) 24
303

Maddenin Halleri

ESEN YAYINLARI

ZM

RNEK
Y gaz
2 mol
He
gaz

Y gaz

60cm

2 mol He
X g CH4

2.

SIVI-BUHAR DENGES VE BUHAR BASINCI

Kapal bir kaba konulan svya s enerjisi veri-

lirse, bir sre sonra sv yzeyindeki molekller dier molekllere gre daha yksek kinetik enerjiye sahip olduundan, gaz haline geerek buharlar. Buhar, sv zerinde toplanr. Gaz fazndaki molekller-

20cm

den kinetik enerjisi dk ve su yzeyine yakn olanlar younlaarak sv hale geerler. Balangta bu
cva
ekil-1

cva
ekil-2

buharlama hz fazla, younlama hz az iken, zamanla buharlama hz azalr, younlama hz artar.

ekil1deki Y gaznn basnc 80 cm Hg dir. Kaba ayn scaklkta m gram CH4 gaz ilave ediliyor.
Ayn scaklkta ekil2deki durum elde edildiine
gre, ilave edilen CH4 ka gramdr? (C = 12, H = 1)
A) 6,4

B) 9,6

C) 12,8

D) 19,2

E) 20,8

Hzlarn uzlamasyla buharlama ve younlama hz eit olur ve dengeye ular. Bu durumda gaz fazndaki molekllerin sv zerine yapt basnca, denge
buhar basnc veya doygun buhar basnc denir.
Bir svnn buhar basnc, svnn cinsi-

ZM

ne baldr. Moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri zayf olup, uucu olan svlarn buhar
basnc yksek olur.
Bir svnn buhar basnc scakla
baldr. Scaklk arttka buhar basnc da
artar.

304

Maddenin Halleri

3.

GAZLARIN SU ZERNDE TOPLANMASI

Suyla tepkimeye girmeyen gazlar laboratuarda

elde edilirken genellikle su zerinde toplanr.

toplanan
gaz

tepkime

su

Tepkimelerde elde edilen gaz ekilde verilen bir

dzenekte toplanabilir. Suyun zerindeki toplam basn; PT = Pgaz + Psu buhar

RNEK

olur.

87Cde su zerinde toplanan 0,05 g hidrojen gaznn

hacmi 246 ml dir.
Toplam basn ka mm Hg dir?

RNEK

(H=1, 87Cde suyun buhar basnc 360 mm Hg dir.)

% 25 saflkta 200 gram CaCO3 kats stlarak;

tam verimle tepkimesi oluturuluyor. Elde edilen CO2
gaz su zerinde toplanyor.
25 Cde toplam basn 1514 mm Hg olduuna gre gazn hacmi ka litredir?

ESEN YAYINLARI

CaCO3(k) A CaO(k) + CO2(g)

A) 1500

B) 1880

D) 2280

E) 2640

C) 2260

ZM

(Ca=40, C=12, O=16, CO2 gaznn suda znmesi

ihmal ediliyor. PH2O = 24 mm Hg)
A) 1,52

B) 1,801 C) 3,12

D) 5,23

E) 6,23

ZM

305

Maddenin Halleri

RNEK

RNEK
KClO3(k) A KCl(k) + 3/2O2(g)

5,3 gram NaClO3 kats stlarak tamamen ayrtrlmas sonucunda aa kan O2 gaz 27C de su ze-

49 g mg KCIO3 stlarak O2 gaz elde ediliyor. Elde

rinde toplanyor.

edilen O2 gaz 37Cde su zerinde toplanyor.

3
O
2 2(g)

O2 gaznn hacmi 254,2 cm3 olduuna gre toplam

NaClO3(k) A NaCl(k) +

basn ka cm Hg dir?

Oksijen gaznn hacmi 8,2 litre olduuna gre,

toplama kabndaki basn ka mmHg olur?

(37 Cde suyun buhar basnc 47 mmHgdir.

(27C de suyun buhar basnc 24 mmHg dir. Na = 23,

KClO3 = 122,5)
A) 94

B) 87,4

C) 77,4

D) 60,8

Cl = 35, O = 16)

E) 30,4

A) 147

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

306

B) 171

C) 195

D) 205

E) 217

MADDENN HALLER

Sabit hacimli bir kapta 4 mol XY2 gaz 2 atm ba-

2.

sn yapmaktadr. Kaptaki gazn scakl 117C

ekilde verilen 8,96 litrelik balonda 0C de N2 ve

dir. Scaklk 13 Cye drlnce XY2 gaznn

C4H8 gazlar bulunuyor.

bir ksm,

Gazlarn

2XY2(g) A X2Y4(g)

mol

saylar

eittir.

58cm

tepkimesine gre X2Y4 gazn oluturuyor.

D basn 76 cm Hg ol-

Son basn 1,2 atm olduuna gre XY2 gaz-

duuna gre gaz kar-

B) 20

C) 30

D) 45

20cm
cva

mnn toplam ktlesi

nn % ka X2Y4 gazna dnmtr?

A) 15

8,96 litre
N2
C4H8

ka gramdr?

E) 60

(N=14, C=12, H=1)

A) 8,4

ZM

B) 11,2 C) 14

D) 16,8

E) 28

ZM

ESEN YAYINLARI

1.

ZML SORULAR IV (OKULA YNELK SORULAR)

3.

Ayn kapta bulunan He, CH4 ve O2 gazlarnn

ktleleri birbirine eittir.
Kaptaki toplam basn 4,4 atm olduuna gre,
CH4 gaznn ksmi basnc ka atm dir?
(He = 4, C = 12, H = 1, O = 16)
A) 0,24 B) 0,4

C) 0,8

D) 2,4

E) 3,2
307

Maddenin Halleri

5.

ZM

tC de bulunan su zerinde SO2

ve CH4 gazlar toplanmtr. Piston hareketli ve srtnmesizdir.

hareketli ve
srtnmesiz
piston

Kabn bulunduu ortamda d

basn 1 atm dir. SO2 ve CH4
gazlarnn ktleleri eit olduuna gre; SO2 gaznn basnc ka cm Hg dir?
(tCde suyun buhar basnc 4
cm Hgdir.)
A) 8

B) 12,2 C) 14,4

CH4(g)
SO2(g)
H2O(g)
H2O(s)

D) 15,2

E) 57,6

4.

5,6 gram N2 gaz ve 16 gram O2 gaz 136,5 Cde

11,2 litrelik kapta bulunuyor.
Toplam basn ka atm dir?
A) 0,7
ZM

B) 1,4

C) 1,8

D) 2,1

ESEN YAYINLARI

ZM

E) 2,8
6.

A ve B kaplarnda bulunan CH4

ve He gazlarnn
scaklklar, basnlar ve ktleleri eittir.

P
T
m
CH4

P
T
m
He

Bu gazlar ile ilgili;

I.

d CH 4
younluklar oran 4 tr.
d He

II.

VHe
hacimleri oran 4 tr.
VCH 4

III. Birim zamanda kabn birim yzeyine arpan

molekl says eittir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(C = 12, H = 1, He = 4)
A) Yalnz I
D) I ve III
308

B) Yalnz II
E) II ve III

C) I ve II

Maddenin Halleri

ZM

8.

Eit ktlede CH4 ve SO2 gazlar karmnn 0C

scaklkta ve 4 litrelik kapta basnc 2,8 atm dir.
Buna gre;
I.

Karmda 6,4 g SO2 gaz vardr.

II. CH4 gaz 0,4 moldr.

III. SO2 gaznn ksmi basnc 1,12 atm dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

7.

Kapal bir kapta karm halinde bulunan 12,8

gram XOn gaz ile 9,6 gram CH4 gaznn toplam
basnc 2 atmosferdir.

ESEN YAYINLARI

ZM

XOn gaznn ksmi basnc 0,5 atmosfer olduuna gre, XOn gaznn mol ktlesi katr?
(C=12, H=1)
A) 30

B) 46

C) 56

D) 64

E) 80

ZM

9.

12 litrelik bir kapta bir miktar H2 gaz vardr. Kabn hacmi 9 litreye indirilip eit ktlede CH4 gaz
ilave edilince toplam basn 0,9 atm oluyor.
Scaklk sabit olduuna gre;
I.

H2 gaznn ilk basnc 0,6 atm dir.

II. Kaptaki H2 gaznn mol says CH4 gaznn

mol saysnn 4 katdr.
III. CH4 gaznn ksmi basnc 0,1 atm dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
(H=1, C=12)
A) Yalnz I
D) I ve III

B) Yalnz II C) I ve II
E) II ve III
309

Maddenin Halleri

11. Bir kapta 273Cde 2,1 gram N2 gaz vardr. Kaba

ZM

0,75 gram NO gaz ilave edildikten sonra hacim

3 katna, scakl 546Cye karlnca basn 0,2
atm oluyor.
Buna gre;
I.

N2 gaznn ilk basnc 0,3 atm dir.

II. Kabn ilk hacmi 11,2 litredir.

III. NO gaznn ksmi basnc 0,15 atm dir.
yarglarndan hangileri yanltr?
(N = 14, O = 16)
A) Yalnz III

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

SO2 ve bir miktar NO gaz konuluyor. Kaptaki

toplam basn 7,2 atm dir.
Karmdaki H2 gaznn ksmi basnc 1,8 atm
ise kapta ka gram NO gaz vardr?
(Avogadro Says = 6,02.1023,
S = 32, O = 16, N = 14, H = 1)
A) 0,4
ZM

310

B) 2,4

C) 7,2

D) 9

E) 12

ESEN YAYINLARI

10. Bir kaba 1,806.1023 tane H2 molekl, 32 gram

C) I ve III

MADDENN HALLER

1.

ALITIRMALAR 4 (OKULA YNELK SORULAR

Bir kapta 2,4.1023 H2 molekl, 8,4 gram CO ve

4.

ekilde verilen manoZ gaz

metrenin kapal ucun-

NKda hacmi 4,48 litre olan N2O gazlar vardr.

da bulunan Z gaznn

H2 gaznn ksmi basnc 0,8 atm dir.

2 mol X2
2 mol Y2

basnc 36 cm Hg dir.

a) Toplam basn ka atm dir?

Manometreye bal

(Avogadro says = 6.1023, C=12, O =16)

60cm

kapta bulunan X2 ve

b) CO ve N2O gazlarnn ksmi basnlar kaar

Y2 gazlar arasnda

atm dir?

ayn scaklkta;

c) Karmn toplam ktlesi ka gramdr?

cva

X2(g)+2Y2(g) A 2XY2(g)

23

(H=1, N=14, O=16, Avogadro says = 6.10 )

tepkimesi gerekleiyor.
Buna gre;
a) Kaptaki gaz karmn basnc ka cm Hg
olur?
b) Tepkimede oluan XY2 gaznn ksmi basnc

2.

ka cm Hg olur?

ekilde bulunan sabit

hacimli kapta 273C
scaklkta 4,8 gram

c) Z gaznn basnc ne olur?

33,6 litre
273 C
4,8 g CH4 gaz

Bu kaba ayn scaklkta

m gram NO gaz ilave ediliyor.
Toplam basn 0,48 atm olduuna gre,
a) CH4 gaznn basnc ka atm dir?
(C=12, H=1)

ESEN YAYINLARI

CH4 gaz bulunuyor.

5.

b) lave edilen NO gaz ka gramdr?

A

(N=14, O=16)

N2
1,5 atm
3 litre

2,5 atm
2 litre
O2
M

N
2 atm
0,5 litre
O2
C

3.

25Cde su zerinde toplanan gaz karmn iersinde 3,01.1023 N2 molekl, 4 g CH4 ve 0,25 mol
He gaz bulunmaktadr. Kaptaki toplam basn
1544 mm Hg dir.

ekilde verilen sistemdeki M ve N vanalar alarak A ve B kaplarndaki gazlar pistonlarn yard-

25Cde suyun buhar basnc 24 mm Hg oldu-

myla C kabna aktarlyor ve vanalar kapatlyor.

una gre;

Scaklk sabit olduuna gre,

a) CH4 gaznn ksmi basnc ka atm dir?

23

(Avogadro says = 6,02.10 , C=12, H =1)

a) O2 gaznn ksmi basnc ka atm olur?

b) Toplam basn ka atm olur?

b) N2 gaznn ksmi basnc ka atm dir?

311

Maddenin Halleri

9.

6.

srtnmesiz ve
hareketli piston

bo
V
T
2 g H2

2V
T
2 g He

3 litre
CS2(k)

4 litre
O2
a

8cm

c
B

T scaklnda A kabnda 1 mol CS2 kats B kaekil-I

cva

bnda ise 4 mol O2 gaz bulunuyor.

ekil-II

M musluu aldnda, ayn scaklkta,

CS2(k) + 3O2(g) A CO2(g) + 2SO2(g)

Yukarda verilen A ve B kaplarnda bulunan H2

ve He gazlarnn scaklklar ve ktleleri eittir.
ekilII deki h ykseklii 20 cm olduuna gre;
a) H2 gaznn basnc ka cm Hgdir?
b) ekilIdeki manometrenin bulunduu ortamda ak hava basnc ka cm Hg dir?

tepkimesi gerekleiyor.
a) Piston hangi noktada durur?
b) O2 gaznn ksmi basnc ka atm olur?
c) Gaz karmnn z ktlesi nasl deiir?
(PH = 1 atm)

16 g O2 gaz

hareketli ve
srtnmesiz
piston

V=12 litre

deal piston ile kapal yukardaki kapta 16 g O2 gaz varken hacim 12 litredir ve d basn 1 atm dir.
Ayn koullarda O2 dolu kaba 16 g SO2 ve 16 g
CH4 gazlar ilave ediliyor.
a) Son hacim ka litre olur?
(O = 16, S = 32, C = 12, H = 1)

ESEN YAYINLARI

7.
10. Sabit scaklkta kapal bir kapta 32 g CH4, 32 g
O2, ve bir miktar SO2 gaz vardr.
Kaptaki toplam basn 750 mm Hg dir.
CH4 gaznn ksmi basnc 300 mm Hg dir.
Buna gre;
a) O2 gaznn ksmi basnc ka mm Hg dir?
(C = 12, O = 16, S = 32, H = 1)
b) SO2 gaznn ksmi basnc ka mm Hg dir?
c) Kapta bulunan SO2 gaz ka gramdr?
(S = 32, O = 16)

b) O2, SO2 ve CH4 gazlarnn ksmi basnlar srasyla kaar cm Hg dir?

8.

Lastik bir balon ierisinde 0Cde 1 mol He gaz

11. Kapal bir kapta ktleleri eit olan H2 ve CH4

vardr.

gazlarndan oluan bir karmn basnc 360

Lastik balona 3 mol Ne ilave edildikten sonra

mmHg dir.

ortamn scakl 273Cye karlyor.

a) CH4 gaznn ksmi basnc ka cm Hg dir?

a) Hacim, ilk hacmin ka katna kar?

b) Son z ktlenin, ilk z ktleye oran katr?
(He = 4, Ne = 20)
c) Ne gaznn ksmi basnc ka cm Hg dir?
(Phava = 1 atm)

312

(C = 12, H = 1)
b) Kapta bulunan H elementinin ktlesinin C elementinin ktlesine oran nedir?

Maddenin Halleri

12.

14.
X(g)

M N

Y(g)

16,4 litre

2V

24cm

27C

26cm
2V
Bo
I

cva

cva

II

Ag2O

su

ekildeki sistemin bulunduu ortamda d basn

1 atm dir.
Sabit scaklkta M ve N musluklar alyor.

Ag2O(k) A 2Ag(k) +

a) I ve II. manometrelerde cva seviyeleri arasn-

1
O
2 2(g)

278,4 gram Ag2O katsnn stlarak tamamen

da fark kaar cm olur?

ayrtrlmas sonucu aa kan O2 gaznn t-

b) X gaznn ksmi basnc ka cm Hg olur?

m su zerindeki 16,4 litrelik hacmi olan toplama

kabnda birikiyor.
Scaklk 27C olduuna gre, toplama kabndaki son basn ka mmHg olur?

13.

srtnmesiz ve
hareketli piston

ESEN YAYINLARI

(27C ta suyun buhar basnc 27 mmHg dir.

Ag = 108, O = 16)

CO2
O2
V=? litre

Yukardaki ideal pistonlu kapta 0Cde 4 mol CO

ve 3 mol O2 gazlar bulunuyor. Scaklk 273Cye
getirildiinde;
CO(g)+1/2O2(g) A CO2(g)
tepkimesi gerekleiyor.
Tepkime sonunda 273Cde,
a) Son hacim ka litre olur?
b) Gazlarn ksmi basnlar kaar cm Hg dir?
(D basn 76 cm Hg dir.)

313

MADDENN HALLER

ALITIRMALAR 5 (OKULA YNELK SORULAR

4.

1.

X gaz

srtnmesiz ve
hareketli piston

hareketli ve
srtnmesiz
piston

32g
CH4

Po=1atm

V=6 litre

D basncn 1 atm olduu ortamda ve 27Cta

Sabit koullar altnda bulunan 32 g CH4 gaznn

srtnmesiz piston ile dengede olan 1,2 mol X

hacmi 28 litredir.
Kaba ayn koullarda 80 g SO2 gaz ilave edi-

gaznn hacmi 6 litredir. Kaba 6,4 g CH4 ilave ediliyor.

liyor.

Son hacim 10 litre olduuna gre,

a) Son hacim ka litre olur?

(C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)

a) Gaz karmnn son scakl ka C dr?

b) CH4 ve SO2 gazlarnn ksmi basnlar kaar

b) Pistonun arl ihmal edildiine gre, X ve

atm olur? (C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)

CH4 gazlarnn ksmi basnc kaar atm olur?

(C = 12, H = 1)

5.

H2

CH4
SO2

ESEN YAYINLARI

2.

m gram X gaznn 25C

srtnmesiz ve
hareketli piston

scaklk ve 1 atm basn

koulunda hacmi 4 litredir. Hareketli pistonun

X gaz

zerine arlk konularak

X gaznn hacmi azaltlyor. Ayn scaklkta son

zde kaplardan A kabnda H2 gaz B kabnda

hacim 1,6 litre olduuna gre, son basn ka

CH4 ve SO2 gazlar karm bulunuyor. Gazlarn

atm dir?

scakl ve basnc eittir.

zde M ve N musluklar ayn anda alyor. H2
gaznn difzyonu 6 saniye, karmn difzyonu
30 saniye sryor.
Karm ktlece % ka CH4 gazdr?
(C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)

6.

ekildeki manomet-

Po=1atm

reye bal olan kapta 2 litre X gaz bulu3.

ki ayr kapta ve ayn koullarda 150 ml He ve

mal koullarda hac-

750 ml SO2 gazlar bulunuyor.

mi ka litre olur?

2 litre
X gaz
0C

57cmHg

nuyor. X gaznn nor-

Kaplarda eit byklkte birer delik alyor.

He gaznn kab boaltmas 15 saniye srdne gre, SO2 gaznn kab boaltmas ka
saniye srer?

314

Hg

Maddenin Halleri

7.

ekilde bulunan N2O

10. 4 litrelik sabit hacimli

gaznn hacmi 120 ml

kapta 7Cde bulunan

dir. Ayn koullarda kaba 20 g SO3 gaz ilave

ediliyor.
Son hacim 600 mililitre

olduuna

atm dir.
Gazn scakl 27C
ye karldnda son

N2O

gre,

4 litre
He
gaz
7 C

He gaznn basnc 1,4

hareketli ve
srtnmesiz
piston

basn ka atm olur?

kapta bulunan N2O

gaz ka g dr?
(N = 14, O = 16, S =32)

11. ekildeki kapta bulu-

Po=1 atm

nan N2 gaznn 27C

de basnc manomet-

2 litre
27C
N2

redeki gibidir. Scak-

8.

lk 57Cye karl-

dnda manomet-

70 g
N2

240mmHg

redeki cva b nok-

A ve B kaplarnda bulunan gazlar ayn koulda

srtnmesiz pistonlarla dengededir.
M musluu alarak B kabndaki gazn tm A

ESEN YAYINLARI

16 g CH4
X g SO3

tasndan ka mm

ykselir?

cva

kabna aktarlyor ve musluk kapatlyor.

A kabnn hacmi katna ktna gre, kap-

12. Bir miktar X gaznn 1,75 atm basn ve 127C s-

ta bulunan SO3 gaznn ktlesi ka g dir?

caklk koulunda hacmi 20 litredir.

(C=12, H=1, N=14, S=32, O=16)

Gazn miktar deitirilmeden basnc 1,25 atm,

scakl 77C yapldnda hacmi ka litre olur?

9.

13.

Srtnmesiz ve hareketli piston ile dengede olan He gaznn hacmi 23Cde 57,2 ml

14 litre
X gaz
77 C

srtnmesiz ve
hareketli piston

dir. Scaklk, ayn d basn

hacminin % ka olur?

21 litre
bo
B

ekilde verilen A kabnda 77Cde bulunan X ga-

koulunda 77Cye karlyor.

Gazn hacmindeki art, ilk

He gaz

znn basnc 1140 mm Hg dir. M musluu aldktan sonra scaklk 7Cye drlyor.
X gaz svlamadna gre, son basn ka
atm olur?

315

Maddenin Halleri

14.

17.

Po=74cmHg

B
492ml
X gaz

N
O2(g)
227C

27,2cm

K
210mm

cva

su

1,52g X(s)

ekilde verilen manometreye bal K kabnn

A kabnda bulunan 1,52 g X sv maddesinin s-

hacmi 16,4 litredir. D basncnn 74 cm Hg oldu-

cakl 27Cye karlyor. Tamam gaz fazna

u koulda ve 227C scaklkta O2 gaz iermek-

geen X maddesi su zerinde ekildeki gibi top-

tedir.

lanyor.

O2 gaznn basnc manometrede gsterildi-

D basn 80,4 cm Hg ve tp iindeki suyun

ine gre, O2 gaznn molekl says nedir?

ykseklii 27,2 cm olduuna gre Xin mol

(Avogadro Says = 6,02.10 )

ktlesi katr? (27Cde suyun buhar basnc 24

23

15. 4,92 litrelik kapta 27C scaklkta bulunan

4 g

He ve O2 karmnn basnc 1,5 atm dir.

ESEN YAYINLARI

mm Hgdir, dsu = 1 g/cm3, dcva = 13,6 g/cm3)

18.

B
gaz
karm

Karmda ktlece % ka He gaz bulunmaktadr? (He = 4, O = 16)

A
gaz
karm

su

A kabnda SO2 ve He gazlarndan oluan bir ka16. 24,6 litrelik kapta bulunan HeO2 gaz karmnn 327C scaklkta basnc 684 mmHg dir.
Karmn toplam ktlesi 6 g olduuna gre;
a) Karmdaki He gaznn mol says katr?
(He = 4, O = 16)
b) Karmdaki O2 gaznn ksmi basnc ka atm
dir?
c) Karmdaki O2 gaznn ktlece yzdesi nedir?

316

rm bulunmaktadr. M musluu bir an iin alp

kapatlyor.
B kabnda toplanan 0,8 g gaz karmnn hacmi
1,23 litre, scakl ise 27Cdir.
D basn 78,4 cm Hg olduuna gre,
a) Karmn basnc ka atm dir?
b) Karmn mol says katr?
c) He gaznn ksmi basnc ka mm Hg dir?
(27 Cde suyun buhar basnc 24 mm Hgdir,
SO2 = 64, He = 4)

GEREK GAZLAR
1. GEREK GAZLAR
2. DEAL GAZ VARSAYIMINDAN SAPMALAR
3. JOULETHOMSON OLAYI
4. GAZ, BUHAR VE KRTK SICAKLIK

Gerek gazlarn davrann aklamak iin, ideal gaz denklemi,

molekllerin z hacmi ve molekller arasndaki ekim kuvvetleri
gznne alnarak yeniden dzenlenmitir.
Gaz yasalar ve kinetik molekl kuramna gre, gaz halindeki
molekllerin birbirine ekme ve itme kuvveti uygulamad
varsaylmaktadr. Yaplan dier yaklam ise molekllerin hacimlerin,
kabn hacmi ile karlatrldnda, ihmal edilebilecek kadar kk
olmasdr. Bu iki koulu salayan bir gazn ideal davrand sylenir.
Gerek gazn ideal bir gaz gibi davrandn varsayabilmemize
karn, tm koullar altnda byle olmasn bekleyemeyiz.

4. BLM

Maddenin Halleri

GEREK GAZLAR
1.

2.

GEREK GAZLAR

DEAL GAZ VARSAYIMINDAN SAPMALAR

deal gaz denklemi, tm gazlarn ideal olduu

Pek ok bilim adam, molekller aras kuvvetlerin

varsaylarak kullanlmaktadr. Oysa doadaki tm

etkisinin ihmal edilmedii durumlar iin, ideal gaz ka-

gazlar gerek gazlardr ve ideal gaz denklemine uy-

nununu deitirmenin yollarn aratrmtr. Bu geli-

mazlar. nk, gaz molekllerinin z hacimleri top-

mi denklemlerden ilki ve en kullanl olan 19. yz-

lam hacim yannda ihmal edilmez ve gaz moleklle-

yl bilim adam Johannes Van Der Waals tarafndan

ri arasndaki itme ve ekme kuvvetleri gz ard edi-

ortaya atlmtr.

lemez. deal gazlar iin P.V deeri her basnta saan 2

d P + 2 n ^ V nbh = nRT
V 14 243
1 44 2 44 3 dzeltilmi

bit olduu halde gerek gazlar sz konusu olduunda P.V deeri deikendir.

dzeltilmi
basn

hacim

P.V
= 1 olmasna ramen gerek
R.T
gazlarda bu oran 1 den farkldr. Skabilme faktr

Bu denklem Van Der Waals denklemi adn alr.

ad verilen ve z ile gsterilen bu oran, 1e yaklatk-

a sabiti, molekller arasndaki ekme, b ise gaz mole-

a gazlar ideal gaza yakn davranrlar. Aadaki gra-

kllerinin kendine ait z hacimlerinin bir ls olarak

fikte grld gibi, molekllerin z hacimleriyle molekller aras ekim kuvvetlerniden tr N2, H2, CH4
ve CO2 gazlar ideallikten sapma gsterirler.

ESEN YAYINLARI

deal gazlarda

ifade edilebilir. Nokta halinde gsterilen molekllerin

hacminin sfr olduu ve birbirleriyle etkilemedii ideal gazlarda, her iki sabit de sfrdr. ki sabit, Van Der
Waals denkleminin gazn miktar, scakl ve hacmi

P.V
R.T

zerinde gzlenen basn deiimini denk gelene ka-

dar yaplan uygulamalarla, her bir gaz iin ayr ayr ta-

CH4
H2

N2

1,5

yin edilir. a ve b deerleri her gaz iin farkldr; nk

molekllerin boyutlar farkl olduu gibi, birbirini ek-

CO2

me - itme zellikleri de farkldr.

0,5

200

400

600

800

1000

P (atm

Madde

a(L2.atm/mol2)

b(L/mol)

H2

0,244

0,0266

He

0,0341

0,237

Ne

0,211

0,0171

Ar

1,34

0,0322

Gaz moleklleri dk scaklk ve yksek basn-

N2

1,39

0,0391

ta birbirine daha ok yaklatndan molekller aras

O2

1,36

0,0318

ekim kuvveti artmakta ve gazlar ideallikten sapmak-

Cl2

6,49

0,0562

CO2

3,59

0,0427

tadr.
318

Maddenin Halleri

yacak kadar yava hareket ederler ve gazn tamam,

aralarndaki ekim kuvvetleriyle bir arada tutulan bir
molekl yn haline gelir. Bu, svlama demektir.

Dk basnta bir gaz ok byk hacim kaplar.

Buna gre, V - nb terimi, V ye yaklak eit olur. Ayrca, an2 / V2 terimi de ok kk olacandan P yannda ihmal edilebilir; nk dk basn, molekllerin birbirinden olduka uzakta olduu ve birbiriyle etkilemedii bir duruma karlk gelir. Netice olarak, itme ve ekme kuvvetleri nemsizdir. Buna gre, Van
Der Waals denklemi aadaki hli alr;
PV

Bir gaz svlatrmann en basit yolu, maddeyi

kaynama scaklndan daha dk scaklkta tutulan
bir banyo iine daldrlmaktr. Aseton gibi dk donma noktal bir svya kat karbondioksit ilave edilerek,
196Ke kadar dk scaklklara inilebilir.
Gazlar, molekl hz ile scaklk arasndaki ilikiden yararlanlarak svlatrlabilirler. En dk ortalama hz, en dk scakla karlk geldiinden,
moleklleri yavalatmak, gaz soutmaya edeerdir.

nRT

Buna gre, basn ok dk olduunda gerek

gaz iin verilen denklem, ideal gaz denklemi olur. Laboratuvarda kullanlan gazlar ile atmosferi oluturan
gazlar, basn dk olduu srece (yaklak 2 atm
in altnda), ideal gaz kanununa uyarlar. Gazlarn basnc azaldka, ideal gaz kanununun doruluunun
artt gzlenmitir. Basncn sfra yaklamasyla, her
gerek gaz bir ideal gaz gibi davranr ve gazn zellikleri tam olarak hesaplanabilir. deal gaz kanununun

Molekller, aralarndaki etkileimler kullanlarak yavalatlabilir. Bir gaz genletiinde, molekller birbirinden uzaklaacaktr; bundan dolay bir gazn hacmi artrldnda molekller birbirlerinden ayrlaca iin ortalama hzlar der. Dier bir ifadeyle, gerek gazlar genleirken sour. Bu konuyu ilk
defa alan bilim adamlar, James Joule ve William Thomson n ansna bu gzleme Joule - Thomson olay denir.

deal gaz denkleminin belli snrlarda geerli olmas, kinetik modelle de uyum halindedir. Bu modelde, molekllerin ok kk olduklar ve birbirleriyle etkilemedikleri kabul edilir. Molekller belli bir hacme
sahip olduklar ve birbirlerini itip ektikleri iin, ideal
halden sapmalar gzlenir. Molekller arasndaki itme ve ekme kuvvetleri, molekller birbirine yakn ol-

ESEN YAYINLARI

snrl bir kanun olduu sylenebilir. Kanun, basncn

sfra yaklat hallerde, tam geerlidir.

Joule - Thomson olay, gazlar svlatrmak

iin baz ticari soutucularda kullanlmaktadr.
Is
deitirici

duklar zaman, yani yksek basnlarda nem kazanr. ok dk basnlarda, molekller ortalama olarak birbirinden ok uzakta olduklarndan, molekller
aras kuvvetler nemsiz hale gelirler. Bu artlarda,
gerek bir gaz ideal gaz gibi davranr.

deal gaz kanunu, gazn basnc sfra yaklatka doruluu artan bir denklemdir.

3.

JOULE-THOMSON OLAYI

Molekller aras etkileimlerin en nemli sonularndan birisi, gerek gazlarn svlatrlabilmesidir.

Dk scaklklarda, gaz moleklleri ok yava hareket ederler ki, molekller aras etkileimler sonucu,
her molekl dier molekle tutunur ve serbest hareket kabiliyetini kaybeder. Scaklk, maddenin kaynama noktasnn altna kadar drldnde, gaz sv haline younlar; molekller birbirinden kaama-

Kompresr

Kelebek musluk
Svlaan gaz

Gazlar svlatran bir Linde soutucusu. Sktrlm gaz, s deitiricide evreye s verir ve soutulmu
gazn dolat spirallerden geerken daha fazla soutulur. Bu gaz, gelen gaz soutur ve sistem iinde yeniden
dolatrlr. Neticede, gelen gazn scakl o kadar der
ki sv hale younlar.

319

Maddenin Halleri

Bir maddenin scakl kiritik scakln stndeyse, basn uygulanarak svlatrlamaz.

Nadir de olsa baz gazlar (helyum gibi) genle,

Bir kabn tmn dolduran her madde gaz olarak

irken, souma yerine snrlar.

tanmlandndan, sv fazn var olabilecei en yksek

scakln zerine kld anlalr. H2O maddesi rnek olarak alndnda, sv suyun gzlenemeyecei

Gerek gazlar, aralarnda itme ve ekme kuvvetleri

olan molekl veya atomlardan meydana gelir.
Joule - Thomson olay kullanlarak gazlar svlatrlabilir.

scaklk, suyun kritik scakldr. Bu scaklk deerine

karlk gelen basnca ise kritik basn denir.
Bir madde, ancak kritik scakln altndaysa basn uygulanarak svlatrlabilir. rnein, CO2 gaznn kritik scakl 31C dir ve bu CO2 sadece 31C
in altndaki bir scaklklarda sv hale getirilebilir de-

4.

GAZ, BUHAR VE KRTK SICAKLIK

mektir.

Bir maddenin kaynama scaklndan sonraki hali

gaz olarak tanmlanr. Bulunduu scaklkta hibir baKritik scaklk (C)

Kritik basn (atm)

He

268

2,3

Ne

229

27

Ar

123

48

Kr

64

54

u madde topluluu su buhar olarak adlandrlr. Ba-

Xe

17

58

sn uygulanrsa svlaabilir.

H2

240

13

O2

118

50

H2O

374

218

N2

147

34

NH3

132

111

CO2

31

73

li bir scaklk deerin zerinde gazlar svlatrlamaz.

CH4

83

46

Bu scaklk deerine kritik scaklk denir. Bir gazn

C6H6

289

49

nin hakim hli sv olduu halde gaz halinde bulunan

molekllerine ise buhar denir. Bulunduklar scaklkta
basnla svlatrlabilirler. 0C ile 100C arasnda su
svdr. Ancak bu scaklk aralnda suyun baz moleklleri gaz haline geer. Bu molekllerin oluturdu-

Bir gazn scakl drldnde molekllerin

kinetik enerjileri azalr ve molekller arasndaki etkileimler glenir. Glenen etkileimler maddenin svlamasn salar. Bir gazn scakl yksek iken svlamas zor olur. Bundan dolay scaklk drlrken
basn artrlarak gazlarn svlamas salanr. Bel-

basn uygulanarak svlatralabilecei en yksek scaklk deerine kritik scaklk denir.

320

ESEN YAYINLARI

Madde

sn deeri altnda svlatrlamaz. Fakat bir madde-

SIVILARIN ZELLKLER
1. YZEY GERLM
2. ADHEZYON VE KOHEZYON KUVVETLER
3. YZEY GERLMN ETKLEYEN FAKTRLER
4. VSKOZTE

Svlar bulunduklar kabn eklini alrlar. Svnn yzey gerilimi bir

svnn yzeyini artrmak iin verilmesi gereken enerjidir. Bu olay
kendini svnn dar bir tp iinde ykselmesi veya alalmas eklinde
kapiler davran olarak kendini gsterir.
Viskozite ya da akkanlk svlarn akmaya kar gsterdii direntir.
Viskozite scaklkla azalr.

5. BLM

Maddenin Halleri

SIVILARIN ZELLKLER
Svlar; moleklleri geliigzel hareket eden

Svlar iinde bulunduklar kabn eklini

gazlarla, dzenli istiflenmi katlar arasnda bir zel-

alrlar.

lie sahiptirler. Svy oluturan molekller dier mo-

Basn ykseltildiinde svlarn hacimleri l-

lekllere temas edecek kadar yakn, ayn zamanda

lebilir byklkte deimez; ancak scaklk yksel-

birbiri zerinde kayarak yer deitirecek kadar mo-

tildiinde hacimleri az da olsa arttndan younluk-

lekller aras ekim kuvvetleri azalmtr. Sv ieri-

lar der.

sinde molekller birbirine yakn olduundan bir mole-

Birbirleri iinde znebilen iki sv temasa

kl zerine evresindeki molekller tarafndan uygu-

getiklerinde, az da olsa birbirlerinin iinde yaylrlar.

lanan kuvvetlerin nemi byktr. Sv ierisinde bu-

Svlar akmaya kar diren gsterirler.

lunan her molekl, kendisine en yakn 12 kadar mo-

Svlarn yzey gerilimleri vardr.

lekln etkisi altndadr ve bu molekller srekli ar-

Ak kaptaki svlar buharlarlar.

pma halindedir.
Gazlarda olduu gibi svlarda da molekller ge-

molekl srekli olarak komu molekllerin etkisi altnda olduu iin gidebilecei yollar daha ksadr. Bu nedenle svlarda molekller, gazlara gre daha yava
hareket ederler. Bylece, belli ekilleri olmayan sv-

ESEN YAYINLARI

liigzel hareket halindedir. Fakat, sv ierisindeki bir

1.

YZEY GERLM

lar iinde bulunduklar kabn eklini alr. Sv halde

ekim kuvvetleri molekller arasndaki boluklar en
dk dzeyde tutulduundan, basn deiikliinde sv hacmi llebilir byklkte deimez. Gazlar bastrlabilen akkanlardr. Svlar ise bastrlamayan akkanlardr. Scaklk ykseldiinde ou svlarn hacmi az da olsa arttndan dolay sv younluk-

Sv iindeki molekller, molekller aras kuvvet-

lar der. Svlarda molekller aras ekim kuvvetle-

ler tarafndan tm ynlere doru eit olarak ekilirler.

ri, svlarn bir ok zelliinin belirlenmesine neden

Ancak yzeyde bulunan molekller dier molekller

olur. Birbiri iinde znebilen iki sv temasa getirildi-

tarafndan aa ve yana doru ekilirken, yukar y-

inde birbiri iinde dalrlar. Herhangi bir svnn k-

ne bir ekim kuvveti yoktur.

maya kar gsterdii dirence viskozite, viskozitenin

Bu durumda sv yzeyindeki molekller svnn

tersine ise akclk denir. Molekller aras ekim kuv-

iine doru ekilir ve bir elastik zar gibi bzlr. Bir

vetlerinden kaynaklanan svlarn dier bir zellii de

svnn yzey gerilimi yzeydeki molekllerin, denge-

yzey gerilimidir. Svlarn zelliklerini aadaki ge-

lenmemi bir kuvvetle ie doru ekilmelerinin bir so-

nellemelerle zetleyebiliriz:

nucudur.

322

Maddenin Halleri

Dnyamzda, damlalar yerekimi yznden hafife dzleir, fakat uzay mekiinin yerekimsiz ortamnda, damlann ekli tamamen yzey gerilimi tarafndan belirlenir.
Bir svnn yzeyindeki esnek kuvvetin ls
yzey gerilimidir. Baka bir ifade ile yzey gerilimi
svnn yzeyini bir birim alan (rnein 1cm2) geniletmek iin gereken enerji miktardr. Molekller
aras kuvvetleri byk olan svlar ayn zamanda bSvnn yzeyinde ve iindeki bir molekle etkiyen

yk yzey gerilimine de sahiptir. Su, kat, tahta ve

moleklleraras kuvvetler

kumala gl bir etkileime girer, nk bunlarn yzeylerindeki molekller hidrojen balar olutururlar.

Bu kuvvet, molekllerin dzgn olarak istiflen-

Sonu olarak, su bunlarn stnde bir tabaka olutu-

mesini ve bylece dzgn bir yzey olumasn sa-

rur, yani su onlar slatr.

lar. Suyun molekllerinin polar olduunu biliyoruz.

Yzey gerilimine bir baka rnek ise kapilar (kl-

Suyun yzey gerilimi, yapsndaki gl hidrojen ba-

byktr. Cvann yzey gerilimi, suyunkinden bile alt kat daha byktr.
Havada asl duran bir su damlac kreseldir.
nk yzey gerilimi sonucu, molekller en kk yzeyli ekil olan kre biimini alrlar. rnein yeni cilalanm bir araba zerine su dkldnde su ile polar olmayan cila moleklleri arasnda hemen hemen
hi ekim kuvveti olmadndan, su moleklleri araba
yzeylerinde ufak bir bilye eklini alr.

callk) etkisidir. Su ve cam gibi maddeler arasndaki

ESEN YAYINLARI

ndan dolay dier svlardan yaklak kat daha

ekim sonucu, svlar dar borularda ykselir, bu olaya

kapiler etki denir. Sv moleklleri ve borunun i yzeyi arasndaki ekim kuvvetlerinden dolay sv ykselir. Su ve klcal cam tpn duvarlar arasnda olduu gibi, farkl molekller arasndaki ekim kuvvetlerine adhezyon kuvvetleri denir. Dar borularda, adhezyon kuvvetleri yeterince bykse, dar boru ierisinde kendiliinden ykselir. Kapilar etki ile svnn ykselmesi adhezyon kuvvetlerin tp iindeki
svnn arl tarafndan dengeleninceye kadar devam eder.
Geni borularda, adhezyon kuvvetleri zayfsa,
svnn ykselmesi ok az olur, hatta alalma gzlenebilir. rnein, cvada kendi atomlar arasndaki ekim kuvvetleri olan kohezyon, cva ile cam arasnda
olan adhezyon kuvvetlerinden daha gldr.
Dolaysyla bir tp cvaya daldrlnca borudaki
cva seviyesi alalr, cva yzeyinin altnda olur. Kapiler etki, bir kat havlunun suyu emmesinden ksmen sorumludur.
323

Maddenin Halleri

rnein; su ile cam arasndaki adhezyon kuvvetleri, suyun kohezyon kuvvetlerinden byktr. Do-

Yzey gerilimi, bir svnn yzeyindeki molekller

aras kuvvetlerin dengelenmemi olmasndan kaynaklanr. Svlarn kapiler etkisi ve svlarn damlalar oluturma eilimi de bu yzey geriliminin bir
sonucudur.

laysyla su, camda mmkn olan en byk alana yaylma eilimindedir. Ayn koullarda cvann yzey snr d bkeydir. Eer svnn kohezyon kuvveti iinde bulunduu klcal yapnn duvarlaryla arasnda adhezyon kuvvetinden bykse, sv seviyesi dmeye
eilimlidir ve svnn yzeyinde de dbkey bir eri grlr. Burada cva atomlar arasndaki kohezyon
kuvvetleri, cama doru olan adhezyon kuvvetlerinden

2.

ADHEZYON VE KOHEZYON KUVVETLER

daha kuvvetlidir ve cva, camla balantsn azaltmak

Bir sv, bir yzey boyunca bir film halinde yay-

eilimindedir.

lrsa yzeyi slatr. rnein su; kat, cam ve baz kumalarla etkileime girer, yani su bunlar slatr. Su

3.

ve cam gibi maddeler arasndaki ekim sonucu, su

Svlarn yzey gerilimine etki eden faktrlerden

kiyi iki kuvvet meydana getirir. Bunlar Kohezyon kovalentleri ve adhezyon kuvvetleri olarak bilinirler. Islatan molekller ile camn birbirini ekmesinde adhezyon, slatmayan molekllerin birbirini ekmesinde
kohezyon kuvvetleri daha etkindir. Bir baka ifade ile
adhezyon kuvvetleri, iki farkl maddelerin moleklleri arasndaki ekim kuvvetine verilen isimdir. Kohezyon kuvvetleri, maddenin kendi moleklleri arasndaki ekim kuvveti olarak tanmlanr.

ESEN YAYINLARI

dar borularda ykselirken, cva gibi slatmayan svlar

dmektedir ve bu olaya kapiler etki denir. Kapiler et-

YZEY GERLMN ETKLEYEN FAKTRLER

biri scaklktr.
Yzey gerilimi scaklkla azalr. Scaklk arttka
sv moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri de azalaca iin yzey gerilimi der.
Yzey gerilimini etkileyen faktrlerden biri de svnn iine bir kat veya sv eklenmesidir. Eklenen bu
kat veya sv maddeler znebilir ya da znmeyebilir.
Bir sv maddeye svda znmeyen baka bir
sv eklendiinde svnn yzey gerilimi azalr. Bunun
nedeni dier sv moleklleri ile arasnda gerekleen

Klcal bir boruda, adhezyon kuvvetleri yeterince

bykse, svnn yzey i bkey, kohezyon kuvvetleri
etkin olduu zaman ise svnn yzeyi d bkey olur.

zayf etkileimdir.
Su moleklleri arasnda hidrojen balar ve London kuvvetleri vardr. Suya ya kartrldnda su
moleklleri ile ya moleklleri arasnda dipolindklenmi dipol etkileimi olur. Bu etkileim zayftr. Suyun kendi moleklleri arasndaki etkileimler daha

su
Adhezyon>Kohezyon

cva
Adhezyon<Kohezyon

kuvvetlidir.
Bir svya iinde znebilen bir madde eklendiinde zen ve znen maddelerin yapsna bal

324

Maddenin Halleri

olarak yzey gerilimi deiir. znen maddeler, -

zcnn yzey gerilimini dryorsa bu tr madde-

CH OH
2

C=C

lere yzey aktif maddeler denir. Su iin sabun, de-

HC

CH
CC

terjan, alkoller, asitler rnek verilebilir.

Yzey gerilimini drmeyen maddelere ise y-

O
H

CH OH
H

benzen

zey inaktif maddeler denir. Su iin eker ve gliserin

CH OH

su

gliserin

gibi maddeler yzey inaktif maddelerdir.

4.

Gliserin moleklleri de aynen suda olduu gibi

VSKOZTE

hidrojen balar yaparlar. Gliserindeki hidrojen balar sudan daha gldr. Bunun nedeni her gliserin
moleklnn dieri ile hidrojen balar yapabilecek
OH grubu iermesidir. Ayrca, molekl yapsndan
dolay gliserin moleklleri, viskoziteleri az olan svlarda olduu gibi, birbiri zerinde kaymak yerine bir-

Bir svnn vizkositesi onun akmaya kar gsterdii direntir; viskozite ne kadar bykse akma o kadar yava olur. Yksek viskoziteli bir svnn viskoz
olduu sylenir. Viskozite svlarn akkanl gs-

ESEN YAYINLARI

biri iine girme eilimindedirler. Bu etkileimlerin tamam viskozitenin byklnde belirleyici rol oynar.

Bir sv, viskozitesi ne kadar bykse o kadar

yava akar. Hidrojen ba ieren svlarn viskoziteleri byktr. Scaklk arttka genellikle viskozite der.

terdikleri direncin bir lsdr. Svlarn viskozitesi genelde scaklk ile azalr, scaklk arttka akkanlk artar ve viskozite azalr.
Viskozite, molekller arasndaki kuvvetlerden ortaya kar. Kuvvetli molekller aras gler moleklleri bir arada tutar ve hareketlerini snrlar. Molekller
aras kuvvetleri byk olan svlar, kk olan svlara gre daha yksek viskoziteye sahiptirler.
Su gl hidrojen ba yaplabildiinden molekller aras ekim kuvvetleri de byktr ve birok svdan fazla viskoziteye sahiptir.
Suyun, benzene gre, viskozitesi daha byktr. Oysa gliserinin viskozitesi suyunkinden daha byktr.

325

HAL DEMLER
1. BUHAR BASINCI VE KAYNAMA
2. BAIL NEM
3. DONMA VE ERME
4. ISI HESAPLAMALARI

Maddenin halleri stlarak ya da soutularak birbirine

dntrlebilirler. Kaynama ve donma gibi hal dnm
scaklklarnda iki faz denge halinde bulunur. Katlar sblimleirken
dorudan gaz hale dnebilir.
Madde gaz, sv ve kat olmak zere halde bulunur. Gaz hali ile
younlam haller arasndaki en nemli fark molekller aras
uzaklktr.
Havada bulunabilecek su buharna nem denir. Bir hava ktlesinin
bulunduu scaklk derecesine gre alaca nem miktarnn snr
vardr. Bu snra havann doygunluk noktas denir.
Bal nem =

Su buharnn ksmi basnc .

100
Suyun buhar basnc

6. BLM

Maddenin Halleri

HAL DEMLER
Maddenin kat, sv ve gaz hallerinin her birine

Herhangi bir scaklkta belli sayda molekl

faz ad verilir. Faz bir sistemin dier ksmlarndan

sv yzeyinden gaz fazna gemeye yetecek ka-

net bir snrla ayrlm olan homojen ksmn gs-

dar kinetik enerjiye sahiptir. Molekllerin sv faz-

terir. rnein, iinde buzun yzd su iki fazdan

dan gaz fazna gemesine buharlama ad verilir.

olumutur: Su(sv) - buz(kat).

Balangta tek ynl bir ak vardr. Yani mole-

Faz deiimleri, yani bir fazdan dier faza ge-

kller sv yzeyinden bolua doru hareket ederler.

i, sisteme enerji (genellikle s eklinde) aktarlmas

Kapal bir kapta, buhar fazdaki molekl says arttka

ya da sistemin darya enerji aktarmas sonucunda

sv yzeyine arpp geri dnmelerin says da artar.

meydana gelir. Faz deiimleri maddenin molekl di-

Gaz molekllerinin tekrar sv faza geri dnmele-

ziliindeki deiim ile ortaya kan fiziksel halinin ad

rine younlama ad verilir.

fazdr. Faz kat, sv, gaz halinde veya birka farkl

Bir saniyede buharlaan sv molekllerinin sa-

kat halde olabilir.

ys tam olarak svya dnen molekllerin saysna

Elmas ve grafit, karbonun iki kat fazdr. Bir fa-

eit olduunda, buharlama ve younlamann ya-

zn dier bir faza dnm, buzun erimesi, suyun

ni ileri ve geri yndeki dnmn tam olarak

buharlamas veya grafitin elmasa dnm faz ge-

dengelendii dinamik denge durumuna ular. Di-

dzene sahipken, gaz faznda geliigzel bir dalm

gsterir. Enerji deiimiyle molekl dzenliliinin artmas ya da azalmas arasndaki ilikiyi aklmzda tutmamz, faz deiimlerini anlamamz kolaylatrr.

1.

ESEN
YAYINLARI
ESEN
YAYINLARI

ii olarak adlandrlr. Molekller kat halde en yksek

namik denge koullarnda llen buhar basncna denge buhar basnc ad verilir. Denge buhar basncn belirtmek amacyla basite buhar basnc deyimi de kullanlr. Bu ksaltlm deyimi, anlamn bilmemiz kouluyla, kullanmamzn bir sakncas yoktur.

BUHAR BASINCI
Vakum

Vakum
Bo
hacim

Sv

Sv

Buharlama
alamadan nce

Sv fazdaki molekller kat rgy yapsndaki

gibi sabit halde deildirler. Bu molekller her ne kadar
gaz molekllerinden olduu kadar serbest olmasalar
da srekli hareket halindedirler. Svlar gazlardan daha youn olduklarndan, svlardaki molekller aras
arpma says gaz fazna gre ok daha fazladr.

Civa

Denge
durumu

Civa

Denge buhar basnc, bir svnn belli bir scaklkta uygulad maksimum basntr ve scaklk deimedii srece sabittir. Ancak bir svnn buhar basncnn scaklkla deitii unutulmamaldr. Sv su
ve buhar arasndaki dinamik denge aadaki gibi
gsterilir.
H2O(sv)

H2O(gaz)
327

Maddenin Halleri

ift ynl okun (

Kaynama

), her iki tarafn dinamik

Ak bir kapta bir sv brakldnda, oluan bu-

bir denge iinde olduunu gsterir. Buharlamann

ou, sv veya kat fazn yzeyinde olur, nk buradaki molekller zayf balarla baldr ve aadaki svdan daha kolay bir ekilde gaz faza geerler. Buhar
basnc, scaklk arttka artar; nk stlan svdaki
molekller daha hareketlidir ve komularnda kolayca
ayrlabilir. Bir svnn buhar basnc, svy birarada tutan molekller aras kuvvetlere de baldr.
Bunun sonucu olarak moleklleri hidrojen balar oluturan svlarn dierlerinden daha az uucu olduu sonucu karlabilir.

har, svnn dna yaylr. Bunlardan ok az tekrar

yzeye dner, bunun sonucu olarak da younlama
hz hibir zaman buharlama hzna eit olacak kadar artmaz. Belli bir sre iinde dinamik dengeye ulalamaz ve sv tamamen buharlar.
Svnn buhar basnc d basnca eit olunca,
sadece svnn yzeyinden deil, her noktasndan
buharlama olur. Bu scaklkta, oluan buhar, atmosfer basncn yenerek kendine yer aar. Bylece sv-

Buhar basnc(atm)

da oluan buhar kabarcklar yzeye ykselir. Bu hzl

Dietil eter

Su

Cva

buharlamaya kaynama denir. Bir svnn normal

kaynama noktas, atmosfer basnc 1 atm iken, svnn kaynad scaklktr.

Basn, ddkl tencerede olduu gibi 1 atmden

daha byk olduu zaman, kaynama normal kayna-

100

0 34,6

100

200

357

Scaklk (C)

Denge buhar basnc;

a) Svnn cinsine baldr.
b) Svnn safszl etkiler.
c) Scakla baldr.
d) Svnn miktarndan bamszdr.
e) D basntan bamszdr.
f) Svnn yzeyinin geniliinden bamszdr.

ESEN YAYINLARI

ma noktasndan daha yksek scaklkta olur. Basn

1 atmden daha kk olduunda, kaynama normal
kaynama noktasndan daha kk bir scaklkta olur.
Yksek kaynama noktas, molekller aras kuvvetlerin byk olduunu gsterir. nk buhar basnc 1 atme ykselirken, bu byk kuvvetlerini yenmek iin yksek scaklk gerekir. rnein, H2O nun
kaynama noktas, hidrojen ba oluturmayan H2S
nin kaynama noktasndan yksektir. Sv iindeki molekllerin molekller aras kuvvetlerce ne kadar gl
tutulduunun lt, bir mol svy buharlatrmak
Bir svnn birim zamanda gaz faza geen molekl saysna buharlama hz denir. Buharlama hz;
a)

Svnn cinsine baldr. Molekller aras kuvvetler zayf ise buharlama hz yksek olur.

iin gerekli olan s miktar olarak tanmlanan molar

buharlama ssdr. Molar buharlama ss svdaki molekller aras kuvvetlerin bykl ile dorudan
balantldr. Eer bir svdaki molekller aras ekim

b) Scakla baldr. Scaklk arttka buharlama

hz artar.

kuvvetleri olduka bykse, moleklleri sv fazdan

c)

ayrmak, yani buharlatrmak iin ok fazla enerji ge-

Svnn yzeyinin genilii etkiler. Svnn yzeyinin genilii arttka buharlama hz artar.

d) Rzgar etkiler. Rzgarn olmas buharlama hzn artrr.

e)

Svnn safszln etkiler. Daha az uucu madde znmse buharlama hz azalr.

f)

D basnc etkiler. D basn artnca buharlama hz azalr.

328

rekir. Byle bir svnn buhar basnc olduka dk,

molar buharlama ss olduka yksektir.
Kaynama, bir svnn buhar basnc atmosfer basnca eit olduu zaman olur. Gl molekller
aras kuvvetler, genellikle yksek normal kaynamalarna yol aar.

Maddenin Halleri

2.

BAIL NEM

3.

DONMA VE ERME

Nem, havada bulunan su buhar miktardr.

Svnn katya dnmesine donma, bunun ter-

Nem lmlerinde mutlak nem, bal nem ve spesi-

sine ise erime ad verilir. Eer bir svnn moleklle-

fik nem hesaplanr. Mutlak nem birim hacimdeki nem

ri dk enerjilerden dolay evresindeki molekller

miktardr. Bal nem havadaki nem miktarnn o ha-

arasndan teleme hareketi yapamyorsa, o sv katlar. Katda molekller, bulunduklar yerde titreirler,

vann alabilecei maksimum neme olan orandr. Bi-

nadiren de bir yerden baka bir yere hareket ederler.

rimsel olarak verilir ve scaklkla ters orantldr. Spe-

Basn deitike, donma noktas da hafife deiir

sifik nem ise bir gazda bulunan su buharnn arl-

ve bir svnn normal donma noktas 1 atmde don-

nn gaz arlna olan orandr.

duu scaklktr.

Bal nem havadaki nem miktarn gstermez.

Svlarn ou, basn uygulandnda normal-

Bal nemi, herhangi bir scaklkta havann buhar-

den daha yksek scaklklarda donar, nk kat faz

lama ile younlamann ne kadar dengede oldu-

moleklleri daha sk istiflendiinden sv faza gre da-

unu gsterir. Dier bir ifade ile havann denge bu-

ha youndur ve basn, molekllerin bir arada tutul-

har basncna olan uzakl veya yaknl hakknda

masn salar. Bununla birlikte, ok yksek basnlar

fikir verir.

haricinde, basn etkisi genellikle ok kktr.

Su, genel kuraln bir istisnasdr: Basn altnda

harlama ve younlama dengesine denir. rne-

daha dk scaklklarda donar. Suyun buzdan da-

in, bal nem % 100 olduunda su, buharyla dinamik dengede demektir. Bal nem % 100den kk
bir deerdeyse buharlama, byk bir deerdeyse
younlama daha fazla olur. Bal nem belli bir yerdeki hava ktlesinin scaklna ve basncna bal
olarak tayabilecei maksimum nemin yzde ka
kadar neme sahip olduunu ifade eder.
Bir ortamda havann scakl arttka bal nem
oran der, bunun sebebi ise havann nem tama

ESEN YAYINLARI

Bal nem, belli bir scaklkta havadaki bu-

ha byk younluu olduu iin basn altnda buz

erir. Buz eridiinde, buzdaki hidrojen balarnn byk bir ksm kopar; bylece, buz erirken hacim bzlmesi olur. Basn altnda buzun erimesinin, buzullarn ilerlemesine katkda bulunduu dnlmektedir. Buz arlnn, buzulun altndaki derin kayalarn
kenarlar zerine basn yapmas, ok yksek blgesel basnlara yol aar. Dk scakla ramen buz
svlar ve buzullar bu ince sv katman zerinde yavaa aa kayar.

kapasitesinin artmas ve bylece sahip olduu mutlak nemde deimedii iin bal nem orannn dmesidir. Kn zellikle sabah saatlerinde ve ak havann olduu gecelerden sonra kra der, ite bu
olayda hava ar sour ve sahip olduu nemi taya-

Svlarn ou basn altnda daha yksek scaklkta

donar. Suyun hidrojen balar, onu kural d
yapar: Su, basn altnda daha dk scaklkta
donar.

maz ve temas ettii yzeylere bu nemi brakr. Bu srada havann bal nemi yzde 100 olurken mutlak
nemi azalr.
Bal nem =

1 mol katy eritmek iin gerekli olan s miktarna

molar erime ss denir. Bir madde iin molar eri-

Su buharnn ksmi basnc .

100
Suyun buhar basnc

me ss, molar buharlama ssndan daha kktr. Sv buharlatnda molekller birbirinden tamamen ayrlr.
329

Maddenin Halleri

b) D basn erime ve donma noktasn deiti-

Bunu salamak iin ekim kuvvetlerini yenmek

zere olduka yksek bir enerji gerekir.

rir. D basn artrldnda erime ve donma noktalar

Katlarda buharlaabilirler ve bundan dolay bu-

ykselir. Buzun erime noktas ve suyun donma nok-

har basncna sahiptirler. Aadaki dinamik denge-

tas ise der.

yi dnelim.

c) Bir svda baka bir madde zlrse svnn

kat

buhar

donma noktas, znen maddenin miktarna bal

olarak der.

Molekllerin dorudan kat fazdan buhar fazna gemesine sblimleme, bunun tersine ise (bu-

Tuzlu su, saf sudan daha dk scaklkta donar.

hardan katya geme) kralama denir. Naftalin

K aylarnda suyun donmasn nlemek iin arabala-

bir kat iin olduka yksek buhar basncna sahip-

ra antifiriz konur. Souk gnlerde yollardaki buzlan-

tir ve bundan dolay yakc kokusu bulunduu blgeyi

may zmek iin yollara kaya tuzu dklr.

hemen sarar. Genelde katlarda molekller ok daha

sk tutulduundan, katnn buhar basnc svnnkin1 atmosfer d basn koullarndaki erime noktasna normal erime noktas, donma noktasna
normal donma noktas denir.

den ok daha dktr. 1 mol katnn sblimlemesi iin gerekli olan enerji molar sblimleme ss
olarak adlandrlr. Bu molar erime ve molar buharla-

ZET
lgili kapsam ok geni bir hacim kapland iin
zetleme ihtiyac hissedilmitir. Buna gre;

ESEN YAYINLARI

ma slarnn toplamdr.

Bir maddenin sabit basn koulunda sv halden

gaz hale geiine buharlama denir.
Bir maddenin sabit basn koulunda gaz halden
sv hale geiine younlama denir.

Bir maddenin kat halden sv hale getii sabit s-

Bir sv maddenin sabit basn koulunda buhar

cakla erime noktas denir.

basncnn d basnca eit olduu scakla kay-

Bir maddenin sv halden kat hale getii sa-

nama noktas denir.

bit scakla donma noktas denir.

Buharlama

Erime

Younlama

Donma
Kat

Sv

Sv

Gaz

Saf bir madde iin;

Saf bir madde iin;

a) Erime noktas donma noktasna eittir. Erime

a) Kaynama noktas younlama noktasna eit-

ve donma ayn scaklkta gerekleir. Erime; endoter-

tir. Kaynamada molekller aras uzaklk, potansiyel

mik (s alan) bir olaydr. Erime srasnda potansiyel

enerji ve dzensizlik artar. Kaynama ve buharlama

enerji, hacim ve dzensizlik artar. Buz erirken hacim

azalr. Donma; ekzotermik (s veren) bir olaydr. Donma srasnda potansiyel enerji, hacim ve dzensizlik
azalr. Su donarken hacmi artar.
330

endotermiktir. Younlamada molekller aras uzaklk, potansiyel enerji ve dzensizlik azalr. Younlama ekzotermiktir.

Maddenin Halleri

b) D basn kaynama ve younlama nokta-

I. blgede madde katdr. Bu blgede scaklk art-

sn deitirir. D basn arttka kaynama noktas

t iin kinetik enerji de artmaktadr. Potansiyel enerji

da ykselir.

sabit kalr. Bu blgede genellikle hacim artar. zktle

azalr. Bu blgede s; Q1 = m.c.(t2t1) forml ile he-

Scaklk(C)

Scaklk(C)

saplanr. c z s, mc ise s sasdr. z s madde100

nin tm halleri iin ayrt edicidir.

100

II. blgede madde kat-svdr. Bu blgede scak0

ekil I

Zaman

ekil II

lk sabittir. Bundan dolay potansiyel enerji artar, ki-

Zaman

netik enerji sabit kalr. Dzensizlik artar. Genellikle

tanecikler arasndaki boluk artar, hacim artar, zktle azalr. Buz erirken hacim azalr, zktle artar. Bu

ekil Ide saf suyun 1 atm basnta kaynama

blgede s;

noktas gsteriliyor. D basn artrlrsa ekil IIde-

Q = Q2 Q1 = m.L forml ile hesaplanr. L eri-

ki grafik oluur.

me ssdr. Ayrt edici bir zelliktir.

c) Bir svda, svdan az uucu olan bir madde -

III. blgede madde svdr. Bu blgede scaklk,

vnn birim hacimde znen madde miktar arttka

kinetik enerji ve dzensizlik artar. Molekller aras

kaynama noktas ykselir.

uzaklk artar, zktle azalr. Bu blgede s;

Scaklk(C)

Scaklk(C)

100

100

ESEN YAYINLARI

zlrse sv maddenin kaynama noktas ykselir. S-

Q = Q3 Q2= m.c. (t3 t2) ile hesaplanr.

IV. blgede madde sv-gazdr. Bu blgede scaklk ve kinetik enerji sabit kalr. Potansiyel enerji,
dzensizlik ve molekller aras uzaklk artar. zktle
azalr. Bu blgede s;

Zaman
Saf su (1 atm)

Zaman
Tuzlu su (1 atm)

Maddenin cinsi erime ve kaynama noktalarn belirler. Tanecikler arasndaki ekim kuvveti yksek ise erime ve kaynama noktalar yksek olur.

Bir maddenin stlmas ile oluan hl deiimi

grafii aadaki gibidir.
Scaklk(C)
t4
t3
t2
t1

II
Q1

III
Q2

IV
Q3

V
Q4

Is(kal)
Q5

Q = Q4 Q3= m.L ile hesaplanr.

1. I. III ve V. blgelerde madde homojendir. Bu blgelerde kinetik enerji ve scaklk artar. Bu blgelerde scaklk deitii iin s Q = m.c.t
ile hesaplanr.
2. II. ve IV. blgelerde madde heterojendir. Bu
blgelerde potansiyel enerji artar. Kinetik
enerji deimez. Bu blgelerde dzensizlik
artar. Is ise Q = m.L ile hesaplanr.
3. II. blgedeki kat maddenin erime sresince
ayrt edici zellikleri deimez. Eridii iin
kat maddenin ktlesi azalr. Maddenin zellikleri deiir.
4. IV. blgede sv maddenin kaynama sresince
ayrt edici zellikleri deimez. Buharlat
iin sv maddenin ktlesi azalr. Maddenin
zellikleri deiir.

331

MADDENN HALLER

1.

ZML SORULAR V (OKULA YNELK SORULAR)

4.

0C deki byk buz kalb zerine bir oyuk alp,

scakl 100C olan 600 gramlk bir metal paras konuyor.
Scaklk dengesi kurulduunda oyukta ka ml
sv su bulunur? (cmetal = 0,4 kal/gC, buzun
erime ss = 80 kal/g, dsu = 1 g/ml)
A) 60

B) 120

C) 150

D) 200

Bir miktar suyun

soumas srasnda scaklkaa kan s
deiimi grafikte
verilmitir.

scaklk (C)

850

Buna gre, ba

0
50
langtaki t scakl ka C
dir? (csu = 1 kal/gC, Lbuz = 80 kal/g)

E) 300

ZM:

A) 5

B) 10

C) 15

D) 20

aa
kan
s (kal)

E) 30

ZM:

2.

30C deki 80 gram buza 360 kalori s veriliyor.

Son scaklk ve maddenin fiziksel haline ilikin olarak aadakilerden hangisi doru
olur? (cbuz = 0,5 kal/gC, Lbuz = 80 kal/g)
ESEN YAYINLARI

A) 0C de 80 gram buz

5.

B) 0C de 80 gram su
C) 0C de 50 g buz, 30 g su
D) 30C de 80 g su
E) 0C de 20 g buz, 60 g su

II

4 litre
saf su
25 C

25Cde I. kapta 4 litre saf su bulunuyor. II. kap

ise botur. I. kaptaki suyun yars azar azar II.kaba aktarlyor.

ZM:

I. kaptaki su ile ilgili;

Kaynama
noktas

Molekl
says

zktle

(P sabit)
I

Zaman

II

Zaman

III

Zaman

verilen grafiklerden hangileri dorudur?

3.

0C deki 5 gram buzu 20C de su haline dntrmek iin ka kalori s gerekir?

(Lbuz = 80 kal/g, csu = 1 kal/gC)
A) 200
ZM:

332

B) 400

C) 500

D) 600

E) 800

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) Il ve III

ZM:

C) I ve II

Maddenin Halleri

6.

8.

Isca yaltlm kapta 20C de 50 g su ile 80C de

III. Sv halde iken akkanl en fazladr.

scakl ka C olur?
B) 35

C) 40

Kat iken enerjisi gaz haline gre azdr.

II. Gaz halinde iken zktlesi en kktr.

Scaklk dengesi kurulduktan sonra, karmn

A) 30

Su olmad bilinen saf bir madde iin;

I.

100 g su kartrlyor.

D) 50

yarglarndan hangileri dorudur?

E) 60

ZM:

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

ESEN YAYINLARI

ZM

7.

0C de m gram buz zerine 100C de ne kadar

su buhar gnderilirse 100C de su elde edi-

9.

Erime noktas

lir?

A)

m
2

B)

m
3

C)

m
4

D)

2m
3

E)

m
6

(C)

110

76

Normal erime ve kaynama noktas verilen X

ile ilgili;
I.

ZM:

(C)

(csu = 1 kal/gC, Le = 80kal/g)

Kaynama noktas

Normal koullardaki fiziksel hli svdr.

II. Xin iinde bir kat madde zndnde

oluan homojen karmn donma noktas
110 Cden dk olur.
III. Bir dan tepesine karlan X svs 76 Cden
daha yksek scaklkta kaynar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

333

Maddenin Halleri

ZM

11. 20C de 300 g su ile 80C de 200 g su kartrlyor.

Denge scakl ka C olur?
A) 38

B) 40

C) 44

D) 50

E) 55

ESEN YAYINLARI

ZM:

10. 5C deki 80 g su iine 0C de 10 gram buz atlyor.

Buzun erime ss 80 kal/g olduuna gre kapta ka gram buz kalr? (csu = 1 kal/gC)
A) 1

ZM:

B) 2

C) 4

D) 5

E) 9

Scaklk(C)

12. 2 gram saf X katsnn scaklk-s dei-

t3

imi grafikte veriliyor.

t2

Buna gre;
I.

X katsnn z sQ1
s
2 (t 2 t 1)
kal/gCdir.

II. Xin erime ss

t1

Q1

Q2

Q3 Is(kal)

Q2
kal/g dir.
2

III. X svsnn z ss

Q3 Q2
kal/gC dir.
2 (t 3 t 2)

yarglarndan hangileri yanltr?

334

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

Maddenin Halleri

ZM:

ZM:

15.

Scaklk(C)

450

13. 0C deki 80 gram su iine 0C de 10 gram buz

atlyor.

150

Buzun erime ss 80 kal/g olduuna gre,

Q1

kapta ka gram buz kalr?

(Kap s almyor. csu = 1 kal/gC)
B) 2

C) 4

Is(kal)

Yukardaki ekil, 2 g saf bir katnn scaklk-s

D) 5

grafiidir.

E) 10
ESEN YAYINLARI

A) 1

300

ZM:

Bu maddenin erime ss ka kal/gdr?

(ckat= 0,2 kal/g C)
A) 90

B) 84

C) 45

D) 25

E) 20

ZM

14. Saf bir katnn stlmasna ilikin scaklk-zaman grafii

Scaklk(C)
188
56

yanda veriliyor.
Buna gre, bu madde ile ilgili;
I.

16 1

4
Zaman

Erime noktas
56Cdir.

II. 2. ve 4. aralklarda taneciklerin potansiyel

enerjisi artar.
III. 1.ve 3. aralklarda taneciklerin kinetik enerjisi
artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

16. 100 gram 20 Cdeki alkol ile 200 gram 60 Cdeki su kartrlyor.
Karmn son scakl ka C olur?
(csu=1 kal/g C, calkol=0,5 kal/g C)
A) 28

B) 35

C) 44

D) 50

E) 52
335

Maddenin Halleri

ZM:

ESEN YAYINLARI

ZM

18. 40Cde 160 gram su ile 0 Cde m gram buz kartrlyor.

Buz tamamen eridiine gre buzun ktlesi
ka gramdr? (csu=1 kal/gC, Lbuz=80 kal/g)
A) 48

B) 56

C) 60

D) 80

E) 100

ZM

17. 20 Cdeki 200 gram buza 20 kkal s veriliyor.

Sistemin son scakl ve maddenin fiziksel
hli iin aadakilerden hangisi doru olur?
(cbuz=0,5 kal/g C, Lbuz = 80 kal/g, csu=1 kal/g C)

19. 110 Cde 20 gram su buhar ile m gram 45,5 C

deki su kartrlyor.

A) 0 Cde buz

100Cde su elde edildiine gre, elde edilen

B) 0 Cde su

suyun ktlesi ka gramdr?

C) 10 Cde su

(csubuhar=0,5 kal/gC, csu=1 kal/gC,

D) 0 Cde 40 g su, 160 g buz

Lsubuhar=540 kal/g)

E) 6 Cde su
336

A) 54

B) 109

C) 120

D) 200

E) 220

Maddenin Halleri

ZM

21. Ayn ortamda kaynamakta olan doymam tuz

zeltisi ile saf suyun, aada belirtilen zelliklerinden hangisi ayndr?
A) Scakl
B) Buhar basnc
C) zktlesi
D) Molekllerin ortalama kinetik enerjisi
E) Buharlama hz

ESEN YAYINLARI

ZM

20. 10 Cde m gram buz ile 40 Cde 80 gram su

kartrlyor.
Karmn denge scakl 15C olduuna gre, su ile kartrlan buz ka gramdr?
(cbuz=0,5 kal/gC, Lbuz=80 kal/g, csu=1 kal/gC)
A) 10

B) 12

C) 15

D) 20

E) 25

22. 0C de m gram buz 20C de m gram su iine

atlrsa, buzun ktlece yzde ka erir?
(Lbuz = 80 kal/g, csu = 1 kal/gC)
A) 25

B) 40

C) 50

D) 75

E) 80

ZM
ZM:

337

MADDENN HALLER

ALITIRMALAR 6 (OKULA YNELK SORULAR

1.

4.

Scakl, 20C olan 40 gram buza 1600 kalori s

80C de 100 g su iine 0C de 200 g buz atlyor.

veriliyor.

Karmn son durumu ne olur?

Scaklk ve fiziksel hale ilikin olarak aada-

(csu = 1 kal/gC, Lbuz = 80 kal/g)

kilerden hangisi dorudur?

A) 0C de 100 g buz, 200 g su

(cbuz = 0,5 kal/gC, Lbuz = 80 kal/g)

B) 0C de 200 g buz, 100 g su

A) 0C de 25 g buz, 15 g su

C) 0C de 300 g su

B) 0C de 15 g buz, 25 g su

D) 0C de 300 g buz
E) 10C de 300 g su

C) 30C de 40 g su
D) 0C de 40 g buz
E) 0C de 40 g su

2.

X, Y ve Z maddelerinin 1 atm basntaki erime ve

5.

kaynama scaklklar aada verilmitir.

Kaynama noktas
(C)

10

134

40

76

74

178

Bu karm iin;
ESEN
ESEN
YAYINLARI
YAYINLARI

Erime noktas
(C)

Madde

100C de 10 gram su buhar ile 100C de 5 gram

su kartrlyor.

Buna gre, oda koulunda;

a) Kat halde olan madde hangisidir?

I.

Scaklk 100C nin altna der.

II. Bir miktar su, buhar haline dnr.

III. 7,5 g su, 7,5 g su buhar vardr.
yarglarndan hangileri yanl olur?
A) Yalnz I

b) Sv halde olan madde hangisidir?

B) Yalnz II

D) II ve III

c) Hangisinin tanecikleri arasndaki ekim kuvve-

C) I ve II

E) I, II ve III

ti en zayftr?

Scaklk(C)

3.
70

6.

30

getiinde aa kan s, 0C dek ka gram

10
48

96 240

432

buzu eritir? (Suyun buharlama ss 540 kal/g,

Is(kal)

Bir ar maddenin 2 gramnn snma erisi ekilde

verilmitir.
Buna gre, maddenin buharlama ss ka
kal/g dr?
A) 24

338

100C deki 1 gram su buhar 0C de su haline

B) 96

C) 120

D) 180

E) 192

buzun erime ss 80 kal/g, csu = 1 kal/gC)

A) 1

B) 8

C) 18

D) 36

E) 54

Maddenin Halleri

7.

10C deki 10 gram buza 370 kalorilik s verili-

11. X (k)

yor.

X (s)

3
2

X (g)

Maddelerin hl deiimine ilikin, yukarda

Son fiziksel hali ve scakl ne olur?

verilen dnmler iin;

(cbuz = 0,5 kal/gC, Lbuz = 80 kal/g,

a) Hangilerinde madde s vermektedir?

csu = 1 kal/gC)

b) Hangilerinde dzensizlik artar?

c) Hangilerinde kesinlikle zktle azalr?

9.

0C deki 60 gram buz zerine 100C deki su bu-

12. 20Cdeki m gram buza 900 kalori s verildiin-

har gnderiliyor.

de buzun yars su haline geliyor.

Kapta en fazla ka gram su olabilir?

Buna gre m ka gramdr?

(Lbuz = 80 kal/g, csu = 1 kal/gC,

(Buzun erime ss = 80 kal/g,

Lbuhar = 540 kal/g)

buzun z ss = 0,5 kal/gC)

50 gram X maddesinin scakl 100 Cdir. Bu

ESEN YAYINLARI

8.

13.

z s

Ktle

3c

madde 20 Cdeki 50 g su ile kartrlyor.

2m

Karmn son scakl 40 C olduuna gre

2c

Xin z ss ka kal/g C dir? (csu= 1 kal/g C)

X, Y ve Z kat maddeleri oda scaklnda bulunuyor.

Bu kat maddelere eit miktarda s verildiinde, son scaklklar tX, tY ve tZ arasndaki iliki
ne olur?

10. 160Cdeki m gram alminyum paras, 20Cdeki 110 gram su ierisine konuluyor.

14. 60 Cdeki 20 g su ile, 0 Cdeki 20 gram buz ka-

Suyun son scakl 60 C olduuna gre,

rtrlyor.

a) Hangi maddenin kinetik enerjisi azalr?

Buna gre, aadaki sorular cevaplandrnz.

b) Alminyum parasnn ktlesi ka gramdr?

(cAl= 0,22 kal/g C)

(csu= 1 kal/gC, Lbuz= 80 kal/g)

a) Son scaklk ka C olur?
b) Ka gram buz erir?

339

Maddenin Halleri

15.

20C 80 g su

0C 20 g buz

0C 20 g su

Scaklk(C)

18.

40

Y svs

30

Yaltlm kaplarda verilen su ve buz rnekle-

20

riyle hazrlanan aadaki karmlardan han-

10

X svs
200

gisinin scakl 0 C olur?

s (kal)

(Le= 80 kal/g, csu=1 kal/gC)

X ve Y svlar arasndaki s al verii grafikteki

a) Y ve Z

gibidir.

b) X ve Y

Bu svlarn z slarnn oran

c) X ve Z

lelerinin
A)

1
4

mX
oran katr?
mY
B)

1
2

cX
1
=
ise, kt2
cY

C) 1

D) 2

E) 4

16. Bir maddenin erime noktas aada verilen

zelliklerden hangilerine baldr?
a) Ortamn basnc
b) Maddenin ktlesi
ESEN YAYINLARI

c) Maddenin cinsi
d) Is kaynann gc

19. 0C de 10 gram buza 70C de x gram su katlnca

son scaklk 20C oluyor.
Eklenen su ka gramdr?

Scaklk(C)

17.

(Lbuz = 80 kal/g, csu = 1 kal/gC)

A) 10

B) 20

C) 30

D) 35

E) 40

40
20
100

300 450

800

Is(kal)

2 gram saf X katsnn tamamen gaz fazna geinceye kadar ki scaklk-s deiimi grafikte veriliyor.
Buna gre, aadaki sorular cevaplandrnz.

20. 0C de m gram buz, 60C deki 3m gram su ii-

(csv= 0,75 kal/g C)

ne atlrsa karmn scaklk ka C olur?

a) Katnn z ss ka kal/g C dir?

(Lbuz = 80 kal/g, csu = 1 kal/gC)

b) X svsnn kaynama noktas ka Cdir?

c) Kat maddenin erime ss ka kal/gdr?
d) X svsnn buharlama ss ka kal/gdr?

340

A) 5

B) 10

C) 15

D) 20

E) 25

Etkinlik 4

bulmaca

RENME ALANI :

Maddelerin Halleri

ALT RENME ALANI :

Maddenin fiziksel halinin deiimi

BECERLER :

Hatrlatma, ilikilendirme

KAZANIMLAR :

Erime, donma, buharlama, younlama ve kaynama kavramlarnn

ilikilerini kefeder.

ETKNLK SREC

Aadaki bulmacay znz.

12

7
8

14
11
10

6
5

13

SOLDAN SAA
1.

Bir svnn gaz haline geiine denir.

3.

Bir fiziksel fazdan dierine geiine

YUKARIDAN AAIYA
2.

ve kabn eperlerine uygulad basnca

denir.

denir.
5.

Molekllerin dorudan kat fazdan buhar fazna

4.

Molekllerin dorudan gaz fazndan kat fazna

geiine denir.

9.

Bir kat maddenin sv faza getii scaklk deerine denir.

11. Uygulanan basn ne kadar yksek olursa olsun

bir gazn svlamad en dk scaklk deerine
denir.
13. Younlama ve buharlama hzlar birbirine eit
olduunda, oluan denge durumuna

Maddenin kat, sv ve gaz olmasna

denir.

geiine denir.
7.

Bir svnn zerinde oluan buharn sv yzeyine

6.

Katnn svya dnmesine denir.

8.

Is ve elektrii iletmeyen elementte denir.

10. Svnn katya dnmesine denir.

12. Bir svnn buhar basncnn zerindeki d basnca eit olduu scaklk deerine denir.
14. Maddenin hacmi belli, ekli belli olmayan akkan
fiziksel haline denir.

denir.

341

AMORF VE KRSTAL KATILAR

1. AMORF KATILAR
2. KRSTAL KATILAR
a) Metalik Katlar
b) yonik Katlar
c) Molekler Katlar
d) Kovalent Katlar

Tm katlar kristal ya da amorf halindedir. Kristal katlarda atom,

molekl veya iyonlar dzenli bir yap oluturmutur. Amorf ise
dzensiz yapdr. Kristal yapnn en basit yap birimine birim hcre
denir. Bu birim hcre tekrarlanarak boyutlu kristal rg yaps
oluturur. Drt eit kristal yap saylabilir. yonik katlar iyonik
kuvvetlerce; molekler katlar Van der Waals ve/vaya hidrojen
balarnca; kovalent katlar kovalent balarla ve metalik katlar
metalik balarca birarada tutulurlar.

7. BLM

Maddenin Halleri

AMORF VE KRSTAL KATILAR

eridiinde, kristal katlarn ve svlarn baz zellikleri-

Scaklk yeterince dk olduu zaman hemen

hemen tm maddeler katlar.

ni tayan ve maddenin bir faz gibi kabul edilen sv

kristalleri olutururlar.
ok ince, esnek, bilgisayar ve televizyon ekranlar ile hzl lm yapan baz termometreleri, ne katya, ne de svya benzeyen baz zel maddeler kullanlarak yaplr. Sv kristaller, svlar gibi akkan, ama
bir kristal dzeninde olan maddelerdir. Bunlar bir svnn akcl ile bir katnn molekler dzeni arasnda, maddenin bir ara halidir. Molekllerin dzenlenmesine gre farkllk gsteren tr sv kristal vardr.

klleri skca istiflenmi bir halde, birarada tutan kuv-

Nematik faz, smekrik faz, kolesterik faz olmak

vetlerin cinsine baldr. Yine katlarda erime noktas,

zere trdr. Nematik kelimesi Yunanca dokuma

younluk, yap ve sertlik gibi zellikleri tanecikleri-

szcnden, smekrik kelimesi Yunanca sabunsu

ni birarada tutan ekim kuvvetlerine baldr. Katlar

szcnden gelir. Kolesterik kelimesi ise Yunan-

kristal ve amorf olarak iki temel gruba ayrlr.

Kristaller tanecikleri arasndaki kuvvet trlerine
gre metalik, iyonik, kovalent ve molekler olarak snflandrmak mmkndr.

ESEN YAYINLARI

Bir katnn yaps, atomlar, iyonlar veya mole-

ca sofra tuzu anlamna gelen kolesterol ile ilikilidir.

2.

KRSTAL KATILAR
Katlar kristal ve amorf olarak snflandrlrlar.

Kristal katlar da atomlar, iyonlar veya molekller, dzenli bir ekilde istiflenir. Buz bir kristal katdr.

1.

AMORF KATILAR

Kristal katlarda; atomlar, molekller ya da

Amorf kelimesi Yunancadaki ekilsiz kelime-

iyonlar sabit konumda kararl ve dzenli bir yap-

sinden gelmektedir. Amorf bir katda, atomlar, iyon-

ya sahiptir. Kristal katlarda atomlar, molekller veya

lar veya molekller, tereya, lastik ve camda olduu

gibi, geliigzel istiflenmitir. Katlarn en kararl halleri kristal halidir. Ancak eer kat ok hzl bir ekilde
olmusa atom ya da molekllerin ou dzenli bir ekilde ynlenecek zaman bulamadan, yani dzgn bir
kristal oluturamadan olduu konumda kilitlenir. Ortaya kan bu dzensiz katya amorf ad verilir. rnein, cam gibi amorf katlar boyutlu bir atom

iyonlarn dzeni molekller aras ekim kuvvetlerinin

maksimum olmasyla salanmtr. Herhangi bir yapdaki kristal kararll, iyonik kuvvetler, kovalent balar, Van der Waals kuvvetleri, hidrojen balar ya da
bunlarn bileimi ile salanr.
Kristal katlar, belirgin, dzgn yzeylere sahiptir ve bu yzeyler, kenarlarnda, belirli alarda birleir. Bu yzeyler dzenli tanecik ynlar eklindedir.
Kristal katlarda tekrarlanan yapsal birimlere birim

dzeninde bulunmazlar. Amorf katlarn, erimedike

hcre ad verilir. Atom, molekl ya da iyona karlk

veya kesilmedike belirli bir ekli yoktur. Baz katlar

gelen her bir pembe nokta rg noktas olarak bilinir.

343

Maddenin Halleri

Snf

rnek

Metalik

s ve d blok
elementleri

yonik

zellik
Dvlebilir, ekilebilir, parlak,
elektriksel ve termal iletken

Sert, krlgan, yksek erime

NaCI, KNO3
ve kaynama noktal, sulu
CuSO4. 5H2O
zeltileri elektrii iletir.

Kovalent B, C, siyah Sert, krlgan, erime noktaa yapl P, BN, SiO s ok yksek, suda zn2
mez.
(a)

BeCI2, S8,
P , I , buz,
Molekler 4 2
glikoz, naftalin

(b)

(a) Birim hcre (b) birim hcrenin boyuta ge-

Dk erime ve kaynama
noktal, saf iken krlgan

niletilmesi. Pembe noktalar atom ya da molekl gs-

a) Metalik Katlar

termektedir.

Metaller, elektron bulutlar tarafndan bir arada tutulan katyonlardan oluur ve metalik katlar

Maddelerin ou kristal haldedir. Bunlar bakr

olarak da tanmlanr. Metalik bir elementin kristalin-

ve demir gibi metalik elementleri ve atomlarn dzenli

Kkrt, fosfor, iyot gibi kat ametaller ve kat argon da

kristal yapdadr. Sodyum klorr, potasyum nitrat gibi
iyonik bileikler katyon ve anyonlarn elektrostatik dzenlemelerle birarada dzgn bir ekilde bulunduklar

ESEN YAYINLARI

bir ekilde bulunduu pirin gibi alamlar da kapsar.

deki tm atomlarn elektronik yaplar birbirine benzer. Bu atomlar aynen bir manav sergisindeki portakallar gibi ynlar eklinde birarada bulunurlar.
Sk istiflenme yapsnda, atomlar aralarnda en az
boluk olacak ekilde biraraya gelirler. Kristaldeki her
rg noktas ayn metal atomu tarafndan igal edildiinden, metalik kristallerin yapsn incelemek dier

kristalleri oluturur. yonik kristallerde, bazen hidrati-

kristal yaplara gre daha kolaydr. Metalik kristaller-

ze olmu su moleklleri de bulunur.

deki balanma dier kristallerden farkl olup, bir metaldeki ba elektronlar tm kristal boyunca dalmtr.

Buna CuSO4.5H2O rnek verilebilir. Bileikle-

Gerekte kristaldeki metal atomlar delokalize

rin pek ounda, atom iyon veya molekller, krista-

deerlik elektronlarndan olumu bir elektron denizi-

lin olutuu artlara bal olarak, birden fazla ekil-

ne daldrlan pozitif iyonlar gibi dnlebilir.

de dzenlenebilirler. Bu farkl dzenlemeler sonu-

cu maddenin farkl kat fazlar ortaya kar. Elmas ve

grafit karbonun iki farkl kat fazdr. Bu fazlarda karbon atomlar farkl ekilde dzenlenmitir. Farkl kat fazlarn erime noktas ve younluk gibi farkl fiziksel
zellikleri vardr. Kristal katlar, onlarn atom, iyon ve
molekllerini birarada tutan balara gre snflandrabilmek mmkndr.

Metalik bir kristalin kesiti. Daire iindeki + iareti metal atomlarnn ekirdei ve i elektronlarn gsterir. Pozitif metal iyonlar etrafndaki gri alan ise hareketli elektron denizini gstermektedir.

344

Maddenin Halleri

Bu delokalizasyondan kaynaklanan byk ko-

stokiyometrisini yanstr. yonik katlar olduka kar-

hezyon kuvvetleri metallerin sertlik ve dayanklklarn

mak yaplar vardr. Bu kristal yaplar burada ince-

belirler ve bu zellikler metalik ba elektronlarnn sa-

lenmeyecektir.

ys arttka artar. Delokalize elektronlarn hareketlilii

metallerin s ve elektrii iyi iletmelerini salar.
Magnezyum, inko, aliminyum, bakr ve gm,
altn, demir, soydum, potasyum rnek verilebilir. Bir
maddenin elektrii iletme yetenei, onun direnci ile
llr. Diren ne kadar kk olursa iletkenlik o kadar iyi olur. Maddenin akma kar gsterdii dirence
ve bu direncin scaklkla nasl deitiine gre snflandrabiliriz.
Bir yaltkan, elektrii iletmeyen bir maddedir. Bir
metalik iletken, scaklk arttka direnci artan elek-

CaF2 katsnn kristal yaps

tronik bir iletkendir. Bir yar iletken, scaklk arttk-

yonik katlar, katyonlar birarada tutan gl ko-

a, direnci azalan bir elektronik iletkendir. Bir sper

hesif kuvvetlerden dolay, ok yksek erime noktala-

iletken, sfr direnle elektrii ileten bir elektronik ilet-

rna sahiptirler. yonik katlarda iyonlar sabit konum-

kendir.

b) yonik Katlar

ESEN YAYINLARI

Deerlik elektronlarnn hareketleri sonucu metaller, parlaklk, dvlebilirlik, tabaka haline getirebilme ve elektriksel iletkenlik zelliklerini kazanrlar. letkenlerin direnci scaklkla artar, yar
iletkenlerin direnci ise scaklkla der.

da bulunduklarndan elektrii iletmezler. Ancak bu katlar eritilerek eriyik haline getirilir ya da suda znrlerse iyonlar serbeste hareket edebileceinden,
elektrii iletirler.

yonlar, en dk enerjili kristal yapsn oluturacak ekilde istiflenirler. Kaya tuzu yaps ve sezyum klorr yaps en ok grlen yap ekilleridir.

c) Molekler Katlar
Molekler katlar, sadece molekller aras
kuvvetler tarafndan bir arada tutulan farkl molekller topluluudur. Molekler kristaller Van Der
Waals kuvvetleri, dipol - dipol ekim kuvvetleri ve/veya hidrojen balar tarafndan bir arada tutulan atom
ya da molekllerce oluturulurlar. Molekler kristale
yonik katlar, katyon ve anyonlarn karlkl ekimleri sonucu oluur. yonik katlar farkl yar
aptaki, zt ykl iyonlarn birlikte istiflenmesiyle olu-

rnek olarak dipol - dipol ekim kuvvetlerinin etkili olduu kat kkrt dioksit (SO2(k)) verilebilir.
Buzun boyutlu kristal yapsda molekller

ur. Dier bir ifadeyle iyonik kristallerde iyonlar iyo-

aras hidrojen balar tarafndan salanmaktadr. Mo-

nik balarla birarada tutulur. yonik katlarda kristal-

lekler kristallere I2, P4 ve S8 gibi baka rnekler de

ler elektrike ntraldir ve her bir birim hcre, bileiin

verilebilir.
345

Maddenin Halleri

A yapl katlardaki atomlar, komularyla kovalent balarla balanmlardr. Bu balar kristal iinde bir a yaps oluturur. A yapl katlar, kendilerini oluturan kovalent balardan dolay, yksek erime
ve kaynama noktal, ok sert ve dayankl katlardr.
Elmas ve grafit a yapl katlardr. Bunlar karbonun farkl ekillerde balanan allotroplardr. ElmasGenel olarak buz dndaki molekler kristallerde

daki her C atomu, drt komusuna sp3 hibrit yapsn-

boyut ve ekillerin izin verdii lde sk istiflenme-

daki sigma balar ile kovalent olarak balanmtr.

si gerekleir. Kovalent ve iyonik balarla kyasland-

Katnn ok sert olmas yapdan kaynaklanr. Elmas o

nda Van der Waals ve hidrojen balar olduka za-

kadar serttir ki, delme matkaplarnn ucunu koruma-

yf olduundan, molekler kristaller iyonik ve kovalent

olanlara gre ok daha kolay bozunurlar. Molekler

da ve uzun mrl zmpara olarak kullanlr. Elmas

katlarn ounun erime noktalarnn 200C nin altn-

ayn zamanda sy en iyi ileten maddelerden biridir.

da olmas bu zayf kuvvetlerle aklanabilir.

Baz devrelerde ar snmay nlemek iin kullanlr.

Molekler katlar, karakteristik olarak, iyonik katlardan daha yumuaktr ve daha dk scaklklarda erirler.

ESEN YAYINLARI

Grafit, siyah, parlak, elektrii ileten, kaygan ve

3700C de sblimleen bir katdr. Kovalent bal sp2
hibritlemesi yapm karbon atomlar hegzagonal dz
tabakalar halindedir. Tabakalar arasndada zayf balar bulunmaktadr. Grafit yumuak ve kaygandr.
c) Kovalent Katlar
A rgl (kovalent) katlar, birbirlerine ko-

Bir baka kovalent kat ise kuartzdr, (SiO2). Ku-

valent balarla bal atomlardan olumutur. Ko-

artza silisyum atomlarnn dizilii karbonun elmastaki

valent katlarn kristallerinde atomlar, kovalent ba-

diziliine benzer, ancak her Si atom iftinin arasnda

larla, boyutlu a yapsnda birarada tutulmaktadr.

Kovalent kristallerde, molekler kristallerde olduu gibi, farkl atomlardan oluan molekller yoktur.

bir oksijen atomu vardr. Si ve O elementlerinin elektronegatiflikleri farkl olduundan, Si - O balar polardr. Sertlik ve yksek erime noktas gibi birok zellik
asndan SiO2 elmasa ok benzer.

335 pm

(a)

(b)

(a) Elmasn yaps. Her karbon atomu drtyzl dzende, drt farkl karbon atomuna balanmtr. (b) Grafitin yaps, iki tabaka aras mesafe 335 pm dir.

346

A yapl katlar, genellikle sert ve bklmez zellikler gsterirler ve bunlarn yksek erime ve kaynama noktalar vardr.

MADDENN HALLER
1.

TEST 1 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

Gazlarla ilgili olarak aada verilen yarglar-

5.

dan hangisi yanltr?

X(g)

Y(g)

A) Hacimleri bulunduklar kabn hacmine eittir.

B) Ayn scaklkta molekl ktleleri farkl olan
h

gazlarn molekllerinin ortalama kinetik ener-

30cm

14cm

jileri eittir.
C) Gerek gazlarn davranlar dk basn ve

cva

cva

yksek scaklk koulunda ideal olur.

D) Belirli bir scaklkta bir gazn tm moleklleri-

Yukardaki sistemin bulunduu yerde ak hava

nin hzlar birbirine eittir.

basnc 74 cm Hg dir.

E) Gazlar her ynde geliigzel hareket eden ta-

Buna gre ekildeki h ykseklii ka cm dir?

neciklerden oluur.

2.

A) 16

B) 28

C) 44

D) 58

E) 74

Belli bir scaklk ve sabit basn koulunda

100 ml H2 gaz, bulunduu kaptaki bir delikten 4
saniyede kmaktadr.
teki delikten ka saniyede kar?
(H=1, O= 16)
A) 1

3.

B) 16

C) 24

D) 32

E) 48

ESEN YAYINLARI

Ayn koullarda 300 ml O2 gaz ayn byklk-

6.

basn (atm)

180 cm uzunluunda cam borunun ularna bal

kaplarda bulunan He ve CH4 gazlarnn koullar

eittir. He ve CH4 gazlar ayn anda gnderiliyor.

Gazlar CH4 gaznn brakld utan ka cm

B
Y(g)

sonra karlalr? (He=4, C=12, H=1)

A) 36

B) 40

C) 60

D) 120

X(g)

E) 160
2

4.

Po=76cmHg

bulunan Y gazna
Y(g)
V, T

I.

ilave edilirse b kocva,

noktasndan itibaren ka cm ykse-

ilgili basnhacim grafikleri yukarda verilmitir.

Buna gre;

ayn scaklkta, eit

lundaki

hacim(l)

Sabit scaklkta ve eit ktlede X ve Y gazlar ile

Yandaki sistemde

miktarda Y gaz

Mol saylar eit ise, TY = 2TX dir

II. Mutlak scaklklar eit ise, MA(X)< MA(Y) dir.

III. Ynin A noktasndaki PV arpm B noktasn-

26cm
a

dakinden kktr.
yarglarndan hangileri dorudur?

lir?
A) 12,5 B) 13

C) 25

D) 26

E) 50

A) Yalnz I

B) Yalnz II C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III
347

Maddenin Halleri

10. Sabit hacimli bir kapta bulunan 7,2 g CH4 gaznn

7.
100 ml
2,8 atm
N2

basnc 1,5 atm dir.

250 ml
bo

Ayn scaklkta kaba ka g C2H6 gaz ilave edilirse kaptaki basn 1,8 atm olur? (C=12, H=1)

A) 1,35 B) 2,70 C) 3

A kabnda 20C scaklkta basnc 2,8 atm olan

N2 gaz bulunuyor. Sabit scaklkta musluk alarak yeterli sre bekleniyor.
B kabndaki basn ka atm olur?
A) 0,7 B) 0,8

C) 0,96

D) 1,12

2 litre
X(g)

mol says 0,8 mol, basnc ise 640 mm Hg dir.

He gaznn ksmi basnc 160 mm Hg olduuna gre, mol says katr?

3 litre
Y(g)

A) 0,1

B) 0,2

ekilde verilen sistemde M musluu kapal iken

Y gaznn basnc veriliyor. Sabit scaklkta M
musluu aldnda ve yeterli sre beklendiinde manometredeki cva seviyeleri eitleniyor.
X gaznn ilk basnc ka mm Hg dir?
C) 480

D) 720

E) 900

ESEN YAYINLARI

cva

B) 450

C) 0,3

D) 0,4

E) 0,5

18cm

12.

A) 240

E) 9

11. CH4, N2 ve He gazlarndan oluan bir karm

E) 1,4

PH=72cmHg

8.

D) 6

CO
P
T

N2
2P
T

Hacimleri eit A ve B balonlar iin aada

verilen ifadelerden hangisi yada hangileri kesinlikle yanltr? (C=12, O=16, N=14, He=4)
I.

Molekl ve atom saylar eittir.

II. A kabna 4 g He ilave edildiinde PA=PB olur.

9.

III. Yaylma hzlar farkldr.

basn (atm)

IV. N2nin ktlesi COnun ktlesinin iki katdr.

X
Y

scaklk (K)

Hacimleri ayn olan X ve Y gazlarnn basnscaklk ilikileri grafikte verilmitir.

Bu gazlar iin;
I. Scaklklar eit ise nY< nX dir.
II. Ktleleri ve scaklklar eit ise dX > dY dir.
III. Ktleleri ve scaklklar eit ise MA(Y)> MA(X)
dir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) I ve III
348

B) Yalnz II
E) II ve III

C) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz IV

D) I ve III

E) I, II ve III

C) II ve III

13. ekildeki kapta m gram

CH4 gaz 400 mm Hg basn yapmaktadr. Kaba

400mm Hg
CH4

eit ktlede X gaz ilave

ediliyor.
Ayn scaklkta basn 500 mm Hg olduuna
gre X gaz aadakilerden hangisi olabilir?
(C = 12, H = 1, He = 4, O = 16, S = 32)
A) He

B) O2

C) CO2

D) O3

E) SO2

Maddenin Halleri

14.

16. Sabit hacimli bir kapta 1,2 mol NH3 gaz bulun-

A
2,5cm

maktadr. NH3 gaznn % 75i

2NH3(g) A N2(g) + 3H2(g)
tepkimesine gre ayrtrlyor.

1mol CH4
7,5cm

1mol N2

Sabit scaklkta gerekletirilen bu ilemde

1mol SO3

kaptaki son basn 1,225 atm olduuna gre;

CO2

I.

Balangta NH3 gaznn basnc 0,7 atm dir.

II. Tepkime sonucunda kapta 2,1 mol gaz buluekilde verilen kapta 25Cde 1er mol CH4, N2

nur.

ve SO3 gazlar bulunuyor. Kaptaki toplam basn

III. PN = 3PNH olur.

2

1,2 atm dir.

yarglarndan hangileri dorudur?

Kaba ayn scaklkta 44 g CO2 gaz ilave ediliyor.

Daha sonra piston yukar doru ekilerek A noktasna getiriliyor.

A) Yalnz I

B) Yalnz II C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

SO3 gaznn basnc ka cm Hg azalm olur?

(C=12, O=16)
C) 0,12

D) 0,3

E) 0,4

ESEN YAYINLARI

A) 0,05 B) 0,1

Po=1atm

15.
CO(g)
O2(g)

17.

srtnmesiz
piston

hava

4cm
X

Mg(k)
74cm

cva

Yukardaki kapta eit mollerde bulunan CO ve O2

cva

gazlar arasnda,
2CO(g) + O2(g) A 2CO2(g)
tepkimesi sabit scaklkta tam verimle gerekleiyor.

ekildeki kap sca yaltlmtr. Bu kapta;

Mg(k) + 1/2 O2(g) A MgO(k) + Is
tepkimesi gerekleiyor.

Tepkime sonucu iin;

I.

bo

Buna gre;

Gaz basnc % 25 azalr.

II. Manometrenin sol kolundaki cva X noktasn-

I.

Gaz basnc artar.

II. Katnn ktlesi artarken, gaz ktlesi azalr.

dan yukarya 10 cm ykselir.

III. Gaz karmnn zktlesi deimez.

III. O2 molekllerinin ortalama hz artar.

yarglarndan hangileri doru olur?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz II
D) I ve III

A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz III
E) I, II ve III

C) I ve II

B) Yalnz III C) I ve II
E) I, II ve III
349

Maddenin Halleri

18.

1,2

20. Eit ktlede CH4 ve SO2 gazlar karmn 4 lit-

X gaznn
basnc (atm)

relik kapta ve 0C scaklkta basnc 2,8 atm dir.

Karmda ka mol CH4 gaz vardr?
(C = 12, H = 1, S = 32, O = 16)

0,4

A) 0,5 B) 0,4 C) 0,3

D) 0,1

E) 0,05

zaman

Sabit hacimli bir kapta bulunan X gaz;

2X(g) A 2Y(g) + Z(g)
denklemine gre ayrtrlyor. Sabit scaklkta
gerekleen bu ilem srasnda X gaznn kaptaki basncnn deiimi grafikte veriliyor.
21. Kapal bir kapta eit ktlelerde He, CO ve NO

Buna gre;
I.

gazlar vardr.

Kaptaki son gaz basnc 1,6 atm dir.

II. X gaznn molce % 75i harcanmtr.

Bu gazn;

III. X ve Znin ksmi basnlar eittir.

I.

yarglarndan hangileri doru olur?

II. Ksmi basnlar

D) II ve III

B) Yalnz II C) I ve III

III. Ortalama kinetik enerjileri

E) I, II ve III

Niceliklerinden hangileri eit olur?

ESEN YAYINLARI

A) Yalnz I

Ortalama molekl hzlar

19. ekildeki kapta mol saylar eit olan H2 ve N2

gazlar bulunuyor. Kabn
iinde N2 doldurularak az
iirilmi esnek balon bulunmaktadr. Kabn iin-

(He =14, C = 12, N = 14, O = 16)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

N2 gaz
H2 gaz

elastik balon
N2 gaz

deki gazlar arasnda, sa22.

bit scaklkta;

V
H2(g)

N2(g) + 3H2(g) A 2NH3(g)

tepkimesi gerekleiyor.

t C
P

V
X(g)
t C
P

Buna gre;
I.

Esnek balonun hacmi artar.

II. Kapta gaz karmnn zktlesi deimez.

III. Toplam basn azalr.
yarglarndan hangileri doru olur?
A) Yalnz II

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

350

C) I ve III

A ve B kaplarnn musluklar ayn anda alyor. A

kabndaki H2 gaznn k 3 saniye B kabndaki
X gaznn k ise 12 saniye sryor.
Buna gre X gaznn mol arl nedir? (H=1)
A) 4

B) 16

C) 32

D) 64

E) 80

MADDENN HALLER

1.

TEST 2 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

ekilde verilen 89,6 litre-

4.

Po=h

lik kapta 273Cde X ga-

1 atm basnta, 127C scaklkta 80 g X gaznn

hacmi 82 litredir.

z bulunmaktadr.

X gaznn molekl forml aadakilerden han-

89,6 litre
X gaz

D basn 76 cm Hg

gisi olabilir? (N=14, C=12, H=1, O=16, S=32)

3h

olduuna gre, kapta

A) N2H4 B) CO2 C) NO2

bulunan X gaznn mo-

D) SO2

E) CS2

lekl says nedir?

(Avogadro Says = N)
A) 3N

B) 4N

C) 6N

D) 8N

5.

E) 16N

Sabit hacimli bir kapta 25C scaklkta bulunan X gaznn basnc 100 mm Hg dir. Scaklk
621Cye karlnca X gaz,
X(g) A Y(g) + 2Z(g)
tepkisine gre, tam olarak paralanyor.
Tepkime tamamlandnda kaptaki basn ka
mm Hg olur?

A kabnda 27C scaklkta bulunan X

gaznn ktlesi 1,3 g
dir.

1,3g
X gaz
27C

Hacmi 4,1 litre ol-

38cm

duuna gre, X gaznn mol ktlesi

cva

ka g/mol dr?

A) 13

B) 19

C) 26

D) 39

A) 30

Y gaz
0,8 atm
27C
B
ESEN YAYINLARI

2.

6.

B) 300

C) 450

D) 720

V
27 C
1 atm

V
127 C
1,5 atm

E) 900

Hacimleri eit olan kaplardan A kabnda 1 atm

E) 65

basn ve 27C scaklkta 1 g H2 gaz bulunmaktadr.

B kabnda 1,5 atm basn, 127C scaklk koulunda bulunan O2 gaz ka g dir?
(H=1, O= 16)
A) 8
3.

B) 9

C) 12

D) 16

E) 18

8 gram X2 gaznn NKda hacmi 5,6 litredir.

Buna gre,
I.

Xin atom ktlesi 8 dir

II. 8 g X2 gaz 273C ve 0,5 atm basnta 22,4

litre hacim kaplar.
III. Avogadro says kadar X2 molekl 32/NA g
dir.

7.

27Cdeki bir miktar X gaznn hacmi % 80, ktlesi % 20 artrlyor.

Gazn scakl 177Cye karldna gre basnc nasl deiir?

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Deimez

(Avogadro says = NA)

B) % 20 Artar

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

C) % 50 azalr.
D) ki katna kar.
E) % 30 Artar.
351

Maddenin Halleri

8.

11. ekilde verilen sabit hacim-

ekilde verilen kapta

273 Cde 0,2 g He ve
4,2 g X gaz bulunuyor.

273C
11,2 litre
0,8 atm

li kapta 0C scaklkta bulu-

O2 gaz

nan m gram O2 gaznn ba-

0C
m gram

snc 2 atm dir. O2 gaznn

scakl 68,25Cye karlyor.
Kabn hacmi 11,2 litre, gaz karmnn basn-

Son basn ka atm olur?

c 0,8 atm olduuna gre, X gaz aadakiler-

A) 2,10

den hangisi olabilir?

(C=12, N=14, O=16, H=1. He=4)
A) NO

B) C2H4 C) CO2

B) 2,20 C) 2,50

12.

D) NH3

D) 2,80

Po=75cmHg

E) CH4

E) 3,20

HCl(g)
A

bulunan

kapta

77Cde bulunan bir miktar X gaznn hacmi 80 litredir. Piston hareketli ve srtnmesizdir. Gazn scakl 147 Cye karlyor.
Buna gre;
I.

20cm

G
F
E
D
C
80 litre
X(g)

B
A

Molekllerin ortalama
kinetik enerjisi artar.

II. Piston EF aralnda durur.

cva

Eit blmeli K silindirinde HCI gaz bulunmaktadr. D basncn 75 cm Hg olduu koulda HCI(g)
gaznn basnc manometredeki gibidir. Sabit s-

ESEN YAYINLARI

ekilde

hareketli ve srtnmesiz piston

9.

B
C
eit blmeli silindir

caklkta piston saa itilerek B konumundan C konumuna getiriliyor.

Manometrede cva seviyeleri arasndaki fark
ka cm olur?

III. Gazn hacmi % 20 orannda artar.

A) 25

B) 30

C) 35

D) 40

E) 55

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II
13.

He
2V
2P
I

10. Bir miktar Y gaznn hacmi V1

scakl 27 Cdir. Scaklk 47

CH4 gazlarnn basn ve hacimleri ekildeki gibi-

1
Y gaz)
V1

lk hacmi 15 litredir.

dir. Sabit scaklkta musluk alarak gazlarn karmas salanyor.

Kaplardaki gaz younluklar ilem srasnda
nasl deiir? (C=12, He=4, H=1)

II. zktlesi azalr.

III. Molekllerinin ortalama hz
artar.
yarglarndan hangileri doru olur?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

352

II

M musluu kapal iken scaklklar eit olan He ve

Y gaz iin;
I.

CH4
V
P

hareketli ve
srtnmesiz
piston

Cye karldnda hacimdeki art (V) 1 litre oluyor.

C) I ve III

A)
B)
C)
D)
E)

Artar
Azalr
Azalr
Artar
Deimez

II

Artar
Artar
Azalr
Azalr
Deimez

Maddenin Halleri

14. ekilde verilen X gaznn hac-

17. Bir kaptaki 16 gram O2 gaz kaba P atm basn

yapyor.

mi V, scakl T ve basnc P
dir. Piston 3 konumuna kar-

Kaba ayn scaklkta 16 g CH4 gaz ilave edil-

larak sabitlendikten sonra s-

diinde;
I.

cakl 4Tye karlyor.

1

Basn ne olur?

2
A) P
3

II. Toplam basn 3P atm olur.

V litre
X gaz

1
B) P
3

1
C) P
2

3
D) P
4

III. O2 gaznn molekllerinin ortalama hz azalr.

yarglarndan hangileri doru olur?

4
E) P
3

(O = 16, C = 12, H = 1)

15.
M

4 litre
3 atm
X2(g)

II

D) 4

16.

E) 5

Po=1atm
M
6 litre
bo

E) I, II ve III

C) I ve III

vardr.
Kaptaki CH4 gaznn ksmi basnc 4 atm olduuna gre, toplam basn nedir?
(C = 12, H = 1, N = 14)
ESEN YAYINLARI

C) 3

B) I ve II

D) II ve III

18. Bir kapta 22 g N2O, 32 g CH4 ve 1 g H2 gaz

ekilde verilen kaplardan II. den I. ye gaz geii

olmamaktadr. Sabit scaklkta M musluu alarak I. Kaptaki gaz basnc 2 atm oluncaya kadar
gaz aktarlyor ve kapatlyor.
II. kaptaki basn ka atm olur?
B) 2,5

A) Yalnz I

1 litre
1 atm
X2(g)

A) 2

O2 gaznn basnc deimez.

A) 5

B) 6

C) 8

D) 9

E) 12

19. Bir kapta 22 g CO2, 4 g X gaz bulunmaktadr.

Karmn toplam basnc 100 mm Hg dir.

3 litre
CO2

Kaptaki CO2 gaznn ksmi basnc 80 mm Hg

olduuna gre, X gaznn molekl ktlesi ne-

38 cm
b

dir? (C = 12, O = 16)

A) 4

B) 16

C) 32

D) 64

E) 80

cva

tC scaklnda 3 litrelik bir kapta bulunan CO2

gaznn basnc manometredeki gibidir.
Bu kab 6 litrelik bo kaba balayan M musluu scaklk deimeden aldnda cva seviyesi nasl deiir?
A) b kolunda 76 cm ykselir.
B) a kolunda 38 cm daha ykselir.
C) b kolunda 38 cm ykselir.
D) Her iki kolda da eit seviyede olur.
E) b kolunda 19 cm ykselir.

20. 25Cde su zerinde toplanan X gaznn hacmi V

litre, toplam basn ise 182 mm Hg dir. Ayn scaklkta hacim yarya drlnce toplam basn
332 mm Hg oluyor.
Buna gre, suyun buhar basnc ka mm Hg
dir?
A) 150

B) 32

C) 24

D) 16

E) 8

353

TEST 8 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

MADDENN HALLER

1.

Kat bir ar madde erimeye balad andan itibaren maddenin aadaki byklklerinden
hangileri erime boyunca kesinlikle deimez?

5.

Is salar 10, 20 ve 30 kal/C olan svlarn scaklklar 10C, 40C ve 70C dir.
Svlar kartrldnda, denge scakl ka C

I. Scaklk

olur?

II. Ktle

A) 25

B) 30

C) 40

D) 50

E) 55

III. zktle
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

6.
40 gramlk bir bakr parasnn scakln 20C
den 70C ye karabilmek iin 600 kalorilik s
harcanyor.
Bakrn zss ka kal/gC dir?
A) 0,1

3.

B) 0,2

C) 0,3

D) 0,4

leri eittir. Svlar birbiriyle kartrldnda denge

Svlarn zslarnn
A)

1
2

B)

1
3

E) 0,6

20C deki X svs ile 40C deki Y svsnn ktlescakl 25C dir.

t1

5
4

D) 2

IV

Is(kal)

Hangi aralklarda sv halde olabilir?

A) Yalnz II

B) Yalnz III

D) I, II ve III

E) II, III ve IV

C) II ve III

E) 3

Scaklk(C)

7.
4.

III

yor.

cX
oran katr?
cY
C)

II

t1 scaklnda kat halde olan saf madde stl-

ESEN YAYINLARI

2.

Scaklk(C)

Ktlesi 10 gram olan 130C deki su buhar darya 7400 kalori s verirse hangi halde ve
scaklkta madde elde edilir?

60

20

(csu = 0,5 kal/gC, Lsu = 540 kal/g, csu = 1 kal/gC,

Lbuz = 80 kal/g, cbuz = 0,5 kal/gC)

10

15

zaman (dak)

A) 0C de su

Dakikada 200 kalori s veren stcyla stlan bir

B) 0C de 5 g su, 5 g buz

maddenin scaklk-zaman grafii ekildeki gibidir.

C) 0C de 2 g su, 8 g buz
D) 0C de buz
E) 10C de buz

zss 0,25 kal/gC olan bu maddenin, erime

ss ka kal/g dr?
A) 10

B) 20

C) 25

D) 40

E) 60
365

Maddenin Halleri

8.

Suyun scakl 20C ta dtne gre,

oran katr?
A)

9.

12. I.

0C deki m1 gram buz, 30C deki m2 gram su iine atlyor.

1
10

1
8

B)

C)

1
6

D)

1
5

E)

D basn

II. Sv maddenin miktar

m1
m2

III. Is kaynann gc
Yukarda verilen niceliklerden hangileri bir sv maddenin kaynama noktasn etkiler?

1
4

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

Aadkilerden hangileri buharlama hzn

etkiler?
I.

Basn

II. Scaklk

Scaklk (C)

13.

III. Sv yzeyinin bykl

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

110

C) I ve II

60
20
200

10. 300 gramlk bir svnn scakl 25C den 30C

ye karlyor.

B)

1
3

C)

1
2

2
3

D)

E) 1

ESEN YAYINLARI

ss nedir?
1
6

Is (kal)

10 gram X katsnn scaklk-zaman grafii

250 kalorilik s harcandna gre, svnn z-

A)

800 1000

yukarda veriliyor.
Buna gre,
I.

Kat maddenin z ss 0,5 kal/g Cdir.

II. Kat maddenin erime ss 60 kal/gdr.

III. X svsnn z ss 10 kal/g C dir.
yarglarndan hangileri dorudur?

Scaklk (C)

11.
t2
t1

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

Zaman

Saf X katsnn scaklk-zaman grafii yukarda

verilmitir.
14. 20C de 10 gram buz zerine 45C de m

Buna gre;
I.

Xin erime noktas t2 Cdir.

gram su dklnce, buzun tamam eriyor, denge

II. 2. blge madde kat-svdr.

scakl 0C oluyor.

III. 1. blgede maddenin kinetik enerjisi artar.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

366

C) I ve II

Buna gre, suyun ktlesi ka gramdr?

(cbuz = 0,5 kal/gC, Lbuz = 80 kal/g, csu = 1 kal/gC)
A) 10

B) 20

C) 25

D) 30

E) 40

MADDENN HALLER

1.

TEST 10 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

4.

zss 0,8 kal/gC olan 100 gramlk 80C de bir

1 atm basnta 0Cde bulunan buz paras

metal paras 0C de 20 gram su ierisine atl-

stlarak 100Cde su elde ediliyor.

yor.

Istma sresince buzun ktlesi, suyun ktlesi

Is alverii sadece metal paras ile su ara-

ve scakln zamanla deiimlerini gsteren

snda olduuna gre, denge scakl ka C

aadaki grafiklerinden hangileri dorudur?

(Buharlamay ihmal ediniz)

olur?
A) 55

B) 60

C) 64

D) 70

scaklk (C)

E) 75
100

2.

buzun ktlesi

suyun ktlesi
m

zaman 0

zaman 0

II

zaman
III

X ve Y svlarnn tCde zktleleri ayndr.

X ve Y svlarnn normal kaynama noktalar

A) Yalnz III

B) l ve ll

farkldr.

D) ll ve lll

E) I, II ve III

C) l ve lll

Ar X ve Y svlar iin yukardaki bilgiler veriliyor.

X ve Y svlarnn;
25Cde sudaki znrlkleri

ll.

tCde eit hacimlerinin ktleleri

lll. Mol ktleleri

niceliklerinden hangileri kesinlikle ayndr?
A) Yalnz l

B) Yalnz ll

D) l ve ll

E) l ve lll

C) Yalnz lll

5.

1 litre suda m gram yemek tuzu zlerek hazrlanan tuzlu suyun kaynamaya balama scakl;

ESEN YAYINLARI

l.

l.

Is kaynann gc

ll.

D basn

lll. Karmdaki tuz oran

niceliklerinden hangilerine baldr?

3.

(kat)

1
4

(sv)

2
3

A) Yalnz I
D) II ve III

B) l ve ll
B) I, II ve III

C) l ve lIl

(gaz)

6.

0Cdeki bir buz paras sabit basn altnda eri-

1 atm basn ve 0C scaklkta kat olan X mad-

mektedir.

desindeki deimeler yukarda veriliyor.

Erime tamamlanana kadar geen sre iin;

Buna gre;
l.

ktle

1 ve 2 nolu deiimlerde, Xin dzensizlii ar-

hacim

tar.
ll.

scaklk(C)

su

su

buz
zaman 0

buz

3 ve 4 nolu deiimlerde, Xin taneciklerinin

arasndaki ekim kuvveti artar.

lll. 1; erime, 3; younlama, 5; sblimlemedir.

zaman 0

II

zaman
III

lV. 1, 2 ve 5 nolu deiimler ekzotermiktir.

izilen grafiklerden hangileri doru bir de-

yarglarndan hangileri dorudur?

iim gstermektedir?

A) Yalnz lV

B) ll ve lll

D) ll, lll ve lV

E) l, ll ve lll

C) l ve lV

A) Yalnz III
D) ll ve lll

B) l ve ll
E) l, ll ve lll

C) l ve lll

369

Maddenin Halleri

7.

10. Ar X, Y ve Z maddeleri iin 1atm basn, 32C

Saf X svsnn normal kayama noktas 56C

dir.

scaklk koulunda aadaki bilgiler veriliyor.

Saf Y svsnn normal kaynama noktas

Xin buhar basnc 1 atm dir.

80Cdr.

Y maddesi, enerjisinin en dk olduu hal-

X ve Y svlarnn kaynama noktalarnn farkl

Z maddesinin zktlesi 2,5.103g/cm3 tr.

l.

Tanecikleri arasndaki ekim kuvveti

Buna gre X, Y ve Z maddelerinin ayn ba-

ll.

Istc kaynann gc

snta kaynama noktalar arasndaki iliki na-

lll. Sv maddelerin ktlesi

sldr?

niceliklerinden hangilerinin farkll olamaz?

A) tx> ty> tz

B) ty > tx > tz

A) Yalnz l

B) Yalnz ll

D) l ve lll

E) ll ve lll

D) tz> tx >ty

E) tz> ty> tx

l.

zktle

ll.

zs

C) l ve ll

C) ty > tz> tx

11. Is bakmndan yaltkan bir kapta bulunan 0C

deki 2m gram buz zerine 100C deki su buhar

lll. znrlk

gnderiliyor.

Ar X svs iin yukarda verilenlerden hangi-

100C de su elde edildiine gre gnderilen

leri svnn miktarna bal deildir?

A) Yalnz I

B) l ve ll

D) ll ve lll

E) l, ll ve lll

9.

(kat)

(sv)

C) l ve lll

(gaz)

Bir ar maddenin ayn basntaki fiziksel halleri X,

ESEN YAYINLARI

8.

dedir.

olmasnn nedeni;

su buhar ka gramdr?
A)

m
6

B)

m
4

ruluu kesin deildir?

A) Znin Yye dnmesi younlamadr.
B) Dzensizliin en fazla olduu fiziksel hl Z
dir.
C) Maddenin zktlesinin en kk olduu hali
Z, en byk olduu hali Xdir.
D) Y, Xe dnrken evreye s verir.
E) Ynin Zye dnmesinde potansiyel enerji
artar.

370

m
3

D)

m
2

E)

2m
3

12. Aada baz maddelerin normal erime ve kaynama noktalar verilmitir.

Y ve Z ile gsterilmitir.
Buna gre, aadakilerden hangisinin do-

C)

Madde

Erime
Scakl(C)

Kaynama
Scakl(C)

181

91

82

74

214

59

Yukardaki maddelerden hangileri oda koulunda svdr?

A) Yalnz A

B) Yalnz B

D) B ve D

E) A ve C

C) B ve C

5.
NTE

KARIIMLAR
1. BLM : ZELTLER
2. BLM : DERM (KONSANTRASYON)
3. BLM : ZELTLERN DERME BALI ZELLKLER
4. BLM : HETEROJEN KARIIMLAR

Fiziksel yollarla daha basit maddelere dntrlmeyen her madde saf maddedir. Saf kelimesiyle, zellikleri her yerinde ayn olan,
mikroskopik boyutlarda bile ayn olan ve tek tr tanecikten meydana gelmi olan maddeleri belirtmek istiyoruz. Bu nedenle, demir, oksijen
gaz ve su birer saf maddedir. Saf madde kavramnn bilimsel anlamnn gndelik hayatmzda kullandmz kelime anlamndan farkl
olduuna dikkat ediniz. Bilimsel anlamyla saf madde, znme, buharlatrma, eleme, damtma gibi fiziksel tekniklerle daha basit
maddelere dntrlmeyen maddedir. Halk dilinde tereya ve bal saf olabilir; ama bilimsel anlamda her ikisi de saf madde deildir; ok
sayda maddenin karmdr. Su ise saftr; iinde kendisinden baka madde yoktur.
Suyun canllar iin hayati nemi olan birok zellii vardr. rnein, buz sv sudan daha hafiftir. Gller ve nehirler donduunda buz
derinlere batmak yerine su yzeyinde yzer. Bu tabaka alttaki suyun izolosyonunu salar ve bylece balklar ve suda yaayan dier canllar
sert k koullarnda hayatta kalabilirler. Suyun ayn zamanda olduka yksek kaynama noktas ve s kapasitesi vardr. Suyun bu zellikleri
dnya ikliminin lman olmasn salar. rnein scak gnlerde snn bir ksm suyun snmasna ve buharlamasna gider. Terleme
srasnda, buharlaan suyun bizi serinletmesi de suyun yksek buharlama ssndan kaynaklanr.

ZELTLER
1. ZNME
2. ZELTLERN SINIFLANDIRILMASI

Bileiklerin byk bir ksm suda znr; su, bu zelliinden

dolay kan ve hcrelerde zc olarak kullanlmaktadr. Su iyonik
ve molekler yapdaki ok sayda madde iin zc olarak
kullanlabilecei iin bazen evrensel zc olarak da
adlandrlmaktadr. Dnyada karlaabileceimiz en byk sv
zeltiler, dnya yzndeki sularn 1,4.1018 kgn oluturan
okyanuslardr.
zeltiler homojen karmlardr. Bu tanmn iinde iki nemli
art vardr. Birincisi, zelti bir karm olduuna gre zeltiyi
meydana getiren maddelerin oranlar deikenlik gsterebilir,
ikincisi, homojen olduuna gre her birimi ayn zellikleri
gsterir.
zelti kavram geni anlamda kullanlabilir. Gazlarn, svlarn,
katlarn kendi aralarnda veya gazlarn sv ve katlar, svlarn kat
ve gazlar, katlarn sv ve gazlar iinde meydana getirdikleri
homojen karmlar birer zeltidir.

1. BLM

Karmlar

ZELTLER
zelti iki veya daha fazla maddenin homo-

a)

jen bir karmdr.

Molekler znme

eker, alkol ve aldehit gibi maddeler suda znnce, suyun ierisinde molekl olarak dalrlar.

Bir maddenin baka bir madde ierisinde homo-

Bu tr maddelerin zeltileri genellikle elektrik ak-

jen dalmasna znme, oluan homojen karma

mn iletmez.

zelti denir. znme molekl veya iyon dzeyin-

C6H12O6(k) A C6H12O6(aq)

de gerekleir.

Glikoz

Tuzlu su, ekerli su, alkoll su, gazoz, hava,

CH3OH(s) A CH3OH(aq)

tun, lehim, elik gibi maddeler zeltidir. Ayran, st,

Metil alkol

mayonez, sis, duman, tebeir tozu-su karm, topC2H5OH(s) A C2H5OH(aq)

rak, demir tozu-kum karm gibi maddeler ise -

Etil alkol

zelti deildir.

C12H22O11(k) A C12H22O11(aq)

zeltide az miktarda bulunan tre znen,

Sakkaroz

fazla miktarda bulunan tre ise zc ad verilir. Bir

daha ok sv zeltilerle ilgileneceiz. ncelikle znen maddenin sv ya da kat, zcnn su olduu zeltiler inceleyeceiz.

ESEN YAYINLARI

zelti gaz (hava gibi), kat (alam gibi) olabilir. Biz

zelti oluumu srasnda iki maddenin molekllerine ne olduunu dnelim. Bir glikoz kristalini
bir miktar suya kattmz varsayalm. Kristalin yzeyinde, glikoz moleklleri su moleklleriyle temastadr

Kimyaclar pek ok tepkimeyi sv zeltilerde

ve bunlar arasnda hidrojen balar olumaya balar.

gerekletirir. Bunun bir sebebi, kat maddelerin iyon-

Yzeydeki glikoz moleklleri su molekllerince -

larnn ve molekllerinin zeltide kat hale gre da-

zeltinin iine ekilirken, ierdeki glikoz moleklleri ta-

ha hareketli olmalar ve bylece de birbirleriyle da-

rafndan da zt yne ekilir. Su molekllerinin ekimi

ha kolay etkilemeleridir. zeltiler, sulu (suyun iin-

basknsa, yzeydeki glikoz moleklleri kristalden ko-

de) veya susuz zeltiler (hidrokarbonlarn, alkollerin

par ve zeltiye geip su molekllerince sarlr.

ve eterlerin iindeki zeltiler gibi) olabilir. Biz nemli olduu iin sulu zeltiler zerinde daha ok duracaz. Ancak verilecek bilgiler ou susuz zeltiler
iin de geerlidir.

Asit veya baz zellik gsteren kovalent bileikler

suda molekl olarak znrler. Fakat ksmen iyonlarna ayrlrlar. Bu tr maddelerin sulu zeltileri iyonlatklar oranda elektrii iletir.
A H+ + CN
HCN(aq) @
(aq)
(aq)

1.

ZNME
Bir maddenin molekllerinin veya iyonlarnn di-

er bir maddenin moleklleri arasndaki boluklara

homojen dalmas znmedir. Suda znme genellikle iki ekilde gerekleir.

A NH
NH3(aq) + H2O(s) @
+ OH (aq)
4(aq)
A CH COO + H+
CH3COOH(aq) @
3
(aq)
(aq)
A H+ + HCO
CO2(aq) + H2O(s) @
(aq)
3(aq)
383

Karmlar

b)

yonik znme

RNEK
I.

yonik bileikler suda znnce iyonlarna ay-

Tebeir tozu-su karm

II. Sis

rlrlar. Bu tr maddelerin sulu zeltileri elektrik ak-

III. Hava

mn iletir.

IV. 22 ayar altn

+

Yukarda verilen maddelerden hangileri zelti-

NaCl(k) A Na (aq) + Cl (aq)

Na2CO3(k) A

+
2Na (aq)

dir?

2
CO 3(aq)

KOH(k) A K (aq) + OH (aq)

A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve IV

E) II, III ve IV

C) III ve IV

ZM

+2

Ba(NO3)2(k) A Ba (aq) + 2NO 3(aq)

+3

Al(OH)3(k) A Al (aq) + 3OH (aq)

+2

MgSO4(k) A Mg (aq) + SO 4(aq)

yon oluturur. Bir zeltinin elektrii iletme yzdesi iyonlarn deriimine ve scaklna bal olarak deiir.

ESEN YAYINLARI

yonik bileikler suda znnce anyon ve kat-

c)

Solvatasyon ve Hidratasyon

Bir iyonik katnn kristalini bir miktar suya kattmz varsayalm. H2O molekllerinde oksijen atomlar
negatif ksmi yke sahiptirler. Bu ksmi ykl atomlar katyonlar sarp kristal rgden koparrlar. Ayn

Bir maddenin molekl veya iyonlarnn zcnn moleklleri tarafndan kuatlmasna solvatasyon denir. zc su ise sarlma olayna hidratasyon denir. Bir iyonun belirli bir yntemle ile su

zamanda su moleklleri kristal yzeyindeki anyonla-

moleklleri tarafndan kuatlmasna hidratla-

ra hidrojen balar ile balanr ve anyonlar katyon-

ma denir. Hidratlama zeltideki iyonlarn kararl ol-

lardan ekip uzaklatrr. Kartrma ya da alkala-

masn salar ve katyonlarla anyonlarn birlemesi-

ma katnn yzeyine daha fazla serbest su molekl

ni engeller. Su iyonik bileikler iin ok iyi bir zc-

getirecei iin ilemi hzlandrr ve hidratlam iyonlar ayrr.

dr. Su elektriksel olarak ntr bir molekl olmasna

karn pozitif bir u (H atomlar) ve negatif bir u (O
atomlar) bulundurur.
Baka bir ifadeyle pozitif ve negatif kutuplar ierir. Bundan dolay polar zc olarak bilinir. Sodyum

Tek tek molekller veya iyonlar, su molekllerince

ekilip katdan koparldnda, katlar suda
znr.

384

klorr gibi iyonik bir bileik suda zndnde katda bulunan boyutlu iyon rgs bozulur ve Na+ ile
CI iyonlar birbirinden ayrlr.

Karmlar
+

zeltideki her Na iyonu, negatif ularn katyo-

CH3COOH(suda)

na doru ynlendiren birok su molekl tarafndan

kuatlr. Benzer ekilde, CI iyonlar pozitif ularn

CH3COO(suda) + H+(suda)

Eitlikte grlen ift ynl ok

anyona ynlendiren su moleklleriyle sarlr.

ise tepkime-

nin tersinir olduu ve her iki ynde yrdn ifade eder.

d)

zc Trleri

zeltinin bileenleri iinde miktar fazla olana

zc, miktar az olana znen denir. Suyun katld zeltilerde, suyun miktar dierlerine gre az biNa+ ve CI iyonlarnn hidratlamas

le olsa, zc olarak adlandrlr.

Sodyum klorrn znmesini aadaki gibi

gsterebiliriz.

Bu eitlik sulu zeltide bulunan sodyum klorrn

tamamnn Na+ ve CI iyonlarna ayrtn ve zeltide ayrmam NaCI kalmadn ifade eder. Asitler
ve bazlar da elektrolittirler. Hidroklorik asit (HCI) ve

ESEN YAYINLARI

NaCI(k)

1. Apolar zcler

H2O
A Na+(suda) + CI(suda)

znen moleklleri arasndaki balca ekim

kuvvetleri London Kuvvetleri ise, en iyi zc bu durumda yine benzer kuvvetlerce birarada tutulan zclerdir. rnein apolar maddeler iin en iyi zc yine apolar olan karbon slfrdr. Bu, kkrt iin

nitrik asit (HNO3) gibi baz asitler kuvvetli elektrolit-

sudan ok daha iyi bir zcdr. nk kat kkrt

tirler. Bu asitler suda tamamen iyonlarlar. rnein

London kuvvetlerince birarada tutulan S8 moleklle-

HCI gaz suda znd zaman hidratlam H ve

rinden oluan molekler bir katdr.

CI iyonlar oluur.

Kkrt moleklleri, apolar karbon slfr moleklH2O

HCI(g) A H+(suda) + CI(suda)

lerinin arasna kolaylkla girer. Kuvvetli hidrojen balar bulunan su yapsna girmez. nk, bu balar

Baka bir ifadeyle, zeltide znm btn

koparmak iin benzer kuvvette ba oluturmazlar.

HCI moleklleri hidratlaan H+ ve CI iyonlarna ayrrlar. Bu yzden, HCI(suda) yazdmz zaman zeltinin yalnzca H+(suda) ve CI(suda) iyonlar ierdii ve

Apolar zclere,

hidratlaan HCI molekl bulunmad anlalr. Dier

Karbon tetraklorr

: CCI4

yandan, sirkede bulunan asetik asit gibi asitler ok

Benzen

: C6H6

daha az iyonlarlar. Asetik asitin iyonlaarak asetat

Toluen

: C6H5 CH3

olarak adlandrlan CH3COO iyonu verdii tepkime-

Karbon Slfr

ler yledir:

: CS2

rnek verilebilir.

385

Karmlar

2. Polar zcler

4. Anorganik zcler

Sodyum klorr suda ok znr, ama benzende

Organik olmayan bileiklere anorganik bileikler

znmez. Bunun tersine gres ya benzende z-

denir. Bunun ierisinde iyonik ve molekler bileikler

nr, ama suda znmez. Moleklleri polar olan -

yer alabilir. Bu bileiklerden oluan zclere, anor-

zclere polar zcler denir. Dipol etkisi ve hidro-

ganik zcler denir.

jen bann olumas polar maddelerin polar zclerde znmelerini salar. eker, alkol, aldehit, ke-

Anorganik zclere;

ton, amin gibi molekl yapl bu maddeler polar ko-

Su

: H2O

Karbon tetraklorr

: CCI4

Karbon slfr

: CS2

valent molekllerdir. Bu nedenle molekl yapl olan

bu bileikler su gibi polar zcler ierisinde znebilir.
Polar zclere;
: H2O

Etil alkol

: C2H5OH

Dietil eter

: C2H5 O C2H5

Fenol

: C6H5 OH

Aseton

: CH3 CO CH3

gibi maddeler rnek verilebilir.

3. Organik zcler
Organik bileikler balca karbon ve hidrojen
atomlar olmak zere, azot, oksijen, slfr ve dier

2.

ZELTLERN SINIFLANDIRILMASI
a)

ESEN YAYINLARI

Su

gibi maddeler rnek verilebilir.

Maddenin Fiziksel Hallerine Gre

Maddenin fiziksel hlinin deiik ekilde bir

araya gelmesiyle yaygn olarak 5 tr zelti oluur.

znen

zen

zelti

rnekler

Kat
Kat
Sv
Gaz
Gaz

Kat
Sv
Sv
Sv
Gaz

Kat
Sv
Sv
Sv
Gaz

Tun, pirin, lehim, elik

Tuzlu su, ekerli su
Alkoll su
Gazoz, maden suyu
Hava, hava gaz

elementlerin atomlarn ierir. Bu bileiklerden oluan

zclere, organik zeltiler denir.
Organik zclere;

b)

znenin znrlne Gre

Belli bir scaklkta, belirli bir miktar zcnn -

Benzen

: C 6H 6

Fenol

: C6H5 OH

Etil alkol

: C2H5 OH

Asetik asit

: CH3COOH

Anilin

: C6H5 NH2

li bir miktar zcnn zebileceinden daha az -

Dietil eter

: C2H5 O C2H5

znen ieren zeltilere denir.

Aseton

: CH3COCH3

Asetaldehit

: CH3CHO

gibi maddeler rnek verilebilir.

386

zebilecei maksimum madde miktarna znrlk

denir. znrle gre zeltiler e ayrlr.
1. Doymam zelti: Belirli bir scaklkta, belir-

2. Doymu zelti: Belirli bir scakta, belirli bir

miktar zcnn, zebilecei kadar znen ieren zeltilere denir.

Karmlar

3. Ar doymu zelti: Belirli bir scaklkta,

Bir katnn suda znmesiyle elde edilen zel-

belirli bir miktar zcnn, zebileceinden fazla

tiyi deriik yapmak iin ilem yapldnda:

znen madde zm olan zeltilere denir.

zeltinin deriimi artar.

Yksek scaklktaki sv madde ierisinde fazla-

zeltinin ayrt edici zellikleri (buhar basnc,

ca kat madde zndkten sonra scaklk dr-

kaynama noktas, erime noktas, zktle gibi) zellik-

lnce baz maddeler kmez. Yeni scaklkta zel-

leri deiir.

ti ar doymutur.

Su buharlatrlarak yapldysa, zeltinin toplam ktlesi azalr. znenin ktlesi deimez.

Ar doymu zeltiler kararszdr. Ar doymu

znen ilave edilerek yapldysa znenin

zeltiler ksa bir sre saklanabilir. En kk sarsn-

ve zeltinin ktlesi artar.

tda veya zeltiye kat madde eklendiinden dengeyi bozar ve kmeyi salar. kelme tamamlandktan sonra dibinde kelti (kat madde) bulunan zel-

d)

ti doymutur.

Elektrik letkenliklerine Gre

1. Elektrolit zeltiler: Suda znnce ksmen

Tatllarda kullanlan ekerli su, pekmez ve reel-

veya tamamen iyonlarna ayrlan maddelerin sulu -

ler ar doymu zeltilere rnek verilebilir.

c)

znenin Miktarna Gre

1. Seyreltik zelti: znen maddenin miktarnn zeltinin miktarna oran dk ise bu tr zeltilere seyreltik zelti denir. Bir sulu zeltiyi seyreltik
yapmak iin zeltiye su ilave edilebilir.
Bir katnn suda znmesiyle elde edilen zeltiyi seyreltik yapmak iin su ilave edildiinde:
zeltinin toplam ktlesi artar.

ESEN YAYINLARI

zeltisi elektrii iletir. Bu tr zeltilere elektrolit zeltiler tenir. Bu tr zeltiler elektrii iyonlarn hareketinden dolay iletir. zeltinin elektrii iletme oran,
iyonlarn deriimine baldr.
Tuzlar, iyonlarn istiflenmesi ile olumu maddelerdir. Bu maddeler suda znnce iyonlarna ayrlr.
NaCl, KNO3, MgBr2, CaCl2, NaClO3 tuzlara rnek verilebilir.
+

znenin ktlesi deimez.

NaCl(k) A Na (aq) + Cl(aq)

zeltinin deriimi azalr.

KNO3(k) A K (aq) + NO 3(aq)

zeltinin ayrt edici zellikleri

MgCl2(k) A Mg (aq) + 2Cl (aq)

(buhar basnc, kaynama noktas, donma noktas, zktle) deiir.

+2

NaClO3(k) A Na (aq) + ClO 3(aq)

2. Deriik zelti: znen maddenin miktar-

Asitler suda znnce ksmen veya tamamen

nn zeltinin miktarna oran yksek ise bu tr -

iyonlarna ayrlr. Sulu zeltileri elektrii iletir. HCl,

zeltilere deriik zelti denir. Bir zeltiyi deriik yap-

HClO4, H2SO4 ve HNO3 gibi kuvvetli asitler yz-

mak iin iki yntem kullanlabilir.

de yze yakn iyonlarna ayrlrlar. zeltileri elekt-

zeltiye znen ilave etmek,

rik akmn iyi iletir. Bu tr maddelere kuvvetli elekt-

zc buharlatrmak.

rolit denir.
387

Karmlar
+

2. Elektrolit olmayan zeltiler

H2SO4(s) A 2H (aq) + SO 4(aq)

HCl(g) A

+
H (aq)

Cl (aq)

Pozitif ve negatif iyon bulundurmadklarndan

elektrik akmn iletmeyen zeltilerdir. Bu tr zelti-

HCN, HF, CH3COOH, HCOOH, H2CO3 gibi zayf

leri oluturan znen maddeler kat, sv ve gaz h-

asitler ise suda ok znmelerine ramen ksmen

linde iken molekl halindedir. Molekler bileik ve-

iyonlarna ayrlrlar. zeltileri elektrik akmn az ile-

ya elementlerdir. Suda znnce yine molekl ola-

tir. Bu tr maddelere zayf elektrolit denir.

rak dalrlar.

A H+ + CN
HCN(aq) @
(aq)
(aq)

O2(g), I2(k), Br2(s), C6H12O6(k), CH3OH(s),

A CH COO + H+
CH3COOH(aq) @
(aq)
(aq)
3
+

C2H5OH(s).

AH
H2CO3(g) @
+ HCO 3(aq)
(aq)

AO
O2(s) @
2(aq)

Bazlar suda znnce ksmen veya tamamen

AI
I2(k) @
2(aq)

iyonlarna ayrlr. zeltileri elektrik akmn iletir.

C6H12O6(k) A C6H12O6(aq)

NaOH, KOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2 gibi kuvvetli

C2H5OH(s) A C2H5OH(aq)
ESEN YAYINLARI

bazlar yzde yze yakn iyonlarna ayrlr. zeltileri

elektrik akmn iyi iletir.
NaOH(k) A

+
Na (aq)

OH (aq)

+2

Ca(OH)2(k) A Ca (aq) + 2OH (aq)

NH3,CH3NH2 gibi bazlar ise suda ok znmesine ramen ksmen iyonlarna ayrlr. zeltileri
elektrik akmn az iletir.
NH3(g)

Bu tr maddelerin sulu zeltisi elektrik akmn

iletmez.

RNEK
I.

Cu(k)

II. NaCl(k)
III. NaCl(suda)

A NH+
+ H2O(s) @
+ OH (aq)
4(aq)
+

Yukarda verilen maddelerden hangileri elektrik

A C H NH
C6H5NH2(s) + H2O(s) @
+ OH (aq)
3(aq)
6 5
Asitik ve bazik oksitler suda znnce iyon olu-

akmn iletir?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

turur. zeltileri elektrik akmn iletir.

CO2(g) + H2O(s) A HCO 3(aq) + H (aq)

SO3(g) + H2O(s) A HSO 4(aq) + H (aq)
Na2O(k) + H2O(s) A 2NaOH(aq)
+

NaOH(aq) A Na (aq) + OH (aq)

388

ZM

C) I ve III

KARIIMLAR

1.

I.

Duman

II.

St

ZML SORULAR I (OKULA YNELK SORULAR)

3.

I.

Kat NaCI

II.

Kat Na

III. me suyu

III. Erimi NaCI

Yukarda verilen maddelerden hangileri zel-

Yukardakilerden hangileri elektrii iletir?

ti deildir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

C) Yalnz III

ZM:

ESEN YAYINLARI

ZM:

4.

I.

Sodyum hidroksit : NaOH

II.

Etil alkol

III. Asetik asit

2.

I.

Karbondioksit gaz

II.

Hava

: C2H5OH
: CH3COOH

Yukarda verilen maddelerden hangilerinin

saf sv ve sulu zeltileri elektrik akmn iletir?

III. 22 ayar altn

Yukarda verilen maddelerden hangileri zel-

A) Yalnz I

B) Yalnz II

tidir?

D) I ve III

E) II ve III

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

C) I ve III
ZM:

ZM:

389

Karmlar

5.

7.

I.

Homojendirler.

II.

Yaplarnda birden fazla cins atom vardr.

I.

Tebeir tozu - su

II.

Hava

III. Fiziksel yollarla bileenlerine ayrlabilirler.

III. Zeytinya - su

Yukarda verilen zelliklerden hangileri zel-

Yukarda verilen karmlardan hangileri -

tiler iin dorudur?

zelti deildir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) Yalnz III

ZM:

ZM:

6.

ESEN YAYINLARI

Ampul
Pil

Saf su

Yukardaki kaba,
I.

: CH3CH2OH

Alkol

8.

Aada verilen maddelerden hangisi bir -

II. eker

: C6H12O6

zelti rneidir?

III. Potasyum hidroksit

: KOH

A) eker - un karm

IV. Sirke asiti

: CH3COOH

B) Ayran

maddelerinden hangileri eklenirse, ampul

C) Alam

yanmaz?

D) Demir tozu - kkrt tozu

A) Yalnz I

B) I ve II

D) I, II ve IV

E) II, IV ve V

C) I ve IV

E) Su - naftalin
ZM:

ZM:

390

Karmlar

9.

Btn sulu zeltiler iin;

11. I.

znme iyon veya molekl dzeyinde olur.

II. Bir iyonik bileiin anyon ve katyonlarnn su

I. Ktlesi, zc ve znenin ktleleri topla-

moleklleri tarafndan sarlmasna hidratas-

mna eittir.

yon denir.

II. Elektrii iletirler.

III. Bir maddenin molekl veya iyonlarnn z-

III. Homojendirler

c moleklleri tarafndan sarlmasna solva-

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

tasyon denir.

C) Yalnz III

Yukarda verilen kavramlardan hangileri dorudur?

ZM:

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I, II ve III

C) Yalnz III

ESEN YAYINLARI

ZM:

12. I.

Bakr - inko alam

II. NaCI - su karm

III. Alkol - su karm
10. I.

IV. amar suyu

Bileik

II. zelti

Yukarda verilen karmlardan hangileri elek-

III. Karm

trik akmn iletmez?

Yukarda verilen maddelerden hangileri her

A) Yalnz III

B) Yalnz IV

zaman homojendir?

D) I, II ve III

E) I, III ve IV

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) I ve III

C) II ve IV

C) Yalnz III
ZM:

ZM:

391

Etkinlik

bulmaca

RENME ALANI :

zeltiler

ALT RENME ALANI :

zeltiler ve Snflandrlmas

BECERLER :

Farketme, ilikilendirme, seme

KAZANIMLAR :

zeltilerin homojen karm olduunu kefeder. zeltilerin zen ve znen olmak zere en az iki maddeden olutuunu fark eder.

ETKNLK SREC : Aadaki Bulmacay znz

4
2

12
8

1
3
5

10
6
9
7

11

YUKARIDAN AAIYA

SOLDAN SAA
1.

Her yerinde ayn zellikleri gsteren

2.

karmlara denir.
3.

Elektrik akmn ileten zeltilere

su molekllerince kuatlmas
4.

denir.
5.
7.

Moleklleri apolar olan zclere

Her yerinde ayn zellikleri gstermeyen

karm-lara denir.

6.

zeltide az miktarda bulunan, molekl veya

denir. CCI4 rnek verilebilir.

iyon halinde dalan maddeye

Bir maddenin molekllerini veya iyonlarnn

denir.

zcnn moleklleri tarafndan kuatlmas.

9.

Bir maddenin molekllerinin veya iyonlarnn

Homojen karmlara denir.

11. Tek cins taneciklerden meydana gelen

maddelere denir.

8.

Bir maddenin molekl veya iyonlarnn dier

maddenin moleklleri arasnda dalmasdr.

10. zneni az zeni ok zeltilere

denir.
12. zneni ok zeni az olan zeltilere
denir.

392

ZELTLERN DERM (KONSANTRASYON)

1. MOL KESR
2. YZDE DERM
3. MOLAR DERM
4. MOLAL DERM
5. ZELTLERDE ZKTLE
6. DER DERM BRMLER
7. ZNRLK

zeltilerin birok tr vardr; en yaygn, zcnn sv,

znenin ise kat ya da sv olduu sv zeltilerdir. Benzer
moleklleraras kuvvetlere sahip olan molekller, birbirine kolayca
karrlar. znrlk belirli bir scaklkta bir zc iinde
znenin nicel lsdr. zeltiler iin kullanlan drt yaygn
deriim birimi: ktlece yzde, mol kesiri, molarite ve molalitedir.

2. BLM

Karmlar

ZELTLERDE DERM (KONSANTRASYON)

1.

MOL KESR
Xkatyon =

Mol kesiri (x), bir trn mol saysnn karmdaki tm trlerin toplam mol saysna orandr. Elektrolit olmayan bir zeltideki znenin moleklleri iin,

Xznen =

Xznen =

Xanyon =

znen molekllerinin mol

nkatyon + nanyon + nzc

nznen
nzc + nznen

RNEK
34,2 g sakkarozun 180 g suda znmesi ile

Xznen = 0 ile hi zcnn olmad

hazrlanan bir zelti iin;

znen trlerin mol kesirlerinin toplam her zaman 1e

eittir.
Xznen + Xzc = 1
Bu iliki Xin tanmndan kaynaklanr. Elektrolit olmayan bir zelti iin;
Xznen + Xzc
nznen
nznen + nzc
nznen + nzc
nznen + nzc

nzc
nznen + nzc

=1

Kaligatif bir zellik, sadece znen taneciklerin

bal mol saysna baldr. Elektrolit zeltisindeki
katyonlar ve anyonlar toplama ayr ayr ve eit olarak
katkda bulunur. Bu nedenle zcye 1 mol NaCI ilave edilirse ve zelti NaCInn tamamen iyonlaaca
kadar seyreltikse, zelti 2 mol iyon ierir.
1 mol CaCI2 ilave edilirse zelti 3 mol iyon ierir. Yani seyreltik bir elektrolit zeltisinde, katyonlar
ve anyonlar ayr ayr ele alrz.

ESEN YAYINLARI

Xznen = 1 aralndadr. zcnn ve tm -

394

nanyon

Xkatyon + Xanyon + Xzc = 1

ri, hi znenin olmad

nkatyon + nanyon + nzc

Yine mol kesirleri toplam 1 dir.

znen ve zc molekllerinin toplam mol

burada nx, x trnn mol saysdr. Mol kesi-

nkatyon

I. Elektrik akmn iletir.

II. Sakkarozun mol kesiri 0,09 dur.
III. Suyun mol kesiri 0,99 dur.
yarglarndan hangileri dorudur?
(Sakkaroz = 342 g/mol, su = 18 g/mol)
A) Yalnz I

B) Yalnz III

D) I ve III

E) II ve III

ZM

C) I ve II

Karmlar

2.

YZDE DERM

b) Ktlece Yzde Deriim

zeltinin ktlece 100 biriminde bulunan zn-

a) Hacimce Yzde Deriim

m maddenin yine ktlece ayn birimdeki miktardr.

zeltinin hacimce 100 birimde bulunan zn-

Birim g, kg veya dier bir ktle birimi olabilir.

m maddenin yine hacimce ayn birimdeki miktarKtlece =

% deriim

dr.
Ktlece =
% deriim

znen maddenin ktlesi

zeltinin toplam ktlesi

100

znen maddenin ktlesi

zeltinin toplam ktlesi

100

zeltinin toplam ktlesi, zcnn ve znenin ktlelerinin toplamna eittir. zeltinin dibinde
kelti varsa bunun ktlesi dahil deildir.

Sv-sv zeltilerde kullanlr.

zeltinin toplam hacmi, zcnn ve -

C=

znenin hacimlerinin toplam olarak alnr. Ancak bu

yaklak bir deerdir. Genellikle toplam hacim zen

m znen
= 100
m toplam

C = yzde konsantrasyon

ve znen maddelerin hacimlerinin toplamndan da-

mT = mzen + mznen

ESEN YAYINLARI

ha az olur.

RNEK
35 ml etil alkol ve 90 ml su kullanlarak hazrlanan kolonyann derecesi (hacimce alkol yzdesi) nedir?
A) 70

RNEK
157,5 gram suda 67,5 gram yemek tuzu zlerek bir
zelti hazrlanyor.
zeltinin ktlece yzde deriimi katr?
A) 45

B) 35

C) 30

D) 28

E) 25

ZM
B) 36

C) 48

D) 38

E) 28

ZM

RNEK
Ktlece % 6lk tuzlu su zeltisinin zktlesi
1,2 g/cm3 tr.
Bu tuzlu su zeltisinin 500 cm3 nde ka gram
tuz znm olarak bulunur?
A) 20

B) 24

C) 30

D) 36

E) 42
395

Karmlar

ZM

RNEK
Bir tuz zeltisinin 2 litresinde 120 gram tuz bulunmaktadr.
zeltinin younluu 1,5 g/cm3 olduuna gre,

RNEK

bu zelti yzde kalktr?

2,5 mol su ve 0,125 mol NaOH ile hazrlanan zelti

A) 4

B) 5

C) 6

D) 12

ktlece yzde ka NaOH ierir? (H=1, O=16, Na=23)

E) 40

A) 4
ESEN YAYINLARI

ZM

RNEK
7,5 mol NaOH kullanlarak hazrlanan 1 litre zeltinin zktlesi 1,2 g/ml olduuna gre, bu zelti
ktlece yzde kalktr? (NaOH = 40)
A) 12
ZM

396

B) 25

C) 30

D) 40

E) 56

ZM

B) 5

C) 8

D) 10

E) 20

Karmlar

RNEK
Ktlece % 20 lik 112 gram XOH zeltisi hazrlamak iin 0,4 mol XOH gerektiine gre X elementinin atom ktlesi nedir? (O = 16, H = 1)
A) 7

B) 23

C) 28

D) 39

RNEK
Dibinde kat madde bulunmayan ktlece %20lik eker zeltisinin 200 gramna 600 gram su ilave ediliyor. Oluan yeni zeltinin ktlece yzde ka e-

E) 56

ker olur?

ZM

A) 2

B) 5

C) 6

D) 8

E) 10

ZM

I. Bir zeltiyi seyreltik yapmak

rmek iin zeltiye su ilave edilir. Doymam zeltiye su ilave edilirse,

ESEN YAYINLARI

Uucu olmayan bir kat maddenin suda znerek hazrlanan doymam bir zeltinin deriimini d-

1. zeltinin toplam ktlesi artarken znenin

ktlesi deimez.
2. zeltinin normal donma noktas ykselir.
3. zeltinin normal kaynama noktas der.
4. zeltinin ayn scaklktaki buhar basnc artar.
5. zelti elektrolit (iletken) ise iletkenlii der.

RNEK
Zaman kazanmak amacyla zm iin aadaki for-

Deriimi ktlece % 20lik 210 g KNO3 tuz zeltisine

ml kullanlabilir;

ayn scaklkta su ilave ediliyor.

C1 = Balangtaki yzde deriimi

Son deriimi ktlece % 12 olduuna gre zelti-

V1 = Balangtaki hacmi,

ye ka gram su ilave edilmitir?

C2 = Su ilave edildikten sonraki yzde deriim.

A) 70

V2 = Su ilave edildikten sonraki hacmi,

ZM

B) 105

C) 140

D) 175

E) 350

V2 = V1 + Vsu
C1.V1 = C2.V2
zeltinin miktar ktle olarak verilmise,
C1.m1 = C2.m2
m2 = m1 + msu
397

Karmlar

RNEK
Hacimce % 6lk 500 cm3 sirke zeltisi hazrlamak iin hacimce % 10luk sirke zeltisine ka
cm3 su eklenmelidir?
A) 240

B) 200

C) 180

D) 160

RNEK
% 10luk 400 g KNO3 sulu zeltisine ayn scaklkta
100 g KNO3 ilave edilip zlyor.
kelti olumadna gre zelti ktlece yzde
kalk olur?

E) 120

A) 18

ZM

C) 34

D) 42

E) 56

forml kullanlarak veya orantlar kurarak hesaplanabilir.

Doymam bir sulu zeltinin deriimini artrmann dier bir yntemi ise suyun bir ksmn buharlatrmaktr. Son deriimi hesaplamak iin,
C1.m1 = C2.m2
m2 = m1 msu
formlleri kullanlabilir. lemler orantlar kurularak da
yaplabilir. Uucu olmayan bir katnn doymam sulu
zeltisine kat madde ilave edilerek zlmesi sonucu deriimi artrdnda;

1. zeltinin normal kaynama noktas ykselir.

2. zeltinin normal donma noktas der.
3. Elektrolit bir maddenin zeltisi ise, elektrik
iletkenlii artar.
4. zeltinin ayn scaklktaki buhar basnc der.
5. znenin ve zeltinin ktlesi artarken zcnn ktlesi deimez.

ESEN YAYINLARI

ZM

II. Bir zeltiyi deriik yapmak

Doymam bir sulu zeltinin deriimini artrmak
iin znen ilave edilerek znr. Son deriimi hesaplamak iin;
(m + x)
.100
C2 =
(m T + x)

398

B) 28

RNEK
Ktlece % 25 eker ieren doymam eker zeltisinin 210 gramna ka gram eker ilave edilip zlrse deriimi ktlece % 30 olur?
A) 8
ZM

B) 10

C) 15

D) 24

E) 25

Karmlar

III. zeltileri kartrmak

Ayn maddenin farkl zeltileri kartrlrsa, deriimi hesaplamak iin znen maddenin toplam ktlesi hesaplanr. zeltilerin toplam ktlesi hesaplanr.
Orant kurularak yeni zeltinin deriimi hesaplanr.
Bundan baka bir yntem olarak,

Uucu olmayan bir katnn doymam sulu zeltisinden su buharlatrlarak zelti deriik yaplrsa;

1. zeltinin deriimi artar.

2. zeltinin toplam ktlesi azalr.
3. Elektrolit bir maddenin sulu zeltisi ise

C1.m1 + C2.m2 = CK.mT

zeltinin elektrik iletkenlii artar.

forml kullanlabilir.

4. znenin ktlesi deimez.

5. zeltinin normal kaynama noktas ykselir.
6. Buhar basnc der.

RNEK

7. Donma noktas der.

%40lk 120 g KNO3 zeltisi ile % 10 luk 80 g KNO3

zeltileri kartrlyor.
Karma 300 g su ilave edildiine gre KNO3 tuzunun zeltideki ktlece yzde deriimi ka olur?

RNEK

A) 4,8

Ktlece % 28 NaCIO3 tuzu ieren bir zeltinin 240

gramndan 80 g su buharlatrlyor.

II. zeltinin donma noktas ykselir.

III. Deriimi ktlece % 42 olur.
Yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

ZM

D) 11,2

E) 12,8

ESEN YAYINLARI

zeltinin elektrik iletkenlii artar.

C) 9,8

ZM

kelti olumadna gre, ayn koullarda;

I.

B) 8

C) I ve II

RNEK
Ktlece % 8lik 200 g NaOH zeltisi ile ktlece
% 20lik 400 g NaOH zeltisi kartrlyor.
Bu karmn ktlece % 12lik olmas iin ka gram
su eklenmelidir?
A) 450

B) 400

C) 300

D) 250

E) 200

ZM

399

Karmlar

3.

MOLAR DERM (MOLARTE)

RNEK

1 litre zeltide znm olarak bulunan mad-

Ktlece % 36,5 orannda HCl ieren sulu zel-

denin mol saysna molar deriim (molarite) denir.

tinin zktlesi 1,2 g/ml olduuna gre zeltinin

deriimi ka mol/litredir? (HCl = 36,5)

znenin mol says

Molarite =
zeltinin hacmi

A) 1,2

B) 6

C) 12

D) 16

E) 24

Molarite = M M = mol/litre
ZM

Hacim = V V = litre
Mol says = n n = mol says
n
V
m
n=
MA

M=

m
M A .V

RNEK
11,2 gram KOH suda zlerek 500 ml zelti hazrlanyor.

ESEN YAYINLARI

M=

zeltinin deriimi ka mol/litredir?

(K = 39, O = 16, H = 1)
A) 0,08

B) 0,04

C) 0,2

D) 0,4

E) 0,8

ZM

RNEK
zktlesi 1,1 g/ml olan ktlece % 60lk MgSO4 zeltisinin molar deriimi ka mol/litre olur?
(Mg = 24, S = 32, O = 16)
A) 2,2
400

B) 5

C) 5,5

D) 6

E) 11

Karmlar

ZM

RNEK
0,2M deriimli bir zelti elde etmek iin 0,8M, 200
ml NaCl zeltisine ka ml su ilave edilmelidir?
A) 200

B) 400

C) 600

D) 800

E) 1000

ZM

RNEK
Molar deriimi 6,5 olan H2SO4 zeltisinin zktlesi 1,3 g/ml ise, ktlece yzdesi nedir?
(H = 1, S = 32, O = 16)
A) 18

B) 24

C) 49

D) 54

E) 98

ZM

RNEK
0,8M, 2 litre H2SO4 zeltisine 500 ml su ilave ediliyor.
Elde edilen zeltinin molar deriimi ka mol/litredir?

ESEN YAYINLARI

A) 0,12

B) 0,32

C) 0,48

D) 0,64

E) 0,72

ZM

a) zeltileri Seyreltme ve Deritirme

I. Bir zeltiyi seyreltme

II. Bir zeltiyi deriik hale getirme

Deriimi yksek olan bir zeltiden deriimi d-

Deriimi dk olan bir zeltiden deriimi yksek

k olan bir zelti elde edilmesidir. Bunun iin -

olan bir zelti elde edilmesidir. Bir zeltinin deriimi

zeltiye su ilave edilir. Bir zeltiye su ilave edildiinde

iki yntemle artrlabilir.

znen maddenin mol says deimez.

M=

n
& n = M. V
V

olduu iin su ilave etme ileminde;

1. zeltiden su buharlatrma; doymam zeltiden su buharlatrlrsa, znen maddenin mol

says deimez. zeltinin hacmi azalr. Sonu olarak deriimi artar.

M.V = k dr.

M1.V1 = M2.V2
M1.V1 = M2.V2

M1 = Balangtaki deriim
M2 = Son deriim
V1 = Balangtaki hacim
V2 = Son hacim V2 = V1 + Vsu

V2 = V1 Vsu
2. doymam zeltiye znen ilave edip
zmek; znenin mol says ve zeltinin hacmi
artar. znenin toplam mol says zeltinin toplam
hacmine blnnce son deriim hesaplanm olur.
401

Karmlar

RNEK
0,2M, 200 ml NaOH sulu zeltisine ayn koullarda
1,2 g kat NaOH ilave edilip zlyor. Daha sonra
zeltinin hacmi 250 mlye tamamlanyor.

ZM

zeltinin son deriimi ka M olur? (NaOH = 40)

A) 0,28

B) 0,30

C) 0,35

D) 0,42

E) 0,56

ESEN YAYINLARI

ZM

RNEK

b) zeltileri Kartrma

2 litre 0,5M NaOH zeltisi elde etmek iin 0,4M

Farkl deriimlere sahip zeltiler kartrlarak de-

NaOH zeltisi ile 0,8M NaOH zeltisi kaar lit-

iik deriimlerde zeltiler elde edilebilir. Mol says;

n = M.V formlnden yararlanlarak zme gidebilir.
nT = n1 + n2 + n3
MK.VT = M1.V1 + M2.V2 + M3.V3 ...
Bu formln kullanlmas zaman kazandrr. Bu
forml kullanlmadan da zlebilir.

RNEK
0,4M, 100 ml KBr zeltisi ile 0,8M, 200 ml KBr zeltisi kartrlp, karma 200 ml su ilave ediliyor.
Elde edilen zeltideki KBr deriimi ka mol/litredir?

402

B) 0,2

A) 1 1

B) 0,5 1,5

D) 1,25 0,75

E) 1,4 0,6

ZM

nT = MK.VT olduuna gre,

A) 0,1

re kartrlmaldr?

C) 0,25

D) 0,4

E) 0,5

C) 1,5 0,5

Karmlar

c) yon Deriimi

RNEK

Suda zndnde iyonlarna ayrabilen mad-

Na+ iyonlar molar deriimi 0,25 mol/l olan 400

ml Na2CO3 zeltisi hazrlamak iin ka gram

delerin znen miktarlarndan yararlanarak, iyonla-

Na2CO3 gerekir?

rn molar deriimleri bulunabilir.

A) 2,65

Baz bileiklerin suda znme denklemleri aadaki gibi olur;

B) 5,30

C) 7,06

D) 10,6

E) 21,2

ZM
+

NaCl(k) + su A Na (aq) + Cl (aq)

+

su

NaCl(k) A Na (aq) + Cl (aq)

+

NaCl(k) A Na (aq) + Cl (aq)

+

Na2CO3(k) A 2Na (aq) + CO 3(aq)

+3

Al(NO3)3(k) A Al (aq) + 3NO 3(aq)

+3

Al2(SO4)3(k) A 2Al (aq) + 3SO 4(aq)

+

NaOH(k) A Na (aq) + OH (aq)

+

ESEN YAYINLARI

NH3(g) + su A NH 4(aq) + OH (aq)

RNEK
0,2M, 100 ml Fe(NO3)2 zeltisi ile 0,4M, 100 ml

RNEK
0,4 mol AlCl3 suda zlerek 500 ml zelti hazrlanyor.
Bu zeltideki Cl iyonlarnn deriimi ka mol/l
dir?
A) 0,4

B) 0,8

C) 1,2

D) 1,6

E) 2,4

Al(NO3)3 zeltisi kartrlyor.

zeltideki NO 3 iyonlarnn deriimi ka mol/litre olur?

A) 0,3

B) 0,7

C) 0,8

D) 1

E) 1,2

ZM

ZM

403

Karmlar

d) zeltilerde Tepkime
Farkl iki elektrolit zelti kartrldnda zeltiler ierisinde bulunan iyonlar arasnda bir tepkime
meydana gelebilir. Bu tepkime anyon ve katyonlarn
yer deitirme tepkimesidir.

I. Asit-Baz Tepkimeleri
Asitler suda znnce ortama H+ iyonu veren
maddelerdir.
HF: Hidroflorik asit
HBr: Hidrobromik asit
H2SO4: Slfrik asit
HNO3: Nitrik asit
H2CO3: Karbonik asit

ESEN YAYINLARI

CH3COOH: Asetik asit

Bazlar suda znnce ortama OH iyonu veren

veya ortamdan H+ iyonu alan maddelerdir.
NaOH: Sodyum hidroksit

RNEK

KOH: Potasyum hidroksit

200 ml, 0,4M BaCl2 zeltisine 300 ml KCl zelti-

Ca(OH)2: Kalsiyum hidroksit

si kartrlyor.

Ba(OH)2: Baryum hidroksit

Karm zeltide Cl iyonlarnn deriimi 0,5M olduuna gre KCl zeltisinin balang deriimi
ka Mdir?
A) 0,9

B) 0,7

C) 0,6

D) 0,4

NH3: Amonyak
C6H5NH2: Anilin

E) 0,3
Asitler ile bazlar tepkime verince tuz ve su olu-

ZM

ur. Bu tepkimelere ntrleme tepkimeleri denir.

Asit + Baz A Tuz + su
HA(aq) + MOH(aq) A MA(aq) + H2O(s)
HCl(aq) + NaOH(aq) A NaCl(aq) + H2O(s)
HNO3(aq) + KOH(aq) A KNO3(aq) + H2O(s)
H2SO4(aq) + 2KOH(aq) A K2SO4(aq) + 2H2O(s)

404

Karmlar

RNEK
% 15lik 400 g NaOH zeltisini ntrletirmek
iin ka gram H2SO4 gerekir?
(H = 1, S = 32, O = 16, Na = 23)
A) 73,5

B) 98

C) 122,5

D) 147

E) 171,5

ZM

RNEK
0,8M, 500 ml H2SO4 zeltisini tamamen ntrletirmek iin 400 g NaOH sulu zeltisi kullanlyor.

ESEN YAYINLARI

NaOH zeltisi ktlece yzde kalktr?

(NaOH = 40)
A) 4

B) 8

C) 10

D) 16

E) 32

ZM

RNEK
ki deerlikli bir bazn 51,3 gram ile 19,6 gram H3PO4
artansz tepkime veriyor.
Bazdaki metalin atom ktlesi katr?
(O = 16, H = 1, P = 31)
A) 137

B) 88

C) 56

D) 52

E) 40

ZM

405

Karmlar

II. kelme Tepkimeleri

RNEK

ki elektrolit zelti kartrldnda farkl iyonlar

1M CaCl2 zeltisi ile 1M AgNO3 zeltisi eit ha-

arasnda tepkime olabilir. Bu tepkimelerde katyonlar

cimlerde kartrlyor.

ve anyonlar yer deitirir. Tepkime sonucunda oluan

AgCl kelme tamamlandktan sonra Cl iyonlar

yeni kat maddeler suda az znyorsa veya zn-

deriimi ka M olur?

myorsa kelti oluur. Bu tr tepkimeler kelme

A) 2

tepkimeleri denir.
+

C) 0,75

D) 0,5

E) 0,25

AgNO3(k) A Ag (aq) + NO 3(aq)

+

B) 1

ZM

KCl(k) A K (aq) + Cl (aq)

AgNO3(aq) + KCl(aq) A AgCl(k) + KNO3(aq)
yon denklemi;
+

Ag (aq) + NO 3(aq) + K (aq) + Cl (aq) A

+

AgCl(k) + K (aq) + NO 3(aq)

Net iyon denklemi;
+

Ag (aq) + Cl (aq) A AgCl(k)

0,02M, 100 ml AlCl3 zeltisi ile 400 ml AgNO3 zel-

tisi kartrlyor. zeltide kalan Cl iyonlar deriimi

0,004M oluuyor.
AgNO3 zeltisinin deriimi ka mol/litredir?
A) 0,2

B) 0,08

C) 0,04

D) 0,02

ESEN YAYINLARI

RNEK

E) 0,01

ZM

RNEK
300 ml, 4M Na2SO4 zeltisi ile 200 ml, 1M CaCl2
zeltisi kartrlyor.
En fazla ka gram CaSO4 tuzu ker?
(Ca = 40, S = 32, O = 16)
A) 81,6
406

B) 40,8

C) 27,2

D) 20,2

E) 13,6

Karmlar

ZM

ZM

RNEK
40,4 g KNO3 250 g suda znmesiyle elde edilen
zeltinin deriimi ka molal olur?
(K = 39, N = 14, O = 16)
A) 0,2

B) 0,4

C) 0,6

D) 1,2

E) 1,6

ESEN YAYINLARI

ZM

4.

MOLAL DERM (MOLALTE)

Bir kilogram zcde znm olan maddenin

mol saysna molalite denir.

Mol says
m=
zcnn kg olarak ktlesi
m=

n
m (kg)
\

RNEK
400 g su ile hazrlanan 0,5 molal CaBr2 zeltisinde ka g CaBr2 znmtr? (Ca = 40, Br = 80)
A) 10

B) 16

C) 20

D) 24

E) 40

ZM

zc

RNEK
34,5 ml etil alkol su ile kartrlarak 62,5 ml zelti hazrlanyor.
zeltinin younluu 0,96 g/ml olduuna gre
molal deriimi ka olur?
(dal = 0,8 g/ml, C = 12, H = 1, O = 16)
407

Karmlar

5.

ZM

ZELTLERDE ZKTLE
Bir zeltinin birim hacimdeki ktle miktarna -

zeltinin zktlesi denir.

zktle saf maddeler iin ayrt edici zelliktir. Fakat zeltiler iin ayrt edici zellik deildir.
zktle (d) =

d=

Ktle (m)
Hacim (V)
m
V

RNEK
Ktlece %49luk H2SO4 zeltisinin zktlesi 1,2 g/ml

Ktlece % 6lk 500 ml tuzlu su zeltisinin zktle-

dir. Bu zeltinin 50 mlsine 950 ml su ilave edilerek

si 1,2 g/mldir.

yeni bir zelti elde ediliyor.

zeltide znm olan tuz miktar ka gdr?

A) 72

B) 60

C) 42

D) 36

E) 30

ZM

Ktlece % 29luk NaClnin sulu zeltisinin zktlesi 1,4 g/mldir.

Bu zeltinin deriimi ka molardr?
(Na = 23, Cl = 35)

408

Yeni zeltinin deriimi ka M olur?

(H = 1, S = 32, O = 16)
A) 0,15

ZM

RNEK

A) 3,5

ESEN YAYINLARI

RNEK

B) 5

C) 7

D) 10,5

E) 14

B) 0,25

C) 0,30

D) 0,35

E) 0,40

Karmlar

6.

zeltinin molaritesi ve zktlesi arasndaki iliki

DER DERM BRMLER

aadaki gibidir.
1. ppm (hacimce)

zeltinin zktlesi

Numunenin kilolitresi bana mililitre cinsinden

m
ise m = d V dir. m = zeltinin ktlesi
d=
V

hacmidir. Hacimce milyonda bir ksm anlamna gelir.

Yzde deriim formlnde m yerine yukardaki

2. ppm (arlka)

eitlik konulabilir.

Arlka milyonda bir ksm anlamna gelir. Nu-

m
m
%=
100 ise % =
100
m
dV

munenin kilogram bana miligram cinsinden ktlesidir. Herhangi bir karmda toplam madde miktar-

znenin ktlesi m;

nn milyonda 1 birimlik maddesine 1 ppm denir. Deri-

%dV
olur.
100

im birimi olarak kullanlr. Her harfi de kk ola-

Dier taraftan molarite;

rak ppm eklinde yazlr. Herhangi bir eyin milyonda

m=

birinde ifade edebilir. ok dk deerleri ifade et-

m
olduuna gre, bu formlden m
M=
M A V

m = M MA V elde edilir.
Bu iki forml birbirine eitlenebilir. Ancak hacim,

ESEN YAYINLARI

ekilebilir.

mek iin kullanlr.

ppm = parts per million
5000 gram etanol iinde 5 miligram metanol varsa metanolun bulunma miktar 1 ppm dir.

ilk denklemde cm3, ikinci denklemde ise litredir. Kt-

3. ppb (arlka)

lenin eit olmas iin ilk denklem 1000 ile arplma-

ppb = parts per billion (Nano)

ldr.

Numunenin 1000 kilogramnda bulunan miligm=

%dV1000
100

m = MM A V
%dV1000
= MM A V
100
%d10 = MM A

M=

%d10
MA

ram cinsinden ktle. Milyonda 1 birimlik maddesine

1 ppb denir.
Bu deriim birimleri ok hassas analizlerde kullanlr. Bu zelti iin,

ppm =

znenin miktar (mg)

zeltinin hacmi (L)

eklinde yazlabilir.

ppb =

znenin miktar (mikrogram)

zeltinin hacmi (L)

eklinde yazlabilir.

409

KARIIMLAR

1.

ZML SORULAR II (OKULA YNELK SORULAR)

165 g suda 35 g tuz zlerek hazrlanan -

4.

mnda ka gram NaNO3 bulunmaktadr?

A) 15

A) 18

B) 17,5 C) 25

D) 30

E) 35

5.

C) 36

D) 45

E) 205

268,8 g suda 1,2 mol X zlerek hazrlanan

Bir zeltinin ktlece yzdesini bulabilmek

doymu bir zeltinin ktlece % 30u Xdir.

iin,
I. zcnn ktlesi
II. znen maddenin ktlesi
III. zeltinin scakl
deerlerinden hangilerinin bilinmesi yeterlidir?

Buna gre, Xin mol ktlesi nedir?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

ZM

410

B) 124

C) 115,2 D) 98

E) 96

ZM

ESEN YAYINLARI

6 mol CaCO3 kullanlarak 1,5 litre zelti hazrlanyor.

zeltinin zktlesi 1,6 g/ml olduuna gre,
zeltinin iindeki CaCO3 ktlece yzdesi nedir? (CaCO3 = 100)
A) 25

A) 224

C) I ve II

ZM

3.

B) 27

ZM

ZM

2.

Ktlece % 18lik NaNO3 zeltisinin 250 gra-

zeltinin ktlece yzde deriimi nedir?

B) 30

C) 35

D) 45

E) 60

6.

450 g % 15lik NaNO3 zeltisini % 25lik yapmak iin ka gram NaNO3 ilave edilip znmelidir?
A) 15
ZM

B) 30

C) 45

D) 60

E) 75

Karmlar

8.

I
II

800 ml
%40

600 ml
%70

Hacimce % 40lk 800 ml alkol zeltisinin yars

ile hacimce % 70lik 600 ml alkol zeltisi kartrlyor. Elde edilen zeltinin hacimce yzde
ka alkol olur?
A) 74

C) 58

D) 52

E) 42

ZM

% 60lk 300 g tuz zeltisini % 15lik yapmak

iin ka g su ilave edilmelidir?
A) 900
ZM

B) 750

C) 450

D) 300

E) 150

ESEN YAYINLARI

7.

B) 62

9.

39,2 g H2SO4 ile 800 ml zelti hazrlanyor.

zelti ile ilgili;
I. Molar deriimi 0,5 mol/litredir.
II. H+ iyonlar deriimi 1 mol/litredir.
III. Elektrik akmn iletir.
yarglarndan hangileri dorudur? (H2SO4 = 98)
A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

411

Karmlar

10. 2M, 200 ml KOH zeltisi hazrlanyor.

ZM

zeltide ka gram KOH znmtr?

(K = 39, O = 16, H = 1)
A) 5,6

B) 11,2 C) 22,4

D) 33,6

E) 44,8

ZM

13. Al2(SO4)3 kullanlarak 200 ml zelti hazrlanyor.

2

zeltideki SO 4 iyonlar 1,8 mol olduuna gre, Al2(SO4)3 zeltisinin molar deriimi nedir?

11. 3,33 gram CaCl2 ile 500 ml zelti hazrlanyor.

zeltide bulunan Cl iyonlarnn molar deri-

A) 6

imi katr? (Ca = 40, Cl = 35,5)

ZM

A) 0,02 B) 0,03 C) 0,05

D) 0,06

B) 4

C) 3

D) 1,5

E) 1

E) 0,12
ESEN YAYINLARI

ZM

14. 0,2M, 500 ml X2CO3 zeltisi 13,8 g X2CO3 iermektedir.

Xin atom ktlesi nedir?
A) 1
ZM

12. 2M, 400 ml Fe(NO3)3 zeltisindeki NO 3 iyonlar ka moldr?

A) 0,8
412

B) 1,2

C) 1,6

D) 2,4

E) 3,6

B) 23

C) 28

D) 39

E) 138

Karmlar

17. 0,75N, 400 ml X2(SO4)3 zeltisi 17,1 g X2(SO4)3

15. 2M, 200 ml CaCl2 zeltisi ile 2M, 300 ml AlCl3

zeltisi kartrlyor.

iermektedir.

Karmda bulunan Cl iyonlar deriimi nedir?

Buna gre Xin atom ktlesi katr?

A) 5,2

(S = 32, O = 16)

B) 2,6

C) 1,3

D) 1,2

E) 0,8

A) 24

ZM

B) 27

C) 52

D) 56

E) 63

ESEN YAYINLARI

ZM

18. 36,6 gram X(OH)2 kats kullanlarak 600 ml sulu

16. Cu(k)+2H2SO4(aq) A CuSO4(aq) + 2H2O(s)+SO2(g)
tepkimesine gre 2M, 300 ml H2SO4 zeltisi
Cu metaline etkisinden aa kan SO2 gaznn 0C ve 2 atm basntaki hacmi ka litredir?
A) 1,12 B) 2,24 C) 3,36
ZM

D) 4,48

E) 6,72

zelti hazrlanyor.
zeltinin deriimi 0,5 mol/litre olduuna gre Xin atom ktlesi katr?
(O = 16, H = 1)
A) 24

B) 40

C) 88

D) 122

E) 136

ZM

413

Karmlar

19. Ktlece % 20 X(OH)2 ieren sulu zeltinin 256,5

ZM

gram ile hazrlanan 600 ml zeltinin deriimi 0,5

mol/litre dir.
Buna gre;
I.

X(OH)2nin tesir deerlii 2 dir.

II. X(OH)2nin mol ktlesi 171 g dr.

III. Xin atom ktlesi 137 g dr.
yarglarndan hangileri dorudur?
(O = 16, H = 1)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

ZM

21. Zn(k) + 2 HCl(aq) A ZnCl2(aq) + H2(g) + 80 kkal

Yukardaki tepkimeye gre, 200 ml HCl zeltisi yeterli miktarda Zn ile tepkimeye girdiinde 32
kkal s aa kyor.
HCl zeltisinin molar deriimi katr?
A) 0,4
20. 2M, 300 ml KI zeltisiyle 4M 200 ml AgNO3 zeltileri kartrlyor.
AgI ktne gre,
I.

140,4 g AgI ker.

II. NO3 iyonlar deriimi 1,6M olur.

III. Ag+ iyonlar deriimi 0,4M olur.
yarglarndan hangileri dorudur?
(Ag = 107, I = 127)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

414

C) I ve II

ZM

B) 1,6

C) 3,2

D) 4

E) 6

KARIIMLAR

1.

ALITIRMALAR 1 (OKULA YNELK SORULAR

0,5 mol NaOH ve 10 mol su kullanlarak bir -

5.

1,2 mol CaBr2 kullanlarak hazrlanan 1 litre -

zelti hazrlanyor.

zeltinin zktlesi 1,2 g/ml dir.

a) zeltinin toplam ktlesi ka gram olur?

Buna gre,
a) zelti ktlece yzde kalktr?

(Na = 23, O = 16, H = 1)

b) Br iyonu deriimi ka M dir?

b) zelti ktlece yzde ka NaOH ierir?

(CaBr2 = 200 g/mol)

2.

6.

KOH suda zlerek deriimi ktlece % 40 olan

0,5 litresinde 84 g kat madde zlm olan su-

bir zelti hazrlanyor.

lu zeltinin zktlesi 1,4 g/mldir.

zeltide 1,25 mol KOH zlm olarak bu-

Bu zelti ktlece yzde kalktr?

lunduuna gre,
a) Suyun ktlesi ka gramdr?
b) zeltinin toplam ktlesi ka gramdr?

ESEN YAYINLARI

(K = 39, O = 16, H = 1)

3.

7.

Ktlece % 14 KOH ieren zeltinin zktlesi

1,2 g/ml ise zeltinin deriimi ka mol/litre-

Ktlece % 60 orannda KNO3 tuzu ieren bir

dir?

zeltinin 50 gramna 100 gram daha su ilave

(K = 39, O = 16, H = 1)

ediliyor.
a) zeltideki su ktlesi ka gram olur?
b) Yeni zelti ktlece yzde kalk olur?

8.
4.

0,8M, 2 litre H3PO4 zeltisinden 400 cm3 su

Ktlece % 50 X(OH)2 ieren sulu zeltinin 29,6

buharlatrldnda elde edilen zelti iin,

gramnda 0,2 mol X(OH)2 bulunmaktadr.

a) Deriimi ka mol/litredir?

a) X(OH)2 nin mol ktlesi nedir?

b) H+ iyonlar deriimi ka Mdir?

b) Xin atom ktlesi nedir? (O = 16, H = 1)

415

Karmlar

9.

0,24 M deriimli bir zelti elde etmek iin

13. 0,4M, 200 ml BaCl2 zeltisi, 300 ml KCl zelti-

0,8M, 300 ml NaCl zeltisine ka ml su eklen-

si ile kartrlyor.

melidir?

Karm zeltide Cl iyonlarnn molar deriimi 0,5M olduuna gre, KCl zeltisinin balang deriimi ka M dr?

14. 0,2M, 100 ml AlCl3 zeltisi ile, 400 ml AgNO3

10. 0,6M, 200 ml KNO3 zeltisine 0,3M, 500 ml

zeltisi kartrlyor. AgCl keltisi oluuyor.

KNO3 zeltisi kartrlyor. Karma 500 ml su

kelmeden sonra Cl iyonlar deriimi 0,04M

ilave ediliyor.

oluyor. AgNO3 zeltisinin deriimi ka M

Karmn oluturduu zeltide KNO3 derii-

dr?

ESEN YAYINLARI

mi ka M olur?

11. 0,2 mol Al(NO3)3 ile 100 ml zelti hazrlanyor.

zeltideki NO 3 iyonlarnn deriimi ne olur?

15. 100 ml MgCl2 zeltisine 300 ml AgNO3 zeltisi eklenince btn

[Cl ]
1,0

Ag iyonlar AgCl halinde kyor.

Cl iyonlarnn derii-

0,1

mi grafikte gsterildi-

zaman

ine gre, AgNO3 zeltisi ka M dr?

12. Eit hacimde 0,2M Ca(NO3)2 zeltisi ile 0,4M

Al(NO3)3 zeltisi kartrlyor.

Karm zeltide NO 3 iyonlarnn molar deriimi katr?

16. 0,5M, 200 ml Pb(NO3)2 ve 0,36M, 200 ml NaCl

zeltileri kartrlyor. PbCl2 kyor.

kme sonucu zeltide kalan Pb+2 iyonlar

deriimi ka M olur?

416

Karmlar

17. 0,4M, 100 ml Pb(NO3)2 zeltisiyle 0,1M, 400 ml

21. 200 ml 0,4M Ba(NO3)2 zeltisi, 300 ml 0,2M

KI zeltisi kartrlyor.

Na2SO4 zeltisi ile kartrldnda BaSO4

Ka g PbI2 kats ker? (PbI2 = 460)

kats dibe kyor.

a) Net iyon denklemini yaznz.
b) Ka mol BaSO4 ker?

c) Karmda NO 3 iyonlar deriimi ka M dr?

18. Al(k) + 3NaOH(aq) A Na3AlO3(aq) + 3/2 H2(g)

4,5 g Al metalini zmek iin 4 litre NaOH sulu
zeltisi kullanlyor.
Buna gre,
a) NaOH zeltisinin molar deriimi katr?
(Al = 27)
b) Aa kan H2 gaz NKda ka litredir?

22. 0,1M, 600 ml Ca(OH)2 zeltisi ile 0,4M, 400 ml

HNO3 zeltisi kartrlyor.
Tepkimeden sonra;
ESEN YAYINLARI

a) NO 3 iyonlar deriimi ka mol/litre olur?

b) H+ iyonlar deriimi ka mol/litre olur?

c) Ca+2 iyonlar deriimi ka mol/litre olur?

19. 0,6M KOH sulu zeltisinden 150 ml su buharlatrldnda deriimi 0,8M oluyor.
a) zeltinin ilk hacmi ka mldir?
b) zeltide ka mol KOH znmtr?

23. 0,02 mol XCln ile hazrlanan 500 ml zeltide Cl iyonlar molar deriimi 0,08M olduuna

gre,
a) n says katr?
20. Molar deriimleri eit olan 2 litre MgBr2 ve

b) X+n iyonlar molar deriimi ka mol/litredir?

4 litre FeBr3 zeltileri kartrldnda,

+3

[Fe ] = 1,5 mol/litre olmaktadr.

Karmdaki Br iyonlar deriimi ka mol/litredir?

417

Karmlar

7.

ZNRLK

znrlk
(gX/100g su)

Belli bir scaklkta belirli miktarda zcde doymu bir zelti elde etmek iin zlebilecek maksimum madde miktarna znrlk denir.
Genellikle 100 g suda znm maksimum

scaklk(C)

madde miktarna znrlk denir.

Baz maddelerin znrl scaklktan ok az

Bir litre doygun zeltide znm maddenin

etkilenir. Buna NaCl rnek verilebilir.

mol miktarna da znrlk denir.

znrlk
(gX/100g su)

Maddelerin znrl scaklkla deimektedir. Bundan dolay znrlk; her scaklk derece-

NaCl

sinde farkldr.

30
0

scaklk(C)

Gazlarn bir svdaki, rnein sudaki znrlznrle Etki Eden Faktrler

ekzotermiktir. Gazlar souk suda, scak sudakinden daha fazla znr. Scaklk arttka gazlarn -

a) Scaklk
Kat ve svlarn bir svdaki, rnein sudaki znrl scaklktan etkilenir.
znrl endotermik (s alan) olan madde-

ESEN YAYINLARI

1.

znrl azalr.
O2(g) A O2(aq) + 3 kkal
znrlk
(gX/100g su)

lerde; scaklk artrldka znrlk artar. KNO3 tuzunun sudaki znrl endotermiktir. Scakln
artmas ile KNO3 sudaki znrl artar.
znrlk (g/100g su)
160

KNO3

scaklk(C)

b) Basn
Basn arttrldnda, kat
ve svlarn bir svdaki znrl hemen hemen hi et-

40

kilenmez. Bundan dolay kat25

80 scaklk (C)

larn ve svlarn bir svdaki

znrlnn basntan et-

znrl ekzotermik olan maddelerde; scaklk arttka znrlk azalr.

Ca(CH3COO)2, KOH, HNO3 gibi maddelerin znrl ekzotermiktir. Bu maddeler suda znrken zeltinin scakl artar. Bu maddeler souk suda, scak sudakinden daha fazla znr.
418

znrlk
(gX/100g su)

kilenmedii kabul edilir.

Gazlarn bir svdaki znrl gazn ksmi basn-

scaklk(C)

znrlk
(gX/100g su)

cyla doru orantldr.

Merubatlar ve soda gibi ieceklerin ielenmesinde basn kullanlr.

scaklk(C)

Karmlar

c) zc ve znenin Cinsi

2.

znme Hz

znrlk olay maddenin karekteristik zellii-

Birim zamanda znen maddenin miktarna -

dir. Baz maddeler suda znmezken, ayn scaklk-

znme hz denir. znme hz bir maddenin ne ka-

ta baz maddeler az, baz maddeler ise ok znr.

dar abuk znrln gsterir.

znme hzn;

Bunun nedeni zen ve znen maddelerin molekl yaps (polarl, hidrojen ba yapp yapmad)

a) Temas yzeyi

ile ilgilidir.

b) Kartrma
c) alkalama

Su moleklleri polardr ve hidrojen ba oluturur.

Su moleklleri, genellikle iyonik yapl ve moleklleri

d) nceden znm maddenin miktar

polar olan maddeleri moleklleri apolar olan madde-

e) Scaklk

lere gre daha ok zer.

f) Basn

Moleklleri apolar olan zcler ise moleklleri

gibi faktrler etkilemektedir.

apolar olan maddeleri, moleklleri polar olan madde-

Scaklk artrldnda katlarn znme hz ar-

lere gre daha ok zer.

tar. Scakln artrlmas tm katlarn znme h-

Bu durumu benzer benzeri zer cmlesi ile ifa-

zn artrr. Scaklk deiimi znrl de etkiler.

ler moleklleri polar olan maddeleri, moleklleri apolar olan zcler moleklleri apolar olan maddeleri
zer. Fakat gruplar kendi, iinde de farkllk gsterir. Baz bileiklerin sudaki znrlkleri aaya -

ESEN YAYINLARI

de etmek mmkndr. Moleklleri polar olan zc-

Kartrmak veya alkalamak zeltiye hareket

kazandrr. Temas yzeyini artrr. arpma saysn
artrr. Bundan dolay znme hzn artrr. Kartrma ve alkalama znrl etkilemez.
Katnn svyla temas eden yzeyi geniletilirse

karlmtr.

znme hz artar. temas yzeyini artrmak iin katAnyonlar

Meydana Gelen
Bileiklerin
znrlkleri

Katyonlar
Alkali yonlar

Hepsi

Li , Na , K , Rb ......

gibi yntemler kullanlr. Temas yzeyinin artrlmas

znr

znrl etkilemez. Basncn artrlmas ise gazlarn znme hzn ve znrln artrr.

Hepsi

Hidrojen yonu H+

znr

Hepsi

Amonyum yonu NH 4+

znr

Nitrat, NO3

nn paralara blnmesi, katnn toz haline getirilmesi

Hepsi

znr

Asetat,
CH3COO

Hepsi

znr

Klorr, Cl
Bromr, Br
yodr, I

Ag, Pb+2, Hg+2, Cu+

RNEK
X katsnn znrlk-scak

Dier Katyonlar

Slfat, SO42

Ba+2, Sr+2, Pb+2

Slfat, SO42

Dier Katyonlar

(Yukardakiler hari)

Hidroksit, OH

Hidroksit, OH

znr

suda 20 g X zlerek bir

znrl az

(Yukardakiler hari)
+

lk deiiminin grafii yanda

znrlk
(gX/100g su)

veriliyor. 40Cdeki 180 gram

Klorr, Cl
Bromr, Br
yodr, I

znrl az

znr

Li ,+K , Na , Rb , H ,

znr

Dier Katyonlar
(Yukardakiler hari)

znrl az

NH4, Ca+2, Sr+2, Ba+2

30

zelti hazrlanyor. zeltinin scakl 20C ye dr0

lyor.

20

scaklk(C)

zeltinin 20 C de doymu olmas iin ka gram

X kats ilave edilip zlmelidir?
A) 10

B) 20

C) 24

D) 34

E) 40
419

Karmlar

ZM

ZM

RNEK
Y katsnn znrlk-s-

znrlk
(gY/100g su)

caklk deiiminin grafii

yanda veriliyor. 30 Cde
250 g suda bir miktar Y

54

znerek doymu zelti

RNEK

hazrlanyor.
zeltinin toplam ktlesi

znrlk
(gX/100g su)

30 scaklk(C)

ka gramdr?
B) 350

60

C) 285

D) 250

E) 135

ZM

ESEN YAYINLARI

A) 385

20

10

40 scaklk(C)

X katsnn scaklk znrlk deiimi grafikte veriliyor. 40Cde bulunan 150 gram suya 105 gram X kats ekleniyor.
Kat maddenin tmnn znmesi ve zeltinin doymu olmas iin 40Cde ka gram su eklenmelidir?
A) 12,5

RNEK

ZM

X katsnn alkoldeki z-

znrlk
(gX/100ml alkol)

nrl grafikte veriliyor.

25 Cde 200 g alkolde

72

en fazla ka gram X kats znebilir?

(dalkol = 0,8 g/ml)
A) 72
420

B) 144

C) 136

25 scaklk(C)

D) 180

E) 330

B) 25

C) 37,5

D) 50

E) 75

KARIIMLAR

1.

ZML SORULAR III (OKULA YNELK SORULAR)

3.

Kat bir madde suda zlerek zelti hazrlanr-

Aadaki izelgede X gaznn baz basn ve s-

ken, znme hzn artrmak iin;

caklk deerlerinde sudaki znrl (n) veril-

I.

mitir.

Kat maddenin toz haline getirilmesi,

II. Scakln artrlmas,

III. Kat maddeyi zme srasnda zeltinin kartrlmas.
ilemleri uygulanyor.
Hangileri katnn sudaki znrln etki-

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

Scaklk (C)

50

znrlk (mol/litre)
n1

50

n2

20

n3

Buna gre n1, n2, n3 arasnda nasl bir iliki

vardr?

lemeden, znme hzn artrr?

A) Yalnz I

Basn (atm)

C) I ve II

A) n1 = n2 = n3

B) n1 < n2 < n3

C) n3 < n1 < n2

D) n1 < n3 < n2

E) n1 = n2 < n3

ZM

ESEN YAYINLARI

ZM

4.

Yandaki grafik X, Y ve Z
kat maddelerinin sudaki znrlklerinin s-

znrlk
(g/100g su)
X
Y

caklkla deiimini gs2.

X katsnn 30 Cde sudaki znrl 70 g

termektedir.

X/100 g sudur.

X, Y ve Z maddelerinin

Bu scaklkta 850 g doymu zelti hazrla-

nde de kristalle-

mak iin ka g X gerekir?

me salamak iin zel-

A) 140
ZM

B) 250

C) 350

D) 400

E) 850

Z
scaklk(C)

tilerin hangi ileme tutulmas doru olur?

Scakl ykseltmek

A)
Z, X

Scakl drmek

B)

Y, X

C)

X, Y

D)

Z, Y

E)

Z, Y

ZM

421

Karmlar

5.

ZM

Bir katnn iki farkl scaklktaki znrl aadaki gibidir.

znrlk (g/100 g su)

Scaklk (C)
35

45

65

70

65 C de 200 g suda bu katnn doymu zeltisi

hazrlanyor.
zelti 35 Cye kadar soutulduunda ka
gram kat ker?
A) 60

B) 50

C) 40

D) 30

E) 25

ZM

7.

NaClO3 ve KCl tuzlar-

znrlk
(g/100g su)

ESEN YAYINLARI

nn znrlk-scaklk grafikleri yandaki

ekilde veriliyor. 98
Cde 200 g suda 30 g
KCl ve 200 g NaClO3
znyor.

A) 40

100
80
60

ZM

40
scaklk
(C)

20

10 20 30 40 50 60

Yukardaki grafikte X katsnn sudaki znrlnn scaklkla deiimi veriliyor. 50 C de hazrlanm olan ktlece % 20 lik 500 g zeltinin scakl 30 C ye drlyor.
zeltinin bu scaklkta doymu olmas iin
ka g X ilave edilip zlmelidir?
A) 20
422

B) 30

C) 40

KCl

60
0

98

scaklk
(C)

zelti 98 C de buharlatrldnda KClnin

ilk kelme annda ka gram NaClO3 km
olur?

znrlk
(gX/100g su)

6.

NaClO3

240

D) 60

E) 80

B) 60

C) 80

D) 120

E) 160

Karmlar

8.

ZM

Kat KCl ile doymam bir zelti hazrlanyor.

Ayn scaklkta kat KCl ilavesiyle zelti doymu hale getirildiinde;
I. znrlk artar.
II. Elektrik iletkenlii azalr.
III. zeltinin zktlesi artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) I ve II

B) Yalnz II
E) I ve III

C) Yalnz III

ZM

11. 40 Cde sudaki znrl 36 g/100 g olan X

tuzunun aada verilen ktle ve su miktarlar kartrlarak zeltiler hazrlanyor.
18gX

X tuzunun znrlkscaklk deiimi grafikte veriliyor. 200 g su ile

45 g X kats kartrlyor.
30Cde doymu bir
zelti yapabilmek
iin ka g su buharlatrlmaldr?
A) 25

B) 50

C) 62,5

znrlk
(gX/100g su)

50g Su
ESEN YAYINLARI

9.

30

30 scaklk
(C)

8gX

20g Su
II

20gX

60g Su
III

Buna gre hangi zeltiler 40 Cde doymu

durumda olur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM
D) 68

E) 75

ZM

10. Kat X maddesi zlerek hazrlanan 1,5 litre

doymu zeltinin zktlesi 1,2 g/ml dir. X maddesinin bu scaklktaki znrl 20 g X/100 g
sudur.
Bu zeltinin ka gram sudur?
A) 1800
D) 1000

B) 1500
E) 600

C) 1200

423

Karmlar

12. Bir tuzun 50 Cde znrl 120 g/100 g sudur.

Bu tuzun % 30luk 100 g zeltisi 50 Cde ka
g daha tuz zebilir?
A) 28

B) 32

C) 54

D) 68

E) 84

ZM

13. 30 Cde 140 g suya 120 g X kats atlp znmesi bekleniyor. Karm szldnde szge
kadnda 36 g X kats kalyor.
Buna gre,
I. X katsnn 30 Cdeki znrl 60 g/100 g
sudur.
II. Szge kadndaki X katsn zmek iin en
az 60 g su gerekir.
III. Ayn scaklkta su miktar artrlrsa Xin znrl artar.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

424

C) I ve III

ESEN YAYINLARI

14.

Basn

Scaklk

1,2 atm

27 C

znrlk (g/100g su)

m1

1,2 atm

250 K

m2

0,8 atm

300 K

m3

Yukarda X gaznn baz basn ve scaklk deerliklerinde sudaki znrlkleri (m) verilmitir.
Buna gre m1, m2 ve m3 deerlerinin karlatrlmas nasldr?
A) m1 > m2 > m3

B) m1 > m3 > m2

C) m2 > m3 > m1

D) m2 > m1 > m3

E) m2 = m1 > m3
ZM

Karmlar

15.
110

ZM

znrlk
(gX/100g su)

70
50
20

10 20

40

scaklk (C)

X katsnn znrlk-scaklk grafii verilmitir.

10 Cde 28 g X kats ile hazrlanan doymu
zelti 40 C ye stldnda Xin kristallememesi iin en az ka gram su eklenmelidir?
B) 40

A) 28

C) 60

D) 80

E) 100

ESEN YAYINLARI

ZM

17. 35 Cde X tuzunun znrl 60 g/100 g sudur.

Buna gre 35 Cdeki doygun X zeltisi ktlece yzde kalktr?
A) 18

B) 24,5 C) 37,5

D) 42,5

E) 60

ZM
16.

Scaklk (C)

znrlk (g/100 g su)

15

24

35

42

X katsnn znrlk-scaklk deiimi tabloda

veriliyor.
35 Cde hazrlanm doymu bir zelti 15
Cye soutulduunda 135 g X kristalletiine
gre balangta zelti ka gramdr?
A) 315

B) 350

C) 750

D) 1065

E) 1415
425

Karmlar

18.

ZM

znrlk
(gX/100g su)
35
20

10

20 scaklk(C)

X tuzunun znrlk-scaklk deiimi grafikte

verilmitir. 10 Cde 150 g su ile doymu X zeltisi hazrlanyor. Scaklk 20 Cye karlarak zeltiye 150 g daha su ekleniyor.
Bu zeltiyi doymu hale getirmek iin ka
gram daha X tuzu eklenmelidir?
A) 30

B) 48

C) 75

D) 85

E) 105

ESEN YAYINLARI

ZM

20. Y tuzunun 30C deki znrl 50g / 100 g sudur.

Ktlece % 15 lik 80 gram Y zeltisinin doymu olmas iin en az ka gram Y tuzu ilave
edilip zlmelidir?
A) 12

ZM

19. X tuzunun 20C deki znrl 30 g/100 g sudur.

Ktlece % 20 lik 100 gram X sulu zeltisinin
doymu olmas iin ka gram daha X tuzu ilave edilmelidir?
A) 2
426

B) 4

C) 8

D) 12

E) 24

B) 22

C) 24

D) 34

E) 54

KARIIMLAR

ALITIRMALAR 2 (OKULA YNELK SORULAR

1.

5.

I.

Basn

II. Scaklk
III. Temas yzeyi
a) Yukardakilerden hangileri bir katnn znme hzn etkiler?
b) Yukardakilerden hangileri bir katnn znrln etkiler?

40 Cde bulunan 400 g

tuz zeltisine sabit scaklkta tuz ilave edilerek zlyor. zeltideki tuz ktlesinin zamanla deiimi grafikte
gsterilmitir.

zeltideki
tuz ktlesi (g)
126

100
zaman

Buna gre;
a) zeltinin balangtaki deriimi ktlece yzde katr?
b) 40 Cde tuzun znrl ka g/100 g sudur?
2.

Dibinde kats bulunmayan doymu bir tuz zeltisine ayn scaklkta bir miktar su ilave ediliyor.
a) zeltinin ayn d basntaki kaynama nok-

6.

tas nasl deiir?

lerinin scaklkla dei-

nasl deiir?

60

daki tabloda veriliyor.

znrlk (g/100 g su)

ESEN YAYINLARI

imini gsteriyor. 80 C

Bir katnn iki farkl scaklktaki znrl aaScaklk (C)

znrlk
(gX/100g su)

tuzlarnn znrlk-

b) zeltinin ayn koullardaki donma noktas

3.

Yandaki grafik X ve Y

de 150 gram su bulu-

30

nan bir kaba X madde-

10

sinden 230 g, Y mad-

scaklk (C)
20

desinden ise 190 g ko-

30

nularak kartrlyor. Daha sonra scaklk 30 Cye drlyor. 30 Cde-

40

32

ki zelti szge kad kullanlarak szlyor.

70

60

Szge kadnn zerinde kalacak kat karmnda hangi maddeden ka gram bulunur?

70 Cde 200 g saf suda bu katnn doymu zeltisi hazrlanyor.

zelti 40 Cta kadar soutulduunda;
a) Ka gram kat ker?
b) ken maddenin znmesi iin 40 Cdeki
sudan en az ka gram ilave edilmelidir?

7.

deiimini grafikte verilen X katsnn 10Cde

400 g suda doygun
zeltisi hazrlanyor.
Daha sonra scaklk
40Cye ykseltiliyor.

4.

35 Cde X tuzunun znrl 180 gX/100 g

sudur.
Buna gre ayn scaklkta, % 40lk 200 g X zeltisi ka g daha X zebilir?

znrlk
(gX/100g su)

znrlk-scaklk

Buna gre,

40
25
10

40 scaklk
(C)

a) 40 Cde Xin kmemesi iin ka gram su eklenmelidir?

b) zeltinin 40 Cdeki deriimi ktlece yzde
ka olur?

427

Karmlar

8.

13. Younluu 1,2 g/ml olan ktlece % 20lik X -

Bir tuzun 25 Cde znrl 30 g/100 g sudur.

zeltisinin molar deriimi katr? (X = 80)

Bu tuzun ayn scaklktaki ktlece % 10luk

200 g zeltisini doymu hale getirmek iin
ka g daha tuz eklenmelidir?

9.

14.

% 80 tuz ieren 200 glk scak bir zelti 20Cye

kadar soutuluyor. 100 g tuz kyor.

KNO3

NaBr

Ca(NO3)2

II

III

Bu tuzun bu scaklktaki znrl ka

g/100 g sudur?
Yukarda verilen zeltide znen maddelerin ktleleri ve zeltilerin molar deriimleri birbirine eittir.

10. Bir tuzun 70 Ctaki znrl 150 g/100 g su-

Bu zeltilerin hacimleri arasnda nasl bir iliki

dur. Ayn tuzun 10Ctaki doymu zeltisinin 36

vardr? (KNO3=101, NaBr=103, Ca(NO3)2=164)

gda 12 g tuz bulunmaktadr.

70Cta 20 g doymu zelti 10Cye kadar so-

11. X tuzunun znrlk

znrlk
(gX/100g su)
-scaklk deiimi gra70
fikte veriliyor.
50
20Cta X ile doyurulmu zeltinin
30
scaklk
scakl 50Ca 25
(C)
karldnda tekrar
20 40 50
doymu olmas iin
140 g X tuzu gerektiine gre, zelti iin ka
g su kullanlmtr?

12. X katsnn znrlkscaklk deiimi grafikte

veriliyor.
50Cta hazrlanm
olan 540 g doymu zeltinin scakl 30Ca
soutulursa ka g X
ker?

428

80

znrlk
(gX/100g su)

ESEN YAYINLARI

utulunca ka g tuz ker?

15. XOH bileiinin 1,5 mol 516 g suda zndnde ktlece % 14lk zelti oluuyor.
Buna gre, Xin atom ktlesi nedir?
(O = 16, H = 1)

16. X katsnn znrlk

-scaklk deiimi yandaki grafikte veriliyor.
45Cdeki 85 g doymu X kats zeltisi
hazrlanyor.

znrlk
(gX/100g su)
70

40
scaklk
(C)
0

30

45

zeltinin scakl
30 Cye drlyor.

38
scaklk
(C)

20
30

50

a) Ka g X kats ker?
b) ken X katsn zmek iin 30 Cdeki sudan en az ka g eklenmelidir?

ZELTLERN DERME BALI ZELLKLER

1. BUHAR BASINCININ DMES
2. KAYNAMA NOKTASI YKSELMES
3. DONMA NOKTASI ALALMASI
4. OZMOS VE OZMOTK BASIN

znenin varl, zcnn buhar basncn, kaynama

noktasn ve donma noktasn etkiler. Ayrca, zelti zcden yar
geirgen bir zar ile ayrldnda, zcden zeltiye doru zc
molekllerinin geii, yani ozmos meydana gelir.
Bu zelliklerdeki deiimler, yalnzca znen taneciklerinin
saysna baldr, ancak znen taneciklerin yapsna bal deildir.

3. BLM

Karmlar

ZELTLERN DERME BALI ZELLKLER

Deneyler, znenin varlnn, zcnn fizik-

Psaf, saf zcnn buha basncdr. Xzc ,

sel zelliklerini etkilediini gstermitir. Baz fiziksel

zcnn mol kesridir. P, zeltideki zcnn bu-

zelliklerin, znenin cinsinden bamsz olduunu

har basncdr. Herhangi bir zeltinin buhar basnc

gstermitir. znen molekllerin kimyasal zel-

zeltiyi oluturan bileenlerin buhar basnlarnn

liklerine deil, saylarna bal olan zelliklere ko-

toplamna eittir. zcs A, zneni B olan iki

ligatif zellikler denir.

bileenli ideal zeltide;

1. zcnn buhar basncnn dmesi

PT = PA + PB PT = PoA.XA + PoB.XB olur.

2. zcnn kaynama noktasnn ykselmesi

3. zcnn donma noktasnn dmesi

PoA: zcnn saf haldeki buhar basnc.

4. zcnn bir membrandan zelti iine

PoB: znenin saf haldeki buhar basnc.

geme eilimi
Koligatif zelliklere rnek verilebilir. Koligatif

Uucu olmayan maddenin znmesi, zcnn buhar basncn drr. deal bir zeltide bu dme zcnn mol kesiri ile orantldr.

zellikler, zeltinin cinsine bal deildir, sadece zeltinin deriimine baldr. rnein, her 100 molekdeki, suyun buhar basnc, kaynama noktas ve donma noktas, her 100 moleklden biri sakkaroz molekl olan sulu sakkaroz zeltisindeki ile ayndr.

ESEN YAYINLARI

lnden biri glikoz molekl olan sulu glikoz zeltisin2.

KAYNAMA NOKTASI YKSELMES

Bir svnn kaynama noktas buharlamann at-

mosfer basncna eit olduu scaklktr. Bir sv zcde uucu olmayan bir madde znnce buhar basnc der. znenin molekllerinin varl,

1.

BUHAR BASINCININ DMES

birim yzeydeki zcnn molekl saysn azaltr.

Tuzlu su gllerinin tatl su gllerine gre daha

Bunun sonucunda buhar basnc azalr. Buhar basn-

yava buharlat bilinmektedir. Tuzlu su gllerinde,

buharlama hznn daha dk olmas, tuzun varlnn buhar basncn drdn gsterir. Uucu olmayan znen madde varlnda, zcnn buhar
basnc daha dktr. rnein, 40C de saf suyun
buhar basnc 55 Torrdr ama 0,1M NaCI(suda) zeltisindeki ayn scaklkta sadece 44 Torrdur.
Bu konuda alma yapm olan Franois - Marie Raoult adyla bir yasa gelitirilmitir.
Raoult Kanunu; Uucu olmayan bir maddenin
zeltisi iin, buhar basnc, zcnn mol kesri ile
doru orantldr. Raoult kanunu genellikle u ekil-

seltmek gerekir. Bunun sonucunda kaynama noktas

ykselmi olur.
Uucu olmayan bir maddelenin bir svda znmesiyle oluan zeltilerin normal kaynama noktas,
saf sv zcnn normal kaynama noktasndan
yksektir. Saf suyun normal kaynama noktas 100 C
iken, suda eker znerek hazrlanan zeltinin normal kaynama noktas 100 Cnin stnde olur.
zeltinin buhar basncnn azalmas ve kaynama noktasnn ykselmesi znen maddenin molekl saysna baldr.
1000 g svda znm olan taneciklerin mol
saysnn sabit bir say ile arpm kadar ykselir. Bu

de yazlr.
P = Xzc Psaf
430

cn balang deerine getirmek iin scakl yk-

sabit say her sv zc iin farkldr. Eblyoskopi

sabiti olarak adlandrlan bu sabit say k ile gsterilir.

Karmlar
Madde

Eblyoskopi Sabiti (k)

Su
Benzen
Etanol
Eter
Fenol

0,52
2,53
1,22
2,04
3,56

Saf svnn, rnein suyun kaynama sresince

scaklk sabit kalrken, uucu olmayan maddenin sv iinde znmesiyle hazrlanan zeltinin kaynama sresince scakl ykselir. ekerli su rnek verilebilir. Kaynama sresince sv buharlarken znenin miktar deimez. Svnn 1000 gramnn iinde

Bir svnn kaynama noktasndaki ykselme miktar t ile gsterilecek olursa,

t = k.m

znm olan taneciklerin mol says artt iin kaynama noktas ykselmeye devam eder. Bu durum -

olur.

zeltinin doyma oranna kadar devam eder.

m = molalite 1000 g svda znm olan taneciklerin mol saysdr.

scaklk(C)
ekerli su

znrken iyonlarna ayrlan maddenin her iyo-

100+t
100

nu iin ayr ayr ykselir.

saf su

1000 g suda 1 mol eker zndnde kaynama noktas 0,52 C ykselirken, 1 mol yemek tuzu zaman

zndnde kaynama noktas 1,04 C ykselir. Ye-

Saf su ve ekerli su zeltisinin buhar basnc

karlatrlrsa aadaki grafik elde edilir.
buhar basnc(mmHg)

ESEN YAYINLARI

mek tuzu iki iyona ayrlarak znmektedir.

3.

DONMA NOKTASININ ALALMASI

Saf sv madde donma noktasnda darya s

vererek donar. Donarken dzgn kristaller hline geer. Bir zeltide ise znen maddenin moleklleri
zcnn molekllerinin dzenine uymaz. Bundan

760
p

dolay daha dk scaklkta donar.

f su

Sa

Bir zcnn donma noktas, saf svnn (z-

i su

rl
eke

cnn) donma noktasndan daha dktr. 1000 g

t

scaklk(C)

zcde znm olan taneciklerin (molekl veya

iyonlarn) mol saysnn sabit bir say ile arpm kadar

1000 g suda aada verilen maddelerin 1er

molleri znnce kaynama noktasndaki art miktar ve kaynama noktas aadaki gibi olur.

alalr. Sabit sayya kriyoskopi sabiti denir. k ile gsterilir. Kriyoskopi sabit her sv iin farkldr.
Madde

Madde

Suyun Normal Kaynama

zeltinin Normal
Noktasndaki Art (C) Kaynama Noktas (C)

C6H12O6

0,52

100,52

NaCl

1,04

101,04

MgCl2

1,56

101,56

AlCl3

2,08

102,08

Al2(SO4)3

2,60

102,60

Su
Benzen
Fenol
Asetik asit

Kriyoskopi
Sabiti (C)

Donma
Noktas (C)

1,86
4,90
7,4
3,9

0
5,48
41
16,6

Suda veya baka bir svda bir madde znnce donma noktasndaki deime;
t = k.m
431

Karmlar

forml ile hesaplanr. m zeltinin molalitesidir. Mo-

Yar
geirgen
zar

lalite 1000 g svda znm olan taneciklerin (molekl veya iyon) mol saysdr. 1000 g suda aada
verilen maddelerin 1er mol znnce oluan zeltinin donma noktasndaki deime ve donma noktas aadaki gibidir.
znen
Madde

Donma Noktasndaki
Deime

zeltinin Donma
Noktas (C)

C6H12O6

1,86

1,86 C

NaCl

3,72

3,72 C

MgCl2

5,58

5,58 C

AlCl3

7,44

7,44 C

Al2(SO4)3

9,30

9,30 C

(a)
Ozmotik
basn

Bir maddenin faz diyagramnn znenle nasl

deitii aadaki grafikte veriliyor.
basn(mmHg)

(b)

saf sv
zelti

t1

t1

t2

t2 scaklk(C)

ESEN YAYINLARI

760

zc
moleklleri

znen
molekller

Ozmotik basn. (a) Saf zcnn (sol) ve zeltinin (sa) seviyeleri balangca eittir. (b) Ozmos esnasnda, zcnn soldan saa net ak sonucunda, zelti tarafnda seviye ykselir. Denge anndaki ozmotik
basn, sa tpteki sv stununun uygulad hidrostatik basnca eittir. Saf zc yerine, sadakinden ok

t1 = Svnn normal donma noktas

daha seyreltik zelti konulduu zaman da yine ayn et-

t 1 = zeltinin normal donma noktas

ki meydana gelir.

t2 = Svnn normal kaynama noktas

t 2 = zeltinin normal kaynama noktas

Balangta bu iki tp iindeki su seviyeleri eittir.

Bir sre sonra, sa tpteki seviye ykselmeye balar
ve bu durum dengeye eriinceye kadar devam eder.
zc molekllerinin yar geirgen bir zar

4.

OZMOS VE OZMOTK BASIN

Ozmos ad itme kelimesinin Yunanca kar-

lndan gelmektedir.
Kimyasal ve biyolojik olaylarn bir ou zc

boyunca saf bir zcden (veya seyreltik bir zeltiden) daha yksek deriimli bir zeltiye doru net geii ozmos olarak adlandrlr. Bir zeltinin
ozmotik basnc (/) ozmosu durdurmak iin gerekli olan basntr. ekilde grld gibi, bu ba-

molekllerin gzenekli bir zar boyunca seyreltik -

sn son sv seviyeleri farkndan dorudan llebi-

zeltiden deriik zeltiye seimli olarak geiine da-

lir. Bu durumda, suyun soldan saa doru kendiliin-

yanr. ekilde bu olay aklanmtr. Dzenein sol

blmesi saf zc, sa blmesi ise bir zelti iermektedir. Bu iki blme, zc molekllerin ge-

den hareket etmesine sebep olan nedir? Nedeni buhar basncdr.

Saf suyun buhar basnc daha yksek olduundan, suyun sol kaptan sadakine net bir geiini sa-

mesine izin veren, fakat znen molekllerin ge-

lar. Ozmos yaygn ve ok iyi bilinen bir olay olmak-

iini kstlayan bir yar geirgen zarla ayrlmtr.

la beraber, yar geirgen zarn baz moleklleri al-

432

Karmlar

koyup, dier molekllerin geiine nasl izin verildi-

itilmesine neden olur ve molekllerin kolona girme h-

i genellikle az bilinir. Bu ou kez bir tanecik boyu-

z kolonu terk etme hzna eittir.

tu olaydr.

Selloz asetat eker kutular zerinde kaplama

Yar geirgen zar sadece zc molekllerinin

kad olarak ska kullanlr. Yani bu deneyin tekrar-

geiine izin verecek kadar kk gzeneklere sahip

lanmas kolaydr. zcnn membrandan geip da-

olabilmektedir. Bir zeltinin ozmotik basnc;

ha deriik bir zeltiye kmasna ozmos denir.

Membran yar geirgendir, yani sadece belli tr

/ = MRT
eitlii ile verilir. Burada M zeltinin molaritesi,

moleklleri ya da iyonlar bundan geebilir. Selloz

R gaz sabiti ve T mutlak scaklktr. Ozmotik basn

asetat, su molekllerinin geiini engellemez. Da-

/, atmosfer cinsinden ifade edilir. Ozmotik basn l-

ha ncede sylendii gibi zcnn akn durdur-

mleri sabit scaklkta yapldndan, burada deriim

mak iin gerekli olan basnca ozmotik basn denir.

molarite yerine molalite birimi olarak kullanlr.

Ozmotik basn ne kadar bykse, net ak durdur-

Kaynama noktas ykselmesi ve donma noktas

mak iin gerekli olan zeltinin ykseklii de o kadar

alalmas gibi, ozmotik basn da zeltinin deriimiy-

byktr. Sulu zelti ya da su dolu bir kolonun uygu-

le doru orantldr. Bu durum beklenen bir sonutur.

layaca basnca hidrostatik basn denir.

Btn saysal zelliklerin sadece zeltideki znen

taneciklerin saysna bal olduu unutulmamaldr.
Eer iki zelti eit deriimde ve ayn ozmotik
Eer iki zeltinin ozmotik basnlar eit deilse, daha yksek deriimli zelti hipertonik, daha seyreltik
zelti hipotonik olarak adlandrlr. Ozmos ve ozmotik basn deneyi aadaki ekilde verilen bir dze-

ESEN YAYINLARI

basnta ise bu zeltilerin izotonik olduu sylenir.

Ozmos, zcnn yar geirgen bir zardan

zeltiye akdr ve ozmotik basn zeltideki znenin molar deriimi ile orantldr.

Ters Ozmos
Ters ozmosda yar geirgen zarn iindeki zel-

nek kurularak da yaplabilir.

tiye ozmotik basntan daha byk bir basn uygulaCam boru

nr. Bu uygulanan basn, zcnn akn ters yne evirip zeltiden saf zcye akmasna neden
olur. Ters ozmos ime ve sulama iin deniz suyundan

Cam beher
Tuzlu su
Membran
Saf su

tuzlarn uzaklatrlp tatl su hazrlanmasnda kullanlr. Deyim yerinde olursa su, membran vastasyla tuz
zeltisinden sklp alnr.
Teknolojik zorluk yksek basnlara kar koyabilecek ve kolayca tkanmayacak membran retilmesindedir.

Cam borudaki zelti beherdeki saf zcden

ince bir selloz asetat tabakas ile ayrlmtr. Balangta zeltilerin ve saf zcnn ykseklikleri ayndr. Fakat, borudaki zeltinin seviyesi saf zc
(membrandan) zeltiye getike ykselmeye balar.
Dengede, boruda ykselen su stununun basnc, bo-

Ozmos bitkilerde besinlerin tanmasna yardm

eder. Su artmada kullanlr. Membrann her metrekaresi bana gnde yaklak 250 000 litre tatl
su elde edilebilir.

ruya yeni girecek su molekllerinin membrandan geri

433

HETEROJEN KARIIMLAR
1. SSPANSYON
2. EMLSYON
3. KABA (AD) KARIIMLAR
4. AEROSOL KARIIMLAR
5. KOLOT KARIIMLAR

Karmlar homojen ya da heterojen olabilirler. Bir kak eker

suda zndnde, yeterince kartrlrsa, karmn bileimi zeltinin her tarafnda ayndr. Bu bir homojen karmdr. Dier taraftan
kum ile kkrt tozlarnn oluturduu karmda, kum taneleri ile
kkrt tozlar grnebilir halde ayr kalrlar. Bu tr karmlarda
bileim her tarafta ayn deildir ve heterojen karmlar olarak
adlandrlrlar.
Sspansiyon; kat-sv heterojen karmdr. Tebeir tozu-su,
amur, ayran vb. gibi.
Emlsiyon; sv-sv heterojen karmdr. Zeytinya-su, mazot-su,
mayonez, st vb. gibi.
Koloit karm; kat veya sv taneciklerin bir sv ierisinde asl
kalmasyla oluan heterojen karmlardr. Boya, st, renkli cam, jle,
kan, krema vb. gibi.
Aerosol; bir katnn veya svnn taneciklerinin bir gaz ierisinde
heterojen dalmas ve asl kalmasyla oluun karmlardr. Sis,
duman, tozlu hava, bulut, deodorant vb. gibi.

4. BLM

Karmlar

HETEROJEN KARIIMLAR
Her noktasnn zellikleri ayn olmayan ve darya kar tek bir madde gibi grnmeyen karmlara heterojen karmlar denir. Dier ifadeyle, gzle ve
mikroskopla ayrt edilebilen karmlardr. Bir heterojen karmn gzle veya mikroskopla ayrt edilebilen
ksmlarna faz denir. Bazen gze homojen grnen
karmlar mikroskop altnda heterojen olduu grlr, st rneinde olduu gibi.
Heterojen karmlar kendi aralarnda yle gruplandrlr.

Zeytinya - su karm

Maden filizi

Sspansiyonlar
Emlsiyonlar

1.

Adi karmlar

Aerosol karmlar
Birbiri ierisinde znmeyen katsv karm-

terojen dalmasyla oluan karmdr.

ESEN YAYINLARI

Koloit karmlar

SSPANSYON

Bir svda znmeyen katnn sv ierisinde he-

Tebeir tozu-su, ayran, Trk kahvesi, kan, vb. karmlar sspansiyona rnek verilebilir.

larna sspansiyon olarak adlandrlr. Tebeir tozu

su karm rnek verilebilir. Birbiri ierisinde zn-

Tahta tozu

meyen svsv karmlarna emlsiyon denir. Zeytinya, su rnek verilebilir. Kumeker tr katkat karmlar adi karm olarak adlandrlabilir. Bir katnn bir sv iinde znmeden ok kk tanecikler halinde dalmasyla oluan karmlara koloit ka-

Kum
Sspansiyon

rmlar denir. Ketap rnek verilebelir. Kat veya sv

taneciklerinin gaz ierisinde dalmasyla oluan he-

Ayran, kan ve Trk kahvesi gibi sspansiyonlar

terojen karmlara ise aerosol denir. Deodorant ve

renkli olduu iin heterojen olduklar grlmeyebilir.

sis rnek verilebilir.

Bir sre bekletilirse veya kan santrifjlenirse kelti

oluur. Heterojen olduu tespit edilebilir.
Sspansiyonlar;
Genellikle renkli karmlardr.
Kat-sv heterojen karmlardr.
Genellikle szme ile bileenlerine ayrlrlar.

435

Karmlar

2.

EMLSYON

Toprak, odun paras, maden filizleri, demir tozu-kkrt tozu ve pul biber-karabiber karm rnek

Bir svda znmeyen baka bir svnn, bu

verilebilir.

svya kartrlmasyla elde edilen sv-sv heterojen karmdr.

4.

Zeytinyal su, mazot-su ve st (ya-su karm)

gibi karmlar emlsiyondur.

AEROSOL
Kat veya sv taneciklerinin bir gaz ierisinde da-

larak oluturduu heterojen karma aerosol denir. Sis, bulut, duman, volkanik kirlilik aerosol iin rnek verilebilir.
Bir katnn taneciklerinin gaz iinde dalmasna
Zeytin
ya

duman denir. Duman bir aerosoldur.

Bir svnn tanelerinin gazda dalmasyla oluan

Su

karma sis denir. Sis bir aerosoldur.

Not: me suyu bir karmdr. ime suyunun iinde znm olarak; hava, kalsiyum, magnezyum,
slfat, nitrat, florr, klorr gibi katyon ve anyonlar ile

Emlsiyon

Emlsiyonlar;
Sv-sv heterojen karmlardr.
Genellikle renkli karmlardr.
Genellikle ayrma hunisi ile bileenlerine

ESEN YAYINLARI

organik maddeler bulunur. me suyu homojendir.

Ancak bir saf madde deildir.

ayrlabilirler.

5.
3.

KOLOT KARIIMLAR

KABA (AD) KARIIMLAR

Genellikle kat-kat heterojen karmlardr. -

zelti, sspansiyon ve emlsiyon dnda kalan karmlardr.

Tanecik bykl 0,1 mikron ile 0,001 mikron

arasnda olan katlarn taneciklerinin bir sv ierisinde znmeden homojen dalmasyla oluan karma koloit karmlar denir.

Basit iyon ve atomlarn ortalama aplar 2.108

cm veya civarndadr. H2O, HCI, CO2 vs gibi basit bileiklerin moleklleri, bu iyon ve atomlardan pek byk deildirler. Ancak bu molekllerin birka milyonu
bir araya gelerek toplandklarnda, plak gz ile dahi grlebilen paracklar meydana getirirler. Genellikle bu paracklar, birka yz veya bin basit molekDemirtozu-kkrt tozu karm

436

Maden filizi

ln birlemesinden meydana gelirler.

Karmlar

ler. Paracklarn bu kadar kk ebatlarndan dolay,

cm arasnda deiir. rnein, hemoglo-

eker szme yoluyla zeltiden ayrlamaz ve meyda-

bin gibi dev bir molekln bykl, bahsedilen bu

na getirmi olduu zeltinin grn, tpk saf su

mertebededir. Madde molekllerinin veya iyonlarnn

kadar temiz ve saydamdr.

Meydana gelen bu gibi paracklarn aplar 10

7

cm ile 10

bu ekilde daha kk paracklar halinde birleme-

Dier taraftan, az miktarda NaOH ieren bir kil

si, baz ilgi ekici ve nemli zellikler meydana geti-

parasn suya atarak kartrdmzda, gayet kk

rir. rnein, su, su buhar veya rutubet gibi basit mo-

paracklara ayrlan kil, su moleklleri arasnda da-

lekller halinde havada bulunabilir.

lacaktr. Burada da kil szme yolu ile zeltiden ayr-

Normal atmosfer artlar altnda, su moleklle-

lamaz. Bu sebeple, kil ile su karm, eker zeltisi

ri birleerek sis veya bulut gibi grlebilen gayet k-

karekterindedir. Farkl olan ise eker zeltisinin, su

k su damlacklar meydana getirir. Bu damlackla-

ile kil karmna nazaran saydam oluudur.

rn aplar kabaca, 107 cm civarndadr. Bu ekildeki

Bunun nedeni ise, su ile kil karmnda kilin e-

bir suyun baz zellikleri, ktlesi daha ar olan haki-

ker gibi basit molekllerine ayrmamasndadr. Bu-

ki suyun zelliinden farkldr. rnein, bu su damla-

rada kil moleklleri bir demet halinde bulunup, mey-

cklarnn younluu, havadan ok daha byk oldu-

dana getirdikleri paracklarn bykl 107 cm ile

bu kk damlacklar bir mddet sonra sis ve yamur

halinde yeryzne ynelirler.
Bir maddenin apnn takriben 107 cm ile 105
cm arasnda bulunan paracklara blnm haline
Koloidal hal ad verilir. Koloidal haldeki bir maddenin paracklar, damlack, tanecik, inecik veya film
gibi eitli ekillerden meydana gelebilir. Bir maddenin koloidal tasnife girebilmesi iin meydana getirdii
bu paracklarn ap byklnden yaklak olarak
10

cm ile 10

cm arasnda olmas gerekir.

rnein, bir sabun filmi birka cm uzunluunda

olabilir. Burada en nemli zellik bu filmin kalnlnn
bir ka A(108 cm) biriminde bulunmasdr; zira sabunun meydana getirmi olduu film koloidal haldedir. Eer kk bir eker paras suya atlrsa, buradaki basit molekller, kristali terk ederek, su moleklleri arasnda yaylrlar. Bir sre sonra eker paras

ESEN YAYINLARI

u halde, havada asl olarak kalrlar. Bundan baka

105 cm arasnda olup, su moleklleri arasnda muhtelif ynlere dalmlardr. Bundan dolay, bu karma zelti olarak baklmaz. Fakat bunun yerine, karma koloidal dalma veya koloidal bir sistem olarak baklr.
zelti, bir faz halinde olup bekletilmekle ayrmayan homojen, saydam bir karm.
Koloidal hal, iki faz halinde olup bekletilmekle
ayrmayan yar homojen, yar saydam bir karm.
Sspansiyon hal, iki faz halinde olup bekletilmekle ayran heterojen saydam olmayan bir karm.
Koloidal bir dalma iki ksmdan olumaktadr.
Bunlar, koloidal paracklar ihtiva eden dalan faz
ve ierisinde bu paracklarn dalmasn temin eden
datc faz olarak dikkate alnr. Dalan ve datc
fazlar gaz, sv veya kat cisimlerden olabiliyor, yley-

kaybolur ve meydana gelen karma zelti ad veri-

se sekiz eit koloidal sistemin mevcut olmas lazm-

lir. Meydana gelen bu zeltideki eker paracklar-

dr. Bu sekiz eit koloidal sistem aadaki gibidir.

nn ebatlar basit bir eker molekl byklndedir437

Karmlar
Sra Dalan
Faz
no

re, katlarn sudaki bir sspansiyonudur. Bu nedenle

Datc
Faz

Sistemin
ad

rnekler
Bira kp,
sabun kp

su damlacklarndan oluur. Yani emlsiyondur. Kay-

de bir soldur. Mayonez yada sspanse olmu kk

Gaz

Sv

Kpk

Gaz

Kat

Kat kpk

Snger

ma fazla olan st, kremay rptmzda ya da kre-

Sv

Gaz (hava)

Sv aerosol

Sis, bulut

ma yapmak iin yumurta beyazn rptmzda; kat

Sv

Kat

Emlsiyon

St, mayonez

ya da sv iinde gaz sspansiyonlar olan kpkler

Sv

Kat

Kat

Gaz

Kat emlsiyon Peynir, tereya

Kat aerosol

yapm oluruz. Stten kayma ayrp tereya yapt-

Duman, toz

Kat

Sv

Sol

Yal boyalar,
niastann suda
dalmas,
marmelatlar

Kat

Kat

Kat sol

Birok alamlar

mzda, bir kat emlsiyonu oluur. Burada st kat

tereya iinde dalmtr. Jle tatllar, yumuak fakat eklini koruyan bir kat emlsiyondur ve jel adn
alr. Sulu koloitler hidrofilik ya da hidrofobik olarak
snflandrlabilir. St ve mayonez gibi su iinde ya
sspansiyonlar hidrofobik koloit rnekleridir.
Jle iindeki proteinler ve pudingin iindeki nias-

Endstride, boya, seramik, plastik, tekstil, foto-

ta makro molekllerdir ve suyu eken pek ok say-

raf filmleri, mrekkep, zamk, deri, lastik, ya, imen-

daki amit grubu su ile hidrojen balar oluturur. Ka-

balca rol, koloit kimyas oynar.

Birazda yiyecekleri rnek verelim. Renkli jelatinli tatl incelendiinde saydam esnek bir kat gibi grnr, ama balca sudan oluur. ikolatal puding de
balca sudan oluur. Bu kat mdr, sv m? Bardamz stle doldurduumuz bunun zelti mi yoksa
karm m olduunu belirleyebilir miyiz? Pek ok gda gibi bunlar zc iinde aplar 2.103 cm den 10
2

cm ye kadar deiken tanecikler ieren koloitlerdir.

Koloit tanecikler pek ok moleklden daha ok byktr, ama grlmeyecek kadar kktrler. Bu nedenle, koloitler homojen zeltilerle heterojen karmlar
arasnda yer alrlar. Kk tanecikler koloide homojen bir grnm verir, ama saacak kadar byktrler. In salmas stn neden saydam olmayp
beyaz olduunu aklar.

ESEN YAYINLARI

to, deterjan, sabun gibi birok maddelerin imalatnda

rm souduunda protein zinciri yeniden birbirine

balanrlar ve ilerine pek ok su molekl ile eker,
boya ve tatlandrc molekllerini de alrlar. Sonuta,
esnek kat yap iinde, suyu tutan protein zincirlerinin
ak bir a yaps oluur. Puding hazrlanrken niastann etkisi de buna benzerdir. Niasta, OH gruplar ile kaplanm uzun zincirli amilaz molekllerinden
olumutur. Su yapya girer ve amilazla hidojen ba yapar. Souduktan sonra amilaz moleklleri orjinal ekillerine yeniden dnerken suyu, ekeri ve kakaoyu da hapseder.
Hidrofilik koloitler, zc ile olan kuvvetli molekl ii ekim kuvvetleriyle bir arada tutulurlar. Fakat
hidrofobik koloitlerin ayrlmasn nlemek iin, dikkatli olmak gerekir. Son yllara kadar, kaymak kaynatlm stn yzeyinde topland iin, st imeden nce kayma ayrmak gerekirdi.

Bir sv iinde katlarn sspansiyonu olan koloitlere ise sol denir. Bir svnn bir dieri iindeki sspansiyonuna emlsiyon denir. rnein homojenize
st, balca protein yapsndaki maddeler olmak ze438

Gnmzde stn ok ince elekten geirilmesi

ile hazrlanan homojenize edilmi st iebiliriz. Bu
yntem ya kreciklerini daha kolay sspanse olan

Karmlar

ok kk taneciklere paralar. Kk taneciklerin

tabakada molekln apolar ksm su yzeyine yerle-

zc molekllerince srekli bombardman edilme-

ir, polar ucu ise su iine sarkar. Molekllerin bu e-

sinden kaynaklanan Brown hareketi onlarn kme-

kilde dzenlenmesi, suyun yzey gerilimini azaltr ve

sini nler. Emlsiyonla iyonlarn, taneciklerin yzeyle-

kprmeyi kolaylatrr, dolaysyla sabun moleklle-

rine absorplanmasyla daha kararl hale gelirler. yon-

rinin cilde veya kuma elyaf zerine etkisine arttrr.

Sabun moleklleri deriimi arttka ve yzey doymu

lar taneciklerin birbirine yapmalarn nleyen bir su

hle gelince, sabun moleklleri gruplaarak koloidal

moleklleri katman oluur.

paracklar olutururlar. Misel denilen bu paracklar

Mayonez yumurta sarsndaki kolesterol ve le-

sulu zeltide apolar bir ortam meydana getirirler. Mi-

sitinin yardmyla birarada tutulan, ya iinde bir su

sellerin apolar ksm ya molekllerini, polar ksm su

emlsiyonudur. Bu byk molekller, bir uta ok po-

molekllerini ekerek su ve ya molekllerini daya-

lar olan gruplara sahiptir. Bunlar, ya tanecikleri et-

nkl bir emlsiyon hlinde biraraya getirerek yzey-

rafnda, polar ular suya doru olan ve apolar grup-

den uzaklatrrlar.

lar ya iine giden misele benzer topaklar oluturur.

Sabun molekllerinin ya tabakasn yzeyden

yumurta sarsndaki dier proteinler topaklar birbirin-

ayrma ilemi ekilde verilmitir. Bu ekillerde sabun

den ayrr. Bu ayrma, yan, uzun bir sre ve geni

molekllerinin apolar ucunun ya molekllerini ekme ve yzeyden uzaklatrma ilemi grlmektedir.

masn salar.
Molekl biiminin proteinlerin ilevlerine ve tadna olan katks gnlk hayatta bilinmektedir. Yumurta ak rplrken, proteinler ksmen denatre olduu
iin, alan protein zincirleri arasna, rpma srasn-

ESEN YAYINLARI

bir scaklk aralnda sspanse olmu bir ekilde kal-

Su

Yzey

(a)

da hava kabarcklar hapsolur. Proteinlerin stlmas

Ya

Su

da onlarn yaplarnn bozulmasna neden olur. Yu-

Ya

murta beyazn piirdiimizde, yaps ksmen bozulmu proteinler kat bir jel oluturur.

Yzey

(b)

Sabunun temizleme fonksiyonunu yerine geSu

tirmesi; sabun su ile beraber temizleyici olarak kulla-

Ya

nlr. Su tek bana zayf bir temizleyicidir. Polar olan

su moleklleri hidrojen kpkleri ile birbirine balandklarndan, ya moleklleri tarafndan oluturulan

Yzey

(c)

apolar yzeye etki etmezler. Sabun molekllerinin

temizleme etkisi (slatma, kirleri datma, emlsiyon
yapma ve absorplama) molekllerin uzun apolar bir
alkil zinciriyle, polar bir uca sahip olmalarndan ileri
gelmektedir. Sabunlar suda olduka ok znrler.
Sabun suda znd zaman, sabun moleklleri su
yzeyinde monomolekler bir tabaka olutururlar. Bu
439

KARIIMLAR

1.

ZML SORULAR IV (OKULA YNELK SORULAR)

3.

Gnlk hayatta kullandmz baz maddelerle

I.

Eleme

ilgili olarak aada yaplan snflandrmalar-

II. Ayrma hunisi

dan hangisi yanltr?

III. Ayrmsal damtma

zeltiler yukardaki yntemlerden hangileri ile

Madde

A) St

Snf

Emlsiyon

B) Ayran

Sspansiyon

A) Yalnz I

B) Yalnz II

c) Yemek tuzu

Bileik

D) I ve III

E) II ve III

D) Yamur suyu

Saf madde

ZM

E) Alkoll su

Emlsiyon

kendini oluturan maddelere ayrtrlamaz?

C) I ve II

2.

X kat, Y ve Z sv maddelerdir. Bu maddeler kullanlarak;

I.

X Y heterojen karm

ESEN YAYINLARI

ZM

4.

II. X Z homojen karm

Saf su, ekerli su ve alkoll su iin;

III. Y Z heterojen karm

I.

Homojenlik

oluturuluyor.

II. Elektrik iletkenlii

Bunlarla ilgili aada yaplan snflandrma-

III. Fiziksel yntemlerle bileenlerine ayrlma

lardan hangisi dorudur?

IV. Ayn scaklktaki buhar basnc

zelliklerinden hangileri ortak zelliktir?

A) Sspansiyon

II

zelti

III

zelti

A) Yalnz I

B) I ve II

B) zelti

Sspansiyon

Emlsiyon

D) I, II ve III

E) II, III ve IV

C) Sspansiyon

zelti

Emlsiyon

D) zelti

Emlsiyon

zelti

E) Emlsiyon

zelti

Sspansiyon

ZM

440

ZM

C) I, II ve IV

Karmlar

5.

7.

56 g yemek tuzu 344 g su iinde zlerek ha-

Ktlece % 10luk 55 g eker zeltisine 5 g eker

zrlanan tuzlu su zeltisi ktlece yzde ka-

ilave edilip zlyor.

lktr?

Buna gre,

A) 7

B) 14

C) 18

D) 21

I.

E) 28

zeltinin elektrik iletkenlii artar.

II. zeltinin deriimi ktlece % 17,5 olur.

ZM

III. zcnn ktlesi deimez.

yarglarndan hangileri doru olur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

Ktlece % 21 tuz ieren 120 g sulu zeltiye ayn scaklkta 30 g saf su ilave ediliyor.
Buna gre;
I.

Deriimi ktlece % 16,8 olur.

II. Buhar basnc ykselir.

ESEN YAYINLARI

6.

III. Elektrik iletkenlii azalr.

yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

ZM

8.

Ktle %18lik 210 gram KNO3 sulu zeltisinden

ayn scaklkta 70 gram su buharlatrlyor.
ken olmadna gre,
I.

zeltinin elektrik iletkenlii artar.

II. zeltinin deriimi ktlece % 27 olur.

III. zeltinin ayn scaklktaki buhar basnc
azalr.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

441

Karmlar

10. 0,5M, 500 ml BaBr2 zeltisi ktlece % 10luktur.

ZM

zeltinin younluu ka g/mldir?

(BaBr2 = 296)
A) 2,22 B) 1,84 C) 1,48

D) 1,36

E) 1,28

9.

% 6lk 200 g eker zeltisi ile % 18lik 400 g eker zeltisi kartrlyor.
Oluan zelti;
I. Ktlece % 14 eker ierir.
II. 84 g eker ierir.
III. 600 g su ierir.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) II ve III
ZM

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II

ESEN YAYINLARI

ZM

11. 0,1M, 200 ml KNO3 zeltisi ile 0,3M, 300 ml

K2SO4 zeltisi kartrlyor.
Elde edilen karm iin;
I.

K+ iyonlar deriimi 0,04M olur.

II. NO 3 iyonlar deriimi 0,04M olur.

III. SO

2
4

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I
D) II ve III
ZM

442

iyonlar deriimi 0,18M olur.

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II

Karmlar

12. Ktlece % 15lik NaOH zeltisinin 800 gramna

ZM

ayn scaklkta su ilave edilerek hacmi 2500 mlye

tamamlanyor.
zeltinin deriimi ka M olur? (NaOH = 40)
A) 1,2

B) 1,6

C) 2

D) 2,4

E) 3

ZM

13. 1M BaCl2 zeltisine 0,06 mol AgNO3 kats ilave

edildiinde Cl iyonlarnn tamam AgCl eklinde

15. 40 g CaBr2 ile hazrlanan 160 ml zelti iin;

kyor.

I.

BaCl2 zeltisinin balangtaki hacmi ka

II. Molal deriimi 1,25 m dir.

mldir?

B) 30

C) 40

D) 200

E) 300

ZM

III. Br iyonlar deriimi 2,50 mol/litredir.

ESEN YAYINLARI

A) 20

Molar deriimi 1,25 mol/litredir.

yarglarndan hangileri dorudur?

(Ca = 40, Br = 80)
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM

14. 400 ml HCl sulu zeltisine yeterli miktarda Zn(k)

paralar atlyor.
Zn(k) + 2HCl(aq) A ZnCl2(aq) + H2(g)
tepkimesi tam verimle ve artansz gerekleiyor.
Elde edilen H2 gaznn hacmi NKda 224 ml
olduuna gre, HCl zeltisinin deriimi ka
mol/litredir?
A) 0,01
D) 0,4

B) 0,05
E) 0,5

C) 0,1

443

KARIIMLAR

1.

ALITIRMALAR 3 (OKULA YNELK SORULAR

4.

zelti

X katsnn znrlk-

znen

zen

rnek

scaklk deiimi grafik-

I.

Kat

Kat

Lehim

te veriliyor.

II.

Sv

Sv

St

III.

Gaz

Sv

Oksijenli su

Buna gre, doyma-

IV.

Gaz

Gaz

Doal gaz

znrlk
(gX/100g su)

m X sulu zeltisini
doygun hale getirmek

Yukarda zeltiler ve bu zeltiler karsnda r-

iin,

nekler verilmitir.

I.

Ayn scaklkta su

scaklk(C)

buharlatrmak,

Verilen rneklerden hangileri dorudur?

II. Ayn

scaklkta

bir

miktar daha X ilave edip zmek

III. Scakl drmek
ilemlerinden hangilerinin tek bana uygulanmas doru olur?
2.

I.

Suya buz katlmas

II. Suya mazot katlmas

III. aya eker katlmas
Yukardaki ilemlerden hangilerinde znme
ESEN YAYINLARI

olur?

3.

21gX

142gX

5.

X tuzunun znrlk-scaklk deiimi

grafikte verilmitir.
40 Cde hazrlanan
zeltinin 0 C de doymu olmas iin sa-

bit
100g su
1. kap

2. kap

scaklkta

10 20

scaklk
(C)
40

ka

gram su buharlat50g su

15g su

120

70
50
16

174 g doymu -

68gX

znrlk
(gX/100g su)

rlmaldr?

3. kap

30 Cde bulunan ayr kaptaki suda zerlerinde gsterilen miktarda X tuzu eklenip yeterli sre
kartrlyor.
Elde edilen zeltilerden 1. kaptaki doymu
olduuna gre,
I. 2. kapta 2 g X tuzu dibe ker.
II. 3. zeltide doymamtr.
III. Birim zcde znm olan madde miktarlar, 1 = 2 > 3tr.
yarglarndan hangileri dorudur?

444

6.

30 Cde X tuzunun znrl 150 g/100 g su

dur.
Ktlece % 40lk 200 g zeltinin 30 Cde doymu olmas iin en az ka g X tuzu ilave edilip
zlmelidir?

Karmlar

7.

12. 0,42M KOH sulu zeltisinden 380 ml su bu-

Ktlece % 20lik 150 g eker zeltisine 5 g e-

harlatrldnda deriim 0,8M oluyor.

ker ve 45 g su ilave ediliyor.

Son zeltinin deriimi ktlece yzde ka
olur?

a) zeltinin ilk hacmi ka mldir?

b) zeltide ka mol KOH znmtr?
(K = 39, O = 16, H = 1)

8.

4 g NaOH kullanlarak 200 ml NaOH zeltisi hazrlanyor.

zelti iin;
I.

NaOH ktle(g)

13. 250 ml NaOH sulu -

Molar deriimi 0,5 mol/litre olur.

zeltisine kat NaOH(k)

II. HCl zeltisi ile tepkime verir.

24

ve su ilave ediliyor.

III. Elektrik akmn iyi iletir.

zeltide znm

yarglarndan hangileri dorudur?

olan NaOH ktlesinin

(Na = 23, O = 16, H = 1)

zamanla deiimi gra-

zaman

fikteki gibidir.
zeltinin son hacmi
9.

t Cdeki suda
Na2CO3 tuzu zle-

400 ml olduuna gre,

Na2CO3(k) ktle(g)

a) zeltinin balang deriimi ka Mdr?

100

rek 625 g zelti hahazrlanmas srasn-

47

da Na2CO3 katsnn
ktlesindeki deime

zaman

grafikte veriliyor.
zeltinin zktlesi
1,25 g/ml olduuna gre,
a) zeltinin molar deriimi ka mol/litredir?

ESEN YAYINLARI

(Na = 23, O = 16, H = 1)

zrlanyor. zeltinin

b) zeltinin son deriimi ka Mdir?

14. NaCl sulu zeltisinin

700 ml sine 0,4M FeCl3

[Cl ]
0,5

zeltisi ilave ediliyor.

b) zeltinin molal deriimi katr?

Cl iyonlar molar deri-

(Na = 23, C = 12, O = 16)

iminin zamanla deii-

0,3

zaman

mi grafikte veriliyor.
Buna gre,
10. 0,2M, 250 ml CaBr2 sulu zeltisi hazrlanyor.
a) Ka g CaBr2 kullanlmtr? (Ca = 40, Br = 80)

a) lave edilen FeCl3 zeltisi ka mldir?

b) Na+ iyonlarnn son deriimi ka mol/litredir?

b) zeltide Br iyonlar deriimi ka Mdir?

11. 28,4 g Na2SO4 suda zlerek 800 ml zelti hazrlanyor.

zeltinin zktlesi 1,12 g/ml olduuna gre,
a) zeltinin deriimi ka molaldr?
(Na = 23, S = 32, O = 16)
b)

2
SO 4

15. Ktlece % 24,5luk H3PO4 zeltisinin zktlesi 1,2 g/mldir. Bu zeltinin 200 mlsine su ilave
edilerek hacmi 600 mlye tamamlanyor.
Yeni zeltinin deriimi ka molal olur?
(H = 1, P = 31, O = 16)

iyonlar molar deriimi ka mol/litre olur?

445

KARIIMLAR

1.

ZML SORULAR V (OKULA YNELK SORULAR)

Madde

ZM

Erime Noktas (C) Kaynama Noktas

58

82

20

45

32

X, Y ve Z ar maddelerinin erime ve kaynama scaklklar izelgedeki gibidir.

Buna gre;
I. X oda koullarnda svdr.
II. Ynin 20 Cdeki hl deiimi srasnda yalnz
potansiyel enerjisi deiir.
III. Znin 0 Cde belli bir ekli ve hacmi yoktur.
yarglarndan hangileri dorudur?
A) Yalnz I
D) II ve III

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II
3.

ESEN YAYINLARI

ZM

X, Y ve Z svlarna
ait buhar basnc-scaklk deiimi grafikte veriliyor.
Buna gre, X, Y ve
Z svlar iin;
I.

buhar basnc(mmHg)
X Z Y

Molekller aras

scaklk(C)

ekim kuvvetleri
X > Z > Y dir.
II. Ayn ortamda kaynama noktalar Y > Z > X dir.
III. Svlar ayn ortamda kaynarken buhar basnlar X > Z > Y dir.
yarglarndan hangileri dorudur?

2.

Sv Madde

Buhar Basnc (mm Hg)

440

240

600

B) Yalnz III

D) II ve III

E) I, II ve III

446

B) Yalnz III

D) II ve III

E) I, II ve III

ZM

Sivasta az ak kapta bulunan 25Cdeki saf X,

Y ve Z svlarnn buhar basnlar verilmitir.
Buna gre;
I. Svlarn 25 Cde deniz seviyesinde buhar
basnlar Sivastan farkldr.
II. Z svsnn deniz seviyesinde kaynama noktas 25 Cden byktr.
III. Y svsnn moleklleri arasndaki ekim kuvvetleri en yksektir.
ifadelerinden hangileri dorudur?
A) Yalnz I

A) Yalnz II

C) I ve II

C) I ve II

Karmlar

4.

6.

D Basn (cm Hg)

Madde

Az ak bir kapta sabit basn koulunda m gram

X sv maddesi bulunuyor. Ayn scaklkta m gram

I. Saf su

64

II. Tuz zeltisi

74

X sv maddesi ilave ediliyor.

III. Saf su

74

Bu ilem ile ilgili;

buhar
basnc(mmHg)

Yukarda verilen svlarn verilen koullardaki

kaynama noktalarnn bykten ke doru sralan nedir?
A) I, II, III

B) II, III, I

D) III, I, II

E) I, III, II

kaynama
noktas(C)

donma
noktas(C)

C) II, I, III
zaman

zaman

ZM

zaman

II

III

grafiklerinden hangileri dorudur?

A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

5.

0 Cde 40 g buz zerine 40 C de 60 g su ekleniyor.

Buna gre,
I. Son scaklk 0 C olur.
II. Kap ierisinde 90 gram su bulunur.
III. Sudan buza scaklk ak olur.
yarglarndan hangileri dorudur?
(Lbuz = 80 kal/g, csu = 1 kal/g C)
A) Yalnz I
D) I ve III

B) Yalnz II
E) II ve III

ESEN YAYINLARI

ZM

C) I ve II
7.

ZM

15 Cde 2000 gram demirin scakln 95

Cye karmak iin gerekli s miktar 0 Cde
ka gram buzu eritir?
(Cdemir = 0,1 kal/g C, Lbuz = 80 kal/g)
A) 10

B) 100

C) 110

D) 120

E) 200

ZM

447

Karmlar

8.

I.

ZM

Homojendir.

II. Donma noktas sabittir.

III. Elektrik akmn iletir.
Sulu zeltiler iin yukardakilerden hangileri
kesinlikle dorudur?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnz III

ZM

9.

1 litre saf suda, 1 atm basnta 1 mol X zndnde, suyun kaynama noktas 0,5 C artmaktadr.
mol X znmeli ki zeltinin kaynama noktas 106 C olsun?
A) 6

B) 12

C) 24

D) 60

E) 72

ZM

ESEN YAYINLARI

Buna gre, 1 atm basnta 5 litre suda ka

11. I.

Sv NaCl

II. Kat NaCl

III. Kat Na
IV. NaCl sulu zeltisi
V. Sv HNO3
Yukarda verilen maddelerin ka tanesi elektrik akmn iyi iletir?
A) 1
ZM
10. 1 litre suda 0,5 mol KCl znnce oluan zeltinin normal donma noktas 2C, 2 litre suda
1 mol X znnce oluan zeltinin normal donma noktas ise 5 C olmaktadr.
Buna gre, Xin forml aadakilerden hangisi olabilir?
A) Al2(SO4)3

B) AlF3

D) AgCl

E) C6H12O6

448

C) K2S

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Karmlar

12.

X svs sabit bir scaklkta kaynyor.

Y svs kaynadka sv ksmnn zktlesi
deiiyor.

Z svs buharlatrlnca geride beyaz bir kat

kalyor.

Yukardaki svlarn her de homojen olduuna gre bunlarn hangileri zeltidir?

A) Yalnz X

B) Yalnz Z

D) Y ve Z

E) X, Y ve Z

C) X ve Y

13. Ayn miktardaki suda aadakilerden hangisi

zlrse, oluan zeltinin ayn scaklktaki
buhar basnc en dk olur?
A) 0,1 mol eker

B) 0,1 mol alkol

C) 0,2 mol NaCl

D) 0,2 mol eker

E) 0,1 mol NaCl

ESEN YAYINLARI

ZM

14. I.

Sodyum hidroksit, NaOH

II. Etil alkol, CH3CH2OH

III. Asetik asit, CH3COOH
Yukarda verilen maddelerden hangilerinin
sulu zeltisi elektrik akmn iletir?
A) Yalnz I

B) Yalnz II

D) I ve III

E) II ve III

C) I ve II

ZM

ZM

449

Karmlar
X mol FeCl3

15.

ZM

X mol KCl

V litre su

V litre su

II

zde kaplarda ve ayn koullarda hacimleri eit

olan suda, zerinde verilen maddeler tamamen
zlerek iki ayr zelti hazrlanyor.
I. zeltinin saf suyun kaynama noktasna
fark tC ise II. zeltinin saf suyun kaynama
noktasna fark (t) ne olur?
A)

1
t
4

B)

1
t
3

C)

1
t
2

D)

2
t
3

E)

3
t
2

ESEN YAYINLARI

ZM

16. 0,1er mol alnarak, ayn miktar su ile yaplan

zeltinin kaynamaya balama scaklklarnn saf
suyunkine farklar t aadaki gibidir.
KCl zeltisi
t

2a

X zeltisi

Y zeltisi

3a

Buna gre X ve Y ile gsterilen zeltiler hangileri olabilir?

X

A) eker

AlCl3

B) Alkol

NaBr

C) NaBr

FeCl3

D) Alkol

AlCl3

E) eker

CaCl2

450

KARIIMLAR

1.

ALITIRMALAR 4 (OKULA YNELK SORULAR

4.

Madde Erime Scakl (C) Kaynama Scakl (C)

X

12

22

30

220

16

45

II

III

Tuzlu su

Etil alkol

Saf su

X, Y ve Z maddelerinin normal basnta erime ve

Yukarda verilen zde kaplarda tuzlu su, etil

kaynama scaklklar yledir.

alkol ve saf su bulunuyor. Koullar eit oldu-

Normal basnta X, Y ve Z maddeleri iin,

una gre,

a) 30 Cde hangileri kesinlikle sv hlde bulu-

a) Buhar basnlar arasndaki iliki nedir?

b) Kaynama noktas en yksek olan hangisidir?

nur?
b) 25 Cde hangileri gaz hlinde bulunur?

5 gram X katsnn
stlmas srasnda
scaklk-s deiimi
grafikte veriliyor.

5.

scaklk(C)

Doymam KNO3 sulu zeltisine ayn scaklkta bir miktar KNO3 ilave edilerek zlyor.

120

I.

Buhar basnc

II. Donma noktas

50

III. Elektrik iletkenlii

Buna gre,

s(kkal)

10
0 80

200 270 470

a) X katsnn erime
ss ka kal/gdir?

ESEN YAYINLARI

2.

IV. Kaynama noktas

zelliklerinden hangileri der?

b) X svsnn z ss ka kal/g Cdir?

c) X svsnn buharlama ss ka kal/g dr?

6.

0,4 mol NaCl

1 litre su

3.

Yanda verilen ba-

basn(mmHg)

sn-scaklk grafiklerine gre X, Y

rek ayr ayr zelti hazrlanyor. Ayn koullarda

zeltilerin kaynama noktalarnn saf suyun kay-

a) Hangisinin mole-

scaklk
(C)

klleri arasnda0

40

70

90

leri en zayftr?
b) Ayn scaklkta zde kaplarda bulunan X, Y
ve Z svlarndan hangisi en hzl buharlar?
c) Oda koullarnda hangisinin buhar basnc en
dk olur?

1 litre su

1er litre suda 0,4 mol NaCl ve 0,2 mol X zle-

76

ve Z iin;

ki ekim kuvvet-

0,2 mol X

nama noktasndan farklar t ayn olup t Cdir.

X bileii;
I.

AlCl3

II. Mg(NO3)2
III. Fe(NO3)3
IV. AgNO3
tuzlarndan hangisi ya da hangileri olabilir?

451

Karmlar

7.

Suyun kaynama noktasn ykseltebilmek

11. 1000 g suda 1 mol C6H12O6 kats zndn-

iin;

de oluan zeltinin kaynama noktas 100,52 C

I.

olmaktadr.

Tuz ilave edilip zmek

Buna gre 500 g suda ka mol KNO3 zn-

II. Is kaynann gcn artrmak

III. Suyun miktarn artrmak

meli ki oluan zelti 102,6 C de kaynamaya

ilemlerinden hangileri yaplmaldr?

balasn?

Madde

D Basn (mmHg)

I.

Saf su

720

II.

% 10 eker ieren zelti

760

III.

Saf su

760

8.

t(C)

12.

4a

Yukarda verilen maddeler iin;

3a

a) Kaynama noktalar arasndaki iliki nedir?

2a

b) Ayn scaklkta buhar basnlar arasndaki iliki nedir?

deriim
(mol/litre)

Yukardaki grafikte ayn koullarda X, Y ve Z -

I.

Tuzlu su

II. ekerli su

ESEN YAYINLARI

9.

zeltilerinin deriimlerine bal olarak kaynama

noktalarndaki ykselme miktarlar veriliyor.
Ynin forml KNO3 ise X ve Znin birer molleri suda znnce kaar mol tanecik oluur?

III. Sirkeli su
Saf su kullanlarak yukardaki zeltiler hazrlanyor.
a) Bu zeltilerden hangileri elektrik akmn iletir?
b) Hangilerinin normal donma noktalar saf suyunkinden dktr?

13.

II

III

1 mol
KCl

1 mol
Al(NO3)3

1 mol
eker

Yukardaki zde kaplarda hazrlanan zeltiler

eit miktarda su iermektedir.
10. NaNO3 n 2 molnn 1 litre suda znmesiyle

I. kaptaki zelti 2t C de donmaya balad-

elde edilen zeltinin donma noktas 4a C dir.

na gre II. ve III. kaplardaki zeltiler srasyla

MgCl2 tuzunun 1 molnn 1 litre suda zn-

ka Cda donmaya balar?

mesi ile elde edilen zeltinin normal donma

noktas ka Cdir?

452

Karmlar

14.

KNO3 zeltisi

XYn zeltisi

2a

3a

17.

2V

Eit hacim ve deriimli KNO3 ve XYn zeltileri-

Ca(OH)2

nin ayn basnta kaynama noktalarnn saf su-

II

III

3V
V
NaOH

KOH

yunkinden farklar (t) yukarda verilmitir.

Hacimleri ve boyutlar eit olan kaplarda deriimle-

Buna gre XYn iyonik bileiindeki n says

ri eit olan Ca(OH)2, NaOH ve KOH zeltileri bu-

katr?

lunuyor. zeltilerin hacimleri 2V, 3V ve V litredir.

Scaklklar eit olan bu zeltiler iin;
I.

Ayn d basnta kaynama noktalar

I = II > III tr.

15. Ayn d basnta kaynamakta olan,

X: doymu KCl zeltisi

II. Buhar basnlar I < II = III tr.

Y: Saf su

III. Ayn d basnta I. zeltinin donma noktas

Z: Doymam KCl zeltisi

en dk olur.

svlar iin;

yarglarndan hangileri dorudur?

a) Buhar basnlar arasndaki iliki nedir?

b) Scaklklarnn kkten bye sralan nedir?
ESEN YAYINLARI

c) Hangileri iletkendir?

scaklk(C)

16. 1er litre suda eit

mollerde X ve Y zlerek zeltiler hazrlanyor. Su, X zeltisi

ve Y zeltisinin ayn

2a

d basnta soutul-

3a

mas sonucu elde edilen scaklk-zaman de

su
zaman

X
Y

-iimleri grafikte veriliyor.

18. X, Y ve Z maddelerinin normal kaynama noktalarnn; tY < tZ < tX olduu biliniyor. ayr kaba
eit ktlede X, Y ve Z svlar konulup stlyor.
Koullar ve s kaynaklar zdetir.
Belli bir sre sonra bu svlarn ktleleri arasndaki iliki ne olur?

Buna gre,
a) X ve Y zeltilerinin iyon deriimleri arasndaki bant nedir?
b) Oda koullarnda buhar basnlar arasndaki
iliki nedir?
c) Ayn d basnta kaynamaya balama scaklklar arasndaki iliki nedir?

453

KARIIMLAR

1.

TEST 1 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

5.

255 g suda 45 g NaOH tuzu zlerek bir zel-

400 ml CrCl3 zeltisinde 0,6 mol Cl iyonu

ti hazrlanyor.

bulunduuna gre,

Elde edilen zeltinin deriimi ktlece yzde

I.

ka olur?

II. Cl iyonlar deriimi 0,15 mol/litredir.

A) 15

B) 18

C) 20

D) 24

zeltinin molar deriimi 0,5 mol/litredir.

III. zeltinin molal deriimi 1,5m dir.

E) 25

yarglarndan hangileri dorudur?

A) Yalnz I
D) I ve III

6.
2.

C) I ve II

NKda 5,6 litre hacim kaplayan CO2 gaz suda

znerek 400 ml zelti hazrlanyor.

% 30luk 200 g eker zeltisini % 40lk yap-

Buna gre,

mak iin,
I.

B) Yalnz II
E) II ve III

I.

50 g su buharlatrlmas,

znme denklemi,

CO2(g) + H2O(s) A CO 3(aq) + 2H (aq) dir.

II. 140 g eker, 160 g su eklenmesi

III. Yaklak 33,3 g eker ilave edilip zlmesi,

II. zeltinin molar deriimi 0,625 mol/litredir.

ilemlerinden hangilerinin tek bana yapl-

III. zelti elektrik akmn iletir.

mas dorudur?

yarglarndan hangileri dorudur?

B) Yalnz II
E) I, II ve III

C) I ve II
ESEN YAYINLARI

A) Yalnz I
D) II ve III

7.

A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

0,8 litre, 1M Mg(NO3)2 zeltisine Mg(NO3)2 katsndan 29,6 g ilave edilip zldkten sonra -

3.

32,8 g Ca(NO3)2 znmesiyle 250 ml zelti el-

zeltinin hacmi 1 litreye tamamlanyor.

de ediliyor.

zeltideki NO 3 iyonlar deriimi ka M olur?

Buna gre,
I.

(Mg = 24, N = 14, O = 16)

zelti elektrik akmn iletir.

A) 0,4

II. zeltinin molar deriimi 0,8 mol/litredir.

III.

NO 3

B) 0,8

C) 1

D) 1,6

E) 2

iyonlar deriimi 1,2Mdir.

yarglarndan hangileri dorudur?

8.

(Ca = 40, N = 14, O = 16)

A) Yalnz I
D) I ve III

B) Yalnz II
E) II ve III

C) I ve II

49 g H3PO4 kullanlarak 100 ml sulu zelti hazrlanyor. Daha sonra hazrlanan zeltinin hacmi su ilave edilerek 400 mlye tamamlanyor.
Buna gre,
I.

zeltinin molar deriimi 1,25 mol/litredir.

II. zeltideki H+ iyonlar deriimi 3,75 mol/litredir.

4.

15,68 g X2(SO4)3 kats ile 80 ml zelti hazrlandnda zeltinin deriimi 0,5M olmaktadr.
Bileikteki X elementinin atom ktlesi nedir?
(S = 32, O = 16)
A) 24
454

B) 40

C) 48

D) 52

E) 56

III. zeltinin molal deriimi 2,5 m dir.

yarglarndan hangileri doru olur?
(H = 1, P = 31, O = 16)
A) Yalnz I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

Karmlar

9.

0,2M, 3 litre NaOH zeltisi ile 0,5M, V litre Na-

13. 0,2 mol Fe(NO3)3 n 500 ml suda znmesi

OH zeltisi kartrldnda, karmn deriimi

ile elde edilen zelti ka Cde donmaya ba-

0,3M olmaktadr.

lar? (dsu = 1 g/ml, kd = 1,86 C)

Buna gre, deriimi 0,5M olan NaOH zeltisinden ka litre kullanlmtr?

A) 1

B) 1,25 C) 1,5

D) 1,75

A) 1,86

B) 279

D) 4, 65

E) 5,58

E) 2

10. 100 ml, 0,1M SnCl2 zeltisi ile 200 ml, 0,2M

14.

AlCl3 zeltisi kartrlyor. Daha sonra karma

CO2
1 atm

200 ml su ilave ediliyor.

Son zeltideki Cl iyonlar deriimi ka M
olur?
A) 0,12

B) 0,14

D) 0,28

E) 0,32

C) 2,97

C) 0,24

CO2
2 atm

CO2
2 atm

su

su

su

40C
I.

10C
II.

40C
III.

Yukarda farkl scaklk ve basn durumunda

CO2 gaz verilmitir.
Buna gre, CO2(g) nn znrlnn bykten ke doru sralan nedir?

11. 100 ml HNO3 zeltisine yeterli miktarda Ca(k)

H2 gaz elde ediliyor.
Buna gre,
I.

Tepkime denklemi;
Ca(k) + 2HNO3(aq) A Ca(NO3)2(aq) + H2(g)
dir.

II. zeltinin deriimi 0,2Mdr.

III. 0,02 mol Ca(k) harcanmtr.

ESEN YAYINLARI

paralar atldnda, normal koullarda 224 ml

A) I, II, III

B) III, II, I

D) II, III, I

E) I, III, II

C) II, I, III

15. Aada verilen zelliklerden hangisi bir katnn hem sudaki znrlne, hem de znme hzna etki eder?
A) Kartrma

B) Scaklk

yarglarndan hangileri dorudur?

C) Suyun miktar

D) Basn

A) Yalnz I

B) I ve II

E) Tanecik boyutu

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

12. I. eker zeltisi (C12H22O11(aq))

16. Yanda X katsnn -

II. Al(NO3)3 zeltisi

III. KNO3 zeltisi

i veriliyor.

Yukarda verilen eit hacimli zeltilerin ayn

% 20lik 200 g zelti-

d basntaki donma noktalar eit olduuna

nin 35 Cde doymu

gre, bu zeltilerin molar deriimleri arasn-

olmas iin en az ka

daki iliki nedir?

gram X kats ilave

A) I > III > II

B) I > II > III

D) II > I > III

E) III > I > II

znrlk
(gX/100g su)

znrlk-scaklk grafi-

C) II > III > I

80
35
scaklk
(C)
0

25

35

edilip zlmelidir?
A) 44

B) 64

C) 88

E) 120

E) 128

455

KARIIMLAR

1.

TEST 2 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

70 gram tuz ile hazrlanan 1 litre tuzlu su -

6.

zeltide NO3 iyonlar deriimi ka M olur?

zeltisinin younluu 1,4 g/ml olduuna gre,

bu zelti ktlece yzde kalktr?
A) 4

B) 5

C) 7

D) 10

E) 14

7.
2.

Son karm ktlece yzde kalk olur?

C) 40

D) 50

Bu karmn ktlece % 12lik olmas iin ka

gram su eklenmelidir?
C) 250

D) 200

NaCl znmtr? (Na = 23, Cl = 35,5)

B) 11,7

D) 1,17

E) 0,585

C) 1

D) 2

E) 3

0,15M CaCl2 zeltisinin hacmi, ilk hacminin 1/5i

Bir kelme olmadna gre, son zeltideki

A) 1,5

B) 0,75 C) 0,60

D) 0,36

E) 0,18

E) 100

200 ml, 0,5M NaCl zeltisinden ka gram

A) 58,5

B) 0,5

Cl iyonlar deriimi ka molardr?

9.
4.

200 mililitresinde 0,02 mol HCl, 0,01 mol

kalana kadar su buharlatrlyor.

ESEN YAYINLARI

Ktlece %8lik 200 g KOH zeltisi ile ktlece

B) 300

C) 0,30

E) 60

%20lik 400 g KOH zeltisi kartrlyor.

A) 400

E) 0,50

A) 0,1

8.
3.

B) 0,20

D) 0,36

iyonlar deriimi ka molardr?

tuz ile 130 gram su ilave ediliyor.

b) 30

A) 0,15

MgCl2 ve 0,02 mol AlCl3 ieren zeltideki Cl

Ktlece %20lik 400 gram tuz zeltisine 70 gram

A) 25

0,2 mol Al(NO3)3 zlerek hazrlanan 1,2 litre

C) 5,85

200 ml, 0,4M (NH4)2SO4 zeltisi ile 0,04 mol

NH4NO3 ieren 300 ml zelti kartrlyor.
+

Karmdaki NH 4 iyonlar deriimi ka molardr?

A) 0,2

B) 0,3

C) 0,4

D) 0,5

E) 0,8

10. 0,2M, 800 ml K3PO4 zeltisinden K+ iyonlar

5.

100 ml, 2M KNO3 zeltisinin deriimini 0,5M

deriimi 2M olan zelti olumas iin ka ml

yapmak iin ka ml su eklenmelidir?

su buharlatrlmaldr?

A) 50

A) 80

456

B) 75

C) 200

D) 300

E) 400

B) 160

C) 240

D) 460

E) 560

Karmlar

11. Deriimi 4M olan KCl zeltisi ile 2M olan KCl

16. erisinde eit sayda H2O ve C2H5OH mole-

zeltisi hangi hacim orannda kartrlmal

klleri ieren bir zelti hazrlayabilmek iin

ki karmda KCl deriimi 2,4M olsun?

27 gram suya ka gram C2H5OH katlmaldr?

A)

1
5

B)

1
4

C)

1
3

D)

1
2

E)

(C = 12, H = 1, O = 16)

1
1

A) 18

12. Eit hacimli NaNO3 ve Fe(NO3)3 zeltileri kartrldnda NO

D) 5

ka molar olur?

E) 7

A) 0,6

B) 0,9

C) 1,0

D) 1,2

E) 1,5

B) 0,05

D) 0,012

E) 0,01

C) 0,03

ile 200 ml zelti hazrlanyor.

ESEN YAYINLARI

Karmdaki NaOH deriimi ka molardr?

A) 0,1

18. Ktlece % 20si X olan XSO4 bileiinin 4,8 gram

13. Eit hacimli 0,3M, 0,8M ve 1,6M NaOH zeltileri kartrlyor.

E) 92

rtrlrsa zeltide kalan Ag+ iyonu deriimi

deriimi ka molardr?
C) 3

D) 69

zeltisi ile 400 ml, 0,3M AgNO3 zeltisi ka-

duuna gre, Fe(NO3)3 zeltisinin balang

B) 1

C) 46

17. AgCl kats suda znmez. 200 ml, 0,3M NaCl

iyonlar deriimi 5,5M oluyor.

NaNO3 zeltisinin balang deriimi 2M ol-

A) 0,5

B) 23

XSO4n deriimi ka molardr?

(S = 32, O = 16)
A) 0,1

B) 0,2

C) 0,3

D) 0,4

E) 0,5

19. 2M HNO3 zeltisinden 350 ml hazrlamak iin

zktlesi 1,4 g/ml olan ktlece % 63lk HNO3
zeltisinden ka ml kullanlmas gerekir?
14. Ktlece % 20lik NaOH zeltisinin younluu
1,2 g/ml olduuna gre, NaOHin molar derii-

(HNO3 = 63)
A) 20

B) 30

C) 40

D) 50

E) 70

mi katr? (NaOH = 40)

A) 1,2

B) 1,8

C) 2,4

D) 3

E) 6
20. Zn(k) + 2HCl(aq) A ZnCl2(aq) + H2(g)
0,4M HCl zeltisinin 200 mlsine Zn paralar
atlyor.

15. 200 ml, 0,5M XBr2 zeltisi hazrlamak iin 20

Zn metalinin bir ksm zlerek tepkime

gram XBr2 harcandna gre, X elementinin

sonlandnda aa kan hidrojen gaznn

atom ktlesi katr? (Br = 80)

NKdaki hacmi ka cm3 olur?

A) 20

B) 24

C) 40

D) 88

E) 200

A) 112

B) 224

C) 448

C) 560

E) 896

457

KARIIMLAR

A) 0,01 B) 0,02 C) 0,04

2.

D) 0,1

B) 2,1

C) 2,8

D) 4,2

E) 0,2

A) 0,24 B) 0,56 C) 0,58

7.

B) 2

C) 3

D) 4

5.

D) 5,6

E) 6,25

15,9 gram Na2XO3 kats suda znerek

hazrlanan 250 ml zeltinin deriimi 0,6 M dir.
Buna gre, X elementinin atom ktlesi nedir?
(Na = 23, O =16)
A) 8
466

B) 12

C) 14

D) 32

0,8M, 2 litre HNO3 zeltisinden 750 ml su

zeltinin deriimi ka molar olur?
A) 1,25 B) 1,28 C) 1,40

8.

D) 1,60

E) 1,92

E) 56

X katsnn mol ktlesi 40 gramdr. 200 ml, 2M X

zeltisine 24 gram kat X ve 300 ml su katlyor.
kelme olmadna gre, elde edilen zeltinin molar deriimi katr?
A) 2

E) 6

Ktlece % 16lk 200 gram ve ktlece % 24lk

300 gram NaOH zeltileri kartrlyor.
Karmn zktlesi 0,8 g/cm3 olduuna gre,
zeltinin molar deriimi katr?
(Na = 23, O = 16, H = 1)
A) 3,25 B) 4,16 C) 5,2

E) 0,64

buharlatrlyor.

9.
4.

D) 0,60

E) 7

Genel forml CnH2nOn olan katnn 5,4 gram ile

250 ml zelti hazrlanyor.
zeltinin deriimi 0,24M olduuna gre, formldeki n says katr?
(C = 12, H = 1, O = 16)
A) 1

200 ml, 0,5 M, Na2CO3 zeltisine 2,12 gram

Na2CO3 kats ilave edilerek znyor.
Hacim artmadna gre, son durumda zeltinin molar deriimi katr?
(Na = 23, C = 12, O = 16)

Ktlece % 12lik 500 gram NaOH zeltisinin zktlesi 1,4 g/cm3 tr.
Bu zeltinin molar deriimi ka mol/litredir?
(Na = 23, O = 16, H = 1)
A) 1,4

3.

6.

NaOH zlerek hazrlanan zeltinin 200 mlsinde 2,408.1022 tane iyon bulunmaktadr.
Buna gre, bu zeltinin molar deriimi katr?
(Avogadro says = 6,02.1023)

ESEN YAYINLARI

1.

TEST 7 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

B) 2,4

C) 2,5

D) 3

E) 4

Ktlece % 28lik KOH zeltisinin zktlesi

1,4 g/cm3 dr. Bu zeltinin 200 mlsine ayn scaklkta 150 ml su ilave ediliyor.
zeltinin deriimi ka molar olur?
(K = 39, O = 16, H = 1)
A) 2,8

B) 3,5

C) 4,0

D) 5,6

E) 7,0

10. 0,2 mol Cr(NO3)3 ile 500 ml zelti hazrlanyor.

zeltideki NO3 iyonlar deriimi ka molar
olur?
A) 0,2

B) 0,4

C) 0,6

D) 0,96

E) 1,2

Karmlar

16. Ktlece %5lik tuz zeltisinin zktlesi 1,4 g/cm3

dr.

11. 0,2 M, 200 ml Fe(NO3)2 zeltisi ile 0,4 M, 200 ml

AI(NO3)3 zeltisi kartrlyor.

Karm zeltideki NO3 iyonlar deriimi ka

Bu zeltinin 500 cm3 nde ka gram tuz znm olarak bulunur?

molar olur?
A) 0,3

B) 0,7

C) 0,8

D) 0,96

A) 20

D) 1,2

B) 25

C) 30

D) 35

E) 40

17. Ktlece % 25lik KOH zeltisinin 210 gramna X

gram KOH ilave edilip zlyor.
Son durumda deriimi % 30 olduuna gre,
ka gram KOH ilave edilmitir?

12. 0,4 M, 400 ml KOH zeltisi ile 1M, 100 ml

Ca(OH)2 zeltisi kartrlyor. Karm zeltiye
500 ml su ilave ediliyor.

A) 15

B) 17,5 C) 21

D) 37,5

E) 52,5

Son zeltide OH iyonlar deriimi ka molar

olur?
A) 0,50 B) 0,36 C) 0,26

D) 0,18

18. Deniz kenarnda 500 gram suda 1 mol KNO3 -

E) 0,14

zndnde suyun donma noktas 7,44Cye der.

Buna gre, 342 gram AI2(SO4)3, 1000 gram suda zndnde zeltinin donma noktas

13. 200 ml, 0,4M BaCI2 zeltisine 300 ml KCI zeltisi kartrlyor.

A) 0,9

B) 0,7

C) 0,6

D) 0,4

E) 0,3

ESEN YAYINLARI

Karm zeltide CI iyonlarnn deriimi 0,5

M olduuna gre KCl zeltisinin balang
deriimi ka molardr?

ka olur? (AI = 27, S = 32, O = 16)

A) 9,30

B) 11,16

D) 14,88

E) 18,6

C) 13,95

19. 1 kg suda 1 mol Mg(NO3)2 zlerek hazrlanan

zeltinin normal donma noktas 5,58C dir.
Buna gre, 250 gram suda 1 mol KNO3 tuzu
zlerek hazrlanan zeltinin donma nokta-

14. 3 mol NaOH kullanlarak hazrlanan 500 ml -

s ka olur?

zeltinin zktlesi 1,2 g/ml dir.

A) 1,86

B) 3,72

Buna gre, bu zelti ktlece yzde kalktr?

D) 11,16

E) 14,88

C) 7,44

(NaOH = 40)
A) 24

B) 20

C) 18

D) 16

E) 12

20. 34,2 gram AI2(SO4)3 zlerek hazrlanan 250

ml zelti iin;

15. Bir tuz zeltisinin 2 litresinde 120 gram tuz bulunmaktadr.

3

I.

zelti 0,1 mol AI2(SO4)3 iermektedir.

II.

SO24 iyonlar deriimi 1,2 molardr.

III.

Al+3 iyonlar deriimi 0,8 molardr.

ifadelerinden hangileri dorudur?

zeltinin zktlesi 1,2 g/cm olduuna gre,

bu zelti yzde kalktr?

(Al = 27, S = 32, O = 16)

A) Yalnz I

B) Yalnz II

A) 16

D) II ve III

E) I, II ve III

B) 12

C) 8

D) 7,5

E) 5

C) I ve II

467

KARIIMLAR

TEST 10 (YGSLYSYE YNELK SORULAR

1. Ktlece %30 tuz ieren 100 cm3 zeltide 39

gram tuz znmtr.

6. 250 gram tuz zeltisinden 50 gr su buharlatrlnca deriimi % 20 olmaktadr.

Buna gre zeltinin zktlesi ka gram / cm3

tr?
A) 0,39

B) 0,69

C) 1,1

D) 1,3

kelme olmadna gre, bu zeltinin ilk deriimi nedir?

E) 1,9

A) 10

B) 15

C) 16

D) 17,5

E) 18

7. Ktlece % 32 orannda tuz ieren bir zeltinin

200 gramna 600 gram su ekleniyor.
Oluan yeni zeltinin ktlece % ka tuz olur?
2. % 5 lik bir zelti hazrlamak iin 190 gram suda ka gram tuz znmelidir?
A) 50

B) 40

C) 30

D) 20

A) 7

B) 8

C) 12

D) 16

E) 20

E) 10
8. %20 lik 200 gram tuz zeltisini %80 lik yapmak iin,
I. 600 gram su ilave etmek

Bu zelti ktlece % kalktr?

(NaOH = 40 g/mol)
A) 10

B) 12

C) 18

D) 20

E) 24

II. 600 gram tuz ilave etmek

ESEN YAYINLARI

3. 3 mol NaOH kullanlarak hazrlanan 1 litre zeltinin zktlesi 1,2 g/mol dir.

III. 150 gram su buharlatrmak

IV. 150 gram tuz ilave etmek
ilemlerinden hangileri uygulanmaldr?
A) Yalnz II

B) I ve IV

D) III ve IV

E) I, II ve IV

C) II ve III

9. %12 lik 200 gram NaNO3 zeltisi ile % 18 lik 400

gram NaNO3 zeltisi kartrlyor.
4. 2 mol su ve 0,04 mol CaCO3 ile hazrlanan zelti ktlece % kalktr?
( H = 1, O = 16, Ca = 40, C = 12)
A) 4

B) 8

C) 10

D) 15

Oluan yeni zeltinin deriimi ktlece % kalk olur?

A) 16

B) 15

C) 14

D) 14,2

E) 13

E) 28

10. %40 lk 600 gram NaOH zeltisi ile %60 lk 800

gram NaOH zeltisi kartrlyor. Karm zel5. 500 cm3n de 84 gram tuz bulunan zeltinin zktlesi 1,4 g/cm3 tr.
Bu zelti ktlece yzde kalktr?
A) 10
472

B) 12

C) 20

D) 24

E) 42

tiye 600 gram su ilave ediliyor.

zeltinin son deriimi ktlece % ka NaOH
olur?
A) 48

B) 45

C) 42

D) 36

E) 32

Karmlar

11. Ktlece %28 lik KOH zeltisinin younluu 1,2 g/ml

16. 0,8 M, 200 ml NaCl sulu zeltisine ka ml su

katlmal ki deriimi 0,32 M olsun?

dir.

A) 300

zeltinin M deriimi ka mol / l olur?

B) 250

C) 200

D) 150

E) 100

(K = 39, O = 16, H = 1)
A) 3,6

B) 4

C) 6

D) 7,2

E) 8,4
17. 0,2 Mlk, 500 ml NaOH zeltisi nasl hazrlanr? (NaOH = 40)
A) 4 gram NaOH alnr, hacmi su ile 1 litreye
tamamlanr.

12. 200 gram CaCO3 kullanlarak 4 litre zelti hazr-

B) 500 ml suya 4 gram NaOH eklenir.

lanyor.

C) 500 ml suya 8 gram NaOH eklenir.

Deriimi ka mol / litre olur?

D) 4 gram NaOH alnr, hacmi su ile 500 ml ye

(CaCO3 = 100 )
A) 0,25

B) 0,30

tamamlanr.
C) 0,4

D) 0,5

E) 8 gram NaOH alnr, hacmi su ile 500 ml ye

E) 0,6

13. 0,4 M lk 5 litre NaOH zeltisi hazrlamak iin

ka gram NaOH gerekir? (NaOH = 40)
A) 80

B) 60

C) 40

D) 32

E) 24

14. 0,8 M 200 ml HNO3 sulu zeltisinden 40 ml su

buharlatrlyor.
Elde edilen zeltinin deriimi ka M olur?
A) 0,9

B) 1

C) 1,2

D) 1,4

E) 1,6

15. 0,24 M 800 ml NaNO3 sulu zeltisinde X ml su

buharlatrlyor.

ESEN YAYINLARI

tamamlanr.

18. 0,4 M Ca(OH)2 zeltisinin 2 litresi tamamen

buharlatrlrsa ka gram Ca(OH)2(k) elde edilir?
(Ca = 40, O = 16, H = 1)
A) 57

B) 37

C) 59,2

D) 45,6

E) 34,7

19. 250 ml 2M zeltisi 60 gram XSO4 ierdiine

gre, X elementinin atom ktlesi katr?
(S = 32, O = 16)
A) 120

B) 96

C) 48

D) 32

E) 24

20. 25,2 gram Na2SO3 suda zlerek 1 litre zelti

1
hazrlanyor. Sonra bu zeltinin i buharlatr5
lyor.

NaNO3 deriimi 0,32 M olduuna gre ka ml

Bir kelme olmadna gre, kalan zeltinin

su buharlatrlmaldr?

molar deriimi nedir? (Na2SO3 = 126)

A) 600

B) 480

C) 400

D) 240

E) 200

A) 0,25

B) 0,4

C) 0,5

D) 1

E) 2

473