Professional Documents
Culture Documents
NTE
metriyi (dolaysyla matematii) ispat balamnda aksiyomatik bir dizge olarak ileyen, ilk kapsaml almadr. Kendi bulularnn da olmasna ramen en
nemli almas olan bu kitap kendisinden nce yaplm olan btn matematik almalarnn bir araya
1.
doru geer.
toplanmasndan oluur.
dorudur.
vermitir.
Aksiyom ispata gerek olmayan temel gerekler anlamn tar. spatna gerek duyulmadan doruluu kabul edilen geometriyle ilgili nermelere postulat denir.
2.
uzatlabilir.
SPAT YNTEMLER
izilebilir.
byklk
olarak
SPAT YNTEMLER
emberin
merkezi
emberin
yarap
Tmden gelim
Tme varm
Olmayana ergi
yntemiyle ispat
Dolayl ispat
(a = b ve b = c a = c dir.)
5.
ESEN YAYINLARI
spat :
E
A
d // k
Paralel iki doru arasnda kalan alarn lleri toplamnn 180 ve komu btnler iki ann lleri toplamnn 180 olduunu biliyoruz.
a
a
BFK ve FKD paralel iki doru arasnda kalan alardr. O halde,
a
a
m(BFK) + m(FKD) = 180 (I) dir.
a
a
EFB ile BFK komu btnler iki a olduundan,
a
a
m(EFB) + m(BFK) = 180 (II) dir. I ve II den
a
a
a
a
m(BFK) + m(FKD) = m(EFB) + m(BFK)
a
a
m(FKD) = m(EFB) olur. Yani, ynde alarn llerinin eti olduunu syleyebiliriz.
Geometride bir ispat ynteminin birden fazla ispat biimi vardr. spat yntemi ile ispat biimi farkl kavramlar olup, ispat biimi daha ok ekilsel bir olgudur.
11
II.
:
D
C
B
Gerekeler
fadeler
1.
a
a
m(ABD) = m(DBC)
1. Verilen
2.
a
a
ABD ve DBC btnler alar
2. Verilen
3.
a
a
m(ABD) + m(DBC) = 180
3. Btnler a tanmndan
4.
a
a
m(ABD) + m(ABD) = 180
a
a
4. 3te m(DBC) = m(ABD) alndndan
5.
a
2m(ABD) = 180
6.
a
m(ABD) = 90
7.
a
m(DBC) = 90
a
a
7. 6da m(ABD) = m(DBC) alndndan
8.
a
a
ABD ve DBC dik alar
8. Dik a tanmndan
12
Z %
%
] m (ABD) = m (DBC)
Ve r i l e n : [
%
%
] ABD
ve DBC btnler alar
\
C
B
a
a
s t e n e n : ABD ve DBC dik alar.
m(ABD) = m(DBC)
verilen
ABD ve DBC
btnler alar
verilen
2m(ABD) = 180
m(ABD) = 90
Toplama ileminin
zellii
arpma/blme
ileminin zellii
m(DBC) = 90
ABD ve DBC
dik alardr
Yerine koyma
metodu
Dik a tanmndan
13
_
b
` verilen
%
%
ABD ve DBC btnler alarb
a
%
%
m (ABD) = m (DBC)
C
B
a
a
m(ABD) = m(DBC) verildiinden ve btnler iki ann lleri toplam 180 olduundan
a
a
a
a
m(DBC) yerine m(ABD) yazlarak m(ABD) + m(ABD) = 180 elde edilir.
a
a
Buradan 2m(ABD) = 180 olur ve sadeletirme yaplarak m(ABD) = 90 bulunur.
a
a
a
Dier taraftan m(ABD) = m(DBC) olduundan m(DBC) = 90 elde edilir.
a
a
O hlde, dik a tanmndan ABD ve DBC dik alardr.
Te o r e m : Bir gende, bir d ann ls, kendisine komu olmayan iki i ann lleri toplamna eittir.
spat
:
ABC geninde
[CD // [BA]
D
izilirse
a
a
B ile DCE ynde
a
a
A ile ACD i ters alar olur.
Bu durumda,
a
a
m( B) = m(DCE)
a
a
m( A) = m(ACD)
+
a
a
a
a
m( B) + m( A) = m(ACD) + m(DCE)
a
a
a
m( B) + m( A) = m(ACE) bulunur.
14
P
A
a
P A olmak zere P [AD ise P noktas BAC iinde ve [AB ile [AC ye eit uzaklkta,
a
Eer P, BAC nn iinde ve [AB ile [AC ye eit uzaklkta ise P, [AD zerinde
1.
fadeler
a
P, BAC nn iindedir.
1. Verilen
2.
[AP] [AP]
3.
a
a
BAD CAD
3. Aortay tanmndan
4.
a
a
PMA PNA
5.
&
&
PMA , PNA
6.
|PM| = |PN|
Gerekeler
a
Ve r i l e n : P A olmak zere, P noktas BAC nin iinde ve |PM| = |PN|
s t e n e n : P, [AD zerinde
fadeler
Gerekeler
1.
PA
1. Verilen
2.
|PM| = |PN|
2. Verilen
3.
|PA| = |PA|
4.
a
a
PMA PNA
4. Verilen
5.
&
&
PMA , PNA
6.
a
a
PAM PAN
7.
P, [AD nn zerindedir.
7. Aortay tanmndan
15
&
&
Aadaki ekilde [AB] [CD] ve [AC] [DB] ise ABC , DCB olduunu iki kolonlu ispat biimi ile gsterelim.
D
zm
RNEK 2
Bir genin i alarnn lleri toplam 180 dir. nermesini paragraf ispat biimi ile ispatlaynz.
zm
16
RNEK 3
zm
RNEK 4
n kenarl bir okgenin bir kesinden izilen kegenler (n 2) tane gen oluturur. nermesini iki kolonlu ispat
biimi ile ispatlayalm.
zm
17
ALITIRMALAR
1. Karlkl ikier kenar birbirine dik olan alardan birinin kesi dierinin i
D
a
c
b
d
a + b + 90 = 180
c + d = 90
a + c + b + d = 180
C
y
Ve r i l e n : ABCD drtgen
a
a
a
a
s t e n e n : m( A ) + m( B ) + m( C ) + m( D ) = 360
a
A
1.
fadeler
[BD] kegendir.
5.
&
&
ABC ve BCD gendir.
a
m( D ) = b + y
a
m( B ) =
a
m( A ) + a + b = 180
6.
a
m( C ) + =
2.
3.
4.
7.
8.
18
a
a
a
a
m( A ) + m( B ) + m( C ) + m( D ) = 360
x
B
Gerekeler
1.
2.
3.
4. Komu alar
5.
6.
7. 5 ve 6. ifadelerinin taraf tarafa toplanmasndan
8.
DZLEMDE NOKTA,
DORU ve VEKTR
1. Kazanm
Dorularn dorultular
2. Kazanm
Nokta, doru ve dzlem arasndaki ilikiler
3. Kazanm
Doru paras
4. Kazanm
Dzlemde doru paralar ile desenler oluturma
5. Kazanm
Ynl doru paras
6. Kazanm
Vektr
7. Kazanm
Vektrlerde toplama ilemi
8. Kazanm
Bir vektrn bir reel say ile arpm
9. Kazanm
Vektrlerin lineer bamll ve lineer bamszl
2. NTE
DORULARIN DORULTULARI
Yukardaki ekilde farkl renklerde ve boyutlardaki ubuklar verilmitir. Bu ubuklardan birbirine paralel olanlar
ayrarak farkl grup oluturabiliriz. Bu grubun pozisyonunu birbiriyle karlatrdmzda bunlarn paralel
olmadn grrz. Oluan gruplarn her biri bir denklik snf olup her denklik snf da bir dorultudur.
RNEK 1
d3
bulunmutur. nceleyiniz.
d1
d1 ve d3 dorular paraleldir.
d5
d4
d9
d7
d6
d8
d10
d11
20
Yar Dzlem
ve dzlemdir.
d
P
mutur.
Kapal
yar dzlem
Ak
yar dzlem
RNEK 2
l1
l2
A
l3
A
C
k
l
l5
l4
Yukardaki ekilde
E
l3 ile l4 paralel
l4 ile l5 akktr.
Ayrca
l1 ile l3 n kesiimi C noktas
l1 ile l4 (veya l5) in kesiimi D noktas
l2 ile l3 n kesiimi A noktas
l2 ile l4 n kesiimi B noktasdr.
k
E
Paralel Dorular
GRE DURUMLARI
paralel dorulardr.
k
Kesien Dorular
akk Dorular
l
RNEK 3
Aykr Dorular
Ayn dzlem iinde bulunmayan ve birbirini kesmeyen iki doruya aykr dorular denir.
k
l
ESEN YAYINLARI
RNEK 7
n2 + n + 2
blgeye ayrr.
2
RNEK 5
23
denir.
Kesien Dzlemler
Bir ortak dorusu olan iki dzleme kesien dzlemler
RNEK 9
ESEN YAYINLARI
P
A
akk Dzlemler
Tm noktalar ortak olan dzlemlere akk dzlemler denir.
Q
P
24
DORU PARASI
ESEN YAYINLARI
RNEK 12
RNEK 10
N = { x : x R ve |x 1| 2 }
kmesine karlk gelen noktalar kmesini bulup say
ekseni zerinde gsteriniz.
zm
25
RNEK 15
d1
D
d
A
d2
RNEK 16
ESEN YAYINLARI
AB
A
d1
[AB]
RNEK 14
[AB
(AB n)
B
C
26
1/1
Birbirini dik kesen iki doru parasn alp her birinin zerinde eit aralkl 6 nokta belirleyip bu noktalar harflerle
isimlendirelim. Ayn harflere ait noktalar doru paras oluturacak biimde birletirilerek yukardaki desen elde
edilir. Eksenlerde alnan birimlerin oran (1/1) oluan desenin altna yazlmtr.
A
B
B
C
C
D
D
E
E
F
F
G
G
H
H
A
G H
D E
1/1
G H
ekilde aralarnda geni a olumu iki doru paras alnm, her birinin zerinde eit aralklarla 8 nokta belirlenmi ve bu noktalar harflerle isimlendirilmitir. Ayn harflere ait noktalar doru paras oluturacak biimde
birletirilerek yukardaki desen elde edilir. Eksenlerde alnan birimlerin oran (1/1) oluan desenin altna yazlmtr.
H
A
1/2
Birbirini dik kesen iki doru parasndan birinin uzunluu dierinin iki katdr. Bu dorularn zerinde eit aralkl 8
nokta belirlenip harflerle isimlendirilmitir. Ayn harflere ait noktalar doru paras oluturacak biimde birletirilerek
yukardaki desen elde edilir. Eksenlerde alnan birimlerin oran (1/2) oluan desenin altna yazlmtr.
27
Yukarda elde ettiimiz desenler oaltlarak ve kaydrlarak deiik ekiller elde edilebilir. Aada bu duruma
rnekler verilmitir. nceleyiniz.
FLOGRAF
Filografi ahap zemin zerine aklm iviler arasndan teller geirilerek ve belli rg teknikleri kullanlarak eitli desenler meydana getirilmesi sanatdr. Bu sanat Ortadouda domu batya ve uzak douya yaylmtr.
lkemizde pek tannmayan bu sanat; zorluu ve sabr gerektirmesi nedeni ile az uygulanmakta olup dnyada
da unutulmak zeredir.
28
ALITIRMALAR
1.
1
6.
Ayn dzlem iinde bulunan farkl iki dorunun bir ortak noktas varsa bu dorular
kesien dorulardr.
Ayn dzlem iinde bulunmayan ve birbirini kesmeyen iki doruya aykr dorular
denir.
2.
ESEN YAYINLARI
7.
3.
4.
8.
9.
5.
blgeye ayrr?
doru geer?
29
c.
d3
d4
A
F
d1
E
D
C
d2
B
C
A
II.
d1 d2 =
d.
1/1
III. d1 d4 = {A}
IV. d2 d4 = {B}
ESEN YAYINLARI
V. d2 d3 = {C}
lm.
a.
A
B
C
D
E
b.
F
G
H
A
1/1
b.
A
B
C
D
E
G
A
B
1/2
30
1. ekil
2. ekil
3. ekil
4. ekil
5. ekil
6. ekil
Bir kalem kutusunda bulunan kalemler ekilde grld gibi deiik durumlarda konumlandrlmtr.
Bu durumlar aadaki biimde aklanabilir.
1. ekildeki iki kalemin uzunluklar eit, dorultu ve ynleri ayn
2. ekildeki iki kalemin uzunluklar eit, dorultular ayn ve ynleri farkl
3. ekildeki iki kalemin uzunluklar eit, dorultu ve ynleri farkl
4. ekildeki iki kalemin uzunluklar farkl, dorultu ve ynleri ayn
5. ekildeki iki kalemin uzunluklar farkl, dorultular ayn ve ynleri farkl
6. ekildeki iki kalemin uzunluklar farkl, dorultu ve ynleri farkldr.
RNEK 17
B
d
zm
alar denir.
B
A
RNEK 19
C
B
denir.
B
A
C
B
A, B d , C, D k ve d // k olduundan
AB // CD dir.
32
D
C
Aadaki ekilde ayn ynl aralar ayn noktadan ve ayn anda, farkl ynl aralar da ayn anda harekete balamtr.
Yandaki otomobillerin hzlar eit, dorultular ve
ynleri ayndr.
RNEK 21
RNEK 22
ABCD paralelkenaE
rnda birbirine e
olan ynl doru
AB ynl doru parasna dndaki bir C noktasndan, bir e ynl doru paras iziniz.
zm
paralarn yaznz.
zm
33
ETKNLK
D
B
C
A
E
terilir.
ESEN YAYINLARI
a = {AB, CD, EF}
AB CD EF
proton
elektron
F=q.E
vektrler diktir.
34
RNEK 23
Paralelkenar Yntemi
da bulunmutur. nceleyiniz.
+b
a
ESEN YAYINLARI
nin toplamdr.
okgen Yntemi
Toplam istenen iki vektrden birinin bitim noktas ile
dierinin balang noktas aktrlr. Birinci vektrn balang noktas ile ikinci vektrn bitim noktasn, balang ve bitim noktas kabul eden vektr toplam vektrdr. kiden fazla vektr iin de ayn ekil-
RNEK 24
Dzlemde verilen AB, BC, CD, DE, EF vektrlerinin
toplamn bulunuz.
+b
a
AB + CD = AB + BD = AD
35
a + ( b + c ) = ( a + b ) + c dir.
Her a V , b V , c V iin
a, b, c V olmak zere;
u +v
( u + v )+ w
u +( v + w )
u +v =w
u +v
a + ( a ) = 0 olduu grlr.
u +v
ESEN YAYINLARI
AB + BA = AA = 0 olduundan,
AB = a ve BA = a iken
a + ( a ) = a + a = 0
ki Vektrn Fark
v +u
a b = a + ( b) eklinde tanmlanr.
+
u
c=ab
+
v
a+0=0+a=a
36
nar izildiinde,
AD + DB = AB b + c = a c = a b olur.
vU
Kuzey
vB
Bat
Dou
vR
Gney
d. Rzgarsz bir ortamda, uan hz ile yerden bakan bir kiinin alglad hz arasndaki iliki nedir?
e. Uan hareket yn ile ayn veya ters ynde
esen rzgarn, uan hzna etkisi yerden dura-
ESEN YAYINLARI
37
v V ve R olmak zere,
Z
] AC
]
] AD
]
]
] ACl
]]
.v = [ ADl
]
]
]0
]
] v = AB
]
]
\ ABl
0< m <1
m>1
1 < m < 0
m < 1
m=0
m=1
0. a = 0
.v
1. a = a
m = 1
A
, 1. a = a
,
k1. 0 = 0
RNEK 28
.v
ESEN YAYINLARI
a.
CD = 2.AB
1
b. EF = .AB
2
c. GH = 3.AB
vektrlerini birim karelere blnm bir kat zerinde
gsteriniz.
zm
.v
.v
.v
RNEK 29
.v
38
1
.a b
2
RNEK 31
ABC geninde
|BD| = |DC| ise
AB + AC
AD =
2
olduunu gsteriniz.
zm
ESEN YAYINLARI
RNEK 32
RNEK 30
ABC geninde
|DC| = 2|BD| ise
AD vektrn
AB ve AC
vektrleri trnden
A
B
C
yaznz.
zm
ABC geninde
BD
m
=
ise
n
DC
n.AB + m.AC
AD = dir.
m+n
39
RNEK 35
ABC geninde
|AD| = |DB|
|AE| = |EC| ise
BC
DE =
2
olduunu gsteriniz.
F
E
B
zm
RNEK 34
40
ESEN YAYINLARI
zm
RNEK 38
C
olduunu gsteriniz.
E
K
zm
AB + AD + CB + CD = 4 EF olduunu gsteriniz.
ESEN YAYINLARI
zm
RNEK 37
A
D
K
B
ABC geninin kenar orta noktalar D, E, F ve genin iindeki herhangi bir K noktas iin
KA + KB + KC = KD + KE + KF olduunu gsteriniz.
zm
41
VEKTRLER
parak uzatrsak
Dorultular ayn olan iki vektr lineer bamldr. Baka bir deyile iki vektrden biri dierinin bir reel say
kat ise bu iki vektr lineer bamldr.
.u
RNEK 39
. v
ETKNLK
RNEK 40
ESEN YAYINLARI
Buna gre a.K + b.L = M eitliini salayan a ve
zm
RNEK 41
I. ekilde dorultular farkl u , v ile k vektrleri verilmitir. II. ekilde bu vektr balang noktalar B
olacak ekilde bu noktaya tanmtr.
ALITIRMALAR
1.
3.
k
A
C
E
Yukardaki ABCD paralelkenarna gre aadaki bantlarn doru ya da yanl olduklarn belirleyiniz.
AB DC
AD CB
DE EB
EA EC
2.
AE CE
ESEN YAYINLARI
DA CB
Buna gre, sol stunda bulunan ynl doru paralar ile sa stunda bulunan ynl doru para-
4.
1.
AF
2.
BF
3.
FE
4.
DB
5.
AC
6.
DE
a.
DE
b.
CD
c.
FB
d.
1.
BA
2
e.
DC
f.
2. EC
B
D
F
H
a. AB = 4 .........
b. AB = 4 .........
c. AB = ......... EF
d. AB = ......... HG
43
8.
II. a b
a+b
III. a 2 b
IV.
1
a 2b
2
9.
6.
ekilde ifade edilmi vektrlere gre aadakilerin doru veya yanl olduunu tespit ediniz.
f birim vektrdr.
d birim vektrdr.
7.
a ile b zt vektrlerdir.
c ile f zt vektrlerdir.
.b
. a
.( a + b )
a +b
b + d = k dr.
c e = f dr.
44
ESEN YAYINLARI
TEST 1
1.
5.
doru geer?
A) 12
hangisi dorudur?
A) z < x < y < t
B) 15
C) 18
D) 20
E) 24
6.
2.
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
ESEN YAYINLARI
farkl n izilebilir?
7.
D
E
C
A
3.
ru vardr?
noktas vardr.
B) 11
C) 12
D) 13
E) 14
8.
4.
ye ayrr?
lir?
A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
A) 10
B) 12
C) 15
D) 20
E) 25
45
A) 10
B) 11
C) 12
D) 13
E) 14
2.
[YX [YZ = XZ
3.
4.
5.
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
ESEN YAYINLARI
A)
10.
L
E
1
.(2 AB + AC)
3
B)
C) 1 .(3 AB + AC)
4
E)
1
.(2 AC + AB)
3
D) 1 .( AB + 3 AC)
4
1
.( AB + 4 AC)
3
F
D
C
II.
L, M, K noktalar dorusaldr.
B
1.E
46
B) 2
2.C
3.D
C) 3
4. D
D) 4
5. B
A, N, B noktalar dzlemseldir.
A) 1
seldir.
A) FB
E) 5
6. E
7. E
8. A
9. D
B) CD
10. E
C) FD
11. A
D) EB
12. D
E) BE
13 .D
TEST 2
3.
1.
II. AB = BA
III. AB + BC + CD = AD
IV. AB CB = AC
V. AB BA = O
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
C) 4
D) 5
E) 6
ESEN YAYINLARI
A) 2
4.
A) A, B, D
F
H
D) D, B, E
B) A, B, E
C) D, B, C
E) E, B, C
E
G
A) CD = 3 AB
C) GH = 2 EF
3
E) CD = HG
4
B) EF = 2 AB
1
D) AB =
FE
2
5.
B) 7
C) 6
D) 5
E) 4
47
10.
blgeye ayrr?
A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
O
B
B) BC
C) BO + OC
D) 0
E) AC
blgeye ayrr?
8.
B) 21
C) 22
D) 23
E) 24
ESEN YAYINLARI
A) 20
B) 13
C) 12
D) 11
E) 10
B) 4
C) 5
D) 6
E) 7
12.
9.
1.C
B) 2. AD
48
2. E
3.D
den hangisidir?
ekildeki ABCD paralelkenarnda AC + BD top-
D) AB + 2. AD
A) AD
C) AB + AD
E) 2. AB + AD
4. D
5. C
6. B
7. C
A) AC + 2 AB
B) 1 AC + 2 AB
3
3
C) 3 AC + AB
E) AC + AB
D) AC + 3 AB
8. A
9. B
10. D
11. E
12. B
3.
A
A
A) 2GA
B) 0
D) GC
C) GB
E) 2GB
2.
ESEN YAYINLARI
(1979 SS )
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
(19 81 SS)
51