Rafa Nagadowski- I rok prawa stacjonarnego

Wadca a prawo w Annales Jana Dugosza

(Na podstawie tekstu Jakuba Skomiaa)
Jan Dugosz polski historyk, dyplomata i duchowny urodzi si w 1415 r. w
Niedzielsku koo Brzenicy w ziemi sieradzkiej. Pocztkowo uczy si w szkole parafialnej
w miejscowoci, gdzie jego ojciec by starost, a nastpnie przez trzy lata studiowa na
Akademii Krakowskiej. Opuci uczelni nie uzyskujc adnego stopnia naukowego i jako
notariusz publiczny trafi na dwr biskupa krakowskiego, Zbigniewa Olenickiego. By jego
zaufanym wsppracownikiem, sekretarzem i kanclerzem. Dugosz sugerowa si tokiem
mylenia i pogldami Olenickiego, ktry namwi go do napisania Annales seu cronicae
incliti Regni Poloniae (Roczniki, czyli kroniki sawnego Krlestwa Polskiego). Po mierci
Olenickiego suy krlowi Kazimierzowi Jagielloczykowi, a od 1467 by wychowawc
synw krlewskich. W 1480 ofiarowano mu zaszczytne Arcybiskupstwo Praskie, ktrego
nie przyj oraz Arcybiskupstwo Lwowskie, ktre przyj, ale obj osobicie nie zdoa,
gdy przeszkodzia mu w tym mier.
Dugosz nigdy nie studiowa prawa, a swoj wiedz prawnicz zdoby studiujc
ksigi oraz podczas praktyk w kancelarii Olenickiego. Jest to powodem, dla ktrego
historyk przedstawia w swych rocznikach problem znaczenia prawa spisanego,
zapewnienia rzetelnego wymiaru sprawiedliwoci i zwalczania przestpstw. Dugosz
informacje o dziejach wczeniejszych czerpa z rnego rodzaju rocznikw, dokumentw,
opowieci, starych zapiskw, listw. Czsto korzystajc ze rde zdarzao mu si popeni
bd przy przepisywaniu lub powieli ju istniejce bdy. Rwnie jego
nieusystematyzowana wiedza bya powodem wystpowania bdw w jego pracach.
Przykadem jest zastosowanie pojcia lex Rhodia zamiast ius naufragii, ktrego dziejopis
uy do opisania sytuacji, gdy okrt morski rozbi si, a dobra ktre przewozi zostay
wyrzucone na brzeg morski.
Najwaniejszymi aspektami, o ktre powinien dba wadca byo: stanowienie prawa
pisanego, zabezpieczanie spokoju i adu wewntrznego oraz zwalczanie przestpstw.
Dugosz wyszczeglni dwa modele wadcw: wadce prawodawce oraz sprawiedliwego
sdziego. Poddani wymagali od krla spokoju na drogach publicznych, zabezpieczenia
spokojnego pobierania dziesiciny i zapewnienia sabszym obrony przed silniejszymi. Od
czasw Kazimierza Wielkiego wadca dziaa wraz z doradcami, w dziejach wspczesnych
historykowi prawo byo stanowione rwnie bez obecnoci krla. Dugosz by
zwolennikiem nowelizacji prawa ze wzgldu na zmieniajce si warunki. Kanonik
dostrzega rwnie znaczenie szybkiego wprowadzania w ycie uchwalonych praw.
Szybko wprowadzania w ycie prawa bya zalena od nastawienia szlachty do krla.
Jeeli wadca by szanowany i szlachta widziaa w nim prawdziwego krla to respektowaa
wprowadzane przez niego prawo i dziki temu mogo ono istnie. Natomiast jeeli szlachta
bya nieposuszna wadcy to ustanowione przez niego prawa nie byy wykonywane.
Historyk stara si pozna przyczyny wystpowania przestpstw w spoeczestwie.
Najczstszymi byy: bezkarno, upadek obyczajw, samowola szlachecka. Najczstszymi
przestpstwami byy: Kradzie, witokradztwo, oszustwo, kradzie byda, Rabunek,
grabie, morderstwo, wizienie ludzi niewinnych. Czsto przestpcami byli szlachcice,
ktrych ciko byo ukara z uwagi na ich stan oraz pozycje spoeczn.
Jan Dugosz wspomina w swoim dziele o sprawowaniu wadzy sdowniczej przez
krlw. Przykadem sprawiedliwego oraz rozwanego wadcy by Przemys I, ktrego
wyroki zawsze byy przyjmowane z pen satysfakcj przez obie strony. Nie zabrako
rwnie wadcw, ktrzy pochopnie osdzali. Jednym z nich by Bolesaw ysy, ktry wiele
razy wyda niesuszny wyrok i skaza nim niewinn osob na cicie gowy. Dziejopis

uwaa, i wadca powinien dy do polubownego rozstrzygnicia sporu oraz opiekowa

si osobami, ktre nie s w stanie zapewni sobie odpowiedniej ochrony prawnej.
Sprawiedliwy wadca powinien surowo kara przestpcw oraz by askawy i
wielkoduszny dla poddanych. Dugosz ju w swoich czasach dostrzega korupcje i
bezkarno wysoko postawionych osb. Historyk by przeciwnikiem uaskawiania, gdy
wedug niego byo to przyzwolenie dla innych do popeniania takich samych przestpstw.
Kara za popenione czyny miaa by odstraszajca dla innych ludzi. Wzorem wadcykarciciela by dla Dugosza Kazimierz Wielki, ktry surowo kara wszystkich ludzi bez
wzgldu na stan i majtno, a czci osb, ktre dopuciy si czynw o lekkiej
szkodliwoci spoecznej darowano winy. Przykadem jest postpowanie Kazimierza
Wielkiego wobec Maka Borkowica, ktry by zamieszany w dziaalno przestpcz. Po
kilku ponagleniach od monarchy Borkowic nadal postpowa wbrew prawu za co
Kazimierz Wielki skaza wojewod na kar mierci.
Przy omawianiu kronik Dugosza oraz jego spojrzenia na wiat naley pamita, e
by on zagorzaym katolikiem oraz duchownym. Najwikszy wpyw na niego mia biskup
Zbigniew Olenicki. Kronikarz wychowany w duchu wiary pitnowa wizje krla
postpujcego zgodnie z zasadami religii jako wadce idealnego. Wzorowy krl mia by
opiekuczy dla dobrych i sabych, sprawiedliwy oraz surowy dla zych. Czasem ocena
Dugosza bya zwizana z prywatn opini, poniewa popad raz u krla Kazimierza
Jagielloczyka w nieask. Dugosz zrobi na dworze krlewskim du karier. By
wychowawc dzieci krlewskich oraz wielokrotnym posem.