Professional Documents
Culture Documents
DSI Bulten
DSI Bulten
DS
DEVLET SU LER
GENEL MDRL
TEKNK
BLTEN
DS TEKNK BLTEN
Sahibi
DEVLET SU LER
GENEL MDRL
Sorumlu Mdr
Dr. Vehbi ZAYDIN
Yayn Kurulu
Dr. Vehbi ZAYDIN
smail GNE
Hseyin AKBA
Nurettin KAYA
Servan YILDIRIM
Kemal AHN
Haberleme adresi
DS Teknik Aratrma ve
Kalite Kontrol (TAKK)
Dairesi Bakanl 06100
Ycetepe - Ankara
Tel
(312) 399 2793
Faks (312) 399 2795
bulten@dsi.gov.tr
Basld yer
dari ve Mali ler Dairesi
Bakanl
Basm ve Foto-Film
ube Mdrl
Etlik - Ankara
SAYI
YIL
: 103
: Ocak 2008
NDEKLER
BARAJ DOLGULARINDA KULLANILAN DOAL MALZEMENN SEM
KRTERLER VE LMT AIMININ DOURACAI TEHLKELER
Emre AKALI, Hasan ARMAN ...................................................................1
TRKYEDE SU HZMETLERNN VE SU HUKUKUNUN GELM
Ceyhun ZELK .....................................................................................10
TRKYEDE SU LETMNDE KULLANILAN BORULU SSTEMLERN
TARHSEL GELM
Kksal Bura ELK .................................................................................23
STANDART PENETRASYON TESTNDE (SPT) UYGULAMA KAYNAKLI
HATALARIN ZEMN ARATIRMA SONULARINA ETKS
brahim OBANOLU, Sefer Beran ELK .............................................31
DS Teknik Blteni
1 GR
Tarihte yklan barajlarn yklma sebepleri
incelendiinde bunun yaklak olarak % 50
civarnda
doal
malzemeye
bal
problemlerden (ev durayszl, oturmalar,
szmalar vb.) kaynakland saptanmtr [4]. Bu
da doal malzemenin seiminin ne derece
nemli olduunu gstermektedir.
Bu bildiride zemin snflarna bal olarak
zeminlerin,
barajn
hangi
zonunda
kullanlabilecei
aratrlmtr.
Ancak,
barajlarda kullanlan "doal malzemeler"
zerinde uygulanacak deneyler iin nerilen
limitler ve limit almasnn yarataca
sakncalar,
"manual"
(rehber)
diye
nitelendirilebilecek tek bir kaynakta bir araya
getirilmemitir. Bu almann ana hedefi de
ulalabilen tm kaynaklardan bu tarzda bir
rehber hazrlamak olmutur.
DS Teknik Blteni
2 LABORATUVAR DENEYLER
Barajlarda
kullanlan
doal
malzemeler
zerinde yaplan deneyler projenin planlama,
projelendirme veya ina aamasnda olmasna
gre farkllk gstermekte olup, bu aamalarda
yaplan tm deneyler malzemenin kullanlaca
zona gre aada verilmitir.
3 LMT DEERLER
Bu deney sonularndan elde edilen deerler
iin
farkl
yazarlarn
farkl
tavsiyeleri
bulunmaktadr. izelge 1, izelge 2, izelge 3,
izelge 4 ve izelge 5te kullanlm veya
tavsiye edilen alt ve st limit deerler ile
optimum deerler verilmitir.
E - Agrega deneyleri
1- Birim arlk
2- Tvenan rnein elek analizi
3- nce ve kaba agregada bal younluk ve su
emme
4- nce ve kaba agregada kil topaklar
5- nce ve kaba agregann elek analizi
6- 200 nolu elekten geen ince malzeme
miktar tayini
7- Organik madde tayini
8- Na2SO4 don kayb
9- Los Angeles anma kayb deneyi
10- Alkali agrega reaktivitesi
11- Petrografik analiz
DS Teknik Blteni
Kullanlm veya
tavsiye edilen
st limit
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
deerler
2,5
2,8
>2,6
na aamasnda
optimum -2
na aamasnda
optimum +2
na
aamasnda
optimum
Standart proktor
(optimum su muhtevas) (w%)
15
25
20
(-) atlama
(+) oturma, yksek boluk suyu
bas, stabilite
(-) atlama
(+) oturma, yksek boluk suyu
bas, stabilite
Standart proktor
(maksimum kuru birim arlk)
3
gr/cm
1,43
1,87
> 1,65
Stabilite, geirgenlik
14
20
14-20
40
50
45
20
< 10
ime
25
20
atlak oluumu
Limitler
Deney Tr
Bal younluk
Doal su muhtevas (% w)
Elek analizi
Konsolidasyon
15
inde en az %12
kil zellii
gsteren plastik
ince malzeme
bulunur
naat
naat
naat
aamasnda
aamasnda
aamasnda
(ierdii kum(ierdii kum(ierdii kumakl a gre)
akl a gre)
akl a gre)
80-90
80-90
65-75
Hacimsel skma katsays ve konsolidasyon katsays
iin bir limit belirtilmemitir. Proje ilk tasarm deeri
olarak nispeten skmaz temellere oturan dolgularda
sedde yksekliinin (%1) i kadar, oturmaya daha
elverili kil ve siltli temellerde ise (%2-4) kadar oturma
olaca varsaylmaldr. Kk barajlarda oturma % (510) arasnda olmaldr.
o
= 15
2
co=40 (kN/m )
Geirgenlik
Geirgenlik
= 22
2
co=60 (kN/m )
cd=15 (kN/m )
Stabilite kayb
= 37
= 45
Stabilite kayb
= 30
= 35
Stabilite kayb
Geirgenlik
Dispersibilite deneyleri Dalma deneyi
ifte hidrometre deneyi
Dispersibilite deneyleri - Kimyasal
deneyler (ESP)
-8
-5
10 (cm/s)
10 (cm/s)
LL>50 ise
% 40
10 -10 (cm/s)
-6
-8
Geirgenlik - Stabilite
% 30
erozyon
erozyon
1-2
erozyon
ND4 ve ND3
erozyon
5%
DS Teknik Blteni
izelge 2 - Yar geirimli ve geirimsiz kabuk dolgu malzeme - limitler ve riskler [Btn kaynaklar
kullanlarak]
Limitler
Deney Tr
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
alt limit
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
st limit
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
deerler
Limit amnn
tehlikesi
Kayma
mukavemeti
Bal younluk
10 (cm/s)
10 (cm/s)
10 (cm/s)
-4
Geirgenlik
-6
-5
Geirgenlik,
boluk suyu
basnc
Stabilite,
geirgenlik
Boluk suyu
basnc,
Boluk suyu
basnc,
geirgenlik,
stabilite
izelge 3 - Filtre ve geirimli kabuk dolgu malzeme - limitler ve riskler [Btn kaynaklar kullanlarak]
Limitler
Deney Tr
Bal younluk
Tvenan rnein elek analizi
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
alt limit
>2,60
<5
Geirgenlik
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
deerler
>2,60
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
st limit
40
Limit amnn
tehlikesi
Kayma
mukavemeti
Geirgenlik,
boluk suyu
basnc
>5
<5
58
< 25
naat
aamasnda
(ierdii kumakl a gre)
80 - 90
naat
aamasnda
(ierdii kumakl a gre)
80 - 90
Geirgenlik,
boluk suyu
basnc,
erozyon,
stabilite
>2
naat
aamasnda
(ierdii kumakl a gre)
65 - 75
-4
-4
10 (cm/s)
> 10 (cm/s)
Stabilite,
geirgenlik,
svlama
Boluk suyu
basnc,
geirgenlik,
DS Teknik Blteni
Kullanlm veya
tavsiye edilen
alt limit
Kullanlm veya
tavsiye edilen
st limit
% 1,8
Su emme
Bal younluk
2,6
Basn dayanm
Mukavemet kayb
>2,65
Stabilite, tama gc
500 kgf/ cm
100 devirde % 10
500 devirde % 40
10%
10%
Dikkatle
kullanlacak
kayalar: Tabakal
kaya, killi mermer,
tf, senozoyik
kumta, gnays,
ist (sk bal)
Limit amnn
Tehlikesi
Stabilite, tama gc
2
Petrografik analizi
Kullanlm veya
tavsiye edilen
deerler
< % 1,8
Stabilite, tama gc
100 devirde en
ok % 10
500 devirde en
ok % 40
<10%
<10%
Uygun kayalar:
Granit, bazalt,
andezit,
premosozoyik
kumta, kireta,
kuvarsit
Mukavemet kayb
Mukavemet kayb
Mukavemet kayb
Oturma, atlama,
mukavemet kayb,
stabilite
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
alt limit
Kullanlm
veya tavsiye
edilen
st limit
En az 16
Limit amnn
tehlikesi
En az 16
Mukavemet kayb
Mukavemet kayb
2,60
2,65
Mukavemet kayb
1%
Maksimum % 1
Mukavemet kayb
Kum iin % 1,
akl iin
%0,25
Mukavemet kayb
Petrografik analiz
Mukavemet kayb
Kumda % 5,
akl % 1
En fazla %3-%5
Mukavemet kayb
Arlka % 0,5
Mukavemet kayb
nce agregada
nce agregada (kum) maksimum %
(kum) mak % 15
15
ri agregada
ri agregada (akl) maksimum %
(akl) mak %
18
18
100 devirde
100 devirde maksimum % 8,
mak. % 10,
500 devirde maksimum % 40
500 devirde
mak % 50
Opal ve opalli talar sakncal olup reaksiyona duyarl ksmlarn snr
deerleri % (0,5 - 4,0) tr.
Daneler; salam, sert, yuvarlak Agrega arlka % 0,25 ten fazla
biimde ve yzeyleri biraz opal, % 5 den fazla kalsedon, % 3
przl olmal, yayvan ve den fazla cams volkanik talar ve
yass olmamal, krklk ve tf iermemeli ve agrega veya
atlaklar birbirleriyle irtibatl sodyum oksit cinsinden % 0,6 dan
olmamal,
entik
izgileri az alkali ieren imento ile karm
bulunmamal, kapiler su emme yaplmaldr.
ok az olmaldr.
Mukavemet kayb
Mukavemet kayb
Mukavemet kayb
Mukavemet kayb
DS Teknik Blteni
4.1.9 Geirgenlik
Geirgenlikleri dk ve likit limitleri yksek
olan killi malzemeler gerek boluk suyu basnc
dourduklarndan ve gerekse ilenmeleri g
olduundan ve de byk hacim deiiklikleri
gsterdiklerinden kullanlmalar tavsiye edilmez.
-8
Bu yzden k=10 cm/s den dk geirgenlikli
zeminlerle likit limiti 50nin zerinde olan
malzemeler genellikle toprak dolgularn ana
geirimsiz ekirdeklerinde kullanlmamaktadr
[13].
4.1.7 Konsolidasyon
Oturmann beklenenden fazla olmas, stten su
amas, stabilite kayb ve atlama gibi sorunlara
yol aabilir. Ayrca farkl oturmalarn da baraj
dolgusu iin tehlikeli olaca gz nnde
bulundurulmaldr.
DS Teknik Blteni
4.2.2 Tvenan rnein elek analizi
Boluksuyu basncnn snmlenmesi
geirgenlik iin nemlidir.
ve
4.2.5 Geirgenlik
Snrlarn dnda kalmak, geirgenlik, boluk
suyu basnc ve stabilite asndan nemlidir.
4.4.1 Su emme:
Limitleri amas mukavemet kaybna sebep
olabilir.
4.3.1Bal younluk
Yksek bal younluk daha yksek dayanm
salamaktadr.
4.3.4 Geirgenlik
Boluk suyunun snmlenmesine izin verecek
derecede
geirimli,
borulanmaya
sebep
olmayacak derecede geirimsiz olmaldr.
DS Teknik Blteni
DS Teknik Blteni
6 KAYNAKLAR
[1] Akgz, ., Doal Yap Malzemesi
almalarnda Laboratuvardan stenecek
Deneyler,
Yerbilimcilerin
Jeoteknik
Semineri, Sayfa 135-158, DS Genel
Mdrl, Ankara, 2000.
[2] Agrawal, Y.C., Soil Properties and Their
Influence on Design of Dams, Jaipur India
http://www.rajirrigation.gov.in/6guidelines_
soil_prop.htm.
[3] Akal, E., Dolgu Barajlarda Kullanlan
Doal Malzemenin Seim Kriterlerinin
ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Sakarya
niversitesi naat Mhendislii Anabilim
dal, Sakarya, 2005.
[4] Baykan, N.O., Saf, B., Barajlarn ypranma
ve elden kma nedenleri ile gvenlik
snamalar, 1. Ulusal Barajlar ve HES
Sempozyumu, DS Genel Mdrl
Barajlar ve HES Dairesi Bakanl, Sayfa
395-401, Ankara, 2004.
[5] Bilgi, V., Toprak ve Kaya Dolgu Barajlarn
Projelen. Kriterleri, DS Gen Md, Ankara,
1990
[6] DS, Barajlara ait Teknik artname, DS
Genel Mdrl, Ankara, 1993.
[7] DS, Jeoteknik Etd artnamesi, DS Genel
Mdrl, Ankara, 1996.
[8] EE, Barajlar ve Hidroelektrik Santrallerin
Dizayn, http://www.eie.gov.tr.
[9] Ergun, U., Gvde Filtreleri Hakknda Bir
Not, Dolgu Barajlar Ynnden Zemin
Mekanii Semineri, DS Genel Mdrl
TAKK Dairesi Bakanl, Sayfa 25:1-8,
Adana, 1985.
[10] Grbz, A., Filtreler, Baraj ve Glet
Projelendirme Semineri, DS Genel
Mdrl Barajlar ve HES Dairesi
Bakanl, Bursa, 1995.
[11] ODT, Kk Toprak Barajlarn Planlama,
Projelendirme, naat ve letme Esaslar",
Toprak Su Genel Mdrl, ODT,
Ankara, 1967.
[12] zgler, E., Doal Yap Gereleri Ettleri,
DS Mh likin Su leri Eitim Semineri,
Ankara, 2004.
[13] Sungur, T., Su Yaplar Cilt - I Baraj ve
Gletler, DS Basmevi, Ankara, 1993.
[14] Tosun, H., Baraj Mhendisliinde Genel
Tanmlamalar ve Tasarm Esaslar, DS
Mh. likin Su leri Eitim Semineri,
Ankara, 2004.
[15] Tosun, H., Dolgu Barajlar in Filtre
Kriterleri ve Yeni Bir Filtre Deneyi, Dolgu
Barajlar Ynnden Zemin Mekanii
Problemleri Sempozyumu, DS Genel
Mdrl Teknik Aratrma ve Kalite
Kontrol Dairesi Bakanl, Sayfa 521-535,
ZMR, 1993.
DS Teknik Blteni
10
DS Teknik Blteni
1 GR
Su, yaam olan her eyin kayna olarak kabul
edilmektedir. Doal kaynaklardan farkl olarak
ekonomik deerinin yan sra, yaamn ve
yaanlabilir bir ortamn da temel unsurudur.
Tarih boyunca, medeniyetler genellikle suya
endeksli bir ekilde kurulmu ve geliim
gstermilerdir. Su miktarnn az olmas, ktlk,
salgn hastalk vb. skntlara yol am; ok
olmas ise tarm ve yerleim yerlerinin sular
altnda kalmasna dolaysyla byk ykmlara
ve toplu glere sebep olmutur. nsanolunun,
egemenlik, gelime ve ekonomik stnlk
abalar, su kaynaklarn ele geirme, gelitirme
ve kontrol altna alma konusundaki tutkusunu
krklemi, bu da medeniyetlerin su konusunda
zel politikalar retmesi ve anlamazlklar iin
bir hukuk gelitirmesi ihtiyacn dourmutur.
DS Teknik Blteni
DS Teknik Blteni
DS Teknik Blteni
lk
Erozyon
almalar
Tokat
linin
taknlarndan korunmas amacyla 1955 ylnda
Tarm Bakanlna bal Orman Umum
Mdrl tarafndan balatlmtr [29 ve 30].
Bylece "Toprak Muhafaza ve Mera Islah
almalarna Ait Talimatname nin 1957 ylnda
kartlmasyla erozyon almalar disiplin
altna alnmaya balanmtr [2] 6200 sayl DS
kurulu kanunu gerei, DSnin erozyonu
nlemek iin akarsularda slahat yapmak,
taknlar zararlarn nlemek iin koruyucu
tesisler yapmak gibi grevleri olsa da, bu,
takn koruma barajlar, havza baznda
dzenlemeler vb. ile snrl kalmtr [15].
DS Teknik Blteni
ierisinde
DSye
demesini
gerektiini
belirterek, byk ehirlerin su ihtiyalarnn
karlad bir takm ok amal barajlar iin
(Ankarada;
ubuk
II
(1961-1964),
Bayndr(1962-1965), Kurtboaz (1963-1967),
stanbulda; Alibey (1975,1983), merli (19681972) vb.) belediyelerce DS ye denmesi
gerekli miktarlar ayn yasada belirtilmi,
barajlarn iletmesinin DS de kalmas, isale ve
tasfiye tesisleri ise belediyelere devredilmesi
ngrlmtr. Bu yasayla byk ehirlerin,
gemiten sregelen su sknts bir nebze
almaya allmtr. Ayn yl DS tarafndan su
itilaflarn amak iin bir yasa tasars
hazrlanmtr.
Ancak
uygulamaya
geirilememitir [23, 15 ve 13].
15
DS Teknik Blteni
DS Teknik Blteni
Bakanlnn
kurulmasna,
tekilat
ve
grevlerine ilikin esaslar dzenlemektir.
eklinde belirtilmi, ikinci maddesinin c
fkrasnda ise evre Bakanlnn kurulu
amacn dengeli ve srekli kalknma amacna
uygun olarak ekonomik kararlarla ekolojik
kararlarn bir arada dnlmesine imkn veren
rasyonel doal kaynak kullanmn salamak
zere, kalknma planlar ve blge planlar temel
alnarak evre dzeni planlarn hazrlamak
veya hazrlatmak, onaylamak, uygulanmasn
salamak
olarak,
entegrasyon
ve
srdrlebilirlik erevesinde yorumlamtr [5,
6 ve 8].
DS Teknik Blteni
DS Teknik Blteni
gerekletirilecek
evresel
Etki
Deerlendirmesi srecinde uyulacak idari ve
teknik usul ve esaslar dzenlemektir. olarak
belirtilmitir [6 ve 8].
7. Be yllk kalknma planna bal olarak 19971998 ylna ait hkmet programnda bir su
yasas hazrlanmas iin Enerji ve Tabii
Kaynaklar
Bakanl
dolaysyla
DS
grevlendirilmi, DS de mevzuat taramas
ilemlerine balamtr [15]. Bu kapsamda su
zengini
olarak
nitelendirilen
Danimarka,
Brezilya, suyu az olan srail, Gney Afrika, suyu
birliklere devrederek zelletiren ngiltere, su
durumu sosyal yap itibariyle bize benzeyen
spanya, talya, su yatrmlarn byk lde
tamamlam Almanya gibi lkelerin su yasalar
ve de Avrupa topluluu su politikas raporu
incelenmi bir rapor halinde hazrlanmtr. Bir
yandan da evre sorunlarnn zm iin
uygulanan politika ve alnan kararlarn AB
normlar ve Uluslararas Standartlara uyumlu
hale getirilmesi almalar srdrlmtr [11
ve 15].
DS Teknik Blteni
yerlerde
su
ve
kanalizasyon
idareleri
kurulacak, zelletirme Yap-let, Yap-letDevret
modellerinin
yerel
ynetimlerde
uygulanmas yaygnlatrlacak, Tarm ve
Kyileri bakanl ile tarmsal nitelikli Kamu
ktisadi Teebbsleri yeniden yaplandrlacak
ED srecinin etkin klnmas ynnde
dzenlemeler yaplacak, doal kaynaklarn
srdrlebilir
kullanm
tevik
edilecek,
evresel riskler en aza indirilecek, lleme
ve erozyonla etkili mcadele amacyla
ormancl, tarm, hayvancl, sanayii, su
kaynaklaryla ilgili faaliyetleri, alternatif geim
kaynaklarn ve krsal altyapnn gelitirilmesini
entegre olarak ele alan Ulusal lleme Eylem
Plan hazrlanacak, Ulusal Biyolojik eitlilik
Stratejisi ve Eylem Plan yrrle konulacak
bu balamda Biyogvenlik Yasas karlacak,
Biyogvenlik Kurulu oluturulacak ve UEP
gncelletirilerek
yasal
bir
ereveye
kavuturulacak, klim Deiiklii ereve
Szlemesi (DS) katlmak zere almalara
balanacak, 2872 sayl evre Kanunu ve 443
sayl evre Bakanlnn Kuruluu ve Grevleri
Hakkndaki Kararname yeniden dzenlenecek,
doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn
temin iin, 6831 sayl Orman Kanunu, 3194
sayl mar Kanunu, 3621 sayl Ky Kanunu,
2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma
Kanunu, 2634 sayl Turizm Tevik Kanunu ve
evreyle ilgili ynetmeliklerde dzenlemeler
yaplacak GAP su sporlar enlikleri
dzenlenecek tir [11, 18 ve 36].
DS Teknik Blteni
5 SONU ve NERLER
Avrupa Birliine tam yelik srecinde
ilerlemekte olduumuz u gnlerde, su ynetimi
konusunda kurumlar aras koordinasyon
eksiklii ve grev karmaasna zm bulmak
DS
tarafndan
almalar
amacyla
balatlmtr. Ayrca, su kaynaklar ynetimi,
idari yaplanma ve su hukuku konusunda
mevcut yasal boluklar gidermek iin AB Su
ereve Direktifi ve Kalknma (7, 8, 9) Plan
Hedefleri dorultusunda Su Yasas hazrlama
almalar balatlmtr. Dier taraftan,
EMWIS
(Euro-Mediterranean
Information
System on Know-How in the Water Sector)
organizasyonu erevesinde srdrlen Ulusal
Su Bilgi Sistemlerinin oluturulma abalar, su
kaynaklarnn etkin kullanmna yn verebilecek
nemli bir adm niteliindedir. Birlemi Milletler
evre Program tarafndan kresel snma ile
mcadele amal olarak, lkemizde de
srdrlen aalandrma almalar ve bu
dorultudaki
evresel
faaliyetler,
evre
duyarll asndan olduka mit vericidir.
Gelinen noktada 1870li yllarda Dersaadet
irketiyle balayan imtiyazl dneme, yaklak
80 yllk su kaynaklar hizmetlerinin devlet eliyle
yrtlmesi abalar sonucunda, akarsularn
iletme haklarnn yap-ilet-devret modeliyle
zel sektre braklmas biiminde yeniden
dnlmesi gndemdedir. Yatrm srecini
hzlandracak byle bir yaklamn baars,
kaynaklarn entegre ve srdrlebilir bir biimde
kullanmn denetleyen; kullanm haklarn
belirleyen ve takip eden; kamu yararn gzeten
etkin mekanizmalarn oluturulmasna bal
olacaktr.
6 TEEKKR
Makalenin hazrlanmas srasnda destek ve
yardmlarn esirgemeyen Prof. Dr. Nilgn
Harmancolu'na, Sn. Ahmet Kaya ya, bilimsel
kaynak
ve
dokman
salamasndaki
yardmseverlii ve incelii iin Sn. zdemir
zbaya teekkrlerimi sunarm.
DS Teknik Blteni
7. KAYNAKLAR
[1] AFEM, Avrupa Doal Afet Eitim Merkezi
[internet], Bayndrlk ve skan Bakanl,
http://afem.bayindirlik.gov.tr, [ubat, 2002
].
[2] AGM, Aalandrma ve Erozyon Kontrol
Genel Mdrl [internet], evre ve
Orman Bakanl, http://www.agm.gov.tr,
[Aralk, 2001].
[3] ASK, Ankara Su ve Kanalizasyon daresi
[internet], http://www.aski.gov.tr, [Ocak,
2002 ].
[4]
Babakanlk,
Babakanlk
[internet],
http://www.basbakanlik.gov.tr,
[Haziran,2005 ].
[5] BCS, Biyolojik eitlilik Ulusal Web Sitesi
[internet], http://www.bcs.gov.tr, [ubat,
2002 ].
[6] BNET,
BelgeNet
[internet],
http://www.belgenet.com, [ubat, 2002 ].
[7] BYBS, Babakanlk Bilgi Sistemi [internet],
http://www.bybs.gov.tr, [Aralk, 2001]
[8]
B,
evre
Bakanl
[internet],
http://www.cevre.gov.tr, [ubat,2002]
[9] OB, evre ve Orman Bakanl, [internet],
http://www.cevreorman.gov.tr,
[Eyll,
2007]
[10] DB, Diyanet leri Bakanl [internet],
http://www.diyanet.gov.tr, [Eyll, 2004 ].
[11] DPT, Devlet Planlama Tekilat [internet],
http://www.dpt.gov.tr.,[Ocak, 2002 ].
[12] DS, Su ve DS Tarihi, DS vakf,153 s.,
Ankara, 2001.
[13] DS, Devlet Su ileri Genel Mdrl
Hizmetleri ile lgili Mevzuat, 406s, Ankara,
1996.
[14] DS, Devlet Su leri Genel Mdrl
[internet], http://www.dsi.gov.tr, [Eyll,
2005 ].
[15] DS, Hukuki ve Kuramsal Dzenlemeler
Komisyonu almalarna likin Rapor, 65
s., Ankara,1998.
[16] EE, Elektrik leri Etd daresi [internet],
http://www.eie.gov.tr, [Nisan, 2006 ].
[17] ETKB, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
[internet], http://www.enerji.gov.tr [Nisan,
2006].
[18] GAP, Babakanlk GAP Blge Kalknma
Bakanl [internet], http://www.gap.gov.tr,
[ubat, 2002 ].
[19] Harmancolu N., Fstkolu, O,. zkul, S,.
Onuluel G., Gl, A,. etinkaya, C,. "Su
Kaynaklar Ynetimi", yaynlanmam, 16s,
zmir, 2005.
[20] Hukuki,
Hukuki
[internet],
http://www.hukuki.net, ubat, 2002 ].
[21] BB, stanbul Bykehir Belediyesi,
[internet], http://www.ibb.gov.tr, [ubat,
2002 ].
22
DS Teknik Blteni
1 GR
Temiz su salama her medeniyet iin varln
srdrmenin temel artlarndan biri ve hatta
birincisidir. Bu sebeple suyun kaynann
bulunduu
yerlerden
yerleim
yerlerine
iletilmesi, bu iletim srasnda sularn, doal
koullarn oluturaca olumsuzluklardan ve
dman gruplarn saldrlarndan korunmas
byk nem arz etmekteydi. Bunun sonucu
olarak eski alardan itibaren su mhendisleri
suyun iletiminde genellikle kapal sistemleri
kullanmay tercih etmilerdir.
mhendislii
asndan
23
DS Teknik Blteni
24
DS Teknik Blteni
Vitrivius
piirilmi
toprak
borularn
et
kalnlklarnn 3,7 cmden daha az olmamasn,
birleim yerlerinde szdrmazln salanmas
ekil 3 - Pamukkale (Hierapolis) ehir haznesi, kede dey pimi toprak boru, nde ta boru
dirsei.
25
DS Teknik Blteni
.
ekil 4 - Efeste sergilenen pimi toprak borular, arkada boru birleimlerinde szdrmazl salamak
amac ile kullanlan conta malzemeleri belirgin ekilde grlmektedir
kaynaklardan ehre su getirmek iin yeni knk
boru hatlar denmitir [6].
Seluklu
dnemi
su
mhendislii
uygulamalarnda da genellikle pimi toprak
borular veya phrek ile toprak altndan gelerek
bir veya birka yerden yapya girilmekte, akuli
knklerle su duvar iinde ykselmekte,
gerektiinde kanallara ayrlmakta, su aktlacak
ksmlarda da yekpare tatan oyulmu bir
hazneye dklmektedir. Bu hazne genellikle d
veya i cephede kullanlm byke bir
kaplama ta grnmndedir. Ancak n
yzne bir veya iki lle delii almtr.
Seluklu yaplarnda, birbirine geen knklerle
tekil olunan hatlarda, istikametin deitii
ayrlma veya birleme noktalarnda oluan itki
kuvvetlerine kar (L), (T) ve (Y) eklinde
dklm knklerin yerine daha mukavim bir
malzeme olan tatan oyulmu zel paralarn
kullanld anlalmaktadr. Duvar iinden gelen
su knk, dorudan doruya llelerle
balanmayp nce bir hazneye almakta
bylece boruda akan suda erimi halde bulunan
havann da zamanla kabarcklar eklinde
serbest kalarak, bilhassa yksek ksmlarda
toplanmak suretiyle ak kesmesinin nne
geilmektedir [13].
Osmanllar
knklerin
birleim
yerlerinin
szdrmazln 6 l keten ya, 8 l kalker
ta tozu ve 1 l pamuk karm ile
salamlardr.
lkemizde pimi toprak borularn seri retimi
1960l yllara kadar yaplm, bu tarihten sonra
da onarmlarda kullanlan borularn retimine
Barla ve Bayburtta 1990l yllara kadar devam
edilmitir [2].
3 TA BORULAR
Hellenistik dnemde ve Roma dneminde
pimi toprak boru hatlara ek olarak ta boru
elemanlardan
oluan
hatlar
da
kullanlmtr. Tarihlendirilmesi olduka g
olmakla birlikte Hellenistik dnemdense erken
Roma dnemine ait olmas kuvvetle muhtemel
Efes, Laodikya, Patara, zmir, Trapezopolis,
Yalva ve Bergamada su iletiminde ta boru
elemanlar kullanlmtr. Ta boru elemanlardan
oluan sifonlarn ortak zellii derinlii 50 mnin
zerinde olmayan vadilerin geiinde, dolays
ile 50 mssnin altnda bir i basnca dayanacak
ekilde tasarlanmalardr. Hellenistik dnemde
mhendisler bir vadi ile karlatklarnda onu
gemek iin ya mnhanileri takip ediyorlar ya
da ters sifon imal ediyorlard. Romallar ise ters
sifonu vadinin kpr ile almasnn uygun
olmamas durumunda tercih ediyorlard [9].
26
DS Teknik Blteni
DS Teknik Blteni
28
DS Teknik Blteni
4 KURUN BORULAR
Kapal bir sistemde kullanlacak borular iin
Vitrivius, Mimarlk (De Architectura) adl
kitabnda
piirilmi
toprak
ve
kurun
malzemeleri nermekte ve piirilmi toprak
borularn kullanlmasnn daha iyi olacan
belirtmektedir. Bunun sebebi olarak kurun
borularn sala zararl olmas, inaat ve
bakm
ileri
iin
uzmanlam
iiler
gerektirecei oysa pimi toprak borularn
kalifiye eleman gerektirmedii, kurunun pahal
bir malzeme olmas gibi gerekeler sralamtr
[10].
lkemizde kurun borulardan yaplan imalatlara
dnyann yedi harikasndan biri olan Artemis
tapnana su iletiminde kullanld dnlen
ters sifon rnek gsterilebilir. ap 8 cm, et
kalnl 4,5 cm ve uzunluu 60 cm olan bu
sisteme ait kurun borular, i ap 18 cm d
ap ve uzunluu 35 cm olan mermer
manonlarla birbirlerine balanm olup ters
sifona ait bir eleman Seluk mzesinde
sergilenmektedir. Benzer mermerden mamul
elemanlar
zerine
Avusturyada
yaplan
deneylerde elemann 51 atmosferlik bir basnca
dayanabildii tespit edilmitir [14].
DS Teknik Blteni
30
DS Teknik Blteni
31
DS Teknik Blteni
1 GR
Standart penetrasyon testi (SPT) rselenmemi
rnek almnn zor olduu kum zeminler iin
gelitirilmi bir arazi deney yntemi olup siltli ve
killi
zeminlerde
de
yaygn
olarak
kullanlmaktadr. Bu test, kuyu iine yerletirilen
SPT deney dzeneinin 30 in (76 cm)
ykseklikten drlen 140 libre (63.5 kg)
arlktaki ahmerdan ile aklmas suretiyle
zemin iine girmesi iin gereken darbe saylar
elde edilerek gerekletirilir (ekil 1). Deneyde,
rnek alcnn zemin ierisine 18 in (457 mm)
girmesi iin gereken vuru says yaplan her
seviye iin ayr ayr kaydedilir.
32
DS Teknik Blteni
CB
1.00
1.05
1.15
Farkl
aratrmaclar
tarafndan
ortaya
konulmu olan rt yk dzeltme faktrlerinin
rt yk deerlerine bal olarak deiimleri
ekil 2de grlmektedir. zellikle 50 kPa ve
daha byk rt yk deerlerinde bantlarn
byk ounluunun birbirlerine yakn dzeltme
deerleri verdikleri grlmektedir. (5) bants
bu adan ele alndnda nerilen dier
bantlardan byk farkllk sunmaktadr.
Literatrde, Tokimatsu ve Yoshimi [1983]
yaygn
olarak
kullanld
bantsnn
grlmektedir.
gmlek kullanlmadnda
gmlek kullanldnda
(sk kum, kil)
gmlek kullanldnda
(gevek kum)
CS
1.00
0.80
0.90
Dzeltme faktr;
CE = Er / 60
forml ile tanmlanmaktadr.
Farkl aratrmaclarn ahmerdan trne bal
olarak nermi olduklar enerji oran ve
dzeltme faktrleri izelge 6da gsterilmitir.
(1)
CBF
0.95
1.05
33
DS Teknik Blteni
Teng [1962]*
CN = 50 / (10+0.15V)
CN = 4 / (1+0.04V)
(2)
V< 72
(3)
Bazaraa [1967]*
CN = 4 / (3.25+0.01V) V> 72
(4)
CN = 0.77.log102000/V
(5)
Seed [1976]*
CN = 1 1.25.log10 0.01V
(6)
Tokimatsu ve Yoshimi
[1983]
CN = 1.7 / (0.7+0.01V)
(7)
CN = (1 / 0.01V)0.5
(8)
(9)
Skempton [1986]
(10)
(11)
CN = (95.76 / V)0.5
* Sivrikaya ve Torol [2002]den alnmtr.
Bowles [1988]
(12)
10
Teng (1962)
Bazaraa (1967)
rt Yk Dzeltme Faktr, C
N
Seed (1976)
Bowles (1988)
Skempton (1986)**
Skempton (1986)***
2
1
0
0
50
100
150
rt Yk (kPa)
200
250
34
300
DS Teknik Blteni
(13)
N60 = N*CE*CB*CR*CS*CBF
N60= N*CN*CE*CB*CR*CS*CBF = N60*CN (14)
CE
CB
CR
CS
CBF
Dzeltme
arpan
1.
Durum
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
2.
Durum
CE
1.30
1.00
0.75
0.75
1.00
1.67
1.50-1.00
0.70-1.20
0.80-1.00
0.75
1.00
1.00
1.00
1.00
0.75
3.
Durum
Dzeltme Faktrleri
Kaynak
Tokmak Tipi
Er (%)
Otomatik
78
Seed
vd.
Gvenli
60
[1984]* Halka (Donut)
45
Halka (Donut)
45
Seed
vd.
Gvenli
60
[1985]
Trip
100
Halka (Donut) 3060
Youd
ve
Gvenli
4272
Idriss
Otomatik-trip
48-78
[1997]*
halka
* Sivrikaya ve Torol (2002)den.
0.75
1.00
0.75
1.00
1.00
0.56
Burada;
N60 = Teorik serbest dme, tokmak enerjisinin
% 60na gre dzeltilmi vuru says,
N60 = Teorik serbest dme, tokmak enerjisinin
% 60 ve efektif dey gerilme 100 kPa deerine
gre dzeltilmi vuru saysdr.
Trkiyede yaygn olarak kullanlan donut tipi
ahmerdanlar iin enerji dzeltme oran % 45
ve dzeltme faktr 0.75 olarak alnmaktadr.
Bu almada, Osmaniye, Adana, Mersin ve
Denizli illerindeki sondaj uygulamalar ve
uygulamalarda
kullanlan
makine-tehizat
zellikleri ele alnarak SPT darbe saylar ile
ilgili dzeltmeler iin 3 durum oluturulmutur.
1. durum iin hibir dzeltme yaplmam, 2.
durum iin sadece enerji dzeltmesi yaplm ve
3. durumda ise hem enerji ve hem de tij
uzunluu dzeltmesi yaplmtr. Oluturulan
durumlara ait dzeltmeler ve elde edilen
dzeltme arpanlar izelge 7de gsterilmitir.
35
DS Teknik Blteni
Durumlar
10
15
20
25
30
35
40
1. Durum (N)
10
15
20
25
30
35
40
2. Durum (N)
3.75
7.5
11.25
15
18.75
22.5
26.25
30
3. Durum (N)
2.81
5.62
8.44
11.25
14.06
16.87
19.69
22.50
En Kk Fark
1.25
2.50
3.75
5.00
6.25
7.50
8.75
10.0
En Byk Fark
2.19
4.38
6.56
8.75
10.94
13.13
15.31
17.5
45
40
35
SPT - N60
30
25
20
15
1.Durum
10
2. Durum
5
3. Durum
0
0
10
15
20
25
30
35
40
45
SPT- N
ekil 3 - Dzeltilmemi (SPT-N) ve dzeltilmi (N60) SPT darbe saylarnn n grlen dzeltme
durumlar iin deiimleri
izelge 9 - SPT-N deerleri ile killerin kvam dereceleri arasndaki iliki [Das, 1988]
Kvam Tanm
kN/m2
kg/cm2
0-2
ok yumuak
0 - 25
0 - 0.25
2-4
Yumuak
25 - 50
0.25 - 0.50
4-8
Orta kat
50 - 100
0.50 - 1.00
8 - 16
Kat
100 - 200
1.00 - 2.00
16 - 32
ok kat
200 - 400
2.00 - 4.00
> 32
Sert
> 400
> 4.00
36
DS Teknik Blteni
B + 0.305
qa = 8 N *
* kd
B
B 1.22
m ise
(kN/m2)
(15)
B > 1.22
m ise
(kN/m2)
(16)
5,0
zin Verilebilir Tama Gc, q a (kg(cm2)
q a = 12 N * k d
Bowles [1988]
qa = 20 N * k d
B 1.22
m ise
2
B + 0.305
q a = 12.5 N *
* kd
B
B > 1.22
m ise
(kN/m2)
(17)
2
(kN/m )
(18)
N B + 0 .3
qa =
*
* kd
0.08 B
B = 10 m
4,0
B = 15 m
B = 20 m
3,5
B = 25 m
3,0
B = 30 m
2,5
B=5m
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
0
qa = N / 0.05
4,5
B 1.22
m ise
(kN/m2)
(19)
B > 1.22
m ise
(kN/m2)
(20)
10
15
20
25
30
35
40
45
SPT-N60
Buralarda;
qa: izin verilebilir tama gc
N : 30 cm zemine giri iin SPT darbe says
B : temel genilii (m)
D : temel derinlii (m)
D
k d = 1 + 0.33 * 1.33
B
(21)
DS Teknik Blteni
12
7
6
10
zin Verilebilir Tama Gc (kPa)
Meyerhof (1956)
B <= 1.22 m
5
4
3
1. Durum
2
2. Durum
3. Durum
Bowles (1988)
B<= 1.22 m
8
4
1. Durum
2. Durum
3. Durum
0
0
10
15
20
25
30
35
40
45
10
15
20
25
30
35
40
45
SPT - N
SPT - N
6
5
4
3
1. Durum
2. Durum
3. Durum
Meyerhof (1956)
B > 1.22 m
4
2
1. Durum
2. Durum
1
3. Durum
1
0
10
15
20
25
30
35
40
45
10
15
SPT - N
25
30
35
40
45
SPT - N
10
10
9
Bowles (1988)
B > 1.22 m
20
7
6
5
4
3
1. Durum
2. Durum
3. Durum
8
7
6
5
4
1. Durum
2. Durum
3. Durum
0
0
10
15
20
25
30
35
40
45
SPT - N
10
15
20
25
30
35
40
SPT - N
ekil 6 - Oluturulan farkl SPT darbe says dzeltme durumlar iin izin verilebilir tama gc
deerlerinin farkl yntemlere gre deiimleri
38
45
DS Teknik Blteni
6 KAYNAKLAR
[1] Bowles, J.E., Foundation Analysis and
Design, McGraw-Hill Publication, USA,
1004p, 1988.
[2] Coduto,
D.P.,
Foundation
Design:
Principles and Practice, Prentice-Hall,
USA, 1994.
[3] Decourt, L., The Standard Penetration Test:
State of the Art Report, Norwagian
Geotechnical Ins. Publication, No. 179,
Norway, 1990.
[4] Liao, S.S. and Whitman, R.V., Overburden
Correction Factors for SPT in Sand,
ASCE
Journal
of
Geotechnical
Engineering, 112 (3), 373 377, 1986.
[5] Meyerhof, G.G., Shallow Foundations,
JSM FD ASCE Vol 91, 21-31, 1956.
[6] Nixon, I.K., Standard Penetration Test:
State of The Art Report, Proc. 2nd,
ESOPT, Amsterdam, 1982.
[7] Salamer, A., Standart Penetrasyon
Deneyi Nedir, Ne Deildir, Zemin
Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli
Komitesi Blteni, 1, 4, 267-271, 1979.
[8] Seed, H.B., Tokimatsu, K., Harder, L.F.,
Chung, R.M., Influence of SPT
Procedures
in
Soil
Liquefaction
Resistance Evaluations, ASCE Journal of
Geotechnical Engineering, 111i 12, 1425
1445, 1985.
[9] Sivrikaya, O., Torol, E., Standart
Penetrasyon
Deneyinin
Trkiyedeki
Uygulamas, Zemin Mekanii ve Temel
Mhendislii 9. Ulusal Kongresi Bildiriler
Kitab, 158 167, Eskiehir, 2002.
[10] Skempton, A.W., Standard Penetration
Test Procedures and the effects in Sands
of Overburden Pressure, Relative Density,
Particle
Size,
Aging
and
Overconsolidation, Geotechnique, 36, 3,
425-447, 1986.
[11] Terzaghi, K., Peck, R.B., Soil Mechanics
in Engineering Practice, John Wiley &
Sons Publication, 729 s., NewYork, 1967.
[12] Tokimatsu, K. and Yoshimi, Y., Empirical
Correlation of Soil Liquefaction Based on
SPT-N Value and Fines Content, Soil
and Foundations, 23 (4), 56 74, 1983.
5 SONULAR
Standart
penetrasyon
testi,
zemin
aratrmalarnda kullanlan eski ve yaygn
yntemlerden en nemlisi olarak gnmzde
de geerliliini korumaktadr. Uygulama
detaylarnn hassas olmas, bu deney ile
yaplacak zemin aratrmalarndan elde
edilecek sonularn deerlendirilmesi srasnda
hatalarn olumasna neden olabilmektedir.
Uygulamalarda yaplmas gereken darbe says
dzeltmeleri iin deneyde kullanlan makine ve
tehizatn donanm zelliklerinin ayrntl olarak
bilinmesi gerekmektedir. Bu almada ele
alnan Osmaniye, Adana, Mersin ve Denizli
illerindeki
uygulamalarda
donut
tipi
ahmerdann kullanld, tij uzunluklarnn
genelde 3 m ile 3 4 m arasnda deitii ve
alan kuyu aplarnn da 65 ile 115 mm
arasnda yer almakta olduu belirlenmitir.
ncelemeler, numune alc tpte i gmlek
kullanlmadn
ve
dakikadaki
vuru
saylarnn 25 ile 40 arasnda deimekte
olduunu
ortaya
koymutur.
ncelenen
uygulama yerlerindeki koullar ele alnarak
dzeltmelerin yaplmad, sadece enerji
dzeltmesinin yapld ve enerji dzeltmesi ile
tij uzunluu dzeltmelerinin birlikte yapld 3
farkl durum ortaya konulmu ve bu farkl
durumlar iin izin verilebilir zemin tama gc
deerlerinin deiimleri incelenmitir. Her
durum iin tama gc deerleri arasnda
byk farkllklarn olduu belirlenmitir.
Sadece dzeltmelerden kaynaklanan bu
farkllklar
yannda
seilen
hesaplama
yntemleri asndan da farkllklarn olduu
grlmtr. Uygulamalarda deney detaylar,
hangi dzeltmelerin yaplaca ve hangi
hesaplama
yntemlerinin
kullanlacann
belirlenmesi mhendislik tasarmlar asndan
byk nem tamaktadr.
DS Notu - DS uygulamalarnda i tpl
sempler iin dzeltme katsays
1,0, i tp olmayan sempler iin
dzeltme katsays 1,2 olarak
alnmaktadr. Ayrca, deneyde AW
tij kullanlmaktadr.
39
DS Teknik Blteni
1.
2.
3.
Gnderilen telif ve tercme yazlar kolay anlalr dilde ve Trke kurallarna uygun ekilde
yazlm olmaldr.
4.
Yazlarn teknik sorumluluu yazarna aittir (yazlardaki verilerin kullanlmas sonucu oluabilecek
maddi ve manevi problemlerde muhatap yazardr).
5.
Yayn Kurulu, yazlar zerinde gerekli grd dzeltme ve ksaltmalar yapar. Telif yazlarnn
basmna ncelik verir
6.
Bildiriler bilgisayarda Microsoft Word olarak bir satr aralkla yazlmal ve Arial 10 fontu
kullanlmaldr. Bildiriler A4 normundaki kdn sol tarafndan 25 mm, sa tarafndan 25 mm,
zerinden 25 mm ve altndan 25 mm boluk brakarak salanmaldr.
7.
Sadece ilk sayfada, yaz alan balangcndan sola dayal olarak, italic 10 fontunda Arial
kullanlarak ilk satra DS Teknik Blteni yazlmaldr.
8.
Konu bal: Yaz alan ortalanarak, DS Teknik Blteni yazsndan sonra drt satr bo
brakldktan sonra Arial 12 fontu kullanlarak byk harflerle koyu yazlmaldr.
9.
Yazar ile ilgili bilgiler: Ad (kk harf), soyad (byk harf), yazarn unvan ile bal olduu
kurulu (alt satra) ve elektronik posta adresi (alt satra) balktan iki bo satr sonra ilk yazardan
balamak zere Arial 10 fontu ile yaz alan ortalanarak yazlmaldr. Dier yazarlar da ilk yazar
gibi bilgileri bir boluk brakldktan sonra yazlmaldr.
10. Trke zet, elektronik posta adresinden iki bo satr sonra, zetten bir bo satr sonra ise
anahtar kelimeler verilmelidir. Ayn ekilde, Trke anahtar kelimelerden iki bo satr sonra
ngilizce zet, bir bo satr sonra ise anahtar kelimeler verilmelidir.
11. Blm balklar yaz alan sol kenarna dayandrlarak Arial 10 fontu kullanlarak koyu ve byk
harfle yazlmal. Blm balnn zerinde bir bo satr bulunmaldr.
12. Ara balklar satr banda balamal, stlerinde bir bo satr bulundurulmaldr. Birinci derecedeki
ara balktaki btn kelimeler byk harflerle balamal ve koyu harflerle Arial 10 fontunda
yazlmal. kinci ve daha alt balklar normal harflerle Arial 10 fontu ile koyu yazlmaldr.
13. Yazlar kada iki stn olarak yazlmal ve stn aralarndaki boluk 10 mm olmaldr.
14. Paragraf sola dayal olarak balamal ve paragraflar arasnda bir bo satr braklmaldr. Sayfa
sonunda balayan bir paragrafn son iki satr sayfaya smyorsa byle paragraflar bir sonraki
sayfaya aktarlmaldr.
40
DS Teknik Blteni
Eitliklerde
kullanlan
btn
semboller
eitlikten
hemen
sonraki
metinde
tanmlanmaldr.
16. Saysal rnekler verildii durumlarda SI veya Metrik sistem kullanlmaldr.
17. Tercme veya derleme yazlarda geen ller SI veya metrik sisteme evrilmelidir. Tercme
srasnda kullanlan teknik terimlerin Trke ve evrildii dildeki karlklarn gsterir bir teknik
terim listesi eklenmelidir
18. Yararlanlan kaynaklar metinde kaynan kullanld yerde keli parantez iersinde numaral
veya [Yazarn soyad, basm yl] olarak belirtilmelidir. rnein: basamakl dolusavaklar iin
geometri ve formller [1] veya basamakl dolusavaklar iin geometri ve eitlikler [Aktan
1999] gibi.
19. Kaynaklar yazar soyadlarna gre sralanmal, listelenirken yazar (veya yazarlarn) soyad, adnn
ba harfi,
kaynan ismi,
Faks
E-posta
bulten@dsi.gov.tr
http://www.dsi.gov.tr/kutuphane/dsi_teknik_bulten.htm
41