DFERANSY EL KORUMA

Kemal BAKIRCIOLU

UDK: 621.316.925.2

ZET
Korunan aygtn her iki tarafndaki akm trafola

rna bal diferansiyel
rle,
diferansiyel devre

sine giren ve kan akmlar karlatrr.
Fark
akn, aygttan geen akmn belirli bir yzdesi

ni atnda, korunan blgede bir arza vardr ve
rle gerekli atrmalar yaptrr. G trafosunun
vektr grubundan gelen giri ve k akmlar a

rasmdaki faz kaymas ya ana, ya da yardmc akm
trafolar
zerinde
giderilmelidir.

4. Hatlarn pilot iletkenlerle diferansiyel korun

masnda:
Uzaklk korumasnn gerekletirilemiyecei kadar
ksa hatlarda kullanlmaktadr. Hattn ular a

rasna ayrca iletkenler ekilecei ve bu iletken

lerdeki gerilim dmleri dnlecek olursa,
yalnzca ok ksa (1
3 km) hatlar iin geerli o

laca aktr, lkemizde bu tr bir koruma kul

lanlmamaktadr.

SUMMARY

Yazda zellikle ilk iki grubun zerinde durula

caktr.

The differential relay connected to the current

transformers on either side of the object
to be
protected, compares the incoming and outgoing
currents in a differential circuit. tfhen the aif

ference current exceeds a certain percentage of
the current flotting
through the protected ob

ject, there is a fault in the protected zone, and
the relay makes the reguired trippings. The phase
shift between primary and secondary currents of
the power transformer coming from the vector group
must be compensated either on the main or on the
auxilliary current transformers.
1. GR
Diferansiyel korumada, genel olarak, g sistemi

nin bir blm akm trafolaryla snrlandrlr
ve bu korunan blgeye giren
kan akmlarn yn
ve genlikleri karlatrlarak ksa devrenin var

l saptanmaya allr. Bu tanmlamadan dife

ransiyel korumann nerelerde kullanlaca sorusu
akla gelebilir. Gnmzdeki uygulamalar yle

zetleyebiliriz:
1. G trafolarnn korunmasnda:
Bucholz rlesinin dnda, trafolarda oluacak
ksa devrelere kar temel korumadr. almas

nn hzll, seicilii ve duyarll diferan

siyel korumasnn balca nitelikleridir. Bu tr
koruma, her iki ya da uta akm trafolar ge

rektirdiinden, kk gl trafolarda kullanl

mamaktadr. Trkiye yksek gerilim enterkonnekte
sisteminde, diferansiyel koruma 10 MVA'in zerin

deki g trafolarnda uygulanmaktadr.
2. rete ya da rete
trafo birimlerinin korun

masnda:
Hemen tm rete ve rete
trafo birimlerinde te

mel korumadr.
3. Baralarn korunmasnda:
zellikle retim merkezleri ve geni alana yayl

m byk salt merkezlerinde kullanlmaktadr.
Yurdumuzdaki yaygn 154 kV salt datm merkezle

rinde bara korunmalar benimsenmemitir.
Kemal Bakrcolu, TEK
Elektrik Mhendislii 214

2.

D F E R A N S Y E L KORUMA LKES

Korunan blgeye giren ve kan akmlar akm tra

folar zerinden diferansiyel rleye verilir ve
karlatrmas yaplr. Salkl alma koul

larnda rlelere giren ve kan akmlarn vekt

rel toplam sfrdr ve rleyi altracak fark
akm domaz.. Ksa devre annda ise bu denge bozu

lur ve rleden fark akm geer, bu akm da rle

nin nceden ayarlanm deerini aarsa, rle a

lr ve blgedeki ksa devreyi besleyen tm u

larn kesicilerini atrr.
Dsal ksa devrelerde korunan blgeden geen a

kmlarn bymesi ve akm trafolarnn farkl de

erlerde doymaya ermesinden doacak fark akmlar
rleyi altracak boyutlara eriebilir. zel

likle trafo ve rete
trafo birimlerinin korunma

snda, her iki utaki akmlar g trafosunun d

ntrme oranna uyarak farkllaacaklarndan ,
farkl dntrme oranl akm trafolar kullan

mak gerekecektir. Akm trafolarnn snrl d

ntrmeleri (rnein, 50
100
200
400
600
800

1000
1200
1500
2000/5A gibi) dnlecek olursa,
farkl dntrme oranl ve farkl doyma zellikli
akm trafolar kullanmak zorunda kalacamz ak

tr. Ayrca akm trafolarnn doruluk snflarna
ilikin dntrme oran hatalar da rlenin al

masn etkiler. Tm bu etkenleri gznne alrsak
salkl alma koullarnda bile rlede bir fark
akm doacak, blgeden geen akm arttka rle

nin yanl alma olasl da byyecektir. Ak

la hemen blgeden geen akmn rleyi tutucu (a

lmasna kart) ynde kullanlmas gelebilir.
Rleyi iki sargl dner bir disk olarak dnebi

liriz; sarglarn birinden geen fark akm diski
alma ynnde dndrecek, dier sargdan geen
akm ise diski frenlemeye alacaktr. ounluk

la diferansiyel rleler iki ya da tutucu sarg
(restraining coils) ve bir altrc sargdan
(operating coil) oluur. Burada sarg kelimesini
ilevin aklanmas amacyla kullanyoruz. Ger

ekte dner diskli (ki bu sarglardan oluur) di

feransiyel rleler olduu gibi, dorultma kpr

leriyle de ayn ilke gerekletirilmektedir.

543

trafonun botaki kayplarnn ilk andaki karla

ndr. Olay yalnzca enerjilenen tarafta oldu

undan rle bunu fark akm olarak grr. Trafo
devreye alnrken doan ani ylma akmlar (in

rush currents) incelendiinde, byk harmonik

zellikle 2nci harmonik akmlarn etkinlii gze
arpar. sel ksa devre ve mknatslayc yl

ma akmlarnda (magnetizing inrush currents), DA,
temel, 2 nci, 3 nc ve 4 nc harmonik bileen

lerin byklkleri Tablo'da verilmitir.
Mknatslayc
ylma akm

I
AA

3
w

H*B

i

l t

DA (Doru akm)

1
AA

1 I 2

1
v A 11 1

*
H.B
o u

c>

Q>

58

58

Temel harmonik

100

2 ' n c i Karmonik

:3*B
U
H
C H
:3 >

Ol

m o*

Akm trafo
doymam

Bileen

58

38

100

100

100

100

62

63

65

3 'nc harmonik

25

28

30

32

4 'nc harmonik

5'inci harmonik

(c)
ekil 1. Sistemdeki Akmlarn Durumu
(a) Normal almada
(b) Dsal ksa devrede
(c) sel ksa devrede
1 Korunan blge
2 Devre kesicileri
3 Akm trafolar
R Diferansiyel rle
Transformatr diferansiyel korumas, transforma

trdeki sarmlararas, fazlararas ve dorudan
toprakl sistemlerde faz
toprak aras ksa devre

lere kar duyarldr. rete diferansiyel koru

mas ise, fazlararas ve dorudan toprakl sis

temlerde stator faz
toprak devrelerine kar re

teci korur. Rle, retecin sarmlararas ksa dev

resinde duyarszdr, nk retecin giri ve

k akmlar arasnda farkllama olmaz. Trans

formatrde ise, sarmlararas ksa devre, manye

tik akda ve giri k akmlarnda farkllk
douracandan, rle bu tr arzalar kolaylkla
grr.
rete ve transformatr tek birim olarak balan

msa retecin diferansiyel korumas, tm birimi
kapsayan diferansiyel koruma dizgesiyle birarada
kullanlmal ve birimin korumas gecikmeli
art
(delayed back
up) nitelikte olmaldr. Birim ko

rumasna rete baralar, gerilim trafolar ve
yerletirilie bal olarak da servis trafolar
girer. Servis trafolarnn gc diferansiyel r

lenin iki ya da tutucu sargl oluunu belir

ler.
3. M I K N A T I S L A Y I C I YIILMA AKIMI
Transformatr bota enerjilendiinde ani bir dal

galanma akm (surge current) doar. Bu olgu,
544

s e l ksa
devre akm
Akm trafo
doymu

Akm

* evrim: Cycle (50 Hz'de 20 msn)

Tipik Mknatslayc Ylma ve sel Ksa Devre
Akmlarnn Greli Harmonik Byklkleri
Tablo incelendiinde, ylma akmlarnda ikinci
harmonik bilecenlerin en byk deerlerde olduu
grlr. sel ksa devrelerde akm trafolar doy

maya ermise (normal olarak doyar) nc harmo

nik etkendir. Ayrca mknatslama akmlarnda DA
bileenleri de olduka yksek deerlerdedir. Di

feransiyel rlenin, trafo servise alnrken doa

cak ylma akmlarndan etkilenmesini (alp
yanl atrmalar yapmasn) nlemek iin aada
sralayacamz yntemler uygulanabilir:
1. Rlenin alma oran (pick
up ratio) ve zaman
gecikmesi artrlarak, ylma akmlarnn etkisi
azaltlabilir. Bu durumda rlenin normal alma

daki duyarl azalr ve hzl alma istendi

inde eler aras zaman koordinasyonu zorlar.
2. Trafo enerjilenirken, akm ular ksa devre
edilerek rle krletilir, duyarsz duruma getiri

lir. Bunun da sakncas, enerjileme annda ya da
hemen sonra doabilecek ksa devrelerde, trans

formatrn diferansiyel korumasz kalmasdr.
3. DA bileenleri szge devreleri zerinden r

leye tutucu akm olarak verilebilir. Bu durumda
isel ksa devre ve ylma akmlarnn ayrt e

dilmesi gleir. Eer isel ksa devrelerde, a

km trafolar doymaya eremiyorsa, DA bileenleri
byk deerlerdedir ve tutucu akm olarak kulla

nldndan, rlenin arzay grememe tehlikesi
vardr.
4. Daha byk harmonik akmlarn tutucu olarak
rleye verilmesi: Bu yntem yukardakilerden daha
tutarldr, yalnz akm trafolarnn doymasyla
normal isel ksa devrelerde harmonik akmlar b

yr ve rlenin almas gleebilir.
Elektrik Mhendislii 214

5. kinci harmonik akmlarn rleye tutucu ynde

verilmesi: Bu yntem saydklarmz ierisinde en
tutarlsdr. Bylece ylma ve isel ksa devre
akmlar daha doru olarak ayrt edilebilir. Sz

ge yardmyla szlen ikinci harmonik akmlar
rleye tutucu ynde verilerek, rlenin transforma

tr enerjilenirken yanl almas ya da mkna

tslayc ylma akmlarndan etkilenmesi nlen

mi olur. Diferansiyel rlelerde aranacak balca
nitelik de budur.

I
ekil 3. Mknatslayc Ylma Akm Dalgas
Ylma akm ilk birka evrimde hzla ve daha
sonra ok yava olarak azalr. Diren dkse y

lma akmnn tamamen snmesi 4
5 saniye srebi

lir.
Transformatrn doymasyla L (endktans) deeri
deceinden
devrenin
zaman
sabitesi
L/R deiir. Ylma akmnn zaman sabitesi k

k birimlerde 10 evrim, daha byklerde ise 1
dakika dolayndadr.

iv
i)

50

100

Sistemde kaynaktan trafoya kadar olan diren, y

lma akmnn snmn belirler. Ylma akmla

r, retelere yakn trafolarda uzun, uzak trafo

larda ise ksa srer.

150 Hz

Her enerjilenmede maksimum ylma akm grl

mez. nk gerilimin sfr annda enerjilenme ola

sl olduka azdr. Eer trafoda artk ak yok

sa, maksimum gerilim anndaki enerjilenmelerde
ylma akm sfrdr. En byk ylma akm
transformatrn ilk sisteme alnnda grlr.
Trafonun dndaki ksa devrelerde sistem blmle

rinin alarak gerilimin nce dp sonra normale
dnmesi, yklma akmlarn dourabilir. Bu du

rumda transformatr ksm enerjilendiinden yl

malar tehlikeli deildir. Bir trafo, enerjili bir
trafoya paralel olarak sisteme alnyorsa, doa

cak ylma akmlar her iki trafo zerinde pay

lalacandan etkisi azalr.

ekil 2. Ylma Akm Szgecinin Frekans Karakte

ristii

Urete
transformatr birimleri de anma gerilimine

yava yava getirildiinden bunlarda ylma soru

nu yoktur.

Ylma akmlarnn genlik ve sreleri aadaki

4.

etkenlere baldr:

Transformatrn gc

Balanacak sistemin ksa devre gc

Sistemde kaynaktan trafoya kadar olan direncin
bykl

Transformatr manyetik devresinin tr

Transformatrn daha nceden enerjilenip ener

jilenmedii (trafodaki artk aklarn nicelik
ve nitelik durumu)
Gerilim dalgas sfrdan geerken trafo enerjile

nirse, maksimum ylma akm doar. Bu anda yk

sek endktansl devrede akm ve ak en byk de

erlere ular. Eer transformatrde, bir nceki
enerjilenmeden artk ak kalmsa, bu artk ak
yeni enerjilenme annda doacak ak ve akm ya
artrc ya da azaltc ynde etkiler. G trans

formatrleri ounlukla doyma erisinin dirsek
blgesinde alacak biimde yapldklarndan,
gerilimi sfr annda enerjilenen trafonun aks
+ bir nceki artk ak manyetik ekirdei kesin

likle doymaya gtrr ve mknatslayc akm bile

enlerin atmasna yol aar. ekil 3'de tipik mk

natslayc ylma ak dalgas grlmektedir.
Elektrik Mhendislii 214

AKIM TRAFOLARI DNTRME ORANLARI

FARKLILIININ RLEYE E T K S

Transformatrde giri ve k akmlarnn ayn

olmamas, bizi farkl dntrme oranl akm tra

folar semeye zorlar. Yksek gerilim akm trafo

larnn dntrme oranlar da standartlar ve ya

pmclar tarafndan snrlandrlmtr. Dn

trme oranlarndaki farklln rledeki etkisini
bir rnekle yakndan grelim:
rnek 1. 154/30 kV ve 25 MVA'lk g trafosunun
diferansiyel korumas: Trafonun giri ve kn

daki akm trafolar, trafonun anma gcndeki akm
larnn hemen zerindeki deerlerde seilir. Akm
trafosu klar 1 ya da 5 A'dir. Trkiye'de o

unlukla 5 A kl akm trafolar kullanldn

dan rneklerde bu deeri kullanacaz. Standart
akm trafosu dntrme oranlar: 50
100
200
400

600
800
1000
1200
1500
2000/5 A.
Trafonun anma gcnde (25 MVA) 154 kV ve 30 kV'
dan geen akmlar:
11 = 25000 /(/3
154) = 93,7 A
154 kV akm trafosu: 100/5 A
12 = 25000 / (/5
3O) = 481 A
30 kV akm trafosu: 600/5 A

545

G trafosu anma gcnde alrken akm trafola

rnn kndan, daha dorusu rleden geecek a

kmlar:
11 = 93,7 5/100 = 4,68 A
12 = 481 5/600 = 4,01 A
Rleden geecek fark akm:
R = M2 = 0,67 A

6. TOPRAKLI SSTEMLERDE KORUNAN BLGENN

DIINDAK FAZ TOPRAK ARIZALARININ
RLEYE ETKS
Dorudan ya da dk deerli diren zerinden
toprakl sistemlerde diferansiyel koruma blgesi
nin dndaki faztoprak ksa devreleri de rleyi
e t k i l e r . zellikle yldzgen bal transforma
trlerin y l d z tarafnda oluacak faztoprak ksa
devrelerinde, ksa devreli faz ve salam fazlar
dan birinin trafo g i r i ve kndaki akmlar
ok farkldr. Bu farkllk rlenin almasna
ve sistemin arzu edilmeyen yerlerden almasna
yol aabilir.
rnek 2. Dyn 1 balant gruplu transformatrn
y l d z tarafnda faztoprak ksa devresi:

ekil 4. 154/30 kV, 25 MVA'lk G Trafosunun

Diferansiyel Korumas
Jl/X2: 154 kV ve 30 kV'dan geen akmlar
i l , i 2 : 254 kV ve 30 kV akm trafolarnn
k akmlar
IR
: Rleden geen fark akm
Rlenin tutucu sarglar olmasa ve R > 0,5 A a
yarlansa, rle transformatrn anma gcnde b i l e
alacak ve istenmeyen atrmalar yaptracaktr.

o ; o _

ekil

5.

1: G trafosu 154/30 kV, 100 MVA,

ukd = % 10
2: Akm trafolar
3: Korunan blge
4 154 kV bara, faz ksa devresi
5000 MVA
Zh: Hat empedans (100 MVA baznda)
Zh\ = Zhz  0,08 pu
ZhQ = 0,10 pu

rnekte de grlebilecei gibi istediimiz dn

trme oranl yksek gerilim akm trafolarn sa
layamadmzdan (rnein 93,7/5 A ve 481/5 A gi
bi) , rlede bir fark akmnn domas kanlmaz
dr. Bu fark akmn, ya rle zerindeki (varsa)
ayar ularyla ya da akmlar rleye yardmc a
km trafolar zerinden vererek s f r l a y a b i l i r i z .
Yardmc akm trafolarnn seimini ilerde gre
ceiz.
5. G TRAFOSU BALANTI GRUPLARININ
RLEYE ETKS
Buraya kadar, rle ynnden, akmlarn yalnzca
genliklerini gznne aldk. Transformatrlerin
balant gruplarndan gelen g i r i ve k akm
lar arasndaki faz kaymalar zerinde de durmak
gerekir, rnein Ynd5 balant gruplu transforma
trn g i r i ve k akmlar arasnda 5*30=150
derece faz kaymas vardr. Bu akmlar rleye ay
nen verirsek, genlikleri e i t olduu halde faz
kaymasndan tr yine bir fark akm doacaktr.
Rleye gelen akmlarn genlii ayarlanm ve 5 A
olsun; g i r i ve k t a 150 derece faz kaymas
varsa rleden geecek fark akm,

! = 5[0_= 5

Diferansiyel Koruma Blgesinin Dnda

ve Yldz Tarafta Faz
Toprak Ksa Devresi

Sistemin durumu ve belirleyici deerleri ekil 5'

de gsterilmitir.
Kaynak empedans Zk = 100/5000 = 0,02 j = Zk = Zk 2
Ksa devre akmlarn bulmak iin sistemin pozitif,
negatif ve sfr bileen deerleri ekil 6'da d

zenlenmitir. Hesaplamalarda 1 al ts imgesi (endisi)
pozitif, 2 negatif, 0 sfr bileenlerini gste

rr.

i

<

Ztrl Ikl b
ti
hMB

tL

ekil 6. Sistemin Pozitif, Negatif ve Sfr Bile

en Devreleri

i2 = 5JJL50 = 5(0,866 + 0,5 j)

i R = il  i 2 = 9.6521 0

A faznn pozitif, negatif ve sfr bileen akm

lar birbirine eittir.
lal

Bu fark akm da rleyi altrmaya yeter. G

trafosunun g i r i ve k akmlar arasndaki
faz farknn ana ya da yardmc akm trafolar 
zerinde giderilmesi gerekir.

546

*a 2

*ao = E k/ Z t

Ek = 1,0 birim
Z t = ZI + Z 2 + Z o
Z t = j 0,40
Elektrik Mhendislii 214

ai
a2

^o = ~j 2,5 birim

la = Io + I O 2 + lao

"j 7,5 birim

Ib = 0
Ic =
154 kV .tarafta da ayn ekilde transformatrn A
faz sargsndan
j 7,5 birim, B ve C sarglarn

dan da sfr akm akar. Ksa devre ncesinde,
transformatr zerinden bir yk ak yoksa,
j 7,5 birimlik ksa devre akm 154 kV'un A ve C,
30 kV'un ise yalnzca A fazndan akar. Bu durumda
diferansiyel rlenin C faz esinin almas,
ksa devre korunan blgenin dnda olduu halde,
kanlmazdr.
Arza ncesinde 154 kV'dan 30 kV'a 0,8 g arpan

l 50 MVA'lk bir yk aktn dnrsek, yk a

km:

ekil 7. 154/34,5 kV, 25 MVA ve Ynd5 Balant

Gruplu G Transformatrnn Diferansi

yel Korumas

Iy = (50/100)'(0,8 + j 0,6) = 0,4 + j 0,3 birim

Arza annda C fazndan akan akmlar: 30 kV'da
Ic = 0,4 + j 0,3 birim,

Transformatrn anma gcndeki akmlardan ana ve

yardmc akm trafolarnn bulunmas:
154 kV tarafta: Ip = 25000/(/5154)=93,7 A

154 kV'da

Ana akm trafosu: 100/5 A ve y l

dz bal

Ic = 0,4 + j 0,3
(
j 7,5) = 0,4 + j 7,8 birim

Bu akmlar gerekli faz kaydrmalar yaplmadan
rleye verilirse, rle C faznn alaca ak

tr. Yldz taraftaki akmlar, gerekli faz kayma

sn giderecek biimde gen bal akm trafolar
zerinden rleye verilerek bu saknca giderilebi

lir. Toprakl sistemlerde diferansiyel koruma
blgesinin dndaki faz
toprak ksa devrelerinde
rlenin yanl almasn nlemek iin, faz kay

mas olmayan g transformatrlerinde bile (YnYnO)
akmlar rleye gen bal akm trafolar zerin

den verilmelidir.
7.

K VE SARGILI T R A N S F O R M A T R L E R D E
D F E R A N S Y E L KORUMA

Aada iki ve U sargl g transformatrlerinin

diferansiyel korumasnda, akmlarn rleye nasl
verileceini rneklerle inceleyeceiz. Her iki
rnekte ana akm trafolar yldz balanm ve
her iki ya da besleme ucundan gelecek akmlarn
genlik ve faz kaymalarnn denkletirilmesi yar

dmc akm trafolar zerinden yaplmtr. Bu tr
yardmc akm trafolar, rle zerinde yeterli
genlik ayar olanaklar olmadnda kullanlr.
Daha sonra verilen ekillerde yaygn kullanlan
g transformatrlerinin faz kaymalar ana akm
trafolar zerinde giderilmitir. zerinde durul

mas gereken nokta, farkl balant biimlerine
gre faz kaymalarnn ana ya da yardmc akm tra

folar zerinden nasl giderildiidir. G trafo

su sarglarnda polariteler (x) iaretiyle gste

rilmitir. Akm primer (birincil) sargsnn (x)
iaretli ucundan girer, sekonderin (ikincil) de
(x) iaretlisinden kar. Akm trafolarnn pola

riteleri de ayn biimde gsterilmitir. Balant
grubu Yn d5 olan bir g transformatrnde, pri

mer sarglarn yldz bal ve ortak ucun toprak

land, sekonder sargnn ise gen bal ve ay

n faza ait sekonder hat akmlarnn primerdeki

lerden 5
30 = 150 derece geri olduu anlalmal

dr.
rnek 3. 154/34,5 kV, 25 MVA ve Ynd5 balant
gruplu g transformatrnn ana ve yardmc akm
trafolar zerinden diferansiyel korumas:
Elektrik Mhendislii 214

ip= (93,7/100)*5=4,69 A
Yardmc akm trafosu:4,69/(5/>^3)A
dntrme oranl ve gen bal.
34,5 kV tarafta: Is = 25000(/3'34,5)=418 A
Ana akm trafosu: 600/5 A ve yl

dz bal
is = (418/600)
5=3,49 A
Yardmc akm trafosu 3,49/5 A ve
yldz bal.
Diferansiyel rlede fark akm domamas iin r

leye gelen her faza ait ip2ve is2 akmlarnn e

it olmas gerekir (ekil 7).
154 kV'da:
Iap=93,7; Ibp=93,7|240; Ip=93,7|120
iap=4,69; ibp=4,69]240; icp=4,69|120
iap =5//3; ib pl =(5//3) [240; i c p =(5//5) 1120

p
p
ib P 2=icpl
ibp=5[90
icP2= iap
icp =51
30
34,5 kV'da:
Ias=418|
150; I b s =41L

I c8 =418]30

ia S =3,49|
150;ibs = 3,49

; iP.s=3,49 |30

ias=5|
150; ibs=5[90f; i c s =5J
30

? = ias=5|
150

ip2=J
s2 koulu her faz iin gerekletirilmitir..

Akmlarn faz kaymalar ve genliklerinin yardmc
akm trafolarnda, iki sargl g transformatr

leri iin nasl dzeltildiini grm olduk. imdi
de sargl g transformatrlerinde bu ilemin
gerekletirildiini grelim.

547

 r n e k 4. 380/154/15,8 kV; 180/180/44 MVA ve

Ynyn 0d5 balant gruplu transformatrn diferan

siyel korumas:

iap=5//3; ibp=(5//3) |240; i c p =

1120

Rleye gelen akmlar

iap2= ibp
iap =5 [
150
ibp2= icp
ibp =51 90
=

icp 5 I 30
154 kV , 150 MVA
I s =150 000/(/J
154)=562 A
I a s =562; I bs =562|240
is=(562/800)
5=3,51 A
ias = 3,5l[0; ibs=3,51|240; i cs =3,51|120
Yardmc akm trafosunu sekonder ykn primerdeki

ne oranndan bulabiliriz.
(150/180)5=4,17 A
akmn rleden kmas i

in, yardmc akm trafosu
3,51/(4,17//3)=4,21/(5//3) dntrme oranl
ve gen bal olmas gerekir.
ias=4,17//3; ibs=(4,17//3) |240;
irsi =ft,17//3)| 120
Rleden kan akmlar,
aa7 = ihsi
ia =4,171
150
ibs2=icsl "ibsl =4,17|_9pJ>
eJtil 8. 30/254/25,8 kV, 180/180/44 MVA ve
Ynyn 0 d5 Balant Gruplu G Transfor

matrnn Diferansiyel Korumas
Transformatrn anma gcndeki akmlarmdan ana
akm trafolarnn bulunmas:
380 kV'da: Ip = 180 000/(/I
380) = 273 A
Ana akm trafosu: 300/5 A yldz bal
154 kV'da: Is = 180 000/(/J* 154) = 675 A
Ana akm trafosu: 800/5 A yldz bal
15,8kV'da: It = 44 000 /(/3 15,8) = 1610 A
Ana akm trafosu: 2000/5 A yldz bal.
Transformatrn 180/180/44 MVA anma deerleri,
primer, sekonder ve tersiyer (ncl) sarglar

nn dayanabilecekleri gleri gsterir. Yoksa,
primerden 180 MVA verildiinde, sekonderden 180
MVA ve tersiyerden 44 MVA alnaca anlamna gel

mez. Primerden 180 MVA verildiinde, bu g, se

konder ve tersiyer sarglarda yklerin durumuna
gre paylalr.
Bizim trafomuzda primer 180 MVA, sekonder 150 MVA
ve tersiyer 30 MVA g dalm olsun. Buna gre
rleye gelecek akmlar bulalm ve genlik dzelt

me iin yardmc akm trafolarnn nasl seildi

ini grelim.
380 kV , 180 MVA
Ip=180 000/(/3".380)*273 A
I a p =273; I hr =273|24QQ; I c p =273| 120
ip=(273/300).5=4,55 A
iap=4,55; ibp=4,55| 240; i c p =4,55| 120
Yardmc akm trafosu: 4,55 / (5//3) dntrme
oranl ve gen bal
548

ics2=iasl
i

417L30

15,8 kV , 30 MVA
I t =30 000/(/3
15,8) = 1095 A
it=(1095/2000)'5=2,74 A
ict=2,74|
30
iflf=2,741
150; i b t =2,
Tersiyer ykn primerdekine oranndan,
(30/180)*5=0,83 A akmn rleden kmas iin,
yardmc akm trafosu
2,74/0,83 = 16,45/5 A dntrme oranl ve
yldz bal olmaldr.
iat =0,831
150; ibt =0,83L?_; iti =0,831
30
Rleden kan akmlar,

Bylece rlede i p 2 =is2 = i t2 koulu her faz iin

gereklemi olur.
Daha genel olarak, yardmc akm trafolarnn d

ntrme oranlarn aadaki ekilde de bulabili

riz.
Primerden geen g, sekonder ve tersiyerdekile

rin toplamna eittir.
/

<

Ip'/7'380=Is* 3' 154+It* 3"'15,8

(D

Ana akm trafolarnn kndaki akmlar,

ip=(Ip/300)5; Ip=60 ip
is=ds/800)'5; I s =160 i s

(2)

it=(It/2000)
5; It=400 it
Elektrik Mhendislii 214

Primere ait yardmc akm trafosunu hemen

yabiliriz. Trafonun anma gcnde rleye 5
lecektir (rlelerin alma akmlar 1 ya
amperdir) ve akm trafosu sarglar gen

sapta

A veri

da 5
olacak

180 MVA'de I p =273 A; ip=(273/60)=4,55 A

2p=5 A olmas iin akm trafosu 4,55/(5//!) d

ntrme oranl ve gen bal olmaldr.
Yardmc akm trafolarndan sekondere ait olan
gen, tersiyerinki ise yldz bal ve bunlarn
balant biimleri g trafosundan gelen faz kay

masn giderecek ekilde olacaktr.
Elimizdeki bir dier bant ise, rlenin normal
almada dengede olmas gereidir.

i2p=5 A
2s=(is/>/3)/x
=

2t it/y

(gen bal
(yldz bal)

x ve y sekonder ve tersiyerdeki yardmc akm

trafolarnn dntrme oranlardr (sarglar a

ras).
5=(is/3)/x + it/y

(3)

(1) no'lu denklemde (2)deki deerleri yerine ko

yar ve ip=4,55 A alrsak,
60
3804,55 = 160
154 is + 40015,8 it
5=(i s
/3)/l,46+(i t /3,28)

(4)

(3) ve (4) no'lu eitliklerden yardmc akm tra

folarnn dntrme oranlarn bulabiliriz.

akm trafosunun 16,45/5 A [(4,02/16,45)5=1,223]

dntrme oranl ve yldz bal olmas gerekir.
8.

AKIM TRAFOLARI

Diferansiyel rlenin doru lm yapabilmesi,

kendi yapsnn duyarl kadar, akm trafolar

nn sistemdeki akmlar rleye ne derece doru
aktardna da baldr. Tm koruma ve lme i

lemlerinde, gerek sistem koullarnn saptanma

sndan doan yanllklar ounlukla l trafo

larndan ve zellikle akm trafolarndan gelmek

tedir. Akm trafolarnn doruluk snflarna
bal dntrme oran hatalar ve giri
k a

kmlarnn faz kaymalar l hatalarnn balca

lardr.
Her iki ya da utaki akm trafolarnn farkl
deerlerde doymas ve zaman sabitelerinin farkl

l, korunan blgelerin dndaki ksa devreler

de altrma (fark) akmnn bymesine ve rle

nin yanl almasna yolaabilir. Balant i

letken uzunluklarnn eitsizlii, yalnzca bir
tarafta yardmc akm trafolarnn kullanlmas,
dier rle ve l aygtlarnn akm trafolarn
ayrca yklemesi ve farkl ana akm trafolarnn
kullanlmas (arakm arpan, dntrme oran
ve yklenme farkll) fark akmlarnn artrc
yndedir,
9.

RLE A Y A R I

Diferansiyel koruma rlelerinde, taban ayar (ba

sic setting Zg) ve alma oran ayar (pick
up
ratio setting % V) diye anlan iki tr ayar ola

na vardr.

x=l,46=4,21/(5//3)A
y=3,28=16,45/5 A
ok daha kolay ve pratik bir yntemde, nce pri

merdeki yardmc akm trafosunu primerin anma
gcnde rleye 5 A verilecek ekilde (yukarda
yaptmz gibi) buluruz. Daha sonra sekonder an

ma gcnde, tersiyer sfr ykte alnarak sekon

derin yardmc akm trafosu bulunur, tersiyer i

in de ayn yntem uygulanr.
1. 380 kV'da 180 MVA
Ip=273 A; ip=<273/60) =4,55
Rleye 5 A vermek iin yardmc akm trafosu
4,55 / (5//3)A dntrme oranl ve gen ba

ldr.
2. 380 kV ve 154 kV'da 180 MVA, 15,8 kV bota
Bu durumda rlenin dengelenmesi gerekir.
Is=675 A; is=675/160 4,21 A; 180 MVA'de 380 kV
dan rleye gelen akm 5 A'dir, dengeleme iin
154 kV'dan da 5 A kmas gerekir.Bunun iin de
yardmc akm trafosu 4,21/(5//5)A dntrme o

ranl ve gen olmaldr.

ekil 9. Diferansiyel Rle alma Erisi

in: Rlenin anma akm
it: Tutucu akm
i: altrc akm
g : Taban ayar
v : alma oran

3. 380 kV ve 15,8 kV'da 44 MVA, 154 kV bota

Bu gte primer ve tersiyerdeki akmlar
Ip=44 000/(/3380) = 66,9 A; ip=66,8/60=1,113 A;
i2p=(l.113/4,55)
5=l,223 A
it=1610 A; it=1610/400=4,02 A
Rlenin dengelenebilmesi iin tersiyer taraftan
1,225 A akmn kmas, bunun iin de, yardmc
Elektrik Mhendislii 214

Daha nce de belirttiimiz gibi diferansiyel r

lenin l esine iki tr akm verilirj biri a

ltrc, dieri tutucu yn ve grevdedir. a

lma oran, rlenin altrma akmnn (fark a

km) tutucu akmna orandr. Bu akmlar rlenin
anma akmna gre tanmlanr (bizde 5 A ) .
Diferansiyel rlenin alma erisi genel olarak

549

 blgeden oluur (ekil 9 ) .

1. Rlenin tutucu akmdan bamsz alt bl

ge: Bu blgede rle arakm ilkesiyle alr
ve rlenin almas taban ayaryla belirlenir.
Bu ayar zellikle g transformatrnn mknats

lama akmna gre yaplr. Rlenin almasnda
tutucu akmn etkisi yoktur.
2. Tutuculuu ayarlanabilen blge: Rlenin al

mas taban ve alma oran ayarlaryla belirle

nir.
3. Sabit tutucu deerli blge: Rlenin taban aya

r, transformatr mknatslama akmnn en byk
deerine gre seilir. Kademe deitiricili trans

formatrlerde akm edeerleme yalnz bir kademe

g,

KAYNAKLAR
1. "Differential Protection of Transformers and
Generators", Brown Boveri, Re1ays and Protec

tion Schemes, CH
ES 33
10E
2. Power System Protection, cilt 2, The Electiri

city Council.ed., 1969 London
3. Applied Protective Relaying, Westinghouse,
Electric Corporation Relay Instrument Division,
Nevark, New Jersey 1964

4 JL W 

T?"

t 1

"'

utn

atin
A

NVN

S*

>>
^  3

550

iin yapldndan, dier kademelerde fark akm

nn rleyi altrmas, alma orannn artrl

masyla nlenebilir.

A T A

L.

A,

EleictriA Mhendislii 214

J.
k

Y ndTI

Ut p

A A
U t .

"^ 1
(

"

T *

s*' 1

a i

*"

^ ET
A

ak*

'i

Hjc
1

^,

^ <

Elektrik Mhendislii 214

551