Phn tch v thit k

H thng thng tin vi UML

Thi lng: 45 tit LT + 30 tit TH

Ging vin: TS. Dng Kiu Hoa Tn Tht Ho An
Email: antth@citd.edu.vn

Chng 1: TNG QUAN V PHN TCH THIT K H THNG

1- DN NHP:
1.1- Tnh trc quan:
Chng ta c th thy rng: "Mt s tp hp d liu phc tp nht nh khi c trnh by
bng th s truyn ti n ngi c nhiu thng tin hn so vi cc d liu th". Vi
phn mm cng vy, khi ngnh Cng nghip ca chng ta ngy cng pht trin, cc h
thng s tr nn phc tp hn. Kh nng nm bt v kim sot s phc tp ca chng
ta i km vi kh nng trnh by h thng mt cch ton din - mt s trnh by vt ra
ngoi gii hn ca nhng dng lnh th. S thnh cng trn th trng ca nhng ngn
ng nh Visual Basic v phn giao din trc quan ca C++, Java cho thy s trnh by
trc quan mang tnh ct yu i vi qu trnh pht trin cc h thng phc tp.
1.2- M hnh tru tng:
Trc y, c mt thi gian di, ngnh cng nghip chng ta phi ni ti mt "Cuc
khng hong phn mm". Cc cuc tranh lun u da trn thc t l chng nhng nhiu
n phn mm khng th sn sinh ra nhng h thng tho mn i hi v nhu cu ca
khch hng, m cn vt qu ngn sch v thi hn. Cc cng ngh mi nh lp trnh
hng i tng, lp trnh trc quan cng nh cc mi trng pht trin tin tin c gip
chng ta nng cao nng sut lao ng, nhng trong nhiu trng hp, chng ch hng
ti tng thp nht ca vic pht trin phn mm: phn vit lnh (coding). Mt trong
nhng vn chnh ca ngnh pht trin phn mm thi nay l c nhiu n bt tay vo
lp trnh qu sm v tp trung qu nhiu vo vic vit code. L do mt phn l do ban
qun tr thiu hiu bit v quy trnh pht trin phn mm v h ny lo u khi thy i
qun lp trnh ca h khng vit code. V bn thn cc lp trnh vin cng cm thy an
tm hn khi h ngi vit code - vn l tc v m h quen thuc! hn l khi xy dng
cc m hnh tru tng cho h thng m h phi to nn.
1.3- M hnh ha trc quan:
M hnh ho trc quan l mt phng thc t duy v vn s dng cc m hnh c
t chc xoay quanh cc khi nim i thc. M hnh gip chng ta hiu vn , giao tip
vi mi ngi c lin quan n d n (khch hng, chuyn gia lnh vc thuc n, nh
phn tch, nh thit k, ). M hnh rt hu dng trong vic m hnh ho doanh nghip,
son tho ti liu, thit k chng trnh cng nh ngn hng d liu. M hnh gip hiu
cc i hi ca h thng tt hn, to cc thit k r rng hn v xy dng nn cc h
thng d bo tr hn.
M hnh l kt qu ca s tru tng ha nhm miu t cc thnh phn ct yu ca mt
vn hay mt cu trc phc tp qua vic lc bt cc chi tit khng quan trng v lm

cho vn tr thnh d hiu hn. Tru tng ha l mt nng lc cn bn ca con ngi,

cho php chng ta gii quyt cc vn phc tp. Cc k s, ngh s v th th cng
xy dng m hnh t hng ngn nm nay th nghim thit k trc khi thc hin. Pht
trin phn mm cng khng l ngoi l. xy dng cc h thng phc tp, nh pht
trin phi tru tng ha nhiu hng nhn khc nhau ca h thng, s dng k hiu
chnh xc xy dng m hnh, kim tra xem m hnh c tha mn cc i hi ca h
thng, v dn dn b sung thm chi tit chuyn cc m hnh thnh thc hin.
Chng ta xy dng m hnh cho cc h thng phc tp bi chng ta khng th hiu thu
o nhng h thng nh th trong trng thi ton vn ca chng. Kh nng thu hiu v
nm bt tnh phc tp ca con ngi l c hn. iu ny ta c th thy r trong v d ca
ngnh xy dng. Nu bn mun to mt tp lu gc vn, bn c th bt tay vo xy
ngay. Nu bn xy mt ngi nh, c l bn s cn ti bn v, nhng nu bn mun xy
mt to nh chc tri th chc chn bn khng th khng cn bn v. Th gii phn mm
ca chng ta cng th. Ch tp trung vo cc dng code hay thm ch c phn tch Forms
trong Visual Basic chng cung cp mt ci nhn ton cc v vic pht trin n. Xy
dng m hnh cho php nh thit k tp trung vo bc tranh ln v s tng tc gia cc
thnh phn trong n, trnh b sa ly vo nhng chi tit ring bit ca tng thnh phn.
Mt mi trng kinh doanh mang tnh cnh tranh gay gt v lun lun thay i dn n
tnh phc tp ngy cng tng cao, v tnh phc tp ny t ra nhng thch thc c trng
cho cc nh pht trin h thng. M hnh gip chng ta t chc, trnh by trc quan, thu
hiu v to nn cc h thng phc tp. Chng gip chng ta p ng cc thch thc ca
vic pht trin phn mm, hm nay cng nh ngy mai.

2- M T CHU TRNH PHT TRIN PHN MM:

2.1- Software Development mt bi ton phc tp:
Kinh nghim ca nhiu nh thit k v pht trin cho thy pht trin phn mm l mt bi
ton phc tp. Xin nu mt s cc l do thng c k n:
- Nhng ngi pht trin phn mm rt kh hiu cho ng nhng g ngi dng
cn
- Yu cu ca ngi dng thng thay i trong thi gian pht trin.
- Yu cu thng c miu t bng vn bn, di dng, kh hiu, nhiu khi thm
ch mu thun.
- i qun pht trin phn mm, vn l ngi "ngoi cuc", rt kh nhn thc
thu o cc mi quan h tim n v phc tp cn c th hin chnh xc trong cc ng
dng ln.

- Kh nng nm bt cc d liu phc tp ca con ngi (ti cng mt thi im)

l c hn.
- Kh nh lng chnh xc hiu sut ca thnh phm v tha mn chnh xc s
mong ch t pha ngi dng.
- Chn la phn cng v phn mm thch hp cho gii php l mt trong nhng
thch thc ln i vi Designer.
Phn mm ngoi ra cn c kh nng thch ng v m rng. Phn mm c thit
k tt l phn mm ng vng trc nhng bin i trong mi trng, d t pha cng
ng ngi dng hay t pha cng ngh. V d phn mm c pht trin cho mt nh
bng cn c kh nng ti s dng cho mt nh bng khc vi rt t sa i hoc hon ton
khng cn sa i. Phn mm tho mn cc yu cu c coi l phn mm c kh
nng thch ng.
Mt phn mm c kh nng m rng l phn mm c thit k sao cho d pht trin
theo yu cu ca ngi dng m khng cn sa cha nhiu.
Chnh v vy, mt s cc khim khuyt thng gp trong pht trin phn mm l:
- Hiu khng ng nhng g ngi dng cn
- Khng th thch ng cho ph hp vi nhng thay i v yu cu i vi h
thng
- Cc Module khng khp vi nhau
- Phn mm kh bo tr v nng cp, m rng
- Pht hin tr cc l hng ca d n
- Cht lng phn mm km
- Hiu nng ca phn mm thp
- Cc thnh vin trong nhm khng bit c ai thay i ci g, khi no, u,
ti sao phi thay i.
2.2- Chu Trnh Pht Trin Phn Mm (Software Development Life Cycle):
V pht trin phn mm l mt bi ton kh, nn c l trc ht ta cn im qua mt s
cc cng vic cn bn ca qu trnh ny. Thng ngi ta hay tp hp chng theo tin
trnh thi gian mt cch tng i, xoay quanh chu trnh ca mt phn mm, dn ti kt
qa khi nim Chu Trnh Pht Trin Phn Mm (Software Development Life Cycle SDLC) nh sau:

Chu Trnh Pht Trin Phn Mm l mt chui cc hot ng ca nh phn tch (Analyst),
nh thit k (Designer), ngi pht trin (Developer) v ngi dng (User) pht trin
v thc hin mt h thng thng tin. Nhng hot ng ny c thc hin trong nhiu
giai an khc nhau.
Nh phn tch (Analyst): l ngi nghin cu yu cu ca khch hng/ngi dng
nh ngha mt phm vi bi ton, nhn dng nhu cu ca mt t chc, xc nh xem nhn
lc, phng php v cng ngh my tnh c th lm sao ci thin mt cch tt nht
cng tc ca t chc ny.
Nh thit k (Designer): thit k h thng theo hng cu trc ca database, screens,
forms v reports quyt nh cc yu cu v phn cng v phn mm cho h thng cn
c pht trin.
Chuyn gia lnh vc (Domain Experts): l nhng ngi hiu thc cht vn cng tt
c nhng s phc tp ca h thng cn tin hc ho. H khng nht thit phi l nh lp
trnh, nhng h c th gip nh lp trnh hiu yu cu t ra i vi h thng cn pht
trin. Qu trnh pht trin phn mm s c rt nhiu thun li nu i ng lm phn mm
c c s tr gip ca h.
Lp trnh vin (Programmer): l nhng ngi da trn cc phn tch v thit k vit
chng trnh (coding) cho h thng bng ngn ng lp trnh c thng nht.
Ngi dng (User): l i tng phc v ca h thng cn c pht trin.
cho r hn, xin ly v d v mt vn n gin sau:
Ngi bnh thng chng ta khi nhn mt chic xe t thng s c mt bc tranh t
bn ngoi nh sau:
Vn

Hnh 1.1: Nhn vn t ca ngi bnh thng

Chuyn gia lnh vc s gip nh phn tch "trnh by li" vn nh sau:

Hnh 1.2: Nhn vn t ca chuyn gia phn tch

Chnh v s tr gip ca chuyn gia lnh vc c th ng vai tr rt quan trng nn trong
nhng giai on u ca qu trnh pht trin phn mm, kt qu phn tch nn c th
hin sao cho d hiu i vi cc chuyn gia lnh vc. y cng l mt trong rt nhiu l
do khin cho phng php hng i tng c nhiu ngi hng ng.
2.3- Cc giai on ca Chu Trnh Pht Trin Phn Mm:
Chu trnh ca mt phn mm c th c chia thnh cc giai on nh sau:
- Nghin cu s b (Preliminary Investigation hay cn gi l Feasibility Study)
- Phn tch yu cu (Analysis)
- Thit k h thng (Design of the System)
- Xy dng phn mm (Software Construction)
- Th nghim h thng (System Testing)
- Thc hin, trin khai (System Implementation)
- Bo tr, nng cp (System Maintenance)
a) Nghin cu s b:
Cu hi quan trng nht khi pht trin mt h thng hon ton khng phi cu hi mang
tnh phng php lun. M cng chng phi cu hi v k thut. N l mt cu hi
dng nh c v n gin, nhng tht ra c bit kh tr li: y c ng l mt h
thng thc hin khng? ng bun l chnh cu hi ny trong thc t thng chng
h c t ra v li cng khng c tr li. Mc d vic lm ln v phng php hay
quyt nh sai lm v k thut cng c th dn ti tht bi, nhng thng th d n c th
c cu vn nu c y ti nguyn cng s c gng qun mnh ca cc nhn vin ti

gii. Nhng s chng mt ai v mt iu g cu vn cho mt h thng phn mm hon

ton chng c cn ti hoc c gng t ng ha mt quy trnh lm lc.
Trc khi bt tay vo mt d n, bn phi c mt tng cho n. tng ny i song
song vi vic nm bt cc yu cu v xut hin trong giai on khi u. N hon tt mt
pht biu: "H thng m chng ta mong mun s lm c nhng vic nh sau ....".
Trong sut giai on ny, chng ta to nn mt bc tranh v tng , rt nhiu gi
thuyt s c cng nhn hay loi b. Cc hot ng trong thi gian ny thng bao gm
thu thp cc tng, nhn bit ri ro, nhn bit cc giao din bn ngoi, nhn bit cc
cc chc nng chnh m h thng cn cung cp, v c th to mt vi nguyn mu dng
minh chng cc khi nim ca h thng. tng c th n t nhiu ngun khc
nhau: khch hng, chuyn gia lnh vc, cc nh pht trin khc, chuyn gia v k ngh,
cc bn nghin cu tnh kh thi cng nh vic xem xt cc h thng khc ang tn ti.
Mt kha cnh cn nhc ti l code vit trong thi k ny thng s b "b i, bi chng
c vit nhm mc ch thm tra hay tr gip cc gi thuyt khc nhau, ch cha phi
th code c vit theo kt qu phn tch v thit k thu o.
Trong giai an nghin cu s b, nhm pht trin h thng cn xem xt cc yu cu ca
doanh nghip (cn dng h thng), nhng ngun ti nguyn c th s dng, cng ngh
cng nh cng ng ngi dng cng cc tng ca h i vi h thng mi. C th
thc hin tho lun, nghin cu, xem xt kha cnh thng mi, phn tch kh nng lil, phn tch cc trng hp s dng v to cc nguyn mu xy dng nn mt khi
nim cho h thng ch cng vi cc mc ch, quyn u tin v phm vi ca n.
Thng trong giai on ny ngi ta cng tin hnh to mt phin bn th ca lch trnh
v k hoch s dng ti nguyn.
Mt giai on nghin cu s b thch ng s lp nn tp hp cc yu cu (d mc
khi qut cao) i vi mt h thng kh thi v c mong mun, k c v phng din
k thut ln x hi. Mt giai on nghin cu s b khng c thc hin tho ng s
dn ti cc h thng khng c mong mun, t tin, bt kh thi v c nh ngha
lm lc nhng h thng thng chng c hon tt hay s dng.
Kt qu ca giai on nghin cu s b l Bo Co Kt Qu Nghin Cu Tnh Kh Thi.
Khi h thng tng lai c chp nhn da trn bn bo co ny cng l lc giai on
Phn tch bt u.
b) Phn tch yu cu
Sau khi xem xt v tnh kh thi ca h thng cng nh to lp mt bc tranh s b ca
d n, chng ta bc sang giai on thng c coi l quan trng nht trong cc cng
vic lp trnh: hiu h thng cn xy dng. Ngi thc hin cng vic ny l nh phn
tch.
Qu trnh phn tch nhn chung l h qu ca vic tr li cu hi "H thng cn phi lm
g?". Qu trnh phn tch bao gm vic nghin cu chi tit h thng doanh nghip hin

thi, tm cho ra nguyn l hot ng ca n v nhng v tr c th c nng cao, ci

thin. Bn cnh l vic nghin cu xem xt cc chc nng m h thng cn cung cp
v cc mi quan h ca chng, bn trong cng nh vi pha ngoi h thng. Trong ton
b giai on ny, nh phn tch v ngi dng cn cng tc mt thit vi nhau xc
nh cc yu cu i vi h thng, tc l cc tnh nng mi cn phi c a vo h
thng.
Nhng mc tiu c th ca giai on phn tch l:
- Xc nh h thng cn phi lm g.
- Nghin cu thu o tt c cc chc nng cn cung cp v nhng yu t lin
quan
- Xy dng mt m hnh nu bt bn cht vn t mt hng nhn c thc
(trong i sng thc).
- Trao nh ngha vn cho chuyn gia lnh vc nhn s nh gi, gp .
- Kt qu ca giai on phn tch l bn c T Yu Cu (Requirements
Specifications).
c) Thit k h thng
Sau giai on phn tch, khi cc yu cu c th i vi h thng c xc nh, giai
on tip theo l thit k cho cc yu cu mi. Cng tc thit k xoay quanh cu hi
chnh: H thng lm cch no tha mn cc yu cu c nu trong c T Yu
Cu?
Mt s cc cng vic thng c thc hin trong giai on thit k:
- Nhn bit form nhp liu ty theo cc thnh phn d liu cn nhp.
- Nhn bit reports v nhng output m h thng mi phi sn sinh
- Thit k forms (v trn giy hay my tnh, s dng cng c thit k)
- Nhn bit cc thnh phn d liu v bng to database
- c tnh cc th tc gii thch qu trnh x l t input n output.
Kt qu giai on thit k l c T Thit K (Design Specifications). Bn c T Thit
K Chi Tit s c chuyn sang cho cc lp trnh vin thc hin giai on xy dng
phn mm.
d) Xy dng phn mm

y l giai on vit lnh (code) thc s, to h thng. Tng ngi vit code thc hin
nhng yu cu c nh thit k nh sn. Cng chnh ngi vit code chu trch
nhim vit ti liu lin quan n chng trnh, gii thch th tc (procedure) m anh ta
to nn c vit nh th no v l do cho vic ny.
m bo chng trnh c vit nn phi tho mn mi yu cu c ghi trc trong
bn c T Thit K Chi Tit, ngi vit code cng ng thi phi tin hnh th nghim
phn chng trnh ca mnh. Phn th nghim trong giai on ny c th c chia thnh
hai bc chnh:
Th nghim n v:
Ngi vit code chy th cc phn chng trnh ca mnh vi d liu gi (test/dummy
data). Vic ny c thc hin theo mt k hoch th, cng do chnh ngi vit code
son ra. Mc ch chnh trong giai on th ny l xem chng trnh c cho ra nhng kt
qu mong i. Giai on th nghim n v nhiu khi c gi l "Th hp trng"
(White Box Testing)
Th nghim n v c lp:
Cng vic ny do mt thnh vin khc trong nhm m trch. Cn chn ngi khng c
lin quan trc tip n vic vit code ca n v chng trnh cn th nghim m bo
tnh c lp. Cng vic th t ny cng c thc hin da trn k hoch th do
ngi vit code son nn.
e) Th nghim h thng
Sau khi cc th tc c th nghim ring, cn phi th nghim ton b h thng. Mi
th tc c tch hp v chy th, kim tra xem mi chi tit ghi trong c T Yu Cu v
nhng mong ch ca ngi dng c c tho mn. D liu th cn c chn lc c
bit, kt qu cn c phn tch pht hin mi lch lc so vi mong ch.
f) Thc hin, trin khai
Trong giai on ny, h thng va pht trin s c trin khai sao cho pha ngi dng.
Trc khi ngi dng tht s bt tay vo s dng h thng, nhm cc nh pht trin
cn to cc file d liu cn thit cng nh hun luyn cho ngi dng, m bo h
thng c s dng hu hiu nht.
g) Bo tr, nng cp
Ty theo cc bin i trong mi trng s dng, h thng c th tr nn li thi hay cn
phi c sa i nng cp s dng c hiu qu. Hot ng bo tr h thng c th rt
khc bit ty theo mc sa i v nng cp cn thit.

S tng qut cc giai on ca Chu Trnh Pht Trin Phn Mm:

Hnh 1.3: S tng qut cc giai on ca Chu Trnh Pht Trin Phn Mm

3- PHNG PHP HNG CHC NNG V PHNG PHP

HNG I TNG:
3.1- Phng php hng chc nng:
y l li tip cn truyn thng ca ngnh Cng ngh phn mm. Theo li tip cn ny,
chng ta quan tm ch yu ti nhng thng tin m h thng s gi gn. Chng ta hi
ngi dng xem h s cn nhng thng tin no, ri chng ta thit k ngn hng d liu
cha nhng thng tin , cung cp Forms nhp thng tin v in bo co trnh by
cc thng tin. Ni mt cch khc, chng ta tp trung vo thng tin v khng my
n nhng g c th xy ra vi nhng h thng v cch hot ng (ng x) ca h
thng l ra sao. y l li tim cn xoay quanh d liu v c p dng to nn
hng ngn h thng trong sut nhiu nm tri.
Li tip cn xoay quanh d liu l phng php tt cho vic thit k ngn hng d liu v
nm bt thng tin, nhng nu p dng cho vic thit k ng dng li c th khin pht
sinh nhiu kh khn. Mt trong nhng thch thc ln l yu cu i vi cc h thng
thng xuyn thay i. Mt h thng xoay quanh d liu c th d dng x l vic thay

i ngn hng d liu, nhng li kh thc thi nhng thay i trong nguyn tc nghip v
hay cch hot ng ca h thng.
Phng php hng i tng c pht trin tr li cho vn . Vi li tip
cn hng i tng, chng ta tp trung vo c hai mt ca vn : thng tin v cch
hot ng.
3.2- Phng php hng i tng:
Hng i tng l thut ng thng dng hin thi ca ngnh cng nghip phn mm.
Cc cng ty ang nhanh chng tm cch p dng v tch hp cng ngh mi ny vo cc
ng dng ca h. Tht s l a phn cc ng dng hin thi u mang tnh hng i
tng. Nhng hng i tng c ngha l g?
Li tip cn hng i tng l mt li t duy v vn theo li nh x cc thnh phn
trong bi ton vo cc i tng ngoi i thc. Vi li tip cn ny, chng ta chia ng
dng thnh cc thnh phn nh, gi l cc i tng, chng tng i c lp vi nhau.
Sau ta c th xy dng ng dng bng cch chp cc i tng li vi nhau. Hy
ngh n tr chi xy lu i bng cc mu g. Bc u tin l to hay mua mt vi loi
mu g cn bn, t to nn cc khi xy dng cn bn ca mnh. Mt khi c cc
khi xy dng , bn c th chp rp chng li vi nhau to lu i. Tng t nh
vy mt khi xy dng mt s i tng cn bn trong th gii my tnh, bn c th
chp chng li vi nhau to ng dng ca mnh.
Xin ly mt v d n gin: vn rt tin mt ti nh bng. Cc mu g thnh phn
y s l nh x ca cc i tng ngoi i thc nh ti khon, nhn vin, khch hng,
V ng dng s c s c nhn din cng nh gii p xoay quanh cc i tng
.

4- U IM CA M HNH HNG I TNG:

4.1- Tnh ti s dng (Reusable)
Phng php phn tch v thit k hng i tng thc hin theo cc thut ng v khi
nim ca phm vi lnh vc ng dng (tc l ca doanh nghip hay n v m h thng
tng lai cn phc v), nn n to s tip cn tng ng gia h thng v vn thc
ngoi i. Trong v d bn xe t, mi giai on phn tch thit k v thc hin u xoay
quanh cc khi nim nh khch hng, nhn vin bn hng, xe t, V qu trnh pht
trin phn mm ng thi l qu trnh cng tc ca khch hng/ngi dng, nh phn
tch, nh thit k, nh pht trin, chuyn gia lnh vc, chuyn gia k thut, ... nn li tip
cn ny khin cho vic giao tip gia h vi nhau c d dng hn.
Mt trong nhng u im quan trng bc nht ca phng php phn tch v thit k
hng i tng l tnh ti s dng: bn c th to cc thnh phn (i tng) mt ln v
dng chng nhiu ln sau . Ging nh vic bn c th ti s dng cc khi xy dng
(hay bn sao ca n ) trong mt to lu i, mt ngi nh , mt con tu v tr, bn cng

c th ti s dng cc thnh phn (i tng) cn bn trong cc thit k hng i tng

cng nh code ca mt h thng k ton, h thng kim k, hoc mt h thng t hng.
V cc i tng c th nghim k cng trong ln dng trc , nn kh nng ti
s dng i tng c tc dng gim thiu li v cc kh khn trong vic bo tr, gip
tng tc thit k v pht trin phn mm.
Phng php hng i tng gip chng ta x l cc vn phc tp trong pht trin
phn mm v to ra cc th h phn mm c kh nng thch ng v bn chc.
4.2- Cc giai on ca chu trnh pht trin phn mm vi m hnh hng i
tng:
Phn tch hng i tng (Object Oriented Analysis - OOA):
L giai an pht trin mt m hnh chnh xc v sc tch ca vn , c thnh phn l
cc i tng v khi nim i thc, d hiu i vi ngi s dng.
Trong giai on OOA, vn c trnh by bng cc thut ng tng ng vi cc i
tng c thc. Thm vo , h thng cn phi c nh ngha sao cho ngi khng
chuyn Tin hc c th d dng hiu c.
Da trn mt vn c sn, nh phn tch cn nh x cc i tng hay thc th c thc
nh khch hng, t, ngi bn hng, vo thit k to ra c bn thit k gn cn
vi tnh hung thc. M hnh thit k s cha cc thc th trong mt vn c thc v
gi nguyn cc mu hnh v cu trc, quan h cng nh hnh vi ca chng. Ni mt cch
khc, s dng phng php hng i tng chng ta c th m hnh ha cc thc th
thuc mt vn c thc m vn gi c cu trc, quan h cng nh hnh vi ca chng.
i vi v d mt phng bn t, giai on OOA s nhn bit c cc thc th nh:
- Khch hng
- Ngi bn hng
- Phiu t hng
- Phiu (ho n) thanh ton
- Xe t
Tng tc v quan h gia cc i tng trn l:
- Ngi bn hng dn khch hng tham quan phng trng by xe.
- Khch hng chn mt chic xe

- Khch hng vit phiu t xe

- Khch hng tr tin xe
- Xe t c giao n cho khch hng
i vi v d nh bng l, giai on OOA s nhn bit c cc thc th nh:
- Loi ti khon: ATM (rt tin t ng), Savings (tit kim), Current (bnh
thng), Fixed (u t), ...
- Khch hng
- Nhn vin
- Phng my tnh.
Tng tc v quan h gia cc i tng trn:
- Mt khch hng mi m mt ti khon tit kim
- Chuyn tin t ti khon tit kim sang ti khon u t
- Chuyn tin t ti khon tit kim sang ti khon ATM
Xin ch l y, nh ni, ta ch n c hai kha cnh: thng tin v cch hot ng
ca h thng (tc l nhng g c th xy ra vi nhng thng tin ).
Li phn tch bng kiu nh x "i thc vo my tnh nh th tht s l u im ln
ca phng php hng i tng.
Thit k hng i tng (Object Oriented Design - OOD):
L giai on t chc chng trnh thnh cc tp hp i tng cng tc, mi i tng
trong l thc th ca mt lp. Cc lp l thnh vin ca mt cy cu trc vi mi quan
h tha k.
Mc ch ca giai on OOD l to thit k da trn kt qu ca giai on OOA, da trn
nhng quy nh phi chc nng, nhng yu cu v mi trng, nhng yu cu v kh nng
thc thi, .... OOD tp trung vo vic ci thin kt qu ca OOA, ti u ha gii php
c cung cp trong khi vn m bo tho mn tt c cc yu cu c xc lp.
Trong giai on OOD, nh thit k nh ngha cc chc nng, th tc (operations), thuc
tnh (attributes) cng nh mi quan h ca mt hay nhiu lp (class) v quyt nh chng
cn phi c iu chnh sao cho ph hp vi mi trng pht trin. y cng l giai
on thit k ngn hng d liu v p dng cc k thut tiu chun ha.

V cui giai on OOD, nh thit k a ra mt lot cc biu (diagram) khc nhau.

Cc biu ny c th c chia thnh hai nhm chnh l Tnh v ng. Cc biu tnh
biu th cc lp v i tng, trong khi biu ng biu th tng tc gia cc lp v
phng thc hot ng chnh xc ca chng. Cc lp sau ny c th c nhm thnh
cc gi (Packages) tc l cc n v thnh phn nh hn ca ng dng.
Lp trnh hng i tng (Object Oriented Programming - OOP):
Giai on xy dng phn mm c th c thc hin s dng k thut lp trnh
hng i tng. l phng thc thc hin thit k hng i tng qua vic s dng
mt ngn ng lp trnh c h tr cc tnh nng hng i tng. Mt vi ngn ng
hng i tng thng c nhc ti l C++ v Java. Kt qu chung cuc ca giai on
ny l mt lot cc code chy c, n ch c a vo s dng sau khi tri qua
nhiu vng quay ca nhiu bc th nghim khc nhau.

PHN CU HI
Hi: Mt s tp hp d liu phc tp nht nh khi c trnh by bng th s truyn
ti n ngi c nhiu thng tin hn so vi cc d liu th?
p: ng
Hi: M hnh gip chng ta t chc, trnh by trc quan, thu hiu v to nn cc h
thng phc tp.
p: ng
Hi: u im ln nht ca m hnh hng i tng l tnh ti s dng (Reusable)?
p: ng.

Chng 2: NGN NG M HNH HO THNG NHT L G

1- GII THIU UML:

1.1- M hnh ha h thng phn mm:
Nh trnh by phn trc, mc tiu ca giai on phn tch h thng l sn xut ra
mt m hnh tng th ca h thng cn xy dng. M hnh ny cn phi c trnh by
theo hng nhn (View) ca khch hng hay ngi s dng v lm sao h hiu c.
M hnh ny cng c th c s dng xc nh cc yu cu ca ngi dng i vi
h thng v qua gip chng ta nh gi tnh kh thi ca d n.
Tm quan trng ca m hnh c lnh hi mt cch thu o trong hu nh tt c cc
ngnh khoa hc k thut t nhiu th k nay. Bt k u, khi mun xy dng mt vt
th no , u tin ngi ta to nn cc bn v quyt nh c ngoi hnh ln
phng thc hot ng ca n. Chng hn cc bn v k thut thng gp l mt dng
m hnh quen thuc. M hnh nhn chung l mt cch m t ca mt vt th no . Vt
c th tn ti trong mt s giai on nht nh, d l giai on thit k hay giai
on xy dng hoc ch l mt k hoch. Nh thit k cn phi to ra cc m hnh m t
tt c cc kha cnh khc nhau ca sn phm. Ngoi ra, mt m hnh c th c chia
thnh nhiu hng nhn, mi hng nhn trong s chng s m t mt kha cnh ring
bit ca sn phm hay h thng cn c xy dng. Mt m hnh cng c th c xy
dng trong nhiu giai on v mi giai on, m hnh s c b sung thm mt s chi
tit nht nh.
M hnh thng c m t trong ngn ng trc quan, iu c ngha l a phn cc
thng tin c th hin bng cc k hiu ha v cc kt ni gia chng, ch khi cn
thit mt s thng tin mi c biu din dng vn bn; Theo ng nh cu ngn ng
"Mt bc tranh ni nhiu hn c ngn t". To m hnh cho cc h thng phn mm
trc khi thc s xy dng nn chng, tr thnh mt chun mc trong vic pht trin
phn mm v c chp nhn trong cng ng lm phn mm ging nh trong bt k
mt ngnh khoa hc k thut no khc. Vic biu din m hnh phi tho mn cc yu t
sau:
- Chnh xc (accurate): M t ng h thng cn xy dng.
- ng nht (consistent): Cc view khc nhau khng c mu thun vi nhau.
- C th hiu c (understandable): Cho nhng ngi xy dng ln s dng
- D thay i (changeable)
- D dng lin lc vi cc m hnh khc.

C th ni thm rng m hnh l mt s n gin ho hin thc. M hnh c xy dng

nn chng ta d dng hiu v hiu tt hn h thng cn xy dng. To m hnh s gip
cho chng ta hiu thu o mt h thng phc tp trong s ton th ca n.
Ni tm li, m hnh ha mt h thng nhm mc ch:
- Hnh dung mt h thng theo thc t hay theo mong mun ca chng ta .
- Ch r cu trc hoc ng x ca h thng.
- To mt khun mu hng dn nh pht trin trong sut qu trnh xy dng h
thng.
- Ghi li cc quyt nh ca nh pht trin s dng sau ny.
1.2- Trc khi UML ra i:
u nhng nm 1980, ngnh cng ngh phn mm ch c duy nht mt ngn ng hng
i tng l Simula. Sang na sau ca thp k 1980, cc ngn ng hng i tng nh
Smalltalk v C++ xut hin. Cng vi chng, ny sinh nhu cu m hnh ho cc h thng
phn mm theo hng i tng. V mt vi trong s nhng ngn ng m hnh ho xut
hin nhng nm u thp k 90 c nhiu ngi dng l:
- Grady Boochs Booch Modeling Methodology
- James Rambaughs Object Modeling Technique OMT
- Ivar Jacobsons OOSE Methodology
- Hewlett- Packards Fusion
- Coad and Yordons OOA and OOD
Mi phng php lun v ngn ng trn u c h thng k hiu ring, phng php x
l ring v cng c h tr ring, khin ny ra cuc tranh lun phng php no l tt
nht. y l cuc tranh lun kh c cu tr li, bi tt c cc phng php trn u c
nhng im mnh v im yu ring. V th, cc nh pht trin phn mm nhiu kinh
nghim thng s dng phi hp cc im mnh ca mi phng php cho ng dng ca
mnh. Trong thc t, s khc bit gia cc phng php hu nh khng ng k v
theo cng tin trnh thi gian, tt c nhng phng php trn tim cn li v b sung
ln cho nhau. Chnh hin thc ny c nhng ngi tin phong trong lnh vc m
hnh ho hng i tng nhn ra v h quyt nh ngi li cng nhau tch hp nhng
im mnh ca mi phng php v a ra mt m hnh thng nht cho lnh vc cng
ngh phn mm.
1.3- S ra i ca UML:

Trong bi cnh trn, ngi ta nhn thy cn thit phi cung cp mt phng php tim
cn c chun ho v thng nht cho vic m hnh ho hng i tng. Yu cu c th
l a ra mt tp hp chun ho cc k hiu (Notation) v cc biu (Diagram) nm
bt cc quyt nh v mt thit k mt cch r rng, rnh mch. c ba cng trnh tin
phong nhm ti mc tiu , chng c thc hin di s lnh o ca James
Rumbaugh, Grady Booch v Ivar Jacobson. Chnh nhng c gng ny dn n kt qu l
xy dng c mt Ngn Ng M Hnh Ho Thng Nht (Unifield Modeling Language
UML).
UML l mt ngn ng m hnh ho thng nht c phn chnh bao gm nhng k hiu
hnh hc, c cc phng php hng i tng s dng th hin v miu t cc
thit k ca mt h thng. N l mt ngn ng c t, trc quan ho, xy dng v lm
su liu cho nhiu kha cnh khc nhau ca mt h thng c nng phn mm cao.
UML c th c s dng lm cng c giao tip gia ngi dng, nh phn tch, nh
thit k v nh pht trin phn mm.
Trong qu trnh pht trin c nhiu cng ty h tr v khuyn khch pht trin UML c
th k ti nh : Hewlett Packard, Microsoft, Oracle, IBM, Unisys.
1.4- UML (Unifield Modeling Language):
Ngn ng m hnh ha thng nht (Unifield Modeling Language UML) l mt ngn
ng biu din m hnh theo hng i tng c xy dng bi ba tc gi trn vi
ch ch l:
- M hnh ho cc h thng s dng cc khi nim hng i tng.
- Thit lp mt kt ni t nhn thc ca con ngi n cc s kin cn m hnh
ho.
- Gii quyt vn v mc tha k trong cc h thng phc tp, c nhiu rng
buc khc nhau.
- To mt ngn ng m hnh ho c th s dng c bi ngi v my.
1.5- Phng php v cc ngn ng m hnh ho:
Phng php hay phng thc (method) l mt cch trc tip cu trc ho s suy ngh v
hnh ng ca con ngi. Phng php cho ngi s dng bit phi lm g, lm nh th
no, khi no v ti sao (mc ch ca hnh ng). Phng php cha cc m hnh
(model), cc m hnh c dng m t nhng g s dng cho vic truyn t kt qu
trong qu trnh s dng phng php. im khc nhau chnh gia mt phng php v
mt ngn ng m hnh ho (modeling language) l ngn ng m hnh ho khng c mt
tin trnh (process) hay cc cu lnh (instruction) m t nhng cng vic ngi s dng
cn lm.

Mt m hnh c biu din theo mt ngn ng m hnh ho. Ngn ng m hnh ho bao
gm cc k hiu nhng biu tng c dng trong m hnh v mt tp cc quy tc
ch cch s dng chng. Cc quy tc ny bao gm:
- Syntactic (C php): cho bit hnh dng cc biu tng v cch kt hp chng
trong ngn ng.
- Semantic (Ng ngha): cho bit ngha ca mi biu tng, chng c hiu
th no khi nm trong hoc khng nm trong ng cnh ca cc biu tng khc.
- Pragmatic : nh ngha ngha ca biu tng sao cho mc ch ca m hnh
c th hin v mi ngi c th hiu c.

2- UML TRONG PHN TCH THIT K H THNG:

UML c th c s dng trong nhiu giai on, t pht trin, thit k cho ti thc hin
v bo tr. V mc ch chnh ca ngn ng ny l dng cc biu hng i tng
m t h thng nn min ng dng ca UML bao gm nhiu loi h thng khc nhau
nh:
- H thng thng tin (Information System): Ct gi, ly, bin i biu din thng
tin cho ngi s dng. X l nhng khong d liu ln c cc quan h phc tp , m
chng c lu tr trong cc c s d liu quan h hay hng i tng .
- H thng k thut (Technical System): X l v iu khin cc thit b k thut
nh vin thng, h thng qun s, hay cc qu trnh cng nghip. y l loi thit b phi
x l cc giao tip c bit , khng c phn mm chun v thng l cc h thng thi
gian thc (real time).
- H thng nhng (Embeded System): Thc hin trn phn cng gn vo cc
thit b nh in thoi di ng, iu khin xe hi, iu ny c thc hin bng vic
lp trnh mc thp vi h tr thi gian thc. Nhng h thng ny thng khng c cc
thit b nh mn hnh a cng,
- H thng phn b ( Distributed System): c phn b trn mt s my cho
php truyn d liu t ni ny n ni khc mt cch d dng. Chng i hi cc c ch
lin lc ng b m bo ton vn d liu v thng c xy dng trn mt s cc
k thut i tng nh CORBA, COM/DCOM, hay Java Beans/RMI.
- H thng Giao dch (Business System): M t mc ch, ti nguyn (con ngi,
my tnh, ), cc quy tc (lut php, chin thut kinh doanh, c ch, ), v cng vic
hot ng kinh doanh.
- Phn mm h thng (System Software): nh ngha c s h tng k thut cho
phn mm khc s dng, chng hn nh h iu hnh, c s d liu, giao din ngi s
dng.

3- UML V CC GIAI ON PHT TRIN H THNG

Preliminary Investigation: use cases th hin cc yu cu ca ngi dng. Phn miu t
use case xc nh cc yu cu, phn diagram th hin mi quan h v giao tip vi h
thng.
Analysis: Mc ch chnh ca giai an ny l tru tng ha v tm hiu cc c cu c
trong phm vi bi ton. Class diagrams trn bnh din tru tng ha cc thc th ngoi
i thc c s dng lm r s tn ti cng nh mi quan h ca chng. Ch nhng
lp (class) nm trong phm vi bi ton mi ng quan tm.
Design: Kt qu phn analysis c pht trin thnh gii php k thut. Cc lp c m
hnh ha chi tit cung cp h tng k thut nh giao din, nn tng cho database,
Kt qu phn Design l cc c t chi tit cho giai on xy dng phn mm.
Development: M hnh Design c chuyn thnh code. Programmer s dng cc UML
diagrams trong giai on Design hiu vn v to code.
Testing: S dng cc UML diagrams trong cc giai on trc. C 4 hnh thc kim tra
h thng:
- Unit testing (class diagrams & class specifications) : kim tra tng n th, c
dng kim tra cc lp hay cc nhm n th.
- Integration testing (integration diagrams & collaboration diagrams) : kim tra
tch hp l kim tra kt hp cc component vi cc lp xem chng hot ng vi nhau
c ng khng.
- System testing (use-case diagrams) : kim tra xem h thng c p ng c
chc nng m ngi s dng yu cu hay khng.
- Acceptance testing: Kim tra tnh chp nhn c ca h thng, thng c
thc hin bi khch hng, vic kim tra ny thc hin tng t nh kim tra h thng.

PHN CU HI
Hi: UML (Unifield Modeling Language) l g?
p: Ngn ng m hnh ha thng nht UML l mt ngn ng biu din m hnh
theo hng i tng.
Hi: im khc nhau c bn gia phng php (method) v mt ngn ng m hnh ho
(modeling language) l g?

p: im khc nhau c bn gia mt phng php v mt ngn ng m hnh ho l

ngn ng m hnh ho khng c mt tin trnh (process) hay cc cu lnh (instruction)
m t nhng cng vic ngi s dng cn lm m n bao gm cc k hiu nhng biu
tng c dng trong m hnh v mt tp cc quy tc ch cch s dng chng.

Chng 3: KHI QUT V UML

1- UML V CC GIAI ON CA CHU TRNH PHT TRIN

PHN MM
1.1- Giai on nghin cu s b:
UML a ra khi nim Use Case nm bt cc yu cu ca khch hng (ngi s
dng). UML s dng biu Use case (Use Case Diagram) nu bt mi quan h cng
nh s giao tip vi h thng.
Qua phng php m hnh ha Use case, cc tc nhn (Actor) bn ngoi quan tm n h
thng s c m hnh ha song song vi chc nng m h i hi t pha h thng (tc
l Use case). Cc tc nhn v cc Use case c m hnh ha cng cc mi quan h v
c miu t trong biu Use case ca UML. Mi mt Use case c m t trong ti
liu, v n s c t cc yu cu ca khch hng: Anh ta hay ch ta ch i iu g pha
h thng m khng h n vic chc nng ny s c thc thi ra sao.
1.2- Giai on phn tch:
Giai on phn tch quan tm n qu trnh tru tng ha u tin (cc lp v cc i
tng) cng nh c ch hin hu trong phm vi vn . Sau khi nh phn tch nhn
bit c cc lp thnh phn ca m hnh cng nh mi quan h gia chng vi nhau,
cc lp cng cc mi quan h s c miu t bng cng c biu lp (class
diagram) ca UML. S cng tc gia cc lp nhm thc hin cc Use case cng s c
miu t nh vo cc m hnh ng (dynamic models) ca UML. Trong giai on phn
tch, ch duy nht cc lp c tn ti trong phm vi vn (cc khi nim i thc) l
c m hnh ha. Cc lp k thut nh ngha chi tit cng nh gii php trong h thng
phn mm, v d nh cc lp cho giao din ngi dng, cho ngn hng d liu, cho s
giao tip, trng hp, v.v..., cha phi l mi quan tm ca giai on ny.
1.3- Giai on thit k:
Trong giai on ny, kt qu ca giai on phn tch s c m rng thnh mt gii
php k thut. Cc lp mi s c b sung to thnh mt h tng c s k thut:
Giao din ngi dng, cc chc nng lu tr cc i tng trong ngn hng d liu,
giao tip vi cc h thng khc, giao din vi cc thit b ngoi vi v cc my mc khc
trong h thng, .... Cc lp thuc phm vi vn c t giai on phn tch s c
"nhng" vo h tng c s k thut ny, to ra kh nng thay i trong c hai phng
din: Phm vi vn v h tng c s. Giai on thit k s a ra kt qu l bn c t
chi tit cho giai on xy dng h thng.
1.4- Giai on xy dng:

Trong giai on xy dng (giai on lp trnh), cc lp ca giai on thit k s c

bin thnh nhng dng code c th trong mt ngn ng lp trnh hng i tng c th
(khng nn dng mt ngn ng lp trnh hng chc nng!). Ph thuc vo kh nng ca
ngn ng c s dng, y c th l mt cng vic kh khn hay d dng. Khi to ra
cc m hnh phn tch v thit k trong UML, tt nht nn c gng n trnh vic ngay lp
tc bin i cc m hnh ny thnh cc dng code. Trong nhng giai on trc, m hnh
c s dng d hiu, d giao tip v to nn cu trc ca h thng; v vy, vi vng
a ra nhng kt lun v vic vit code c th s thnh mt tr ngi cho vic to ra cc
m hnh chnh xc v n gin. Giai on xy dng l mt giai on ring bit, ni cc
m hnh c chuyn thnh code.
1.5- Th nghim:
Nh trnh by trong phn Chu Trnh Pht Trin Phn Mm, mt h thng phn mm
thng c th nghim qua nhiu giai on v vi nhiu nhm th nghim khc nhau.
Cc nhm s dng nhiu loi biu UML khc nhau lm nn tng cho cng vic ca
mnh: Th nghim n v s dng biu lp (class diagram) v c t lp, th nghim
tch hp thng s dng biu thnh phn (component diagram) v biu cng tc
(collaboration diagram), v giai on th nghim h thng s dng biu Use case (use
case diagram) m bo h thng c phng thc hot ng ng nh c nh
ngha t ban u trong cc biu ny.

2- CC THNH PHN CA NGN NG UML

Ngn ng UML bao gm mt lot cc phn t ha (graphic element) c th c kp
hp vi nhau to ra cc biu . Bi y l mt ngn ng, nn UML cng c cc
nguyn tc kt hp cc phn t .
Mt s nhng thnh phn ch yu ca ngn ng UML:
Hng nhn (view): Hng nhn ch ra nhng kha cnh khc nhau ca h thng
cn phi c m hnh ha. Mt hng nhn khng phi l mt bn v, m l mt s tru
tng ha bao gm mt lot cc biu khc nhau. Ch qua vic nh ngha ca mt lot
cc hng nhn khc nhau, mi hng nhn ch ra mt kha cnh ring bit ca h thng,
ngi ta mi c th to dng nn mt bc tranh hon thin v h thng. Cng chnh cc
hng nhn ny ni kt ngn ng m hnh ha vi quy trnh c chn cho giai on
pht trin.
Biu (diagram): Biu l cc hnh v miu t ni dung trong mt hng
nhn. UML c tt c 9 loi biu khc nhau c s dng trong nhng s kt hp khc
nhau cung cp tt c cc hng nhn ca mt h thng.
Phn t m hnh ha (model element): Cc khi nim c s dng trong cc
biu c gi l cc phn t m hnh, th hin cc khi nim hng i tng quen
thuc. V d nh lp, i tng, thng ip cng nh cc quan h gia cc khi nim
ny, bao gm c lin kt, ph thuc, khi qut ha. Mt phn t m hnh thng c s

dng trong nhiu biu khc nhau, nhng n lun lun c ch mt ngha v mt k
hiu.
C ch chung: C ch chung cung cp thm nhng li nhn xt b sung, cc
thng tin cng nh cc quy tc ng php chung v mt phn t m hnh; chng cn cung
cp thm cc c ch c th m rng ngn ng UML cho ph hp vi mt phng
php xc nh (mt quy trnh, mt t chc hoc mt ngi dng).

3- HNG NHN (VIEW)

M hnh ha mt h thng phc tp l mt vic lm kh khn. L tng nht l ton b
h thng c miu t ch trong mt bn v, mt bn v nh ngha mt cch r rng v
mch lc ton b h thng, mt bn v ngoi ra li cn d giao tip v d hiu. Mc d
vy, thng th y l chuyn bt kh thi. Mt bn v khng th nm bt tt c cc thng
tin cn thit miu t mt h thng. Mt h thng cn phi c miu t vi mt lot
cc kha cnh khc nhau: V mt chc nng (cu trc tnh ca n cng nh cc tng tc
ng), v mt phi chc nng (yu cu v thi gian, v ng tin cy, v qu trnh thc
thi, v.v. v v.v.) cng nh v kha cnh t chc (t chc lm vic, nh x n vo cc code
module, ...). V vy mt h thng thng c miu t trong mt lot cc hng nhn
khc nhau, mi hng nhn s th hin mt bc nh nh x ca ton b h thng v ch ra
mt kha cnh ring ca h thng.

Hnh 3.1- Cc View trong UML

Mi mt hng nhn c miu t trong mt lot cc biu , cha ng cc thng tin
nu bt kha cnh c bit ca h thng. Trong thc t khi phn tch v thit k rt d
xy ra s trng lp thng tin, cho nn mt biu trn tht t c th l thnh phn ca
nhiu hng nhn khc nhau. Khi nhn h thng t nhiu hng nhn khc nhau, ti mt
thi im c th ngi ta ch tp trung vo mt kha cnh ca h thng. Mt biu
trong mt hng nhn c th no cn phi n gin to iu kin giao tip d
dng, dnh lin vi cc biu khc cng nh cc hng nhn khc, lm sao cho bc
tranh ton cnh ca h thng c miu t bng s kt hp tt c cc thng tin t tt c

cc hng nhn. Mt biu cha cc k hiu hnh hc m t cc phn t m hnh ca h

thng. UML c tt c cc hng nhn sau:
- Hng nhn Use case (use case view) : y l hng nhn ch ra kha cnh chc
nng ca mt h thng, nhn t hng tc nhn bn ngoi.
- Hng nhn logic (logical view): ch ra chc nng s c thit k bn trong h
thng nh th no, qua cc khi nim v cu trc tnh cng nh ng x ng ca h
thng.
- Hng nhn thnh phn (component view): ch ra kha cnh t chc ca cc
thnh phn code.
- Hng nhn song song (concurrency view): ch ra s tn ti song song/ trng
hp trong h thng, hng n vn giao tip v ng b ha trong h thng.
- Hng nhn trin khai (deployment view): ch ra kha cnh trin khai h thng
vo cc kin trc vt l (cc my tnh hay trang thit b c coi l trm cng tc).
Khi bn chn cng c v biu , hy chn cng c no to iu kin d dng
chuyn t hng nhn ny sang hng nhn khc. Ngoi ra, cho mc ch quan st mt
chc nng s c thit k nh th no, cng c ny cng phi to iu kin d dng cho
bn chuyn sang hng nhn Use case ( xem chc nng ny c miu t nh th no
t pha tc nhn), hoc chuyn sang hng nhn trin khai ( xem chc nng ny s
c phn b ra sao trong cu trc vt l - Ni mt cch khc l n c th nm trong my
tnh no).
Ngoi cc hng nhn k trn, ngnh cng nghip phn mm cn s dng c cc hng
nhn khc, v d hng nhn tnh-ng, hng nhn logic-vt l, quy trnh nghip v
(workflow) v cc hng nhn khc. UML khng yu cu chng ta phi s dng cc
hng nhn ny, nhng y cng chnh l nhng hng nhn m cc nh thit k ca
UML ngh ti, nn c kh nng nhiu cng c s da trn cc hng nhn .
3.1- Hng nhn Use case (Use case View):
Hng nhn Use case miu t chc nng ca h thng s phi cung cp do c tc nhn
t bn ngoi mong i. Tc nhn l thc th tng tc vi h thng; c th l mt
ngi s dng hoc l mt h thng khc. Hng nhn Use case l hng nhn dnh cho
khch hng, nh thit k, nh pht trin v ngi th nghim; n c miu t qua cc
biu Use case (use case diagram) v thnh thong cng bao gm c cc biu hot
ng (activity diagram). Cch s dng h thng nhn chung s c miu t qua mt lot
cc Use case trong hng nhn Use case, ni mi mt Use case l mt li miu t mang
tnh c th cho mt tnh nng ca h thng (c ngha l mt chc nng c mong i).
Hng nhn Use case mang tnh trung tm, bi n t ra ni dung thc y s pht trin
cc hng nhn khc. Mc tiu chung ca h thng l cung cp cc chc nng miu t

trong hng nhn ny cng vi mt vi cc thuc tnh mang tnh phi chc nng khc
v th hng nhn ny c nh hng n tt c cc hng nhn khc. Hng nhn ny
cng c s dng thm tra (verify) h thng qua vic th nghim xem hng nhn
Use case c ng vi mong i ca khch hng (Hi: "y c phi l th bn mun")
cng nh c ng vi h thng va c hon thnh (Hi: "H thng c hot ng nh
c t?).
3.2- Hng nhn logic (Logical View):
Hng nhn logic miu t phng thc m cc chc nng ca h thng s c cung cp.
Ch yu n c s dng cho cc nh thit k v nh pht trin. Ngc li vi hng
nhn Use case, hng nhn logic nhn vo pha bn trong ca h thng. N miu t k c
cu trc tnh (lp, i tng, v quan h) cng nh s tng tc ng s xy ra khi cc
i tng gi thng ip cho nhau cung cp chc nng nh sn. Hng nhn logic
nh ngha cc thuc tnh nh trng tn (persistency) hoc song song (concurrency),
cng nh cc giao din cng nh cu trc ni ti ca cc lp.
Cu trc tnh c miu t bng cc biu lp (class diagram) v biu i tng
(object diagram). Qu trnh m hnh ha ng c miu t trong cc biu trng thi
(state diagram), biu trnh t (sequence diagram), biu tng tc (collaboration
diagram) v biu hot ng (activity diagram).
3.3- Hng nhn thnh phn (Component View):
L mt li miu t ca vic thc thi cc modul cng nh s ph thuc gia chng vi
nhau. N thng c s dng cho nh pht trin v thng bao gm nhiu biu
thnh phn. Thnh phn y l cc modul lnh thuc nhiu loi khc nhau, s c ch
ra trong biu cng vi cu trc cng nh s ph thuc ca chng. Cc thng tin b
sung v cc thnh phn, v d nh v tr ca ti nguyn (trch nhim i vi mt thnh
phn), hoc cc thng tin qun tr khc, v d nh mt bn bo co v tin trnh ca cng
vic cng c th c b sung vo y.
3.4- Hng nhn song song (Concurrency View):
Hng nhn song song nhm ti s chia h thng thnh cc qui trnh (process) v cc b
x l (processor). Kha cnh ny, vn l mt thuc tnh phi chc nng ca h thng, cho
php chng ta s dng mt cch hu hiu cc ngun ti nguyn, thc thi song song, cng
nh x l cc s kin khng ng b t mi trng. Bn cnh vic chia h thng thnh
cc tiu trnh c th c thc thi song song, hng nhn ny cng phi quan tm n
vn giao tip v ng b ha cc tiu trnh .
Hng nhn song song ginh cho nh pht trin v ngi tch hp h thng, n bao gm
cc biu ng (trng thi, trnh t, tng tc v hot ng) cng cc biu thc thi
(biu thnh phn v biu trin khai).
3.5- Hng nhn trin khai (Deployment View):

Cui cng, hng nhn trin khai ch cho chng ta s trin khai v mt vt l ca h
thng, v d nh cc my tnh cng nh cc my mc v s lin kt gia chng vi nhau.
Hng nhn trin khai ginh cho cc nh pht trin, ngi tch hp cng nh ngi th
nghim h thng v c th hin bng cc biu trin khai. Hng nhn ny cng bao
gm s nh x cc thnh phn ca h thng vo cu trc vt l; v d nh chng trnh
no hay i tng no s c thc thi trn my tnh no.

4- BIU (DIAGRAM)
Biu l cc hnh v bao gm cc k hiu phn t m hnh ha c sp xp minh
ha mt thnh phn c th hay mt kha cnh c th ca h thng. Mt m hnh h thng
thng c nhiu loi biu , mi loi c nhiu biu khc nhau. Mt biu l mt
thnh phn ca mt hng nhn c th; v khi c v ra, n thng thng cng c
xp vo mt hng nhn. Mt khc, mt s loi biu c th l thnh phn ca nhiu
hng nhn khc nhau, ty thuc vo ni dung ca biu .
Phn sau miu t cc khi nim cn bn nm ng sau mi loi biu . Tt c cc chi tit
v biu , ng cnh ca chng, ngha chnh xc ca chng v s tng tc gia chng
vi nhau c miu t chi tit trong cc chng sau (m hnh i tng m hnh ng).
Cc biu ly lm v d y c ly ra t nhiu loi h thng khc nhau ch ra
nt phong ph v kh nng p dng rng khp ca ULM.
4.1- Biu Use case (Use Case Diagram):
Mt biu Use case ch ra mt s lng cc tc nhn ngoi cnh v mi lin kt ca
chng i vi Use case m h thng cung cp (nhn hnh 3.2). Mt Use case l mt li
miu t ca mt chc nng m h thng cung cp. Li miu t Use case thng l mt
vn bn ti liu, nhng km theo cng c th l mt biu hot ng. Cc Use case
c miu t duy nht theo hng nhn t ngoi vo ca cc tc nhn (hnh vi ca h
thng theo nh s mong i ca ngi s dng), khng miu t chc nng c cung cp
s hot ng ni b bn trong h thng ra sao. Cc Use case nh ngha cc yu cu v
mt chc nng i vi h thng. Cc biu Use case s c miu t chi tit hn trong
chng 4 (Use case).

Hnh 3.2- Biu use case ca mt cng ty bo him

4.2- Biu lp (Class Diagram):
Mt biu lp ch ra cu trc tnh ca cc lp trong h thng (nhn hnh 3.3). Cc lp l
i din cho cc vt c x l trong h thng. Cc lp c th quan h vi nhau trong
nhiu dng thc: lin kt (associated - c ni kt vi nhau), ph thuc (dependent mt lp ny ph thuc vo lp khc), chuyn bit ha (specialized - mt lp ny l mt
kt qu chuyn bit ha ca lp khc), hay ng gi ( packaged - hp vi nhau thnh mt
n v). Tt c cc mi quan h u c th hin trong biu lp, i km vi cu
trc bn trong ca cc lp theo khi nim thuc tnh (attribute) v th tc (operation).
Biu c coi l biu tnh theo phng din cu trc c miu t y c hiu
lc ti bt k thi im no trong ton b vng i h thng.
Mt h thng thng s c mt lot cc biu lp chng phi bao gi tt c cc biu
lp ny cng c nhp vo mt biu lp tng th duy nht v mt lp c th
tham gia vo nhiu biu lp. Biu lp c miu t chi tit trong chng sau.

Hnh 3.3 - Biu lp cho mt giao dch Ti chnh

4.3- Biu i tng (Object Diagram):
Mt biu i tng l mt phin bn ca biu lp v thng cng s dng cc k
hiu nh biu lp. S khc bit gia hai loi biu ny nm ch biu i tng
ch ra mt lot cc i tng thc th ca lp, thay v cc lp. Mt biu i tng v
vy l mt v d ca biu lp, ch ra mt bc tranh thc t c th xy ra khi h thng
thc thi: bc tranh m h thng c th c ti mt thi im no . Biu i tng s
dng chung cc k hiu ca biu lp, ch tr hai ngoi l: i tng c vit vi tn
c gch di v tt c cc thc th trong mt mi quan h u c ch ra (nhn hnh
3.4).
Biu i tng khng quan trng bng biu lp, chng c th c s dng v
d ha mt biu lp phc tp, ch ra vi nhng thc th c th v nhng mi quan h
nh th th bc tranh ton cnh s ra sao. Mt biu i tng thng thng c s
dng lm mt thnh phn ca mt biu cng tc (collaboration), ch ra li ng x
ng gia mt lot cc i tng.

Hnh 3.4 - Biu lp v biu i tng th hin ca lp

4.4- Biu trng thi (State Diagram):
Mt biu trng thi thng l mt s b sung cho li miu t mt lp. N ch ra tt c
cc trng thi m i tng ca lp ny c th c, v nhng s kin (event) no s gy ra
s thay i trng thi (hnh 3.5). Mt s kin c th xy ra khi mt i tng t gi
thng ip n cho n - v d nh thng bo rng mt khong thi gian c xc nh
qua i hay l mt s iu kin no c tha mn. Mt s thay i trng thi
c gi l mt s chuyn i trng thi (State Transition). Mt chuyn i trng thi

cng c th c mt hnh ng lin quan, xc nh iu g phi c thc hin khi s

chuyn i trng thi ny din ra.
Biu trng thi khng c v cho tt c cc lp, m ch ring cho nhng lp c mt
s lng cc trng thi c nh ngha r rng v hnh vi ca lp b nh hng v thay
i qua cc trng thi khc nhau. Biu trng thi cng c th c v cho h thng
tng th. Biu trng thi c miu t chi tit hn trong chng sau (M hnh ng).

Hnh 3.5- Mt v d v biu trng thi

4.5- Biu trnh t (Sequence Diagram):
Mt biu trnh t ch ra mt cng tc ng gia mt lot cc i tng (xem hnh 3.6).
Kha cnh quan trng ca biu ny l ch ra trnh t cc thng ip (message) c
gi gia cc i tng. N cng ch ra trnh t tng tc gia cc i tng, iu s xy
ra ti mt thi im c th no trong trnh t thc thi ca h thng. Cc biu trnh
t cha mt lot cc i tng c biu din bng cc ng thng ng. Trc thi gian
c hng t trn xung di trong biu , v biu ch ra s trao i thng ip gia
cc i tng khi thi gian tri qua. Cc thng ip c biu din bng cc ng gch
ngang gn lin vi mi tn (biu th thng ip) ni lin gia nhng ng thng ng
th hin i tng. Trc thi gian cng nhng li nhn xt khc thng s c a vo
phn l ca biu .

Hnh 3.6 - Mt biu trnh t cho Print Server

4.6- Biu cng tc (Collaboration Diagram):

Mt biu cng tc ch ra mt s cng tc ng, cng ging nh mt biu trnh t.

Thng ngi ta s chn hoc dng biu trnh t hoc dng biu cng tc. Bn
cnh vic th hin s trao i thng ip (c gi l tng tc), biu cng tc ch ra
cc i tng v quan h ca chng (nhiu khi c gi l ng cnh). Vic nn s dng
biu trnh t hay biu cng tc thng s c quyt nh theo nguyn tc chung
sau: Nu thi gian hay trnh t l yu t quan trng nht cn phi nhn mnh th hy chn
biu

5- PHN T M HNH (MODEL ELEMENT):

Cc khi nim c s dng trong cc biu c gi l cc phn t m hnh (model
element). Mt phn t m hnh c nh ngha vi ng ngha (semantic), l mt nh
ngha v bn cht phn t hay l mt xc nh ngha chnh xc xem n s th hin iu
g trong nhng li khng nh r rng. Mi phn t m hnh cn c mt s miu t trc
quan, mt k hiu hnh hc c s dng miu t phn t ny trong biu . Mt phn
t c th tn ti trong nhiu dng biu khc nhau, nhng cng c nhng nguyn tc
xc nh loi phn t no c th c ch ra trong loi biu no. Mt vi v d cho
phn t v hnh l lp, i tng, trng thi, nt mng, gi, thnh phn (hnh 3.11).

Hnh 3.11- Cc thnh phn m hnh thng dng

Hnh 3.12 ch ra mt vi v d ca mi quan h, y cng l mt dng phn t m hnh,
chng c s dng ni cc phn t m hnh khc vi nhau. Mt vi loi quan h
ng ch :
Ni kt (Association) : ni cc phn t v cc thc th ni (link).

Khi qut ha (Generalization): cn c gi l tnh tha k, c ngha rng

mt phn t ny c th l mt s chuyn bit ha ca mt phn t khc.
S ph thuc (Dependency): ch ra rng mt phn t ny ph thuc trong mt
phng thc no vo mt phn t khc.
Kt tp (Aggregation): Mt dng ca ni kt, trong mt phn t ny cha cc
phn t khc.
Ngoi ra cn c cc phn t m hnh khc nh thng ip (Message), hnh ng
(action) v khun mu (stereotype). Tt c cc phn t m hnh, ngha ca chng cng
nh nhng ng dng u c gii thch k lng hn trong cc chng sau.

Hnh 3.12 cc v d v vi loi quan h

6- C CH CHUNG (GENERAL MECHANISM):

UML th hin mt s cc c ch chung trong tt c cc biu nhm mc ch cung cp
thm cc thng tin b sung, thng y l nhng thng tin khng th c th hin qua
cc chc nng v kh nng c bn ca cc phn t m hnh.
6.1- Trang tr (Adornment)
Cc s trang tr trc quan c th c s dng km thm vo cc phn t m hnh trong
biu . ng tc trang tr b sung thm ng ngha cho phn t. Mt v d l k thut
c s dng phn bit mt loi thc th (lp) v mt thc th. Khi th hin mt loi,
tn phn t s c in m. Khi cng chnh phn t th hin ch mt thc th ca loi
ny, tn phn t s c gch di v c th c coi l c tn ca thc th ln tn ca
loi . Mt hnh ch nht th hin lp vi tn c in m s th hin mt lp v tn
c gch di s th hin mt i tng, y l mt v d tiu biu ca adornment.
Cng nguyn tc c p dng cho cc nt mng, khi k hiu nt c in m l th
hin mt loi nt, v d nh my in (Printer), khi k hiu c gch di l th hin mt
thc th ca lp nt mng ny v d Johns HP 5MP-printer. Cc kiu trang tr khc l
cc li c t v s lng trong quan h (multiplicity), ni s lng l mt s hay mt

khong s ch ra bao nhiu thc th ca cc loi thc th c ni vi nhau s c th

tham gia trong mt quan h. K hiu trang tr c vit gn phn t m hnh c m n
b sung thng tin (hnh 3.13).

Hnh 3.13 - Phn bit gia lp v i tng bng trang tr

6.2- Ghi ch (Note)
Cho d mt ngn ng m hnh ha c c m rng n bao nhiu chng na, n cng
khng th nh ngha tt c mi vic. Nhm to iu kin b sung thm cho mt m hnh
nhng thng tin khng th c th hin bng phn t m hnh, UML cung cp kh nng
km theo li ghi ch. Mt li ghi ch c th c bt k ni no trong bt k biu
no, v n c th cha bt k loi thng tin no. Dng thng tin ca bn thn n l chui
k t (string), khng c UML din gii. Li ghi ch thng i km theo mt s cc
phn t m hnh trong biu , c ni bng mt ng chm chm, ch ra phn t m
hnh no c chi tit ha hoc c gii thch (hnh 3.14).
Mt li ghi ch thng cha li nhn xt hoc cc cu hi ca nh to m hnh, v d li
nhc nh cn phi x l vn no trong thi gian sau ny. Li ghi ch cng c th
cha cc thng tin dng khun mu (stereotype).

Hnh 3.14 - Mt v d v ghi ch

6.3- c t (Specification)
Cc phn t m hnh c thuc tnh (Property) cha cc gi tr d liu v phn t ny. Mt
thuc tnh c nh ngha vi mt tn v mt gi tr nh km (tagged value), thng
chng trong mt dng thng tin c xc nh trc, v d nh s nguyn hay chui k
t. C mt lot thuc tnh c nh ngha trc, v d nh ti liu (docement), trch
nhim (Responsibility), s trng tn (Persistence) v tnh song song (Conccurency).
Thuc tnh c s dng thm cc c t b sung v mt phn t, nhng thng tin
bnh thng ra khng c th hin trong biu . V d tiu biu l mt lp s c

miu t bng mt ti liu vn bn nht nh, cung cp nhiu thng tin hn v trch nhim
cng nh kh nng ca lp ny. Loi c t ny bnh thng ra khng c ch ra trong
cc biu , nhng thng th trong a phn cc cng c m hnh ha chng s c th
c truy cp qua hnh ng nhp nt vo mt phn t no , hiu qu l mt ca s
cha c t vi tt c cc thuc tnh s c ch ra (Hnh 3.15).

Hnh 3.15- Mt ca s c t th hin cc c tnh ca class

7- M RNG UML
UML c th c m rng hoc c th c sa i ph hp vi mt phng php
c bit, mt t chc c th hay mt ngi dng c th. Chng ta s bn lun s qua n
ba c ch m rng UML: khun mu (stereotype), gi tr nh km (tagged value) v hn
ch (constraint).
7.1- Khun mu (Stereotype)
C ch m rng khun mu nh ngha mt loi phn t m hnh mi da trn mt phn
t m hnh tn ti. Khun mu c th c coi l "tng t" nh mt phn t c
sn, cng thm phn quy nh ng ngha (semantic) ring bit khng c trong phn t
gc kia. Khun mu ca mt phn t c th c s dng trong cng tnh hung nh
phn t cn bn. Khun mu da trn tt c cc loi phn t m hnh sn c - lp, nt

mng, thnh phn, cng nh cc mi quan h nh lin kt, khi qut ha, s ph thuc.
Ngn ng UML c cha mt s lng ln cc khun mu c nh ngha sn v chng
c s dng sa i cc phn t m hnh sn c, thay cho vic phi nh ngha hon
ton mi. C ch ny gip gn gi tnh n gin ca nn tng ngn ng UML.
Khun mu c miu t qua vic a tn ca chng vo trong mt cp k t ngoc
nhn <<>>, theo nh trong hnh 3.16. K t ngoc nhn ny c gi l guillements.
Khun mu cng c th c k hiu hnh hc ring. Mt phn t ca mt loi khun mu
c th c th c th hin bi tn khun mu i km k hiu hnh hc m t phn t cn
bn, hay l s kt hp ca c hai yu t ny. Bt k khi no mt phn t m hnh c
ni kt vi mt tn hoc k hiu khun mu, ta s c "y l mt loi phn t thuc loi
khun mu...". V d, mt lp vi <<Window>> s c gi l "mt lp trong dng
khun mu ca s", ngha ca n l mt dng lp ca s. Nhng thuc tnh c th m
mt lp ca s cn phi c s c nh ngha khi khun mu ny c nh ngha.
Nh ni, khun mu l mt c ch m rng xut sc, l mt c ch ngn cho ngn
ng UML khng tr nn qu phc tp, mc d vn cho php thc hin s m rng v sa
i cn thit. a phn cc phn t m hnh mi m bn cn n u c mt khun mu
nn tng trong ngn ng UML. Mt khun mu sau c th c s dng cng
thm cc ng ngha cn thit, nhm mc ch nh ngha nn cc phn t m hnh cn
thiu.

Hnh 3.16- Customer l mt lp khun mu <<Actor>>

7.2- Gi tr nh km (Tagged Value)
Nh ni, cc phn t m hnh c th c cc thuc tnh cha mt cp tn-gi tr v bn
thn chng (hnh 3.17). Cc thuc tnh ny cng cn c gi l cc ga tr nh km.
UML c cha mt lot cc thuc tnh c nh ngha trc, nhng k c ngi s dng
cng c th nh ngha ra cc thuc tnh mi cha cc thng tin b sung v cc phn
t m hnh. Mi hnh dng thng tin u c th c nh km vo phn t: cc thng tin
chuyn bit v phng php, cc thng tin ca nh qun tr v tin trnh m hnh ha, cc
thng tin c s dng bi cc cng c khc, v d nh cc cng c to code, hay bt k
mt loi thng tin no m ngi s dng mun nh km vo phn t m hnh.

Hnh 3.17 - Mt v d v Tagged Value

7.3- Hn ch (Constraint)
Mt s hn ch l mt s gii hn v s s dng hoc ngha ca mt phn t. S hn
ch hoc s c khai bo trong cng c v c s dng nhiu ln trong rt nhiu biu
khc nhau, hay c nh ngha v s dng trong ch mt biu , theo nh nhu cu.
Hnh 3.18 ch ra mi quan h ni kt gia nhm cc cng dn ln tui v lp con ngi,
ch ra rng nhm cng dn c th c nhiu ngi lin quan. Mc d vy, miu t rng
ch nhng ngi no ln hn 60 tui mi c th tham gia vo nhm ny, ngi ta nh
ngha mt s hn ch, hn hp tiu chun tham gia i vi ch nhng ngi no m thuc
tnh tui tc c gi tr ln hn 60. nh ngha ny s hn ch s lng nhng ngi c
s dng trong mi quan h. Nu khng c n, ngi ta rt d hiu lm khi din t biu
. Trong trng hp ti t, n c th dn n s thc thi sai tri ca h thng.
Trong trng hp ny, hn ch c nh ngha v ng dng trc tip trong chnh biu
m n c cn ti. Nhng nhn chung th hn ch cng c th c nh ngha vi tn
cng li c t ring, v d nh: "cng dn gi" v "ngi c tui ln hn 60", v hn ch
ny s c s dng trong nhiu biu khc nhau. UML c cha mt lot cc hn ch
c nh ngha sn, chng c miu t chi tit trong cc chng sau.

Hnh 3.18- Mt rng buc hn ch i tng Person gp phn vo quan h kt hp

8- M HNH HA VI UML

Khi xy dng h thng vi UML, ngi ta khng ch xy dng duy nht mt m hnh. S
c nhiu m hnh khc nhau trong nhng giai on pht trin khc nhau, nhm n cc
mc ch khc nhau. Trong giai on phn tch, mc ch ca m hnh l nm bt tt c
cc yu cu i vi h thng v m hnh ha nn tng bao gm cc lp v cc cng tc
"i thc". Trong giai on thit k, mc ch ca m hnh l m rng m hnh phn tch,
to thnh mt gii php k thut kh thi, c ch n mi trng ca cng vic xy dng
(vit code). Trong giai on xy dng code, m hnh chnh l nhng dng code ngun
tht s, c vit nn v c dch thnh cc chng trnh. V cui cng, trong giai on
trin khai, mt li miu t s gii thch h thng cn c trin khai ra sao trong kin trc
vt l. Kh nng theo di xuyn sut nhiu giai on v nhiu m hnh khc nhau c
m bo qua cc thuc tnh hoc cc mi quan h nng cao (refinement).
Mc d l cc m hnh khc nhau, nhng chng u c xy dng nn m rng
ni dung ca cc m hnh giai on trc. Chnh v th, tt c cc m hnh u cn phi
c gn gi tt ngi ta c th d dng i ngc li, m rng ra hay ti thit lp m
hnh phn tch khi u v ri dn dn tng bc a cc s thay i vo m hnh thit
k cng nh cc m hnh xy dng (hnh 3.19).

Hnh 3.19- Mt h thng c m t trong nhiu m hnh

Bn thn ngn ng UML khng ph thuc vo giai on, c ngha l cng nhng nguyn
tc ngn ng v cng nhng biu c s dng m hnh ha nhng s vic
khc nhau trong nhng giai on khc nhau. Nh thit k nm quyn quyt nh xem mt
m hnh s phi thay i nhm t c nhng mc ch no v bao trm nhng phm vi
no. Ngn ng m hnh ha ch cung cp kh nng to ra cc m hnh trong mt
phong cch m rng v nht qun.
Khi m hnh ha bng ngn ng UML, ton b cng vic cn phi c thc hin theo
mt phng php hay mt qui trnh, xc nh r nhng bc cng vic no phi c
tin hnh v chng phi c thc thi ra sao. Mt qui trnh nh vy thng s chia cng
vic ra thnh cc vng lp k tip, mi vng lp bao gm cc cng vic: phn tch yu
cu/ phn tch/ thit k/ thc hin/ trin khai. Mc d vy, cng c mt quy trnh nh hn
cp ti ni dung ca vic m hnh ha. Bnh thng ra, khi sn xut mt m hnh hoc
sn xut ch mt biu duy nht, cng vic s bt u bng vic thu thp mt nhm
thch hp cc c nhn khc nhau, trnh by vn v mc tiu; h cng tc cho mt giai
on hi tho khoa hc v phc tho, trao i nhng sng kin v tng v m hnh c

th. Cng c c s dng trong giai on ny l ht sc khc bit v mang tnh ngu
hng - thng l giy dn post it hay bng trng. Cng vic c quyt nh chng no
nhng ngi tham gia c cm gic h c c mt nn tng thc tin cho mt m
hnh (ging nh mt tiu ). Kt qu sau s c a vo mt cng c, m hnh tiu
c t chc, v sau mt biu thc s s c to dng nn, ph hp vi nhng
quy nh ca ngn ng m hnh ha. Sau , m hnh c chi tit ha qua nhng cng
vic mang tnh vng lp, cng ngy cng c nhiu chi tit v gii php c pht hin,
c d liu ha v c b sung. Khi c nhiu thng tin hn c thu thp v vn
cng nh gii php ca n, tiu ban u dn dn tr thnh mt li chun on cho mt
m hnh c kh nng s dng. Khi m hnh gn hon thin, mt s tch hp v thm
nh s c thc hin, dn ti vic m hnh hoc biu s c tch hp vi nhng m
hnh v biu khc trong cng d n m bo s nht qun. M hnh sau cng
c kim tra li chc chn n ang gii quyt ng vn cn gii quyt (hnh 3.20).

Hnh 3.20 - Mt tin trnh cho cng vic m hnh ho thc t

Cui cng, m hnh s c thc thi v trin khai thnh mt lot cc nguyn mu
(prototype), nguyn mu ny s c kim tra tm khim khuyt. Cc khim khuyt
bao gm k c cc chc nng cn thiu, s thc hin ti t hay ph sn xut v pht trin
qu cao. Nhng khim khuyt thng s p nh pht trin r i r li cng vic ca mnh
khc phc chng. Nu vn l qu ln, nh pht trin c th s i ngc li tt c cc
bc cng vic ca mnh cho ti tn giai on s phc u tin. Nu cc vn ny
khng ln, nh pht trin c l ch cn thay i mt vi thnh phn trong t chc hoc
c t ca m hnh. Xin nh rng bc to nguyn mu khng th c thc hin ngay
lp tc sau khi hon tt biu ; n ch nn c thc hin khi c mt s lng ln

cc biu lin quan. Nguyn mu sau ny c th c vt i, c th c to dng nn

ch nhm mc ch kim tra, hoc l nu bc to nguyn mu ny thnh cng, n s
tr thnh mt vng lp trong quy trnh pht trin tht s.

9- CNG C (TOOL)
S dng mt ngn ng m hnh ha phc tp v rng m nh UML cn thit s tr gip
ca cng c. Mc d phc tho u tin ca mt m hnh c th c thc hin bng
bng trng cng giy v mc, nhng cng vic bo tr, ng b ha v m bo s nht
qun trong mt lot cc biu khc nhau thng li khng th tr thnh kh thi nu
khng c cng c.
Th trng cng c m hnh ha dng trong mc s khi sut mt thi gian di k
t khi xut hin tng u tin v cc chng trnh tr gip cho vic to chng trnh.
Rt nhiu cng c trong thc t ch thng minh hn cc chng trnh v mt cht, s
dng mt vi quy ch kim tra tnh nht qun hoc mt vi kin thc v phng php v
ngn ng m hnh ha. Mc d c mt vi bc tin nht nh v nhiu cng c hm
nay ti gn sng kin khi thy kia nhiu hn (Rational Rose), nhng th trng vn
cn khng t cng c cha c gt gia, vn cn cha li hoc nhng nt k quc, k c
nhng vn n gin nh copy v dn. Nhng cng c ny cn hn ch phng din
rng tt c bn chng u c ngn ng m hnh ha ring, hay t nht th cng c nhng
nh ngha ring ca chng v ngn ng ny.
Cng vi s ra i ca ngn ng UML, cc nh cung cp cng c m hnh ha gi y
c th dnh nhiu thi gian hn cho vic nng cp cng c, bi h khng cn phi dn
tm dn sc cho vic nh ngha cc phng php mi cng nh cc ngn ng mi.
Mt cng c m hnh ha hn i cn phi cung cp cc chc nng sau:
V biu : cn phi to iu kin d dng v ra cc biu trong ngn ng m
hnh ha. Cng c cn phi kh nng thng minh hiu mc ch ca cc biu v
bit c nhng ng ngha cng nh cc quy tc n gin, n c th cnh bo hoc
ngn chn vic s dng khng thch hp cc phn t m hnh.
Hot ng nh mt nh kho (Repository): cng c cn phi h tr mt nh kho
trung tm tt c cc thng tin v m hnh c lu tr trong cng mt ch. Nu v d
tn ca mt lp b thay i trong mt biu , th s thay i ny cn phi xy ra trong
tt c cc biu khc c s dng lp ny.
H tr nh hng (Navigation): cng c cn phi to iu kin d dng cho
ngi s dng nh hng v chuyn dch trong m hnh theo di mt phn t t biu
ny sang biu khc, hoc m rng li miu t ca mt phn t.
H tr nhiu ngi s dng (multiuser support): Cng c cn h tr cho nhiu
ngi s dng, v to iu kin cho h cng lm vic vi mt m hnh m khng ngn
chn hoc quy ph ln nhau.

T ng to code (code generate): mt cng c cao cp cn phi c kh nng to

ra code, ni tt c cc thng tin trong m hnh c chuyn ti thnh cc khung code
(code skeletons), c s dng lm nn tng cho giai on xy dng chng trnh.
Ti to m hnh (Reserve engineer): Mt cng c cao cp cn phi c kh nng
c nhng thnh phn code ang tn ti v t sn xut ra m hnh. T suy ra, mt
m hnh c th c lm t nhng dng code tn ti; hoc mt nh pht trin c th
d dng chuyn i chuyn v gia cng vic m hnh ha v cng vic lp trnh.
Tch hp vi cc cng c khc: mt cng c cn phi c kh nng tch hp vi
nhng cng c khc, vi c vic pht trin mi trng, v d nh cc trnh son tho
(editor), chng trnh dch (compiler), chng trnh tm li (debugger) cng nh cc
cng c ca doanh nghip khc nh cng c qun tr cu hnh, h thng theo di cc
phin bn.
Bao qut m hnh tt c cc mc tru tng ha khc nhau: cng c cn
phi d chuyn ti t li miu t cp tru tng ha cao nht ca h thng (tc l
dng mt lng cc gi khc nhau) i xung cho ti cp ca nhng dng code tht s.
Sau , truy xut nhng dng lnh code cho mt th tc c th no trong mt lp
no , bn c th ch cn nhp chut vo tn ca th tc trong mt biu .
Trao i m hnh: Mt m hnh hay mt biu ca mt m hnh no cn
phi c kh nng c xut ra t mt cng c ny ri nhp vo mt cng c khc, ging
nh nhng dng lnh code c sn sinh trong mt cng c ny c th c s dng
trong mt cng c khc. Nguyn tc trao i cn phi c p dng cho cc m hnh
trong mt ngn ng m hnh ha c nh ngha chnh xc.

10- TM TT V UML
UML t chc mt m hnh thnh mt lot cc hng nhn, th hin cc kha cnh khc
nhau ca h thng. Ch khi kt hp tt c cc hng nhn li vi nhau, ngi ta mi co
c mt bc tranh trn vn v h thng. Mt hng nhn khng phi l mt hnh v, ni
dung ca n c miu t qua cc biu , y l nhng hnh v cha ng cc phn t
m hnh ha. Mt biu bnh thng ch trnh by mt phn ni dung ca mt hng
nhn, v mt hng nhn c nh ngha vi rt nhiu biu . Mt biu cha cc
phn t m hnh, v d nh lp, i tng, nt mng, thnh phn v nhng mi quan h
nh ni kt, khi qut ha, ph thuc. Cc phn t ny c ngha (semantic) v cc k
hiu hnh hc.
Cc loi biu trong UML l: biu lp, biu i tng, biu Use case, biu
trng thi, biu trnh t, biu cng tc, biu hnh ng, biu thnh phn v
biu trin khai. Mc ch ca cc loi biu cng nh quy tc v chng s c
miu t chi tit trong chng sau.
UML c mt s c ch chung b sung thng tin khng th c th hin trong qu
trnh v biu . Nhng thng tin ny bao gm v d nhng thnh phn trang tr, cc li

ghi ch c th cha bt k loi thng tin no cng nh cc thuc tnh c t. Ngoi ra cn

c cc c ch m rng, bao gm gi tr nh km, hn ch i vi phn t, v khun mu,
nh ngha mt loi phn t m hnh mi da trn mt phn t sn c.
Mt h thng s c miu t trong nhiu loi m hnh khc nhau, mi loi m hnh
nhm mt mc ch khc nhau. M hnh phn tch miu t nhng yu cu v mt chc
nng v m hnh ha cc lp ngoi i thc. M hnh thit k chuyn ti kt qu phn
tch thnh mt gii php k thut, theo khi nim ca mt thit k phn mm hot ng
hon chnh. M hnh xy dng code th hin h thng qua vic tho chng cho n trong
mt ngn ng lp trnh hng i tng. V cui cng, m hnh trin khai nh v
chng trnh va c to nn trong mt kin trc vt l bao gm cc my tnh v cc
trang thit b. Cng vic c lm theo nhiu vng lp khc nhau ch khng phi ch l
mt chui thc hin mt ln.
s dng UML mt cch nghim chnh cho mt d n c tht ngoi i, bn cn cng
c. Mt cng c tn tin c kh nng cho ngi dng v biu , tr tt c cc thng tin
vo mt kho chung, cho php d dng dch chuyn gia cc hng nhn v biu khc
nhau trong m hnh, to bo co v ti liu, to khung code t m hnh, c nhng dng
code sn c ri sn sinh ra m hnh t , v d dng tch hp vi cc cng c pht trin
khc.

PHN CU HI
Hi: UML c cng c no gip nm bt cc yu cu ca khch hng (ngi s dng)?
p: Use Case
Hi: Mt biu trong UML c bao cha cc hng nhn khc nhau.
p: Sai, mt hng nhn bao gm mt loi cc biu khc nhau
Hi: Hy lit k cc thnh phn ch yu ca ngn ng UML
p: Hng nhn( View), Biu (Diagram), Phn t m hnh, C ch chung.
Hi: UML c cng c no phc v cho giai on th nghim n v (Unit Testing)?
p: Biu lp v c t lp
Hi: UML c cng c no phc v cho giai on th nghim h thng (System Testing)?
p: Use case Diagram
Hi: UML to nn tng cho vic giao tip gia khch hng, nh phn tch, nh thit k v
lp trnh vin.

p: ng

Chng 4: M hnh ha USE CASE

1- GII THIU USE CASE

Trong giai on phn tch, ngi s dng cng tc cng nhm pht trin phn mm to
nn mt t hp thng tin quan trng v yu cu i vi h thng. Khng ch l ngi
cung cp thng tin, bn thn ngi s dng cn l mt thnh phn ht sc quan trng
trong bc tranh ton cnh v nhm pht trin cn phi ch ra c phng thc hot
ng ca h thng tng lai theo hng nhn ca ngi s dng. Hiu c im quan
trng ny l cha kha to dng c nhng h thng va tho mn cc yu cu t ra
va d dng s dng, thm ch to nim vui thch trong s dng.
Nh vy cng c gip ta m hnh ho h thng t hng nhn ca ngi s dng gi l
Use Case. V tr li r hn v Use Case ta xt mt trng hp sau:
Gi s ti quyt nh mua mt chic my fax mi. Khi n ca hng my vn phng, ti
mi nhn ra l phi chn la trong mt danh sch my mc rt phong ph. Loi my no
s c chn y? Ti t hi tht chnh xc mnh mun lm g vi chic my fax s
mua? Ti mun c nhng tnh nng no? Ti mun dng bng giy thng hay giy
thermal ? Ti mun copy bng ci my ? Ti mun ni n vi my tnh ca mnh? Ti
mun dng n va lm my fax va lm scanner? Ti c cn phi gi fax tht nhanh n
mc cn mt chc nng chn s tng tc? Liu ti c mun s dng my fax ny
phn bit gia mt c in thoi gi ti v mt bn fax gi ti ?.
Tt c chng ta u tri qua nhng kinh nghim nh vy khi quyt nh mua mt mn
hng no khng phi v nim vui bc pht. Vic chng ta s lm trong nhng trng
hp nh vy l mt dng phn tch Use Case: Chng ta t hi mnh s s dng sn phm
(hay h thng) sp bt ta b ra mt khon tin ng k ra sao? Tr li xong cu hi
trn ta mi c kh nng chn ra sn phm tho mn nhng i hi ca mnh. iu quan
trng y l phi bit nhng i hi l g.
Loi quy trnh ny ng vai tr rt quan trng i vi giai on phn tch ca mt nhm
pht trin h thng. Ngi dng mun s dng h thng tng lai, h thng m bn sp
thit k v xy dng, nh th no?
Use Case l mt cng c tr gip cho cng vic ca nh phn tch cng ngi s dng
quyt nh tnh nng ca h thng. Mt tp hp cc Use Case s lm ni bt mt h thng
theo phng din nhng ngi dng nh lm g vi h thng ny.

 lm r hn, ta hy xt mt v d nh bng l. H thng tng lai trong trng hp ny

s s nhiu ngi s dng, mi ngi s giao tip vi h thng cho mt mc ch khc
bit:
- Qun tr gia s dng h thng cho mc ch thng k
- Nhn vin tip khch s dng h thng thc hin cc dch v phc v khch
hng.
- Nhn vin phng u t s dng h thng thc hin cc giao dch lin quan
n u t.
- Nhn vin thm tra ch k s dng h thng cho mc ch xc nhn ch k v
bo tr thng tin lin quan n khch hng.
- Khch hng giao tip vi h thng (nh bng) cho cc hot ng s dng dch
v nh m ti khon, gi tin vo, rt tin mt,
Qu trnh tng tc gia ngi s dng v h thng trong mi mt tnh hung k trn s
khc nhau v ph thuc vo chc nng m ngi s dng mun thc thi cng h thng.
Nhm pht trin h thng cn phi xy dng nn mt kch bn nu bt s tng tc cn
thit gia ngi s dng v h thng trong mi kh nng hot ng. V d nh kch bn
cho s tng tc gia nhn vin thu ngn v h thng ca b phn tit kim trong sut
tin trnh ca mt giao dch. Mt kch bn khc v d l chui tng tc xy ra gia b
phn tit kim v b phn u t trong mt giao dch chuyn tin.
Nhn chung, c th coi mt Use case nh l tp hp ca mt lot cc cnh kch v vic s
dng h thng. Mi cnh kch m t mt chui cc s kin. Mi mt chui ny s c
kch hot bi mt ngi no , mt h thng khc hay l mt phn trang thit b no ,
hoc l mt chui thi gian. Nhng thc th kch hot nn cc chui s kin nh th
c gi l cc Tc Nhn (Actor). Kt qu ca chui ny phi c gi tr s dng i vi
hoc l tc nhn gy nn n hoc l mt tc nhn khc.

2- MT S V D USE CASE
Trong v d nh bng l trn, mt s nhng Use Case d thy nht l:
- Mt khch hng m mt ti khon mi.
- Phng u t tnh ton tin li cho cc ti khon u t.
- Mt chng trnh u t mi c a vo p dng.
- Yu cu chuyn tin ca khch hng c thc hin.

- Chuyn tin theo k hn t mt ti khon u t sang mt ti khon tit kim.

3- S CN THIT PHI C USE CASE

Use Case l mt cng c xut sc khuyn khch nhng ngi dng tim nng ni v
h thng t hng nhn ca h. i vi ngi dng, chng phi bao gi vic th hin v
m t nhng nh trong vic s dng h thng cng l chuyn d dng. Mt hin thc
c tht l ngi s dng thng bit nhiu hn nhng g m h c th din t ra: Cng c
Use Case s gip cho nhm pht trin b gy "lp bng" , ngoi ra mt s trnh by
trc quan cng cho php bn kt hp cc biu Use Case vi cc loi biu khc.
Sng kin ch o l li cun c ngi dng tham gia vo nhng giai on u tin
ca qu trnh phn tch v thit k h thng. Vic ny s nng cao xc sut cho vic h
thng chung cuc tr thnh mt cng c quen thuc i vi cc ngi dng m n d
nh s tr gip thay v l mt tp hp kh hiu v ri rm ca cc khi nim my tnh
m ngi dng trong gii doanh thng c cm gic khng bao gi hiu c v khng
th lm vic cng.
Cng tc li ko ngi s dng tham gia tch cc vo qu trnh phn tch l nn tng
quan trng cho vic to dng mt m hnh "thnh cng", mt m hnh d c ngi s
dng hiu v chp nhn sau khi thm xc cc nhim v cn bn. Ngoi ra, Use Case
cn gip nhm pht trin quyt nh cc lp m h thng phi trin khai.

4- M HNH HA USE CASE

Trng hp s dng l mt k thut m hnh ha c s dng m t mt h thng
mi s phi lm g hoc mt h thng ang tn ti lm g. Mt m hnh Use Case c
xy dng qua mt qu trnh mang tnh vng lp (interative), trong nhng cuc hi
tho bn lun gia nhm pht trin h thng v khch hng (hoc/v ngi s dng cui)
s dn ti mt c t yu cu c tt c mi ngi chp nhn. Ngi cha tinh thn ca
m hnh ha Use Case l Ivar Jacobson, ng to nn k thut m hnh ha da trn
nhng kinh nghim thu thp c trong qu trnh to h thng AXE ca hng Erisson.
Use Case nhn c mt s quan tm c bit ln lao t pha cng ng hng i
tng v tc ng ln rt nhiu phng php hng i tng khc nhau.
Nhng thnh phn quan trng nht ca mt m hnh Use Case l Use Case, tc nhn v
h thng. Ranh gii ca h thng c nh ngha qua chc nng tng th m h thng s
thc thi. Chc nng tng th c th hin qua mt lot cc Use Case v mi mt Use
Case c t mt chc nng trn vn, c ngha l Use Case phi thc thi ton b chc
nng , t s kin c kch hot u tin bi mt tc nhn ngoi cnh cho ti khi chc
nng i hi c thc hin hon tt. Mt Use Case lun lun phi cung cp mt gi tr
no cho mt tc nhn, gi tr ny l nhng g m tc nhn mong mun t pha h
thng. Tc nhn l bt k mt thc th ngoi cnh no mong mun tng tc vi h
thng. Thng thng, l mt ngi s dng ca h thng, nhng nhiu khi cng c
th l mt h thng khc hoc l mt dng my mc thit b phn cng no cn tng
tc vi h thng.

Trong k thut m hnh ha Use Case, h thng s c hnh dng ca mt "hp en" v
cung cp cc Use Case. H thng lm iu nh th no, cc Use Case c thc thi ra
sao, l nhng kha cnh cha c cp ti trong giai on ny. Trong thc t, nu
m hnh ha Use Case c thc hin trong nhng giai on u ca d n th thng
nh pht trin s khng bit Use Case sau ny s c thc thi (tc l bin thnh nhng
dng code tht s) nh th no.
Mc tiu chnh yu i vi cc Use Case l:
- quyt nh v m t cc yu cu v mt chc nng ca h thng, y l kt
qu rt ra t s tha thun gia khch hng (v/hoc ngi s dng cui) v nhm pht
trin phn mm.
- to nn mt li m t r rng v nht qun v vic h thng cn phi lm g,
lm sao m hnh c th c s dng nht qun sut ton b qu trnh pht trin, c
s dng lm cng c giao tip cho tt c nhng ngi pht trin nn cc yu cu ny, v
to nn mt nn tng cho vic to nn cc m hnh thit k cung cp cc chc nng
c yu cu.
- to nn mt nn tng cho cc bc th nghim h thng, m bo h thng
tha mn ng nhng yu cu do ngi s dng a ra. Trong thc t thng l tr li
cu hi: Liu h thng cui cng c thc hin nhng chc nng m khi u khch hng
ngh?
- cung cp kh nng theo di cc yu cu v mt chc nng c chuyn
thnh cc lp c th cng nh cc th tc c th trong h thng.
- n gin ha vic thay i v m rng h thng qua vic thay i v m
rng m hnh Use Case, sau ch theo di ring nhng Use Case b thay i cng
nhng hiu ng ca chng trong thit k h thng v xy dng h thng.
Nhng cng vic c th cn thit to nn mt m hnh Use Case bao gm:
1. nh ngha h thng (xc nh phm vi h thng)
2. Tm ra cc tc nhn cng nh cc Use Case
3. M t Use Case
4. nh ngha mi quan h gia cc Use Case
5. Kim tra v ph chun m hnh.
y l mt cng vic mang tnh tng tc rt cao, bao gm nhng cuc tho lun vi
khch hng v nhng ngi i din cho cc loi tc nhn. M hnh Use Case bao gm
cc biu Use Case ch ra cc tc nhn, Use Case v mi quan h ca chng vi nhau.

Cc biu ny cho ta mt ci nhn tng th v m hnh, nhng nhng li m t thc s

ca tng Use Case thng li l vn bn. V cc m hnh trc quan khng th cung cp
tt c cc thng tin cn thit, nn cn thit phi dng c hai k thut trnh by .
C rt nhiu ngi quan tm n vic s dng cc m hnh Use Case. Khch hng
(v/hoc ngi s dng cui) quan tm n chng v m hnh Use Case c t chc nng
ca h thng v m t xem h thng c th v s c s dng ra sao. Cc Use Case v
vy phi c m t trong nhng thut ng v ngn ng ca khch hng/ngi s dng.
Nh pht trin cn n cc m hnh Use Case hiu h thng cn phi lm g, v qua
c c mt nn tng cho nhng cng vic tng lai (cc m hnh khc, cc cu trc
thit k v vic thc thi xy dng h thng bng code).
Cc nhm chuyn gia th nghim tch hp v th nghim h thng cn n Use Case
th nghim v kim tra xem h thng c m bo s thc hin ng chc nng c
c t trong giai on u.
V cui cng, bt k ngi no lin quan n nhng hot ng lin kt n chc nng
ca h thng u c th quan tm n cc m hnh Use Case; v d nh cc nhm tip
th, bn hng, h tr khch hng v cc nhm son tho ti liu.
M hnh Use Case m t hng nhn Use Case ca h thng. Hng nhn ny l rt quan
trng, bi n nh hng n tt c cc hng nhn khc ca h thng. C cu trc logic
ln cu trc physic u chu nh hng t cc Use Case, bi chc nng c c t trong
m hnh ny chnh l nhng chc nng c thc thi trong cc cu trc kia. Mc ch
cui cng l thit k ra mt gii php tha mn cc yu cu .
M hnh ha cc Use Case chng phi ch c dng nm bt cc yu cu ca h
thng mi; n cng cn c s dng h tr cho vic pht trin mt phin bn mi
ca h thng. Khi pht trin mt phin bn mi ca h thng ang tn ti, ngi ta s b
sung thm cc chc nng mi vo m hnh Use Case c bng cch thm vo cc tc
nhn mi cng nh cc Use Case mi, hoc l thay i c t ca cc Use Case c.
Khi b sung thm vo m hnh Use Case ang tn ti, hy ch khng b ra bt k
mt chc nng no vn cn c cn ti.

5- BIU USE CASE

Use Case c m t trong ngn ng UML qua biu Use Case (Use Case Diagram),
v mt m hnh Use Case c th c chia thnh mt s lng ln cc biu nh th.
Mt biu Use Case cha cc phn t m hnh biu th h thng, tc nhn cng nh
Use Case v ch ra cc mi quan h gia cc Use Case.
Li m t ni dung Use Case thng c cung cp di dng vn bn. Trong UML, li
m t c coi l thuc tnh "vn bn" (document) ca Use Case. Li m t ny bao
cha nhng thng tin quan trng, nh ngha cc yu cu v chc nng c th. Thay cho
vic m t Use Case bng vn bn, bn cng c th v mt biu hot ng (activity

diagram). Mc du vy, nn nh rng mt Use Case cn phi c m t sao cho d hiu

v d giao tip i vi ngi s dng, m nhng cu trc phc tp nh mt biu hot
ng c th gy cm gic xa l i vi nhng ngi khng quen s dng.
Tm tt: Mt biu Use Case th hin:
- H thng
- Tc nhn
- Use Case.
V d biu Use Case trong UML:

Hnh 4.1- Mt v d biu Use case trong UML

Trong :
- H thng c th hin qua hnh ch nht vi tn h thng bn trn
- Tc nhn c th hin qua k hiu hnh nhn
- Use Case c th hin qua hnh ellipse
5.1- H thng:
V h thng l mt thnh phn ca m hnh Use Case nn ranh gii ca h thng m ta
mun pht trin cn phi c nh ngha r rng. Xin nh rng mt h thng khng phi
bao gi cng nht thit l mt h thng phn mm; n c th l mt chic my, hoc l
mt doanh nghip. nh ngha cc ranh gii v trch nhim ca h thng khng phi bao
gi cng l vic d dng, bi khng phi bao gi ngi ta cng r rng nhn ra tc v no
c kh nng c t ng ha tt nht h thng ny v tc v no th tt nht nn thc
hin th cng hoc dnh cho cc h thng khc. Mt kha cnh khc cn ch l h
thng cn phi ln ti mc no trong phin bn u tin ca n. C gng ti a cho
phin bn u tin ca h thng thng l cch m ngi ta hay thc hin, th nhng
nhng mc tiu qu tm nh vy c th khin cho h thng tr nn qu ln v thi gian
cung cp h thng qu lu. Mt sng kin tt hn l xc nhn cho r cc chc nng

cn bn v tp trung vo vic nh ngha mt kin trc h thng thch hp, r rng, c

nn tng rng m nhiu chc nng hn c th c b sung vo h thng ny trong
cc phin bn sau.
Yu t quan trng l bn phi to dng c mt bn catalog ca cc khi nim (cc thc
th) trung tm cng vi cc thut ng v nh ngha thch hp trong nhng giai on u
ca thi k phn tch. y cha phi m hnh phm vi i tng, m ng hn l mt c
gng m t cc thut ng ca h thng hoc doanh nghip m chng ta cn m hnh
ha. Cc thut ng sau s c dng m t Use Case. Phng thc c th ca
catalog ny c th rt khc nhau; n c th l mt m hnh khi nim ch ra cc mi quan
h n gin hoc ch l mt vn bn cha cc thut ng cng li m t vn tt nhng
thut ng ny trong th gii thc.
5.2- Tc nhn:
Mt tc nhn l mt ngi hoc mt vt no tng tc vi h thng, s dng h thng.
Trong khi nim "tng tc vi h thng", chng ta mun ni rng tc nhn s gi
thng ip n h thng hoc l nhn thng ip xut pht t h thng, hoc l thay i
cc thng tin cng vi h thng. Ni mt cch ngn gn, tc nhn thc hin cc Use
Case. Thm mt iu na, mt tc nhn c th l ngi m cng c th l mt h thng
khc (v d nh l mt chic my tnh khc c ni kt vi h thng ca chng ta hoc
mt loi trang thit b phn cng no tng tc vi h thng).
Mt tc nhn l mt dng thc th (mt lp), ch khng phi mt thc th. Tc nhn m
t v i din cho mt vai tr, ch khng phi l mt ngi s dng tht s v c th ca
h thng. Nu mt anh chng John no mun mua hp ng bo him t mt hng
bo him, th vai tr ca anh ta s l ngi mua hp ng bo him, v y mi l th m
chng ta mun m hnh ha, ch khng phi bn thn anh chng John. Trong s thc,
mt con ngi c th c th ng vai tr lm nhiu tc nhn trong mt h thng: mt
nhn vin ngn hng ng thi cng c th l khch hng ca chnh ngn hng . Mt
khc, s lng cc vai tr m mt con ngi c th c php m trch trong mt h
thng cng c th b hn ch, v d cng mt ngi khng c php va son ha n
va ph duyt ha n . Mt tc nhn s c mt tn, v ci tn ny cn phi phn nh
li vai tr ca tc nhn. Ci tn khng c phn nh li mt thc th ring bit ca
mt tc nhn, m cng khng phn nh chc nng ca tc nhn .
Mt tc nhn giao tip vi h thng bng cch gi hoc l nhn thng ip, ging nh
khi nim chng ta quen bit trong lp trnh hng i tng. Mt Use Case bao gi
cng c kch hot bi mt tc nhn gi thng ip n cho n. Khi mt Use Case c
thc hin, Use Case c th gi thng ip n mt hay l nhiu tc nhn. Nhng thng
ip ny cng c th n vi cc tc nhn khc, bn cnh chnh tc nhn kch hot v
gy ra Use Case.
Tc nhn cng c th c xp loi. Mt tc nhn chnh (Primary Actor) l tc nhn s
dng nhng chc nng cn bn ca h thng, tc l cc chc nng chnh. V d, trong
mt h thng bo him, mt tc nhn cn bn c th l tc nhn x l vic ghi danh v

qun l cc hp ng bo him. Mt tc nhn ph (secondary actor) l tc nhn s dng

cc chc nng ph ca h thng, v d nh cc chc nng bo tr h thng nh qun tr
ngn hng d liu, giao tip, back-up v cc tc v qun tr khc. Mt v d cho tc nhn
ph c th l nh qun tr hoc l mt nhn vin s dng chc nng trong h thng rt
ra cc thng tin thng k v doanh nghip. C hai loi tc nhn ny u c m hnh
ha m bo m t y cc chc nng ca h thng, mc d cc chc nng chnh
mi tht s nm trong mi quan tm ch yu ca khch hng.
Tc nhn cn c th c nh ngha theo dng tc nhn ch ng (active actor) hay tc
nhn th ng (passive actor). Mt tc nhn ch ng l tc nhn gy ra Use Case, trong
khi tc nhn th ng khng bao gi gy ra Use Case m ch tham gia vo mt hoc l
nhiu Use Case.
5.3- Tm tc nhn:
Khi nhn din tc nhn, c ngha l chng ta lc ra cc thc th ng quan tm theo kha
cnh s dng v tng tc vi h thng. Sau chng ta c th th t mnh vo v tr
ca tc nhn c gng nhn ra cc yu cu v i hi ca tc nhn i vi h thng v
xc nh tc nhn cn nhng Use Case no. C th nhn din ra cc tc nhn qua vic tr
li mt s cc cu hi nh sau:
- Ai s s dng nhng chc nng chnh ca h thng (tc nhn chnh)?
- Ai s cn s h tr ca h thng thc hin nhng tc v hng ngy ca h?
- Ai s cn bo tr, qun tr v m bo cho h thng hot ng (tc nhn ph)?
- H thng s phi x l v lm vic vi nhng trang thit b phn cng no?
- H thng cn phi tng tc vi cc h thng khc no? Nhm cc h thng ny
c chia ra lm hai nhm, nhm kch hot cho mi quan h vi h thng, v nhm m
h thng cn phi xy dng ca chng ta s thit lp quan h. Khi nim h thng bao
gm c cc h thng my tnh khc cng nh cc ng dng khc trong chnh chic my
tnh m h thng ny s hot ng.
- Ai hay ci g quan tm n kt qu (gi tr) m h thng s sn sinh ra?
Khi i tm nhng ngi s dng h thng, ng quan st nhng ngi ang ngi trc
mn hnh my tnh. Nn nh rng, ngi s dng c th l bt k ngi no hay bt k
vt no tng tc hoc trc tip hoc gin tip vi h thng v s dng cc dch v ca
h thng ny t n mt kt qu no . ng qun rng m hnh ha Use Case c
thc hin m hnh ha mt doanh nghip, v th tc nhn thng thng l khch
hng ca doanh nghip . T suy ra h khng phi l ngi s dng theo ngha n
gin v trc tip l ngi ngi trc mn hnh my tnh v thao tc vi my tnh.

 c th nhn dng c tt nhiu tc nhn khc nhau, hy tin hnh nghin cu nhng
ngi s dng ca h thng hin thi (mt h thng th cng hoc mt h thng ang tn
ti), hi xem h ng nhng vai tr no khi thc thi cng vic hng ngy ca h vi h
thng. Cng ngi s dng c th thc thi nhiu vai tr khc nhau ti nhiu thi im
khc nhau, ty thuc vo vic chc nng no trong h thng ang c s dng.
Xin nhc li, mt tc nhn l mt vai tr (mt lp), ch khng phi mt thc th ring l.
Mc d vy, khi cung cp v d l mt vi cc thc th ca mt tc nhn, bn c th m
bo rng tc nhn tht s tn ti. Mt tc nhn phi c mt s lin kt (Association)
no vi mt hoc l nhiu Use Case. Mc d c nhng tc nhn c th khng kch
hot nn mt Use Case no, nhng tc nhn s giao tip t nht vi mt Use Case ti
mt thi im no . Cn phi t tn cho tc nhn lm sao tn phn nh ng vai tr
ca tc nhn trong h thng.
5.4- Biu din tc nhn trong ngn ng UML:
Tc nhn trong UML l mt lp vi bit ng "Actor" (Tc nhn) v tn ca lp ny l tn
ca tc nhn (phn nh vai tr ca tc nhn). Mt lp tc nhn c th va c thuc tnh
(attribute) ln hnh vi (method) cng nh mt thuc tnh ti liu (document) m t tc
nhn . Mt lp tc nhn c mt biu tng chun ha, biu tng "hnh nhn":

Hnh 4.2- biu tng tc nhn trong UML

5.5- Use Case:
Mt Use Case l i din cho mt chc nng nguyn vn m mt tc nhn nhn c.
Mt Use Case trong ngn ng UML c nh ngha l mt tp hp ca cc chui hnh
ng m mt h thng thc hin to ra mt kt qu c th quan st c, tc l mt
gi tr n vi mt tc nhn c th. Nhng hnh ng ny c th bao gm vic giao tip
vi mt lot cc tc nhn cng nh thc hin tnh ton v cng vic ni b bn trong h
thng.
Cc tnh cht tiu biu ca mt Use Case l:
- Mt Use Case bao gi cng c gy ra bi mt tc nhn, c thc hin nhn
danh mt tc nhn no . Tc nhn phi ra lnh cho h thng thc hin Use Case ,
d l trc tip hay gin tip. Him khi c tc nhn khng lin quan n vic gy ra mt
Use Case no .

- Mt Use Case phi cung cp mt gi tr cho mt tc nhn. Gi tr khng phi

bao gi cng cn thit phi ni tri ra ngoi, nhng lun phi c thy r.
- Mt Use Case l phi hon tt. Mt trong nhng li thng gp l s chia mt
Use Case thnh cc Use Case nh hn, v cc Use Case ny thc thi ln nhau ging nh
vic gi hm cho mt ngn ng lp trnh. Mt Use Case s khng c coi l hon tt
chng no m gi tr cui cng ca n cha c sn sinh ra, thm ch ngay c khi
xy ra nhiu ng tc giao tip (v d nh i thoi vi ngi s dng).
Use Case c ni vi tc nhn qua lin kt (association). ng lin kt ch ra nhng
tc nhn no giao tip vi Use Case no. Mi lin kt bnh thng ra l mt mi quan h
1-1 v khng c hng. iu mun ni ln rng mt thc th ca lp tc nhn s giao
tip vi mt thc th ca mt Use Case v c hai c th giao tip vi nhau trong c hai
chiu. Mt Use Case s c t tn theo mt thc th m Use Case s thc hin, v d
nh k hp ng bo him, cp nht danh sch, v.v, v thng l mt cm t hn l
ch mt t ring l.
Mt Use Case l mt lp, ch khng phi mt thc th. N m t trn vn mt chc
nng, k c cc gii php b sung v thay th c th c, cc li c th xy ra cng nh
nhng ngoi l c th xy ra trong qu trnh thc thi. Mt kt qu ca s thc th ha
mt Use Case c gi l mt cnh kch (scenario) v n i din cho mt s s dng c
th ca h thng (mt ng dn thc thi ring bit qua h thng). V d mt cnh kch
ca Use Case "K hp ng bo him" c th l "John lin h vi h thng qua in thoi
ri sau k hp ng bo him t cho chic xe Toyota Carolla m anh ta va mua."
5.6- Tm Use Case:
Qu trnh tm cc Use Case bt u vi cc tc nhn c xc nh phn trc. i
vi mi tc nhn, hy hi cc cu hi sau:
a. Tc nhn ny cn nhng chc nng no t h thng? Hnh ng chnh ca tc
nhn l g ?.
V d cho mt giao dch rt tin bn my ATM trong mt nh bng l, cc hnh ng
chnh ca khch hng (tc nhn) c th l :
- t th vo my ATM
- Nhp password
- Nhp loi chuyn dch
- Nhp s tin mt mun rt ra
- Yu cu v loi tin

- Nht tin ra t my
- Rt th v t in kt qu giao dch
b. Tc nhn c cn phi c, phi to, phi hy b, phi sa cha, hay l lu tr
mt loi thng tin no trong h thng?
V d :
- Nhn vin nh bng liu c quyn truy xut hay thay i mc tin li?
- Khch hng c th thay i password ca mnh.
c. Tc nhn c cn phi bo cho h thng bit v nhng s kin no ? Nhng s
kin nh th s i din cho nhng chc nng no?
V d :
- Khch hng kt thc ti khon, nhn vin cung cp nhng thng tin ny cho h
thng.
- C mt chng trnh u t mi, cc chi tit ca chng trnh ny s phi c
nhn vin nh bng nhp vo h thng.
d. H thng c cn phi thng bo cho Actor v nhng thay i bt ng trong ni
b h thng?
- Trong ti khon cn qu t tin.
- Ba k lin tip tin lng cha v ti khon.
e. Cng vic hng ngy ca tc nhn c th c n gin ha hoc hu hiu ha
qua cc chc nng mi trong h thng (thng y l nhng chc nng tiu biu cha
c t ng ha trong h thng)?
f. Cc cu hi khc:
- Use Case c th c gy ra bi cc s kin no khc?
V d :
S kin thi gian: Cui thng, ht hn u t.
S kin bnh thng ca h thng: T ng chuyn tin theo cc lnh xc nh
trc.

Cc s kin bt bnh thng: Hp ng u t kt thc trc thi hn.

- H thng cn nhng thng tin u vo/u ra no? Nhng thng tin u vo/u
ra t u ti v s i u?
- Kh khn v thiu ht chnh trong h thng hin thi nm u (th cng /t
ng ha)?
i vi nhm cu hi cui khng c ngha l Use Case y khng c tc nhn, m tc
nhn s c nhn ra ch khi chng ta nhn din ra cc Use Case ny v sau xc nh
tc nhn da trn c s l Use Case. Xin nhc li, mt Use Case bao gi cng phi c
lin kt vi t nht mt tc nhn.
5.7- V d tm Use Case:
Nh bng ABC a ra cc yu cu sau:
- Mt khch hng c th mun gi tin vo, rt tin ra hoc n gin kim tra li
s tin trong ti khon ca anh ta qua my t ng rt tin (ATM). Khi a tin vo hoc
rt tin ra, cn phi ghi ra giy kt qu nhng chuyn dch thc hin v trao t giy
ny cho khch hng.
Quan st cc chc nng cn bn v cc thnh phn tham gia, ta thy c hai tc nhn d
nhn ra nht l khch hng v nhn vin thu ngn.
Qua , c th nhn dng cc Use Case sau:
- Gi tin vo.
- Rt tin ra.
- Kim tra mc tin trong ti khon
- Thc hin cc chuyn dch ni b h thng
- In kt qu cc chuyn dch thc hin.

Hnh 4.3 Cc Use case trong h thng ATM

Use Case gi tin vo v rt tin ra ph thuc vo Use Case thc hin cc chuyn dch
trong ni b h thng, vic thc hin ny v phn n li ph thuc vo chc nng in ra
cc cng vic c thc hin. Kim tra mc tin trong ti khon l mt Use Case c
lp, khng ph thuc vo cc Use Case khc.

6- CC BIN TH (VARIATIONS) TRONG MT USE CASE

Mi Use Case s c mt dng hnh ng chnh (Basic Course). l tin trnh bnh
thng hay tin trnh mong i i vi Use Case ny.
Ngoi ra, c th cn c mt hay nhiu dng hnh ng thay th (Alternative) khc.
Chng c th c chia lm hai nhm chnh:
- Thay th bnh thng (Normal Alternative)
- iu kin gy li (Error Condidtions)
Nhng g mang tnh bnh thng hn trong Use Case c gi l Thay th bnh thng.
C th miu t cc dng hnh ng thay th bng t ng (xem phn ti liu Use Case ).
V d mt khch hng c th chn cc loi giao dch sau ca ATM:
- Gi tin vo
- Rt tin ra

- Kim tra mc tin trong ti khon

y l nhng v d cho cc dng hnh ng thay th bnh thng.
iu kin gy li i din cho nhng bc tin hnh bt bnh thng trong mt Use
Case. Cn phi tnh trc n nhng iu kin gy li , v d :
- Mc tin trong ti khon khng tin hnh giao dch
- Password khng ng
- ATM b nghn th
Hnh sau nu bt dng hnh ng chnh v nhng dng hnh ng thay th cng nh s
khc bit ca chng i vi tin trnh mong i ca Use Case.

Hnh 4.4 Cc tin trnh trong h thng ATM

7- QUAN H GIA CC USE CASE

C ba loi quan h Use Case: Quan h m rng, quan h s dng v quan h to nhm.
Quan h m rng v quan h s dng l hai dng khc nhau ca tnh tha k. Quan h to
nhm l mt phng cch t nhiu Use Case chung vi nhau vo trong mt gi.
7.1- Quan h m rng
Nhiu khi trong qu trnh pht trin Use Case, ngi ta thy mt s Use Case tn ti
cung cp mt phn nhng chc nng cn thit cho mt Use Case mi. Trong mt trng
hp nh vy, c th nh ngha mt Use Case mi l Use Case c cng thm mt phn
mi. Mt Use Case nh vy c gi l mt Use Case m rng (Extended Use Case ).
Trong quan h m rng, Use Case gc (Base Use Case ) c dng m rng phi l
mt Use Case hon thin. Use Case m rng khng nht thit phi s dng ton b hnh
vi ca Use Case gc.
Biu sau ch ra Use Case K hp ng mua t l Use Case m rng ca "K hp
ng bo him.

Hnh 4.5 - Quan h m rng gia cc Use Case

Quan h m rng gia cc Use Case c biu th bng on thng vi hnh tam gic
rng tr v pha Use Case c dng m rng, i km vi stereotype <<extends>>.
7.2- Quan h s dng
Khi mt nhm cc Use Case cng chung mt hnh vi no th hnh vi ny c th c
tch ring ra thnh mt Use Case ring bit v n c th c s dng bi cc Use Case
kia, mt mi quan h nh vy c gi l quan h s dng.
Trong quan h s dng, phi s dng ton b Use Case khi qut ha, ni mt cch khc,
ta c mt Use Case ny s dng ton b mt Use Case khc. Cc hnh ng trong Use

Case khi qut ha khng cn phi c s dng trong cng mt tin trnh. Chng c th
c trn ln vi cc hnh ng xy ra trong Use Case chuyn bit ha.

Hnh 4.6 - Quan h s dng gia cc Use Case

Quan h s dng gia cc Use Case c biu th bng on thng vi hnh tam gic
rng tr v pha Use Case c s dng, i km vi stereotype <<uses>>.
7.3- Quan h chung nhm
Khi mt s cc Use Case cng x l cc chc nng tng t hoc c th lin quan n
nhau theo mt phng thc no , ngi ta thng nhm chng li vi nhau.
Nhm cc Use Case c thc hin bng khi nim "Gi" (Package) ca UML. Gi
khng cung cp gi tr gia tng cho thit k.
V d: tt c cc Use Case c lin quan n s tng tc gia khch hng v nhn vin
thu ngn s c nhm thnh "Package Khch hng- N/v thu ngn"

Hnh 4.7 Package ca UML

Tm tt v Use Case vi my ATM trong ngn hng l:

Cho ti nay chng ta xc nh c mt vi Use Case, phn tch dng hnh ng

chnh cng nh cc dng hnh ng thay th, cng nh rt ra cc mi quan h gia
chng. Biu sau tng hp nhng thng tin thu thp c v nhm cc Use Case cn
bn ca mt h thng ATM.

Hnh 4.8 - Biu mt s Use Case trong h thng ATM

8- MIU T USE CASE

Nh trnh by, li miu t mt Use Case thng c thc hin trong vn bn. y l
li c t n gin v nht qun v vic cc tc nhn v cc Use Case (h thng) tng
tc vi nhau ra sao. N tp trung vo ng x i ngoi ca h thng v khng cp ti
vic thc hin ni b bn trong h thng. Ngn ng v cc thut ng c s dng trong
li miu t chnh l ngn ng v cc thut ng c s dng bi khch hng/ngi dng.
Vn bn miu t cn phi bao gm nhng im sau:
- Mc ch ca Use Case: Mc ch chung cuc ca Use Case l g? Ci g cn
phi c t ti? Use Case ni chung u mang tnh hng mc ch v mc ch ca
mi Use Case cn phi r rng.
- Use Case c khi chy nh th no: Tc nhn no gy ra s thc hin Use
Case ny? Trong hon cnh no?
- Chui cc thng ip gia tc nhn v Use Case: Use Case v cc tc nhn trao
i thng ip hay s kin no thng bo ln cho nhau, cp nht hoc nhn thng tin

v gip nhau quyt nh? Yu t no s miu t dng chy chnh ca cc thng ip

gia h thng v tc nhn, v nhng thc th no trong h thng c s dng hoc l b
thay i?
- Dng chy thay th trong mt Use Case: Mt Use Case c th c nhng dng
thc thi thay th ty thuc vo iu kin. Hy nhc n cc yu t ny, nhng ch ng
miu t chng qu chi tit n mc chng c th che khut dng chy chnh ca cc
hot ng trong trng hp cn bn. Nhng ng tc x l li c bit s c miu t
thnh cc Use Case khc.
- Use Case s kt thc vi mt gi tr i vi tc nhn nh th no: Hy miu t
khi no Use Case c coi l kt thc, v loi gi tr m n cung cp n tc nhn.
Hy nh rng li miu t ny s xc nh nhng g c thc thi c lin quan n tc
nhn bn ngoi, ch khng phi nhng s vic c thc hin bn trong h thng. Vn
bn phi r rng, nht qun, khin cho khch hng c th d dng hiu v thm tra chng
( ri ng rng n i din cho nhng g m anh/c ta mun t pha h thng). Trnh
dng nhng cu vn phc tp, kh din gii v d hiu lm.
Mt Use Case cng c th c miu t qua mt biu hot ng. Biu hot ng
ny ch ra chui cc hnh ng, th t ca chng, cc quyt nh chn la xc nh
xem hnh ng no sau s c thc hin.
b sung cho li miu t mt Use Case, ngi ta thng a ra mt lot cc cnh kch
c th minh ha iu g s xy ra mt khi Use Case ny c thc th ha. Li miu
t cnh kch minh ha mt trng hp c bit, khi c tc nhn ln Use Case u c
coi l mt thc th c th. Khch hng c th d dng hiu hn ton b mt Use Case
phc tp nu c nhng cnh kch c miu t thc tin hn, minh ha li li ng x v
phng thc hot ng ca h thng. Nhng xin nh rng, mt li miu t cnh kch ch
l mt s b sung ch khng phi l ng c vin thay th cho li miu t Use Case.
Sau khi cc Use Case c miu t, mt hot ng v mt cng vic c bit cn phi
thc hin l thm tra xem cc mi quan h ( cp ti trong phn 2.7) c c nhn
din khng. Trc khi tt c cc Use Case c miu t, nh pht trin cha th c c
nhng kin thc hon tt v tng th xc nh cc mi quan h thch hp, th nghim
lm theo phng thc c th s dn n mt tnh hung nguy him. Trong thi gian
thc hin cng vic ny, hy tr li cc cu hi sau:
- Tt c cc tc nhn lin quan n mt Use Case c mi lin kt giao tip vi Use
Case khng?
- C tn ti nhng s tng t gia mt lot cc tc nhn minh ha mt vai tr
chung v nhm ny liu c th c miu t l mt lp tc nhn cn bn (base class)?

- C tn ti nhng s tng t gia mt lot cc Use Case, minh ha mt dng

chy hnh ng chung? Nu c, liu iu ny c th c miu t l mt mi quan h s
dng n vi mt Use Case khc?
- C tn ti nhng trng hp c bit ca mt Use Case c th c miu t l
mt mi quan h m rng?
- C tn ti mt tc nhn no hay mt Use Case no khng c mi lin kt giao
tip? Nu c, chc chn y c chuyn lm lc, sai tri: Ti sao li xut hin tc
nhn ny?
- C li yu cu no v chc nng c xc nh, nhng li khng c bt k
mt Use Case no x l? Nu th, hy to mt Use Case cho yu cu .

Vn bn miu t mt Use Case n gin:

V d Use Case "Cung Cp Thng Tin V Mt Ti Khon Ti Nh Bng ABC: Sau khi
phn tch h thng, ta nhn thy cn c mt Use Case in ln mn hnh ca nhn vin
nh bng tt c nhng chi tit v mt ti khon ca mt khch hng.
c t Use Case:
Chi tit ti khon: // tn Use Case
S Use Case: UCSEC35
Miu t ngn: // miu t ngn gn Use Case
Use Case "chi tit ti khon" cho php nhn vin nh bng xem cc chi tit ca mt ti
khon m anh ta nh tm hiu.
Dng chy cc s kin: // dng logic chung
Nhn vin chn Chi Tit Ti Khon trn menu. Mt con ng khc ch ra cc thng
tin chi tit ca ti khon l gi t Mn Hnh Tm Tt Thng Tin V Ti Khon (xem Use
Case s UCSEC99).
Dng hnh ng chnh: // dng logic chi tit.
Mi khch hng s c mt s nh danh gi l CustomerId. Mt khch hng c th c
nhiu ti khon. Sau khi nhn vin nhp CustomerId vo h thng, mn hnh phi in ra tt
c nhng ti khon thuc v khch hng ny v thuc v nh bng ABC, ri rc ti tt c
cc chi nhnh. Khi chn tip loi ti khon v s ti khon, cc chi tit ca ti khon
mong mun s c in ra.

Loi ti khon tit kim: Nu loi ti khon c chn l ti khon tit kim, th theo Use
Case s UCSEC45, cc chi tit sau y s c in ra:
- Mc tin hin c
- Cc t sec cha thanh ton
- Lng tin tn dng c php
- Lng tin li cho ti ngy hm nay
- Lng tin ti thiu cn phi c trong ti khon
Loi ti khon u t: Nu loi ti khon c chn l loi u t, th theo Use Case s
UCSEC46, cc chi tit sau y s c in ra.
- Hn u t
- S tin u t
- Ngy u t
- Lng tin cui hn
- Ngy cui hn
- T l li
Dng hnh ng thay th: // chui logic thay th
Khng tm thy chi tit: Khi chn mt s ti khon khng thch hp (khng c ti khon
tng ng) d v l do chc nng hay k thut, theo Use Case s UCSEC12, h thng s
a ra mt mn hnh bo li.
iu kin thot: // Use Case kt thc nh th no?
Nt Thot: Khi chn nt thot, ngi s dng s quay tr li mn hnh chnh.
Nt Xem Thm: Khi chn nt ny, ngi s dng s c yu cu chn loi ti khon t
mt danh sch xung.
Nt Xem Giao Dch: Khi chn nt ny, ngi s dng s c chuyn sang mn hnh
"Giao dch" v theo Use Case s UCSEC91, mn hnh s ch ra nhng giao dch xy ra
i vi ti khon, bn cnh nhng chi tit chnh ca ti khon.

Nt Yu Cu In Kt Qu: Khi chn phn thc n ny, kt qu giao dch theo Use Case
s UCSEC70 s c in ra mt my in a phng ni trc tip vi my tnh ca nhn
vin.
Cc yu cu c bit: // cc yu cu c bit
Theo Use Case s UCSEC110, h thng c kh nng in ln mn hnh bng nhng ngn
ng khc. Chc nng ny s c kch hot khi ngi s dng chn mc Ngoi Ng trn
menu.
iu kin trc : // iu xy ra trc khi Use Case c thc hin
Bo an: Ngi s dng (nhn vin tip khch) c cung cp mt s nh danh ring bit
truy nhp vo h thng.
Dch chuyn: Ngi s dng ch n c mn hnh Chi Tit Ti Khon sau khi truy
nhp thnh cng v Identify thnh cng.
iu kin sau : // iu g xy ra sau khi Use Case c thc hin?
H thng s khng lu tr li bt k mt thng tin no lin quan ti khch hng ln a
cng cc b.

9- TH USE CASE
Mt trong cc mc ch chnh ca Use Case l th nghim (testing). C hai loi th
nghim khc nhau c thc hin y: kim tra (verification) v ph duyt xc nhn
(validation). Kim tra m bo l h thng c pht trin ng n v ph hp vi
cc c t c to ra. Ph duyt xc nhn m bo rng h thng s c pht trin
chnh l th m khch hng hoc ngi s dng cui tht s cn n.
Cng vic ph duyt xc nhn c thc hin k trc giai on pht trin. Ngay khi
mt m hnh Use Case c hon tt (hay thm ch c th ang trong giai on pht
trin), m hnh ny phi c trnh by v tho lun vi khch hng cng nh ngi s
dng. H cn phi xc nhn rng m hnh ny l ng n, hon tt v tha mn s mong
i ca h i vi h thng; c bit l phng cch m h thng cung cp chc nng
cho h. lm iu , nh pht trin phi m bo rng khch hng tht s hiu c
m hnh v ngha ca chng, trnh trng hp to ra nhng th khng th chp nhn
ni. Trong giai on ny, r rng l cc cu hi v cc tng s xut hin v chng cn
phi c b sung thm vo m hnh Use Case trc khi n giai on ph duyt chung
cuc. Giai on xc nhn cng c th c thc hin trong thi k th nghim h thng,
nhng im yu ca phng thc lm ny l nu h thng khng tha mn nhng yu
cu c th ca ngi s dng th ton b d n rt c th s phi lm li t u.
Kim tra h thng l m bo n hot ng ng nh c t. iu ny khng th
c thc hin trc khi c nhng thnh phn ca h thng c to ra. Ch sau

ngi ta mi c th th xem h thng c hot ng ng nh c t m ngi s dng

a ra, rng cc Use Case thc hin ng theo nh nhng li miu t trong m hnh,
rng chng hot ng theo ng phng thc c miu t trong vn bn miu t Use
Case.
i b dc Use Case.
Mt trong nhng k thut hu dng c dng trong c giai on nh ngha ln th
nghim Use Case gi l "i B Dc Use Case. Theo k thut ny, nhiu ngi khc
nhau trong nhm lm m hnh s ng vai cc tc nhn cng nh h thng trong mt Use
Case c th. Ngi m nhn vai tc nhn s bt u bng vic ni ra tc nhn lm g vi
h thng. Kt qu ca cng vic ny l h thng s khi chy mt Use Case c th c
bt u t hnh ng trn. Ngi ng vai h thng sau s ni anh ta lm g khi Use
Case c thc hin. Nh pht trin ng ngoi tr chi din kch s ghi chp v tm
cch pht hin ra cc im yu trong cc Use Case c miu t bng cc din vin.
Trong trng hp c th, bn s tm thy rng c mt vi chui hnh ng b sung
khng c miu t cng nh mt vi hnh ng khng c miu t vi y chi tit.
Cc "din vin" cng hiu thu o kha cnh s dng ca h thng bao nhiu th cng
vic th Use Case s cng hiu qu by nhiu. Vic thay i cc din vin ng nhng
vai tr khc nhau s dn ti nhng thay i trong miu t v hng nhn, cung cp d
liu u vo cho cc nh to m hnh h bit c lm cch no c th a ra nhng
li miu t Use Case r rng hn, minh bch hn, v ch ra nhng im cn thiu. Mt
khi vai tr ca tt c cc tc nhn c din v thc thi, v tt c cc Use Case
c thc thi theo kiu ny, l thi im m ngi ta ni mt qu trnh th nghim
ca m hnh Use Case hon tt.

10- THC HIN CC USE CASE

Use Case l nhng li miu t c lp vi s thc thi cc chc nng ca h thng. iu
c ngha l Use Case s c thc hin (thc th ha) trong h thng, vy nn trch
nhim thc thi cc hnh ng c miu t trong ti liu Use Case u c phn b
v cho cc i tng cng tc thc thi chc nng .
Cc nguyn tc ca UML cho vic thc hin cc Use Case l: Mt Use Case s c thc
hin trong mt s cng tc (collaboration): Mt s cng tc ch ra mt gii php (ph
thuc vo s thc thi ni b) ca mt Use Case s dng cc khi nim lp/i tng v
mi quan h gia chng i vi nhau (gi l ng cnh context ca s cng tc) cng
nh s tng tc gia chng t ti chc nng mong mun (gi l chui tng tc ca
s cng tc). K hiu cho s cng tc l mt hnh ellipse c cha tn ca s cng tc .
Mt s cng tc c trnh by trong UML qua mt lot cc biu ch ra c ng cnh
ln chui tng tc gia cc thnh phn tham gia: thnh phn tham gia trong mt s cng
tc l mt lot cc lp (v trong mt thc th cng tc: cc i tng). Cc biu s
dng y l biu cng tc, biu chui v biu hot ng. Cn phi s dng
loi biu no to ra mt bc tranh bao qut v s cng tc l quyt nh ty thuc

vo tng trng hp c th. Trong mt vi trng hp, ch mt biu cng tc c th

l ; nhng trong cc trng hp khc, ngi ta nht thit cn ti s kt hp ca nhiu
loi biu khc nhau.
Mt cnh kch (Scenario) l mt thc th (instance) ca mt Use Case hay l mt s cng
tc: mt cnh kch l mt chui thc thi c th (mt dng chy c th ca cc s kin)
trnh by mt s thc th ha ca mt Use Case (tc l mt ln s dng h thng). Khi
mt cnh kch c quan st trong t cch mt Use Case, ngi ta ch miu t nhng ng
x bn ngoi hng v pha tc nhn. Khi quan st mt cnh kch trong t cch l mt
thc th ca s cng tc, ngi ta s miu t c s thc thi ni ti (cc dng lnh code)
ca cc lp tham gia y, thut ton cng nh th tc ca chng cng s giao tip gia
chng vi nhau.
Tc v thc hin mt Use Case l chuyn cc bc v hnh ng khc nhau trong li
miu t Use Case thnh lp (Class), th tc trong nhng lp ny cng nh quan h gia
chng vi nhau. N c miu t l ng tc phn b trch nhim ca mi bc i trong
Use Case vo cc lp tham gia s cng tc thc hin Use Case . Ti giai on ny,
ngi ta phi tm ra mt gii php cung cp nhng hnh vi hng ngoi c xc nh
ca Use Case; n c miu t trong nhng thut ng ca mt s cng tc ni b trong
h thng.
Mi bc hnh ng trong Use Case s c chuyn thnh th tc (operation) trong cc
lp tham gia. Mt bc trong Use Case s c chuyn thnh mt lot cc th tc ti
nhiu lp; rt him khi xy ra nh x 1-1 gia cc hnh ng trong Use Case v cc th
tc c thc thi trong tng tc gia cc i tng ca cc lp tham gia. Cng xin nh
rng mt lp c th tham gia nhiu Use Case khc nhau v trch nhim cao nht ca lp
nm chnh trong vic kt tp tt c cc vai tr m lp ny m nhn trong cc Use Case
khc nhau.
Mi quan h gia mt Use Case v s thc thi n theo khi nim cng tc c ch ra
hoc qua mt mi quan h nng cao (refinement relationship) biu th bng on thng
chm chm vi mi tn - - - -> hay mt hyperlink ngm trong mt cng c no . Mt
hyperlink trong mt cng c s to iu kin chuyn t vic quan st mt Use Case trong
mt biu Use Case sang ngay s cng tc thc thi Use Case . Cc hyperlink cng
c s dng chuyn t Use Case ny sang mt cnh kch (thng l mt m hnh
ng biu hot ng, biu chui hay biu cng tc) miu t mt s thc hin
c th no ca Use Case.
Phn b trch nhim cho cc lp mt cch thnh cng l mt tc v i hi kinh nghim.
Cng ging nh mi cng on hng i tng khc, cng vic ny mang tnh vng lp
(iterative). Nh pht trin th nghim vi nhiu s phn b trch nhim khc nhau v dn
dn nng cp chng trong gii php ca mnh cho ti khi to ra c mt m hnh thc
hin chc nng , ng thi li mc nng ng cho php tin hnh cc s thay
i trong tng lai.

Jacobson s dng phng php nh ngha ba loi i tng cn bn (c ngha l ba loi

lp): cc i tng bin (boundary objects) , i tng ch huy (control objects) v i
tng thc th (entity objects). i vi mi Use Case, cc lai i tng ny c s
dng miu t mt s cng tc thc thi Use Case. Trch nhim ca cc loi i tng
k trn nh sau:
- i tng thc th: loi i tng ny i din cho cc thc th ca bi ton
nm trong phm vi m h thng x l. Thng chng mang tnh th ng, theo khi nim
l chng khng t gy nn cc tng tc i vi chng. Trong mt h thng thng tin,
cc i tng thc th thng mang tnh trng tn (persistent) v c lu tr trong
mt h ngn hng d liu. Cc i tng thc th thng tham gia vo nhiu Use Case
khc nhau.
- i tng bin: loi i tng ny nm gn ng ranh gii ca h thng (mc
d vn nm bn trong h thng). Chng tng tc vi cc tc nhn nm bn ngoi h
thng v nhn thng ip cng nh gi thng ip n cc loi i tng khc nm bn
trong h thng.
- i tng ch huy: loi i tng ny ch huy s tng tc gia cc nhm i
tng. Mt i tng nh th c th ng vai tr "b phn iu khin cho ton b mt
Use Case hon tt, hay n c th thc thi mt chui hnh ng chung ca nhiu Use
Case. Thng th mt i tng nh vy ch tn ti trong qu trnh thc thi Use Case.
Ba loi i tng ny c ba k hiu khc nhau v c th c s dng khi v cc loi biu
miu t cng tc hoc biu lp. Sau khi nh ngha nhiu loi i tng khc
nhau v xc nhn cc cng tc, ngi ta c th cng i tm s tng t gia chng
mt s lp c th c s dng trong mt lot cc Use Case khc nhau. S dng cc Use
Case theo phng thc ny ta c th to nn nn tng cho vic phn tch v thit k h
thng; qui trnh pht trin c Ivar Jacobson gi l "Qui Trnh Pht Trin Theo Use
Case" (Use case driven).
Nhn chung c nhiu phng php khc nhau phn b trch nhim t Use Case v cho
cc lp. C phng php ngh u tin phi tin hnh phn tch phm vi bi ton, ch
ra tt c cc lp thc th (thuc phm vi bi ton) vi mi quan h ca chng vi nhau.
Sau nh pht trin s phn tch tng Use Case v phn b trch nhim cho cc lp
trong m hnh phn tch (analysis model), nhiu khi s thay i chng hoc b sung thm
cc lp mi. Mt phng php khc li ngh l nn ly cc Use Case lm nn tng
tm cc lp, lm sao trong qu trnh phn b trch nhim th m hnh phn tch ca phm
vi bi ton s tng bc tng bc c thit lp.
Mt im quan trng cn phi nhc li l cng vic y mang tnh vng lp. Khi phn
b trch nhim cho cc lp, ta c th pht hin ra s thiu ng b hoc li trong cc biu
lp v qua , dn n vic sa cha trong biu lp. Nhng lp mi s c nhn
dng v tm ra nhm mc ch h tr cho cc Use Case. Trong mt s trng hp, thm
ch c th xy ra chuyn phi thay i hoc sa cha c biu Use Case v khi hiu h
thng mt cch su sc hn, nh pht trin s nhn ra rng c mt Use Case no

khng c miu t chnh xc v ng n. Cc Use Case gip chng ta tp trung vo

kha cnh chc nng ca h thng, lm sao phi m bo cho n c miu t chnh xc
v c xy dng chnh xc trong h thng. Mt trong nhng vn xy ra vi nhiu
phng php hng i tng m khng s dng n khi nim Use Case l chng tp
trung qu nhiu vo cu trc tnh ca cc lp v cc i tng (nhiu khi ngi ta gi l
phng php m hnh ha khi nim conceptual modeling) nhng li b qua cc kha
cnh chc nng v kha cnh ng ca h thng.

11- TM TT V USE CASE

M hnh Use Case l mt k thut c s dng miu t nhng yu cu mang tnh
chc nng ca mt h thng. Use Case c miu t qua cc khi nim tc nhn bn
ngoi, Use Case v h thng. Tc nhn tng trng cho mt vai tr v mt thc th bn
ngoi v d nh mt ngi dng, mt b phn phn cng hoc mt h thng khc tng
tc vi h thng. Tc nhn gy ra v giao tip vi cc Use Case, trong khi mt Use Case
l mt tp hp ca cc chui hnh ng c thc hin trong h thng. Mt Use Case
phi cung cp mt gi tr cn hng ti no cho tc nhn, v bnh thng n c
miu t bng vn bn. Tc nhn v Use Case l cc lp. Mt tc nhn c lin kt vi
mt hoc nhiu Use Case qua mi lin kt (Association) v c tc nhn ln Use Case u
c th c mi quan h khi qut ha, mi quan h ny miu t nhng ng x chung trong
cc lp cha, s c tha k bi mt hoc nhiu lp con. Mt m hnh Use Case c
miu t bng mt hay nhiu biu trng hp thuc ngn ng UML.
Use Case c thc hin qua cc s cng tc. Mt s cng tc l mt li miu t mt ng
cnh, ch ra cc lp/ i tng v mi quan h ca chng v mt tng tc ch ra cc
lp/i tng tng tc vi nhau ra sao thc hin mt chc nng c th. Mt s
cng tc c miu t bng biu hot ng, biu cng tc v biu chui. Khi
mt Use Case c thc hin, trch nhim cho mi bc hnh ng trong Use Case cn
phi c phn b cho cc lp tham gia s cng tc , thng l qua vic xc nh cc
th tc ca cc lp ny, i song song vi phng thc m chng tng tc vi nhau. Mt
cnh kch l mt thc th ca mt Use Case, hay mt s cng tc, ch ra mt chui thc
thi c th. V th, mt cnh kch l mt s minh ha hay l mt v d ca mt Use Case
hay l mt s cng tc. Khi cnh kch c ch ra trong t cch mt thc th ca mt Use
Case, ch duy nht s tng tc gia Use Case v tc nhn ngoi lai s c miu t,
nhng khi cnh kch c quan st v c ch ra theo hng l mt thc th ca mt s
cng tc, th s tng tc gia cc lp/i tng pha bn trong h thng cng s c
miu t.

PHN CU HI
Hi: Mt tc nhn (Actor) trong mt Use Case lun l mt con ngi
p: Sai, tc nhn l mt ngi hoc mt vt no tng tc vi h thng.
Hi: H thng khc cng c th ng vai tr tc nhn trong mt Use Case?

p: ng
Hi: Mi h thng ch c mt Use Case?
p: Sai
Hi: Biu Use case m t chc nng h thng?
p: ng

Chng 5 : M HNH I TNG

1- LP, I TNG V QUAN H CC THNH PHN C BN

CA M HNH
Trong m hnh ha hng i tng, nhng phn t cu thnh cn bn nht ca m hnh
l lp, i tng v mi quan h gia chng vi nhau. Lp v i tng s m hnh ha
nhng g c trong h thng m chng ta mun miu t, cc mi quan h s biu th cu
trc. ng tc phn lp (classification) c s dng t hng ngn nm nay n
gin ha vic miu t cc h thng phc tp. Khi loi ngi bit n vic lp trnh hng
i tng xy dng cc h thng phn mm th lp v cc mi quan h ca chng
c chuyn thnh cc dng code c th.
1.1- i tng (Object)
Mt i tng l mt s tng trng cho mt thc th, hoc l thc th tn ti trong th
gii i thc hoc thc th mang tnh khi nim. Mt i tng c th tng trng cho
ci g c th, v d nh mt chic xe t ch hng ca bn hoc chic my tnh ca
ti, hoc tng trng cho mt khi nim v d nh mt quy trnh ha hc, mt giao dch
trong nh bng, mt li t hng, nhng thng tin trong qu trnh s dng tn dng ca
khch hng hay mt t l tin li.
Cng c nhng i tng (v d nh cc i tng thc thi mt trong h thng phn
mm) khng tht s tn ti ngoi th gii thc, nhng l kt qu dn xut t qu trnh
nghin cu cu trc v ng x ca cc i tng ngoi th gii thc. Nhng i tng
, d l bng cch ny hay cch khc, u lin quan n quan nim ca chng ta v th
gii thc.
Mt i tng l mt khi nim, mt s tru tng ha, hoc l mt vt vi ranh gii
v ngha c nh ngha r rng cho mt ng dng no . Mi i tng trong mt
h thng u c ba c tnh: trng thi, ng x v s nhn din.
1.2- Trng thi, ng x v nhn din ca i tng
Trng thi (state) ca mt i tng l mt trong nhng hon cnh ni i tng c th
tn ti. Trng thi ca mt i tng thng s thay i theo thi gian, v n c nh
ngha qua mt t hp cc thuc tnh, vi gi tr ca cc thuc tnh ny cng nh mi quan
h m i tng c th c vi cc i tng khc. V d mt danh sch ghi danh cho mt
lp hc trong h thng trng hc c th c hai trng thi: trng thi ng v trng thi
m. Nu danh sch sinh vin ghi danh cho lp hc ny cn nh hn s ti a cho php
(v d l 10), th trng thi ca bng ghi danh ny l m. Mt khi 10 sinh vin ghi
danh cho lp, danh sch s chuyn sang trng thi ng.

ng x (Behaviour) xc nh mt i tng s phn ng nh th no trc nhng yu

cu t cc i tng khc, n tiu biu cho nhng g m i tng ny c th lm. ng
x c thc thi qua lot cc Phng thc (operation) ca i tng. Trong v d trng
i hc, mt i tng bng ghi danh lp hc c th c ng x l b sung thm mt sinh
vin hay xa i tn ca mt sinh vin khi sinh vin ng k hc hay bi b ng k.
S nhn din (Identity) m bo rng mi i tng l duy nht d trng thi ca n c
th ging vi trng thi ca cc i tng khc. V d, kha hc i s 101 chng 1 v
kha hc i s 101 chng 2 l hai i tng trong h thng ghi danh trng hc. Mc
d c hai u thuc loi bng ghi danh, mi kha hc vn c s nhn dng duy nht ca
mnh.
1.3- Lp (Class):
Mt lp l mt li miu t ca mt nhm cc i tng c chung thuc tnh, chung
phng thc (ng x), chung cc mi quan h vi cc i tng khc v chung ng
ngha (semantic). Ni nh th c ngha lp l mt khun mu to ra i tng. Mi
i tng l mt thc th ca mt lp no v mt i tng khng th l kt qu thc
th ha ca nhiu hn mt lp. Chng ta s dng khi nim lp bn lun v cc h
thng v phn loi cc i tng m chng ta nhn dng ra trong th gii thc.
Mt lp tt s nm bt mt v ch mt s tru tng ha - n phi c mt ch chnh.
V d, mt lp va c kh nng gi tt c cc thng tin v mt sinh vin v thng tin v
tt c nhng lp hc m ngi sinh vin tri qua trong nhiu nm trc khng phi
l mt lp tt, bi n khng c ch chnh. Lp ny cn phi c chia ra lm hai lp
lin quan n nhau: lp sinh vin v lp lch s ca sinh vin.

Hnh 5.1- Mi thc th trong m hnh trn l mt lp

Khi to dng m hnh cng nh tht s xy dng cc h thng doanh nghip, cc h
thng thng tin, my mc hoc cc lai h thng khc, chng ta cn s dng cc khi
nim ca chnh phm vi vn khin cho m hnh d hiu v d giao tip hn. Nu
chng ta xy dng h thng cho mt cng ty bo him, m hnh cn phi da trn cc
khi nim ca ngnh bo him. Nu chng ta xy dng mt h thng cho qun i, th
cc khi nim ca th gii qun s cn phi c s dng khi m hnh ha h thng. Mt

h thng da trn cc khi nim chnh ca mt ngnh doanh nghip no c th d

c thit k li cho ph hp vi nhng qui ch, chin lc v qui nh mi, bi chng ta
ch cn cn bng v khc phc s chnh lch gia cng vic c v cng vic mi. Khi cc
m hnh c xy dng da trn cc khi nim ly ra t cuc i thc v da trn cc
khi nim thuc phm vi vn , hng i tng s l mt phng php rt thch hp
bi nn tng ca phng php hng i tng l cc lp, i tng v mi quan h gia
chng.
Mt lp l li miu t cho mt dng i tng trong bt k mt h thng no h
thng thng tin, h thng k thut, h thng nhng thi gian thc, h thng phn tn, h
thng phn mm v h thng doanh thng. Cc vt dng (artifact) trong mt doanh
nghip, nhng thng tin cn c lu tr, phn tch hoc cc vai tr m mt tc nhn
m nhn trong mt doanh nghip thng s tr thnh cc lp trong cc h thng doanh
nghip v h thng thng tin.
V d v cc lp trong doanh nghip v cc h thng thng tin:
- Khch hng
- Bn thng thuyt
- Ha n
- Mn n
- Ti sn
- Bn cng b gi c phiu
Cc lp trong mt h thng k thut thng bao gm cc i tng k thut, v d nh
my mc c s dng trong h thng:
- Sensor
- Mn hnh
- I/O card
- ng c
- Nt bm
- Lp iu khin
Cc h thng phn mm thng c cc lp i din cho cc thc th phn mm trong mt
h iu hnh:

- File
- Chng trnh chy c
- Trang thit b
- Icon
- Ca s
- Thanh ko
1.4- Biu lp (Class diagram):
Mt biu lp l mt dng m hnh tnh. Mt biu lp miu t hng nhn tnh ca
mt h thng bng cc khi nim lp v mi quan h gia chng vi nhau. Mc d n
cng c nhng nt tng t vi mt m hnh d liu, nhng nn nh rng cc lp khng
phi ch th hin cu trc thng tin m cn miu t c hnh vi. Mt trong cc mc ch
ca biu lp l to nn tng cho cc biu khc, th hin cc kha cnh khc ca h
thng (v d nh trng thi ca i tng hay cng tc ng gia cc i tng, c ch
ra trong cc biu ng). Mt lp trong mt biu lp c th c thc thi trc tip
trong mt ngn ng hng i tng c h tr trc tip khi nim lp. Mt biu lp
ch ch ra cc lp, nhng bn cnh cn c mt bin tu hi khc i mt cht ch ra cc
i tng tht s l cc thc th ca cc lp ny (biu i tng).

Hnh 5.2-M hnh lp trong UML

Hnh 5.3- Mt lp c th vi cc thuc tnh

 to mt biu lp, u tin ta phi nhn din v miu t cc lp. Mt khi c mt

s lng cc lp, ta s xt n quan h gia cc lp vi nhau.

2- TM LP:
Hu nh khng c mt cng thc chung cho vic pht hin ra cc lp. i tm cc lp l
mt cng vic i hi tr sng to v cn phi c thc thi vi s tr gip ca chuyn
gia ng dng. V qui trnh phn tch v thit k mang tnh vng lp, nn danh sch cc
lp s thay i theo thi gian. Tp hp ban u ca cc lp tm ra cha chc l tp hp
cui cng ca cc lp sau ny s c thc thi v bin i thnh code. V th, thng
ngi ta hay s dng n khi nim cc lp ng c vin (Candidate Class) miu t tp
hp nhng lp u tin c tm ra cho h thng.
Nh ni trong phn 2.10 (Thc hin Trng hp s dng), trng hp s dng l
nhng li miu t chc nng ca h thng, cn trch nhim thc thi thuc v cc i
tng cng tc thc thi chc nng . Ni mt cch khc, chng ta i tm cc lp l
tin ti tm gii php cung cp nhng ng x hng ngoi c xc nh trong cc
trng hp s dng.
C nhiu phng php khc nhau thc hin cng vic . C phng php ngh
tin hnh phn tch phm vi bi ton, ch ra tt c cc lp thc th (thuc phm vi bi
ton) vi mi quan h ca chng vi nhau. Sau nh pht trin s phn tch tng trng
hp s dng v phn b trch nhim cho cc lp trong m hnh phn tch (analysis
model), nhiu khi s thay i chng hoc b sung thm cc lp mi. C phng php
ngh nn ly cc trng hp s dng lm nn tng tm cc lp, lm sao trong qu trnh
phn b trch nhim th m hnh phn tch ca phm vi bi ton s tng bc tng bc
c thit lp.
2.1- Phn tch phm vi bi ton tm lp:
Qu trnh phn tch phm vi bi ton thng c bt u vi cc khi nim then cht
(Key Abstraction), mt cng c thng c s dng nhn din v lc ra cc lp ng
c vin (Candidate class).
2.1.1- Khi nim then cht
Hy ly v d mt nh bng ABC, iu u tin ta ngh ti l g? Tin! Bn cnh , ABC
cn phi c nhng thc th lin quan ti tin nh sau:
- Khch hng
- Sn phm (cc ti khon c coi l cc sn phm ca mt nh bng)
- Lc lng nhn vin
- Ban qun tr nh bng

- Phng my tnh trong nh bng

Nhng thc th ny c gi l cc khi nim then cht cho nhng g m nh bng c th
c. Khi nim then cht hoc mang tnh cu trc (structural) hoc mang tnh chc nng
(functional). Thc th mang tnh cu trc l nhng thc th vt l tng tc vi nh bng,
v d khch hng. Thc th mang tnh chc nng l nhng chc nng m nh bng phi
thc hin, v d duy tr mt ti khon hoc chuyn tin t ti khon ny sang ti khon
khc. Khi nim then cht l cc thc th ta n u tin. Chng rt quan trng v
gip ta:
- nh ngha ranh gii ca vn
- Nhn mnh n cc thc th c lin quan n thit k ca h thng
- Loi b thc th nm ngoi phm vi h thng
- Cc khi nim then cht thng s tr thnh cc lp trong m hnh phn tch
Mt khi nim then cht tm li l mt lp hay i tng thuc chuyn ngnh ca phm
vi bi ton. Khi trnh by vi ngi s dng, chng c mt nh x 1-1 gia vi nhng
thc th lin quan ti ngi s dng nh ha n, sec, giy ngh rt tin, s tit kim,
th rt tin t ng, nhn vin thu ngn, nhn vin nh bng, cc phng ban,.
Mc tru tng:
Khi phn tch phm vi bi ton, cn ch rng mc tru tng ca cc khi nim then
cht l rt quan trng, bi mc tru tng qu cao hay qu thp u rt d gy nhm
ln.
Mc tru tng qu cao dn ti nhng nh ngha qu khi qut v mt thc th, to nn
mt ci nhn v m v thng khng nhm vo mt mc tiu c th. V d trong mt nh
bng, ta khng th chn khi nim then cht l "ngi", bi n s dn n li miu t:
"Mt ngi n nh bng gi tin vo, v s tin c mt ngi khc tip nhn."
trong khi mt yu cu quan trng y l phi phn bit gia nhn vin vi khch
hng v chc nng ca h l khc hn nhau.
Tng t nh vy, mc tru tng qu thp cng d gy hiu lm, bi nhng thng tin
qu vn vt cha thch hp vi thi im ny. V d nhng quyt nh dng:
- Form m ti khon i hi tt c 15 Entry.
- Nhng d liu trn Form ny u phi c cn phi.
- Khng c nhiu ch ghi a ch ca khch hng trn Form.
nn c dnh cho cc giai on sau.

Vi im cn ch v khi nim then cht:

Nhng thc th xut hin u tin trong c no chng ta l nhng thc th d c kh
nng tr thnh khi nim then cht cho mt vn nh trc.
Mi ln tm thy mt khi nim then cht mi, cn xem xt n theo cch nhn ca vn ,
c th hi cc cu hi sau :
- Nhng chc nng no c th c thc hin i vi thc th ny?
- iu g khin nhng thc th loi ny c to ra?
Nu khng c cu tr li thch hp, cn phi suy ngh li v thc th .
Mi khi nim then cht mi cn phi c t tn cho thch hp, miu t ng chc
nng ca khi nim.
2.1.2- Nhn dng lp v i tng
Nm vng khi nim lp, chng ta c th tng i d dng tm thy cc lp v i
tng trong phm vi vn . Mt nguyn tc th s thng c p dng l danh t
trong cc li pht biu bi ton thng l cc ng c vin chuyn thnh lp v i
tng.
Mt s gi thc t cho vic tm lp trong phm vi vn :
Bc u tin l cn phi tp trung nghin cu k:
- Cc danh t trong nhng li pht biu bi ton
- Kin thc chuyn ngnh thuc phm vi bi ton
- Cc Trng hp s dng
V d trong li pht biu "C mt s ti khon mang li tin li", ta thy c hai danh t l
ti khon v tin li. Chng c th l cc lp tim nng cho m hnh nh bng l.
Th hai, chng ta cn ch n cc nhm vt th trong h thng hin thi nh:
- Cc thc th vt l ca h thng: nhng vt th tng tc vi h thng, v d
khch hng.
- Cc vt th hu hnh: cc vt th vt l m ta c th nhn v s thy. V d nh
cng c giao thng, sch v, mt con ngi, mt ngi nh,. Trong mt nh bng ABC,
c th l tp sec, phiu ngh rt tin, s tit kim, cc loi Form cn thit.

- Cc s kin (Events): Mt chic xe b hng, mt ci ca c m ra. Trong mt

nh bng l s o hn mt ti khon u t, hin tng rt qu nhiu tin mt trong mt
ti khon bnh thng.
- Cc vai tr (Role): V d nh m, khch hng, ngi bn hng, . Trong mt
nh bng, vai tr c th l nhn vin, nh qun tr, khch hng, ...
- Cc s tng tc (Interactions): V d vic bn hng l mt chui tng tc bao
gm khch hng, ngi bn hng v sn phm. Trong mt nh bng, vic m mt ti
khon mi s yu cu mt chui tng tc gia nhn vin v khch hng.
- V tr (Location): Mt vt no hoc mt ngi no c gn cho mt
v tr no . V d: t i vi nh xe. Trong mt nh bng ta c th thy nhn vin
thu ngn lun ng ca s ca mnh.
- n v t chc (Organisation Unit): V d cc phng ban, phng trng by sn
phm, cc b phn. Trong mt nh bng c th c b phn ti khon bnh thng, b
phn ti khon tit kim, b phn ti khon u t.
Bn cnh , cn nhiu cu hi khc gip ta nhn dng lp. V d nh :
- Ta c thng tin cn c lu tr hoc cn c phn tch khng? Nu c thng
tin cn phi c lu tr, bin i, phn tch hoc x l trong mt phng thc no
th chc chn s l ng c vin cho lp. Nhng thng tin ny c th l mt khi nim
lun cn phi c ghi trong h thng hoc l s kin, giao dch xy ra ti mt thi im
c th no .
- Ta c cc h thng ngoi vi khng? Nu c, thng chng cng ng c quan
tm ti khi to dng m hnh. Cc h thng bn ngoi c th c coi l cc lp cha h
thng ca chng ta hoc tng tc vi h thng ca chng ta.
- Chng ta c cc mu, th vin lp , thnh phn v nhng th khc khng? Nu
chng ta c mu, th vin, thnh phn t cc d n trc (xin c ca cc bn ng
nghip, mua c t cc nh cung cp) th chng thng cng s cha cc ng c vin
lp.
- C thit b ngoi vi m h thng ca chng ta cn x l khng? Mi thit b k
thut c ni vi h thng ca chng ta thng s tr thnh ng c vin cho lp x l
loi thit b ngoi vi ny.
- Chng ta c phn cng vic t chc khng? Miu t mt n v t chc l cng
vic c thc hin vi cc lp, c bit l trong cc m hnh doanh nghip.
2.1.3- Tng kt v cc ngun thng tin cho vic tm lp:
Nhn chung, cc ngun thng tin chnh cn c bit ch khi tm lp l :

- Cc li pht biu yu cu
- Cc Trng hp s dng
- S tr gip ca cc chuyn gia ng dng
- Nghin cu h thng hin thi
Lot cc lp u tin c nhn dng qua y thng c gi l cc lp ng c vin
(Candidate Class). Ngoi ra, nghin cu nhng h thng tng t cng c th s mang li
cho ta cc lp ng c vin khc:
Khi nghin cu h thng hin thi, hy n cc danh t v cc khi nim then cht
nhn ra lp ng c vin. Khng nn a cc lp c nhn din mt ln na vo
m hnh ch bi v chng c nhc li u theo mt tn gi khc. V d, mt h
thng nh bng c th coi cng mt khch hng vi nhiu v tr khc nhau l nhiu khch
hng khc nhau. Cn ch khi phn tch nhng li miu t nh th trnh dn n s
trng lp trong qu trnh nhn din lp.
C nhiu ngun thng tin m nh thit k cn phi ch ti khi thit k lp v ch khi
lm nh vy, ta mi c th tin chc v kh nng to dng mt m hnh tt. Hnh sau tng
kt cc ngun thng tin k trn.

Hnh 5.4 - Ngun thng tin h tr tm lp

Cc trng hp s dng l ngun tt nht cho vic nhn din lp v i tng. Cn
nghin cu k cc Trng hp s dng tm cc thuc tnh (attribute) bo trc s tn
ti ca i tng hoc lp tim nng. V d nu Trng hp s dng yu cu phi a
vo mt s ti khon (account-number) th iu ny tr ti s tn ti ca mt i tng
ti khon.
Mt ngun khc nhn ra lp/i tng l cc Input v Output ca h thng. Nu Input
bao gm tn khch hng th y l tn hiu cho bit s tn ti ca mt i tng khch
hng, bi n l mt attribute ca khch hng.
Ni chuyn vi ngi s dng cng gi m n cc khi nim then cht. Thng th
ngi s dng miu t h thng theo li cn phi a vo nhng g v mong ch kt qu

g. Thng tin a vo v kt qu theo li miu t ca ngi s dng cn phi c tp

hp li vi nhau nhn dng khi nim then cht.

2.2- Cc lp ng c vin:
Theo cc bc k trn trong phn u giai on phn tch, ta miu t c mt s lp
khc nhau. Nhng lp ny c gi l cc lp ng c vin, chng th hin nhng lp c
kh nng tn ti trong mt h thng cho trc. Mc d vy, y vn c th cha phi l
kt qu chung cuc, mt s lp ng c vin c th s b loi b trong cc bc sau v
khng thch hp.
Giai on u khi nh ngha cc lp ng c vin, ta cha nn c gng thanh lc cc lp,
hy tp trung co mc tiu nghin cu bao qut v ton din t nhiu ngun thng tin
khc nhau khng b st nhiu kha cnh cn x l.
V d trong nh mt bng l, cc lp ng c vin c th l:
- Khch hng
- Cc loi ti khon khc nhau
- Sec, s tit kim, n, .
- Phiu yu cu m ti khon mi
- Th ATM
- Bn in thng tin v ti khon
- Giy chng nhn ti khon u t
- Th xp hng (Token), s th t
- Nhn vin
- Nhn vin thu ngn
2.3- Loi b cc lp ng c vin khng thch hp:
C rt nhiu loi lp ng c vin khng thch hp cn phi c loi b:
Lp d, tha: Khi c hn mt lp nh ngha cng mt thc th, nn gi li lp tt nht
v loi b nhng lp khc. V d, trong mt nh bng c hai lp ch ti khon v khch
hng. C hai lp biu hin cng mt thc th v v th ch cn gi li mt.

Lp khng thch hp: Lp nh ngha ra nhng thc th khng lin quan n vn

thc ti. Mi lp khng xut pht t phm vi ng dng cn phi c loi b. V d, lp
ca cc my m tin bn casse trong mt nh bng c th l mt ng c vin cho khi
nim lp khng thch hp.
Lp khng r rng: Lp khng c chc nng c th c gi l cc lp khng r rng.
Lp tn ti v c gi tr s dng trong mt h thng l lp c mt chc nng c
nhn din v xc nh r rng. Cc lp khng r rng cn phi c nh ngha li hoc
loi b. V d quan st nhiu b phn khc nhau trong mt nh bng ABC. Mt trong
nhng b phn c nhn din c th l b phn hnh chnh. V phm vi cho qu trnh
vi tnh ha ca nh bng hin thi cha bao gm mng hnh chnh nn lp ny c th
c coi l mt lp khng r rng (v khng c chc nng r rng trong h thng cn xy
dng trc mt).
- Tng t, nhng thuc tnh v phng thc khng r rng cn phi c loi ra
khi danh sch cc lp ng c vin. Chng khng cn phi b xo hn, nhng cn c
a ra ngoi ta c th nhn r cc lp cn thit c nhn din. Cc ng x sau
ny c th c gn cho cc lp thch hp hn.
- Cc lp ch l vai tr (Role) i vi mt lp khc: Hy loi b tt c cc vai tr
v gi li lp chnh. V d nh qun tr, nhn vin thu ngn, ngi chy giy rt c th
ch l vai tr ca lp nhn vin. Hy gi li lp nhn vin v loi b tt c nhng lp
khc ch l vai tr.
- Mt lp khng cung cp ng x cn thit hoc thuc tnh cn thit c th s l
lp khng cn thit. Nhiu khi, c th c mt lp chng cung cp mt thuc tnh hoc
ng x no m ch nh ngha mt tp hp cc mi quan h. Nhng lp nh th cn phi
c nghin cu k xc nh s lin quan vi h thng. V

3- LP V I TNG TRONG UML

UML th hin lp bng hnh ch nht c 3 phn. Phn th nht cha tn lp. Trong phn
th hai l thuc tnh v cc d liu thnh phn ca lp v trong phn th ba l cc
phng thc hay hm thnh phn ca lp.
3.1- Tn lp (lass name) :
Tn lp c in m (bold) v cn gia. Tn lp phi c dn xut t phm vi vn
v r rng nh c th. V th n l danh t, v d nh ti khon, nhn vin, ....
3.2- Thuc tnh (attribute):
Lp c thuc tnh miu t nhng c im ca i tng. Gi tr ca thuc tnh thng l
nhng dng d liu n gin c a phn cc ngn ng lp trnh h tr nh Integer,
Boolean, Floats, Char,

Thuc tnh c th c nhiu mc trng thy c (visibility) khc nhau, miu t liu
thuc tnh c th c truy xut t cc lp khc, khc vi lp nh ngha ra n. Nu
thuc tnh c tnh trng thy l cng cng (public), th n c th c nhn thy v s
dng ngoi lp . Nu thuc tnh c tnh trng thy l ring (private), bn s khng th
truy cp n t bn ngoi lp . Mt tnh trng thy khc l bo v (protected), c s
dng chung vi cng c khi qut ha v chuyn bit ha. N cng ging nh cc thuc
tnh ring nhng c thz k bi cc lp dn xut.
Trong UML, thuc tnh cng cng mang k hiu "+" v thuc tnh ring mang du "-".
Gi tr c gn cho thuc tnh c th l mt cch miu t trng thi ca i tng.
Mi ln cc gi tr ny thay i l biu hin cho thy c th xy ra mt s thay i
trong trng thi ca i tng.
Lu : Mi c im ca mt thc th l nhng thng tin cn lu tr u c th chuyn
thnh thuc tnh ca lp miu t loi thc th .
3.3- Phng thc (methods):
Phng thc nh ngha cc hot ng m lp c th thc hin. Tt c cc i tng
c to t mt lp s c chung thuc tnh v phng thc. Phng thc c s dng
x l thay i cc thuc tnh cng nh thc hin cc cng vic khc. Phng thc
thng c gi l cc hm (function), nhng chng nm trong mt lp v ch c th
c p dng cho cc i tng ca lp ny. Mt phng thc c miu t qua tn, gi
tr tr v v danh sch ca 0 cho ti nhiu tham s. Lc thi hnh, phng thc c gi
km theo mt i tng ca lp. V nhm cc phng thc miu t nhng dch v m
lp c th cung cp nn chng c coi l giao din ca lp ny. Ging nh thuc tnh,
phng thc cng c tnh trng thy c nh cng cng, ring v bo v.

Hnh 5.5- Mt lp vi cc thuc tnh tiu biu

Hnh 5.6- Mt lp vi cc thuc tnh chung v ring

Hnh 5.7- Mt lp vi cc thuc tnh v ga tr mc nhin

Hnh 5.8- Mt lp gm cc thuc tnh vi ga tr mc nhin v thuc tnh phm vi lp

Hnh 5.9- Mt thuc tnh vi lit k ga tr (status)

3.4- K hiu i tng:
i tng l thc th ca cc lp nn k hiu dng cho i tng cng l k hiu dng
cho lp.

Hnh 5.10-K hiu i tng

Hnh trn c c nh sau: CAH l i tng ca lp AccountHolder. Cc thuc tnh
c gn gi tr, y l cc gi tr khi lp c thc th ha. Ch rng k hiu i
tng khng cha phn phng thc.

Hnh 5.11- Cc du hiu hnh ng

Hnh 5.12- Cc gi tr mc nhin ca tham s

4- QUAN H GIA CC LP
Biu lp th hin cc lp v cc mi quan h gia chng. Quan h gia cc lp gm
c bn loi:
- Lin h (Association)
- Khi qut ha (Generalization)
- Ph thuc (Dependency)
- Nng cp (Refinement)
Mt lin h l mt s ni kt gia cc lp, cng c ngha l s ni kt gia cc i tng
ca cc lp ny. Trong UML, mt lin h c nh ngha l mt mi quan h miu t
mt tp hp cc ni kt (links), trong khi ni kt c nh ngha l mt s lin quan v
ng ngha (semantic connection) gia mt nhm cc i tng.
Khi qut ha l mi quan h gia mt yu t mang tnh khi qut cao hn v mt yu t
mang tnh chuyn bit hn. Yu t mang tnh chuyn bit hn c th cha ch cc thng
tin b sung. Mt thc th (mt i tng l mt thc th ca mt lp) ca yu t mang
tnh chuyn bit hn c th c s dng bt c ni no m i tng mang tnh khi
qut ha hn c php.
S ph thuc l mt mi quan h gia cc yu t, gm mt yu mang tnh c lp v mt
yu t mang tnh ph thuc. Mt s thay i trong yu t c lp s nh hng n yu
t ph thuc.
Mt s nng cp l mi quan h gia hai li miu t ca cng mt s vt, nhng nhng
mc tru tng ha khc nhau.

5- LIN H (ASSOCIATION)
Mt lin h l mt s ni kt gia cc lp, mt lin quan v ng ngha gia cc i tng
ca cc lp tham gia. Lin h thng thng mang tnh hai chiu, c ngha khi mt i
tng ny c lin h vi mt i tng khc th c hai i tng ny nhn thy nhau.
Mt mi lin h biu th bng cc i tng ca hai lp c ni kt vi nhau, v d rng
"chng bit v nhau", "c ni vi nhau", "c mi X li c mt Y", .... Lp v lin h
gia cc lp l nhng cng c rt mnh m cho vic m hnh ha cc h thng phc tp,
v d nh cu trc sn phm, cu trc vn bn v tt c cc cu trc thng tin khc.
Mi lin kt c th hin trong biu UML bng mt ng thng ni hai lp.

Hnh 5.13-Mt lp Author kt hp vi lp Computer

5.1- Vai tr trong lin h:
Mt lin h c th c cc vai tr (Roles). Cc vai tr c ni vi mi lp bao cha trong
quan h. Vai tr ca mt lp l chc nng m n m nhn nhn t gc nhn ca lp kia.
Tn vai tr c vit km vi mt mi tn ch t hng lp ch nhn ra, th hin lp ny
ng vai tr nh th no i vi lp m mi tn ch n.

Hnh 5.14- Vai tr trong lin h gia Customer v Account

Trong v d trn: mt khch hng c th l ch nhn ca mt ti khon v ti khon c
chim gi bi khch hng. ng thng th hin lin h gia hai lp.
Mt s im cn ch khi t tn vai tr :
- Tn vai tr c th b i nu trng vi tn lp
- Tn vai tr phi l duy nht.
- Tn vai tr phi khc vi cc thuc tnh ca lp.
- Tn vai tr phi miu t c chc nng m lp ny m nhn trong quan h,
tc cn phi l cc khi nim ly ra t phm vi vn , ging nh tn cc lp.
5.2- Lin h mt chiu (Uni-Directional Association):
Ta cng c th s dng mi lin h mt chiu bng cch thm mt mi tn v mt u
ca ng thng ni kt. Mi tn ch ra rng s ni kt ch c th c s dng duy nht
theo chiu ca mi tn.

Hnh 5.15- Lin h mt chiu gia Interest v Account

Biu phn 5.15 th hin rng gia hai lp c lin h, nhng khng h c thng tin v
s lng cc i tng trong quan h. Ta khng th bit mt khch hng c th c bao
nhiu ti khon v mt ti khon c th l ca chung cho bao nhiu khch hng. Trong
UML, loi thng tin nh th c gi l s lng phn t (Cardinality) trong quan h.
5.3- S lng (Cardinality) trong lin h:

Hnh 5.16- S lng trong lin h gia Customer v Account

Biu trn ni r mt khch hng c th m mt hoc nhiu ti khon v mt ti khon
c th thuc v mt cho ti ba khch hng.
S lng c ghi pha u ng thng th hin lin h, st vo lp l min p dng
ca n. Phm vi ca s lng phn t trong lin h c th t 0-ti-1 (0..1), 0-ti-nhiu
(0..* hay ), mt-ti-nhiu (1..), hai (2), nm-ti-mi mt (5..11). Cng c th miu t
mt dy s v d (1,4,6, 8..12). Gi tr mc nh l 1.

Hnh 5.17- Mt s lp tiu biu

Hnh trn l v d cho mt biu lp tiu biu. Biu gii thch rng b phn dch v
ti khon tit kim ca mt nh bng c th c nhiu ti khon tit kim nhng tt c
nhng ti khon ny u thuc v b phn . Mt ti khon tit kim v phn n li c
th c nhiu ti liu, nhng nhng ti liu ny ch thuc v mt ti khon tit kim m
thi. Mt ti khon tit kim c th thuc v t 1 cho ti nhiu nht l 3 khch hng. Mi
khch hng c th c nhiu hn mt ti khon.
5.4- Pht hin lin h:
Thng s c nhiu mi lin h gia cc i tng trong mt h thng. Quyt nh lin
h no cn phi c thc thi l cng vic thc giai on thit k. C th tm cc mi
lin h qua vic nghin cu cc li pht biu vn , cc yu cu. Ging nh danh t
gip chng ta tm lp, cc ng t y s gip ta tm ra cc mi quan h.
Mt vi li mch bo khi tm lin h :
- V tr v mt vt l hoc s thay th, i din: Mi cm ng t xc nh hay
biu l mt v tr u l mt biu hin chc chn cho lin h. V d: ti a im, ngi
trong,
- S bao cha: Cm ng t biu l s bao cha, v d nh : l thnh phn ca....
- Giao tip: C nhiu cm ng t biu l s giao tip, v d truyn thng ip,
ni chuyn vi,
- Quyn s hu: V d : thuc v, ca,
- Tho mn mt iu kin: Nhng cm t nh : lm vic cho, l chng/v ca,
qun tr, .
5.5- X l cc lin h khng cn thit:
Sau khi tm cc mi lin h, bc tip theo l phn bic cc lin h cn thit ra khi
cc lin h khng cn thit. Lin h khng cn thit c th bao gm nhng lin h bao
cha cc lp ng c vin b loi tr hoc cc lin h khng lin quan n h thng. C
nhng lin h c to ra nhm mc ch tng hiu qu. Nhng lin h nh th l v d
tiu tiu ca cc chi tit thc thi v khng lin quan ti giai on ny.
Cn ch phn bit gia hnh ng v mi lin h. Ngi ta thng c xu hng miu
t hnh ng nh l lin h, bi c lin h ln hnh ng u c dn xut t nhng
cm t mang tnh ng t trong bn miu t yu cu. Cc hnh ng c th hin sai
thnh lin h cng cn phi c loi b. Khi lm vic ny, c th p dng mt nguyn
tc: lin h l ni kt mang tnh tnh gia cc i tng, trong khi hnh ng ch l thao

tc xy ra mt ln. Hnh ng v vy nn c coi l Phng thc i vi mt i tng

ch khng phi quan h gia cc lp.
V d vi "Ban qun tr nh bng ui vic mt nhn vin", ng t ui vic th hin
hnh ng. Trong khi vi Mt nhn vin lm vic cho hng" th ng t lm vic"
miu t lin h gia hai lp nhn vin v hng.
Trong khi c gng loi b cc lin h d tha, bn s thy c mt s lin h d tha
"ln vo" m hnh ca chng ta trong giai on thit k. Hnh sau ch ra mt s loi lin
h d tha cn c bit ch trng.

Hnh 5.18- Loi b cc lin h khng cn thit

5.6- Nng cp cc mi lin h:
Mt khi cc mi lin h cn thit c nhn dng, bc tip theo l ngin cu k m
hnh v nng cp cc mi lin h .
ng tc nng cp u tin l xem xt li tn lin h, tn vai tr, t li cho ng vi bn
cht quan h m chng th hin. Mi lin h cn phi c suy xt k v phng din s
lng thnh phn tham gia (Cardinality). S hn nh (Qualification) cho lin h ng
mt vai tr quan trng y, b sung yu t hn nh c th gip lm gim s lng.
Nu cn thit, hy b sung cc lin h cn thiu. Nghin cu k cc thuc tnh, xem liu
trong s chng c thuc tnh no tht ra th hin lin h. Nu c, hy chuyn chng thnh
lin h. B sung cc thng tin v iu kin cn thit cng nh xem xt cc mi lin h
trong m hnh tng th xc nh cc dng quan h gia chng vi nhau.
5.6.1- Lin h v yu t hn nh (Qualifier):
Mt lin h c hn nh lin h hai lp v mt yu t hn nh (Qualifier) vi nhau.
Yu t hn nh l mt thuc tnh hn ch s lng thnh phn tham gia trong mt mi

lin h. C th hn nh cc mi lin h mt-ti nhiu v nhiu-ti-nhiu. Yu t hn

nh gip phn bit trong nhm i tng ca u nhiu ca lin h.
V d mt th mc c nhiu tp tin.Mt tp tin ch thuc v mt th mc m thi. Trong
mt th mc xc nh, tn ca tp tin s xc nh duy nht tp tin mang tn . Th mc
v Tp tin l hai lp, v tn tptin y ng vai tr yu t hn nh. Mt th mc v
mt tn tp tin xc nh mt tp tin. Yu t hn nh y chuyn mt mi lin h
mt-ti-nhiu thnh lin h mt-ti-mt.

Hnh 5.19- Lin h c hn nh

5.6.2- Lin h V (AND Association)
Nh bng n a ra quy nh: khch hng khi mun m mt ti khon ATM phi l ch
nhn ca t nht mt ti khon u t. Trong mt trng hp nh th, mi lin h V
(AND) s c th hin nh sau:

Hnh 5.20- Lin h V (AND Association)

Biu trn cho thy mt khch hng c th c nhiu hn mt ti khon u t c thi
hn v ch mt ti khon ATM. Trong biu c mt mi lin h V ngm c p dng
gia nhm ti khon u t v ti khon ATM m mt khch hng c th c.
5.6.3- Lin h HOC (OR Association)
V d ti mt hng bo him n, c nhn cng cng ty u c th k hp ng bo him,
nhng c nhn v cng ty khng c php c cng loi hp ng bo him nh nhau.
Trong mt trng hp nh th, gii php l s dng lin h HOC (OR Association).

Mt lin h HOC l mt s hn ch i vi mt nhm hai hay nhiu lin h, xc nh

rng i tng ca mt lp ny ti mt thi im ch c th tham gia vo nhiu nht mt
trong cc mi lin h .

Hnh 5.21- Mt lin h OR m biu th ch mt lin h l hp l ti mi thi im

5.6.4- Lin h c sp xp (Ordered Association)
Cc mi ni kt (link) gia cc i tng c mt trt t ngm nh. Gi tr mc nh ca
trt t ny l ngu nhin. Mt lin h c trt t r rng c th c hiu l mt lin h vi
trt t sp xp (sort order) trong nhm cc ni kt, n s c th hin nh sau:

Hnh 5.22- Ti khon tit kim c sp xp theo khch hng

Nhn {ordered} c ghi gn lp c i tng c sp xp. Biu trn c c l
cc ti khon tit kim c sp xp theo khch hng.
5.6.5- Lin h tam nguyn (Ternary Association)
C th c nhiu hn hai lp ni kt vi nhau trong mt lin h tam nguyn.

Hnh 5.23- Lin h Tam nguyn

Biu trn c c nh sau: Mt khch hng c th quan h vi b phn u t v
mt b phn u t c th c mt hoc nhiu khch hng. Mt giy chng nhn ti khon
u t s xut hin qua quan h gia khch hng v b phn u t.
5.6.6- Lp lin h (Association Class)
Mt lp c th c nh km theo mt lin h, trong trng hp ny n s c gi l
mt lp lin h. Mt lp lin h khng c ni ti bt k mt lp no ca mi lin h,
m ti chnh bn thn mi lin h. Cng ging nh mt lp bnh thng, lp lin h c
th c thuc tnh, Phng thc v cc quan h khc. Lp lin h c s dng b sung
thm thng tin cho ni kt (link), v d nh thi im ni kt c thit lp. Mi ni kt
ca lin h gn lin vi mt i tng ca lp lin h.
V d sau miu t mt h thng thang my. B phn iu khin ch huy bn thang my.
Cho mi ni kt gia nhm thang my v b phn iu khin c mt hng xp (queue).
Mi hng lu tr nhng yu cu k c t pha b phn iu khin ln t pha thang my
(nhng nt bm bn trong thang). Khi b phn iu khin chn mt thang my thc
hin mt li yu cu n t mt hnh khch ng ngoi thang my (mt hnh khch trn
hnh lang), n s c cc hng v chn thang my no c hng yu cu ngn nht.

Hnh 5.24- Lp lin h (Association class)

5.6.7- Lin h quy (Recursive Association)
C th lin kt mt lp vi bn thn n trong mt mi lin h. Mi lin h y vn th
hin mt s lin quan ng ngha, nhng cc i tng c ni kt u thuc chung mt
lp. Mt lin h ca mt lp vi chnh bn thn n c gi l mt lin h quy, v l
nn tng cho rt nhiu m hnh phc tp, s dng v d miu t cc cu trc sn phm.
Hnh 5.25 ch ra mt v d ca lin h quy v hnh 5.26 l mt biu i tng cho
biu lp trong hnh 5.25.

Hnh 5.25- Mt mng gm nhiu nt ni vi nhau.

Hnh 5.26- Mt biu i tng ca hnh 5.25, vi tn ca cc i tng.

5- LIN H (ASSOCIATION)
Mt lin h l mt s ni kt gia cc lp, mt lin quan v ng ngha gia cc i tng
ca cc lp tham gia. Lin h thng thng mang tnh hai chiu, c ngha khi mt i
tng ny c lin h vi mt i tng khc th c hai i tng ny nhn thy nhau.
Mt mi lin h biu th bng cc i tng ca hai lp c ni kt vi nhau, v d rng
"chng bit v nhau", "c ni vi nhau", "c mi X li c mt Y", .... Lp v lin h
gia cc lp l nhng cng c rt mnh m cho vic m hnh ha cc h thng phc tp,
v d nh cu trc sn phm, cu trc vn bn v tt c cc cu trc thng tin khc.
Mi lin kt c th hin trong biu UML bng mt ng thng ni hai lp.

Hnh 5.13-Mt lp Author kt hp vi lp Computer

5.1- Vai tr trong lin h:
Mt lin h c th c cc vai tr (Roles). Cc vai tr c ni vi mi lp bao cha trong
quan h. Vai tr ca mt lp l chc nng m n m nhn nhn t gc nhn ca lp kia.
Tn vai tr c vit km vi mt mi tn ch t hng lp ch nhn ra, th hin lp ny
ng vai tr nh th no i vi lp m mi tn ch n.

Hnh 5.14- Vai tr trong lin h gia Customer v Account

Trong v d trn: mt khch hng c th l ch nhn ca mt ti khon v ti khon c
chim gi bi khch hng. ng thng th hin lin h gia hai lp.
Mt s im cn ch khi t tn vai tr :
- Tn vai tr c th b i nu trng vi tn lp
- Tn vai tr phi l duy nht.
- Tn vai tr phi khc vi cc thuc tnh ca lp.
- Tn vai tr phi miu t c chc nng m lp ny m nhn trong quan h,
tc cn phi l cc khi nim ly ra t phm vi vn , ging nh tn cc lp.
5.2- Lin h mt chiu (Uni-Directional Association):
Ta cng c th s dng mi lin h mt chiu bng cch thm mt mi tn v mt u
ca ng thng ni kt. Mi tn ch ra rng s ni kt ch c th c s dng duy nht
theo chiu ca mi tn.

Hnh 5.15- Lin h mt chiu gia Interest v Account

Biu phn 5.15 th hin rng gia hai lp c lin h, nhng khng h c thng tin v
s lng cc i tng trong quan h. Ta khng th bit mt khch hng c th c bao
nhiu ti khon v mt ti khon c th l ca chung cho bao nhiu khch hng. Trong
UML, loi thng tin nh th c gi l s lng phn t (Cardinality) trong quan h.
5.3- S lng (Cardinality) trong lin h:

Hnh 5.16- S lng trong lin h gia Customer v Account

Biu trn ni r mt khch hng c th m mt hoc nhiu ti khon v mt ti khon
c th thuc v mt cho ti ba khch hng.
S lng c ghi pha u ng thng th hin lin h, st vo lp l min p dng
ca n. Phm vi ca s lng phn t trong lin h c th t 0-ti-1 (0..1), 0-ti-nhiu
(0..* hay ), mt-ti-nhiu (1..), hai (2), nm-ti-mi mt (5..11). Cng c th miu t
mt dy s v d (1,4,6, 8..12). Gi tr mc nh l 1.

Hnh 5.17- Mt s lp tiu biu

Hnh trn l v d cho mt biu lp tiu biu. Biu gii thch rng b phn dch v
ti khon tit kim ca mt nh bng c th c nhiu ti khon tit kim nhng tt c
nhng ti khon ny u thuc v b phn . Mt ti khon tit kim v phn n li c
th c nhiu ti liu, nhng nhng ti liu ny ch thuc v mt ti khon tit kim m
thi. Mt ti khon tit kim c th thuc v t 1 cho ti nhiu nht l 3 khch hng. Mi
khch hng c th c nhiu hn mt ti khon.
5.4- Pht hin lin h:
Thng s c nhiu mi lin h gia cc i tng trong mt h thng. Quyt nh lin
h no cn phi c thc thi l cng vic thc giai on thit k. C th tm cc mi

lin h qua vic nghin cu cc li pht biu vn , cc yu cu. Ging nh danh t

gip chng ta tm lp, cc ng t y s gip ta tm ra cc mi quan h.
Mt vi li mch bo khi tm lin h :
- V tr v mt vt l hoc s thay th, i din: Mi cm ng t xc nh hay
biu l mt v tr u l mt biu hin chc chn cho lin h. V d: ti a im, ngi
trong,
- S bao cha: Cm ng t biu l s bao cha, v d nh : l thnh phn ca....
- Giao tip: C nhiu cm ng t biu l s giao tip, v d truyn thng ip,
ni chuyn vi,
- Quyn s hu: V d : thuc v, ca,
- Tho mn mt iu kin: Nhng cm t nh : lm vic cho, l chng/v ca,
qun tr, .
5.5- X l cc lin h khng cn thit:
Sau khi tm cc mi lin h, bc tip theo l phn bic cc lin h cn thit ra khi
cc lin h khng cn thit. Lin h khng cn thit c th bao gm nhng lin h bao
cha cc lp ng c vin b loi tr hoc cc lin h khng lin quan n h thng. C
nhng lin h c to ra nhm mc ch tng hiu qu. Nhng lin h nh th l v d
tiu tiu ca cc chi tit thc thi v khng lin quan ti giai on ny.
Cn ch phn bit gia hnh ng v mi lin h. Ngi ta thng c xu hng miu
t hnh ng nh l lin h, bi c lin h ln hnh ng u c dn xut t nhng
cm t mang tnh ng t trong bn miu t yu cu. Cc hnh ng c th hin sai
thnh lin h cng cn phi c loi b. Khi lm vic ny, c th p dng mt nguyn
tc: lin h l ni kt mang tnh tnh gia cc i tng, trong khi hnh ng ch l thao
tc xy ra mt ln. Hnh ng v vy nn c coi l Phng thc i vi mt i tng
ch khng phi quan h gia cc lp.
V d vi "Ban qun tr nh bng ui vic mt nhn vin", ng t ui vic th hin
hnh ng. Trong khi vi Mt nhn vin lm vic cho hng" th ng t lm vic"
miu t lin h gia hai lp nhn vin v hng.
Trong khi c gng loi b cc lin h d tha, bn s thy c mt s lin h d tha
"ln vo" m hnh ca chng ta trong giai on thit k. Hnh sau ch ra mt s loi lin
h d tha cn c bit ch trng.

Hnh 5.18- Loi b cc lin h khng cn thit

5.6- Nng cp cc mi lin h:
Mt khi cc mi lin h cn thit c nhn dng, bc tip theo l ngin cu k m
hnh v nng cp cc mi lin h .
ng tc nng cp u tin l xem xt li tn lin h, tn vai tr, t li cho ng vi bn
cht quan h m chng th hin. Mi lin h cn phi c suy xt k v phng din s
lng thnh phn tham gia (Cardinality). S hn nh (Qualification) cho lin h ng
mt vai tr quan trng y, b sung yu t hn nh c th gip lm gim s lng.
Nu cn thit, hy b sung cc lin h cn thiu. Nghin cu k cc thuc tnh, xem liu
trong s chng c thuc tnh no tht ra th hin lin h. Nu c, hy chuyn chng thnh
lin h. B sung cc thng tin v iu kin cn thit cng nh xem xt cc mi lin h
trong m hnh tng th xc nh cc dng quan h gia chng vi nhau.
5.6.1- Lin h v yu t hn nh (Qualifier):
Mt lin h c hn nh lin h hai lp v mt yu t hn nh (Qualifier) vi nhau.
Yu t hn nh l mt thuc tnh hn ch s lng thnh phn tham gia trong mt mi
lin h. C th hn nh cc mi lin h mt-ti nhiu v nhiu-ti-nhiu. Yu t hn
nh gip phn bit trong nhm i tng ca u nhiu ca lin h.
V d mt th mc c nhiu tp tin.Mt tp tin ch thuc v mt th mc m thi. Trong
mt th mc xc nh, tn ca tp tin s xc nh duy nht tp tin mang tn . Th mc
v Tp tin l hai lp, v tn tptin y ng vai tr yu t hn nh. Mt th mc v
mt tn tp tin xc nh mt tp tin. Yu t hn nh y chuyn mt mi lin h
mt-ti-nhiu thnh lin h mt-ti-mt.

Hnh 5.19- Lin h c hn nh

5.6.2- Lin h V (AND Association)
Nh bng n a ra quy nh: khch hng khi mun m mt ti khon ATM phi l ch
nhn ca t nht mt ti khon u t. Trong mt trng hp nh th, mi lin h V
(AND) s c th hin nh sau:

Hnh 5.20- Lin h V (AND Association)

Biu trn cho thy mt khch hng c th c nhiu hn mt ti khon u t c thi
hn v ch mt ti khon ATM. Trong biu c mt mi lin h V ngm c p dng
gia nhm ti khon u t v ti khon ATM m mt khch hng c th c.
5.6.3- Lin h HOC (OR Association)
V d ti mt hng bo him n, c nhn cng cng ty u c th k hp ng bo him,
nhng c nhn v cng ty khng c php c cng loi hp ng bo him nh nhau.
Trong mt trng hp nh th, gii php l s dng lin h HOC (OR Association).
Mt lin h HOC l mt s hn ch i vi mt nhm hai hay nhiu lin h, xc nh
rng i tng ca mt lp ny ti mt thi im ch c th tham gia vo nhiu nht mt
trong cc mi lin h .

Hnh 5.21- Mt lin h OR m biu th ch mt lin h l hp l ti mi thi im

5.6.4- Lin h c sp xp (Ordered Association)
Cc mi ni kt (link) gia cc i tng c mt trt t ngm nh. Gi tr mc nh ca
trt t ny l ngu nhin. Mt lin h c trt t r rng c th c hiu l mt lin h vi
trt t sp xp (sort order) trong nhm cc ni kt, n s c th hin nh sau:

Hnh 5.22- Ti khon tit kim c sp xp theo khch hng

Nhn {ordered} c ghi gn lp c i tng c sp xp. Biu trn c c l
cc ti khon tit kim c sp xp theo khch hng.
5.6.5- Lin h tam nguyn (Ternary Association)
C th c nhiu hn hai lp ni kt vi nhau trong mt lin h tam nguyn.

Hnh 5.23- Lin h Tam nguyn

Biu trn c c nh sau: Mt khch hng c th quan h vi b phn u t v
mt b phn u t c th c mt hoc nhiu khch hng. Mt giy chng nhn ti khon
u t s xut hin qua quan h gia khch hng v b phn u t.
5.6.6- Lp lin h (Association Class)
Mt lp c th c nh km theo mt lin h, trong trng hp ny n s c gi l
mt lp lin h. Mt lp lin h khng c ni ti bt k mt lp no ca mi lin h,
m ti chnh bn thn mi lin h. Cng ging nh mt lp bnh thng, lp lin h c
th c thuc tnh, Phng thc v cc quan h khc. Lp lin h c s dng b sung
thm thng tin cho ni kt (link), v d nh thi im ni kt c thit lp. Mi ni kt
ca lin h gn lin vi mt i tng ca lp lin h.
V d sau miu t mt h thng thang my. B phn iu khin ch huy bn thang my.
Cho mi ni kt gia nhm thang my v b phn iu khin c mt hng xp (queue).
Mi hng lu tr nhng yu cu k c t pha b phn iu khin ln t pha thang my
(nhng nt bm bn trong thang). Khi b phn iu khin chn mt thang my thc
hin mt li yu cu n t mt hnh khch ng ngoi thang my (mt hnh khch trn
hnh lang), n s c cc hng v chn thang my no c hng yu cu ngn nht.

Hnh 5.24- Lp lin h (Association class)

5.6.7- Lin h quy (Recursive Association)
C th lin kt mt lp vi bn thn n trong mt mi lin h. Mi lin h y vn th
hin mt s lin quan ng ngha, nhng cc i tng c ni kt u thuc chung mt
lp. Mt lin h ca mt lp vi chnh bn thn n c gi l mt lin h quy, v l
nn tng cho rt nhiu m hnh phc tp, s dng v d miu t cc cu trc sn phm.
Hnh 5.25 ch ra mt v d ca lin h quy v hnh 5.26 l mt biu i tng cho
biu lp trong hnh 5.25.

Hnh 5.25- Mt mng gm nhiu nt ni vi nhau.

Hnh 5.26- Mt biu i tng ca hnh 5.25, vi tn ca cc i tng.

6- QUAN H KT TP (AGGREGATION)
6.1- Khi nim kt tp:
Kt tp l mt trng hp c bit ca lin h. Kt tp biu th rng quan h gia cc lp
da trn nn tng ca nguyn tc "mt tng th c to thnh bi cc b phn". N
c s dng khi chng ta mun to nn mt thc th mi bng cch tp hp cc thc
th tn ti vi nhau. Mt v d tiu biu ca kt tp l chic xe t gm c bn bnh xe,
mt ng c, mt khung gm, mt hp s, v.v....
Qu trnh ghp cc b phn li vi nhau to nn thc th cn thit c gi l s kt
tp. Trong qu trnh tm lp, kt tp s c ch ti khi gp cc loi ng t c to
bi", "gm c", . Quan h kt tp khng c tn ring. Tn ngm cha trong n l "bao
gm cc thnh phn".
6.2- K hiu kt tp:
K hiu UML cho kt tp l ng thng vi hnh thoi (diamond) t st lp biu th s
kt tp (tng th).
Mt lp ti khon c to bi cc lp chi tit v khch hng, cc lnh giao dch i vi
ti khon cng nh cc quy nh ca nh bng.
Quan h trn c th c trnh by nh sau:

Hnh 6.1- Quan h kt tp (1)

Mi thnh phn to nn kt tp (tng th) c gi l mt b phn (aggregates). Mi b
phn v phn n li c th c to bi cc b phn khc.

Hnh 6.2- Quan h kt tp (2)

Trong trng hp ti khon k trn, mt trong cc b phn ca n l cc chi tit v khch
hng. Cc chi tit v khch hng li bao gm danh sch ch ti khon, danh sch a ch,
cc quy nh v k hn cng nh cc chi tit khc khi m ti khon.
6.3- Kt tp v lin h:
Khi nim kt tp ny sinh trong tnh hung mt thc th bao gm nhiu thnh phn khc
nhau. Lin h gia cc lp mt khc l mi quan h gia cc thc th.
Quan st hnh sau:

Hnh 6.3- Kt tp v lin h

Mt ti khon c to bi cc chi tit v khch hng, cc lnh giao dch i vi ti
khon cng nh cc quy nh ca nh bng. Khch hng khng phi l l b phn ca ti
khon, nhng c quan h vi ti khon.
Nhn chung, nu cc lp c ni kt vi nhau mt cch cht ch qua quan h "ton th
b phn" th ngi ta c th coi quan h l kt tp. Khng c li hng dn chc chn v
r rng cho vic bao gi nn dng kt tp v bao gi nn dng lin h. Mt li tim cn
nht qun i km vi nhng kin thc su sc v phm vi vn s gip nh phn tch
chn gii php ng n.

7- KHI QUT HA V CHUYN BIT HA (GENERALIZATION

& SPECIALIZATION)
Hy quan st cu trc lp trong biu sau:

Hnh 7.1- Chuyn bit ho (Specialization)

Trong hnh trn, ti khon l khi nim chung ca cc loi ti khon khc nhau v cha
nhng c t cn thit cho tt c cc loi ti khon. V d nh n c th cha s ti khon
v tn ch ti khon. Ta c th c hai loi ti khon c bit suy ra t dng ti khon
chung ny, mt loi mang tnh k hn v mt loi mang tnh giao dch. Yu t chia cch
hai lp ny vi nhau l cc quy nh chuyn ngnh hay ng hn l phng thc hot
ng ca hai loi ti khon.
Tng t nh vy, ti khon u t trung hn v di hn li l nhng khi nim chuyn
bit ca khi nim ti khon c k hn. Mt khc, ti khon bnh thng v ti khon tit
kim l nhng trng hp c bit ca loi ti khon giao dch.
Loi cu trc lp nh th c gi l mt cu trc hnh cy hoc cu trc phn cp. Khi
chng ta dch chuyn t im xut pht ca cy xung di, chng ta s gp cc khi
nim cng ngy cng c chuyn bit ha nhiu hn. Theo con ng i t ti khon
n ti khon tit kim, ta s phi i qua lp ti khon giao dch. Lp ny tip tc phn
loi cc lp chuyn bit ha cao hn, ty thuc vo chc nng ca chng.
7.1- K hiu khi qut ha v chuyn bit ha
Trong biu trn, cc lp trong mt cu trc cy c ni vi nhau bng mt mi tn
rng , ch t lp chuyn bit hn ti lp khi qut hn.

Hnh 7.2- Khi qut ha

Qu trnh bt u vi mt lp khi qut sn xut ra cc lp mang tnh chuyn bit cao
hn c gi l qu trnh chuyn bit ho (Specialization)
Chuyn bit ha: l qu trnh tinh ch mt lp thnh nhng lp chuyn bit hn.
Chuyn bit ha b sung thm chi tit v c t cho lp kt qu. Lp mang tnh khi qut
c gi l lp cha (superclass), kt qu chuyn bit ha l vic to ra cc lp con
(Subclass).
Mt khc, nu chng ta i dc cu trc cy t di ln, ta s gp cc lp ngy cng mang
tnh khi qut cao hn - V d t lp ti khon tit kim ln ti lp ti khon. Con ng
bt u t mt lp chuyn bit v khin n ngy cng mang tnh khi qut cao hn c
gi l qu trnh khi qut ha (Generalization). Lp chuyn bit y c gi l lp

con, trong v d trn l ti khon tit kim, trong khi lp khi qut kt qu c gi l lp
cha.
Chuyn bit ha v khi qut ha l hai con ng khc nhau xem xt cng mt mi
quan h.
Mt lp l lp con ca mt lp ny c th ng vi tr l mt lp cha ca lp khc.
7.2- Yu t phn bit (Discriminatior)
to mt cu trc phn cp, cn phi c mt s thuc tnh lm nn tng cho qu trnh
chuyn bit ha. Thuc tnh c gi l yu t phn bit (Discriminator).
Vi mi gi tr c th gn cho yu t phn bit trong lp cha, ta s c mt lp con tng
ng.

Hnh 7.3- Yu t phn bit (Discriminatior)

Trong hnh trn, yu t phn bit trong lp ti khon l "loi ti khon". Chng ta gi
thit rng ch c hai loi ti khon, mt mang tnh k hn v mt mang tnh giao dch.
Theo , ta phi to ra hai lp con, mt cho cc ti khon mang tnh k hn v mt cho
cc ti khon mang tnh giao dch.
Trong m hnh i tng, khng nht thit phi nu bt yu t phn bit. Yu t phn bit
lun c mt trong mt cu trc phn cp lp cha/ con, d c c nhn mnh trong m
hnh i tng hay khng. Mc du vy, m bo cho mt m hnh c nh ngha r
rng, trnh by yu t phn bit vn lun l cng vic nn thc hin.
7.2.1- Lp tru tng

Quan st cu trc trong hnh trn, ta thy lp ti khon s khng bao gi c thc th
ha, c ngha l h thng s khng bao gi to ra cc i tng thuc lp ny. Nguyn
nhn l v lp ti khon mang tnh khi qut cao n mc vic khi to lp ny s
khng c mt ngha no ng k. Lp ti khon mc d vy vn ng mt vai tr quan
trng trong vic khi qut ha cc thuc tnh s c cn n trong cc lp dn xut t
n. Nhng loi lp nh th c dng cung cp mt cy cu trc lp v khng c s
tn ti y ngha trong mt m hnh tht s ngoi i, chng c gi l lp tru
trng (abstract class).
7.2.2- To lp tru tng
Cc lp tru trng l kt qu ca qu trnh khi qut ha. Hy quan st v d cu trc
lp sau y. Lp ti khon ng u cy cu trc v c gi l lp cn bn. Lp cn bn
ca mt cy cu trc cha nhng thuc tnh c khi qut ha v c th c p
dng cho mi lp dn xut t n. Trong qu trnh khi qut ha, cc thuc tnh c
dng chung trong cc lp chuyn bit c a ln lp cha. Lp cha v cui c to bi
cc thuc tnh chung ca tt c cc lp dn xut t n. Nhng lp cha dng nh vy trong
rt nhiu trng hp s mang tnh khi qut tuyt i v s khng theo ui mc ch
khi to, chng c li ng x ging nh mt thng cha (container) cho tt c cc thuc
tnh chung ca cc lp dn xut. Nhng lp nh th trong trng hp chung thng l
kt qu nh x ca nhng danh t tru tng, l h qu ca phng php s dng cc
danh t nhn din lp .

Hnh 7.4- To lp tru tng

Biu trn cho ta mt v d v khi qut ha v cc thuc tnh chung, n ch ra nhiu
lp chuyn bit. Ch rng c theo mi mc chuyn bit ha li c thm cc thuc tnh
c b sung thm cho cc lp, khin chng mang tnh chuyn bit cao hn so vi cc
lp cha mc tru tng bn trn. V d lp ti khon c thuc tnh l s ti khon v

tn khch hng. y l nhng thuc tnh ht sc chung chung. Tt c cc lp dn xut t

n, d l trc tip hay gin tip ( cc mc tru tng thp hn na), u c quyn s
dng cc thuc tnh ca lp ti khon. Cc lp ti khon c k hn v ti khon giao
dch l hai lp chuyn bit dn xut t lp ti khon. Chng c nhng thuc tnh chuyn
bit ring ca chng - v d mc thi gian (duration) i vi lp ti khon c k hn v
mc tin ti thiu i vi lp ti khon giao dch bn cnh hai thuc tnh s ti khon
v tn khch hng m chng tha k t lp ti khon. Cng tng t nh th vi ti
khon u t ngn hn v ti khon u t trung hn l cc loi lp thuc ti khon c k
hn, ti khon tit kim v ti khon bnh thng l cc loi lp thuc lp ti khon giao
dch.
7.2.3- Lp c th (concrete class)
Lp c th l nhng lp c th thc th ha. Nh ni t trc, cc lp c th khi thc
th ha c gi l cc i tng. Trong v d trn, cc lp ti khon u t ngn hn v
ti khon u t di hn c th c thc th ha thnh i tng. Tng t i vi ti
khon tit kim v ti khon bnh thng.
7.2.4- Tng kt v pht trin cy cu trc
C ch dng chung thuc tnh v th tc s dng nguyn tc khi qut ha c gi l
tnh tha k (inheritance). S dng tnh tha k tinh ch (refine) cc lp s dn ti
vic pht trin mt cy cu trc. Nn pht hin nhng ng x (behaviour) chung trong
mt lot lp ri th hin n thnh mt lp cha. S khc bit trong ng x ca cng mt
lp s dn ti vic to ra cc lp con.
Khi pht trin cy cu trc, hy quan st ng x ca cc lp. Trong trng hp c mt
lin h tn ti t mt lp c th n tt c cc lp con ca mt lp cha, nn dch chuyn
lin h ny ln lp cha.
Nu tn ti mt lin h gia mt lp no v mt lp cha, hy chuyn bit ha v nng
cao cu trc xc nh xem liu lin h ny c c p dng cho tt c cc lp con ca
lp cha n hay khng. Nu c th gn n vo lp cha, nu khng th dch xung cho
nhng lp con ph hp.
Trong khi tin hnh khi qut ha, trng tm cng vic l xc nh cc ng x chung
trong mt nhm nhiu lp chuyn bit bc trung. Khi xy dng c mt th tc hoc
mt thuc tnh chung, nn kim tra li xem chng c tht s l yu t chung ca tt c
cc lp chuyn bit trong phm vi ny. Khi qut ha c p dng ch khi chng ta c
mt tp hp cc lp nh ngha mt loi i tng ring bit v c mt s lng ln cc
ng x chung. Trng tm y l to nn lp cha cha cc ng x chung .
Khi chuyn bit ha, ta i tm cc s khc bit trong ng x to cc lp con thch ng.
C ngha l ta xem xt mt lp tn ti, kim tra xem c phi tt c cc ng x ca n u
c kh nng p dng cho mi i tng. Nu khng, ta lc ra ng x khng phi lc no

cng cn thit v chia trng hp n ra thnh cc lp con. Trng tm ca chuyn bit ha

l to cc lp con.
Vi c ch tha k, mt lp con s k tha mi thuc tnh th tc ca tt c cc lp cha
ca n.
Hnh sau lm r vic to cu trc lp s dng tnh khi qut.

Hnh 7.5- Pht trin h thng lp (1)

Thng xy ra trng hp tt c cc lp con cng tham gia vo mt lin h hoc kt tp.
Trong trng hp ny nn to lp cha nh ngha lin h /kt tp . Hnh sau gii thch
thm im ny:

Hnh 7.6- Pht trin h thng lp (2)

8- QUAN H PH THUC V NNG CP (DEPENDENCY &

REFINEMENT)
Bn cnh lin h v khi qut ha, UML cn nh ngha hai loi quan h khc. Quan h
ph thuc (Dependency) l mt s lin quan ng ngha gia hai phn t m hnh, mt
mang tnh c lp v mt mang tnh ph thuc. Mi s thay i trong phn t c lp s
nh hng n phn t ph thuc. Phn t m hnh y c th l mt lp, mt gi
(package), mt trng hp s dng, .v.v... C th nu mt vi c d cho s ph thuc
nh: mt lp ly tham s l i tng ca mt lp khc, mt lp truy nhp mt i tng
ton cc ca mt lp khc, mt lp gi mt th tc thuc thuc mt lp khc. Trong tt
c cc trng hp trn u c mt s ph thuc ca mt lp ny vo mt lp kia, mc d
chng khng c lin h r rng vi nhau.
Quan h ph thuc c th hin bng ng thng gch ri (dashed line) vi mi tn
(v c th thm mt nhn) gia cc phn t m hnh. Nu s dng nhn th n s l mt
khun mu (stereotype), xc nh loi ph thuc. Hnh sau ch ra mt s ph thuc dng
"friend", c ngha rng mt phn t m hnh nhn c quyn truy cp c bit ti cu
trc ni b ca phn t th hai (thm ch ti c nhng phn mang tnh nhn thy l
private).

Hnh 8.1- Mt quan h ph thuc gia cc lp

Nng cp (Refinement) l mt quan h gia hai li miu t ca cng mt s vt, nhng
nhng mc tru tng ha khc nhau. Nng cp c th l mi quan h gia mt loi
i tng v lp thc hin n. Cc nng cp thng gp khc l quan h gia mt lp
phn tch (trong m hnh phn tch) v mt lp thit k (trong m hnh thit k) u m
hnh ha cng mt th, quan h gia mt li miu t c mc tru tng ha cao v mt
li miu t c mc tru tng ha thp (v d mt bc tranh khi qut ca mt s cng
tc ng v mt biu chi tit ca cng cng tc ). Quan h nng cp cn c s
dng m hnh ha nhiu mc thc thi ca cng mt th (mt thc thi n gin v mt
thc thi phc tp hn, hiu qu hn).
Quan h nng cp c th hin bng ng thng gch ri (dashed line) vi mi tn
rng.

Hnh 8.2- Quan h nng cp

Quan h nng cp c s dng trong vic phi hp m hnh. Trong cc d n ln, mi
m hnh u cn phi c phi hp vi nhau. Phi hp m hnh c s dng nhm
mc ch:
- Ch ra mi lin quan gia cc m hnh nhiu mc tru tng khc nhau.
- Ch ra mi lin quan gia cc m hnh nhiu giai on khc nhau (phn tch
yu cu, phn tch, thit k, thc thi, ...) .
- H tr vic qun tr cu hnh.
- H tr vic theo di trong m hnh.

9- NNG CP M HNH QUA CC VNG LP K TIP

Cho ti thi im ny, chng ta i qua cc bc cng vic phn tch cn bn v to nn
phin bn u tin ca m hnh i tng. M hnh ny cn phi c ly lm mc tiu
cho cc vng lp nng cp tip theo.
Cng vic nng cp c th c thc hin bng cch a m hnh qua tt c cc giai on
pht trin m hnh i tng mt ln na. Ln ny, nhng kin thc thu c trong vng
pht trin u s t ra rt hu dng. Khi nng cp m hnh cn ch n cc bc sau:
a) Nghin cu cc lp tm cc thuc tnh v th tc khng ng dng
(dissimilar). Nu c, x lp thnh cc thnh phn to tnh ng nht (harmony) trong
lp . V d vi mt lp m nhn hai vai tr khc nhau, hy x lp thnh cc lp kt qu
vi nhng th tc c xc nh r rng.
b) Nu pht hin thy mt chc nng khng hng ti mt lp ch no th l
triu chng thiu lp. Hy b sung lp thiu v a th tc k trn vo lp .
c) Khi qut ha l cn cha nu c cc lin h trng lp (nhiu lin h
cng nh ngha mt quan h). Trong trng hp ny, cn to lp cha kt hp cc mi
lin h .
d) Nu mt vai tr mang mt ngha c bit quan trng i vi h thng th
thng n cn mt lp ring. Mt la chn khc l bin lin h nh ngha vai tr ny
thnh mt lp lin h.

e) Nu mt lp thiu c thuc tnh ln th tc v / hoc lin h th rt c th y l

mt lp khng cn thit. Hy loi b nhng lp nu c th.
f) Hy r st ton b h thng tm nhng vai tr gia cc lp cn cha c
th hin. Nu c, y l triu chng thiu lin h.
g) Nu c mt lin h gia cc i tng nhng li chng c th tc no s
dng ti th rt c th y l mt lin h khng cn thit. V d ta xc nh mt lin h
gia nhn vin thu ngn v khch hng nhng li khng c th tc no c nh ngha
gia hai ngi. Trong trng hp ny, rt c th lin h l khng cn thit.
Mt s mch bo thc t:
- Nghin cu hiu thu o vn cn gii quyt:
Khi xy dng m hnh i tng, khng nn bt u bng cch vit ra cc cu trc lp,
cc mi lin h cng nh nhng mi quan h tha k l r trn b mt v p thng vo
mt chng ta. Hy dnh thi gian nghin cu k bn cht vn . M hnh i tng phi
c thit k ph hp vi gii php cho vn m chng ta nhm ti.
- Cn thn khi chn tn:
Tn cn c chn mt cch cn thn bi n chng nhn s tn ti cc thc th. Tn cn
phi chnh xc, ngn gn, trnh gy bn ci. Tn phi th hin tng th i tng ch
khng ch nhm ti mt kha cnh no ca i tng.
Bt c ni no c th, hy chn nhng tn no bao cha cc danh t chuyn ngnh quen
thuc i vi ngi s dng. Nhng tn to ra nhng hnh xa vi i vi ngi s dng,
hoc cc thc th c t tn mt cch ti t rt d gy ra nhm ln.
- Cn gi cho m hnh i tng c n gin:
Hy khng c li xu hng to ra cc m hnh phc tp, chng ch mang li s nhm ln,
bi ri. Trong vng u ca quy trnh m hnh ha i tng, hy xc nh cc mi lin
h cn bn v gt ra ngoi cc chi tit, vic xem xt ti cc s lng thnh phn tham gia
(Cardinality) trong quan h c dnh cho giai on sau; rt c th l vng th hai.
Tt nht l cc chi tit phn nh s lng cc thnh phn tham gian trong quan h ch
c b sung thm vo trong vng th hai hoc vng th ba ca cng vic m hnh ha
i tng. Thng thng, ngi ta thy nhng phin bn u tin ca m hnh thng
ch cha cc mi lin h vi s lng l t 0-ti-0; 0-ti-1, 1- ti-1; 1-ti-nhiu.
- Nn s dng cc mi lin h hn nh bt c khi no c th.
- Trnh khi qut ha qu nhiu. Thng ch nn hn ch ba tng khi qut.

- Hy nghin cu tht k cc mi lin h 1-ti-nhiu. Chng thng c th c

chuyn thnh cc quan h 1-ti-0 hoc 1-ti-1.
- Tt c cc m hnh cn phi c ly lm i tng cho vic tip tc nng cp.
Nu khng thc hin nhng vng nng cp sau , rt c th m hnh ca chng ta s
thiu hon chnh.
- ng tc cho nhng ngi khc xem xt li m hnh l rt quan trng.
Thng s lin quan qu cn k vi m hnh s khin chng ta m la, khng nhn
nhng ra khim khuyt ca n. Mt ci nhn v t trong trng hp ny l rt cn thit.
- Khng nn m hnh ha cc mi lin h thnh thuc tnh. Nu iu ny xy ra,
ta thng c th nhn thy qua triu chng l m hnh thiu lin h. Thm vo , c
lc ta b qua s cn thit ca mt yu t hn nh.
Vic vit ti liu cho m hnh l v cng quan trng. Cc ti liu cn phi nm bt thu
o nhng nguyn nhn nm ng sau m hnh v trnh by chng chnh xc nh c th.

10- CHT LNG M HNH

Lm sao bit c m hnh l tt hay cha tt? Mt ngn ng m hnh ha c th
cung cp ng php v ng ngha cho ta lm vic, nhng n khng cho ta bit liu mt m
hnh va c to dng nn l tt hay khng. Yu t ny m ra mt vn quan trng
trong vic xc nh cht lng m hnh. iu ch cht khi chng ta thit k m hnh l
th chng ta mun ni v hin thc. M hnh mang li s din gii cho nhng g m
chng ta nghin cu (hin thc, mt vin cnh...).
Trong mt m hnh, yu t quan trng bt nht l phi nm bt c bn cht ca vn .
Trong mt h thng ti chnh, chng ta thng m hnh ha cc ha n ch khng phi
cc mn n. Trong a phn doanh nghip, bn thn ha n khng tht s c tm quan
trng n nh vy, yu t quan trng y l cc mn n. Mt ha n ch l mt s th
hin ca mt mn n, nhng ta cn phi m hnh ha lm sao phn nh iu . Mt
khi nim khc l mt ti khon nh bng. Trong nhng nm 70 v 80 c rt nhiu
m hnh th hin ti khon nh bng. Khch hng (ch nhn ca ti khon ti nh bng)
c coi l mt thnh phn ca ti khon ny (mt ti khon nh bng c m hnh ha
nh l mt lp hoc l mt thc th v mt khch hng l mt thuc tnh). Kh khn u
tin xy ra l nh bng khng th x l ti khon c nhiu ch. Vn th hai l nh
bng khng th to ra cc chin lc maketing nhm ti nhng khch hng khng c ti
khon trong nh bng ch bi v h khng c a ch.
V vy, mt trong nhng kha cnh ca cht lng m hnh l tnh thch hp ca m hnh
. Mt m hnh thch hp phi nm bt cc kha cnh quan trng ca i tng nghin
cu. Nhng kha cnh khc trong vic nh gi cht lng l m hnh phi d giao tip,
phi c mt mc tiu c th, d bo qun, mang tnh vng bn v c kh nng tch hp.
Nhiu m hnh ca cng mt h thng nhng c cc mc ch khc nhau (hoc l hng
nhn khc nhau) phi c kh nng tch hp c vi nhau.

D l s dng phng php no hoc ngn ng m hnh ha no, ta vn cn phi i mt

vi cc vn khc. Khi to dng m hnh, chng ta tr thnh mt phn ca doanh
nghp, c ngha l chng ta cn phi quan st hiu ng s can thip ca chng ta vo
doanh nghip. Yu t quan trng l cn phi x l tt c cc kha cnh ca s can thip
v d nh v chnh sch, vn ha, cu trc x hi v nng sut. Nu khng lm c
iu ny, rt c th ta khng c kh nng pht hin v nm bt tt c nhng i hi cn
thit t pha khch hng (cn ch rng nhng pht biu yu cu c a ra khng phi
bao gi cng chnh xc l nhng g khch hng thc s cn). Hy c bit ch n cc
vn vi chnh sch ni b, cc mu hnh x hi, cc cu trc khng chnh thc v cc
th lc bao quanh khch hng.
10.1- Th no l mt m hnh tt?
Mt m hnh s l mt m hnh tt nu ta c kh nng giao tip vi n, nu n ph hp
vi cc mc ch ca n v nu chng ta nm bt c nhng im ct yu ca vn
. Mt m hnh tt i hi thi gian xy dng; bnh thng ra n c to bi mt
nhm pht trin, c thnh lp vi mt mc ch c th. Mt trong nhng mc ch ny
c th l huy ng ton b lc lng pht hin ra cc yu cu ca mt c quan. Mt
mc ch khc rt c th l m hnh ha mt c t yu cu, thc hin mt giai on phn
tch, hay v mt bn thit k k thut cho mt h thng thng tin. Khi cc c nhn khc
nhau c tp hp thnh nhm, ng tc ny cn phi c thc hin tp trung vo mc
tiu nh trc. Cc nhm m hnh ha mt doanh nghp hoc l mt h thng thng
tin rt c th c to bi khch hng, chuyn gia m hnh ha v chuyn gia ng dng.
10.2- Ta c th giao tip vi m hnh?
Ti sao m hnh li phi l th d giao tip? Tt c cc d n, d ln hay nh, u cn
phi c giao tip. Con ngi ta ni chuyn vi nhau. H c cc ti liu ca nhau v
tho lun cc ni dung ca chng. Sng kin khi thy nm ng sau bt k mt m hnh
no cng l to ra kh nng giao tip vi chng. Nu chng ta to ra cc m hnh m
khng ai c ni, hiu ni, th l vic lm v ngha. M hnh chng phi c to ra
bi ngi dn u mt phng php hoc ngi dn u mt d n ra lnh. M hnh
c to ra phc v cho vic giao tip v tp hp cc c gng ca chng ta t n
nng sut, hiu qu v cht lng cao nh c th.
10.3- M hnh c ph hp vi mc ch ca n khng?
Mt m hnh hnh cn phi c mt mc ch r rng, sao cho ai dng n cng nhn c
ra. Tt c cc m hnh u c mc ch, nhng thng mc ch ny l ngm n, v iu
ny khin cho vic s dng v hiu n tr nn kh khn. Cc m hnh phn tch v m
hnh thit k c th l m hnh ca cng mt h thng, nhng chng vn l nhng m
hnh khc nhau v tp trung vo cc ch khc nhau (hay l chi tit khc nhau). Cn
phi xc nh r rng mc ch cho mi m hnh c th kim tra v ph duyt n. Nu
khng c mc ch r rng, chng ta v d rt c th s thm tra mt m hnh hnh phn
tch nh th n l mt m hnh thit k.

10.4- Nm bt nhng im trng yu

Nhiu m hnh ch bao gm cc ti liu ca doanh nghip v d nh cc ha n, nhng
thng tin nhn c, cc hp ng bo him. Nu m hnh ch l s bao gm cc ti liu
th iu g s xy ra nu doanh nghip thay i? y l mt vn rt quan trng trong
thc t. Chng ta cn thit phi nm bt bn cht ca doanh nghip (to nn phn nhn)
v m hnh xoay quanh cc khi nim thit yu c kh nng x l cc thay i mt
cch thch hp. Hy m hnh ha phn nhn ca doanh nghip v sau mi n mt m
hnh din gii phn nhn . Mt khi phn nhn c m hnh ha, nhng thay i
nho nh trong doanh nghip c th c x l qua vic sa i cc lp din gii cc loi
i tng thuc phn nhn (v d nh cc ha n l mt s din gii ca cc mn n).
10.5- Phi hp cc m hnh
Cc m hnh khc nhau ca cng mt h thng phi c kh nng c kt hp v lin
quan n nhau. Mt trong cc kha cnh ca phi hp m hnh l s tch hp. Tch hp
c ngha l mt nhm cc m hnh cng chung mc ch v th hin cng mt th (mc
d chng c th c nhiu hng nhn khc nhau, v d nh m hnh ng, m hnh chc
nng, m hnh tnh), th chng phi c kh nng c rp li vi nhau m khng lm ny
sinh mu thun.
Quan h gia cc m hnh nhng mc tru tng khc nhau l mt kha cnh quan
trng khc. N l mt trong nhng cha kha dn n kh nng c th theo di bc pht
trin ca cc phn t khc nhau, phc v cho cng ngh lp trnh. Quan h gia cc mc
tru tng khc nhau c th c th hin bng quan h nng cp trong UML. iu
c ngha l cc m hnh s c phi hp ti mi mt mc tru tng cng nh
c phi hp gia cc mc tru tng khc nhau.
10.6- phc tp ca m hnh
Ngay c khi cc m hnh ca chng ta d dng giao tip, c mt mc ch r rng, nm
bt c nhng im trng yu trong phm vi vn v c th c phi hp vi nhau,
ta vn c th gp kh khn nu m hnh qu phc tp. Nhng m hnh cc k phc tp s
kh nghin cu, kh thm tra, kh ph duyt v kh bo tr. Sng kin tt l hy bt u
vi mt m hnh n gin, v sau chi tit ha nhiu hn bng cch s dng vic phi
hp m hnh. Nu bn cht phm vi vn ca chng ta l phc tp, hy x m hnh
thnh nhiu m hnh khc nhau (s dng cc tiu m hnh tc l cc gi) v c gng
qui trnh ny c th kim sot c tnh hung.

11- TM TT V M HNH I TNG

Khi to m hnh l chng ta din gii cc chi tit v nhng g m chng ta nghin cu,
th nhng mt yu t rt quan trng l m hnh phi nm bt c nhng im trng yu
ca i tng nghin cu. Mt i tng l mt th g m chng ta c th ni v v
c th x l trong mt s phng thc no . Mt i tng tn ti trong th gii thc
(hoc ni cho chnh xc hn l trong s hiu bit ca chng ta v th gii thc). Mt i

tng c th l mt thnh phn ca mt h thng no trong th gii mt chic my,

mt t chc, mt doanh nghp. Mt lp l li miu t t 0, 1 hoc nhiu i tng vi
cng li ng x. Lp v i tng c s dng bn lun v cc h thng.
Khi chng ta m hnh ha, chng ta s dng mt ngn ng m hnh ha v d nh UML,
cung cp cho chng ta ng php v ng ngha to dng m hnh. Ngn ng m hnh
ha mc d vy khng th cho chng ta bit liu chng ta to ra mt m hnh tt hay
khng. Cht lng m hnh cn phi c ch ring bit, iu c ngha l tt c cc
m hnh cn phi c mt mc ch r rng v chnh xc v chng phi nm bt c bn
cht ca i tng nghin cu. Tt c cc m hnh cn phi c lm sao d giao tip,
d thm tra, ph duyt v bo tr.
UML cung cp m hnh tnh, ng v theo chc nng. M hnh tnh c th hin qua
cc biu lp, bao gm cc lp v mi quan h gia chng. Quan h c th l lin h,
khi qut ho, ph thuc hoc l nng cp. Mt mi quan h lin h l mt s ni kt
gia cc lp, c ngha l s ni kt gia cc i tng ca cc lp ny. Khi qut ha l
quan h gia mt phn t mang tnh khi qut hn v mt phn t mang tnh chuyn bit
hn. Phn t mang tnh chuyn bit hn c th ch cha cc thng tin b sung. Mt thc
th (mt i tng l mt thc th ca mt lp) ca phn t chuyn bit hn c th c
s dng bt c ni no m thc th ca phn t khi qut hn c cho php. Ph thuc
l mi quan h gia hai phn t, mt mang tnh c lp v mt mang tnh ph thuc. Mi
thay i trong phn t c lp s gy tc ng n phn t ph thuc. Mt quan h nng
cp l mt quan h gia hai li miu t ca cng mt th nhng nhng mc tru
tng khc nhau.

PHN CU HI
Hi: Khi to dng m hnh, cn s dng cc khi nim ca chnh phm vi vn m
hnh d hiu v d giao tip.
p: ng
Hi: Cc lp ch th hin cu trc thng tin?
p: sai, cc lp khng phi ch th hin cu trc thng tin m cn m t c hnh vi.
Hi: Cc khi nim then cht thng s tr thnh cc lp trong m hnh phn tch?
p: ng
Hi: Thng cc danh t trong cc li pht biu bi ton s l ng c vin chuyn
thnh lp v i tng?
p: ng

Hi: Quan h kt hp (Association) gia cc lp nh ngha cc mi lin quan c th tn

ti gia cc i tng?
p: ng, v d mt mi quan h kt hp l mt s ni kt gia cc lp, c ngha l s
ni kt gia cc i tng ca cc lp ny.
Hi: Kt tp biu th rng quan h gia cc lp da trn nn tng ca nguyn tc "mt
tng th c to thnh bi cc b phn"
p: ng, n c s dng khi chng ta mun to nn mt thc th mi bng cch tp
hp cc thc th tn ti vi nhau
Hi: Khi qut ho c s dng to cc lp con?
p: Sai, khi qut ho l qu trnh bt u t mt lp chuyn bit v khin n ngy
cng mang tnh khi qut cao hn (lp cha)
Hi: Chuyn bit ho b sung thm chi tit v c t cho lp kt qu?
p: ng, chuyn bit ho l qu trnh tinh ch mt lp thnh nhng lp chuyn bit
hn (lp con)

Chng 6: M HNH NG

1- S CN THIT C M HNH NG (DYNAMIC MODEL)

M hnh i tng v qu trnh pht trin n l trng tm ca nhng cuc tho lun trong
chng trc. M hnh i tng nh ngha h thng theo khi nim cc thnh phn
tnh. M hnh i tng miu t ng x mang tnh cu trc v chc nng ca cc lp.
Mc du vy, m hnh ha s hot ng tht s ca mt h thng v trnh by mt
hng nhn i vi h thng trong thi gian h thng hot ng, chng ta cn ti m
hnh ng (dynamic model).
Trong UML, m hnh ng cp ti cc trng thi khc nhau trong vng i ca mt
i tng thuc h thng. Phng thc ng x ca mt h thng ti mt thi im c th
s c miu t bng cc iu kin khc nhau n nh cho s hot ng ca n.
Mt yu t ht sc quan trng l cn phi hiu cho c h thng s p li nhng kch
thch t pha bn ngoi ra sao, c ngha l chng ta cn phi xc nh v nghin cu
nhng chui cc th tc s l h qu ca mt s kch thch t ngoi. Cho vic ny, ta cn
ti m hnh ng bi trng tm ca m hnh ny l li ng x ph thuc vo thi gian
ca cc i tng trong h thng.
Chng ta cn ti m hnh ng bi chng ta cn th hin s thay i xy ra trong h
thng dc theo thi gian chy. Cng c miu t m hnh ng l khng th thiu v d
trong trng hp cc i tng tri qua nhiu giai on khc nhau trong thi gian h
thng hot ng. iu c ngha l mc d i tng c to ra mt ln, nhng cc
thuc tnh ca chng ch dn dn tng bc nhn c gi tr. V d nh mt ti khon
u t c k hn c to ra, nhng tng s tin li cng dn ca n ch c tng ln
dn dn theo thi gian.
Cc m hnh ng cng l yu t ht sc cn thit miu t ng x ca mt i tng
khi a ra cc yu cu hoc thc thi cc tc v. C tc v ln dch v, theo nh ngha,
u l cc hot ng ng v v th m ch c th c biu din qua mt m hnh ng.

2- CC THNH PHN CA M HNH NG

i tng trong cc h thng giao tip vi nhau, chng gi thng ip (message) n
nhau. V d mt i tng khch hng l John gi mt thng ip mua hng n ngi
bn hng l Bill lm mt vic g . Mt thng ip thng l mt lnh gi th tc m
mt i tng ny gi qua mt i tng kia. Cc i tng giao tip vi nhau ra sao v
hiu ng ca s giao tip nh th c gi l kha cnh ng ca mt h thng, ngha
ca khi nim ny l cu hi: cc i tng cng tc vi nhau qua giao tip nh th no
v cc i tng trong mt h thng thay i trng thi ra sao trong thi gian h thng
hot ng. S giao tip trong mt nhm cc i tng nhm to ra mt s cc lnh gi

hm c gi l tng tc (interaction), tng tc c th c th hin qua ba loi biu

: biu tun t (sequence Diagram), biu cng tc (collaboration Diagram) v
biu hot ng (activity Diagram).
Trong chng ny, chng ta s cp ti bn loi biu ng ca UML:
- Biu trng thi: miu t mt i tng c th c nhng trng thi no trong
vng i ca n, ng x trong cc trng thi cng nh cc s kin no gy ra s
chuyn i trng thi, v d, mt t ha n c th c tr tin (trng thi tr tin)
hoc l cha c tr tin (trng thi cha tr tin).
- Biu tun t: miu t cc i tng tng tc v giao tip vi nhau ra sao.
Tiu im trong cc biu tun t l thi gian. Cc biu tun t ch ra chui ca cc
thng ip c gi v nhn gia mt nhm cc i tng, nhm mc ch thc hin mt
s chc nng.
- Biu cng tc: cng miu t cc i tng tng tc vi nhau ra sao, nhng
trng im trong mt biu cng tc l s kin. Tp trung vo s kin c ngha l ch
c bit n mi quan h (ni kt) gia cc i tng, v v th m phi th hin chng
mt cch r rng trong biu .
- Biu hot ng: l mt con ng khc ch ra tng tc, nhng chng
tp trung vo cng vic. Khi cc i tng tng tc vi nhau, cc i tng cng thc
hin cc tc v, tc l cc hot ng. Nhng hot ng ny cng th t ca chng c
miu t trong biu hot ng.
V biu tun t, biu cng tc ln biu hot ng u ch ra tng tc nn
thng bn s phi chn nn s dng biu no khi lp ti liu cho mt tng tc.
Quyt nh ca bn s ph thuc vo vic kha cnh no c coi l quan trng nht.
Ngoi cu trc tnh v ng x ng, hng nhn chc nng cng c th c s dng
miu t h thng. Hng nhn chc nng th hin cc chc nng m h thng s cung
cp. Trng hp s dng chnh l cc li miu t h thng theo chc nng; chng miu t
cc tc nhn c th s dng h thng ra sao. Nh cp t trc, trng hp s dng
bnh thng ra c m hnh ha trong nhng giai on u tin ca qu trnh phn tch,
nhm mc ch miu t xem tc nhn c th mun s dng h thng nh th no. M
hnh trng hp s dng ch nn nm bt duy nht kha cnh tc nhn s dng h thng,
khng nn cp kha cnh h thng c xy dng bn trong ra sao. Lp v cc tng
tc trong h thng thc hin trng hp s dng. Tng tc c miu t bi cc biu
tun t, biu cng tc v hoc/v biu hot ng, tc l c mt s ni kt gia
hng nhn chc nng v hng nhn ng ca h thng. Cc lp c s dng trong
vic thc thi cc trng hp s dng c m hnh ha v miu t qua cc biu lp v
biu trng thi (mt biu trng thi s c nh km cho mt lp, mt h thng
con hoc l mt h thng). Trng hp s dng v cc mi quan h ca chng n tng
tc c miu t trong chng 3 (trng hp s dng).

Nhn chung, mt m hnh ng miu t nm kha cnh cn bn khc nhau:

Hnh 6.1- Cc thnh phn ca m hnh ng

Cc thnh phn k trn s c cp chi tit hn trong cc phn sau.
Ngoi ra, mt m hnh ng cng cn c s dng xc nh cc nguyn tc chuyn
ngnh (business rule) cn phi c p dng trong m hnh. N cng c s dng n
nh xem cc nguyn tc c a vo nhng v tr no trong m hnh.
Mt vi v d cho nhng nguyn tc chuyn ngnh cn phi c th hin trong m hnh
ng:
- Mt khch hng khng c quyn rt tin ra nu khng c mc tin trong
ti khon.
- Nhng mn tin u t c k hn khng th chuyn sang mt tn khc trc khi
o hn.
- Gii hn cao nht trong mt ln rt tin ra bng th ATM l 500 USD.

3- U IM CA M HNH NG:
Bt c khi no c nhng ng x ng cn phi c nghin cu hoc th hin, chng ta
s phi dng n m hnh ng.
M hnh ng ng mt vai tr v cng quan trng trong nhng trng hp nh:
- Cc h thng mang tnh tng tc cao
- H thng c s dng cc trang thit b ngoi vi c th gi nn cc ng x ca h
thng.

M hnh ng khng t ra tht s hu hiu trong trng hp ca cc h thng tnh. V d

mt h thng ch nhm mc ch nhp d liu lu tr vo mt ngn hng d liu.
Mt m hnh ng tp trung vo cc chui tng tc (biu cng tc) v vo yu t
thi gian ca cc s kin (biu tun t). Mt m hnh ng c th c s dng cho
mc ch th hin r rng theo thi gian hot ng ca h thng nu trong thi gian ny
c nhng i tng:
- c to ra
- B xa i
- c lu tr
- B hy
Hy quan st trng hp rt tin mt v tng tc ca khch hng i vi nh bng:
- Khch hng in tt c cc chi tit cn thit vo giy yu cu rt tin mt.
- Khch hng a giy yu cu cho mt nhn vin pht th xp hng.
- Nhn vin pht th ghi s ca giy yu cu rt tin vo danh sch.
- ng tc ghi s ca giy yu cu rt tin c thc hin tun t, tng ng vi
nhng s th tun t c pht ra.
- Mt tm th xp hng (token) c trao cho khch hng.
- Khch hng i vo hng xp, ch nhn vin bn casse gi ng s th ca mnh.
- Song song vi qu trnh ch ca khch hng, giy yu cu rt tin ca anh ta tri
qua nhiu giai on trong ni b nh bng.
- Ch k ca khch hng trn giy yu cu rt tin c thm tra.
- Giy yu cu c xem xt v phng din s ti khon v mc tin trong ti
khon.
- Nu mt trong hai iu kin trn khng c tha mn, qu trnh rt tin mt s
b chn li hoc l c sa i v tip tc.
- Khi c hai iu kin nu trn c tha mn, giy yu cu rt tin mt s c
a n cho nhn vin ngi bn casse, ni khch hng s c gi ti tun t d theo s
th xp hng.

- Nhn vin bn casse a tin mt cho khch hng.

Li ng x trong vic rt tin mt l mang tnh ng. Sut qu trnh rt tin mt, tng
tc v trnh t ca qu trnh ph thuc vo mt s cc iu kin xc nh. Loi ng x
ny khng th c th hin qua m hnh i tng, y l trng hp ta cn n m
hnh ng.
M hnh ng cng t ra hu dng trong trng hp c nhng trang thit b tri qua tun
t cc bc trong mt vng lp v tin trnh ph thuc vo mt s iu kin nht nh. V
d mt i tng m hnh ha li ng x ca mt my rt tin mt t ng (ATM). My
ATM ln lt i qua cc bc ca mt vng lp mang tnh th tc (chc nng), bt u t
vic mt th ATM c t vo trong my, x l cc yu cu do khch hng a ra, dng
li v ch yu cu giao dch khc, ri sau quay tr li trng thi ban u (ng yn)
sau khi th ATM c rt ra ngoi.

Hnh 6.2- M hnh ng ca my rt tin ATM

4- S KIN V THNG IP (EVENT & MESSAGE)

4.1- S kin (Event):
Mt trong nhng thnh phn quan trng bc nht ca mt i tng l s kin. Mt s
kin l mt s kch thch c gi t i tng ny sang i tng khc.
Mt s kin l mt vic s xy ra v c th gy ra mt hnh ng no . V d nh khi
bn bm ln nt Play trn my CD-Player, n s bt u chi nhc (gi s rng CDPlayer c in, trong my c a CD v ni chung l dn CD-Player hot ng tt). S
kin y l bn nhn ln nt Play, v hnh ng y l bt u chi nhc. Nu c mt
s ni kt c nh ngha r rng gia s kin v hnh ng, ngi ta gi n l quan h
nhn qu (Causality). Trong cng ngh phn mm, chng ta thng ch m hnh ha
cc h thng mang tnh nhn qu, ni s kin v hnh ng c ni kt vi nhau. Mt
phn v d ca quan h nhn qu: bn li xe trn xa l vi tc qu nhanh, cnh st
ngn xe li. y khng phi l nhn qu bi hnh ng ngn bn li ca cnh st khng

chc chn bao gi cng xy ra; v th m khng c mt s ni kt c nh ngha r

rng gia s kin (li xe qu nhanh) v hnh ng (ngn xe). Trong m hnh ha, vy l
ta quan tm n s kin theo ngha l bt k hnh ng no khin h thng phn ng theo
mt cch no .
Quan st v d mt nh bng l, ta c mt vi v d v s kin nh sau:
- in mt t giy yu cu rt tin.
- S o hn mt ti khon u t c k hn.
- Kt thc mt hp ng trc k hn.
- in mt giy yu cu m ti khon.
UML bit n tt c bn loi s kin:
- Mt iu kin tr thnh c tha mn (tr thnh ng)
- Nhn c mt tn hiu ngoi t mt i tng khc
- Nhn c mt li gi th tc t mt i tng khc (hay t chnh i tng
).
- Mt khong thi gian xc nh trc tri qua.
Xin ch rng c cc li xy ra cng l s kin v c th mang tnh hu dng rt ln i
vi m hnh.
4.1.1- S kin c lp v s kin ph thuc
Cc s kin c th mang tnh c lp hay lin quan n nhau. C mt s s kin, theo
bn cht, phi i trc hoc l xy ra sau cc s kin khc. V d:
- in cc chi tit trong mt t yu cu rt tin mt s dn ti vic nhn c mt
s th xp hng.
- S o hn ca mt ti khon u t c k hn s dn n ng tc gia hn hoc
rt tin mt.
- in cc chi tit trong mt giy yu cu m ti khon s dn ti vic phi np
mt khon tin ti thiu (theo quy nh) vo ti khon.
Cc s kin c lp l nhng s kin khng c ni kt vi nhau trong bt k mt
phng din no. V d:

- Rt tin mt v a tin vo ti khon l cc s kin c lp vi nhau.

- M mt ti khon u t c k hn v m mt ti khon giao dch l c lp vi
nhau.
- Kt thc trc k hn mt ti khon u t v vic m mt ti khon u t c
k hn khc l c lp vi nhau.
Cc s kin c lp cn c th c gi l cc s kin song song hay ng thi. Bi
chng khng ph thuc vo nhau, nn cc s kin ny c th xy ra ti cng mt thi
im.
Trong nhiu trng hp, mt s kin ring l trong phm vi vn s c chuyn ti
thnh nhiu s kin trong h thng. V d: a giy yu cu rt tin mt cho nhn vin
pht th xp hng s c kt qu l mt lot cc s kin ni tip.
C nhng tnh hung ni mt s kin ring l s c nhn bi nhiu i tng khc
nhau v khin cho chng phn ng thch hp. V d nh mt li ngh ngn mt t sc
c th ng thi c gi n cho nhn vin thu ngn v nhn vin kim tra sc.
4.1.2-S kin ni (internal) v s kin ngoi (external):
S kin ni l cc s kin xy ra trong ni b h thng. y l cc s kin do mt i
tng ny gy ra i vi i tng khc. V d, tnh ton tin li cho mt ti khon u
t c k hn s c ni b h thng thc hin, tun theo mt i tng quan st ngy
thng.
S kin ngoi l nhng s kin c kch nn t pha bn ngoi bin gii ca h thng,
v d nh s kt thc trc k hn mt ti khon u t.
4.1.3- S kin v lp s kin:
Lp s kin i vi s kin cng nh lp i vi i tng bnh thng. Li nh ngha
xc nh mt loi s kin c gi l mt lp s kin.
Lp s kin ngoi ra cn c th c phn loi:
- Cc tn hiu n gin: Lp s kin trong trng hp ny s c thc th ha
ch ra mt s kin hoc l mt tn hiu ca mt s kin.
- Cc s kin chuyn ti d liu: thng th mt s kin c kh nng v chuyn
ti d liu. Tt c cc s kin cn phi "bit n cc i tng s nhn c s kin ny.
Thng tin v ngi nhn s kin c gi l thng tin nhn din. Ni mt cch khc, yu
t nhn din xc nh cc i tng s nhn s kin. Bn cnh , cn c th c cc d
liu b sung thuc v cc i tng khc, khng nht thit phi l i tng gi hay nhn
s kin.

V mt nguyn tc, cc s kin thuc dng pht tin (Broadcast) s c truyn n cho
tt c cc i tng. Nu s kin ny l khng quan trng i vi i tng no trong
trng thi hin thi ca n th i tng s b qua s kin.
4.2- Thng ip (Message):
Trong lp trnh hng i tng, mt tng tc gia hai i tng c thc thi di
dng thng ip c gi t i tng ny sang i tng khc. Trong ng cnh ny, yu
t quan trng l khng nn hiu danh t "thng ip qu chnh xc theo ngha vn hc
bnh thng. Mt thng ip y thng c thc hin qua mt lnh gi th tc n
gin (mt i tng ny gi mt th tc ca mt i tng khc); khi th tc c
thc hin xong, quyn iu khin c trao tr v cho i tng gi th tc cng vi gi
tr tr v. Mt thng ip mt khc cng c th l mt thng ip thc th c gi qua
mt s c ch giao tip no , hoc l qua mng hoc l ni b trong mt my tnh, y
l iu thng xy ra trong cc h thng thi gian thc. Thng ip c th hin trong
tt c cc loi biu ng (tun t, cng tc, hot ng v trng thi) theo ngha l s
giao tip gia cc i tng. Mt thng ip c v l mt c thng vi mi tn ni
gia i tng gi v i tng nhn thng ip. Loi mi tn s ch r loi thng ip.
Hnh 6.3 ch r cc loi thng ip c s dng trong UML.

Hnh 6.3- Cc k hiu ca cc kiu thng ip

- Thng ip n gin (simple): Ch miu t n gin chiu iu khin. N ch ra
quyn iu khin c trao t i tng ny sang cho i tng khc m khng km
thm li miu t bt k mt chi tit no v s giao tip . Loi thng ip ny c s
dng khi ngi ta khng bit cc chi tit v giao tip hoc coi chng l khng quan trng
i vi biu .
- Thng ip ng b (synchronous): thng c thc thi l mt lnh gi th
tc. Th tc x l thng ip ny phi c hon tt (bao gm bt k nhng thng ip
no c lng vo trong, c gi nh l mt thnh phn ca s x l) trc khi i
tng gi tip tc thc thi. Qu trnh tr v c th c ch ra di dng thng ip n
gin.

- Thng ip khng ng b (asynchronous): y l dng iu khin trnh t

khng ng b, ni khng c mt s tr v i vi i tng gi v ni i tng gi
thng ip tip tc qu trnh thc thi ca mnh sau khi gi thng ip i, khng ch
cho ti khi n c x l xong. Loi thng ip ny thng c s dng trong cc h
thng thi gian thc, ni cc i tng thc thi ng thi.
Thng ip n gin v thng ip ng b c th c kt hp vi nhau trong ch mt
ng thng ch thng ip vi mi tn ch thng ip ng b mt pha v mi tn ch
thng ip n gin pha kia. iu ny ch r rng s tr v c xy ra hu nh ngay
lp tc sau lnh gi hm.

5- BIU TUN T (SEQUENCE DIAGRAM)

Biu tun t minh ha cc i tng tng tc vi nhau ra sao. Chng tp trung vo
cc chui thng ip, c ngha l cc thng ip c gi v nhn gia mt lot cc i
tng nh th no. Biu tun t c hai trc: trc nm dc ch thi gian, trc nm
ngang ch ra mt tp hp cc i tng. Mt biu tun t cng nu bt s tng tc
trong mt cnh kch (scenario) mt s tng tc s xy ra ti mt thi im no
trong qu trnh thc thi ca h thng.
T cc hnh ch nht biu din i tng c cc ng gch ri (dashed line) thng ng
biu th ng i i tng, tc l s tn ti ca i tng trong chui tng tc. Trong
khong thi gian ny, i tng c thc th ha, sn sng gi v nhn thng ip.
Qu trnh giao tip gia cc i tng c th hin bng cc ng thng thng ip
nm ngang ni cc ng i i tng. Mi tn u ng thng s ch ra loi thng
ip ny mang tnh ng b, khng ng b hay n gin. c biu tun t, hy
bt u t pha bn trn ca biu ri chy dc xung v quan st s trao i thng
ip gia cc i tng xy ra dc theo tin trnh thi gian.
V d hy quan st mt cnh kch rt tin mt ti mt my ATM ca mt nh bng l:

Hnh 6.4- Biu cnh kch rt tin mt ti my ATM

Biu trn c th c din gii theo trnh t thi gian nh sau:
- C ba lp tham gia cnh kch ny: khch hng, my ATM v ti khon.
- Khch hng a yu cu rt tin vo my ATM
- i tng my ATM yu cu khch hng cung cp m s
- M s c gi cho h thng kim tra ti khon
- i tng ti khon kim tra m s v bo kt qu kim tra n cho ATM
- ATM gi kt qu kim tra ny n khch hng
- Khch hng nhp s tin cn rt.

- ATM gi s tin cn rt n cho ti khon

- i tng ti khon tr s tin vo mc tin trong ti khon. Ti thi im
ny, chng ta thy c mt mi tn quay tr li ch vo i tng ti khon. ngha ca
n l i tng ti khon x l yu cu ny trong ni b i tng v khng gi s kin
ra ngoi.
- i tng ti khon tr v mc tin mi trong ti khon cho my ATM.
- i tng ATM tr v mc tin mi trong ti khon cho khch hng v d nhin,
c lng tin khch hng yu cu c rt.
i tng ti khon ch bt u c sinh ra khi i tng ATM cn ti n kim tra
m s v i tng ti khon tip tc sng cho ti khi giao dch c hon tt. Sau , n
cht i. Bi khch hng c th mun tip tc thc hin cc giao dch khc nn i tng
khch hng v i tng my ATM vn tip tc tn ti, iu ny c ch ra qua vic cc
ng i i tng c ko vt qu ng thng th hin s kin cui cng trong
chui tng tc.
Loi tng tc ny l rt hu dng trong mt h thng c mt s lng nh cc i tng
vi mt s lng ln cc s kin xy ra gia chng. Mc d vy, khi s lng cc i
tng trong mt h thng tng ln th m hnh ny s khng cn my thch hp.
c th v biu tun t, u tin hy xc nh cc i tng lin quan v th hin
cc s kin xy ra gia chng.
Khi v biu tun t, cn ch :
- S kin c biu din bng cc ng thng nm ngang.
- i tng bng cc ng nm dc.
- Thi gian c th hin bng ng thng nm dc bt u t trn biu .
iu c ngha l cc s kin cn phi c th hin theo ng th t m chng xy ra,
v t trn xung di.

6- BIU CNG TC (COLLABORATION DIAGRAM)

Mt biu cng tc miu t tng tc gia cc i tng cng ging nh biu tun
t, nhng n tp trung trc ht vo cc s kin, tc l tp trung ch yu vo s tng
tc gia cc i tng.
Trong mt biu cng tc, cc i tng c biu din bng k hiu lp. Th t trong
biu cng tc c th hin bng cch nh s cc thng ip. K thut nh s c
coi l hi c phn kh hiu hn so vi k thut mi tn s dng trong biu tun t.

Nhng u im ca biu cng tc l n c th ch ra cc chi tit v cc lnh gi hm

(th tc), yu t c n trnh trong biu tun t.
Biu sau y l mt v d cho mt biu cng tc, c chun b cng cho mt cnh
kch rt tin mt nh trong biu tun t ca phn trc. Hy quan st cc th t s
trong biu . u tin th tc WithdrawalReq() c gi t lp khch hng. l lnh
gi s 1. Bc tip theo trong tun t l hm AskForPin(), s 1.1, c gi t lp ATM.
Thng ip trong biu c vit di dng pin:= AskForPin(), th hin rng "gi tr
tr v" ca hm ny chnh l m s m lp khch hng s cung cp.
Hnh cung bn lp ti khon biu th rng hm ComputeNetBalance() c gi trong ni
b lp ti khon v n x l cc b. Thng th n s l mt th tc ring (private) ca
lp.

Hnh 6.5- Mt biu cng tc ca kch cnh rt tin my ATM

7- BIU TRNG THI (STATE DIAGRAM)

Biu trng thi nm bt vng i ca cc i tng, cc h thng con (Subsystem) v
cc h thng. Chng cho ta bit cc trng thi m mt i tng c th c v cc s kin
(cc thng ip nhn c, cc khong thi gian qua i, cc li xy ra, cc iu kin
c tha mn) s nh hng n nhng trng thi nh th no dc theo tin trnh
thi gian. Biu trng thi c th nh km vi tt c cc lp c nhng trng thi c
nhn din r rng v c li ng x phc tp. Biu trng thi xc nh ng x v miu
t n s khc bit ra sao ph thuc vo trng thi, ngoi ra n cng cn miu t r nhng
s kin no s thay i trng thi ca cc i tng ca mt lp.

7.1- Trng thi v s bin i trng thi (State transition)

Tt c cc i tng u c trng thi; trng thi l mt kt qu ca cc hot ng trc
c i tng thc hin v n thng c xc nh qua gi tr ca cc thuc tnh
cng nh cc ni kt ca i tng vi cc i tng khc. Mt lp c th c mt thuc
tnh c bit xc nh trng thi, hoc trng thi cng c th c xc nh qua gi tr ca
cc thuc tnh bnh thng" trong i tng. V d v cc trng thi ca i tng:
- Ha n (i tng) c tr tin (trng thi).
- Chic xe t (i tng) ang ng yn (trng thi).
- ng c (i tng) ang chy (trng thi).
- Jen (i tng) ang ng vai tr ngi bn hng (trng thi).
- Kate (i tng) ly chng (trng thi).
Mt i tng s thay i trng thi khi c mt vic no xy ra, th c gi l s
kin; v d c ai tr tin cho ha n, bt ng c xe t hay l ly chng ly v.
Kha cnh ng c hai chiu khng gian: tng tc v s bin i trng thi ni b.
Tng tc miu t li ng x i ngoi ca cc i tng v ch ra i tng ny s
tng tc vi cc i tng khc ra sao (qua vic gi thng ip, ni kt hoc chm dt
ni kt). S bin i trng thi ni b miu t mt i tng s thay i cc trng thi ra
sao v d gi tr cc thuc tnh ni b ca n s thay i nh th no. Biu trng thi
c s dng miu t vic bn thn i tng phn ng ra sao trc cc s kin v
chng thay i cc trng thi ni b ca chng nh th no, v d, mt ha n s chuyn
t trng thi cha tr tin sang trng thi tr tin khi c ai tr tin cho n. Khi mt
ha n c to ra, u tin n bc vo trng thi cha c tr tin.
7.2- Biu trng thi
Biu trng thi th hin nhng kha cnh m ta quan tm ti khi xem xt trng thi ca
mt i tng:
- Trng thi ban u
- Mt s trng thi gia
- Mt hoc nhiu trng thi kt thc
- S bin i gia cc trng thi
- Nhng s kin gy nn s bin i t mt trng thi ny sang trng thi khc

Hnh sau s ch ra cc k hiu UML th hin trng thi bt u v trng thi kt thc, s
kin cng nh cc trng thi ca mt i tng.

Hnh 6.6- Cc k hiu UML th hin bt u, kt thc, s kin v trng thi ca mt i

tng.

Hnh 6.7- Biu trng thi thc hin ho n.

Mt trng thi c th c ba thnh phn, nh c ch trong hnh sau :

Hnh 6.8- Cc ngn Tn, Bin trng thi v hnh ng

Phn th nht ch ra tn ca trng thi, v d nh ch, c tr tin hay ang chuyn
ng. Phn th hai (khng bt buc) dnh cho cc bin trng thi. y l nhng thuc
tnh ca lp c th hin qua biu trng thi; nhiu khi cc bin tm thi cng t ra
rt hu dng trong trng thi, v d nh cc loi bin m (counter). Phn th ba (khng
bt buc) l phn dnh cho hot ng, ni cc s kin v cc hnh ng c th c lit
k. C ba loi s kin chun ha c th c s dng cho phn hnh ng: entry (i
vo), exit (i ra), v do (thc hin). Loi s kin i vo c s dng xc nh cc
hnh ng khi nhp trng thi, v d gn gi tr cho mt thuc tnh hoc gi i mt
thng ip. S kin i ra c th c s dng xc nh hnh ng khi ri b trng
thi. S kin thc hin c s dng xc nh hnh ng cn phi c thc hin
trong trng thi, v d nh gi mt thng ip, ch, hay tnh ton. Ba loi s kin chun
ny khng th c s dng cho cc mc ch khc.

Mt s bin i trng thi thng c mt s kin i km vi n, nhng khng bt buc.

Nu c mt s kin i km, s thay i trng thi s c thc hin khi s kin kia xy
ra. Mt hnh ng loi thc hin trong trng thi c th l mt qu trnh ang tip din
(v d ch, iu khin cc th tc,...) phi c thc hin trong khi i tng vn
nguyn trong trng thi ny. Mt hnh ng thc hin c th b ngt bi cc s kin t
ngoi, c ngha l mt s kin kin gy nn mt s bin i trng thi c th ngng ngt
mt hnh ng thc hin mang tnh ni b ang tip din.
Trong trng hp mt s bin i trng thi khng c s kin i km th trng thi s
thay i khi hnh ng ni b trong trng thi c thc hin xong (hnh ng ni b
kiu i vo, i ra, thc hin hay cc hnh ng do ngi s dng nh ngha). Theo ,
khi tt c cc hnh ng thuc trng thi c thc hin xong, mt s thay i trng
thi s t ng xy ra m khng cn s kin t ngoi.

Hnh 6.9- Bin i trng thi khng c s kin t ngoi. S thay i trng thi xy ra khi
cc hot ng trong mi trng thi c thc hin xong.
7.3- Nhn bit trng thi v s kin
Qu trnh pht hin s kin v trng thi v mt bn cht bao gm vic hi mt s cc
cu hi thch hp:
- Mt i tng c th c nhng trng thi no?: Hy lit k ra tt c nhng trng
thi m mt i tng c th c trong vng i ca n.
- Nhng s kin no c th xy ra?: Bi s kin gy ra vic thay i trng thi
nn nhn ra cc s kin l mt bc quan trng nhn din trng thi.
- Trng thi mi s l g?: Sau khi nhn din s kin, hy xc nh trng thi khi
s kin ny xy ra v trng thi sau khi s kin ny xy ra.
- C nhng th tc no s c thc thi?: Hy n cc th tc nh hng n
trng thi ca mt i tng.
- Chui tng tc gia cc i tng l g?: Tng tc gia cc i tng cng c
th nh hng n trng thi ca i tng.
- Qui nh no s c p dng cho cc phn ng ca cc i tng vi nhau?:
Cc qui nh kim ta phn ng i vi mt s kin s xc nh r hn cc trng thi.

- Nhng s kin v s chuyn ti no l khng th xy ra?: Nhiu khi c mt s

s kin hoc s thay i trng thi khng th xy ra. V d nh bn mt chic t
c bn ri.
- Ci g khin cho mt i tng c to ra?: i tng c to ra tr li
cho mt s kin. V d nh mt sinh vin ghi danh cho mt kha hc.
- Ci g khin cho mt i tng b hy?: i tng s b hy i khi chng khng
c cn ti na. V d khi mt sinh vin kt thc mt kha hc.
- Ci g khin cho i tng cn phi c ti phn loi (reclassfied)?: Nhng
loi s kin nh mt nhn vin c tng chc thnh nh qun tr s khin cho ng tc
ti phn loi ca nhn vin c thc hin.
7.4- Mt s li mch bo cho vic to dng biu trng thi
- Chuyn biu tun t thnh biu trng thi.
- Xc nh cc vng lp (loop)
- B sung thm cc iu kin bin v cc iu kin c bit
- Trn ln cc cnh kch khc vo trong biu trng thi.
Mt khi m hnh c to nn, hy nu ra cc cu hi v kim tra xem m hnh c kh
nng cung cp tt c cc cu tr li. Qui trnh sau y cn phi c nhc li cho mi i
tng.
7.4.1- Chuyn biu tun t thnh biu trng thi
Hy di theo mt chui cc s kin c miu t trong biu , chui ny phi mang tnh
tiu biu cho cc tng tc trong h thng. Hy quan st cc s kin nh hng n i
tng m ta ang nghin cu.
Hy sp xp cc s kin thnh mt ng dn, dn nhn input (hoc entry) v output
(exit) cho cc s kin. Khong cch gia hai s kin ny s l mt trng thi.
Nu cnh kch c th c nhc i nhc li rt nhiu ln (v gii hn), hy ni ng dn
t trng thi cui cng n trng thi u tin.
Biu sau y ch ra biu trng thi ca mt lp my ATM, c chit sut t biu
tun t hoc biu cng tc c trnh by trong cc phn trc.

Hnh 6.10- Chuyn mt biu tun t sang biu trng thi

7.4.2- Nhn ra cc vng lp (loop)
Mt chui s kin c th c nhc i nhc li v s ln c gi l vng lp (loop).

Hnh 6.11- Biu lp

Ch :
- Trong mt vng lp, chui cc s kin c nhc i nhc li cn phi ng nht
vi nhau. Nu c mt chui cc s kin khc chui khc th trng hp khng c
vng lp.
- L tng nht l mt trng thi trong vng lp s c s kin kt thc. y l yu
t quan trng, nu khng th vng lp s khng bao gi kt thc.
7.4.3- B sung thm cc iu kin bin v cc iu kin c bit
Sau khi hon tt biu trng thi cho mi i tng cn thit trong h thng, n
lc chng ta cn kim tra, i chng chng vi iu kin bin v cc iu kin c bit
khc, nhng iu kin rt c th cha c quan tm trong thi gian to dng
biu trng thi. iu kin bin l nhng iu kin thao tc trn gi tr, y l nhng

gi tr nm bn ranh gii ca mt iu kin quyt nh v trng thi ca i tng, v

d nh quy nh v k hn ca mt ti khon l 30 ngy th ngy th 31 i vi ti khon
ny s l mt iu kin bin. Cc iu kin c bit l nhng iu kin ngoi l, v d
ngy th 30 ca thng 2 nm 2000 (nu c mt iu kin tht s nh vy tn ti ngoi
i thc).
7.4.4- Trn ln cc cnh kch khc vo trong biu trng thi
Mt khi biu trng thi cho mt i tng sn sng, chng ta cn phi trn nhng
chui s kin c nh hng n i tng ny vo trong biu trng thi. iu ny c
ngha l chng ta cn phi quan st cc hiu ng gin tip ca cc s kin khc i vi
i tng ang l ch chnh ca biu trng thi. y l vic quan trng, bi cc i
tng trong mt h thng tng tc vi nhau v v cc i tng khc cng c kh nng
gy nn s kin cho mt i tng nh trc, nn li ng x ny cng cn phi c th
hin trong biu trng thi.
im bt u cho cng vic ny l:
- n nh mt im bt u chung cho tt c cc chui s kin b sung.
- Xc nh im ni cc ng x bt u khc bit vi nhng ng x c m
hnh ha trong biu trng thi.
B sung thm s cc bin i mi t trng thi ny, trong t cch mt ng dn thay
th. Cn n nhng ng dn c v ngoi ng nht nhng tht ra c khc bit
trong mt tnh hung nht nh no .
Hy ch n cc s kin xy ra trong nhng tnh hung bt tin. Mi s kin do khch
hng hay ngi s dng gy nn u c th sa vo trng thi ca cc s kin bt tin. H
thng khng nm quyn iu khin i vi ngi s dng v ngi s dng c th quyt
nh lm ny ra mt s kin ti mt thi im tin li i vi anh ta. V d nh khch
hng c th quyt nh kt thc trc k hn mt ti khon u t.
Mt trng hp khc cng cn phi c x l l s kin do ngi s dng gy nn
khng th xy ra. C mt lot cc l do (ngi s dng thiu tp trung, bun nn, l
ng...) khin cho s kin loi ny khng xy ra. C trng hp ny cng phi c x
l thu o. V d mt khch hng tht bi trong vic bo cho nh bng bit nhng mnh
lnh ca anh ta v k hn ca ti khon, mt tm sc c vit ra nhng li khng c kh
nng gii ta mc tin cn thit.
Nhn theo phng din cc biu trng thi nh l mt thnh phn ca m hnh ng,
cn ch nhng im sau:
- Biu trng thi ch cn c to dng nn cho cc lp i tng c ng x
ng quan trng.

- Hy thm tra biu trng thi theo kha cnh tnh nht qun i vi nhng s
kin dng chung cho ton b m hnh ng c ng n.
- Dng cc trng hp s dng h tr cho qu trnh to dng biu trng
thi.
- Khi nh ngha mt trng thi, hy ch n nhng thuc tnh lin quan.

8- BIU HOT NG (ACTIVITY DIAGRAM)

Biu hot ng nm bt hnh ng v cc kt qu ca chng. Biu hot ng tp
trung vo cng vic c thc hin trong khi thc thi mt th tc (hm), cc hot ng
trong mt ln thc thi mt trng hp s dng hoc trong mt i tng. Biu hot
ng l mt bin th ca biu trng thi v c mt mc tiu tng i khc, l nm
bt hnh ng (cng vic v nhng hot ng phi c thc hin) cng nh kt qu ca
chng theo s bin i trng thi. Cc trng thi trong biu hot ng (c gi l cc
trng thi hnh ng) s chuyn sang giai on k tip khi hnh ng trong trng thi ny
c thc hin xong (m khng xc nh bt k mt s kin no theo nh ni dung
ca biu trng thi). Mt s im phn bit khc gia biu hot ng v biu
trng thi l cc hnh ng ca n c nh v trong cc lung (swimlane). Mt lung
s gom nhm cc hot ng, ch ti khi nim ngi chu trch nhim cho chng hoc
chng nm u trong mt t chc. Mt biu hot ng l mt phng php b sung
cho vic miu t tng tc, i km vi trch nhim th hin r cc hnh ng xy ra nh
th no, chng lm g (thay i trng thi i tng), chng xy ra khi no (chui hnh
ng), v chng xy ra u (lung hnh ng).
Biu hot ng c th c s dng cho nhiu mc ch khc nhau, v d nh:
- nm bt cng vic (hnh ng) s phi c thc thi khi mt th tc c
thc hin. y l tc dng thng gp nht v quan trng nht ca biu hot ng.
- nm bt cng vic ni b trong mt i tng.
- ch ra mt nhm hnh ng lin quan c th c thc thi ra sao, v chng
s nh hng n nhng i tng nm xung quanh chng nh th no.
- ch ra mt trng hp s dng c th c thc th ha nh th no, theo
khi nim hnh ng v cc s bin i trng thi ca i tng.
- ch ra mt doanh nghip hot ng nh th no theo cc khi nim cng
nhn (tc nhn), qui trnh nghip v (workflow), hoc t chc v i tng (cc kha
cnh vt l cng nh tri thc c s dng trong doanh nghip).
Biu hot ng c th c coi l mt loi Flow chart. im khc bit l Flow Chart
bnh thng ra ch c p dng i vi cc qui trnh tun t, biu hot ng c th
x l c cc cc qui trnh song song.

Hnh ng v s thay i trng thi

Mt hnh ng c thc hin sn sinh ra mt kt qu. Vic thc thi ca th tc c th
c miu t di dng mt tp hp ca cc hnh ng lin quan, sau ny chng s c
chuyn thnh cc dng code tht s. Theo nh nh ngha phn trc, mt biu hot
ng ch ra cc hnh ng cng mi quan h gia chng v c th c mt im bt u
v mt im kt thc. Biu hot ng s dng cng cng nhng k hiu nh trong
biu trng thi bnh thng.

Hnh 6.12- Khi mt ngi gi tc v PrintAllCustomer (trong lp CustomerWindow),

cc hnh ng khi ng. hnh ng u tin l hin mt hp thng bo ln mn hnh;
hnh ng th hai l to mt tp tin postscript; hnh ng th ba l gi file postscript n
my in; v hnh ng th t l xa hp thng bo trn mn hnh. Cc hnh ng c
chuyn tip t ng; chng xy ra ngay khi hnh ng trong giai on ngun c thc
hin.
Cc s thay i c th c bo v bi cc iu kin canh gi (Guard-condition), cc
iu kin ny phi c tha mn th s thay i mi n ra. Mt k hiu hnh thoi c
s dng th hin mt quyt nh. K hiu quyt nh c th c mt hoc nhiu s thay
i i vo v mt hoc nhiu s thay i i ra c dn nhn i km cc iu kin bo
v. Bnh thng ra, mt trong s cc s thay i i ra bao gi cng c tha mn (l
ng).
Mt s thay i c chia thnh hai hay nhiu s thay i khc s dn n cc hnh ng
xy ra song song. Cc hnh ng c thc hin ng thi, mc d chng cng c th
c thc hin ln lt tng ci mt. Yu t quan trng y l tt c cc thay i ng
thi phi c thc hin trc khi chng c thng nht li vi nhau (nu c). Mt
ng thng nm ngang k m (cn c gi l thanh ng h ha Synchronisation
Bar) ch rng mt s thay i c chia thnh nhiu nhnh khc nhau v ch ra mt s
chia s thnh cc hnh ng song song. Cng ng thng c s dng ch ra s
thng nht cc nhnh.
K hiu UML cho cc thnh phn cn bn ca biu hot ng:

- Hot ng (Activity): l mt qui trnh c nh ngha r rng, c th c thc

thi qua mt hm hoc mt nhm i tng. Hot ng c th hin bng hnh ch nht
bo trn cnh.
- Thanh ng b ha (Synchronisation bar): chng cho php ta m ra hoc l
ng li cc nhnh chy song song ni b trong tin trnh.

Hnh 6.13- Thanh ng b ha

- iu kin canh gi (Guard Condition): cc biu thc logic c gi tr hoc ng
hoc sai. iu kin canh gi c th hin trong ngoc vung, v d:
[Customer existing].
- im quyt nh (Decision Point): c s dng ch ra cc s thay i kh
thi. K hiu l hnh thoi.
Hnh sau y miu t mt on biu hot ng ca my ATM. Sau khi th c a
vo my, ta thy c ba hot ng song song:
- Xc nhn th
- Xc nhn m s PIN
- Xc nhn s tin yu cu c rt
Ch khi s dng biu hot ng, cc hot ng song song nh vy mi c th c
miu t. Mi mt hot ng xc nhn bn thn n cng c th l mt qu trnh ring
bit.

Hnh 6.14- Biu hot ng ca my ATM

9- VNG I I TNG (OBJECT LIFECYCLE)

Vng i m mt i tng i qua ph thuc vo loi i tng. C hai loi vng i
khc nhau i vi mt i tng: vng i sinh ra ri cht i; v vng i vng lp.
9.1- Vng i sinh ra v cht i:
Trong mt vng i sinh ra ri cht i:
- S c mt hay nhiu trng thi ni i tng bt u tn ti. Nhng trng thi
ny c gi l trng thi to ra i tng.
- S c mt hay nhiu trng thi ng t cch l im kt thc cho vng i ca
mt i tng. Nhng trng thi ny c gi l trng thi kt thc.
C hai loi trng thi kt thc. Mt dng trng thi kt thc l loi ni i tng b hy
v khng tip tc tn ti na. Loi th hai l dng trng thi kt thc m sau i tng
s c lu tr li hoc chuyn sang trng thi im lng. i tng tip tc tn ti nhng
khng tip tc th hin ng x ng.

Sau trng thi khi to v trc trng thi kt thc, i tng c th i qua mt hoc l
nhiu trng thi trung gian. Ti mi mt thi im, i tng phi mt trng thi hin
thi.
Khng c mt im no sau trng thi khi to v trc trng thi kt thc m i tng
li khng c trng thi.
V d cho i tng c vng i sinh ra v cht i: khch hng, ti khon.
9.2- Vng i lp
Khc vi trng hp sinh ra v cht i, trong vng i vng lp:
- i tng c coi l lun lun tn ti y v s cn mi mi tip tc tn
ti.
- Khng c trng thi khi to cng khng c trng thi kt thc.
Mc d tht ra i tng c to ra ti mt thi im no v cng s tht s b
hy dit ti mt thi im no , nhng n vn c coi l lun lun tn ti v c mt.
Thng th nhng i tng t ra c mt vng i vng lp s c to ra ti thi im
ci t h thng v s cht i khi h thng kt thc.
Mt i tng vi vng i vng lp s c mt hoc l nhiu trng thi "ng yn". l
nhng trng thi ni i tng nm ch mt s kin xy ra. Bn cnh , i tng cng
lun lun trng thi hin thi.
V d cho i tng c vng i lp li: my rt tin t ng (ATM), nhn vin thu ngn.

10- XEM XT LI M HNH NG

10.1- Thm vn biu trng thi
Sau khi hon tt cc thnh phn cn bn ca m hnh ng nh cc biu tun t,
biu cng tc, biu trng thi v biu hot ng, nhm pht trin c th phc
tho biu thnh phn v biu trin khai. Biu trin khai c th c coi l biu
cui cng trong m hnh ng. Ti thi im ny, c th coi l ta hon tt mt
phin bn ca m hnh ng.
Phn quan trng nht trong m hnh ny l biu trng thi. Hy tm cu tr li cho mt
lot cc cu hi xc nh xem biu trng thi ng n v c mt mc chi tit
thch hp hay cha. Cng vic ny cn nhm ti hai mc ch:
- Kim tra tnh trn vn ca m hnh
- m bo mi iu kin gy li c x l

Trong giai on ny, c th s c cc cnh kch (scenario) mi xut hin v gia nhp
phm vi quan st ca chng ta, nu trc c mt s trng thi cha c x l. Nhng
tnh hung loi ny l loi vn c th c gii quyt, song c th n trnh qua vic
xc nh tht y cc s kin v trng thi.
10.2- Phi hp s kin
Bc cui cng l mt vng kim tra b sung nhm m bo tnh ng n ca m hnh
ng:
- Kim tra m bo mi thng ip u c i tng gi v i tng nhn.
Trong mt s trng hp, s liu chnh xc ca nhng i tng nhn s kin c th
khng c bit ti, nhng chng ta phi m bo rng chng ta bit nhng lp no s
x l nhng s kin ny.
- Hy nghin cu m hnh theo kha cnh trng thi, tm ra nhng trng thi
khng c trng thi dn trc v khng c trng thi tip theo. Nhng trng thi thi ny
rt c th l trng thi khi u hoc trng thi kt thc. Mc d vy, nu trng thi
khng thuc v mt trong hai loi trng thi kia, rt c th y l mt triu chng cho
thy m hnh cn thiu iu g .
- Nhn chung, tt c cc trng thi thng u c trng thi dn trc v trng thi
tip sau.
- Hy ln theo hu ng ca cc s kin i vo (entry) m bo l chng tng
thch vi cc trng hp s dng ni chng xut pht. lm iu ny, hy ln theo mt
s kin t mt i tng ny n i tng khc, kim tra xem mi s kin c ph hp
vi trng hp s dng hay khng. Trong trng hp c mu thun, hy sa li biu
trng thi hoc trng hp s dng m bo s nht qun.
- Kim tra li nhng li ng b, c th chng l kt qu ca mt s kin khng
ch i.
10.3- Bao gi th s dng biu no
Khng cn phi v tt c cc loi biu ng cho tt c cc loi h thng. Mc d vy,
trong mt s trng hp khc nhau chng ta nht thit phi cn n mt s loi biu
ng nht nh. Sau y l mt vi li mch bo c th gip gii thch mt vi iu cn
cha thng t v vic s dng cc loi biu ng.
Biu tun t v biu cng tc c v khi chng ta mun xem xt ng x ng ca
nhiu i tng/ lp trong ni b mt cnh kch ca mt trng hp s dng. Biu
tun t v biu cng tc rt hu dng trong vic ch ra s cng tc gia cc i tng,
nhng chng li khng hu dng khi mun miu t ng x chnh xc ca mt i tng.
Biu trng thi c s dng th hin ng x chnh xc ca mt i tng.

Biu hot ng c s dng th hin li ng x xuyn sut nhiu trng hp s

dng hoc cc tiu trnh xy ra song song ca mt ln thc thi.
Biu thnh phn v biu trin khai c s dng ch ra mi quan h vt l gia
phn mm v cc thnh phn phn cng trong h thng.
10.4- Lp con v biu trng thi
Tt c cc lp con u tha k c thuc tnh cng nh cc th tc ca lp cha. V vy,
mt lp con cng s tha k c m hnh ng ca lp cha.
Ngoi biu trng thi c tha k, lp con cng c biu trng thi ring ca n.
Biu trng thi ca mt lp cha s c m rng bao cha li ng x chuyn bit
ca lp con.
Biu trng thi ca lp con v biu trng thi ca lp cha phi c bo tr ring
bit v c lp. Biu trng thi ca lp con cn phi c nh ngha s dng cc
thuc tnh ca lp con ch khng phi ch bng cc thuc tnh ca lp cha. Mt khc, vn
c mt s mc ni ngoi mun ca lp cha n vi lp con thng qua cc thuc tnh
m chng s dng chung, v d ch nn xem xt biu trng thi cho cc ti khon c
k hn theo phng din s thay i ca chnh cc thuc tnh ca chng, ch khng phi
l thuc tnh ca lp cha. Ta phi thc hin nh vy n trnh trng hp trn ln thuc
tnh ca lp con v lp cha.
Vic tun th quy tc k trn trong qu trnh v biu trng thi cho mt lp con s m
bo tnh mun cho ng tc m rng ca bn.

11- PHI HP M HNH I TNG V M HNH NG

Khi kt hp gia cc m hnh i tng v m hnh ng, mi s kin trong m hnh
ng cn phi tng thch vi mt th tc trong m hnh i tng. T suy ra, mi s
thay i v mt trng thi trong m hnh ng cn phi ph hp vi mt th tc ca i
tng. Hnh ng ph thuc vo trng thi ca i tng v vo s kin.
Mi quan h gia m hnh i tng v m hnh ng c th c miu t nh sau:
- M hnh i tng l c cu (framework) cho m hnh ng.
- M hnh ng xc nh cc chui thay i c php xy ra i vi cc i
tng trong m hnh i tng.
- M hnh ng b hn ch ch trong nhng i tng c mt trong m hnh i
tng cng nh cu trc ca chng.
- Khng th c mt m hnh ng cho mt i tng khng tn ti trong m hnh
i tng. C mt mi quan h 1-1 gia m hnh i tng v m hnh ng.

- M hnh ng chnh l m hnh i tng cng thm vi phn ng x "sng".

- M hnh i tng miu t s khc bit gia cc i tng nh l s khc bit
gia cc lp. Khi mt i tng ng x khc mt i tng khc th mi i tng trong
s s c mt lp ring.
- Mc d vy, trong m hnh ng, s khc bit trong ng x ng s c m
hnh ha thnh cc trng thi khc nhau ca cng mt lp.

12- TM TT V M HNH NG
Tt c cc h thng u c cu trc tnh v c ng x ng. Cu trc c th c miu t
qua cc phn t m hnh tnh, v d nh lp, quan h gia cc lp, nt mng v thnh
phn. Khi nim ng x miu t cc phn t m hnh trong ni b cu trc s tng tc
vi nhau dc theo tin trnh thi gian ra sao. thng l nhng tng tc c xc nh
trc v c th c m hnh ha. M hnh ha ng x ng ca mt h thng gi l m
hnh ng, c UML h tr. C tt c bn loi biu khc nhau, mi loi vi mt mc
ch khc nhau: biu trng thi , biu tun t, biu cng tc v biu hot
ng.
Biu trng thi c s dng miu t li ng x cng nh cc trng thi ni b
trong mt lp (n cng c th c s dng cho cc h thng con hoc cho ton b h
thng). N tp trung vo kha cnh cc i tng theo tin trnh thi gian s thay i cc
trng thi ca chng ra sao ty theo nhng s kin xy ra, li ng x cng nh cc hnh
ng c thc hin trong cc trng thi, v bao gi th s thay i trng thi xy ra. Mt
s kin c th n ra khi mt iu kin tr thnh c tha mn, khi nhn mt tn hiu
hoc lnh gi th tc, hoc l khi mt khong thi gian nh trc qua i.
Biu tun t c s dng miu t mt nhm cc i tng s tng tc vi nhau
trong mt cnh kch ring bit nh th no. N tp trung vo chui thng ip, tc l cu
hi cc thng ip c gi v nhn gia mt nhm cc i tng nh th no. Biu
tun t c hai trc; trc dc ch thi gian v trc nm ngang ch ra cc i tng tham gia
cnh kch. Kha cnh quan trng nht ca mt biu tun t l thi gian.
Biu cng tc c s dng miu t cc i tng tng tc vi nhau trong khng
gian b nh (space), c ngha l bn cnh cc tng tc ng, n cn miu t r rng cc
i tng c ni kt vi nhau nh th no. Trong biu cng tc khng c trc cho
thi gian; thay vo , cc thng ip s c nh s to chui.
Biu hot ng c s dng miu t s vic xy ra ra sao, cng vic c thc
hin nh th no. Biu hot ng cng c th c s dng cho cc th tc, cc lp,
cc trng hp s dng, v cng c th c s dng ch ra cc quy trnh nghip v
(workflow).

PHN CU HI

Hi: Th no l mt vng lp?

p: Mt chui s kin c th c nhc i, nhc li v s ln c gi l vng lp
(loop).
Hi: M hnh ng chnh l m hnh i tng cng thm phn ng x ng ca h
thng
p: ng
Hi: Cc s kin c lp cng c th l cc s kin song song
p: ng
Hi: Mt i tng khng nht thit phi c trng thi.
p: Sai, mi i tng u c trng thi
Hi: Mt lp c th c trng thi ban u v trng thi kt thc.
p: Sai, mt i tng c th c trng thi ban u v trng thi kt thc.
Hi: Mt vng i (chu trnh) vng lp ca i tng khng c trng thi khi to cng
khng c trng thi kt thc
p: ng, i tng c coi l lun lun tn ti y v s cn mi mi tip tc
tn ti.