Qwertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq

wertyuiopgasdfgjklsizxcvbnmqwe
rtyuiopgasdfghjklsizxcvbnmqwer
10. SINIF DL VE ANLATIM
tyuiopgasdfghjklsizxcvbnmqwert
DERS NOTLARI
yuiopgasdfghjklsizxcvbnmqwerty
uiopgasdfghjklsizxcvbnmqwertyu
iopgasdfghjklsizxcvbnmqwertyui
opgasdfghjklsizxcvbnmqwertyuio
pgasdfghjklsizxcvbnmqwertyuiop
gasdfghjklsizxcvbnmqwertyuiopg
asdfghjklsizxcvbnmqwertyuiopg
www.edebiyatogretmeni.org
asdfghjklsizxcvbnmqwertyuiopga
Trk Edebiyat Dil ve Anlatm
Dersleri in Kaynak Site
sdfghjklsizxcvbnmqwertyuiopgas
dfghjklsizxcvbnmqwertyuiopgasd
fghjklsizxcvbnmqwertyuiopgasdf
ghjklsizxcvbnmqwertyuiopgasdfg
hjklsizxcvbnmqwertyuiopgasdfgh

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

I. NTE
SUNUM-TARTIMA-PANEL

Sunum yapacak kii konuma annda ses

tonuna, jest ve mimiklerine, sahneyi veya
krsy
rahat
kullanmaya
zen
gstermelidir.

nsan hayat, bir toplumun iinde mevcuttur. Bu

toplumda her an insanlarla iletiim iindeyiz.
Konuurken, yazarken, bakarken her zaman bir
iletiimle, bir sunumla kar karyayz. Lokantay
seerken bile garsonlarn servisine dikkat ederiz.
Garsonun d grn, iteki ustal, mteriye
kar tavr o lokantay sememizde birinci derecede
etkilidir. Yemekler ok gzel ve kaliteli olabilir;
ancak onu sunan bunu gerektii gibi sunmuyorsa
yani kendisi bal; yz sirke satyorsa, yemekler ne
kadar kaliteli olsa da asla bir daha oray tercih
etmeyiz.

Konumacnn dinleyicilerle, bata baklar

olmak zere, vcut diliyle iletiim kurmas
daha etkili olur.

1. SUNUM

retmenlerimiz derslerde cd, vcd, tepegz, slayt,

internet,
bilgisayar
gibi
teknolojilerden
yararlanrlarsa; dersi daha iyi sunmak iin gayret
ederlerse bizim dersi daha iyi anlamamz salarlar.
Sonu
olarak
hayatmzn
her
kesinde
karlatmz sunum konusunu bilmek ve en etkili
biimde kullanmamz gerekir. Bilgileri yenileyen,
pekitiren, hatrlatan, nemli nokta/an ne karan;
bir alma sonucunu aklayan; laboratuvar
aratrmalarn sunan, anket sonularn ifade eden;
nemli olay ve olgular dile getirmek zere yaplan
konumalara sunum ad verilir.
Sunumda ama; bilgileri yenileme, aratrma ve
anket sonularn deerlendirme, bilime katkda
bulunmadr. Sunumlarda dinleyici kitlesinin, konuya
ilgi duyan kiilerden oluur ve sunumda eldeki teknik
imknlardan yararlanmaya zen gsterilir
Sunumdan nce Yaplmas Gerekenler
Sunumu yapan kiinin sunumdan nce baz noktalara
dikkat etmesi gerekir:
ncelikle bir konu seilmelidir. Bu konu
gncel olmaldr.
Sunumun hazrlnda bol ve
kaynaktan yararlanmak faydaldr.

deiik

Sunum yerinin daha nceden grlmesi

gerekir.
Prova yapma, kullanaca malzemelerin
kontrol sunumu yapan kiinin amacna
ulamasnda yararl olacaktr.
Sunum Srasnda Yaplmas Gerekenler

Konumac ses ve kelimelerin

telaffuza zen gstermesi gerekir.

doru

Sunumda, bilgisayar, cd, disket, projeksiyon

cihaz, slayt makineleri, mikrofon gibi
teknolojik aralardan faydalanabiliriz.
Grsel malzemenin en
konumanza ilgi ve
unutmamalyz.

az espri kadar
tat
katacan

Grsel Malzemenin Kullanl Amac:

Dinleyicilerin verilen bilgileri iyi alglamalar
iin,
Fikirleri, kavramlar vb. anlatrken zaman
kazanmak iin,
Yanl anlamalardan kanmak iin,
Fikirleri salamlatrmak iin,
Tat ve espri katmak iindir.
yi hazrlanm grsel malzemeyi, konumac konuyla
gzel ve uyumlu bir ekilde kulland zaman baarl
olur. Aksi durumlarda grsel aralar dinleyicinin
dikkatini databilir. Baka konumac grsel
malzeme kullanyor diye deil, sizin konumanz
grsel malzeme gerektiriyorsa kullanmalsnz.
Rakamlar,
sylendiklerinde
anlalmalar g
eylerdir. Grsel olarak sergilendiklerinde daha
kolay anlalr. Konumada; %55 grnt, %38 ses,
%7 szler etkili olduuna gre buradan slaytn nemi
daha iyi ortaya kar..Bu yzden sunum esnasnda,
slaytlarda, konunun nemli ynlerini belirten zl,
ak ve etkili ifadeler yer almaldr.Slayt metinlerini
dinleyiciler dikkatle okurlar.Slaytlarla konuma e
zamanl olarak verilmelidir.
Sunumda, gerektiinde daha nce hazrlanm baz
belgeler, grafikler ve ekiller kullanlabilir.
Malzemeleri bir bakas kullanacak ise konumac ile
malzemeleri
kullanan
kii
arasnda
uyum
kanlmazdr.
Sunumda
gereksiz
ayrntlara
girilmemesi gerekir.

Sunum esnasnda ciddi, arbal, temiz ve

derli toplu grnm nemlidir.
1

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Sunum Sonrasnda Yaplmas Gerekenler
Sunum yapan konumac sunumdan sonra
dinleyicilerin soru sormalarna msaade
etmelidir.
Konumac sorulan sorulara tartmaya
girmeden doyurucu, ak ve net cevaplar
vermelidir.
2. TARTIMA
Bilgi, paylaarak oalr. Eer ilk insandan bu yana
insanlar dncelerini birbirleriyle paylamasalard
doru, iyi ve gzeli bulamazlard. Bilimin ve
teknolojinin gelimesini de bu bilgi paylamna
borluyuz. Btn bunlar da tartmayla olur.
Tartma, bir nevi paylamadr. Her eyin zttyla var
olduunu dnrsek, tartmada her dncenin
kartn alarak zenginleir. Tartmayla analiz ve
sentez yeteneimizi gelitiririz. Ksaca tartma
olmasayd insanlk gelimez, hayat tekdze, renksiz
ve tatsz olurdu.
Bir sorunun tartlarak zlebileceine inanyoruz.
Bir konu enine boyuna tartlarak artlar, eksileri
ortaya konur. Bylece bir uzlama salanabilir.
"Dorular, dncelerin arpmasyla ortaya kar."
sz, tartmann nemini ortaya koyan bir szdr.
nsanlar, farkl farkl dncelere sahiptir. "Akl
akldan stndr." derler atalarmz. Buradan
hareketle
farkl
fikirlerin
ortaya
konduu
tartmalarda bizim bilmediimiz veya farkl adan
bakmadmz fikirleri grme imkn bulabiliriz.
Bylece paylalan bu fikirler bizleri doruya
ulatrr.

Baz tartmalarn
sonular yalnzca basn
araclyla duyurulur; bazlar ise basna ve halka
ak olur. Dinleyicilerin huzurunda, dinleyiciler iin
gerekletirilen bu tartmalarda konumaclar
tartma konusundaki bilgi, birikim, grg, dnce
ve
kanaatlerini
halka
iletirler;
onlar
bilgilendirmeyi, ynlendirmeyi amalarlar. Bu tip
tartmalarda kamuoyu yaratma endiesi konumacdinleyici ilikisini belirleyen nemli faktrdr.
Tartmalar dzenleni amalarna, hedef dinleyici
kitlesinin zevk, kltr ve anlayna gre deiik
nitelikler kazanr.
Tartmalarda dil, gnderme ve anlatm ileviyle
kullanlr. Burada dilin ift ilevliliinden sz
edebiliriz. Mesela Ak oturum, bal rengi, ipek
bcei, kar kar, ruh bilimi, un helvas, yaban
gl. Bunlarn her biri birer birleik kelimedir.
Birleik kelime, nk iki sz bir araya geliyor ve tek
bir kavrama karlk oluyor. Ama bu tek kavram
oluturan szlerden her biri kendi anlamn koruyor.
Bunlar ayr yazmakla bir kelime olma zelliini
yitirmez." cmleleri dilin gnderme ilevi olan
cmlelerdir.
Teekkr ederim Sayn Bakan. Burada oturan
hocalarmzn hepsi bizden olduka byk ve bazlar
ahsen hocam oldular. Bu yzden incitici veya knc
eyler sylemem tabi ki beklenemez." Cmlelerinde
ise dil, anlatm ileviyle kullanlmtr.
3. PANEL
Panel tartma trlerinden bir tanesidir.Toplumu
ilgilendiren bir konunun dinleyiciler nnde, sohbet
havas iinde, uzmanlar tarafndan tartld
konumalara panel denir.

Tartma, bir konu evresinde lehte ve aleyhte

karlkl dnceleri ortaya koyma, problemlere
cevap ve zm bulma; gerek, doru, iyi ve gzel
olan birlikte aramaktr. (Doru, iyi ve gzelin
zamana bal olduunu unutmamak gerekir.)

Ak oturum ile panel zellikleri ynyle birbirlerine

ok benzerler. Hatta baz kitaplarda panel ile ak
oturum ayn konuma tr olarak verilir. Arada
sadece slup fark vardr.

Tartmada; karlkl sayg ve hogr, nazik,

toleransl, sabrl olma; konuma kurallarna, verilen
zamana ve sraya uyma amaca ulamada yararldr.

Panelde ama, bir konuda karara varmaktan ziyade

sorunu eitli ynleriyle aydnlatmak, farkl
grlerle farkl anlaylar ortaya koymaktr.

Tartmada bir konuda edinilmi pein hkmlerin,

nceden alnm kesin kararlarn, bilineni farkl
cmlelerle devaml tekrar etmenin, konu dna
kmann tartmaya yarar salamayaca aktr.

Panelde de bir bakan bulunur. Konumac says 3

ile 6 arasnda deiebilir. Konumaclar, uzman
olduklar konunun ayr birer ynn ele alrlar.
Konumalar, ak oturumda olduu gibi bakann
verdii sraya ve sreye gre yaplr.

Tartmay yneten bir bakana ihtiya vardr.

Bakann; konuyu ortaya koyup snrlamas;
konumaclarn konu dna kmalarn, konuyla
ilgisiz ve gereksiz konumalarn engellemesi,
konumaclarn
birbirini
sulamaya
ynelik
konumalarna
izin
vermemesi,
tartmann
kurallarna uygun yrtlmesini ve bir sonuca
ulatrlmasn, bu sonucun da bir rapor haline
getirilmesini salamas gerekir.

Panelin sonunda, dinleyiciler panel yelerine soru

sorabilirler. Tartma dinleyicilere de geerse o
zaman tartma, forum ekline dnr

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

AIK OTURUM
Geni halk kitlelerini ilgilendiren bir konunun,
uzmanlarnca bir bakan ynetiminde dinleyici grubu
nnde tartld konumalara ak oturum denir.
Ak oturum, byk bir salonda dinleyiciler nnde
yaplabilecei gibi stdyoya davet edilen dinleyiciler
nnde veya dinleyici grubu olmadan da radyoda ya
da televizyonda yaplabilir.
Konumac saysnn veya be kii olarak tespit
edildii ak oturumlarda bakan nce konuyu
aklar, sonra konumaclar tantr ve srayla sz
verir. Bakann konu hakknda bilgi sahibi olmas
gerekir. Bakan, srasyla ve dnml olarak
konumaclara sorular yneltir, gerektiinde ksa bir
deerlendirme yapar. Tartma boyunca tarafsz
olmak, konumaclara verilen sreyi dengeli bir
ekilde ayarlamak, tartma kurallarnn dna
klmasn
engellemek
bakann
grevleri
arasndadr. Ak oturumun sresi konuya gre
ayarlanmaldr.
BLG LEN (SEMPOZYUM)
Bir konunun eitli ynleri zerinde, ayn oturumda,
konunun uzman deiik kimseler tarafndan
(ounlukla akademik konularda) yaplan seri
konumalara bilgi leni (sempozyum) denir.
Bilgi leni, dier konuma trlerine gre daha ilmi
ve ciddi bir sohbet havas iinde geer.
Konumaclar, konuyu kendi ilgi alanlar asndan
ele alrlar. Mesela, Yunus Emre konulu bir bilgi
leninde konumaclardan biri onun yaad
dnemdeki siyasi gelimeleri ele alrken; bir bakas
Yunus Emre'nin iirlerindeki insan sevgisinden
bahsedebilir.
Bilgi leninde ama, konuyu tartmak deil,
uzmanlar tarafndan olumlu ve olumsuz ynleriyle
deerlendirilerek konuya bir zm retmektir.
Konumalarn sonunda oturum bakan, konuyu
zetler ve kan sonucu dinleyicilere aktarr.
Bilgi lenini, oturum bakan ynetir. Konumac
yelerin says ile alt arasnda deiebilir.
yelerin konuma sreleri genellikle be dakikadan
az, yirmi dakikadan ok olmaz. Bilgi leni, konunun
nemine ve uzunluuna gre oturumlar halinde, ayr
salonlarda birka gn boyunca da srebilir. Bu
nitelikteki
konumalar
genellikle
akademik
konularda olur.

Forum, panelin devamnda yaplacaksa bakan,

panelin sresini bir saat; forumun sresini de yarm
saat olarak snrlayabilir. Bu durumda, panelden
sonra forum yaplaca konumalara balanmadan
duyurulmaldr.
Forum, toplu tartmalarn bal bana bir eidi
saylmamakla birlikte, dinleyicilerin konu zerinde
daha aktif ve farkl bak alaryla dnmelerini
salar. Foruma davet edilen uzmanlarn grlerine
de mracaat edilerek ortaya kabilecek yanl
anlaylarn nne geilir.
Esasen forumda ama belli kararlara varmak deil,
konuyu deiik anlaylarla, farkl boyutlaryla
ortaya koymaktr.
Forumda sz alan dinleyiciler, konuyla ilgisi olmayan
zel sorunlarna deinmemelidir.
Sorular ksa, ak ve net olmal, tartma sayg
kurallar ierisinde, knclktan uzak, samimi bir
hava ierisinde yaplmal, tartmadan beklenen
amaca yardmc olunmaldr.
MNAZARA
Birer cmle halinde ifade edilen bir tezle antitezin,
iki grup arasnda bir hakem heyeti (jri) huzurunda
tartld
konumalara
mnazara
denir.
Tartmalarda yarma kaygs olmad halde,
mnazaralar birer fikir ve sz yarmasdr.
Tartmalar iin geerli olan kurallar, mnazaralar
iin de geerlidir.
Bir bakan ynetiminde, jri nnde yaplan
mnazarada gruplardaki konumac says bir ile drt
arasnda deiebilir. Her grup kendi grup szcsn
(veya bakann) nceden belirler. Mnazarann
uygulan ekilleri arasnda kk farkllklar olmakla
birlikte grup szcleri srasyla gruptaki arkadalar
tantrlar ve konuyu hangi ynlerden ele alacaklarn
belirtirler. Daha sonra grup yeleri konumalarn
yapar. Son olarak szcler savunmalarn yaparak
mnazaray
bitirirler.
Jri,
konumaclarn
hazrlklarn,
savunmalarn
ve
konumadaki
baarlarn
gz
nnde
bulundurarak
bir
deerlendirme yapar ve galip taraf belirler.
Mnazaralar genellikle snf ortamnda yaplan
tartmalardr.

FORUM
Bir bakann ynetiminde, toplumu ilgilendiren bir
konuda, farkl gruplardan oluan dinleyicilerin sz
sras alarak konuma kurallar ierisinde yaptklar
tartmalara forum denir.
3

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

II. NTE
ANLATIM VE ZELLKLER
1. ANLATIMA HAZIRLIK
Anlatm srasnda baarya ulamak iin ncelikle
anlatmda hazrlk yaplmaldr. Hazrlk yapmadan
yaplan anlatmlar baarya ulaamaz. Baarl bir
anlatm yapabilmek iin hazrlk aamasnda , bilgi
toplamal, deneyimlerimizi toplanan bilgilere gre
zenginletirmeli
ve
yaplan
almalar
gruplandrmalyz. Daha sonra anlatya balamal
veya sunmalyz.
Bir metni olutururken u aamalar takip ederiz:
Konu belirlemesi yaplr
Belirlenen konuda neyi
anlatacamz belirleriz.

nasl

ve

niin

Konu ile ilgili kitap, dergi, gazete, internet

vb aratrma yaplr.
Yaplan aratrmalar not edilir ve notlar
sonrasnda gruplandrlr eer aynen kaynak
gsterilecekse dipnot edilecek kaynaklarda
ayrca belirlenip alnr. Kaynaklar varsa
dipnot olarak yazlabilir
Ksa cmleler ile zerinde duracamz konu
planlanr, sralanr.
Anlatmda hazrlk yapmak metnin doruluunu,
akcln olumlu ynde etkiler.
Anlatma hazrlkta bilgi toplama ii eitli
yntemlerle yaplr. Sonrasnda bu bilgilerin
kullanm aamasna geildiinde anlatmda aynen
kaynak gsterecek isek dipnot kullanrz.
2. ANLATIMDA TEMA VE KONU
Anlatmda tema ve konu belirlemesi de nemli bir
aamadr. Tema daha genel konu ise daha zel ve
somuttur. Tema snrlandrlp somutlatrlrsa konu
olur. Konu grmek ve izlemek ile alglanabilirken
tema daha ok kavranr. Mesela sevin bir temadr
ama yaama sevinci bir konudur. Farkl metinlerde
tema ve konu ortak olabilir ama bu metinlerin ifade
edili tarz biimi farkl olabilir. rnein iki metinde
stanbulu anlatabilir ama tarz farkl olabilir. Tema
konu ve ifade edi eklinin hepsine birden ierik
denir.
3. ANLATIMDA SINIRLANDIRMA
Anlatm srasnda konu snrlandrmas yapmak
anlatmda dncelerin belirginlemesini salar.
Yazlarda kullanlan balk ise metnin temasn
snrlandran ve somutlatran bir gstergedir. Soyut

olan kavramlar (tema), anlatm srasnda balam

(yer), kii, zaman, ifade ve anlatm biimi ile somut
hale getirilir. Anlatcnn tavr da temann
snrlandrlmasnda etkilidir. Konu snrlandrmas
yaplrken genelde genelden zele doru bir yntem
izlenir.
4. ANLATIM VE ANLATICININ AMACI
Etkili bir iletiim iin iletiim eleri salkl
olmaldr ve dil en doru ekliyle kullanlmaldr.
nk iletiimde en nemli e dildir. Anlatm
eklinin (slp) belirlenmesindeki ana nokta
anlatcnn (gnderici) amac ve alcnn durumudur.
Metinlerde anlatmn amac iletiim elerinin
rolne ve grevlerine gre deiir. Metinlerde ama
bilgi vermek olabilir bir makale gibi, duygular derin
bir ekilde ifade etmek olabilir iir gibi veya znel
grleri belirtmek olabilir gezi yazs gibi. Anlatm
biimi bu amaca gre biimlenir. Anlatm,
gnderici, alc, kanal, ifre gibi iletiim elerine
gre deiir. Anlatc ve dinleyici (okuyucu)
arasndaki iliki anlatmn amacn belirler. slup ta
amaca ve alcya gre deiir. Anlatm yazl
amacna gre deiir ve ekillenir. Okuyucu ve
anlatc arasndaki ilikiye gre ekillenir.
5. ANLATIMDA ANLATICININ TAVRI
Metinlerde ortak temalar kullanlabilirken ortaya
konulan
metinler
birbirinden
farkllklar
gsterebilirler. Sanatnn bak as ve ifade tarz
farkllk oluumunda ana etkendir. Ayrca, metnin
meydana getirildii zaman ve meknda metni farkl
yorumlamada etkendir.
Anlatm yaplrken cmleler anlatcnn ifade edi
tarzn znel ifade ve nesnel ifade olarak iki ekilde
ele alabiliriz.
znellik: Anlatcnn, syleyenin, kiisel duygusunun
yorumunun bulunduu ifadelerdir. Kiiden kiiye
deien yarglara denir. Bu ifadelerin kantlanmas
zordur. Bu ifade eklinin bulunduu metinler
genellikle sanatsal kaygyla yazlr ve dolays ile de
metinlerde anlatc slbu buna gre ekillendirir.
Betimlemelerde youn bir ekilde znel ifadelerden
yararlanlr.
Konya, Trkiyenin en gzel ehridir. fadesi znel
bir ifadedir nk ierisinde geen gzel kavram
kiiseldir ve bir bakas gzel bulmayabilir.
Nesnellik:
Anlatcnn,
syleyenin,
kiisel
duygusunun, grnn, yorumunun yer almad
ifadelerdir. Bu ifadeler kiiden kiiye deimez.
Doruluu yada yanll kolayca kantlanr. Bilgi
verme amal metinlerde youn bir ekilde bu
anlatm kullanlr ve anlatc da slbunu buna gre
belirler.
4

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Konya Trkiyenin yzlm en byk ehridir.
fadesi doruluu tartlmaz bir ifadedir.
Anlatmda birde anlatc dorudan anlatm ve
dolayl anlatm olarak iki farkl anlatm kullanr.
Dorudan Anlatm: Bir kiinin szn herhangi bir
deiiklik yapmadan aktarmaya dorudan anlatm
denir. fade bu tip bir anlatmda syleyen kiinin
azndan kt gibi aynen aktarlr, yorum
katlmaz. Genellikle trnak iine alnarak cmlede
verilir.
Babam Bayram sabah namaz sonras mezarlk
ziyareti yapacaz. dedi.
Dorudan anlatm olsun dolayl anlatm olsun
aktarlan ifadenin anlamnda bir deiiklik olmaz.
Dolayl
Anlatm:
Anlatcnn
bakasndan
rendiklerini, duyduklarn ifade etmek amacyla
gerekletirdii anlatmdr. Anlatc aktaraca
ifadede kendine gre bir takm syleyi deiiklikleri
yapar.
Bir bakasnn szn kendi ifademizle
aktarmaktr.
Babam bayram sabah mezarlk ziyareti yapacamz
syledi.
retmenimiz test zmenin yararl
olacan syledi. Gibi rnekler verilebilir.
Somut Anlatm: Be duyu organmzdan herhangi
biri ile alglayabildiimiz kavramlar
somut
kavramlardr. Anlatcnn grdklerini duyduklarn
duyular
ile
alglayabildiklerini
aktard
kavramlardr. Duyularmza bal olarak verilen
konular somut ifadeler ile ele alnr. rnein
mevsimler konusu duyulara hitap eden kavramlara
yer verdii iin konuda somut bir ekilde ele alnr.
Daha ok bilimsel ierikli ifadelerin olduu
metinlerde kullanlr.
Soyut Anlatm: Be duyu organmzdan herhangi biri
ile alglayamadmz ama varlna inandmz
kavramlara soyut kavramlar denir. Daha ok yazarn
anlatcnn kiisel kanaatlerinin youn olarak
kullanld anlatmlarda soyut kavramlara daha ok
yer verilir. Sanatsal gayenin n plana tutulmas
grlr bu anlatmlarda daha ok. Felsefi , kiisel
grlerin yer ald metinlerde ska karlarz.
Anlatcnn bakalarndan iittii anlatmda soyut
anlatm zellii gsterir.
6. ANLATIMIN ZELLKLER
Anlatm lkeleri:
yi bir anlatmda bulunmas
gereken ilkeler vardr. Bunlarn banda akclk ,
duruluk , yalnlk ve aklk gelir.
Aklk: Anlatmn farkl anlamlara gelmeyecek
ekilde ifade edilmesidir. Bir konudaki ifadeden
herkesin ayn eyi anlamasdr. Deiik anlamlara

gelebilecek cmleler bu konunun aksine kapal ifade

olur. Anlatmda akl salamak istiyorsak eleri
yerli yerinde kullanrken noktalama iaretlerini de
yanlsz kullanmalyz.
Eitim
konusunda
anne
ve
babalar
ynlendirilmelidir. Cmlesinde eler yerinde
kullanlmad iin ak bir anlatm olmaz. Anne ve
babalar eitim konusunda ynlendirilmelidir.
fadenin daha ak eklidir.
O okulu arkadandan ok severdi. Cmlesi de ak
olmayan bir ifadedir. Cmlede o kii mi Yoksa o
okul mu ak deil o dan sonra virgl kullanm
ifadeyi ak hale getirebilir.
Akclk: Anlatmda okunuu ve sylenii zor olan
szcklerden kanarak kolay syleyii olan
szcklerin
kullanld
gereksiz
szck
tekrarlarndan kanlan ifadenin hibir engele
taklmadan srd ifadelerdir. Anlatmda sylenii
zor seslerin kullanlmas akcl ses dzeyinde
bozar. Arka arkaya sylenii sert yada yumuak
hecelerden meydana gelen szcklerin kullanm
szck dzeyinde akcl bozar. Szck tekrarlar
ve ayn anlama gelen szcklerin youn kullanm da
cmle dzeyinde akcl bozar.
Duruluk:
Anlatmda gereksiz szcklere yer
verilmeden karmak ve anlalmas g cmlelerin
kullanlmamasdr. Duruluun sonucunda yalnlk ve
akclk ortaya kar.
Yalnlk: Anlatmda kullanlan ifadelerin
gsterisiz
ve
ksa
kesin
ifadelerle
getirilmesidir.

sade
dile

slp: sanatnn duyu gr ve anlat tarzdr.

zgnlk: hem duyu dn olarak hem de
anlatm
olarak
sanatnn
dierlerine
benzememsidir.
7. ANLATIMIN OLUUMU
Metni eer bir duvara benzetirsek duvardaki talarn
yerini paragraflar tutar. Har yerine ise tema ve
ilenen konuyu dnebiliriz.
Eer anlatmn
oluumunda olaya paragraf olarak bakarsak szck,
szck gruplar ve ilenen konu bir btndr.
Kelimeler tek bana kullanldklarnda bir anlam
ifade etmezler. Kelimelere dil bilgisi kurallarna
uygun olarak eitli ekler getirilir ve bylece anlaml
bir cmle oluur. Cmlelerde bir araya geldiklerinde
anlaml bir btnlk salayarak paragraf oluturur.
Bir metinde dil elerinin dil bilgisi kurallarna
uyularak yanyana getirilmesine balaklk ya da dil
bilgisi bants denir.
Ya biz yolumuz un son-u-n-a var madan gece
olursa.
5

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Yukardaki
cmleye
bakldnda
cmle
oluturulurken sadece dil bilgisi kurallarna deil
ayn zamanda anlam balantlarna da dikkat
edilmitir. Bu anlam balantlarna da badaklk
denir.
Paragraf olutururken cmleler arasnda bir anlam
btnl olumaldr. Anlam bakmndan btnlk
salanmadnda paragraf olumaz. Cmleler
arasnda da anlam bakmndan bir btnlk
olmaldr. Cmle oluurken de kelimeler arasnda
anlam bakmndan badaklk olmas gerekir.
Nitekim paragrafta namla sorularna bakldnda
anlatmn akn bozan ifade hangisidir eklinde sk
sk sorularla karlaabilmekteyiz. Konu ve tema
btnlne dikkat edilmelidir.
Badatrma: Tamlama, deyim gibi sz varl
iindeki eleri ve tmce ya da szceleri anlaml,
kabul edilebilir birimler halinde bir araya getirmeye
badatrma denir. Krpe salatalk , kmaz sokak,
ilk gz ars gibi rnekler verilebilir.
Allmam Badatrma: Anlam belirleyicileri,
anlam ayrclar arasnda uyum bulunmayan
birletirmelerdir. krpe merdiven, dilsiz hayaller,
korkun kyafet vb. dilsiz insan allm badatrma
iken dilsiz hayaller allmam badatrmadr.
Badatrma
yaplarak
metinlerde
kullanlan
kelimeler bir araya gelerek yeni anlamlar oluturur.
Bu sayede ayn durum yada olay farkl szcklerle
ifade edebilme olana elde ederiz.
Balam: Kelimelerin veya kelime gruplarnn veya
cmlelerin metinlerde bulunduu yere bal olarak
farkl anlamlar kazanmasna balam denir.
Bu elimdeki anta ok ar.
Onun hocadan duyduu laflar ok ar laflard.
Metinlerde balakla ve badakla uyulmamas
anlatm bozukluuna neden olur. Badaklkta hata
yaplrsa kelimeler yanl anlamda kullanlr.
am fidanlarn yamaca zenle ektiler.
Cmle incelendiinde (ek-) eylemi uygun olmayan
bir ekilde kullanlm ve badamamtr.
Bu
durumla badaan ifade (dik-) eylemi olmas
gerekirdi.
Balaklkta daha ok kelimenin eksik kullanm
balamay bozar.
Listede benim ve senin adn yokmu.
Cmlesine bakldnda balamay bozan durum
benim kelimesinden sonra adm (benim adm ve
senin adn) kelimesi olmalyd.

III. NTE
ANLATIM TRLER
1. YKLEYC ANLATIM SM (AD)
ykleyici Anlatm
Bir konunun, bir olayn bir ya da daha ok kahraman
etrafnda, belirli bir zaman ve yer iinde anlatld
anlatm tekniidir.
ykleyici anlatm olay kaynakl bir anlatm
tekniidir. ykleyici anlatmn olabilmesi iin bir
kiinin bandan geen bir ya da daha ok olayn
olmas gerekir. Bir kiinin bandan geenler, bir
trafik kazas, bir futbol karlamas, gemite
yaad bir takm olaylar... ykleyici anlatmn
snrlarna girmektedir.
"Karanlk bir k gecesi saat sularyd. Bilmem
nereden eve dnyordum. Herkes derin bir
uykudayd. O duruma gelmitim ki kendisini dinleye
dinleye kaplan insanlar gibi "Ah, bir polise
rastlasam!" diyordum. Birden bire iki glge grdm.
Biri hzl hzl sert admlarla douya doru giden
ufak tefek bir adamd. Dieri sekiz on yalarnda bir
kz ocuu."
ykleyici anlatmda her ey hareket hlindedir.
Varlklar hayatn ak iinde devaml bir hareketlilik
ve deime iinde ele alnr. Yukardaki parada bu
grlmektedir.
zellikleri:
Olay, kii, mekn ve zaman ortak eleridir.
Olaylar birinci ahsn azndan anlatlabilir.
(Anlatc olay kahramanlarndan biridir)
Sanat metinleri ykleyici anlatmla yazlr.
Olaylar ilahi bak asyla anlatlabilir.
Olaylar 3.ahsn azndan anlatlabilir.(Olan
biten bir kamera sessizliiyle izlenip
anlatlr
Kii, mekn ve zaman olay ve olay rgsn
oluturmak iin kullanlan gelerdir.
ykleyici anlatm hikye, roman, an,
sylei, grme(mlakat) gibi metin
trlerinde kullanlr.
ykleyici anlatmda bir olayn olmas
arttr.
Yaanm olaylarda olay zincir, kurgulanm
olaylarda olay zinciri vardr.
3.ahs anlatmda anlatc her eyi bilir.
ykleyici anlatm sanat metinlerinde ve
retici metinlerde kullanlr.
Sanat metinlerinde anlatc kurmaca kii
ykleyici metinlerde ise gerek bir kiidir.
Kelimeler daha ok mecaz ve yan anlamda
kullanlr.

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

sim (Ad)
Varlklar, kavramlar karlayan szcklerdir.
simlerle, karladklar kavram ve nesneler arasnda
ok sk bir ilgi vardr. Bunlar daima birbirlerini
artrr.
rnein "kitap" sz aklmzda hemen varlk olarak
"kitap" nesnesini canlandrr. Ya da bir kitab
grdmzde zihnimize hemen onu karlayan isim
gelir.

cmlesinde "ordu" topluluk ismi oul eki almtr.

Burada ordunun birden fazla olduu anlatlmak
istenmitir.
6. Somut (Madde) sim
Duyu organlarmz ile alglanan isimlere somut isim
denir.
"Kitap, masa, insan, k..."
be duyumuzdan biri ile alglanan somut isimlerdir.

Kavramlar iin ise bu kadar belirgin bir ilikinin

varln syleyemeyiz. rnein "dert" dendiinde
aklmzda bir nesne canlanmaz; ancak bunun insan
skntya sokan bir durum olduu zihnimizde belirir.

7. Soyut (Mana) sim

Duyu organlarmz ile alglanamayan, ama varlna
inandmz isimlerdir.
"Nee, zlem, sevgi, korku..."
duyu
organlarmz
ile
alglanamayan
soyut
isimlerdir.

imdi isim eitlerini grelim.

2. BETMLEYC ANLATIM SIFAT (N AD)

1. Cins (Tr) smi

Ayn trden varlklar karlayan isimlerdir. Bu
varlklarn benzerleri etrafta oktur:
Aa, iek, kitap, ev, okul, insan, ders...

Betimleyici Anlatm
Yazarn d dnya ile
gznde canlanacak
anlatm tekniine
Grselliin daha ar
denmektedir.

2. zel sim
Tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlklar
karlayan isimlerdir.
Balkesir, ukurova, Alpler gibi yer adlar,
Yunus, Serpil, Recep gibi kii adlar,
Trkiye, Portekiz, Hollanda gibi lke adlar,
Gnn tesi, Kiralk Konak, Trk Edebiyat,
Hrriyet gibi kitap, dergi, gazete adlar,
Bilkent niversitesi, Yeilay, Trkiye Byk Millet
Meclisi gibi kurum adlar,
Almanca, Trke, Rusa gibi dil adlar,
slmiyet, Ortodoks, Yahudilik gibi din adlar,
Boncuk, Tekir, Yumak gibi hayvanlara verilen adlar
zel isimdir.
3. Tekil sim
Sayca tek bir varl karlayan isimlere tekil isim
denir.
Bunlar "kitap, ocuk, iir, bilgisayar..."
gibi bir varl karlayan isimlerdir.
4. oul sim
Sayca birden ok varl karlayan isimlerdir. oul
isimler, "-ler, -lar" eki getirilerek yaplr.
"Kitaplar, ocuklar, iirler, bilgisayarlar..."
isimleri oul isimlerdir.
5. Topluluk smi
Yapca tekil olduu hlde, yani oul eki almad
halde birden ok varl karlayan isimlere topluluk
ismi denir.
"Toplum, halk, millet, ordu, blk, sr..."
szckleri birer topluluk addr.
Topluluk isimleri de oul eki alabilir. Bu durumda
gruplarn oulu bildirilmi olur. rnein,
"Ordular ilk hedefiniz Akdeniz!"

ilgili gzlemlerini okuyucunun

ekilde anlatmas ile oluan
betimleyici anlatm denir.
bast bu anlatma tasvir de

Betimlemede bir doa paras, bir bahe, bir ev, bir

da, hatta i ve d zellikleri ile bir insan ayrt
edici ynleri ile anlatlabilir.
Varlklarn
deiik
ynleri
anlatldndan
betimlemelerde sfatlar oka kullanlr.
"Gne dalarn arkasndan ekilirken, son
aydnln denize brakyor. Hava rzgrsz.
Deniz ince ince dalgalanyor. Mavi sular biraz
uzakta pembe oluyor, krmzlayor. Renkler
yumuak hatlarla birbirinden ayrlyor. Karanlk
bastrmadan nce renklerin denizdeki valsi bu,
bys..."
Betimlemelerin insan konu alan ksmna portre
denir. Portrede insann d zellikleri ya da i
zellikleri yani karakteri ele alnabilir. Bazen ikisi
de bir parada i ie olabilir.
"Kapda yal bir adam belirdi. zerinde biraz
eski, ak mavi bir takm elbise vard. Ceketin st
cebinde gen eklinde kvrlm mendil,
kravatyla ayn renkteydi. Yer yer aarm
salarn sol tarafa yatrm, hl siyahln
koruyan byklarn st dudann zerini
kapatacak ekilde brakm. Ayanda yllar nce
genlerin olduka rabet ettii ucu sivri ucu kt
biimli ayakkablar vard."
zellikleri:
Betimlemeler
aklayc
ve
sanatsal
betimleme olmak zere ikiye ayrlr.
Kiinin i dnyasn anlatan betimlemelere
tahlil(ruhsal portre) denir.
7

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Kiinin
d
grnn
anlatan
betimlemelere simgesel betimleme denir.
Roman, hikye, tiyatro, gezi yazs, iir gibi
trlerde kullanlr.
Kelimenin yan ve mecaz anlamlarna yer
verilebilir.
Betimlemeler ikiye ayrlr:
Sanatsal Betimleme:
1.zlenim kazandrmak amacyla yazlr.
2.Deiik duyulara seslenen zel ayrntlar zerinde
durulur.
3.Ayrntlar sbjektif olarak verilir.
4.Ama sanat yapmaktr.
rnek metinler: s.91-92nce Memed ve ar
Aklayc Betimleme:
1.Bilgi vermek amacyla yazlr.
2.Genel ayrntlar zerinde durulur.
3. Ayrntlar objektif (olduu gibi)olarak verilir.
4.Ama sanat yapmak iin deil, bir konu hakknda
bilgi vermektir.
5. Deiik duyulara seslenen zel ayrntlar zerinde
durulmaz.
6.Betimlenecek varla kiisel duygu ve dnceler
katlmaz.
rnek metinler: s.92Akdeniz Blgesi

ismine "nasl" sorusunu sorduumuzda "kimsesiz"

cevabn almaktayz.
"Siyah gzlkler sana yakm."
cmlesinde "siyah" szc gzln yapsal
zelliini anlatan bir sfattr.
Nasl gzlk?
Siyah gzlk.
Grld gibi isme sorulan "nasl" sorusuna cevap
veriyor.
Adlam Sfat
Bazen kiinin tam olarak bilinmedii ya da
niteliinin vurgulanmak istendii durumlarda isim
sylenmeyip sfat, ismin yerine geirilebilir. Bu tr
szcklere adlam sfat denir.
Adlam sfatlar niteleme sfatlaryla yaplr.
"Akll insanlar kendine gvenir."
cmlesinde niteleme sfat olan "akll" szc,
"Aklllar kendine gvenir."
cmlesinde "insanlar" isminin dmesiyle adlam
sfat olmutur.
B. Belirtme Sfatlar
Varlklarn dier varlklarla ilgileri sonucunda ald
zellikleri belirten sfatlardr.
Belirtme sfatlar varlklarn geici zelliklerini
belirtir.
Belirtme sfatlar kendi arasnda drt gruba ayrlr.

Sfat (n Ad)
simleri niteleyen ya da belirten szcklere sfat
denir.
Sfatlarn varl isimlere baldr. Bu nedenle
sfatlar tek bana kullanlamaz. Bu adan sfatlar
tamlama olarak karmza kar.
"Gzel kitaplar hemen alrm."
cmlesinde "gzel" szc "kitap" isminin zelliini
belirten bir sfattr. Burada "kitap" isminden nce
gelerek onun zelliini belirtmi ve sfat olmutur.
Bu nedenle bir szck yalnz bana sfat olamaz.
Yukardaki rnekte grld gibi mutlaka bir isimle
kullanlr.
Sfatlar kendi iinde niteleme ve belirtme sfatlar
olmak zere ikiye ayrlr.
A. Niteleme Sfatlar
B. Belirtme Sfatlar
A. Niteleme Sfatlar
Varlklarn yapsal zelliklerini
sfatlardr.

ortaya

koyan

Niteleme sfatlar isimlerin nasl olduunu bildirir ve

isme sorulan "nasl" sorusuna cevap verir.
"Kimsesiz ocuklara yardm edelim."
cmlesindeki "kimsesiz" szc, "ocuklar"n
zelliini belirtmektedir. Bu cmlede "ocuklar"

1. aret Sfat
Varlklarn bulunduu yerleri gsteren sfatlara
iaret sfat denir.
Bu sfatlar, syleyen kiinin, szn ettii nesneye
uzaklna gre deiir.
"Bu kitab ben aldm."
cmlesinde yakndaki kitab,
"u kitab verir misin?"
cmlesinde biraz uzaktaki kitab,
"O kitab getirir misin?"
cmlesinde ok uzakta olan ya da, sz edilen kitab
iaret etme anlam vardr.
Yukardaki cmlelerde bulunan "bu, u, ve o"
szckleri iaret sfatdr.
aret sfatlar, isme "hangi" sorusunun sorulmasyla
bulunur.
Hangi kitap?
Bu kitap.
2. Say Sfatlar
simlerin saysal zelliklerini bildiren sfatlara say
sfat denir.
Say sfatlar kendi iinde drde ayrlr:
a. Asl say sfatlar: simlerin saylarn kesin olarak
belirten sfatlara asl say sfat denir.
" arkada geziye ktk."
"zmir'de on gn kalacaktk."
"Bu antay ancak iki kii tayabilir."
8

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

b. Sra say sfat: Varlklarn srasn bildiren
sfatlara sra say sfat denir.
Sra say sfatlar isimlere gelen "-nc, -inci" ekleri
ile yaplr.
"Biz beinci katta oturuyoruz."
"Buradaki birinci gnm iyi gemiti."
c. letirme say sfat: simlerin eit paylara
ayrlm olduunu belirten sfatlara letirme say
sfat denir.
Bu sfatlar isimlere getirilen "-ar, -er" eki ile
oluturulur.
"rencilere ikier kitap verildi."
"Her komuda yarmar saat kaldk."
d. Kesir say sfat: simleri kesirli olarak belirten
sfatlardr.
"Bu ite yzde yirmi kr var."
"Yarm kilo kyma yeter."
3. Belgisiz Sfat
simlerin say bakmndan belirsizliklerini ifade eden
sfatlara belgisiz sfat denir.
Baz ilerde acele edilmeli.
Birka arkada darda bekliyor.
Hibir emek boa gitmez.
Btn rencileri baheye karmlar.
Her konuda bilgi sahibi olamayz.
Bir gn yine karlarz.
cmlelerinde alt izili szckler belgisiz sfatlardr.
Bu szckler, isimleri sayca belirtmiler, ama
onlarn ne kadar olduunu belirtmemiler.
4. Soru Sfat
simlerin niteliini, herhangi bir zelliini soru yolu
ile bildiren sfatlardr.
Nasl iirleri beenirsiniz?
Kaar gn kaldn ehirlerde?
Hangi konuyu ileyeceiz?
Ka soru zmeli gnde?

Sfatlarda Pekitirme
Sfatlarda
pekitirme,
yani
anlamn
kuvvetlendirilmesi iki eklide yaplr:
Sfat olan szcn nlye kadarki ilk hecesi
alnr, daha sonra "m, p, r, s" harflerinden
uygun olan getirilir. En son da sfat olan
szck tekrar yazlr.
sterseniz "temiz" szc zerinde bu anlatlarmz
uygulayalm:
Te - r - temiz = tertemiz
"ocuklar bembeyaz elbiseler giymilerdi."
"Dmdz yolda ilerliyorduk."
"yle yemyeil imenlerin zerine uzansam!"
cmlelerinde alt izili szckler pekitirme
sfatdr.
Sfat olan szcn tekrar edilmesi ile
yaplr.
rnein "eit" szcn ele alalm. Bu szck
tekrar ederek bir ismi nitelediinde pekitirme sfat
olur:
"eit eit meyveler vard masada."
Bu cmlede alt izili szler pekitirme sfatdr.
"Bahede uzun uzun aalar vard."
"Derin derin rmaklar aarak geldik."
cmlelerindeki alt izili szler pekitirme sfatdr.

Sfatlarda Derecelendirme
Sfatlarda derecelendirme "pek, ok, daha, en..."
gibi szcklerle yaplr.
"Kardein onlardan daha akll biri."
cmlesinde "daha" szc stnlk,
"En gzel kitap buydu."
cmlesinde "en" szc en stnlk,
"ok gzel iekleri vard."
cmlesinde "ok" szc arlk anlam katmtr.
3. COKU VE HEYECANA BALI ANLATIM - ZAMR
Coku Ve Heyecana Bal (Lirik) Anlatm

Sfatlarda Kltme
Sfat olan szcn anlamnda kltme ya da
daralma, "-cik,-ce, (-)ms, (-)mtrak" ekleri ile
yaplr.
Bu eklerin getirilmesi ile oluan sfatlara kltme
sfatlar denir.
"Kk bir evleri vard."
cmlesinde "kk" sfattr ve kendinden sonra gelen
ismin niteliini belirtmektedir.
"Kck evleri vard."
cmlesinde "-cik" eki alm "kck" szc de
niteleme sfatdr. Buradaki "kck" szcn
"kk" szcnden fark, eklendii ismin
anlamnda kltme yapm olmasdr.
Kk ev kck ev
"Ekmek ayvasnn ekimsi bir tad vard."
"zerine mavimtrak bir ceket giymiti."
"Masada kalnca bir kitap duruyordu."
Yukardaki cmlelerdeki alt izili szckler
kltme sfatdr.

zellikleri:
Lirik anlatmda dil heyecana bal ilevde
kullanlr.
Coku ve heyecana bal anlatm daha ok
iir, roman, hikye, tiyatro trlerinde
kullanlr.
ykleyici anlatmda bir olay ve durumun
anlatlmas; betimleyici anlatmda kii,
durum ve varlklarn betimlenmesi; lirik
anlatmda ise duygularn ifade edilmesi
esastr.
Coku ve heyecana bal anlatmlarda
kelimeler daha ok mecaz ve yan anlamda
kullanlr.
ykleyici anlatmlarda olay ve durumlar
anlatlrken duygusal dnceler katlmaz.
Coku ve heyecana bal anlatmda duygular
ve iinde bulunulan ruh hali yanstlr.
9

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Zamir (Adl)
sim olmadklar hlde isim gibi kullanlan, isimlerin
yerini tutan kelimelere zamir denir.
Zamirler szck ve ek durumunda olmak zere ikiye
ayrlr.
A. Szck Hlindeki Zamirler
1. Kii Zamirleri
2. aret Zamirleri
3. Belgisiz Zamirler
4. Soru Zamirleri
B. Ek Hlindeki Zamirler
1. lgi Zamiri
2. yelik Zamirler
A. Szck Hlindeki Zamirler
Szck durumundaki adllar da kendi aralarnda
ahs, gsterme, belgisiz ve soru olmak zere drde
ayrlr.
1. ahs (Kii) Zamirleri
Sadece insan isimlerinin yerini tutan zamirlerdir.
Sz syleyenle dierlerini ayrmada kullanlr.
tekil, de oul olmak zere alt ahs zamiri
vardr. Bunlara kii adl da denir.
Bu zamirler; ben, sen, o, biz, siz, onlar dr.
Size ben yardm ederim.
O, sana mektup gndermi.
ahs zamirlerinin yerine kullanlabilen, ama esas
olarak ahs zamirleriyle birlikte kullanlarak
cmledeki anlam pekitiren kendi zamiri vardr.
Bu zamire dnllk zamiri de denir.
Dnllk
zamirlerinin
asl
grevi
anlam
pekitirmektir.
Bu kitab ben yazdm.
Bu kitab ben kendim yazdm.
ki cmle arasndaki anlam derecesi aka
grlmektedir.
2. aret (Gsterme) Zamirleri
simleri, yerini iaret yoluyla, gstererek tutan
zamirlerdir.
Gsterme adllar tekil ve oul olarak kullanlabilir.
Asl iaret zamirleri bu, u, o, bunlar, unlar,
onlar dr.
Bu bana dedemden kald.
O dn kapya braklm.
unlar neden masann zerinde duruyor.
u senin deil mi?
Bunlar en sevdiim kitaplarmdr.
aret zamirleri varlklarn mesafesini belirtmek iin
kullanlr.
Yaknda olan iin : bu
Biraz uzakta olan iin : u
En uzakta olan iin : o
iaret zamirleri kullanlr.

O ve onlar zamirleri hem iaret hem de ahs

zamiri olarak kullanlabilir.
Bu zamirler insan isimlerinin yerine kullanlrsa
ahs, insan dndaki nesnelerin yerine kullanlrsa
iaret zamiridir.
O, tatilde daysnn yanna gidecek.
Onlar, snfn en alkan rencileridir.
cmlelerindeki alt izili zamirler insanlarn yerine
kullanldndan ahs zamiri,
O, okula giderken cebinden dm.
Onlar, bayatlad iin pe atlacak.
cmlelerindeki alt izili zamirler, insan dndaki
nesneleri karlad iin iaret zamiridir.
3. Belgisiz Zamirler
simlerin yerini belli belirsiz, kesin olmayacak
ekilde tutan zamirlerdir. Hangi varln yerini
tuttuklar aka belli deildir. Bunlara belirsizlik
adl da denir.
Balca belgisiz zamirler unlardr:
Bazs, kimi, ou, hepsi, birka, birou, tm,
tamam, herkes, hibiri, biri, falan, ey ...
Bana her ey seni hatrlatyor.
Biri bizi gzetliyor.
Herkes bu kitab okusun.
rencilerin ou Trkeyi sever.
Kimler devini yapmam.
4. Soru Zamirleri
simlerin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir. Esas
soru
zamirleri
kim
ve
ne
dir.
Bunun yannda soru bildiren dier szckler de soru
zamiri olarak kullanlabilir.
Annem sana ne dedi?
Bu ocuk da kim?
Bu saate kadar nerede kaldn.
imdi nereye gidiyoruz?
Sorularn kan zm?
Bu ii kime danalm?
Hanginiz bu soruyu zecek.
Soru zamiri olarak kullanlabilecek dier szckler
unladr: Nere, nereye, nerede, nereden, kime,
kimde, kimden, kimi, ka, kamz, hanginiz ...
B. Ek Durumundaki Zamirler
1. yelik Zamirleri
simlere getirilerek, onlarn ait olduu kiiyi bildiren
zamirlerdir.
1. tekil - m
2. tekil - n
3. tekil -
1. oul - miz
2. oul - niz
3. oul - lar
Okulumuz ana yolun kenarndadr.
Annesi gzellik salonu am.
Ksacas, isim tamlamalarnn tamlananlarnda
bulunan eklere iyelik zamiri denmektedir. yelik
ekleri ayn zamanda iyelik zamiridir.
10

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

2. lgi Zamiri
Cmlede daha nce gemi bir ismin ya da isim
tamlamalarnda tamlanann yerini tutan ek hlindeki
-ki zamiridir. Bu zamir kendinden nceki kelimeye
bitiik yazlr.
Bizim arabamz sizinkinden eski.
Bahedekiler ieri girsin.
zerindeki sana ok yakm.
cmlesindeki alt izili szcklerdeki -ki eki ilgi
zamiridir.

Bu kip "-d, -di, -du, - d; -t, -ti,-tu, -t.." eki ile

yaplr.
Trkede tekil, oul olmak zere alt kii
vardr. Bu kiilere gre rnek bir ekim yapalm.
Kal-d-m
Kal-d-n
Kal-d
Kal-d-k
Kal-d-nz
Kal-d-lar
Grld gibi fiiller alt kiiye gre ekimlenir.

4. DESTANSI ANLATIM - FL
Destans (Epik) Anlatm
zellikleri:
Olaanst olaylar ve kiiler anlatlr.
Destan trnn yiite havas vardr.
Yapp etmeler yani fiiller n plandadr.
Tarihi konular ve kahramanlklar ilenir.
Etkileyici bir zellik tar.
Srekli hareket vardr.
Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda
kullanlabilirler.
iir, destan roman, hikye, tiyatro, destans
anlatmn kullanld trlerdir.
Anlatmda abartya yer verilebilir.
Sanatl bir dil kullanlr.
Fiil (Eylem)
simler varlklar, kavramlar karlayan szcklerdir.
Fiiller ise hareketleri, olular, durumlar karlar.
Fiiller genel olarak mastar hlinde ifade edilir.
Mastar hlinde bir hareketin ad olurlar: "yrmek,
olmak, dnmek vs."
Fiil ekimi
Fiillerin
kip
ve
ahs
bildirecek
biimde
dzenlenmesine fiil ekimi denir. Fiil ekiminde kip
mutlaka bulunur, ancak ahs bazen bulunmayabilir.
Fiil ekiminin daha iyi anlalabilmesi iin kip ve kii
kavramlar zerinde durmak gerekir.
Fiillerde Kip
Eylemlerin bir hareketi, oluu, durumu ortaya
koyuu farkl ekillerde olur. Bazen bunlar bir
bakasna haber verme eklinde aktarlr, bazen bir
koula balanr, bazen istenen bir durum anlatlr.
Buna fiilin kipi denir.
Trke'de kipler iki grupta incelenir. Bunlar haber
kipleri ve dilek kipleridir.
1. Haber (Bildirme) Kipleri
ekiminde kesin bir zaman ifadesi olan fiiller haber
kipindedir. Haber kiplerinin be ekimi vardr.
Bunlar ekimleriyle birlikte gsterelim.
a. Bilinen Gemi Zaman: Eylemin yaplnn kesin
olarak bilindiini gsteren kiptir.

b. renilen Gemi Zaman: Bildirilen iin

yapldn, bakasndan duyma eklinde anlatan
kiptir.
Bu ekimin eki "-m, - mi, -mu, -m"tr.
Dal - m - m
Dal - m - sn
Dal - m
Dal - m - z
Dal - m - snz
Dal - m - lar
c. imdiki Zaman: Eylemin sylendii anla yapld
nn bir olduunu gsterir.
Bu ekimin eki "-yor"dur.
Al - ()yor - um
Al - ()yor - sun
Al - ()yor
Al - ()yor - uz
Al - ()yor - sunuz
Al - ()yor - lar
Parantez iinde gsterilen yardmc ses, nlyle
biten fiillerde grlmez: "uyu - yor"
Fiile imdiki zaman anlam veren bir dier ek de "makta, -mekte" dir. Mastar ekiyle "-de" hal ekinin
kaynamasndan oluan bu ek gnmzde tamamen
imdiki zaman anlam veriyor.
Ver - mekte - y - im
Ver - mekte - sin
Ver - mekte
Ver - mekte - y - iz
Ver - mekte - siniz
Ver - mekte - ler
d. Gelecek Zaman: Eylemin, sylendii andan sonra
yaplacan ifade eden kiptir.
Bu ekimin eki "-acak, -ecek"tir.
Bul - acak - m (bulacam)
Bul - acak - sn
Bul - acak
Bul - acak - z (bulacaz)
Bul - acak - snz
Bul - acak - lar
Not : "k" sesinin ""ye dntne dikkat
etmelisiniz.
e. Geni Zaman: Fiilin herhangi bir zamanda
yaplabildiini gsteren kiptir.
Bu ekimin eki "-r, -ar, -er"dir.
11

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Ko
Ko
Ko
Ko
Ko
Ko

- ar - m
- ar - sn
- ar
- ar - z
- ar - snz
- ar - lar

2. Dilek (steme) Kipleri

Bu kiplerde zaman anlam yoktur. Bu kipler bir
istei, arzuyu vs. bildirir. rnein; "gitmeliyim"
sznde bu iin ne zaman yaplaca deil, gitmenin
arzu edildii anlatlmak isteniyor.
Dilek kiplerinin drt ekimi vardr.
a. Gereklilik Kipi: Eylemin yaplmas gerektiini
anlatan kiptir.
Al - mal - y - m
Al - mal - sn
Al - mal
Al - mal - y - z
Al - mal - snz
Al - mal - lar
Gereklilik kipi bazen cmleye ihtimal anlam katar.
"Sorular bir saatte zmeliyiz."
cmlesine gereklilik anlam katan kip,
"Sorular imdiye kadar zm olmal."
cmlesine ihtimal anlam katmtr.
b. art Kipi (Dilek-Koul): Baz cmlelerde dilek,
bazlarnda koul anlam katan fiil ekimidir.
Sor - sa - m
Sor - sa - n
Sor - sa
Sor - sa - k
Sor- sa - nz
Sor - sa - lar
art kipi cmleye baz anlamlar da katar.
"u iler bir bitse de rahatlasak."
cmlesinde istek,
"Balkona ksa beni grecekti."
cmlesinde koul anlam verir.
c. stek Kipi: Fiillere "-a, -e" eki getirilerek yaplr.
Sev - e - y - im (-eyim)
Sev - e - sin
Sev - e
Sev - e - lim
Sev - e - siniz
Sev - e - ler
Bunlardan en ok birinci tekil ve birinci oul
ahslar kullanlr.
"Sizinle sonra grelim."
"Ben de sizinle geleyim."
cmlelerinde bu kipi gryoruz.
d. Emir Kipi: Eylemin yaplmas gerektiini buyruk
eklinde bildiren ekimdir.
Birinci tekil ve birinci oul ahsn emir ekimi
yoktur.

Emir kipinin ekimi kii ekleri ile yaplr.

1. tekil kii ......
2. tekil kii Ko
3. tekil kii Ko - sun
1. oul kii ........
2. oul kii Ko - un (ko - unuz)
3. oul kii Ko - sunlar
Grld gibi emir kipinin birinci tekil ve birinci
oul ahslarnda ekimi yoktur.
"Bu sorular hemen z."
"Gelin de yaptnza bir bakn."
cmlelerinde alt izili fiiller emir kipiyle
ekimlenmitir.
Fiil ekimlerinde Olumsuzluk
Fiillerin olumlusu olduu gibi olumsuzu da vardr.
Fiillerin olumsuz biimleri, kip eklerinden nce "ma, -me" olumsuzluk ekinin getirilmesiyle yaplr.
Ara - d m
} ara - ma - d - m
Bil - mi sin } bil - me - mi - sin
Bak acak } bak - ma - y - acak
Ko - mal - y m } ko - ma - mal - y - m
Not: Fiillerin olumsuz ekiminde geni zaman farkl
zellik gsterir.
Geni zaman ekiminde olumsuzluk eki, kaynam
olarak karmza kar.
Gl - er im } gl - me - m
Gl - er sin } gl - mez - sin
Gl er
} gl - mez
Gl - er iz } gl - me - y - iz
Gl - er - sin iz } gl - mez - siniz
Gl - er ler
}
gl - mez - ler
Fiil ekimlerinde Soru
Fiil ekiminin soru ekli "m, mi" soru eki ile yaplr.
Fiil ekiminde "mi", bazen kip ekiyle kii eki
arasnda, bazen kii ekinden sonra gelir.
Bildin
}
bildin mi?
Bilmiiz
}
bilmi miyiz?
Biliyorsun }
biliyor musun?
Bilmeliyim } bilmeli miyim?
Bilsek
}
bilsek mi?
Bileyim
} bileyim mi?
Fiillerde Anlam (Zaman) Kaymas
Fiil ekimlerinde kullanlan kip ve zaman ekleri her
zaman kendi anlamlarnda kullanlmaz. Bu ekler
birbirlerinin yerlerine de geebilir. Bu durum sadece
kip ekleriyle deil, cmlenin anlamyla da ilgilidir.
Cmlede yklemin ekimlendii kip veya zamanla
iin yapld kip veya zamann farkl olmasna anlam
kaymas denir.
"Babamlar geliyor."
cmlesinde imdiki zaman eki "-yor" kendi
anlamnda kullanlmtr. Eylemlerin sylenme ve
yaplma zaman ayndr.
"Babamlar yarn geliyor."
cmlesinde ise "-yor" eki kullanlm, fakat ek kendi
anlamnda deildir. nk eylem "u an" yaplmyor,
12

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

"sonra" yaplacak. O hlde bu cmlede imdiki
zaman, gelecek zamann yerine kullanlmtr.
"Pazar gnleri balk tutmaya gidiyor."
cmlesinde fiil imdiki zamanla ekimlenmi; ama
yklemin bildirdii eylem her pazar yaplyor yani
tekrar ediyor. yleyse imdiki zaman geni zamann
yerine kullanlmtr.
"O, henz ok kk yata annesini kaybediyor."
cmlesinde fiil imdiki zamanla ekimlenmi, i
gemi zamanda olmu.
"Bu sorular daha sonra zeriz."
cmlesinde fiil geni zamanda ekimlenmi, i
gelecek zamanda yaplacak.
"Kelolan'n yolu bir gn bir kasabaya der."
cmlesinde geni zaman, gemi zaman yerine
kullanlm.
Baz cmlelerde ise haber kipleri dilek kiplerinin
yerine kullanlr.
"Bu cami de Seluklulardan kalma bir eser olacak."
cmlesinde gelecek zaman, gereklilik kipi (olmal)
anlamnda kullanlmtr.
Ek Fiil (Ek Eylem)
Mastar olarak bir anlam olmayan, isim ve isim soylu
szcklere gelerek onlar cmlede yklem olarak
kullandran ve ekimlenmi fiillere gelerek bileik
ekimli fiiller oluturan "imek" fiiline ek fiil denir.
Ek fiilin iki grevi vardr:
1. sim soylu szckleri yklem yapmak.
Ek fiil, isim soylu szckleri yklem yaparken drt
kip ekinden yararlanr. Bu kip ekleri unlardr:
a. Grlen gemi zaman: -di
b. Duyulan gemi zaman: -mi
c. Geni zaman: -r
d. Dilek art kipi: -sa, -se
imdi bunlar ksaca grelim.
a. Bilinen gemi zaman (idi): simlere (-idi) eki
getirilerek yklem yaplr. zneyi olu zerinde
grdn anlatr.
alkandm (alkan - i di - m)
alkandn
alkand
alkandk
alkandnz
alkandlar
"Metin alkand."
cmlesinde "alkan" szc ek fiilin grlen
gemi zaman ile yklem olmutur.
b. renilen gemi zaman (imi): znenin
bakasndan duyulan bir olu iinde bulunduunu
gsterir.
alkanmm (alkan - i mi - ler)
alkanmsn
alkanm
alkanmz
alkanmsnz
alkanmlar

Bu da zamire, edata vs. eklenebilir.

"Metin alkanm."
cmlesinde "alkan" szc ek fiilin renilen
gemi zaman ile yklem olmutur.
c. art kipi (ise): simlere getirilen (-ise) eki
cmleye koul anlam katar.
alkansam (alkan - ise- m)
alkansan
alkansa
alkansak
alkansanz
alkansalar
"Metin ya ok alkansa."
cmlesinde "alkan" szc ek fiilin art kipi ile
yklem olmutur.
d. Geni zaman: Bu zaman ekiminde ek fiil dier
ekimlerinde olduu kadar belirgin deildir.
Dierleri, eklendii szckten "idi", "imi", "ise" diye
ayrlabildii hlde, geni zamanda ayrlmaz.
alkan - m
alkan - sn
alkan - dr
alkan - z
alkan - snz
alkan - drlar
"Metin daha alkandr."
cmlesinde "alkan" szc ek fiilin geni zaman
ile yklem olmutur.
Ek Fiilin Olumsuzu
Ek fiille ekimlenmi szcklerin olumsuzu "deil"
szc ile yaplr.
alkandm } alkan deildim.
alkanm }
alkan deilmi.
alkansa
} alkan deilse.
alkanm } alkan deilim.
Yukardaki rneklerde ek fiilin olumsuz ekimi
grlmektedir. Dier fiillerin "-ma, -me" ile, ek fiilin
"deil" ile olumsuz yaplmas, ek fiilin bulunmasn
olduka kolaylatrr.
"Ksa srede eve vard."
"Snfta on kii vard."
cmlelerinde alt izili szcklerden hangisinin ek
fiil aldn bulmak iin cmleleri olumsuz yaparz.
Birinci cmlenin yklemi,
"Ksa srede eve varmad."
eklinde olumsuz yaplabilir. kinci cmlenin
yklemi,
"Snfta on kii varmad."
eklinde sylenemeyeceine gre, ikinci cmle ek
fiil almtr.
Ek fiilin Soru ekli
Bu fiilin soru ekli de dier fiillerde olduu gibi "mi"
ile yaplr. "mi" sz isimle ek fiil arasna girerek
kullanlr.
alkanm
} alkan mym?
alkanm } alkan mym?
alkandm } alkan mydm?
13

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

2. Ek fiilin ikinci grevi birleik zamanl fiillerin
olumasn salamaktr.
imdi birleik zamanl fiilleri grelim.
Birleik Zamanl Fiiller
Basit zamanl fiil, fiilin tek bir zaman veya kip
bildirecek ekilde ekimlenmesiydi. Bileik zamanl
fiil ise, fiilin birden ok kip ve zaman bildirecek
biimde ekimlenmesiyle oluur. Basit ekimli
fiillere ek fiilin getirilmesiyle yaplr.
Birleik zamanl fiiller grupta incelenir.
a. Hikye Birleik Zaman: Fiilin basit ekiminden
sonra ek fiilin "idi" ekli getirilerek yaplr.
gel - mi - idi - m } gelmitim
rneinde, fiilin ekimini adlandrrken "gelmek
fiilinin renilen gemi zamannn hikyesi" deriz.
Biliyorduk (bilmek fiilinin imdiki zamannn
hikyesi)
Bildiydik
Bilmitik
Bilirdik
Bildiydik
Bilmeliydik (bilmek fiilinin gereklilik kipinin
hikyesi)
Bilseydik
Bileydik
b. Rivayet Birleik Zaman: Fiilin basit ekiminden
sonra ek fiilin "imi" ekli getirilerek yaplr.
gel - ecek - imi - m } gelecekmiim
Biliyormuum (bilmek fiilinin imdiki zamannn
rivayeti)
Bilecekmiim
Bilmimiim
Bilirmiim
Bilmeliymiim (bilmek fiilinin gereklilik kipinin
rivayeti)
Bilseymiim
Bileymiim
c. art Bileik ekim: Fiilin basit ekiminden sonra
ek fiilin "ise" ekli getirilerek yaplr.
Bil - ecek - ise
} bilecekse
Biliyorsanz (bilmek fiilinin imdiki zamannn art)
Bildiyse
Bilmise
Bildiyse
Bilirse
Bilmeliyse (bilmek fiilinin gereklilik kipinin rivayeti)
FLMSLER
Fiillerden tremi olmakla birlikte bir fiil gibi
ekimlenemeyen
olumlu,
olumsuz
ekilleri
yaplabilen ve cmlede isim, sfat, zarf gibi
grevlerde kullanlan szcklerdir.
Fiilimsiler grupta incelenir.

a. sim - fiil: Fiillere "-mak, -mek" , "-ma, -me", "-,

-i, -u, -" eklerinin getirilmesiyle yaplr.
"Kitap okumay severim."
"Soru zmek zevkli bir ura."
"Onun iir okuyuunu grmeliydiniz."
cmlelerindeki alt izili szckler isim - fiildir.
Baz szckler aslnda isim-fiil ekleriyle tredii
hlde, zamanla isimlemi, yani fiilimsi zelliini
kaybetmi olabilir.
"Biraz daha yemek alabilir miyim?"
"Bu kazmay ieri gtr."
"Derste ya trlerini inceledik."
cmlelerinde alt izili szckler isim-fiil deildir.
Artk bir kalc isim oluturmutur.
b. Sfat - fiil : Fiillere "-an, -as, -mez, -ar, -dik, ecek, -mi" eklerinin getirilmesiyle yaplr.
Sfat fiiller ounlukla sfat grevinde kullanlr.
"Grnen ky klavuz istemez."
"plesi elleri vard analarmzn."
"Bu ehirde anlalmaz olaylar oluyor."
"Grr gzm grmez oldu."
"Size biraz bilinmedik fkralar anlataym."
"zlecek sorular da yannda getir."
"Kzarm ekmekler ne gzel kokuyor."
cmlelerinde alt izili szckler sfat-fiildir.
Kimi zaman sfat-fiiller ekimli fiillerle karabilir.
"Gideceim bu ehirden artk."
"Gideceim herkes tarafndan biliniyor."
cmlelerinde alt izili szcklerin yazllar ayndr.
Ancak birincisinde,
"Ben gideceim"
ifadesi olduundan ekimli fiildir. kincisi ise
"Benim gideceim"
anlamnda olduundan, yani fiilin sonunda iyelik eki
kullanldndan fiil, sfat-fiildir.
c. Ba - Fiil (zarf - fiil) : Fiillere, ba-fiil eki
dediimiz eklerin getirilmesiyle yaplr. Ba - fiiller
cmlede genellikle zarf olarak kullanlr.
"alnca elbette baarl olursun."
"Gittike artyor yalnzlmz."
"Okumadan nasl karar verebilirim?"
"Eve gidip gelecekti."
"Kitap okurken sanki kendinden geerdi."
"eri girer girmez konumaya balad."
"Gzlerimin iine bakarak konuuyordu."
"Bu ehre geleli tam alt yl olmutu."
"Kardeim yanmza koa koa gelmiti."
cmlelerinde alt izili szckler ba - fiildir.
Grld gibi yklemin durumunu ya da zamann
bildirerek onun zarf olmulardr.
Fiilde at
ekimli bir fiilden oluan yklemin nesne ve zneye
gre gsterdii durumlara at denir. Bundan
hareketle, yklemin isim soylu szcklerden
14

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

olutuu
cmlelerde
syleyebiliriz.

atnn

aranmayacan

at; yklemin nesne ve zneyle ilgisi olduundan,

sorularda karmza ou kez, nesne-yklem ve
zne-yklem ilikisi olarak kar.
imdi bunlar ayr ayr inceleyelim.
Nesne - Yklem likisi
Fiiller nesne alp almamalarna
ekillerde
adlandrlr.
Bunlar
inceleyebiliriz.

cmlesinde "o" gizli zne, "yemei" nesne, "piirdi"

ise yklemdir. Bu cmlede "pimek" eylemi, "-ir"
ekini alarak "piirmek" ekline gelmi ve geili
olmu. te bu rnekte olduu gibi fiillerin "-r,-t,-dr,
-tr" eklerini alarak geisiz durumdayken geili
olmalarna oldurganlk denir.
Ettirgenlik daha ok znenin durumuyla ilgili olduu
iin
bu
durumu
zne
yklem
ilikisinde
inceleyeceiz.

gre
drt

deiik
grupta

1. Geili Fiil
Nesne alabilen fiillerdir. Bir fiilin nesne alp
almadnn nasl anlalacan cmle gelerinde
"nesne" konusunda ilemitik. Buna gre, fiil nesne
alyorsa geili olacaktr. rnein;
"retmen konuyu ok gzel anlatt."
cmlesinde "anlatt" yklemdir; "retmen" znedir.
Nesneyi bulmak iin "retmen neyi anlatt?" diye
soruyoruz. "Konuyu" cevab geliyor. yleyse yklem
nesne almtr; "anlatmak" fiili geili bir fiildir.
Fiilin geili olmas iin cmlede mutlaka nesnesinin
bulunmas gerekmez. Bazen fiil geili olduu hlde
cmlede nesne kullanlmam da olabilir. rnein;
"Durakta tam iki saat beklemi."
cmlesinde "bekledim" yklemine "Neyi beklemi?"
diye sorduumuzda cmlede herhangi bir genin
cevap vermediini gryoruz. Ancak biz cmleye
"onu" gibi bir nesne ilve edebiliriz. yleyse bu
cmlenin yklemi geilidir, ancak cmlede nesne
yoktur.
Byle cmlelerde bir tr "gizli nesne" nin varl sz
konusudur. Bu durumun grld cmleleri daima
"onu" szyle kontrol edin, nk bu sz yalnzca
nesne olabilir.
2. Geisiz Fiil
Nesne almayan fiillerdir. Bu fiillerin yklem olduu
cmlelere dardan da herhangi bir nesne
getirilemez. rnein;
"Kk ocuk btn gn uyudu."
cmlesinin yklemine "Neyi uyudu, kimi uyudu?" diye
sorduumuzda mantkl bir soru olmadn
gryoruz. nk bu fiil nesne almaz; yani
geisizdir.
Fiiller deiik eklerle at zelliini deitirebilir. Bu
durumda "oldurganlk, ettirgenlik" durumu ortaya
kar.
Filin baz ekleri alarak geisiz durumdan geili
duruma gelmesine "oldurganlk" diyoruz.
"Yemek piti."
cmlesinde "yemek" zne, "piti" ise yklemdir.
Nesne almad iin "piti" eylemi geisizdir.
"Yemei piirdi."

zne - Yklem likisi

znenin yklemle ilikisi drt grupta incelenir.
1. Etken Fiil
Yklem durumundaki fiilin bildirdii ii, znenin
kendisi yapyorsa fiil etkendir. rnein;
"Elbiselerini dolaba gzelce yerletirdi."
cmlesine "Yerletiren kim?" diye sorduumuzda "o"
cevab geliyor. Yani zne, yklemin bildirdii ii
kendisi yapmtr. yleyse fiil etkendir.
"Sokaklar bir bir sessizleti."
"Cam ocuklar krm."
"Trkiye gelecee emin admlarla yryor."
"Genlik ok iyi yetimeli."
"lkemizi ok seviyoruz."
"Annem bize brek yapt."
"Ayva iek at."
cmlelerinin yklemleri de etken fiildir. nk bu
cmlelerin hepsinde ii yapan, gizli veya ak bir
zne vardr.
2. Edilgen Fiil
Fiilin bildirdii ii zne deil de bakas yapyorsa,
zne bu iten etkileniyorsa, fiil edilgendir.
Bu fiiller, etken fiillere "-l-" ve "-n-" eklerinin getirilmesiyle yaplr. Etken fiilin nesnesi olan ge, fiil
edilgen yapldnda zne durumuna geer ve bu
znelere "szde zne" ad verilir.
rnein etken fiilde rnek verdiimiz cmleyi
edilgen yapalm;
"Elbiseler dolaba gzelce yerletirildi."
cmlesini incelersek; "yerletirildi" yklemdir.
"Yerletirilen ne?" diye sorduumuzda "elbiseler"
znesi cevap veriyor. "i yapan kim?" diye
sorduumuzda, "bakas" cevab gelir. Yani ii yapan
zne deil, bakasdr. nk dolaba kendi kendisine
yerlemez. yleyse fiil edilgendir, znesi de szde
znedir.
"Sokaklar temizlendi."
"renciler tiyatroya gtrld."
"Seim sonular akland."
"Futbol ma ertelendi."
"Alt yap almalar ksa srede bitirildi."
cmlelerinde filler "-l veya -n" eklerinden birini
alarak tremi ve edilgen olarak kullanlmtr.
3. Dnl Fiil
Fiilin bildirdii ii zne kendi zerinde yapyorsa,
yani zne hem ii yapan, hem de yapt iten
etkilenense, bu anlam veren fiil dnldr.
15

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Dnl fiiller de etken fiillere "-l-" ve "-n-" ekleri
getirilerek yaplr.
"Her sabah lk suyla ykanr."
cmlesinde "ykama" iini znenin kendi zerinde
yapt bellidir. Dolaysyla fiil dnldr.
"Aynann karsnda saatlerce taranm."
"Yazldan zayf alnca zld."
"Toplantdaki szmden alndn m?"
"Okulu bitirince hayata atldm."
cmlelerindeki alt izili filler "-l veya -n "ekerini
alarak dnl fiil olarak kullanlmtr.
4. te Fiil
En az iki zne tarafndan yaplabilen fiillerdir. Bu
fiiller, fiillere "--" eki getirilerek tretilir. Baz
fiiller ise kk olarak "--" ile bitmitir ve ite zellik
gsterir.
te fiiller iin yaplna gre iki grupta incelenir.
a. Karlkl yaplma bildirir: Yklem durumundaki
fiilin anlamnda znelerin ii birbirlerine kar
yaptklar grlr.
"ki yldr yazyoruz."
cmlesine baktmzda "yazmak" eyleminin
kiilerin karlkl yaptklar bir i olduunu grrz.
ki kii birbirine yazmaktadr.
"lkeler sonunda anlat."
"Gereksiz yere ofrle tartm."
"Rehber retmenimle greceim."
cmlelerindeki alt izili yklemler karlkl yaplan
ite fiillerdir.
b. Birlikte yaplma bildirir: Bunlarda zneler ii
birbirlerine kar deil hep birlikte yaparlar. Yani
kardan bir hareketin olduu grlmez.
"Kular yem kabnn bana t."
cmlesinde "me" iini kular hep birlikte
yapmlardr.
"Kelebekler zgrce uuuyor."
"Analar ehitlere alayor."
"ocuklar krlarda kouuyor.
cmlelerindeki yklemler birlikte yaplma bildiren
ite fiillerdir.
"ocuklar servise son anda yetitiler."
cmlesinde de yklem birlikte yaplma bildirir,
ancak biz buna ite diyemeyiz. nk ite fiiller,
tek zne tarafndan gerekletirilemez. "Bir ocuk
servise son anda yetiti." cmlesinde olduu gibi bir
zne tek bana yklemdeki ii yapabiliyorsa orada
itelik yoktur.
Ettirgen Fiil
Bu tr fiillerde ii zne bir bakasna yaptrr. Ayrca
geili bir fiilin tekrar geili hle gelmesi sz
konusudur.
"Kpei zerimize saldrtt."
cmlesinde "saldrma" iini yapan "kpektir", zne
ona ii yapmasn sylemitir. Ayrca geili olan
"sal" fiili "-dr ve -t" eklerini alarak tekrar tekrar
geili yaplm, geililik derecesi artrlmtr.
"Oday gzelce temizletti."

"Babam kendisine koltuk yaptrd."

"Btn klar kapattrd."
cmlelerinde alt izili filer "-t,tr,-dr" eklerinden
birini alarak geililik derecesini artrm ve ettirgen
fiil olmutur.
5. EMREDC ANLATIM YAPI BAKIMINDAN FLLER
Emredici Anlatm
zellikleri:
Dil alcy harekete geirme ilevinde
kullanlr.
Emir, telkin, neri anlam tayan ifadeler
yer verilir.
retici ve aklayc ynleri vardr.
Cmlelerde fiiller hkimdir.
Uyulmas
beklenen
bir
slubu
vardr.(Zorlama anlam vardr)
Sosyal hayatn dzenlenmesinde emredici
anlatm kullanlr.
Trafik kurallar, baz eyalarn kullanma
klavuzlar, ilalarn kullanma klavuzlar
emredici anlatma rnek verilebilir.
6. RETC ANLATIM ZARF (BELRTE)
retici Anlatm
zellikleri:
Dil daha ok gndergesel ilevde kullanlr.
Sz
sanatlarna,
kelimelerin
mecaz
anlamlarna yer verilmez.
Verilen bilgiler rneklerle ve tanmlarla
pekitirilir.
Daha ok nesnel cmleler kullanlr.
Aklama,
aydnlatma,
bilgi
verme
amalaryla yazlr.
retici metnin anlalmas ve yorumlanmas
iin
okuyucunun
verilen
bilgiyi
kavrayabilecek
birikime
sahip olmas
gerekir.
fade hibir engele uramadan akp gider.
Gereksiz sz tekrar yaplmaz.
Ses akn bozan, sylenmesi g sesler ve
kelimeler yoktur.
Dil ve ifade sade, gsterisiz ve przszdr.
Dnce ve duygular ksa ve kesin ifadelerle
dile getirilir.
Bu anlatm tr daha ok ansiklopedilerde
ve ders kitaplarnda kullanlr.
Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel
metinler gibi blmleri vardr.
Zarf (Belirte)
simlerin varlklar ya da kavramlar karlar. Fiillerin
ise hareketleri, olular karlar.
Varlklarn nasl belli nitelikleri varsa, fiillerin de
belli nitelikleri vardr. smin niteliini bildiren
16

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

szcklere sfat demitik. Fiillerin niteliini bildiren
szcklere de zarf denir.
"Gzel bir kitap okuyorum."
cmlesinde "gzel" szc "kitap" isminin niteliini
bildiriyor, onun nasl olduunu aklyor. yle ise bu
szck sfat grevindedir.
Ayn szck;
"Bu kitap daha gzel grnyordu."
cmlesinde "grnmek" fiilinin nasl olduunu
bildiriyor. te bu durumda "gzel" sz zarftr.
Zarflar kendi iinde bee ayrlarak incelenir:
1. Durum Zarflar
Fiilin durumunu yani nasl yapldn bildiren
szcklerdir. Fiile sorulan "nasl" sorusuna cevap
verir.
Kardeim, hzl koard.
Bu cmlede "hzl" szc "komak" eyleminin
durumunu anlatmaktadr. Bunu eyleme sorduumuz
"nasl" sorusu ile bulabiliriz.
"Mobilyalar ok yeni grnyordu."
Nasl grnyor?
Yeni grnyor.
"Derdini iyi anlatrsan zm bulursun."
"Neden ok sessiz konuuyorsun?"
cmlelerinde alt izili szler durum bildiren
zarflardr.
2. Zaman Zarf
Fiilin yaplma zamann bildiren szcklere zaman
zarf denir.
Zaman zarflar fiile sorulan "ne zaman" sorusuna
cevap verir.
"zmir'den dn geldim."
cmlesinde "dn" szc,
"Bu konuyu akam konualm."
cmlesinde "akam" szc,
"O erken kalkar, ge yatard."
cmlesindeki "erken ve ge" szckleri fiile sorulan
"ne zaman" sorusuna cevap veren zaman zarflardr.
3. Yn Zarf
Fiilin yneldii yeri bildiren szcklere yn zarf
denir.
Yn zarflar ek almadan kullanlr ve fiile sorulan
"nereye" sorusuna cevap verir.
Bunlar "aa, yukar, ieri, dar, ileri, geri,
te, beri" szckleri eylemin ynn belirttiinde
yn zarf olur.
"sterseniz aa inelim."
cmlesinde, fiile "Nereye inelim?" diye sorarsak,
"aa" cevab gelir.
Bu szck ek almadan da kullanldna gre yn
zarfdr.
Eer cmle,
"sterseniz aaya inelim."
eklinde olsayd, szck isim grevinde kullanlm
olacakt. nk ikinci cmlede szck, ekim eki
alarak kullanlmtr.
aa - aaya

Aa inecek misiniz?
te git de rahatlayalm.
Geri gelmeyi dnyorlar m?
Beri gel de ne ezdiine bak.
leri git, sonra tekrar gelirsin.
Dar karsan rsn.
eri gir de, biraz konualm.
cmlelerinde alt izili szckler yn zarflardr.
4. Miktar Zarflar
Fiilleri miktar bakmndan snrlandran szcklerdir.
Miktar zarflar dier zarflardan farkl olarak fiilin,
sfatn, zarfn miktarlarn da bildirir.
Miktar zarflar fiile sorulan "ne kadar" sorusuna
cevap verir.
"stanbul'da ok gezdiniz mi?"
cmlesinde "gezmek" fiiline "ne kadar" sorusunu
sorarsak "ok" cevab gelir. te fiilin miktarn
bildiren bu szck zarftr.
Bu tr zarflar sfata sorulan "ne kadar" sorusuna da
cevap verebilir.
rnein;
"ok gzel bir evi vard."
cmlesinde "ev" isimdir. "Nasl ev?" diye sorarsak
"gzel" sfat cevap verir.
"Ne kadar gzel?" diye sorarsak "ok" cevab gelir.
te sfatn derecesini bildiren "ok" szc zarftr.
nk burada ok olan gzelliktir.
Bu tr zarflar, baka bir zarfn derecesini de
bildirebilir. Bu durumda zarfa sorulan "ne kadar"
sorusuna cevap verir.
"ok hzl kouyor."
cmlesinde "kouyor" fiildir.
"Nasl kouyor?" diye sorarsak "hzl" zarfn buluruz.
"Ne kadar hzl?" diye sorduumuzda ise "ok" cevab
gelir.
Zarfn derecesini bildiren bu szce de zarf
diyoruz.
O, bu derse pek almad.
Pek salam bir ayakkabya benzemiyor.
Pek akllsn sen de!
"Ne kadar" sorusu elbette sadece zarf buldurmaz.
"Fazla mal gz karmaz."
cmlesinde alt izili szck "mal" isminin miktarn
bildirdii iin sfattr. nk isimlerin zarf olmaz.
5. Soru Zarf
Cmlelerde zarflar bulmak iin kullandmz
sorular vard.
"Sizi nasl tanmam?"
"Gittii yerden ne zaman dnecek?"
"Ne kadar hzl yryor?"
"Neden sz vermesine ramen gelmiyor?"
"Ne konuup duruyorsun ki?"
cmlelerinde alt izili szckler soru zarfdr.

17

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

7. AIKLAYICI ANLATIM
Bilgi vermek amac ile oluturulan yazlarda
kullanlan anlatm tekniidir. Bu tr yazlarda ama
okuyucuyu bilgilendirmek, ona bir eyler retmek
olduundan sade ve anlalr bir dil kullanlr.
"Yakup Kadri Karaosmanolu edebiyatmzn
nde gelen sanatlarndan biridir. Roman,
hikye, an gibi deiik alanlarda eserler vermi
olan
sanat
daha
ok
romanlar
ile
tannmaktadr. Romanlarnda nceleri kiisel
konular ileyen sanat daha sonra toplumsal
konulara ynelmitir. "Kiralk Konak"ta nesiller
aras duygu ve dnce farkllklarn ileyen
sanat, "Yaban" romannda Kurtulu Sava
yllarnda ky yaamn, kyl - aydn atmasn
ilemitir."

Ses akn bozan, sylenmesi g sesler ve

kelimeler yoktur.
Savunulan ve kar klan grlere yer
verilir.
ki farkl bak asnn olduu konular bu
trde ilenmeye daha elverilidir.
Fkra, deneme, makale, rportaj gibi
trlerde kullanlr.
Yetenee, bilgi ve deneyime gre yntem
belirlenir.
Eletirici bir bak asyla yazlrlar. Anlatm
tarz sohbete varabilir.
htimal bildirmeyen, kesin, kantlanm
bilgiler kullanlr.
rnek metinler iin baknz Dil ve anlatm kitabnda
sayfa 160161162deki metinler.
9. KANITLAYICI ANLATIM

Yukardaki rnekte grld gibi parada "Yakup

Kadri" okuyucuya tantlm, sanatnn eserleri ile
ilgili bilgiler verilmitir. te reticilii esas alan bu
tr anlatma aklayc anlatm denir.
8. TARTIMACI ANLATIM
Tartma, kiinin kendisinden farkl dnen kii ya
da kiileri kendi dncesine inandrma abasdr.
Farkl dnceler, farkl kiiler olacak ki kii,
karsndakine kendi dncesini anlatma, onu kendi
grne inandrma abas iinde olsun.
Demek ki tartmac anlatmda farkl konular ilenir
ve bu farkl konulardan birinin daha doru, daha
gzel olduu kantlanmaya allr.
"yi konumasn bilen iyi yazmasn da bilirmi.
Konutuumuz gibi yazmak olacak i midir?
Yazda hani bizim konumamzn atei? Sesimizi
de kt zerinde gsterebilir miyiz? Yaz hibir
zaman konumann tpks olamaz. Konuurken
karmzdakine
bamz,
ellerimizin
hareketleriyle
sesimizin
trl
ykselmeli,
alalmalar ile anlatabildiimiz eyleri yaz ile
anlatamaz, duyuramayz."
Bu paragrafta "iyi konumasn bilenin iyi yazp
yazmayaca" konusu tartlmtr. Yazar yer yer
sorular sorarak ve bu sorulara yine kendi cevaplar
vererek biri ile konuuyormu izlenimini uyandrm
ve dncelerini bu ekilde anlatmtr.

zellikleri:
nandrma, aydnlatma, kendi grn
kabul ettirme ama edinilir.
Kavramlar
tanmlama
ve
aklama
nemlidir.
Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek,
dndrmek ve zerinde durulan konudan
uzaklamamak iin baz kelime, kelime
gruplar ve cmleler tekrar edilir.
Konumac ve yazar zerinde durduu
konuyu aydnlatmak ve dncelerini kabul
ettirmek iin rneklere bavurur.
Konumac ve yazar konuyu aydnlatmak
maksadyla farkl kiilerin dncelerine
mracaat eder.
Kelimeler ve kelime gruplar gerek
anlamnda kullanlr.
Dil daha ok gndergesel ilevde kullanlr.
Tanmlama,
aklayc
betimleme,
snflandrma rneklendirme, karlatrma,
tank
gsterme,
saysal
verilerden
yararlanma gibi dnceyi gelitirme
yollarndan faydalanlr.
Kantlayc anlatmda hitap edilen toplumun
kltr dzeyi ve beklentileri nemlidir.
rnek metinler iin baknz Dil ve anlatm kitabnda
sayfa 165166167169 daki metinler.

zellikleri:
Dil daha ok gndergesel ilevde kullanlr.
Dnce ve duygular ksa ve kesin ifadelerle
dile getirilir.
Dil ve ifade sade, gsterisiz ve przszdr.
Gereksiz ifadelere yer verilmez.
Karmak ve anlalmas g cmleler
kullanlmaz.
18

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

RETC METNLER, AIKLAYICI METNLER, TARTIMACI METNLER, KANITLAYICI METNLERN BENZER VE
FARKLI YNLER
Anlatm trleri

Ortak zellikleri

Farkl zellikleri

retici metinler

Dil gndergesel ilevde kullanlr.

retici metinlerde okuyucunun

gerekli bilgi birikimine sahip
olmas gerekir.

Kelimeler gerek anlamda kullanlr.

Aklayc metinler

Ama bilgi, vermektir.

Tanmlama,
yararlanlr.

Tartmac
metinler

aklama

ve

rneklendirmeden

Kesin, ak ve anlalr ifadelere yer verilir.

Sade, gsterisiz bir dil kullanlr.

Kantlayc
metinler

Kantlayc
grn
amalanr.

10. DSEL (FANTASTK) ANLATIM EDAT (LGE)

Dsel (Fantastik) Anlatm
zellikleri:
Konu; olaanst ve fantastik zelliklere
sahip, hayal rndr.
Zaman belirli ya da belirsizdir; olaanst
zelliklere sahip olabilir.
Mekn, olaanst,
dsel
elerden
olumu olabilir. Mekn gnlk yaamda
karlaamayacamz niteliktedir.
Kiiler ou zaman gerekten uzak kiilerdir.
Olaanst nitelikte olabilirler.
Dsel anlatmda hayal, varsaym, abartma,
kiiletirme gibi unsurlar ok kullanlr.
Daha ok di li veya mili gemi zaman kipi
kullanlr.
rnekler: Harry Potter, Yzklerin Efendisi, Gora,
E.T,Yldz Savalar

Dsel Anlatmla; Dsel

Benzer Ve Farkl Ynleri:

Tartmac anlatmda iki farkl

bak asnn olduu konular
ilenir.

Olmayan

Metinlerin

Benzerlikleri:
Her iki anlatmda da yapy meydana getiren geler
(kii, zaman, mekan ve olay rgs)ayndr.

anlatmda kendi
kabul
ettirme

Dsel Olmayan Anlatmda: Konu yaanm ya da

yaanabilir olmaldr. Gnlk yaama ait unsurlar
konu olabilir.
2. Dsel anlatmda: Tema hayali unsurlardan
oluur.
Dsel Olmayan Anlatmda: Tema konuyla ilgili
olarak gnlk yaama ait, yaanabilir zelliktedir.
3. Dsel anlatmda: Zaman belirli ya da belirsizdir.
Bazen zaman tesi nitelikler tar.
Dsel Olmayan Anlatmda: Zaman belirli ya da
belirsizdir.
inde
bulunduumuz
zamann
zelliklerine sahiptir.
4. Dsel anlatmda: Mekn olaanst, dsel
gelerden olumu olabilir. Mekn gnlk yaamda
karlaamayacamz niteliktedir.
Dsel Olmayan Anlatmda: Mekn, olaanst
dsel gelerden uzak sradan, gnlk yaamda
karlaacamz meknlardr.
5. Dsel anlatmda: Kiiler ou zaman gerekten
uzak kiilerdir. Olaanst nitelikte olabilirler.
Dsel Olmayan Anlatmda: Kiiler gerekte
olabilecek,
sradan,
gnlk
yaamda
karlaabileceimiz kiilerdir.
rnek metinler iin baknz Dil ve anlatm kitabnda
sayfa 176 (Bitmeyecek yk, Ar Da), 177
(Dnyalar Sava) adl metinler.

Farkllklar:
1. Dsel anlatmda: D.A.da konu; olaanst ve
fantastik zelliklere sahip, hayal rndr.

19

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Edat (lge)

11. GELECEKTEN SZ EDEN ANLATIM - BALA

Kendi bana bir anlam olmayan, dier sz ve sz

bekleriyle
kullanldnda
anlam
kazanan
szcklerdir.

Gelecekten Sz Eden Anlatm

Kimi edatlar cmlede tek bana kullanlyor olsa

bile, anlaml olmas ancak cmle iinde
kullanlmasna baldr.
"in, kadar, gre, doru, sonra, dolay, beri,
gibi, yalnz, ile"
belli bal edatlardr.
Edatlar, szck tr olarak balalara yakn
olduundan
bazen
onlarla
kartrlabilir.
nce karan edatlardan balayarak nemli olanlar
inceleyelim.
Edat olarak cmlede deiik anlamlar verecek
biimde kullanlr. Daha ok kendinden nceki
szce eklenerek "- le, - la" biiminde grlr.
"Almanya'ya uak ile gidecekmi."
cmlesinde ara bildirir.
"Yarn arkadalar ile bala gideceiz."
cmlesinde birliktelik bildirir.
"Davrannn doru olmadn gzellikle anlat."
cmlesinde durum bildirir.
Burada "ile" nin edat ve bala oluu arasndaki
ayrm da belirtelim.
Cmlede "ile" sznn olduu yere "ve" szn
koyduumuzda anlam bozukluu oluyorsa "ile" edat;
olmuyorsa balatr.
"Ben yk ile iiri ok severim."
cmlesinde "ile" balatr. nk bu cmlede "yk iir" szcklerini birbirine balamtr. Ayrca bu
cmlede "ile" yerine "ve" szc getirilebilir:
"Ben yk ve iiri ok severim."
Ama;
"Ben yllardr yk ile uratm."
cmlesinde "ile" szc yerine "ve" getiremeyiz:
"Ben yllardr yk ve urarm."
Grld gibi "ile" yerine "ve" getirilemiyor. Demek
ki bu cmlede "ile" edattr.
Bunlarn dndaki edatlar cmlelerle gsterelim.
"Buz gibi limonatay iiverdi."
"Bu hediye etmek iin mi aldn?"
"Aslnda onun kadar almadm."
"Sabaha doru eve varabildi."
"imdiye dek hibir konuda baarl olamadn."
"O gnden sonra Ayhan ile hi grmedim."
cmlelerindeki alt izili szckler edattr.

Gelecekten sz eden anlatmn kullanld metin

trleri: roman, hikye, tiyatro, iir, deneme

zellikleri:
Gelecekten sz eden metinler varsaym ile
olumutur.
Gelecekten sz eder.
Verilerden yola klarak gelecee ait tahmin
yaplabilir.
Olandan ok olmas istenilen anlatlr.
Gereklemesi mmkn olmayan tasar ve
dnceler (TOPYA) anlatlr.
Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanlr.
Gelecekten sz eden anlatm ile Dsel
anlatm arasndaki benzerlik ve farkllklar:
Gelecekten sz eden anlatmda ve dsel anlatmda
kiinin kendi hayal dnyasndakiler dile getirilir ve
buna gre bir anlatm yolu seilir. Dsel anlatmda
gereklikle ilgisi olmayan tamamen armlara
dayal olaylar, kiiler, zamanlar anlatlr ve bu yap
unsuruyla konu ve tema oluturulur. Gelecekten sz
eden anlatmda ise gereklerden yola klarak
tahmine dayal bir anlatm yolu benimsenir. Yani
gelecekten sz eden anlatm geree daha yakndr.
(Baknz dil ve anlatm kitab sayfa 183 topya ve
klim Deiiklii balkl metinler.)
Bala
Kendi bana bir anlam olmayan, cmlede e grevli
sz ya da sz beklerini hatta cmleleri birbirine
balayan szcklerdir.
Balalar edatlardan farkl olarak cmle iinde
baladklar szlerin grevlerinde herhangi bir
deime yapmazlar, cmleden karldklarnda
anlamda deime olsa bile bozulma olmaz.
Kimi balalar balayacaklar szcklerin arasnda
kullanlr.
"iekiden karanfil ve gl aldm."
Kimi balalar cmleleri birbirine balar:
"Eve gidiyorum, ama yine geleceim."
cmlesinde "ama" balac iki cmleyi birbirine
balamtr.
"Kitab verdi, fakat geri almad."
"Ankara'ya gitmedim, nk iim dmedi."
"Pek dikkat ekmedi, oysa gzel bir filmdi."
"ki yldr hi grmedim, yalnz arada bir
telefonlarz."
"Hem kouyor hem bize lf yetitiriyordu."
"Ya iinizi gzelce yapn ya da bu iten
vazgein."
"niversiteyi bitirdi, hatta retmenlie bile
balad."
20

10. SINIF DL VE ANLATIM DERS NOTLARI

Bu balalarn dnda zellii olan, yazm ynnden
eklerle karan balalar da vardr. Bunlarn en
nemlileri "de" ve "ki" balalardr.
Edatlarla ya da dier szck trleriyle karan
balalar da vardr. Bunlar "yalnz, ancak, bir, tek"
gibi edatlardr. Bu szckler kullanldklar
cmlelerde "sadece" anlamn veriyorlarsa edat;
"fakat" anlamn veriyorlarsa bala grevindedirler.
Bunlar cmleler zerinde gsterelim.
"O kadndan ikyet eden yalnz sen deilsin."
"Benim szm bir sen dinlemezsin zaten."
"Bu odaya ancak be kii sar."
"Tek bu olay deil, daha birok sebep var beni
kzdran."
cmlelerinde alt izili szckler "sadece" anlamna
geldikleri iin edat greviyle kullanlmlardr. Ayn
szckleri deiik grevlerde de kullanabiliriz.
"Ben gelirim, yalnz yol parasn siz dersiniz."
"Sylediklerine inanmyorum, ancak benim
yapabileceim bir ey yok."
cmlelerinde alt izili szckler "fakat" anlamna
geldiklerinden bala olarak kullanlmlardr.

13. MZAH ANLATIM

zellikleri:
Okuyucuda uyandrlmak istenen etkiye gre
dzenlenir.
Ses, taklit, hareket ve konuma nemlidir.
Mizahi unsurlarda gerekten sapma vardr.
Mizahi
unsurlar
oluturmada
karlatrmalar,
durumlar,
hareketler,
kelime
ve
kelime
gruplarndan
yararlanlabilir.
Ama
okuyucuyu
dndrmek
ve
elendirmektir.
Roman, hikye, tiyatro, iir, deneme gibi
trlerde kullanlr.
Mizahi anlatmlarda dil bir olay anlatmak
iin kullanlr. (sanatsal, edebi ilevlerde
kull.)

www.edebiyatogretmeni.org

12. SYLEMEYE BALI ANLATIM - NLEM

Sylemeye Bal Anlatm
zellikleri

Trk Edebiyat Dil ve Anlatm

Dersleri in Kaynak Site

Jest ve mimikler anlatmn gcn arttrr.

Sohbet, mlakat ve diyalog, monolog
metinleri sylemeye baldr.
Karlkl konumalar, balama ve konuulan
kiiye gre deiebilir.
Grme ve iitmeyle kurulan iletiim
nemlidir.
Vurgu ve tonlama nemlidir.
Hikye Roman Tiyatro, Mlakat, Rportaj,
Monolog
sylemeye
bal
anlatmn
kullanld metin trleridir.
Roman, hikye ve tiyatrolardaki karlkl
konumalara diyalog, i konumalara ise
monolog denir.
Tekrarlar sylemeye bal anlatmlarda
ifadeyi kuvvetlendirir.
Sylemeye bal metinlerde anlatmn
sresi snrlandrlmaldr.
nlem
Yalnz bana anlam olmayan, cmle iinde,
sevinme, korku, zlem, kzma gibi duygular anlatan
ya da seslenme bildiren szcklere nlem denir.
nlemlerin cmledeki syleyie gre anlam kazanr.
"A, kim gelmi?"
"Yazk, ocuk hasta olmu!"
"Eyvah, antam otobste kald!"
"Th, yine yanl yaptm!"
cmlelerindeki alt izili ksmlar nlemdir.
21