Yaplarn

Boyutlu
Statik ve Dinamik Analizi
Deprem Mhendisliine Arlk Vererek
Fiziki bir Yaklam

Edward L. Wilson
naat Mhendisliinden Emekli Prof. Dr.
Kaliforniya niversitesi, Berkeley

Computers and Structures, Inc.

Berkeley, California, USA

nc Bask, Nisan 2000

Trke Bask 1.1.2001

TELF HAKKI
Copyright Computer & Structures, Computers & Engineering. Her hakk
sakldr. SAP2000 program ve ilgili tm yazl belgeler sahiplik ve oaltma
haklar sakl rnlerdir. Evrensel sahiplik haklar Computers & Structures
Inc.'a aittir. Trke yazl belgelerin sahiplik haklar Computers &
Engineering kuruluuna aittir. Computers & Structures Inc. ve Computers &
Engineering kurulularndan yazl izin alnmadan yazl belgelerinin
oaltlmas tamamen yasaktr.

Daha ayrntl bilgi iin bavuru adresi:

COMPUTERS & ENGINEERING
Holzmhlerweg 87-89
D-35457 Lollar, ALMANYA
Tel: 0049 6406 73667
Fax: 0049 6406 4745
E-Mail: Baser.Suat@nk.anzeiger.net
http://www.csiberkeley.com
ftp://ftp.csiberkeley.com/webdld

Copyright Computers and Structures Inc., 1996-2000

Copyright Computers & Engineering
SAP90, SAP2000, SAFE, FLOOR ve ETABS Computers & Structures Inc. kuruluunun tescilli ticari
markasdr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: ii

STRUCTURAL ENGINEERING IS
THE ART OF USING MATERIALS
That Have Properties Which Can Only Be Estimated

TO BUILD REAL STRUCTURES

That Can Only Be Approximately Analyzed

TO WITHSTAND FORCES
That Are Not Accurately Known

SO THAT OUR RESPONSIBILITY WITH RESPECT TO

PUBLIC SAFETY IS SATISFIED

Adapted From An Unknown Author

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: iii

Preface To Third Edition

This edition of the book contains corrections and additions to the July 1998 edition. Most of the
new material that has been added is in response to questions and comments from the users of
SAP2000, ETABS and SAFE.
Chapter 22 has been written on the direct use of absolute earthquake displacement loading
acting at the base of the structure. Several new types of numerical errors, for absolute
displacement loading, are identified. First, the fundamental nature of displacement loading is
significantly different from the base acceleration loading traditionally used in earthquake
engineering. Second, a smaller integration time step is required to define the earthquake
displacement and to solve the dynamic equilibrium equations. Third, a large number of modes
are required for absolute displacement loading in order to obtain the same accuracy as produced
when base acceleration is used as the loading. Fourth, the 90 percent mass participation rule,
intended to assure accuracy of the analysis, does not apply for absolute displacement loading.
Finally, the effective modal damping for displacement loading is larger than when acceleration
loading is used.
In order to reduce theses errors associated with displacement loading a higher order integration
method, based on a cubic variation of loads within a time step, is introduced in Chapter 13. In
addition, static and dynamic participation factors have been defined which allow the structural
engineer to minimize the errors associated with displacement type of loading. In addition,
Chapter 19 on viscous damping has been expanded in order to illustrate the physical effects of
modal damping on the results of a dynamic analysis.
Appendix H, on the speed of modern personal computers, has been updated. It is now possible
to purchase a personal computer for approximately $1,500 that is 25 times faster than a
$10,000,000 CRAY computer produced in 1974.
Several other additions and modifications have been made in this printing. Please send your
comments and questions to ed@csiberkeley.com.
Edward L. Wilson
April 2000

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: iv

Personal Remarks
My freshman Physics instructor dogmatically warned the class do not use an equation you
cannot derive. The same instructor once stated that if a person had five minutes to solve a
problem, that their life depended upon, the individual should spend three minutes reading and
clearly understanding the problem. For the past forty years these simple, practical remarks
have guided my work and I hope that the same philosophy has been passed along to my
students. With respect to modern structural engineering, one can restate these remarks as do
not use a structural analysis program unless you fully understand the theory and approximations
used within the program and do not create a computer model until the loading, material
properties and boundary conditions are clearly defined.
Therefore, the major purpose of this book is to present the essential theoretical background in
order that the users of computer programs for structural analysis can understand the basic
approximations used within the program, verify the results of all analyses and assume
professional responsibility for the results. It is assumed that the reader has an understanding of
statics, mechanics of solids, and elementary structural analysis. The level of knowledge
expected is equal to that of an individual with an undergraduate degree in Civil or Mechanical
Engineering. Elementary matrix and vector notations are defined in the Appendices and are used
extensively. A background in tensor notation and complex variables is not required.
All equations are developed using a physical approach, since this book is written for the student
and professional engineer and not for my academic colleagues. Three dimensional structural
analysis is relatively simple due to the high speed of the modern computer. Therefore, all
equations are presented in three dimensional form and anisotropic material properties are
automatically included. A computer programming background is not necessary in order to use a
computer program intelligently. However, detailed numerical algorithms are given in order that
the readers completely understand the computational methods that are summarized in this book.
The Appendices contain an elementary summary of the numerical methods used; therefore, it
should not be necessary to spend additional time reading theoretical research papers in order to
understand the theory presented in this book.
The author has developed and published many computational techniques for the static and
dynamic analysis of structures. It has been personally satisfying that many members of the

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: v

engineering profession have found these computational methods useful. Therefore, one reason
for compiling this theoretical and application book is to consolidate in one publication this
research and development. In addition, the recently developed Fast Nonlinear Analysis (FNA)
method and other numerical methods are presented in detail for the first time.
The fundamental physical laws that are the basis of the static and dynamic analysis of structures
are over 100 years old. Therefore, anyone who believes they have discovered a new
fundamental principle of mechanics is a victim of their own ignorance. This book contains
computational tricks that the author has found to be effective for the development of structural
analysis programs.
The static and dynamic analysis of structures has been automated to a large degree due to the
existence of inexpensive personal computers. However, the field of structural engineering, in
my opinion, will never be automated. The idea that an expert-system computer program, with
artificial intelligence, will replace a creative human is an insult to all structural engineers.
The material in this book has evolved over the past thirty-five years with the help of my former
students and professional colleagues. Their contributions are acknowledged. Ashraf Habibullah,
Iqbal Suharwardy, Robert Morris, Syed Hasanain, Dolly Gurrola, Marilyn Wilkes and Randy
Corson of Computers and Structures Inc. deserve special recognition. In addition, I would like
to thank the large number of structural engineers who have used the TABS and SAP series of
programs. They have provided the motivation for this publication.
The material presented in the first edition, Three Dimensional Dynamic Analysis of Structures,
is included and updated in this book. I am looking forward to additional comments and
questions from the readers in order to expand the material in future editions of the book.
Edward L. Wilson
July 1998

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: vi

 COMPUTERS & ENGINEERING CD-ROMu iin zel izin:

Sayn Prof. E.L. Wilson bu kitabnn Winword Dosyalarn ltfedip Computers & Engineering'e
gndermi ve SAP2000/ETABS/SAFE eitim versiyonlarnn bulunduu bu CD-ROM da
baslmasna izin vermitir. Bu dosyalarn ngilizce orijinallerinin tamam bu CD-ROM da .PDF
formatnda salanmtr. (\SAP2000\MANUALpdf\English\Prof. Wilson)
Bu deerli kitabn 15. Blm Trke'ye evrilmi ve ektedir. evrilen blmler yine bu CDROM larda yaynlanacaktr. (\SAP2000\MANUALpdf\TRKE\Prof. Wilson)
Sayn Prof. Wilson'un bu jesti iin teekkr eder meslekdalarmza yararl olmasn dileriz.
Trke evirilerde ve kontrolunda yardmc olduklar iin Sayn Prof. Dr. Muzaffer pek ve
Sayn Yrd. Do. Dr. Zeki Aya ayrca teekkr ederiz.

COMPUTERS & ENGINEERING

Lollar, Almanya
1.1.2001

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: vii

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: viii

SSMK YK DAVRANI SPEKTRUMUNU

KULLANARAK DNAMK ANALZ
Ucuz kiisel bilgisayarlar ortada yokken, davran spektrumu yntemi lineer sismik analizin
standart yaklamyd

15.1 GR
Lineer elastik analizle snrlanm esas mod sperpozisyonu yntemi ile, dm noktas
deplasmanlar ve eleman kuvvetlerinin zaman tanm alan (time history) davran tamamen
hesaplanabilmektedir. Gemite, bu yaklamn kullanmnda iki byk saknca olagelmitir.
Birincisi, yntemin, zamann bir fonksiyonu olarak btn mmkn tasarm kontrollerini
ynetebilmek iin byk lde hesaplama ii gerektirebilen fazla miktarda kt bilgisi retmesidir.
kincisi, belirli bir yndeki bir deprem iin davran spektrumu dzgn bir fonksiyon olmadndan,
btn frekanslarn incelendiinden emin olmak amacyla, birka farkl deprem hareketi iin analizin
tekrarlanmas zorunluluudur.

Yap sistemlerinde eleman kuvvetleri ve deplasmanlarn tahmini iin sismik analizin davran
spektrumu ynteminin kullanlmasnda hesaplama avantajlar vardr. Bu yntem, birka deprem
hareketinin ortalamas olan dzgn tasarm spektrumlarn kullanarak her bir mod iin,
deplasmanlarn ve eleman kuvvetlerinin sadece maksimum deerlerini hesabn iermektedir.

Bu blmn amac, davran spektrumu ynteminde kullanlan ana denklemleri zetlemek ve

yntemin birok yaklak tarafna ve snrlamalarna iaret etmektir. rnein, bu yntem boyutlu
karmak bir yapsal sistemin dorusal olmayan(nonlinear) davrann incelemekte kullanlamaz.

Bilgisayarlarn hznda son zamanlarda meydana gelen art, zaman tanm alan analizini ksa bir
zamanda blmnde ok sayda altrmay pratikletirmitir. Dahas, her bir elemann
tasarm, davran spektrumu ynteminin gerektirdii maksimum u deerler kullanlarak
yaplmadndan, artk tasarm kontrolleri zamann bir fonksiyonu olarak yaplabilmekte ve
daha iyi sonular elde edilmektedir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 1

15.2

BR DAVRANI SPEKTRUMUNUN TANIMI

boyutlu sismik hareket iin tipik mod denklemi (13.6) aadaki gibi yazlabilir


 n + 2n y(t)n =
y(t)n + 2 n n y(t)
 gx + pny u(t)
 gy + pnz u(t)
 gz
pnx u(t)

(15.1)

Burada Mod Katlm Faktrleri pni = - n Mi ile tanmlanr ki i, x, y veya z ye eittir. Bu

T

denklemin yaklak davran spektrumu zmn elde etmek iin iki ana problem
zlmelidir.Birincisi, yer hareketinin her bir yn iin maksimum u kuvvetleri ve
deplasmanlar tahmin edilmelidir. kincisi, tane birbirine dik dorultudaki davran iin
zm yapldktan sonra, ayn anda etkiyen deprem hareketinin bileeninden dolay oluan
maksimum davrann tahmin edilmesi gerekir. Bu ksm, hareketin yalnz bir bileeninden
kaynaklanan mod birletirme problemini iaret eder. Birbirine dik yndeki hareketin
sonularnn birletirilmesi ayr bir problemdir ve bu blmden sonra incelenecektir.estimated.
Second, after the response for the three orthogonal directions is solved it
Yalnz bir yndeki veri iin (15.1) denklemi aadaki gibi yazlabilir


 n + 2n y(t)n = pni u(t)
 g
y(t)n + 2 n n y(t)

(15.2)

 g , snm deerini pni = 10

. kabul ederek, (15.2)
Verilen belirli bir yer hareketini u(t)
denklemini

nn deiik deerleri iin zmek ve maksimum u davran olan y ( ) MAX

erisini izmek mmkndr. Bu ivme verisi iin eri, tanmdan, deprem hareketi iin davran
spektrumu deplasmandr. Snmn her bir farkl deeri iin farkl bir eri elde edilecektir.
2
Bir y ( ) MAX izimi yalanc hz spektrumu olarak ve y ( ) MAX izimi yalanc ivme

spektrumu olarak tanmlanr. Bu eri normal olarak zel logaritmik kada tek eri halinde
izilir. Ne var ki bu yalanc deerlerin asgari dzeyde fiziksel anlam vardr ve davran
spektrumu analizinin olmazsa olmaz paras deildirler. Maksimum hz ve ivmenin doru
deerleri (15.2) denkleminin zmnden hesaplanmaldrlar.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 2

Ancak yalanc ivme spektrumu ile toplam ivme spektrumu arasnda matematiksel bir iliki
bulunmaktadr. Tek serbestlik dereceli sistemde birim ktlenin toplam ivmesi denklem (15.2) ile
ynetilir ve aadaki gibi verilir.

u(t ) T = 
y (t ) + u(t ) g

(15.3)

y (t ) iin zlr ve (15.3) te yerine konulursa

Denklem (15.2) 

u(t ) T = 2 y (t ) 2y (t )

(15.4)

2
elde edilir. Bylece sfr snml zel durumda, sistemin toplam ivmesi y (t ) ye eittir. Bu

nedenle davran spektrumu deplasman erisi y ( ) MAX

Eriyi

mod deplasman olarak izilmez.

T periyoduna (saniye cinsinden) bal olarak izmek standart yaklamdr.

Burada

S ( ) a = 2 y ( ) MAX

ve

T=

2
dir.

(15.5a) ve (15.5b)

Yalanc ivme spektrumu S( ) a kullanldnda, eri, ivme birimlerinin periyodla deiimi

eklindedir ki, bunun fiziksel anlam yalnz sfr snm durumunda vardr. Btn davran
spektrumu erilerinin,belirli bir yerdeki depremin zelliklerini temsil ettii ve yapsal sistemin
zelliklerinin bir fonksiyonu olmad aktr. Yapnn dorusal(lineer) viskoz snm
zelliklerini iin bir tahmin yapldktan sonra, belirli bir davran spektrumu erisi seilir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 3

15.3 MOD DAVRANIININ HESABI

imdi tipik bir n modu, Tn periyodu ve uygun bir spektrum davran deeri S ( n ) iin bir yap
modelinin maksimum modal deplasman hesaplanabilir. Tn periyoduna elik eden maksimum
modal davran (15.6) denklemi ile verilir.

y (Tn ) MAX =

S ( n )
n2

(15.6)

Yap modelinin maksimum modal deplasman davran ise (15.7) denkleminden hesaplanr.

u n = y (Tn ) MAX n
lgili i modal kuvvetler

(15.7)
ler, statik analizdekilerle ayn denklemleri kullanan standart matris

yntemi ile hesaplanr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 4

15.4 TPK DAVRANI SPEKTRUMU ERLER

Loma Prieta deprem hareketlerinin San Francisco krfez alanndaki yumuak bir yerde kaydedilmi
bir on saniyelik ksm ekil 15.1 de grlmektedir. On saniyelik kaydn bandaki ve sonundaki sfr
deplasman,hz ve ivme iin iteratif bir algoritma kullanlarak kayt dzeltilmitir. ekil 15.1a da
verilen deprem hareketleri iin, deplasman ve yalanc ivme davran spektrum erileri ekil 15.2a and
15.2b de zetlenmitir.

Hz erileri, davran spektrumu ynteminin gerekli paralar olmadndan, bilerek

verilmemitir. Dahas,u hz ivmesi, yalanc hz spektrumu, bal hz spektrumu ve mutlak hz
spektrumu gibi terimleri ak bir biimde tanmlamaya kalksak olduka fazla bir yer kaplard.

25
20
15
10
5
0
-5
-10
-15
-20
-25
0

10

TIME - seconds

Resim 15.1a. Tipik deprem yer ivmesi Yer ivmesi (g) nin Yzdesi Olarak

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 5

2
0
-2
-4
-6
-8
-10
-12
0

10

TIME - seconds

Figure 15.1b. Tipik deprem yer deplasmanlar- inch

20
18
16
14
12
10
8
1.0 Percent Damping
5.0 Percent Damping

6
4
2
0

PERIOD - Seconds

ekil 15.2a. Bal deplasman spektrumu y ( ) MAX - inch

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 6

100
90
80
1.0 Perent Damping
5.0 Percent Damping

70
60
50
40
30
20
10
0

PERIOD - Seconds

ekil 15.2b.
2
Yalanc ivme spektrumu Sa = y ( ) MAX -

Yer ivmesi (g) nin Yzdesi Olarak

ekil 15.1a da tanmlanan deprem iin maksimum yer ivmesi, 2.92 nci saniyede yerekiminin yzde
20.01 idir. ekil 15.2b de grlen yalanc ivme spektrumunun ok ksa bir periyod sistemi iin ayn
deerde olduuna nemle dikkat etmelidir. Bunun nedeni, ok rijit bir yapnn bir rijit cisim gibi
hareket etmesi ve yapnn iindeki bal deplasmanlarn, ekil 15.2a da gsterildii gibi sfra eit
olduu fiziksel gereidir. Ayn zamanda, bir rijit yapnn davran, viskoz snm deerinin bir
fonksiyonu deildir.

ekil 15.1b de grlen maksimum zemin deplasman, 1.97 nci saniyede 11.62 inch
deerindedir. Uzun periyodlu sistemlerde, tek serbestlik dereceli yapnn ktlesi dikkate deer
bir hareket gstermez ve mutlak deplasman yaklak sfrdr. Bylece, ekil 15.2a da grlen
bal deplasman spektrumu erileri btn snm deerleri ve uzun periyodlar iin 11.62 inch
deerine ular. Gerek fiziksel davrann bu tipi, tabanda yaylar zerine oturan yaplarn (base
isolated structure) tasarmnn esasdr.
ekil 15.2a daki bal deplasman spektrumu ve ekil 15.2b deki mutlak ivme spektrumunun
fiziksel nemi vardr. Ne var ki, maksimum bal deplasman, yapda oluan maksimum
kuvvetlerle doru orantldr. Bu deprem iin, 1.6 saniyelik bir periyod ve yzde bir oranndaki
snme karlk gelen maksimum bal deplasman 18.9 inch ve drt saniyelik bir periyod ve
YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 7

yzde be orannda bir snm oran iin maksimum bal deplasman 16.0 inch tir. Bu tipik
yumuak blge kayd iin yzde bir ve yzde be oranndaki snm deerleri arasndaki kayda
deer farka dikkat edilmelidir.
Mutlak ivme spektrumu diyagram olan ekil 15.2b, snmn her iki deeri iin 0.64 saniyelik
bir periyodda maksimum deerleri gstermektedir. Ayn zamanda,

ile arpm, uzun

periyod aralnn kapsad bilgiyi devre d brakma eilimindedir. Yakn zamanda olan
depremler srasnda yap gmesi olaylarnn byk bir ksmnn yumuak alanlarda meydana
gelmesi, belki de bir deprem tasarm seiminde, bal deplasman spektrumunu kullanmay
temel form olarak dnmemizi zorunlu klacaktr. Erinin yksek frekansl ve ksa periyodlu
ksm her zaman (15.8) bants ile tanmlanmaldr.

y ( ) MAX = ug MAX / 2

veya

y (T ) MAX = ug MAX

T2
4 2

(15.8)

burada ug MAX yer ivmesinin pik deeridir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 8

15.5 MODAL BRLETRME N CQC YNTEMI

Bir yapdaki kuvvet veya deplasmann pik deerini tahmin etmek iin kullanlan en korunumlu
(gvenli tarafta kalan) yntem, modal davran byklklerinin mutlak deerlerinin toplamn
kullanmaktr. Bu yaklam, btn modlar iin maksimum mod deerlerinin ayn anda olutuunu
kabul eder. Bir dier ok yaygn yaklam ise (SRSS),deplasman veya kuvvetlerin deerlerini tahmin
etmek iin, maksimum mod deerlerinin karelerinin toplamnn karekkn kullanmaktr. SRSS
yntemi, btn maksimum mod deerlerinin istatistiksel olarak bamsz olduklarn kabul eder. ok
sayda frekansn hemen hemen zde olduu boyutlu yaplarda bu kabul dorulanmaz.

Nisbeten yeni mod birletirme yntemi, Tam Kare Birletirme (CQC) olup, bu yntem [2] ilk defa
1981 de yaynlanmtr. Rastgele titreim teorilerine dayanan ve mhendislerin ou tarafndan geni
kabule mazhar olan bu yntem, sismik analiz yapan modern bilgisayar programlarnn ouna bir
seenek olarak girmitir. Birok mhendis ve bina ynetmeliklerinin CQC ynteminin kullanmn
talep etmemesinden dolay, bu blmn bir amac, CQC ynteminin kullanmnn avantajlarn rnek
zerinde aklamak ve mod birletirmede SRSS yntemi kullanmnn potansiyel sorunlarn
gstermek olacaktr.

imdi maksimum mod deerlerinden tipik bir kuvvetin pik deeri aadaki ift toplam
denklemini uygulayarak, CQC yntemi ile tahmin edilebilir.

F=

f
n

nm

fm

(15.9)

burada fn, n moduna kar gelen modal kuvvettir. ift toplam ilemi btn modlar iin yaplr.
Benzer denklemler, dm noktas deplasmanlar, bal deplasmanlar, taban kesme kuvvetleri
ve devrilme momentleri iin de uygulanabilir. Sabit snm durumunda apraz mod katsaylar
olan nm ler (15.10) ile verilir.

nm =

8 2 (1 + r ) r 3/ 2
(1 r 2 ) 2 + 4 2 r (1 + r ) 2

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

(15.10)

Sayfa: 9

burada r = n / m olup, bu deer 1.0 e eit veya kk olmaldr. apraz mod katsays
dizisinin simetrik ve btn terimlerinin pozitif olduu nemle not edilmelidir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 10

15.6 MOD BRLETRMENN SAYISAL RNE

Mod birletirmede SRSS ve mutlak toplam kullanlmas ile ilgili sorunlar, bunlarn, ekil (15.3)
te grlen drt katl binaya uygulanmasnda gsterilebilir. Bina simetrik olmasna ramen,
btn demelerin ktle merkezleri binann geometrik merkezinden 25 inch uzakta yer
almaktadr.

Plan

Grn

ekil 15.3. Basit bir boyutlu bina rnei

Mod

Frekanslar (radyan/s)

ekil 15.4 Mod ekillerinin frekanslar ve yaklak ynleri

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 11

Uygulanan deprem hareketinin yn, doal frekanslar tablosu ve mod ekillerinin asal ynleri
ekil (15.4) te zetlenmitir. Her iki yndeki deprem etkilerine eit diren gsterecek ekilde
tasarmlanm boyutlu bina yaplarnn ou iin tipik olan frekanslarn birbirine yakn
olduu kolayca grlebilir. Gerek yaplarda normal olan kk ktle dmerkezlii nedeniyle
esas mod ekillerinin hem x, y, hem de burulma bileenleri vardr. Bu nedenle model, ok
yaygn olan bir boyutlu bina sistemini temsil eder. Ayn zamanda, elemanter dinamiin baz
ders kitaplarnda pek ok bina ynetmeliinde ima edildii gibi, verilen zel bir ynde bir mod
ekli bulunmadna dikkat edilmelidir.
Bina, 1952 deki Taft Depreminin bir bileenine maruz kalmtr. Oniki modun hepsini kullanarak,
zaman tanm alannda kesin analiz ve davran spektrumu analizi yaplmt.lk be mod iin, drt
erevedeki maksimum taban kesme kuvvetleri ekil 15.5 te grlmektedir.

Deiik yntemler kullanarak drt erevenin herbirinde bulunan maksimum taban kesme
kuvvetleri ekil 15.6 da zetlenmitir. ekil 15.6a da zaman tanm alan hesab taban kesme
kuvvetleri kesin deerlerini gstermektedir. ekil 15.6b de grld gibi SRSS yntemi,
ykler dorultusunda olan taban kesme kuvvetlerini, gerek deere gre yaklak olarak yzde
30 a kadar eksik ve yklere dik dorultudaki taban kesme kuvvetlerini ise on misli kadar fazla
hesaplamaktadr. ekil 15.6c te grld gibi, mutlak deerlerin toplam, ok kaba bir ekilde,
btn sonular gerek deerinden fazla vermektedir. Buna karlk CQC yntemi, ekil 15.6d
den grlecei gibi, zaman tanm alannda kesin hesaba yakn ve ok gereki deerler
vermektedir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 12

ekil 15.5. lk be mod iin her bir erevenin taban kesme kuvvetleri

(a) Zaman Tanm

Alannda Hesap

(c) Mutlak Deerlerin

Toplam

ekil 15.6. Mod birletirme yntemlerinin mukayesesi

Bu bina iin modlarn apraz bant katsaylar tablo 15.1 de zetlenmitir. Burada, diyagonal d
byk terimlerin bulunmasnn, hangi modlarn birbiriyle balantl olduunu gsterdiini de nemle
not etmek gerekir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 13

Tablo 15.1. Mod apraz korelasyon katsaylar - ( = 0.05 )

Mod

n rad/s

1.000

0.998

0.006

0.006

0.004

13.87

0.998

1.000

0.006

0.006

0.004

13.93

0.006

0.006

1.000

0.998

0.180

43.99

0.006

0.006

0.998

1.000

0.186

44.19

0.004

0.004

0.180

0.186

1.000

54.42

ekil 15.3 te grld gibi modlara ait taban kesme kuvvetlerinin iaretleri belirtilirse, CQC
ynteminin uygulanmasnn, taban kesme kuvvetleri toplamnn d hareket ynnde dorudan
eklenmesine nasl izin verdii aka grlmektedir. Ayrca, d harekete dik dorultudaki taban
kesme kuvvetlerinin toplam birbirini gtrme eilimindedir. CQC ynteminin, davran
spektrumunda terimlerin birbirine gre olan(bal) iaretlerini gznne alma yetenei, SRSS
yntemindeki hatalarn giderilmesinin anahtardr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 14

15.7 TASARIM SPEKTRUMLARI

Tasarm spektrumlar, birok deprem iin kullanlmak niyetiyle yapldklarndan, ekil 15.2
dekiler gibi dzensiz eriler deildirler. Gnmzde, birok bina ynetmelii tasarm
spektrumlarn ekil 15.7 deki biimde belirtmektedir.

Normallized Pseudo Acceleration

2.5

2
1.5

0.5

10

PERIOD - Seconds

ekil 15.7 Tipik tasarm spektrumu

niform Bina Ynetmelii, drt farkl zemin tipine gre spektrum erisinin her bir aral iin zel
denklemler tanmlamtr. Byk yaplarda, en yakn faya uzaklk ve yerel zemin koullarnn
etkilerini ieren, blgeye bal tasarm spektrumu gelitirme uygulamas imdilerde yaygn olarak
kullanlmaktadr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 15

15.8 SPEKTRAL ANALZDEK DKEY ETKLER

yi tasarlanm bir yap, mmkn btn ynlerdeki deprem hareketlerine eit diren gsterme
yeteneinde olmaldr. Bina ve kprlerin mevcut tasarm ynetmeliklerinden bir seenek,
elemanlarn, bir yndeki ngrlen sismik kuvvetlerin %100 art buna dik dorultudaki ngrlen
kuvvetlerin %30 u alnarak dizayn edilmesini art komaktadr. Dier ynetmelik ve tekilatlar, %30
yerine %40 orannn kullanlmasn istemektedirler. Ancak bu ynetmelikler, karmak yaplarda bu
ynlerin nasl bulunacan gstermemektedir. Dikdrtgen ekle sahip ve aka tanmlanm asal
dorultulara sahip yaplarda bu yzde kurallar, SRSS yntemi ile yaklak olarak ayn sonular
vermektedir.

Dikdrtgen olmayan binalar,eri kprler,kemer barajlar veya boru sistemleri gibi karmak
boyutlu sistemler iin, zel bir elemanda veya belirli bir noktada maksimum gerilmeleri
oluturan deprem yn belli deildir. Zaman tanm alan verileri iin, kritik deprem ynlerinde
btn noktalar kontrol etmek iin, deiik a deerleri girerek ok sayda dinamik analiz
yapmak mmkndr. Byle detayl bir alma, her bir hesaplanacak gerilme iin farkl kritik
bir veri ynn anlalr bir biimde ortaya koyabilirdi. Ancak byle bir almann maliyeti ok
byk olurdu.
Bir deprem srasnda meydana gelen hareketlerin bir tane asal dorultuya sahip olduunu kabul etmek
makuldr [1]. Veya sonlu bir zaman periyodunda, maksimum yer ivmesi olutuunda bir asal
dorultu verdr. Yaplarn ounda bu dorultu belli deildir. Corafik yerlerin ounda ise bunu
tahmin etmek bile mmkn deildir.

Bylece, yegane akla uygun deprem tasarm kstas udur ki, bir yap, mmkn olan herhangi bir
dorultuda verilen byklkte bir depreme dayanmak zorundadr. Asal dorultudaki harakete ek
olarak, bu dorultu ya dik dorultuda ve e zamanl olarak bir hareket oluma ihtimali vardr. Ayn
zamanda, boyutlu dalga yaylmnn karmak yapsndan dolay,bu dik hareketlerin istatistiksel
olarak bamsz olduunu kabul etmek uygundur. Bu kabullere dayanarak, tasarm kriterinin bir
ifadesi olarak u sylenebilir :

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 16

Bir yap, btn mmkn alar iin S1 byklndeki esas deprem hareketine ve ayn nokta
iin ayn zaman noktasnda ile 900 a yapan dorultudaki S2 byklndeki deprem
hareketine direnmelidir.
Bu hareketler ematik olarak ekil 15.7 de grlmektedir.

15.8.1 Spektral Kuvvetlerin Hesabnda Kullanlan Esas Denklemler

fade edilen tasarm kriteri, maksimum tasarm kuvvetleri ve gerilmelerinin tayin edilebilmesi iin,
ok sayda farkl analizin yaplmas gerektiini belirtmektedir. Bu blmde, btn elemanlar iin bu
maksimum deerlerin, iki global dinamik hareket uygulanmas esasna gre alan bilgisayar
program ile bir defada tam olarak bulunaca gsterilecektir .Hatta hesaplanan maksimum eleman
kuvvetleri, seim sisteminden bamszdr..

90
S2
90
S1

Plan
0

ekil 15.7. Deprem spektrum verilerinin tanm

ekil 15.7 de S1 ve S2 ana spektrum verilerinin rastgele bir as ile uygulandklar
grlmektedir. Yapnn iindeki baz tipik noktalarda bu veri kullanlarak bir F
kuvveti,gerilmesi veya deplasman oluur. Analizi basitletirmek iin, kk spektrum verisi,
byk spektrum verisinin belli bir kat olarak kabul edilecektir. Yani
S2 = a S1

(15.11)

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 17

burada a 0 ve 1.0 arasnda bir saydr.

Ksa bir sre nce, Menun ve Der Kiureghian [3] dikey spektrum etkisinin birletirilmesi iin
CQC3 yntemini teklif ettiler.
Bir pik deerin tahmini iin esas CQC3 denklemi

F = [ F02 + a 2 F902 (1 a 2 ) ( F02 F902 ) sin2

(15.12)

+ 2 (1 a 2 ) F090 sin cos + Fz2 ]2

burada

F02 = f 0 n nm f 0 m

(15.13)

F902 = f 90 n nm f 90 m

15.14)

F0 90 = f 0 n nm f 90 m

(15.15)

FZ2 = f z n nm f z m

(15.16)

burada f 0n and f 90n srasyla 0 ve 90 derece a ile uygulanan yanal spektrumun mod
deerlerinin yzde 100 , ve f z n ise, yanal spektrumdan farkl olabilen dey spektrumun mod
davrandr. unu da nemle kaydetmek gerekir ki, a=1 eit spektrumlar iin F deeri nn bir
fonksiyonu deildir ve analiz iin referans eksen sisteminin seimi keyfidir. Yani

FMAX =

2
2
F02 + F90 + Fz

(15.17)

Bu unu gsterir ki, mmkn olan btn dorultulardaki deprem hareketlerine her eleman eit diren
gsterecek biimde dizayn edilmi bir yapnn, herhangi bir referans sisteme gre analizini yalnz bir
defada yapmak mmkndr. Bu yntem bina ynetmeliklerinin pek ou tarafndan kabul edilebilir
bulunmaktadr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 18

15.8.2 Genel CQC3 Yntemi

CQC3 yntemi a=1 iin SRSS yntemine indirgenir. Ancak, imdiye kadar btn dorultularda
eit deerli olan gerek yer hareketi kaydedilmemi olduundan, bu durumda gereinden fazla
gvenli tarafta kalnm olabilir. Normal olarak

nn deeri denklem(15.12) de

bilinmemektedir ; bu yzden, maksimum davran (tepkiyi) oluturan kritik ay hesaplamak

gerekmektedir. Denklem (15.12) nin trevini alp sonucu sfra eitleyerek (15.17) eitlii elde
edilir.

cr =

1 1 2 F090
tan [ 2
]
2
F0 F902

(15.17)

Aadaki denklemin maksimum olmas iin (15.17) denkleminin kontrol edilmesi gereken iki
kk vardr.

FMAX = [ F02 + a 2 F902 (1 a 2 ) ( F02 F902 ) sin 2 cr

1

(15.18)

2 (1 a 2 ) F0 90 sin cr cos cr + Fz2 ] 2

Halihazrda, a deerinin tayini iin nerilmi zel bir yntem yoktur. Referans [3] te a nn 0.50
ve 0.85 arasndaki deerleri iin bir rnek verilmitir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 19

15.8.3 boyutlu spektrum analizi rnekleri

Yukarda sunulan teori aka gsterir ki, CQC3 birletirme kural, a=1.0 olduunda SRSS
yntemi ile zdetir ve btn yap sistemleri iin, mhendis tarafndan kullanlan referans
sisteminin bir fonksiyonu olmayan sonular vermektedir. Yntemin avantajlarn gstermek
amacyla bir rnek verilecektir. ekil 15.8 de grlen tek katl ok basit bir yap, SRSS kural
ile 100/30 ve 100/40 yzde kurallarnn sonularn karlatrmak iin seilmitir. Ktlelerin
yapnn geometrik merkezinde yer almadna dikkat ediniz. Yap, ktle merkezinde yer alan iki
telenme ve bir dnmeden oluan serbestlik derecesine sahiptir. Kolonlar, lokal(yerel) 2 ve 3
eksenleri etrafnda eilmeye maruz olup st ularnda dzlemi iindeki rijit diyaframa
birletikleri noktada mafsalldrlar.

Tipik Kolon:

Y
2

X = Y = 7 0 .7 1 7 ft.

I 22 = 100 ft 4
I 33 = 200ft 4
E = 30 k / ft 2
L = 10 ft
M TOP = 0.25k - sec 2 / ft

X = Y = 1 0 6 .0 6 5 ft.

S ym .

Toplam Ktle:
3

1
0

M = 1.00 k - sec 2 / ft

X = 1 0 0 ft.

Ktle Merkezi:
X=106.06 y = 44.19

X = 1 5 0 ft.

ekil 15.8. boyutlu yap

Periyodlar ve mod ekillerine kar gelen normalize edilmi taban kesme kuvvetleri tablo 15.2 de
zetlenmitir. Yap 22.5 derecelik ada bir simetri eksenine sahip olduundan, ikinci modda
torsiyon(burulma) yoktur ve x ekseni ile 22.5 derecelik bir ada normalize edilmi taban kesme
kuvveti vardr. Bu simetriden dolay 1 ve 3 kolonlar (veya 2 ve 4 kolonlar) nn ayn kuvvetlere gre
dizayn edilmeleri gerektii aktr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 20

Tablo 15.2. Periyodlar ve normalize edilmi taban kesme kuvvetleri

Mod

Peryot
Saniye

XKuvveti

YKuvveti

Taban Kesme Kuvveti

Dorultusu (Derece)

1.047

.383

-.924

-67.5

0.777

-.382

.924

112.5

0.769

.924

.383

22.5

Spektrum analizlerinde kullanlan ortalama deplasman davran spektrumunun tanm tablo 15.3
te verilmitir.
Tablo 15.3. Katlan Ktleler ve kullanlan davran spektrumu

XYYnnde Ktle Ynnde Ktle

Analizde Kullanlan
Spektral Deer

Mod

Peryot
Saniye

1.047

12.02

70.05

1.00

0.777

2.62

15.31

1.00

0.769

85.36

14.64

1.00

0.0 ve 90 derece iin ayr ayr uygulanan spektrumlarda drt kolonun herbirinin tabannda 2 ve 3 lokal
eksenleri etrafnda oluan momentler, tablo 15.4 ve 15.5 te zetlenmi ve 100/30 kural ile
karlatrlmtr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 21

Tablo 15.4. 2 Eksenleri etrafndaki momentler- 100/30 kural

Eleman

M0

M 90

MSRSS =

M100/30

Hata%

M 02 + M902
1

0.742

1.750

1.901

1.973

3.8

1.113

2.463

2.703

2.797

3.5

0.940

1.652

1.901

1.934

1.8

1.131

2.455

2.703

2.794

3.4

M100/30

Hata%

Tablo 15.5. 3 Eksenleri etrafndaki momentler- 100/30 kural

Eleman

M0

M 90

MSRSS =
2

M 0 + M90

2.702

0.137

2.705

2.743

1.4

2.702

0.137

2.705

2.743

1.4

1.904

1.922

2.705

2.493

-7.8

1.904

1.922

2.705

2.493

-7.8

Bu rnekte, maksimum kuvvetler iki yntem arasnda kayda deer lde deimemektedir.
Ancak,100/30 birletirme yntemi ile simetrik olmayan momentler karken, SRSS birletirme
yntemiyle makul ve simetrik mometler bulunmaktadr.

rnein, 100/30 birletirme kural kullanlsayd, 4 nolu eleman 2 lokal ekseni etrafnda gereinden
%3.4 byk ve 3 lokal ekseni etrafnda ise gereinden %7.8 kk olarak dizayn edilecekti. SRSS ve
100/40 yntemlerine gre, drt kolonun herbirinin tabannda 2 ve 3 lokal eksenleri etrafndaki
dizayn(tasarm) momentleri tablo 15.6 ve 15.7 de zetlenmitir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 22

Tablo 15.6. 2 Eksenleri etrafndaki momentler- 100/40 kural

Eleman

M0

M 90

MSRSS =

M100/40

Hata%

M 02 + M902
1

0.742

1.750

1.901

2.047

7.7

1.113

2.463

2.703

2.908

7.6

0.940

1.652

1.901

2.028

1.2

1.131

2.455

2.703

2.907

7.5

M100/40

Hata%

Tablo 15.7. 3 Eksenleri etrafndaki momentler- 100/40 kural

Eleman

M0

M 90

MSRSS =
2

M 0 + M90

2.702

0.137

2.705

2.757

1.9

2.702

0.137

2.705

2.757

1.9

1.904

1.922

2.705

2.684

-0.8

1.904

1.922

2.705

2.684

-0.8

Tablo 15.6 ve 15.7 de sunulan sonular ayn zamanda 100/40 birletirme ynteminin makul olmayan
sonular verdiini gstermektedir. Simetriden dolay, 1 ile 3 ve 2 ile 4 elemanlarnn ayn momentlere
gre boyutlandrlmalar gerekir. Bu basit testte hem 100/30 hem de 100/40 kurallar hatal sonu
vermektedir.

Eer bir yap mhendisi gvenli tarafta kalmak istiyorsa, SRSS ynl birletirme kuralnn
sonularn veya spektrum verilerini birden byk olan bir ek faktrle arpabilir. 100/40 yzde
kuralnn doruluunu gstermeye almak beyhudedir ; nk bu kural birok durumda gvenli
tarafta kalmaktadr. Karmak boyutlu yaplarda 100/40 veya 100/30 yzde kurallarnn kullanm,
btn mmkn dorultulardaki deprem hareketlerine eit dirente olmayan eleman tasarmlar ortaya
karmaktadr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 23

15.8.4 Dikey etkiler konusundaki tavsiyeler

boyutlu davran spektrumlar analizlerinde grlmtr ki, elemanlarn tasarmnn bir
dorultuda ngrlen sismik kuvvetlerin %100 art buna dik dorultuda ngrlen kuvvetlerin
%30 veya 40 alnarak yaplmas referans sisteminin kullanc tarafndan seimine baldr. Bu
yaygn olarak kullanlan yzde birletirme kurallar ampiriktir ve belli elemanlarn tasarm
kuvvetlerinin olduundan daha kk olarak tahmin edilmesine ve bir elemann tasarmnn bir
dorultuda nisbeten zayf olmasna yol aabilir. Kullanc tarafndan tanmlanan dik eksenlere
gre iki tane %100 spektrum analizlerinin bulunduu SRSS birletirme kullanan ve bina
Ynetmelii tasdikli olan dier yntemin, referans sisteminin bir fonksiyonu olmayan tasarm
kuvvetleri bulduu gsterilmitir. Bylece ortaya kan yap tasarm btn dorultulardaki
sismik hareketlere eit direnli olacaktr.
CQC3 ynteminin yalnzca a nn 1.0 den kk deerleri iin kullanlmas gerektii
dorulanabilir. Bu yntem, kullanc tarafndan seilen referans sistemin bir fonksiyonu
olmayan gereki sonular vermektedir.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 24

15.9 DAVRANI SPEKTRUMU YNTEMNN

SINIRLAMALARI
Davran spektrumu ynteminin, bazlar yaplacak olan ek iyiletirmelerle kaldrlabilecek
snrlamalar olduu aktr. Buna karlk, bu yntem hibir zaman ok serbestlik dereceli yaplarn
dorusal olmayan(nonlinear) analizinde doru sonu vermez. Yazar una inanmaktadr ki ; gelecekte,
daha fazla zaman tanm alan dinamik davran analizi yaplacak ve davran spektrumu ynteminin
kullanmndaki yaklak hesaplamalarn oundan kanlacaktr. Bu ek snrlamalarn bazlar bu
blmde tartlacaktr

15.9.1 Kat telenmesi (Drift) hesaplar

Davran spektrumu yntemi kullanlarak bulunan btn deplasman deerleri pozitif
saylardr.Bundan dolay, dinamik yerdeitirmeleri gsteren bir eklin ok fazla bir anlam
yoktur. nki burada her bir deplasman deeri, maksimum deerin bir tahmininden ibarettir.
Katlar aras deplasmanlar, tayc olmayan elemanlara gelecek tahribat tahmin etmekte
kullanlmakta ve deplasmann muhtemel pik deerlerini kullanarak dorudan
hesaplanamamaktadr. Kayma ekil deitirmesinin muhtemel bir pik deerini elde etmenin
basit bir yntemi, ekil deitirmesi hesaplanacak alana, kayma modl 1 olan ok ince bir
panel eleman yerletirmektir. Kayma gerilmesinin pik deeri tahribatn mertebesi hakknda iyi
bir fikir verecektir. Yrrlkte olan ynetmelik, dey deplasmanlar ihmal edildii taktirde
panel kayma ekil deitirmesinin ayns olan maksimum 0.005 yatay telenme oran deerini
ngrmektedir.
15.9.2 Kirilerde Spektrum Gerilmelerinin Tahmin Edilmesi
Bir kiriin enkesitindeki gerilmelerin hesab iin ana denklem :

P My x Mx y
+
+
A
Iy
Ix

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

(15.19)

Sayfa: 25

Bu denklem, hesaplanan ve hepsi de pozitif deerler olan maksimum spektral eksenel kuvvet ve
momentler ve kesitte verilen x ve y deerleri iin kullanlabilir. Btn kuvvetlerin pik
deerlerine ayn anda ulama ihtimali az olduundan, bulunan gerilme deerinin gvenli tarafta
kald aktr.
Davran spektrumu analizinde, (15.19) denkleminin kullanlmasnda doru ve hassas yaklam,
titreimin her modu iin denklemi ayr ayr hesaplamaktr. Bu, her bir mod iin, eksenel kuvvet
ve momentlerin bal iaretlerini hesaba katmay salayacaktr. Bylece, CQC ift toplam
yntemini kullanarak mod gerilmelerinden, maksimum gerilmenin doru bir deeri
hesaplanabilecektir. Yazarn deneyimi unu gstermitir ki, boyutlar byk olan boyutlu
yaplarda, mod gerilmelerinden hesaplanan gerilmeler, eksenel kuvvet ve momentlerin
maksimum pik deerleri kullanlarak hesaplanan deerlerden % 50 daha az olabilmektedir.
15.9.3 elik ve beton kirilerde tasarm kontrolleri
elik yaplar iin tasarm kontrol denklemlerinin ou, elemandaki eksenel kuvvetin dorusal
olmayan(nonlinear) bir fonksiyonu olan tasarm dayanm oranlarcinsinden yazldndan, oranlarn
her bir mod iin hesaplanmas,maalesef, mmkn olmamaktadr. Yazar tarafndan teklif edilen yeni
bir yaklak yntem, halihazrda yaplmakta olann yerine, eleman kuvvetlerinin maksimum pik
deerlerini esas alan dayanm oranlarnn hesaplanmas yaklamn benimsemektedir. Buna gre
nce maksimum eksenel kuvvet hesaplanr. Daha sonra, modlar iin maksimum eksenel kuvvet
azaltma faktrnn sabit kald kabul edilerek, tasarm oranlar btn modlar iin tek tek hesaplanr.
Elemann tasarm oran, CQC3 ynteminde olduu gibi, ift toplaml mod birletirme ile tahmin
edilebilir. Bu yaklam doruluk derecesini arttrd gibi, yine gvenli tarafta kalmaktadr.

Beton yaplar iin, beton elemanlarn dorusal olmayan davranndan tr, tasarm kontrol
denklemindeki maksimum spektrum kuvvetlerinin kullanmnda tamamen aklc bir yntem
gelitirebilmek iin, ek gelitirme almas yaplmasna ihtiya vardr. Bir zaman tanm alan (time
history) analizi, mantkl tasarm kuvvetleri elde etmenin yegane yoludur.

15.9.4 Civatalardaki kesme kuvvetinin hesaplanmas

Bir civatadaki maksimum kesme kuvvetinin hesaplanmas eklindeki ilgin bir problemde, x ve
y dorultularndaki kesme kuvvetleri pik deerlerine ayn anda ulamadklarndan dolay,

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 26

vektrel toplamla maksimum kesme kuvvetinin tahmin edilmesi doru deildir Bir civatadaki
maksimum kesme kuvvetini tahmin etmenin doru olan yntemi, cvata eksenine gre birka
deiik adaki maksimum civata kesme kuvvetini kontrol etmektir. Elle yaplan
hesaplamalarda ilem skc olsa da, bu yaklam bir bilgisayar programna ardderleyici olarak
eklenirse , maksimum cvata kuvvetinin hesab iin harcanan zamann nemi olmayacaktr.
Ayn problem, davran spektrumu analizinden asal gerilmeler hesaplanacanda ortaya
kmaktadr. Yapnn her bir noktasndaki gerilmelerin maksimum ve minimum deerlerinin
tahmin edilmesi iin, birka deiik ada kontrol yaplmaldr.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 27

15.10 ZET
Bu blmde gsterilmitir ki, dinamik analizde davran spektrumu yntemi dikkatli
kullanlmaldr. Kanlabilir hatalarn ortaya kmasn en aza indirmek iin modlarn
maksimum deerlerinin birletirilmesinde CQC yntemi kullanlmaldr. Bir sismik analizde
hesaplama iindeki art, SRSS yntemi ile mukayese edildiinde, toplam bilgisayar zaman
asndan fazla deildir. CQC ynteminin salam bir kavramsal temeli olup, deprem
mhendisliinde uzmanlarn ou tarafndan kabul edilmitir. Mod birletirmede SRSS yntemi
veya mutlak deerler toplam kullanlmas doru sonu vermemektedir.
Bir yapnn btn ynlerdeki deprem hareketlerine eit diren gsterebilmesi iin, boyutta
uygulanan deprem spektrumlarnn etkilerini kombine etmekte CQC3 ynteminin kullanlmas
zorunludur. Yzde kural yntemlerinin kavramsal temeli yoktur ve bunlar referans sisteminden
bamsz deillerdir.

Mhendisler aka anlamaldrlar ki, davran spektrumu yntemi, kuvvet ve deplasmanlarn

maksimum pik deerlerinin tahmin edilmesinde kullanlan yaklak bir yntemdir ve olduka
nemli snrlamalar vardr. Bu yntem, gvenilirlik derecesi dk bir tarzda sadece tahmin
edilebilen snm zelliklerine sahip lineer elastik analizle snrlandrlmtr. Yaygn olarak
kullanlan dorusal olmayan(nonlinear) spektrumlarn ok kk bir teorik arkaplan vardr ve
karmak boyutlu yaplarn analizinde kullanlmamaldr. Bu gibi yaplarda, 19. blmde
anlatld gibi, gerek dorusal olmayan(nonlinear) zaman tanm alan (time history)
davrannn kullanlmas zorunludur.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 28

15.11 REFERANSLAR
1. J. Penzien and M. Watabe, "Characteristics of 3-D Earthquake Ground Motions," Earthquake
Engineering and Structural Dynamics, Vol. 3, pp. 365-373, 1975.
2. E. L. Wilson, A. Der Kiureghian and E. R. Bayo, "A Replacement for the SRSS Method in
Seismic Analysis," Earthquake Engineering and Structural Dynamics, Vol. 9, pp. l87-l92,
1981.
3. C. Menun and A. Der Kiureghian, A Replacement for the 30 % Rule for Muticomponent
Excitation, Earthquake Spectra, Vol. 13, Number 1, February 1998. discussed in this
section.

YAPILARIN 3 BOYUTLU STATK ve DNAMK ANALZ E.L. Wilson

Sayfa: 29