Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi

47, 1 (2007) 31-42

MNMALST SANATTA BR RESSAM VE BR

BESTEC: STELLA VE GLASS
Ahu Kksal*
zet
1960l yllarda, resimde Soyut Davurumculuk, mzikte Avrupa avant-garde
akmlar etkisini srdrrken; Stella resmin, Glass ise mziin ehresini deitiren
akmlarda nemli bir rol oynamtr.
Stellann, Black Paintings, Benjamin Moore Paintings, Irregular Polygon gibi
ser resim almalarnda bir birimi tekrar etmesi, az sayda materyalle bir form ve
resmi tuvalin dna iten bir etki yaratmas; Glassn, Music in Similar Motion, Two
Pages, Music in Fifths gibi eserlerinde birim tekrarlaryla elde ettii vecd etkisine
paralel grlmektedir. Her iki sanat da farkl materyallerle, benzer teknikler
kullanarak benzer etkiye ulamlardr.
Anahtar szckler: Minimalizm, resimde Minimalizm, mzikte Minimalizm,
Frank Stella, Philip Glass, resimde birim tekrar, mzikte birim tekrar, trans.
Abstract
One Painter and One Composer in Minimalist Art: Stella and Glass
In 1960s, while Abstract Expressionism in painting and European avantgarde movement in music was dominant, Stella played an important role in
changing the face of painting, as Glass did in music.

*
r.Gr., Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Sanat Tarihi Blm
Doktora rencisi, Hacettepe niversitesi Ankara Devlet Konservatuvar Mzikoloji Blm
retim Grevlisi.

32

Ahu Kksal

Stellas repeating a unit in a series of paintings like Black Paintings, Benjamin

Moore Paintings, Irregular Polygon, creating a form with very few materials and
an effect carrying the picture out of the canvas seems parallel with Glass creating a
trance effect by means of a unit repetation like in Music in Similar Motion, Two
Pages, Music in Fifths. Both artists, using different materials, reached similar
effects by the use of similar techniques.
Key words: Minimalism, Minimalism in art, Minimalism in music, Frank
Stella, Philip Glass, repeated units in paintings, repeated units in music, trance

1. Resimde Minimalizm
Grsel sanatlar, mzik, edebiyat, felsefe, eitim teknikleri hatta
bilgisayar yazlmlarnda kendisini gsteren bu akma temel zellii
materyali minimuma indirgemek olmas nedeniyle- Minimalizm ad verilmi,
az sayda sanatnn kendisini Minimalist olarak tanmlamasna ramen;
akmn teknikleri, gelien bir alanda uygulanm ve eitlendirilmitir.
Minimalizm terimi grsel sanatlarda ilk kez, David Burlyuk tarafndan,
John Grahamn 1929 ylnda Dudensingh Galleryde (New York) at
serginin katolounda kullanlm ve 1960larda -Stellann Black
Paintingsiyle akan tarihlerde- yaygnlk kazanmtr. Terim, Yves Klein,
Robert Rauschenberg, Ad Reinhardt, Frank Stella, Brice Marden, Marcel
Duchamp, Kazimir Malevich, Barnett Newman, Donald Judd, Sol LeWitt
gibi ok sayda sanatnn yaptlaryla
ve Pop Art, Post-painterly
Abstraction ve Abstract Expressionism gibi akmlarla ilikilendirilmitir
(Want, 2006).
Frank Stellann keif ve uygulamalarna gemeden nce resim
sanatnda Minimalizmin temel zelliklerini sralamaya alrsak:
Kesin, birimsel geometrik formlar,
Sabit ve genellikle hareket deiikliinen yoksun -bazan tek renklirenk yzeyler,
Birim ve birimin tekraryla; hiyerarisiz, matematiksel dzenlilie
sahip kompozisyonlar,
Tm d gnderme ve metaforlardan uzaklama...
1.1. Frank Philip Stella
12 Mays 1936 Malden Massachusetde doan Stella, 1950de
Andoverdaki Phillips Akademiye girer ve burada sanat tarihi ve resim
dersleri alr. Temsil sanata kar hi bir ilgisinin bulunmadn kefettii
yer de burasdr. almalarna Princeton niversitesi Tarih Blmnde

Minimalist Sanatta Bir Ressam ve Bir Besteci: Stella ve Glass

33

devam eden sanat ki bu niversiteyi sei New York sanat evresine

yakn olabilmektir-, 1958 ylnda mezun olur. Bu dnemde Stella, New York
okulu tarznda Gestural Abstraction serbest resimler yapar. Henz kariyerini
sanat alannda yapmaya karar vermemi olmasna ramen retmenleri
tarafndan ok sayg grmektedir. New Yorktaki sanat olaylarn sk bir
ekilde takip eden sanat 1958de Jasper Johnsun ilk tek bana sergisini
grr ve dairelerin geometrik rntleri/desenleri ve imgeleri dzenleyen
eritlerden olduka etkilenir (Glenn, 2006).
Amerikal ressam, baskc ve heykeltra Frank Philip Stellann,
1960larn Minimalist akmnn nde gelen isimlerinden biri olmasnn
nedeni, Onun resme ynelttii iki problemde bulunabilir: Bu problemlerin
ilki, resmin ne olduunu, ikincisi nasl resim yaplacan bulmaktr. Sanat,
bu problemlere dair grlerini yle anlatmtr:
Biri, resim hakknda bakarak ve dier ressamlar taklit ederek renir.
Bakmann nemini yeterince vurgulayamam... Resim hakknda
bireyler bulmann baka yolu yok. Bakmadan sonra taklit gelir.
Benim amdan bu, teknik bir dalt. Kline bu rengi nasl uygulad?
Fra ya da bak ya da her ikisi? Guston neden tuvali brakt?...
Sonra -ki bu en tehlikeli ksmd- grdm ressamlarn entellektel
ve duygusal srelerini taklit etmeye baladm. Bylece ehirde
yamurlu k gn, beni Gandy Brodies resmetmeye itti; parlak ak
bir gn, De Stealse gtrd. Hoffman yapmak iin, gl kkboyas
kullanmay ve portakal eklemeyi kefettim... Bakalarnn
resimlerinden yoruldum ve kendi resimlerimi yapmaya baladm.
Bununla birlikte, kendi resimlerime yalnz bakmaktan yorulduumu
deil, onlar yapmaktan holanmadm da grdm. Oraya buraya ne
yerletireceinle ilgili ve bunun orada gerekten ne vardyla birlikte
yrmesi gibi resimsel sorunlar ok daha zor ve zmler ok daha
tatminsiz bir hal ald. Sonunda daha iyi bir yol olmas gerektii aikr
oldu1 (Stella, 1960: 113-114).

Bylece Stella, yzleilmesi gereken iki probleme varr: Biri meknsal,

dieri metodik. lk problem, en nemlisidir nk Stella iin resim zerinde
boya olan bir yzeyden baka birey deildir ve grsel edimin tuval zerine
aktarlmas yeterince gl bir itir.
Stella, resim elerini birbirleriyle ve birbirlerine kar dengelemek iin
ilk olarak simetri kullanmtr. Ancak simetrik bir ekilde grnt alanna
yerletirilmi imge ya da dizi, bu alanla dengeli deildir. zm olarak, renk
younluu dzenlenmi birimlerin, sabit aralklarla (ya da ritmle) uygulan
ve bylece grnt alannn tuvalin dna itilmesini nerir. Metod, zaten
1

ev. Ahu Kksal (ksaltlmtr).

34

Ahu Kksal

zlebilir, daha basit bir sorundur (Stella, 1960: 113-114). Bylece Stella
resimlerini what you see is what you see sloganyla yapmaya balar.
Mezuniyetinden sonra 1958 yaznda Stella, resim yapmak amacyla
New Yorka gider. Bekledii ekilde askere alnmaynca daha ciddi bir
ekilde resim yapmaya balar. 16 ay boyunca The Black Paintings (Bkz.
Resim 1) olarak adlandrd eserlerini yaratr. (Glenn, 2005) Boyanmam
tuval zerine yapt, dar hatlarla birbirinden ayrlan siyah izgili
resimleriyle Stella, soyutlamada yeni bir yol aar ve 1960larn sanatn
derinden etkiler, (Avkigos; 2003).

Resim 1. Black Series II, Gavotte2

Bu zamandan itibaren Stella, uzun sre kendiliindenlie ok az yer
tanyan, seilmi temalar zerine ok iyi dzenlenmi periyodik bir tarzla,
complex eitlemelerini gelitirir. 1960 ylnda, New Yorktaki Leo Castelli
Galleryde ilk tek bana sergisini aar ve burada Black Paintingsdeki
tarzn gelitirdii izgili tuvallerden oluan ve Aluminum Paintings olarak
adlandrd eserlerini sergiler. Bu resimlerde izgili deienlerin/
patternlerin geometrik tekrarym gibi grnen tuval evrelerinde, girintili
snrlar kullanr, (Glenn; 2005).
1960-61 yllarnda yapt Copper Paintingsde (Bkz. Resim 2)
gittike daha tuhaf izgili biimler ieren ayrntl bir ekilde
biimlendirilmi tuvaller ortaya koyar, (Glenn; 2005).

1967, litografi, 38 x 55,8 cm

Minimalist Sanatta Bir Ressam ve Bir Besteci: Stella ve Glass

35

Resim 2. Copper Series, Ophir 3

Benjamin Moore Paintingsde (Bkz. Resim 3) eritler ve izgileri daha

fazla biimlendirilmi ve snrlar kusursuzlatrmtr. Renk, restgele bir e
gibi sunulmutur; her bir tuval, ticari ev-resmi usulnde tek bir birincil ya
da ikincil renkle boyanm ve alt farkl kalptan biri uygulanmtr. Pop
Artn da ortaya kmaya balad bu yllarda, Stella, Minimalizmin ncs
olmutur, (Glenn; 2005).

Resim 3. Benjamin Moore Series, New Madrid 4

3
4

1970, kat zerine litograf ve serigrafi, 40,6 x 55,8 cm

1971, litograf, 40,6 x 55,9 cm

36

Ahu Kksal

1962-65 yllar arasnda Stella, sistematik bir ekilde gelien ve belli

baz resimsel sorunlar zmeye ynelen 6 farkl seri yapmtr. Her bir
seride, ilenmemi tuvallerin dzgn hatlaryla birbirinden ayrlan geometrik
olarak sralanm eritlerin permtasyonlaryla (bir seri iinde yer
deiiklii) uramtr. Gran Cairo (1962), Concentric Squares and
Mitered Mazas (1962-63)de olduu gibi... Bu dnemdeki baz eserlerinde,
daha nce kullanmad, renk deerlerine de yer vermitir, (Glenn; 2005).
Stellann eserlerinde ilk radikal deiiklik 1966-67 yllarnda, Irregular
Polygon serisiyle (Bkz. Resim 4) grlr. Benzer eritlerle evrelenen,
birbirine gemi geometrik ekiller kullanarak, Stella, karakteristik olmayan
bir ekilde; geni, merkez renk blgelerine izin vermitir. Ayn dnemde,
Kenneth Tyler ile (d. 1931) birlikte , Gemini G.E.L. bask yaynclkta ilk
basklarn yapar. Ayrca Merce Cunnighamn Scramblesine sahne ve
kostm dizayn eder.

Resim 4. Irregular Polygon Series, Union I 5

1967 yaz boyunca, Irregular Polygons dizisini, renk, form ve kalp

arasndaki ilikiye adanm, en srad erit serisi iin, geici olarak bir
kenara brakr. Protractor (gnye) dizisi (1967-69 ve 1971e kadar
eitlemeleri) gsterili renk armonisi ve ilk kez balkta gnderme yaplan,
izim aralarndan tretilen erisel formlarla karakterize edilmitir. (Glenn;
2005) Harran IIde, dekoratif ablonlar, sernin leitmotifidir. Bu dizide Stella
kavram kullanmtr: birbirine geme/aprazlama (Bkz. Resim 5);
gkkua (Bkz. Resim 6) ve yelpaze (Bkz. Resim 7). Diziyi oluturan
eserlere Anadoluda ve Asyada bulunan antik kentlerin ad verilmitir.
5

1966, tuval zerine alkyd ve epoxy , 265,4 x 441,3 x 10.5 cm

Minimalist Sanatta Bir Ressam ve Bir Besteci: Stella ve Glass

Resim 5. Protractor Series, Damascus Gate Stretch Variation I 6

Resim 6. Protractor Series, Harran II 7

Resim 7. Protractor Series, Darabjerd III 8

6

1968, tuval zerine akrilik, 152 x 763,9 x 8 cm

1967, tuval zerine polimer, 304,8 x 609,6 cm
8
1967, tuval zerine akrilik, 304,8 x 457 cm
7

37

38

Ahu Kksal

1970-74 yllar arasnda yapt Polish Village sersi, ilk kez gerek bir
mekndan ilham ald ve yine ilk kez endstriyel materyaller kulland
yaptlardr. Sanat, ahap zerine kanvas, karton, mukavva, kee gibi
materyalleri yaptrarark farkl deer ve dokular birletirdii bu sernin
balklarn, II. Dnya Sava srasnda Polonya ve Rusyada Naziler
tarafndan sistematik bir ekilde tahrp edilen sinagoglardan tretmitir. Bu
diziyle balayan Post-minimalist eserleri, Brazilian Series (1974-5), Exotic
Bird series (1976-80), Indian Bird series (1977-9), Circuit series (1980-84),
South African Mine series (1982) gibi eserleri izler.
1980ler boyunca Stellann estetik tavr dorultusu 1982-83 yllarnda
Romadaki Amerikan Akademisinde kalya ekillenir. Bu dnemde
talyan resmi zerine alr ve sonuta Caravaggio, Rubens, Rembrandt ve
Velazquezin mekansal alglarn kefeder. 1983 ylnda Harvard
niversitesinde Charles Eliot Norton Professor of Poetry unvanna layk
grlr. Katlmclarn alt ders vermesini gerektiren bu unvanla, Stella,
Working Space (1986) adyla baslan derslerini verir, ki bu dersler
sanatnn, Cones and Pillars series (1984-) gibi eserlerine bir anahtar
salamtr. Bu ve ilisyonistik olarak detaylandrd konilerin
kompozisyonunu yapt dier rlyefleri ve dier mimari ve geometrik
eler, 1980ler ve 1990larn bann gittike ok boyutlu ve melez
resim/yaplarn kurmutur. 1990larda yerel sanat projeleri ve Torontonun
yeni tiyatrosunun dizayn gibi mimar projelerde etkili olan sanatnn resim,
heykel, mimari ve duvar resmini evlendirdii sylenmektedir. (Glenn; 2005)
2. Mzikte Minimalizm
Terim, mzik alannda ilk kez 1968 ylnda, Michael Nyman tarafndan
Cornelius Cardewin The Great Digest adl eseri iin kullanlmtr9. Philip
Glass, Steve Reich ve Terry Riley gibi isimlerle birlikte bu akmn mzikteki
nemli temsilcilerinden biri olagelmitir.
Kendini minimalist olarak tanmlayan az sayda besteciden bir olan
Tom Johnson, 1989da, Minimalizm kavramnn insanlarn genellikle
dndklerinden ok daha geni olduunu; ok az nota, ok az sz, snrl
sayda enstrman, do ve re arasndaki olas btn aralklar ya da yalnz
nehirler ve derelerden kaydedilenleri kullanan mzikleri kapsayacan
belirtmitir, 10.

http://en.wikipedia.org/wiki/Minimalist_music
a.g. internet adresi

10

Minimalist Sanatta Bir Ressam ve Bir Besteci: Stella ve Glass

39

Mzikte minimalizmin temel zelliklerini sralamaya alrsak:

Ksa mzikal fikirlerin birim olarak alnp; aynen ya da kk
deiikliklerle yinelenmesi
Armonik duraanlk
Armonide uyumlu aralklar
Srekli ve dzenli ritmik kalp/nabz
2.1. Philip Glass
31 Ocak 1937de Baltimore Marylandde doan sanatnn babas,
radyolara kayt servisi yapan bir dkkan olan, Ukrayna kkenli Yahudi
gmenidir. 6 yanda keman, 8 yanda flt, 15 yanda piyano almaya
balayan Glass, mzik eitimine, babasnn arivindeki nemli bestecilerin
eserlerini inceleyerek balamtr.
15 yanda Chicago niversitesine giden Glass, felsefe ve matematik
dersleri de alarak 1956 ylnda Liberal Arts diplomas (Bachelor) almtr.
1956-57 yllarnda Julliard School of Musicin ek kurslarna devam eden
sanat, 1957nin sonlarnda bu okulun resm rencisi olmu; 1959 ylnda
Kompozisyon diplomas, 1961 ylnda ise yine Kompozisyon dalnda Yksek
Lisans diplomasn almtr. Ayn dnemde (1960) nl Fransz besteci
Darius Milhaudun yaz kurslarnda mzikal analiz almtr. 11.
1961-63 yllar arasn Fourd Foundation bursuyla Pittsburghda; 196365 yllar arasn ise Fulbright bursuyla Pariste geirmi ve burada efsanev
pedagog- Nadia Boulanger ile almtr. Ayn dnemde, film ynetmeni
Conrad Rooks ile yapt anlama erevesinde, nl Hint mzisyen Ravi
Shankarn mziklerini Avrupa nota yazsna aktarmas Glassn mziinde,
Minimalist akmn nde gelen temsilcilerinden biri olmasn da etkileyennemli deiikliklere neden olmutur.
1965-67 yllar arasn mzikal nedenlerden ok din nedenlerle seyahat
ederek (Kuzey Afrika, Hindistan) geiren sanat Budizmi kabul etmi,
1967 ylnda New Yorka dnmtr. Burada konserine gittii Steve
Reichla uzun yllar srecek bir ibirliine balayan sanat, ayn yl, Ravi
Shankarn tablacs Alla Rakha ile almtr. Bu almalar zellikle
periyodiklik balamnda, Glassn eserlerindeki Hint etkisini arttrmtr,12
(Griffiths, 1989: 177).

11
12

http://www.philipglass.com
a.g.e.

40

Ahu Kksal

Glassn, 1960larn sonlarnda kurduu Philip Glass Ensemblen

zellikle sanat galerilerinde konserler vermesiyle, dnemin Minimalist
akma bal ressam, heykeltra ve mzisyenleri arasnda nemli bir ba
olumutur.
Operalar, tiyatro mzikleri, film mzikleri ve orkestral eserleriyle
Minimalist akmn nemli temsilcilerinden biri olagelen Glass; 20. yzyln
en ok satan ancak ayn zamanda en ok eletirilen eserlerine imza atmtr.
Halen New Yorkta yaamakta olan sanat, her tr mzikle ilgileniini ve
zamanla bunlarn kompozisyonlarnda kendilerine bir yol bulduunu dile
getirmi ve asl vahiy ya da Tanrsal esinin ritmde olduunu
vurgulamtr.
Glassn mziindeki ritmik yapnn temel ilkesi; birimleri, tekrar ve
armonik duraanlk balamnda, ekleme, karma ve yinelemedir. Nota 1.de
Music in Similar Motion (1969)dan 4 l grlmektedir. Her l,
bestecinin dierine gei iin iaret veriine dek defalarca tekrar edilir;
enstrmantasyon, Glass mziinde sk rastlanlan bir ekilde,
belirtilmemitir (genellikle kendi grubu tarafndan elektronik keyboard ve
tahta flemeli enstrmanlarla seslendirilir). Two Pages (1969), Music in
Fifths (1969) gibi eserler de benzer paralel armoniyle bestelenmitir.
(Griffiths, 1989: 178).

Nota 1. Music in Similar Motion (1969) (Griffiths, 1989: 178)

Music With Changing Parts (1970) ve Music in Twelve Parts (1971-4)

gibi sonraki eserlerinde, farkl fakat birbirine gemi ritimlerdeki mzikal
yzeylerin kalpsal dokusu; zengin ve eitlemeli armonik yap ve daha az
eitlemeli ritmik srecin uzun akorlarla birlemesiyle oluturulmutur.
Sanat, en nl eserlerinden biri olan ve senaryosu Robert Wilson
tarafndan yazlan operas Einstein on the Beach (1975)te de benzer
teknikler kullanmtr (Griffiths, 1989: 177-178).
3. Sonu
Stella ve Glass, 20. yzylda, alanlarnda en ok eletirilen ancak bunun
yannda bir o kadar da popler olan sanatlardr. Her ikisi filmler ve

Minimalist Sanatta Bir Ressam ve Bir Besteci: Stella ve Glass

41

tiyatrolarla ilgilenmi (Stella dekor tasarmlar, Glass film mzikleri) ve her

ikisi iin de filmler yaplmtr.
Alannda baar ve n kazanm iki byk sanatnn eserleriyle de
ilikilendirilerek Minimalizmin resim ve mzikte ortak yanlarn yle
sralanabilir:
Nesnellik
Duygulardan/znellikten uzaklama
D gndermelerden/metaforlardan arnma
Hiyerarinin yok edildii matematiksel kompozisyon
Materyali minimuma indirgeme
Birim ve birimin yinelenmesiye oluturulan kompozisyon
Sabit ritm
Duraan armoni
Ve btn bunlarn sonucunda oluan psikolojik etki: trans

42

Ahu Kksal

KAYNAKA
AVGIKOS, Jan. (2003). Harran II. http://www.guggenheimcollection.org/
site/artist work d 148 1.html
GLASER, Bruce., STELLA, Frank., JUDD, Donald. (1966,1997). Frank
Stella and Donald Judd/Questions to Stella and Judd by Bruce Glaser.
Theories and Documents of Contemporary Art, A Sourcebook of
Artists Writings. (Ed. Kristine Stiles ve Peter Selz). University of
California Press, 117-124.
GLENN, Constance W.. (2006). Frank Stella. Grove Art Online. Oxford
University Press.
GRIFFITHS, Paul. (1989). Modern Music, The avant garde since 1945.
U.S.A.
STELLA, Frank. (1960,1977). The Pratt Lecture. Theories and Documents
of Contemporary Art, A Sourcebook of Artists Writings. (Ed. Kristine
Stiles ve Peter Selz). University of California Press, 113-114.
STRICKLAND, Edward. (2006). Philip Glass. Grove Music Online.
Oxford University Press.
WANT, Christopher. (2006) . Minimalism. Grove Art Online. Oxford
University Press.
WOLFSON, Nancy. (2006). Ring of Art; Frank Stella, One of the Most
Renowed Artists of the Late Twentieth Century, Has Been Using Cigar
Smoke as an Inspiration. http://www.cigaraficionado.com/Cigar/CA
Features/CA Feature Basic Temlate/0,234 4,605,00.html