Professional Documents
Culture Documents
Obliczenia geograficzne
Zadania ze skal:
1. Obliczanie odlegoci rzeczywistej (w terenie)
Zmierzylimy na mapie odlego z Poznania do Warszawy - 7 cm, na mapie w skali
1:4000000. Ile to jest km w rzeczywistoci?
7 cm x 4000000 = 28000000 cm = 280 km
2. Zamiana skal:
Zamieni skal liczbowa 1:2000000 na skal mianowan
1cm ---- 2000000 cm
1cm ---- 20000 m
1cm ---- 20 km
Czyli 1cm na mapie odpowiada 20 km w rzeczywistoci
Zamieni skal mianowan 1 cm --- 50 km na skal liczbow
1cm ---- 50 km
1cm ---- 50000 m
1cm ---- 5000000 cm
Czyli skala liczbowa 1:5000000
3. Obliczanie odlegoci na mapie:
Odlego z Zakopanego do Szczawnicy wynosi 40 km. Ile to bdzie cm na mapie w skali
1:1000000?
40 km = 40000 m = 4000000 cm
4000000 cm : 1000000 = 4 cm
4. Obliczanie skali mapy:
Odlego z Warszawy do Parya wynosi 1400 km. Jaka jest skala mapy na ktrej ta odlego
wynosi 7cm?
7 cm : 1400 km
7 cm : 140000000 cm
7 : 140000000 / 7
1 : 20000000
Czyli szukana skala wynosi 1:20000000
Zadania zwizane z klimatem:
1. Obliczanie redniej temperatury dobowej
Zmierzono nastpujce temperatury w cigu doby
7.00 - 20 C 13.00 - 9 C 19.00 - 4 C
Dodajemy te temperatury 2 + 9 + 4 = 15 i dzielimy przez ich ilo tzn. przez 3
15 : 3 = 5 rednia temp. dobowa wynosi 5 stopni C
dla 21III i 23 IX h = 90 - f
dla 21 VI i 21 XII h = 90 -[ d - f ]
[ ] oznacza warto bezwzgldn
gdzie: h to wysoko Soca
? to szeroko geo. jest dodatnia dla pkuli N i ujemna na S
d to deklinacja Soca rwna +23,5 w dniu 21 VI i -23,5 w dniu 21 XII
1. Obliczanie wysokoci Soca:
Jaka jest wysoko Soca w poudnie w Krakowie (50 N) w dniu 21 III?
h = 90 stopni - 50 stopni = 40 stopni
Jaka jest wysoko Soca w Krakowie w dniu 21 XII
h = 90 - [-23,5 -50]
h = 90 - [-73,5 ]
h = 90 - 73,5
h = 16,5
Jaka jest wysoko Soca w poudnie w Sydney (34 S) w dniu 21 XII?
h = 90 - [- 23,5 -(-34 )]
h = 90 - [-23,5 +34]
h = 90 -10,5
h = 79,5
Obliczanie szer. geo:
Na jakiej szer. geo. ley miasto, w ktrym w dniu 23 IX Soce gruje na wysokoci 80 stopni ?
? = 90 - h
? = 90 - 80 = 10 Miasto ley na szer. geo 10 stopni N lub S
Obliczanie rnicy wysokoci wzgldnej:
Jaka jest rnica wysokoci midzy szczytem Rysw (2499 m npm) a, Trzema Koronami (982m
npm) ?
2499 m - 982 m = 1517 m
Jaka jest rnica wysokoci midzy wierzchokiem Mount Everestu, a poziomem Morza Martwego ?
8848 m npm - ( -392 m ppm) = 8848 m + 392 m = 9240 m
Obliczanie procentw:
Ile procent powierzchni ldw (149 mln km kwadratowych ) stanowi powierzchnia Europy (10,5
mln km kwadratowych)?
Ukadamy proporcj:
149 mln km stanowi 100 %
10,5 mln km stanowi X %
Rozwizujemy:
149 mln km x X = 10,5 mln km x 100 %
X=7%
polityczny.
WIADOMOCI Z ASTRONOMII:
1. Ciaa niebieskie: gwiazdy, planety, satelity, komety, meteory.
2. Gwiazda (np. Soce) wieci wasnym wiatem, a planeta (np. Ziemia) wiatem odbitym.
3. Satelita to ciao krce wok planety. Moe by naturalny (np. Ksiyc wok Ziemi) lub
sztuczny (wysany przez czowieka)
4. 1957 - wystrzelenie pierwszego sztucznego satelity
1961 - pierwszy czowiek w Kosmosie (Jurij Gagarin)
1969 - pierwsi ludzie na Ksiycu
5. Elementy sfery niebieskiej: bieguny, o wiata, zenit, poudnik niebieski
6. Soce osiga najwiksz wysoko nad horyzontem wtedy, gdy jest na poudniku niebieskim.
Mwimy, e Soce gruje. Przedmioty rzucaj najkrtszy cie. Jest poudnie, godz.12.00
7. Za pomoc gnomonu moemy:
* zmierzy wysoko Soca w momencie growania
* wyznaczy miejscowy poudnik geo. (linia Pnoc - Poudnie)
* okreli kiedy przypada moment poudnia
8. redni promie Ziemi wynosi 6371 km, a obwd Ziemi (dugo rwnika) to 40000 km.
9. Ziemia ma ksztat zbliony do kuli. Dowody:
* zmiana wysokoci Gwiazdy Polarnej przy przesuwaniu si na pnoc
* ''zanurzanie si''statkw w morzu (najpierw znika kadub)
* podr F.Magellana dookoa Ziemi w XVI wieku
* kolisty ksztat cienia Ziemi przy zamieniu Ksiyca
10. Sfera niebieska to wyobraana sobie przez nas kula otaczajca Ziemi, z lecymi na niej
gwiazdami. Obraca si ze wschodu na zachd.
11. Ruch obrotowy Ziemi to ruch Ziemi wok wasnej osi (przechodzcej przez bieguny i rodek
Ziemi), z zachodu na wschd. Trwa 24 godz. (doba)
12. Skutki ruchu obrotowego Ziemi:
* zmiana dnia i nocy
26. 21 III i 23 IX obie pkule owietlone s jednakowo. Soce wieci w zenicie nad rwnikiem.
Dzie i noc na caej Ziemi maj po 12 godz.
27. 21 XII silniej owietlona jest pkula poudniowa. Soce wieci w zenicie nad zwrotnikiem
Kozioroca. Za koem podbiegunowym poudniowym jest dzie polarny.
28. 21 VI silniej owietlona jest pkula pnocna. Soce wieci w zenicie nad zwrotnikiem Raka.
Za koem podbiegunowym pnocnym jest dzie polarny, a za poudniowym noc polarna.
29. Dzie i noc polarna to taki dzie i noc ktre maj wicej ni 24 godz.
30. Strefy owietlenia Ziemi:
* midzyzwrotnikowa - Soce 2 razy w roku wieci w zenicie
* umiarkowana - Soce nigdy nie wieci w zenicie, nie ma dni i nocy polarnych
* podbiegunowa - wystpuj dni i noce polarne
31. Zwrotniki maj szeroko geo. 23 i p stopnia, a koa podbiegunowe 66 i p stopnia.
32. Kalendarzowe pory roku na pkuli poudniowej s przesunite o p roku w stosunku do pr
astronomicznych. Kalendarzowa zima jest tam od 21 VI do 21 III itd.
33. Mikoaj Kopernik sformuowa teori heliocentryczn - Soce w rodku Wszechwiata i planety
krce wok niego.
34. Kierunek pnocny wyznacza:
* cie przedmiotu w poudnie
* Gwiazda Polarna
* niebieski koniec igy kompasu
35. Planety Ukadu Sonecznego: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun,
Pluton.
WIADOMOCI O WSPRZDNYCH GEO.
1. Skrty kierunkw: N - pnoc S - poudnie E - wschd W - zachd
2. Poudniki na globusie: cz bieguny, s pokrgami, s tej samej dugoci (20000 km),
wskazuj kierunek pnoc - poudnie.
3. Rwnoleniki na globusie: s okrgami, najduszy to rwnik, s do siebie rwnolege, im dalej
od rwnika tym s coraz mniejsze, wskazuj kierunek wschd - zachd.
paleozoicznej. Mode gry (np:Alpy, Karpaty, Himalaje) pochodz z fadowania alpejskiego w erze
kenozoicznej.
9. W czwartorzdzie na pkuli pnocnej miao miejsce wielkie zlodowacenie. Ldolody pozostawiy
liczne lady min. w Polsce rodkowej i pnocnej: gazy narzutowe, pagrki morenowe, piaski i
gliny, zagbienia jezior, sandry, pradoliny.
10. Geologia to nauka zajmujca si budow i histori Ziemi.
WIADOMOCI O POGODZIE
1. Skadniki pogody (klimatu): temperatura powietrza, cinienie powietrza, zachmurzenie, opady,
wiatry, nasonecznienie, wilgotno powietrza.
2. Temp. powietrza mierzymy termometrem (w stopniach Celsjusza) umieszczonym w
cieniu.Wielko opadw deszczomierzem (w milimetrach) Cinienie powietrza za pomoc barometru
(w hektopaskalach) Kierunek (skd wieje) i si wiatru wiatromierzem.
3. Badaniem i wyjanianiem zjawisk pogodowych zajmuje si meteorologia.
4. Amplituda temp. to rnica midzy najwysz, a najnisz temperatur.
5. Wraz ze wzrostem wysokoci npm temperatura powietrza spada o 0,5 stopnia na kade 100 m
wzniesienia.
6. Klimat to normalny przebieg pogody na danym obszarze obliczony na podstawie wieloletnich
obserwacji. Zmienia si bardzo powoli.
7. Linie na mapach klimatu czce miejsca o jednakowej:
a) temp. powietrza to izotermy
b) cinieniu atmosferycznym to izobary
c) wielkoci opadw to izohiety
8. Wy baryczny to obszar w ktrego rodku cinienie powietrza jest najwysze. W niu odwrotnie.
Wiatry wiej od wyu do niu.
9. Nad rwnikiem, gdzie Soce silnie ogrzewa powierzchni Ziemi, powietrze si rozgrzewa,
rozszerza i jako lejsze unosi do gry. Powstaje ni baryczny. Zawarta w powietrzu para wodna
skrapla si (deszcz zenitalny) Suche powietrze odpywa w kierunku zwrotnikw. Nad zwrotnikami
powietrze zagszcza si, opada w d. Tworzy si wy. Od wyw zwrotnikowych powietrze powraca
w kierunku rwnika. S to stae wiatry - pasaty. Na pkuli pnocnej wiej z kierunku NE, a na
poudniowej z SE.
2. Krajobraz sawanny
Stale wysoka temperatura powietrza, nierwnomierne opady (pora sucha i deszczowa) Przewaaj
trawy, zarola i nieliczne drzewa (np: baobaby, akacje, palmy) Bogaty wiat zwierzt (liczne ssaki
na sawannie afrykaskiej) Tereny zagroone przez nadmierny wypas byda i wypalanie rolinnoci.
Obszary Sudanu w Afryce, Wyyna Brazylijska, pnocna Australia.
3. Krajobraz pustynny
Niewielkie i bardzo nieregularne opady, wielkie dobowe amplitudy temperatury powietrza (gorce
dni i chodne noce), maa wilgotno powietrza. Pustynie kamieniste, wirowe i piaszczyste. Silna
dziaalno wiatru (niszczenie ska, usypywanie wydm) Rolinno uboga (bogatsza w oazach)
Sahara, Pw.Arabski, wntrze Australii, Niz.Turaska, Gobi, Atacama.
4. Krajobraz rdziemnomorski
Upalne, suche lata oraz agodne, deszczowe zimy. Rolinno to lasy i zarola krzewiaste - makia.
Obszary wok Morza rdziemnego, poudniowy kraniec Afryki, Kalifornia, poudniowa Australia.
5. Krajobraz lasw liciastych i mieszanych
Niezbyt mrone zimy, ciepe lata, due opady (klimat morski) Lasy zrzucajce licie na zim.
Obszary silnie przeksztacone przez czowieka (tereny rolnicze i przemysowe) Zachodnia i
rodkowa Europa (Polska), wschodnia cz Stanw Zjednoczonych, wschodnie Chiny, Japonia.
6. Krajobraz stepw
Lata gorce i suche, zimy mrone z ma iloci niegu. Rolinno rozwija si na wiosn i jesieni.
Trawy, niewielkie krzewy, brak drzew. Bardzo yzne gleby - czarnoziemy, wykorzystywane rolniczo.
Ukraina, Kazachstan, Mongolia, Wielka Rwnina Prerii, Pampa.
7. Krajobraz tajgi
Duga i bardzo mrona zima, krtkie, ale ciepe lato. Wielkie roczne amplitudy temperatury
powietrza (klimat kontynentalny) Lasy iglaste (wierki, sosny, modrzewie, jody, limby) z
domieszk brzz i wierzb. Due obszary bagien. Tereny sabo wykorzystane. Kanada,
P.Skandynawski, Syberia.
8. Krajobraz tundry
Mrona, duga zima, chodne, krtkie lato (poniej 10 stopni C), niewielkie opady, ale due
zachmurzenie i wilgotno powietrza.Obszary bezlene, mchy i porosty. Liczne bagna na obszarze
wiecznej zmarzliny. Pnocne krace Europy, Azji i Ameryki Pnocnej.
19. Usugi - dzia gospodarki, nie wytwarzajcy nowych dbr materialnych np: sdownictwo,
owiata, suba zdrowia.
20. Przyrost naturalny - rnica miedzy wielkoci urodze, a wielkoci zgonw, wyraona na
1000 mieszkacw.
21. Migracja - przemieszczanie si ludnoci wewntrz kraju i poza jego granice (imigracja-przyjazd,
emigracja- wyjazd)
22. Polonia - ludno pochodzenia polskiego zamieszkaa za granic.
23. Import - przywz towarw z zagranicy(przeciwiestwo eksportu)
24. Gwiazda -ciao niebieskie wiecce wasnym wiatem.
25. Planeta - ciao niebieskie wiecce wiatem odbitym, krce wok gwiazdy, po orbicie.
26. Rwnolenik - linia na globusie, rwnolegla do rwni-ka, o przebiegu wschd-zachd.
27. Poudnik - linia na globusie czca bieguny, o przebie-gu pnoc-poudnie.
28. Szeroko geo. - odleglo punktu na Ziemi w sto-pniach na pnoc i poudnie od rwnika, od 0
do 90 stopni.
29. Dugo geo. - odlego punktu na Ziemi w stopniach na wschd i na zachd od poudnika O,
od 0 do 180 stopni.
30. Oznaczenie kierunkw - Pnoc-N Poudnie-S Wschd-E Zachd-W
31. Poudnie - moment czasu, gdy Soce jest najwyej nad widnokrgiem, tzn.gruje, jest wtedy
godz. 12.00 czasu sonecznego.
32. Rok kalendarzowy - okres czasu potrzebny Ziemi na obiegnicie Soca, trwa 365 dni i 6
godzin(co daje co 4 lata rok przestpny)
33. Wy baryczny - taki ukad w ktrego rodku cinienie powietrza jest najwiksze i maleje ku
brzegom (przeciwnie jest w niu)
34. Front atmosferyczny - powierzchnia zetknicia si dwu mas powietrza rnicych si temp.i
wilgotnoci (front ciepy i zimny)
35. Eksplozja demograficzna - szybki wzrost liczby ludnoci w krajach rozwijajcych si,
spowodowany duym przyrostem naturalnym i ograniczeniem mier-telnoci.
36. Aglomeracja - wielkie skupisko osadnicze, zoone z jednego duego miasta oraz wielu
mniejszych.
37. Atmosfera - gazowa powoka Ziemi.
38. Hydrosfera - wody oceanw, mrz, jezior, rzek i lodow-cw.
39. Litosfera - skalna skorupa Ziemi.
40. Biosfera - organizmy ywe na powierzchni Ziemi-(roliny i zwierzta)
41. Rwnonoc - dzie i noc maj po 12 godzin (21III i 23 IX)
42. Przesilenie(letnie i zimowe) - najduszy (21VI) i najkrtszy (21XII) dzie w roku.
43. Satelita - ciao niebieskie obiegajce planet-(np.Ksiyc).Wysane przez czowieka obiekty
nosz nazw sztuczne satelity.
44. Zenit - punkt na niebie dokadnie nad naszymi gow-ami, w przedueniu linii pionu.
45. Ruch obrotowy Ziemi - ruch dookoa osi ziemskiej.
46. Ruch obiegowy Ziemi - ruch dookoa Soca.
47. Kraj federalny - skadajcy si z kilku czci (krajw, republik obwodw) posiadajcych du
samo-dzielno gosp.i kulturaln, np.Rosja, Niemcy.
48. Meteorologia - nauka zajmujca si zjawiskami w atmosferze.
49. Szelf - pytka cz morza(do 100-300 m gbokoci), bdca przedueniem ldu.
50. Monokultura - system gospodarki polegajcy na stosowaniu do uprawy tej samej roliny przez
dugi czas, wyjaawia gleb.
51. Izotermy - linie, czce punkty posiadajce t sam temp.powietrza.
52. Izobary - " " " "" to samo cinienie .atmosferyczne
53. Morena - forma terenu utworzona przez lodowiec.Take materia lodowcowy(glina, wiry, piaski)
54. Okres wegetacyjny - okres z temp.powyzej 5 stopni C, podczas ktrego rozwijaj si roliny.
55. Mulat - mieszaniec rasy czarnej i biaej.
56. Metys - " biaego z Indiank.
57. Plan - obraz niewielkiego obszaru powierzchni Ziemi wykonany w duej skali.
58. Promie Ziemi = 6371 km.
59. Dugo rwnika = okoo 40 000km.
60. Powierzchnia Polski = 312 tys.km.kwadratowych.
61. Geologia - nauka o skorupie ziemskiej i procesach w niej zachodzcych.
62. Pasaty - stae wiatry w strefie midzyzwrotnikowej, wiejce od zwrotnikw w kierunku rwnika,
odchylane przez ruch wirowy Ziemi.
63. Monsuny - wiatry wiejce zim z ldu nad morze, a latem z morza na ld.Wystpuj gwnie w
Azji Poudniowej i Wschodniej.Monsun letni przynosi obfite opady deszczu.
64. Pitra rolinne - pasy rolinnoci w grach zmieniajce si wraz ze spadajc temperatur.W
Tatrach:pola uprawne, regiel dolny, regiel grny, kosodrzewina, hale, turnie.
65. Tajga - las iglasty w klimacie umiarkowanym cho-dnym, na Syberii, w Kanadzie.
66. Tundra - rolinno w klimacie podbiegunowym, zoona z mchw, porostw, niewielkich
krzeww, bezdrzewna.
67. Sawanna - rolinno w klimacie gorcym z por such i wilgotn.Zoona z traw, krzeww i
nielicznych drzew.
68. Step - bezdrzewny obszar trawiasty w klimacie konty-nentalnym z suchym latem i chodn
zim.
69. Flisz - skaa zoona z warstw piaskowcw i upkw, powszechna w Karpatach.
70. Liczba ludnoci Polski = 38 milionw.
71. Zwrotniki - rwnoleniki (23,5 stopnia) nad ktrymi raz w roku Soce wieci w zenicie.
72. Koa podbiegunowe - rwnolezniki (66,5 stopnia) od ktrych rozpoczynj si dni i noce polarne.
73. Rwnik - najduszy rwnolenik.
74. Dziay gospodarki - przemys, rolnictwo, handel, budownictwo, usugi, transport i czno.
75. Mapa - obraz przedstawiajcy powierzchni Ziemi lub jej cz w okrelonym zmniejszeniu, na
paszczyznie, za pomoc znakw umownych.
Zadania z "wiat w liczbach"
1. Wyszukaj w tabelach statystycznych po cztery kraje Ameryki (Pnocnej lub Poudniowej)jedynie kraje samodzielne !!!:
- o najwikszej powierzchni:
- o najmniejszej powierzchni:
- o najwikszej liczbie ludnoci:
- o najmniejszej liczbie ludnoci: