Mineral unsur atau sebatian kimia yang terdapat

secara semula jadi di dalam kerak Bumi.

Contoh mineral emas, perak, batu kapur dan
bijih timah.
Mineral wujud dalam bentuk unsur atau sebatian.
Mineral yang wujud dalam bentuk unsur adalah
tidak aktif bebas di dalam kerak Bumi tanpa
bergabung dengan unsur lain.
Mineral dalam bentuk sebatian terdiri daripada
gabungan beberapa jenis unsur yang berlainan.

Mineral
semulajadi

Jenis bijih

Kandungan
mineral

Unsur-unsur
dalam mineral

Bauksit

Bijih
aluminium

Aluminium
oksida

Aluminium dan
oksigen

Kasiterit

Bijih timah

Timah oksida

Timah dan oksigen

Hematit

Bijih besi

Besi oksida

Besi dan oksigen

Magnetit

Bijih
magnesium

Magnesium
karbonat

Magnesium, karbon
dan oksigen

Malakit

Bijih kuprum

Pirit besi

Bijih besi

Besi sulfida

Besi dan sulfur

Galena

Bijih
plumbum

Plumbum sulfida

Plumbum dan sulfur

Kalkosit

Bijih kuprum

Kuprum sulfida

Kuprum dan sulfur

Batu
kapur/marm
ar

Kalsium karbonat

Kalsium, karbon
dan oksigen

Tanih liat

Aluminium silikat

Aluminium, silikon
dan oksigen

Mika

Kalium

Kalium, aluminium,

Kuprum karbonat Kuprum, karbon dan

oksigen

KASITERIT
(CASSITERITE
)

BAUKSIT
(BAUXITE)

HEMATIT
(HEMATITE)
MAGNETIT
(MAGNETITE)

MALAKIT
(MALACHITE)

PIRIT BESI
(IRON
PYRITE)

KALKOSIT
(CHALCOCITE
)

GALENA
(GALENA)

MARMAR
(MARBLE)

BATU KAPUR
(LIMESTONE)

MIKA
(MICA)
TANIH LIAT
(CLAY)

Sifat mineral dibahagi kepada:

Sifat kimia warna, kekerasan, kekilauan, dan

bentuk hablur
Sifat fizik ketelarutannya dalam air, tindak
balas secara kimia, dan tindakan haba ke atasnya.
Mineral mempunyai warna yang berlainan
Kekerasan mineral merujuk kepada ketahanan
terhadap hakisan atau goresan.
Mineral yang keras dapat menggores mineral yang
kurang keras.
Amnya, semua oksida, sulfida dan karbonat logam
adalah mineral yang keras.

Mineral semula jadi

Warna

Hematit

Perang

Malakit

Hijau

Bauksit

Putih

Kasiterit

Hitam

Galena

Kelabu

Pirit Besi

Hitam

Batu Kapur

Putih

Warna
mineral

Kebanyakan mineral adalah tidak larut

dalam air.
Mineral seperti oksida logam dan silikat
biasanya tidak terurai oleh haba.
Sesetengah mineral seperti karbonat dan
sulfida logam mudah diuraikan dengan
cara pemanasan.
Tindakan haba dapat menguraikan
sebatian itu kepada unsurnya atau
sebatian lain.

1) Tindakan haba ke atas karbonat logam

a) Haba dapat menguraikan karbonat logam

kepada oksida logam dan membebaskan

karbon dioksida.

dipanaska
Karbonat logam
Oksida logam +
n
Karbon dioksida

b) Sebagai contohnya,

Zink karbonat

Zink oksida + Karbon

dioksida

dipanaska
n

c) Gas karbon dioksida yang terbebas dapat

diuji dengan menggunakan air kapur. Air

kapur akan menjadi keruh jika terdapatnya
gas karbon dioksida.

2) Tindakan haba ke atas sulfida logam

a)

Hampir semua sulfida logam terurai apabila

dipanaskan untuk membebaskan gas sulfur dioksida
dan membentuk oksida logam:

dipanaska
Sulfida logam + oksigen
n
dioksida

Oksida logam + Sulfur

b) Sebagai contohnya,
dipanaska

Magnesium sulfida + oksigen

n
Sulfur dioksida
c)

Magnesium oksida+

Gas sulfur dioksida ialah gas berasid dapat diuji

dengan:
i. Larutan kalium manganat (VII) berasid. Gas ini
melunturkan warna ungu larutan ini
ii. Larutan kalium dikromat (VI) berasid. Gas ini
menukarkan warna jingga larutan ke hijau.

Logam adalah unsur yang mempunyai permukaan

yang berkilau, mulur dan boleh ditempa.

Periuk, kuali, sudu, pisau dan sebagainya
diperbuat daripada logam.
Contoh logam termasuk zink, magnesium,
natrium, besi, kuprum, plumbum, emas dan
perak.
Bukan logam adalah unsur yang mempunyai
permukaan yang pudar dan rapuh.
Contoh-contoh bukan logam termasuk grafit
(karbon), sulfur, oksigen dan klorin.

Kebanyakan logam bertindak balas dengan

oksigen untuk membentuk oksida logam.

Logam + oksigen
logam
Magnesium + oksigen
oksida

Oksida
Magnesium

Logam yang berlainan bertindak balas dengan

oksigen mengikut kereaktifan yang berbeza.

Logam seperti natrium dan kalium sangat
aktif dan mudah berpadu dengan oksigen
walaupun terdedah kepada udara sahaja.
Logam seperti emas dan perak bertindak
sangat perlahan dengan oksigen.

Logam

Pemerhatian
semasa tindak
balas logam
dengan oksigen

Keraktifa
n tindak
balas

Persamaan tindak
balas

Magnesium

Terbakar dengan
api putih
berkilauan

Sangat
cergas

Magnesium + Oksigen
Magnesium oksida

Aluminium

Terbakar dengan
nyalaan yang
terang

Sangat
cergas

Aluminium + Oksigen
Aluminium Oksida

Zink

Nyalaan terang
merebak secara
perlahan

Cergas

Zink + Oksigen Zink

Oksida

Besi

Baraan merebak
secara perlahan

Cergas

Besi + Oksigen Besi

Oksida

Plumbum

Baraan panas
merah

Kurang
cergas

Plumbum + Oksigen
Plumbum Oksida

Kuprum

Baraan malap

Kurang

Kuprum + Oksigen

Kebanyakan logam bertindak balas dengan

sulfur untuk membentuk sulfida logam.

Logam + sulfur
logam
Contoh:
Besi + sulfur

Sulfida

Besi sulfida

Zink + sulfur
Zink sulfida
Seperti tindak balas antara logam dengan
oksigen, logam yang berlainan bertindak balas
dengan sulfur mengikut kereaktifan yang
berbeza.

Silikon unsur bukan logam yang kedua

banyak ditemui dalam kerak Bumi.

Silikon tidak ditemui sebagai unsur
bebas dalam semula jadi.
Silikon biasanya berpadu dengan unsur
lain seperti logam dan oksigen untuk
membentuk sebatian silikon.
Silika dan silikat merupakan sebatian
silikon.

Silika juga dikenali sebagai silikon

dioksida.
Silika terdiri daripada gabungan unsur
silikon dan oksigen mengikut persamaan
yang berikut:
Silikon + Oksigen
dioksida

Silikon

(Silika)

Contoh silika ialah pasir, kuarza dan

batu api.

Silikat Sebatian silikon yang mengandungi

unsur silikon, logam dan oksigen

Silikat terbentuk apabila silikon bergabung
dengan oksigen dan logam
Silikon + Oksigen + Logam
Silikat
Contoh silikat termasuklah tanih liat, mika,
feldspar dan asbestos. Kebanyakan batu
perhiasan sperti jed, rubi dan topaz adalah
silikat.

Sebatian silikon

Silika

Silikat

Terdiri
daripada

Silikon, oksigen

Terdiri
daripada

Silikon, oksigen, logam

Contoh

Pasir, kuarza, batu

api

Contoh

Tanah liat, mika,

feldspar, asbestos

Sifat

Tidak larut dalam air

Tidak bertindak balas dengan
asid
Tidak terurai oleh haba

Sifat

Kegunaan silikat dalam kehidupan

harian
Asbestos digunakan sebagai penebat
haba dalam bentuk kepingan. Asbestos
juga digunakan untuk membuat pakaian
ahli bomba.
Topaz, rubi, nilam, zamrud dan
jed digunakan sebagai batu
perhiasan.
Mika digunakan sebagai penebat elektrik
di dalam alat elektrik.
Tanih liat (aluminium silikat) digunakan
untuk membuat barangan seramik
seperti pasu bunga, tembikar, pinggan
mangkuk, periuk dan jubin
Air kaca (natrium silikat) digunakan untuk
mengawet telur, membuat pengilap perabot
dan lantai, dan membuat gel silika untuk
menyerap wap air.

Kegunaan silika dalam kehidupan

harian
Pasir digunakan membuat bata, mortar,
simen, konkrit dan barangan kaca
seperti kelalang dan cermin.
Batu api digunakan untuk
menyalakan pemetik api dan
dapur gas.
Kuarza dicampurkan di dalam simen untuk
membuat konkrit

Silikon tulen digunakan membuat cip

elektronik. Cip elektronik kadangkala disebut

cip silikon.
Cip elektronik digunakan dalam alat
elektronik seperti komputer, kalkulator dan
jam digital.
Gentian yang dibuat daripada sebatian silikon
disebut gentian optik. Gentian optik
digunakan untuk:
a) Menggantikan wayar kuprum bagi
menghantar maklumat seperti data bunyi,
video dan lain-lain pada kelajuan cahaya.
b) Memerhatikan organ-organ dalam seperti
perut tanpa pembedahan pada pesakit
dalam bidang perubatan.

Sebatian kalsium karbonat terbentuk daripada

gabungan unsur kalsium, karbon dan oksigen.

Kalsium karbonat wujud dalam pelbagai jenis
batuan semulajadi seperti marmar, kalsit dan
batu kapur.
Batu karang, kulit telur, kulit kerang,
cengkerang siput, tulang haiwan dan gigi
manusia semuanya kalsium karbonat.
Kalsium karbonat adalah pepejal putih yang
keras.
Sebatian kalsium karbonat tidak larut dalam air.

SEBATIAN KALSIUM

CONTOH:I) Kapur
ii) batu kapur
iii) marmar
iv) kalsit
v) gipsum
vi) cangkerang
vii) tulang dan gigi

Sebatian kalsium karbonat bertindak

balas dengan asid menghasilkan

garam, air dan membebaskan karbon
dioksida.
Jenis garam yang terhasil bergantung
pada jenis asid yang digunakan.
Gas karbon dioksida yang terbebas
dapat diuji dengan menggunakan air
kapur.

sifat-sifat kalsium
a)

tidak larut dalam air

b) bertindakbertindak
balas
dengan
asid
balas
cair untuk membentuk
garam, air dan karbon
dioksida

Kalsium karbonat + asid cair garam kalsium

+ karbon
dioksida + air

Contoh:

Kalsium karbonat + asid sulfurik cair kalsium

sulfat +
karbon
dioksida + air
Kalsium karbonat + asid hidroklorik kalsium
klorida+
karbon
dioksida + air
Kalsium karbonat + asid nitrik kalsium nitrat
+ karbon dioksida
+ air

Kalsium karbonat (batu kapur atau marmar)

terurai menghasilkan kalsium oksida (kapur

tohor) dan membebaskan karbon dioksida
apabila dipanaskan dengan kuat.
dipanaskan
Kalsium karbonat (batu kapur)

kalsium oksida +
karbon dioksida
(kapur tohor)

Karbon dioksida yang dibebaskan

mengeruhkan air kapur.

3) Apabila beberapa titik air dititiskan ke

atas kalsium oksida (kapur tohor) dalam

keadaan panas, bunyi desiran
kedengaran. Banyak haba terbebas.
4) Pepejal yang terbentuk ialah kalsium
hidroksida (kapur mati)
5) Kalsium oksida (kapur tohor) berpadu
dengan air untuk membentuk pepejal
kalsium hidroksida (kapur mati)
Kalsium oksida (kapur tohor) + air pepejal kalsium hidroksida
(kapur mati)

6) Jika sedikit air ditambahkan, pepejal kalsium

hidroksida akan larut sedikit dalam air untuk

menghasilkan larutan kalsium hidroksida
yang disebut air kapur.
Pepejal kalsium hidroksida (kapur mati) + air larutan kalsium
hidroksida
(air
kapur)

7) Hasil yang terbentuk ialah air kapur kerana

larutan ini:
Bersifat alkali yang menunjukkan pH lebih
daripada 7
Digunakan untuk mengesahkan kehadiran
gas karbon dioksida.

c) Pembentukan kalsium oksida dan kalsium

hidroksida diringkaskan seperti yang berikut:

Kalsium
karbonat
(batu kapur)

Larutan kalsium
hidroksida
(air kapur)

dipanaskan

Larut
dalam air

Kalsium oksida
(kapur tohor)
Tambah
sedikit air

Pepejal kalsium
hidroksida
(kapur mati)

Kegunaan Kalsium
1) karbonat
Batu kapur
digunakan untuk:
Membuat kapur
tohor
Membuat kaca
Menbuat simen
apabila
dicampurkan
dengan tanah liat
dan air
Menyingkirkan
bendasing dalam
proses
pengekstrakan bijih
logam
2) Marmar digunakan
untuk membuat
sebahagian
daripada bangunan

Kegunaan Kalsium
hidroksida

Kegunaan Kalsium
oksida

Kapur tohor
digunakan untuk:
Mengeringkan gas
ammonia dan
alkohol
Membuat kapur
mati
Membuat air kapur

1) Kegunaan kapur
mati termasuk:
a) Meneutralkan
keasidan tanah
b) Dimakan dengan
daun sirih
c) Menjadikan tanah
liat lebih telap
d) Mengurangkan
keasidan air di
takungan air
e) Mengumpalkan
zarah-zarah
f) Membuat kapur
pengecat
g) Membuat plaster

Sumber bahan api semula jadi yang

terdapat di kerak Bumi termasuk:

a)Petroleum
b)Gas asli
c)Arang Batu
d)Kayu Kayan
Petroleum dan gas asli adalah sebatian
hidrokarbon (dibina daripada unsur
hidrogen dan karbon)

campuran beberapa
hidrokarbon
setiap hidrokarbon berbeza takat
didih
petroleum boleh diasingkan melalui
penyulingan berperingkat
Semua pecahan petroleum tidak larut dalam
air

TUJUAN

Mengkaji proses
penyulingan
:
berperingkat
petroleum

PROSEDU
:
R

PEMERHATIA
N

KUANTI
PECAHAN WARNA
WARNA
TI
KELIKAT
KEBOLEHNYAL
PETROLE PECAH
NYALAA
JELAGA
AN
AAN
UM
AN
N
NYALA
AN
pecahan
pertama
(bawah
1200C)
pecahan
kedua

Kunin
g

( 1201700C)

mud
a

pecahan
PERBINCANG
ketiga
kunin
(170AN

220 C)
0

mudah
menyala

tiada
jelag
a

kunin
kuran
sukar
g
g likat
menyala
cerah

sedik
it
jelag
a

:
Jerni tidak
h
likat

:likat

biru

lebih
kunin
sukar
g
menyala

banya
k

jelag
a

PEMERHATIA
N

KUANTI
PECAHAN WARNA
WARNA
TI
KELIKAT
KEBOLEHNYAL
PETROLE PECAH
NYALAA
JELAGA
AN
AAN
UM
AN
N
NYALA
AN
pecahan
pertama
(bawah
1200C)
pecahan
kedua

Kunin
g

( 1201700C)

mud
a

pecahan
PERBINCANG
ketiga
kunin
(170AN

220 C)
0

mudah
menyala

tiada
jelag
a

kunin
kuran
sukar
g
g likat
menyala
cerah

sedik
it
jelag
a

:
Jerni tidak
h
likat

:likat

biru

lebih
kunin
sukar
g
menyala

banya
k

jelag
a

PEMERHATIA
N

KUANTI
PECAHAN WARNA
WARNA
TI
KELIKAT
KEBOLEHNYAL
PETROLE PECAH
NYALAA
JELAGA
AN
AAN
UM
AN
N
NYALA
AN
pecahan
pertama
(bawah
1200C)
pecahan
kedua

Kunin
g

( 1201700C)

mud
a

pecahan
PERBINCANG
ketiga
kunin
(170AN

220 C)
0

mudah
menyala

tiada
jelag
a

kunin
kuran
sukar
g
g likat
menyala
cerah

sedik
it
jelag
a

:
Jerni tidak
h
likat

:likat

biru

lebih
kunin
sukar
g
menyala

banya
k

jelag
a

Semakin tinggi takat didih

suatu pecahan petroleum:
a)Semakin gelap
warnanya
b)Semakin tinggi
kelikatannya
c)Semakin sukar untuk
membakar
d)Semakin banyak jelaga
nyalaan yang terhasil

Suhu penyulingan

Hasil penyulingan

Di bawah 25 C

Gas petroleum (gas bahan api)

40 75 C

Petrol

75 150 C

Nafta

150 230 C

Kerosin

230 250 C

Diesel

250 300 C

Minyak pelincir

300 350 C

Minyak bahan api

Lebih daripada 350 C

Bitumen (sisa)

Suhu dan hasil penyulingan berperingkat petroleum

Pecahan
petroleum

Kegunaan

Gas petroleum

Sebagai bahan api masak

Petrol

Sebagai bahan api untuk kenderaan seperti

kereta, motosikal dan kapal terbang

Nafta

Sebagai sumber bahan kimia

Membuat plastik
Sebagai pelarut

Kerosin

Sebagai bahan api kapal terbang jet

Sebagai bahan api untuk memasak dan pelita

Diesel

Sebagai bahan api kenderaan berat seperti

lori, bas, kereta api, kapal, traktor, dan jentera

Minyak pelincir

Sebagai bahan pelincir enjin kenderaan dan

mesin
Minyak bahan api

Sebagai bahan api kapal dan penjana tenaga

elektrik
Bitumen

Sebagai
bahan
pembinaan
(tar) jalan raya
Pecahan
petroleum
dan
kegunaannya
Sebagai bahan kalis air

Mencipta dan
menggunakan alat yang
menjimatkan penggunaan
bahan api

Lebih mengutamakan
penggunaan sumber tenaga yang
boleh diperbaharui seperti
tenaga suria

Langkah penggunaan sumber bahan api semula jadi

dengan berkesan

Memperkembangkan
teknologi untuk
mempertingkatkan
kecekapan memproses dan
menggunakan sumber
tenaga ini

Mengitar semula bahan seperti

plastik. Penggunaan semula
bahan kimia daripada barangan
terpakai mengurangkan
penggunaan bahan kimia mentah
seperti petroleum dalam industri
pembuatan.

END OF
CHAPTER
Created by fariha subri

1) Apabila dipanaskan dengan kuat, kalsium

karbonat (batu kapur atau marmar) terurai

untuk membentuk kalsium oksida (kapur
tohor) dan membebaskan karbon dioksida.
dipanaskan
Kalsium karbonat (batu kapur)

kalsium oksida +
karbon dioksida
(kapur tohor)

2) Serbuk putih kapur tohor terbentuk di

lapisan luar batu kapur.