UNIVERZITET U TRAVNIKU

_____________________________
FARMACEUTSKO ZDRAVSTVENI FAKULTET
ODSJEK/SMJER_____STOMATOLOGIJA_____

ADHEZIVNI MATERIJALI U RESTAURATIVNOJ

STOMATOLOGIJI

Kandidat

Mentor

Travnik, 20.11.2014.

Sadraj:
1. Uvod
2. Adhezivni sistemi kroz istoriju
3. Faktori adhezije
4. Podjela i osobine
5. Klinike preporuke
6. Literatura

1. UVOD:

U stomatologiji se oduvijek teilo idealnom spoju ispuna i tvrdih zubnih tkiva. Vjeruje se da
dobar spoj ispuna sa tvrdim zubnim tkivom znaajno smanjuje mogunost nastajanja
komplikacija i poveava dugotrajnost postavljenih ispuna. Dr Michael Buonocore je 1955. godine
uveo u stomatologiju metod nagrizanja glei kiselinom. Prihvatanjem ove tehnike omogueno je
ostvarivanje mikroretencije umjesto do tada primenjivane forme retencije kaviteta, a svakodnevna
stomatoloka praksa je znaajno izmenjena i unaprijeena.

2. Adhezivni sistemi kroz istoriju

Poeci primjene adhezivnih sistema datiraju iz 1955 godine, kada je Bonkor(Bounocore) objavio rad
o pripremi glene povrine tehnikom nagrizanja kiselinom, to predstavlja pionirski poduhvat u
razvoju adhezivnih sistema. Njegova teza bila je da se na povrini glei kada se prvo tretira
kiselinom, a zatim ispere vodom, formiraju mikroupljine za koje mogu prijanjati akrilatne smole i
obezbjediti zadovoljavajuu vezu. Za nagrizanje je upotrebljavao 85% fosfornu kiselinu,koju je
drao 30 sekundi, dok se kasnije ispostavilo da nagrizanje 30-35% fosfornom kiselinom u trajanju
od 60 sekundi daje puno vee rezultate u smislu stvaranja vee retencione povrine za vezivanje
niskoviskozne smole. Maister je bio jedan od prvih autora zaslunih za razvoj adheziva za dentin.
On je 1953 za vezu sa dentinom koristio dimetakrilat-glicerofosforne kiseline. Iako je ova veza bila
veoma slaba, koristila je kao osnova za dalji razvoj velike grupe vezivnih sredstava na bazi fosfatnih
estara.

3. Faktori adhezije

Savremenu stomatologiju je nemogue zamisliti bez adhezivnih sredstava. U poslednjih

nekoliko decenija, brz i dinamian razvoj adhezivnih sistema i kompozitnih materijala
utjecao je na znaajne izmjene u razliitim grana ma stomatologije. Savremeni trend
podrazumeva tenju za minimalno invazivnim tretmanima, iji je osnova nadoknada tvrdih zubnih
tkiva adhezivnim materijalom, bez nepotrebnog uklanjanja zdravog tkiva. Brz i
dinamian razvoj adhezivne stomatologije velikim dijelom je omoguen zahvaljujui veoma
dobro prouenom mehanizmu mikroretencije estetskih materijala za povrinu glei
nagriene ortofosfornom kiselinom. Vrijednost materijala za ispun kaviteta,odredjuje
se izmedju ostalog i kvalitetom njegove veze sa tvrdim zubnim tkivima (dentinom i
glei). Na vezu materijala i zubnih tkiva utiu fizika i hemijska svojstva adherenta
1

(dentin i gle), adhezivnog sredstva i restaurativnog materijala. Specifina struktura

zubnog tkiva, tj.razliit odnos neorganskih i organskih materija,imaju veliki uticaj na
adheziju i u stomatolokoj proceduri zahtjevaju odgovarajuu pripremu
(kondicioniranje). Adheziv pored neophodne kompatibilnosti, mora posjedovati manji
povrinski napon nego slobodne energije glei i dentina i nisku viskoznost da bi se
omoguio prodor adhezivnog sredstva u kondicionirane povrine glei i dentina.
Oralno okruenje, fiziki i termiki stresovi, pH pljuvake, ishrana pa ak i navike
vakanja mogu bitno utjecati na interakciju izmeu materijala i zubnih tkiva.

Kondicioniranje glei
Poto gle ima izrazito glatku povrinu, koja nije podesna za mikromehaniko
vezivanje sa kompozitnim materijalima, neophodna je odgovarajua priprema ovog
zubnog tkiva.

Nagrizanjem ivica glei rastvorima razliitih kiselina, poveava se aktivna povrina za vezu sa
kompozitnim materijalom i znatno poboljava adhezija. Najee se koriste fosforna (35-37%) i
limunska kiselina, u obliku rastvora ili gela. Djelovanjem kiseline na gle dolazi do procesa
remineralizacije i rastvaranja hidroksiapatita, odnosno stvaranja porozne povrine sa mikroporama u
koje se kasnije uliva adhezivno sredstvo. Poslije polimerizacije trnovi adhezivne smole-bonda,
penetriraju u mikropore nagriene glei i ostvaruju jaku fiziku vezu.

Kondicioniranje dentina

Mehanizam adhezije sa dentinom je jo uvek izazov za istraivae, prije svega zbog

histoloke i morfoloke strukture dentina. Mnogo brojni problemi vezani za adheziju sa
dentinom su rjeavani na razliite naine. U poetku su koriteni viekomponentni sistemi
koji su odvojeno pripremali gle i dentin. Izuzetno je teko, ako ne i nemogue aplikovati
bilo koje sredstvo samo na gle a ne na dentin i obrnuto. Zbog toga se teilo pristupu koji
omoguava istovremenu pripremu i glei identina. Poetkom devedesetih godina prihvaen je princip istovremenog nagrizanja glei i dentina ortofosfornom kiselinom, uz preporuku da se
vreme nagrizanja dentinaogranii na 15 s ili manje. Krajem devedesetih godina
pojavilisu se samonagrizajui sistemi kojima se gle i dentin takoer pripremaju u isto
vreme ali se umjesto ortofosforne kiseline koriste samonagrizajui prajmeri. Da bi se
ostvarila snana adhezivna veza neophodna je i odgovarajua priprema dentina,s tim da zbog
kanalikularne strukture dentina ta se priprema vri uz velike mjere opreza jer moe doi do oteenja
pulpo-dentinskog kompleksa.
Za kondicioniranje dentina najee se koriste:
-Kiseline (fosforna, maleinska, oksalna, limunska)
-Helatorska sredstva (EDTA)
-Laseri
-Mikroabrazivne estice aluminijum oksida

Smatra se, da se adhezija vezivnih sredstava sa dentinom ostvaruje:

-

po principu jonske izmjene sa kalcijumom iz dentina (kod fosfat-estarskih vezivnih sistema)

3

reakcijom izocijanata sa slobodnim OH-grupama na povrini dentina (kod poliuretanskih

adheziva)

demineralizacijom dentina i infiltracijom hidrofilnih monomera vezivanjem koordinativnim

vezama

unakrsnim vezivanjem sa kolagenom dentina(HEMA)

4. Podjela i osobine

Uobiajeni nain klasifikacije adhezivnih sistema je podjela na generacije, koja je

zasnovana na kronologiji razvoja i pojavi na tritu odreenih proizvoda. U poslednjih nekoliko
godina ova klasifikacija je esto kritikovana i preispitivana. Istaknuta je potreba za
4

novom podjelom koja bi bila nauno zasnovana i pruila vie informacija o

razliitimmehanizmima adhezije. Novi nain klasifikacije adhezivnih sistema proizaao
je iz opisa osnovnog mehanizma adhezije.Osnovni mehanizam adhezije je proces
izmjene, u kome se demineralizacijom uklanja neorganski sadraj, a zatim tako stvorene
mikroprostore difuzijom ispunjavaju monomeri smole adhezivnog sredstva.
Nakon polimerizacije adheziva, stvara se mikromehanika veza. Smatra se da je ovaj
tip veze najvaniji za kvalitet spoja zub-ispun, kao i za dugotrajnost ostvarene
adhezije. Uloga dodatne hemijske veze, prisutne kod nekih adhezivnih sistema,
smatrana je manje znaajnom, ali je u posljednjih nekoliko godina ponovo privukla
panju istraivaa. Iako hemijska reakcija ne doprinosi znaajno jaini veze, smatra se da
moe povoljno da utie na procese hidrolitike degradacije, kojima su adhezivni sistemi izloeni u
usnoj upljini.
U zavisnosti od adhezivnog pristupa i intenziteta procesa izmene, savremena adhezivna
sredstva svrstavaju se u dvije velike grupe:
1. Adhezivna sredstva koja se koriste sa potpunim nagrizanjem glei i dentina (total-etch)
2. Samonagrizajua adhezivna sredstva (self-etch)
U okviru svake grupe, adhezivna sredstva se dalje mogu klasificirati prema broju faza u
klinikom postupku primene.
Adhezivna sredstva koja se koriste sa potpunim nagrizanjem glei i dentina
Ova adhezivna sredstva se kliniki primjenjuju ili u tri ili u dvije faze i mogu se
podijeliti na trofazna i dvofazna sredstva sa potpunim nagrizanjem. Prva faza je uvijek
ista, i kod trofaznih I kod dvofaznih sredstava i predstavlja kondicioniranje (nagrizanje) glei i
dentina (30-40% ortofosforna kiselina), praeno ispiranjem kiseline. Kod trofaznih
sredstava (prema podjeli po generacijama svrstana u 4. generaciju) se u drugoj fazi
aplikuje prajmer ili promoter adhezije, a u treoj fazi postavlja se adheziv (bond). Dvofazna
sredstva sa potpunim nagrizanjem (svrstana u 5. generaciju) su se pojavila neto
kasnije, nudei jednostavniji kliniki postupak zahvaljujui kombinaciji prajmera i bonda u jednoj
boici, iz koje se sredstvo aplikuje u drugoj fazi postupka. U skladu sa razlikama u grai
glei i dentina, razlikuje se i nain ostvarivanja adhezije sredstava sa potpunim nagrizanjem sa
ova dva tkiva. Princip adhezije za gle nagrienu ortofosfornom kiselinom veoma je dobro
prouen i smatra se sigurnim i izvesnim. Mehanizam adhezije za dentin je slian kod
trofaznih i dvofaznih sredstava sa potpunim nagrizanjem. Prilikom aplikacije i ispiranja
kiseline dolazi do uklanjanja razmaznog sloja, otvaranja dentinskih kanalia I
demineralizacije povrinskih slojeva intertubularnog dentina u dubini od 3-5
mikrometara. Kolagena vlakna u intertu bularnom dentinu se na ovaj nain skoro potpuno
odvajaju od hidroksiapatita i stvaraju mreu. Po aplikaciji adheziva, stvorena struktura bi trebalo da
bude u potpunosti proeta monomerima adhezivnog sredstva kako bi na taj nain bila
stvorena homogena cjelina, debljine priblino 3-5 mikrometara, poznata kao hibridni
sloj i omoguena kvalitetnaveza. Pored procesa stvaranja hibridnog sloja, adheziv
prodire i u otvorene dentinske kanalie i lateralne kanalie formirajui smoline
produetke. Smatra se da su smolini produeci manje znaajni za jainu i kvalitet veze u
odnosu na hibridni sloj. Mehanizam adhezije sredstava sa potpunim nagrizanjem za gle
5

i dentin je u potpunosti zasnovan na mikromehanikoj vezi. Hemijska reakcija izmeu

monomera smole i kolagenih vlakana osloboenih od hidroksiapatita nije utvrena.

Trofazna sredstva sa potpunim nagrizanjem

Kod trofaznih sredstava sa potpunim nagrizanjem prajmer i adheziv se aplikuju u odvojenim
klinikim postupcima (npr: Scotchbond Multi-Purpose - 3M ESPE, OptiBondFL Kerr,
All-Bond 2 - Bisco). Aplikacija prajmera na dentin treba da transformie hidrofilan substrat
u hidrofoban. Prajmer kvasi eksponirana kolagena vlakna, uvodi monomere u prostore
oko vlakana i u isto vreme uklanja viak vlage sa povrine kroz isparavanje rastvaraa
koji sadri. Nakon ovog postupka postavlja se adheziv koji ispunjava preostale
prostore izmeu kolagenih vlakana i formira produetke smolezatvarajui dentinske
kanalie. Stabilizacija hibridnog sloja kod ove vrste adheziva zasnovana je na sposobnosti
prajmera da transformie hidrofilnu u hidrofobnu sredinu i na taj nain pomogne proimanje
dentinskog tkiva adhezivom. Ispitivanja su pokazala da povrina nagriene glei ima
hidrofobna svojstva, zbog ega se smatra da postupak aplikacije prajmera na nagrienu
gle nije neophodan. Izuzetak predstav lja postupak poznat kao wet bonding, uveden jo
poetkom devedesetih godina, kada se kavitet ostavlja vlanim nakon ispiranja kiseline. U
ovom sluaju vano je aplikovati prajmer i na gle, kako bi se viak vlage sa glei uk lonio
tokom isparavanja rastvaraa sadranog u prajmeru. Trofazna sredstva sa potpunim nagrizanjem su
do sada najvie i najpotpunije ispitana u laboratorijskim i klinikim istraivanjima
vezanim za adhezivna sredstva. I pored velikog broja jednostavnijih adheziva koji su se
pojavili u poslednjih nekoliko godina, trofazna sredstva sa potpunim nagrizanjem i danas se
smatraju zlatnim standardom.

Dvofazna sredstva sa potpunim nagrizanjem

6

Dvofazna sredstva sa potpunim nagrizanjem su se pojavila nakon trofaznih, kao

rezultat tenje da se postupak primjene pojednostavi a svojstva poboljaju (npr:
OptiBondSolo plus Kerr, Excite - Ivoclar Vivadent). esto se spominju i kao one bottle (jedna
boica) adhezivna sredstva. U najveem broju istraivanja pokazala su rezultate bliske
trofaznim sredstvima ili za nijansu slabije. Iako je klinika procedura primjene
dvofaznih sistema neto jednostavnija, smatra se da je sam postupak primjene tehniki
osetljiviji u poreenju sa trofaznim sredstvima. Zbog spajanja funkcija prajmera i
adheziva ova sredstva su hidrofilnija u poreenju sa adhezivima trofaznih sistema sa
potpunim nagrizanjem. S obzirom da je i koliina rastvaraa vea, mogue je da zbog toga,
nakon isparavanje rastvaraa, aplikovani sloj adheziva bude previe tanak. Ukoliko je sloj
adheziva tanak, postoji opasnost da u cjelini bude ugroen inhibicijom polimerizacije
kiseonikom. Kako bi se ovaj problem rjeio, neki proizvoai preporuuju da se dvofazna
sredstva sa potpunim nagrizanjem nanose u vie slojeva (npr: Adper Sin-gle Bond Plus,
3M ESPE). Pri ovakvoj upotrebi vrijeme potreb no za aplikaciju nije znaajno krae od
vremena potrebnog za aplikaciju trofaznog sredstva sa potpunim nagrizanjem. Problem se
moe uspjeno prevazii i nanoenjem tankog sloja tenog kompozita nakon polimerizacije
adheziva. Na ovaj nain e tokom polimerizacije tenog kompozita biti ostvarena i kvalitetna
polimerizacija adheziva kroz tanak sloj kompozita, bez inhibicije kiseonikom.

Samonagrizajua adhezivna sredstva

Samonagrizajua adhezivna sredstva sadre kisele mono mere koji omoguavaju da se
procesi demineralizacije tvrdih zubnih tkiva i infiltracije monomera smole odigravaju simultano. I
kod ovih sistema adhezija se ostvaruje po osnovnom principu monomeri ispunjavaju prostore
7

nastale demineralizacijom. Postoje dvije razlike u odnosu na sisteme sa potpunim nagrizanjem.

Prva razlika je u tome to demineralizac iju ne vri ortofosforna kiselina, ve samonagrizajui
prajmer, koji se ne ispira. Druga specifinost je simultano odvijanje procesa demineralizacije i
infiltracije monomera. Najvei broj samonagrizajuih prajmera sadri kisele monomere
rastvorene u vodi. Prilikom aplikacije prajmera u isto vrijeme dolazi do
demineralizacije zubnog tkiva i infiltracije monomera smole u stvorene mikroprostore.
U toku aplikacije razmazni sloj se rastvara i postaje sastavni dio hibridnog sloja. S
obzirom da samonagrizajui sistemi ne zahtjevaju ispiranje, nema ni potrebe za klinikom
procjenom optimalnog nivoa vlanosti dentina, zbog ega se smatra da je ova tehni ka
znatno manje osjetljiva u poreenju sa tehnikom primjene sredstava sa potpunim nagrizanjem.
Prednosti jednostavnog postupka i skraenog vremena aplikacije posebno dolaze do
izraaja pri radu sa decom. Prema broju faza u klinikom postupku samonagrizajui
sistemi se mogu podeliti na dvofazne i jednofazne sisteme. Kod dvofaznih samonagrizajuih
sistema (takoe svrstani u 6. generaciju) prvu fazu ini aplikacija prajmera koji se
neispira. Samonagrizajui prajmer sadri kisele monomere i u jednoj fazi objedinjuje
procese koji se kod trofaznih sistema sa potpunim nagrizanjem odigravaju kroz faze aplikacije
ortofosforne kiseline i odgovarajueg prajmera. Zatim se u drugoj fazi aplikuje adheziv.
Ova vrsta samonagrizajuih adheziva na tritu je zastupljena sa sljedeim proizvodima:
Ad-heSE Ivoclar Vivadent, Contax - DMG Hamburg, Clearfil SEBond Kuraray, OptiBond Solo
plus self-etch system Kerr,Unifil Bond GC. Jednofazni samonagrizajui sistemi
(svrstani i u 7. generaciju) sjedinjuju kondicioniranje (nagrizanje), aplikaciju prajmera
i aplikaciju adheziva u samo jedan kliniki postupak. Mogu se dodatno podijeliti u dvije
podgrupe. Jednu podgrupu ine jednofazni dvokomponentni samonagrizajui sistemi, kod kojih se
dvije komponente mijeaju neposredno pred aplikaciju na povrinu zuba (Adper Prompt L-Pop
3M ESPE,Prompt L-Pop 2 3M ESPE, Futurabond NR Voco). Drugu podgrupu ine tzv all-inone (sve u jednom) adhezivi, koji predstavljaju najnovije dostignue u razvoju adhezivnih tehnika.
Ova samonagrizajua sredstva su jednofazna jednokomponentna i sadre sve sastojke
potrebne za ostvarivanje ad hezije u samo jednoj boici (i-Bond Kulzer, G-Bond GC,AdheSE
One - Ivoclar Vivadent).

Samonagrizajui adhezivi i gle

esto se postavlja pitanje o kvalitetu veze samonagrizajuih sistema sa glei, imajui u vidu da je
postupak nagrizanja ortofosfornom kiselinom koji je provjeren i potvren, zamjenjen aplikacijom
samonagrizajueg prajmera, ija je pH vrednost nekoliko puta vea. U praksi je
primjeeno neto ranije prebojavanje ivica ispuna u glei kada su koriteni
samonagrizajui sistemi. Podaci iz literature o jaini samonagrizajuih adheziva sa glei
zasada nisu usaglaeni. Postoje ispitivanja koja govore da su vrijednosti jaine ove veze
bliske vrijednostima koje ostvaruju sistemi sa potpunim nagrizanjem. Meutim, objavljene
su i studije u kojima je utvreno da je jaina veze samonagrizajuih sistema sa glei
znaajno nia u poreenju sa sistemima sa potpunim nagrizanjem. Ukoliko se
samonagrizajui adheziv koristi u frontalnoj regiji, eksperti estetske adhezivne
stomatologije savjetuju nagrizanje rubova kaviteta ortofosfornom kiselinom. Smatra se
da ovakav kliniki postupak obezbjeuje sigurnu, dugotra jnu, postojanu vezu i spreava
pojavu ivine prebojenosti. Prilikom upotrebe samonagrizajuih adheziva treba voditi
rauna o jo jednoj karakteristici glei, a to je prisus tvo aprizmatinog sloja na njenoj
8

povrini. Ustanovljeno je da je tee ostvariti adheziju sa tzv. neobraenom glei na kojoj

je prisutan aprizmatini sloj, u odnosu na gle sa koje je aprizmatini sloj uklonjen.
Ovaj problem posebno dolazi do izraaja prilikom upotrebe samonagrizajuih adheziva
ije je demineralizacioni potencijal blai u odnosu na ortofosfornu kiselinu. Zbog toga se
savjetuje da se samonagrizajui adhezivi koriste samo na glei sa koje je obradom rotirajuim
instrumentima uklonjen aprizmatini sloj.
5. Klinike preporuke

Dvostruko/samopolimerizujui kompozitni materijali koji se najee koriste u

klinikoj praksi su kompozitni cementi (npr. Calibra Dentsply Caulk, Nexus Kerr) i core
kompozitni materijali (npr. MultiCore Flow i MultiCore HB Ivoclar Vivadent). Kada je
uoeno da kiselost pojednostavljenih adheziva moe ugroziti hemijsku polimerizaciju ovih
materijala, neki proizvoai pojednostavljenih adheziva (npr: Prime andBond NT i
XPBond - Dentsply Caulk, OptiBond Solo Plus - Kerr; Xeno V - Dentsply Caulk) ponudili
su posebne katalizatore(Self Cure Activator Dentsply Caulk, OptiBond Solo plus Activator) koji se
mogu pomjeati sa adhezivima. Na ovaj nain moe se poboljati veza sa
dvostruko/samopolimerizujuim kompozitima. Zbog toga se savjetuje da se upotebljavaju samo one
kombinacije pojednostavljenih adheziva I dvostruko/samopolimerizujuih kompozitnih materijala
koje proizvoai preporuuju. Problem nekompatibilnosti se moe rijeiti i izbegavan jem
koritenja pojednostavljenih adheziva sa dvostruko/samopolimerizujuim kompozitima. Sa ovim
kompozitnim materijalima savjetuje se koritenje adhezivnih sistema koji
podrazumjevaju aplikaciju sloja bonda kao zavrni kliniki korak (trofazni sistemi sa
potpunim nagrizanjem ili dvofazni samonagrizajui sistemi). Takoer je mogue
prekriti sloj pojednostavljenog adheziva koristei bond koji pripada trofaznom sistemu sa
potpunim nagrizanjem (npr ScotchbondMulti-Purpose - 3M ESPE) ili koristei nepunjenu
smolu koja je proizvedena specijalno za ovu namjenu (BondLink - Den- Mat
Corporation).

5. Literatura:
1. Osnove restaurativne stomatologije, Dr.S.ivkovi, Beograd
2. Materijali u stomatologiji, Jerolimov i saradnici, Zagreb
3. Internet (wikipedia)

10