HACI BAYRAM VELNN IKLAR ZERNDEK ETKS

Nurgl

Karaca

ZET
Makalede
hayatndan,

Hac

Bayram

Velinin

klar

zerindeki

etkisinden,

doumundan, derghndan, stanbulun fethi zerine n

grsnden, tasavvufi ynnden ve ilmi yn k iirleri zerinden

rneklerle aklanmtr.

I. HAYATI
Koyuncal Ahmet isimli bir ahsn olu olan Hac Bayram Veli,
Ankara'nn ubuksuyu kenarnda meskn SOLFASOL kynde 1352 ylnda
dodu. Koyuncal Ahmet'in olu vard; Numan, Safiyddin ve Murat...
Numan kardein en by idi.
Numan bin Ahmet, ilk tahsilini kynde, babasnn kontrolnde
yapt. ok zeki bir talebe idi. Tahsiline devam etmek zere Ankara'ya
medreseye gnderildi. Ankara medresesinde derhal dikkati ekti, deha
mertebesinde bir stn zekya sahipti, her eyi ihtiva ve kavramada esiz
bir hner gsteriyordu. Ankara'dan Bursa'ya gitti bir sre sonra... O
devirde ilim ve irfan merkezi kabul edilen Bursa, btn byk istidatlarn
gittii, eitildii yerdi. Maddi ve manevi bir ilim ve irfan merkezi olan
Bursa'da da ksa zamanda baar ve dirayetini her kese kabul ettirdi.
Devrin btn ulu ve yce kiilerinden ders ald. Bu nedenle mezun olduu
Bursa medresesine mderris tayin edildi.
Bursa'da ders veren mderris Numan, bir sre sonra Ankara Kara
medresesinde derslerine devam ediyor, orada da esiz bir mderris
1 Yldrm Beyazt niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Lisans rencisi
1

olduunu herkese kabul ettiriyordu. lim leminin en hretli, en kudretli

mderrisi Numan'd. te bu srada Kayseri'den bir misafir geldi. EYH
CA'
eyh ca, Ankara'ya lim Numan' ziyarete gelmiti. Kendisine
eyhi Hamid Hamidddin Aksarayi'den haber ve davet getirmiti. eyh
Hamidddin, gen lim Numan' Kayseri'de bekliyordu.
Numan, bu yce ve ulu kiinin davetinden duyduu mutluluk ve
sevinci ifade ederek hemen Kayseri'ye gitti. eyh Hamidddin, Kayseri'ye
gelen Numan' manevi terbiyesine ald ve O'na Bayram adn koydu. nk
Numan, Kayseri'ye geldii gn bayramd ve gnller bayram sevinci ile
dolmutu. Mana srlarnn sahipleri esma ile msemma arasndaki derin
ahengi ve ilikiyi ok iyi biliyorlard. Bu sebeple gnllerde bayram neesi
yaratacak olan Numan'a, Bayram ismi yakyordu ve bu isim kendisine
verildi.
Asl ismi Numan olan Hac Bayram Veli, eyhi Hamidddin ile hac
farizasn ifa ettikten sonra, yine eyhinin istei ile Hac Bayram adn alm
oluyordu.
Hac Bayram msbet ilimlerde zirveye vardktan sonra eyh
Hamidddinin rencisi olmutu. eyh Hamidddin bu gen bilgine
manevi ilimleri de retti. Ve bir gn bu ok deerli mridine gerek
yolunu izmeye karar verdi. O'nu yanna ard ve:
<<-Ey oul, bundan sonra zahiri ilmi mi, batni ilmi mi tercih
edersin? Bu, senin ihtiyarndandr.>> diye sordu.
Hac Bayram, artk bir durakta olduunu anlyordu, ya ilmi, ya
tasavvufu tercih etmesi gerekliydi. O kutsal eyhin yannda olmak her
eyden kymetliydi elbette. Hi tereddt etmeden mderrislikten istifa etti.
Tarikat yolunu ve tasavvufu tercih etmiti. Kendini o yola vakfetti. Bylece
ilim ve tevhid, O'nun kiiliinde btnlemi oluyordu.
Devir Yldrm Bayezid devri. Bursa'da ulu cami yaplm. Camiye
bir imam gerek. Osmanl sultan Yldrm Bayezid Han, kzn verdii eyhi
ve lkenin en saygl adam, Trk'n ulusu Emir Sultan'a mracaat ederek
2

camiye imam olmasn ve ilk cuma namazn kldrmasn ister. Fakat Emir
Sultan, hkmdara, somuncu babay iaret etmek suretiyle u red cevabn
verir:
<<-Ey sultan, Gavsi azam bu ehirde iken, bu hizmet bize mnasip
deildir.>>
Bylece somuncu baba adyla hret bulan Hamidddin
hazretlerinin yceliini hkmdar da anlama frsatn bulur ve Ulu Cami
imaml grevi eyh Hamidddin'e verilir.
eyh Hamidddin Ulu Cami'de okuduu ve FATHA Suresinin
erhine dair mehur tefsiri herkesi hayrette brakt. Zamann en byk
bilginleri ve bilhassa mehur Molla emseddini Fenari hazretin tefsirinden
ok mstefit oldular. emseddin Fenari, bu tefsirin ok ulu bir tefsir
olduunu ve ancak ilk manay kavrayabildiini itiraf etti. Bu ekilde eyh
Hamidddin birden dillere dt. Kendisi bu yakn ilgiden rahatsz olmaya
balad. Bir gn mridi Hac Bayram da yanna alarak ehri sessizce
terketti. kisi am, Halep yolu ile Mekke'ye gittiler. Orada hac farizasn ifa
eden eyh Hamidddin ve Hac Bayram birok ehrin ulu kiileri ile tanp
sohbet

ederek

Aksarayna

dndler.

yerleti

ve

Hac'dan
hayatlarnn

sonra

eyh

sonuna

Hamidddin

kadar

orada

Konya
kaldlar.

Hamidddin Hazretlerinin lmnden sonra Hac Bayram Ankara'ya geldi

ve orada tarikatn nerine balad.
Hac Bayram ksa zamanda o kadar byk bir isim oldu ki devrin
hkmdar Murad Hdavendigar bile bu velinin etkisinden rkmeye,
saltanatn onun glgesi gibi grmeye balad ve bir ara eyh Hac Bayram
Veli'yi Edirne'ye celbettirdi.
Sultan ikinci Murad, Hac Bayram Veli ile bulutuktan sonra anlad
ki, O, bir veli, bir sahibl zamandr. Hac Bayram'a son derece hrmet eder,
onu byk ve ulu kiilere yaplmas gerekli tazimle arlar ve hatta ona
mrid olur. Hac Bayram, Edirne'den Ankara'ya merasimle uurlanr,
dervileri vergiden muaf tutulur ve Osmanl saray O'nun nurlu kiiliinden

feyz almaya balar, O derce ki mezi Akemseddini, ehzde Mehmet'i

eitmek iin saraya gnderir.
Hac

Bayram

Veli,

Anadolu'nun

Ruhu

olmutur.

Yllarca

rencilerini yetitirir. Mutlu ve az insana nasip olan bir hayat geirdikten

sonra 77 yanda iken Ankara'da 1429 senesinde vefat eder.
Trbesi Ankara'nn merkezinde bu gn kendi adyla anlan Hac
Bayram Camii avlusundadr.
HACI BAYRAMI VEL'nin TARKAT SLSLES :
Hac Bayram Veli'nin tarikat silsilesi iki koldan gelir. Birisi Ebul
Hasan

Harakani'den

gelen

silsilesidir

ki,

Ebul

Hasan'dan

itibaren

Nakibendiye ile birlemektedir. Nakibendiye silsilesi Hazreti Ebubekir'e

ve ondan Resuli Ekrem'e varr ki bu silsile ile Bayramiler, Sddk'dir. mam
Cafer Sadk kolu ile de Hazreti Ali'ye varr ki bu ynden de Bayramiler,
Alev'dir.
Hasan

basri'den

gelen

silsile

ile

Hac

Bayram

Erdebil

sufilerindendir. Esasen melamet neesi o ynden kendisine nebean eder.

Silsile tarikat yledir:
Bayezidi Bistami - brahimi Hindistani - eyh Msel Bistami - Ebul
hasan Crcani - Ahmedi Horasani - Sleyman sfhani- Sleyman Buhari shak Harizmi - Sadeddini Badadi - Mahmudi kerhi - Osman Rumi Mahmudi Bsri - Hasan es-tarabadi - Sleyman skenderani - brahiml
Bsri - eyh adiyyi Rumi - Hamideddini Aksarayi - hac bayram veli.
Bu silsile Hac Bayram Veli'den sonra kol'a ayrlr. Bunlardan
birinci kol: Akemseddin ile devam eden: Bayramiye-i emsiye'dir.
Akemseddin'in Bayramiye-i emsiyeden de iki kol kmtr ki, bunlar da:
Tennuriye ve Himmetiyedir. Tennuriye den daha sonra bir nc kol olan
iseviye kmtr. Keza Bayramiyenin bir kolu da Celvetiyye'dir. Hac
Bayram'n Halifesi Hzr dede'den devam eder. emsiyye kolunun tarikat
silsilesi yle devam eder:

Hac Bayram Veli - Akemseddin - brahim Tennuri - Seyyid Kasm Mecdddin sa - lyas Bin sa Saruhani. (Hac Bayram'n Tennuriye kolu lyas
bin sa Saruhani ile sona erer ve seviye isimli Bayrami kolu balar.)
Bayramiyei emsiye, slukte esmay esas kabul etmi olup tam bir
tarikat silsilesi olarak devam eder. Bu koldan gelenler ehli snnete tabi,
ehli beyt muhibbidir ve alevi tamaylleri yoktur. Kapal ve ekil unsurlarna
nem veren bir tarikat yoludur. Akemseddin'in dier dier emsiyye kolu
aml Hamza ve Himmet efendilerin kolu da ayn ekilde Tennuriye kolu
gibi ehli snnete bal ii temayl olmayan tarikat kaytlarna bal bir
koldur. Bu kolun silsilesi yledir:
Hac Bayram Veli - Akemseddin - aml Hamza - Abdrrahman Muhanned elebi - Bolulu Ahmed Efendi - Himmet Efendi.
Hac Bayram Veli'nin halifesi Hzr Dede'den devam eden kol
Celvetiyye adn alr. Hzr dede'nin yerini Bursa'da ftade hazretleri alm,
ftade hazretlerinin 1581 ylnda vefat ile tarikat eyhliine Aziz Mahmud
Hdai hazretleri getirilmitir. Bayramilik, Aziz Mahmud Hdai hazretlerinin
kiiliinde yeni bir kol'a ayrlr ki bu kol'a Celvetiyye denir.
Hac Bayram Veli'nin Melmilik neesi ve melmilik yolu Bursa'l
mer Dede, yani mer Skkni ile devam eder ki mer Dedenin tesis ettii
yola Melmiye-i Bayramiye denir. Kitabmzn konusu olduundan bu kolu
ayr bir blmde incelemek gerekir. Ancak Hac Bayram Veli'nin inan
sistemine hakim olan Alevi neesinin silsile itibaryle gelii zerinde
durmak zorunludur. Bu konuda sylenecek tek sz vardr: Her m'min Ehli
Beyt'i sevmeye mecburdur ve Ehli Beyt'i sevmeyen m'min saylmaz.
(Hadistan). O halde Hac Bayramn ehli beyt ak O'nun velayetinin de tabii
sonucudur. Ne var ki bu silsile zerinde de durmak bilgi bakmndan
gereklidir.
mam Cafer'den sonra silsile yle devam eder:
mam Caferssadk - mam Muhammedl Bakr- mam Zeynl
Abidin - Aliyyibnil Hseyn - mam Hseyn bni Ali - mam Ali Ebu Talip Hazreti Muhammed. (s.a.v)
5

Erdebil silsilesinde Alaeddin Erdebili, babas Sadreddin Musa'ya, O

da

brahim

Zahidi

Geylani'ye

bal

olmakla

bu

silsile

ekilde

tamamlanr:
brahim Zahidi Geylani - Cemaleddini Tebrizi - ihabeddin
Muhammedi Tebrizi - Rkniddin Muhammedinusahi - Kutbddini Ebheri Ebnnecibi

Shreverdi

Vasiyyddini

Kadi

Muhammed

Bekri

Muhammedi Dineveri - Mimad Dineveri - Cneydi Badadi - Seriyyi Sakati

- Marufi Kerhi - Davudi Tai - Habibi Acemi - Hasan Basri - Hazreti Ali (k.v) Hazreti Muhammed. (s.a.v)

II. HACI BAYRAM VELNN IKLAR ZERNDEK ETKS

A) DOUMU
Hac Bayram- Veli Ankarann ubuk ay kenarnda Solfasol kynde
domutur. Asl ad Numandr. Bir menkbeye gre babas Koyunluca
Ahmed bir gece ryasnda bir pirin kendisine Ey Ahmed, doacak
olunun adn Numan koy ve onu okut ki Allahn fazileti ve inayeti senin ve
olunun zerine olsun.deyip kucandaki bir yn kitapla kaybolduunu
grr. Koyunluca Ahmed grd rya ve Pirin verdii vasiyet zerine
oluna Numan adn verir. Bayram ad ise tasavvufa intisab srasnda eyhi
Hamidddin-i Aksarayi ile bir kurban bayramnda rastlamalarndan dolay
verildii yaygn grlerdendir.
Aadaki iirde Cemal Alper (k Divani) Hac Bayramn ne zaman
ve nerede doduu anlatlm ve doumunun hikmetini edebi bir dille
kaleme almtr. Tek bir drtlk ile Hac Bayram Velinin doumunun
tasavvufi ynn ve gerekliini dile getirmitir.
Bin yz elliler gelmi dnyaya
Numan Ahmet kayt olmu knyeye
Dergahn ubuk denen ovaya
Kuran Hac Bayram Veli dediler
6

Aadaki iirde de Elif Kl (k Elife) Bayram Velinin asl adndan,

doduu yerin adndan, babasnn ryas zerine kk yalarda balad
eitimden bahsetmitir.
ubukun Solfasol kynde dodu
Esas ad Numan Bin Ahmet idi
Kk yata eitim ile yoruldu
Asalet dilei keramet idi

Aadaki iirde Kamil Sayn (Dost Kamil) Hac Bayram Velinin

doum

yerini

olduundan,

sylemitir.

yol

Kendinden

gsterdiinden

ve

sonra
gelecek

gelen

nesillere

nesilleri

rnek

etkilediinden

bahsetmitir.
Solfasol kynden parlad bir nur
Kurbanlar olduum pir Hac Bayram
Cmle gnllere eyledi pr nur
Kurbanlar olduum pir Hac Bayram

Aadaki iirde Nuri Cihan Karata (k Nuri ra) Hac Bayramn

ne

kadar

mbarek

bir

insan

olduundan,

doduu

zaman

nasl

etkilediinden, evresine olan gzel etkisinden, ailesinin ne kadar hikmetli

ve temiz bir soy olduundan bahsetmitir.
Mbarek adna Numan dediler
Geliine kutlu zaman dediler
phesi yok ehl-i iman dediler
Sat etrafna nur Hac Bayram

Ankarann u Solfasol kynden

Drst ebeveynin temiz soyundan
tii besbelli hikmet suyundan
Helalmi emdii ir Hac Bayram

Aadaki iirde Sleyman Tekerek (Silif Kevi) Hac Bayrama

babasnn ryas zerine koyulan Numan adndan, Hac Bayramn ok iyi
evlat olduundan, medrese de ald eitimden bahsedimitir.
Dounca koydular adn pak Numan
Babas anlad ki bu evlat pek yaman
Tuttu elinden geirmeden ok zaman
Kara medresede buldular aman

B) LM- TASAVVUF YN
Hac Bekta Velnin tasavvuf anlay, kendisinden nce ve sonra gelien yaplarla
birok bakmdan farkllk arz eder. Onun

tasavvuf anlay ile ilgili bilgi veren

kpaazade, Hac Bektan Cezbe sahibi olduunu bildirmektedir. F. Kprl ise,

Eminddin b. Davud Fakihe ait bir eserden yola karak Hac Bekta Meczub- Mutlak
diye nitelendirmektedir. Hac

Bayram Velinin tasavvufi ynn ve zelliklerini

zatn kendi yazd ve gelecek nesillere aktard drt adet iirinden net
bir ekilde renebiliriz.
Arif nan Yldrm (Yaz Ozan) limde, maneviyatta bilgin olduunu,
islam retilerini bildiini ve Hak yolunda , inanta
dizelerinde beyan etmitir.
Kk yata kapn ald arldn ilme doru
Tefsir, hadis, fkh bildin Hakta dzlendi eri
Hakikati anlamaya cmle Ademe ar

yolcu olduunu

Bnyen nfusa geirdi felsefedeki hali

Akl eder mi istifa Hac Bayram Veli
lm-i zahir ilm-i batn derecede marifet
Maneviyatta varl ho gr ve letafet
Hamidddine babadan ince sevgi zerafet

Bekir Sami zsoy (Nuri ahinolu) Hac Bayramn ilme nem

verdiini ve ilmi tayan mridleri de kolladn onlar iin yayor diyerek
nemlerini vurgulamtr.
Sen seni bil derde coar
lm iin dalar aar
Mridleri iin yaar
Hac Bayram Hazretleri

Hikmet Arif Ataman Bayram Veliyi ilim stad olarak grp, hadis,
fkh bildiini ve Arabi ve Farsi ilimlerde de bilgi sahibi olduunu anlatm.
Anadolu sahasnda da eseri olduundan sz etmitir.
Bir devr-i Numandn Bayram Veli
Arabi, Farsi, fkh, hadis dersi
limle sultandn Bayram Veli
lim irfan ile bir k yaktn
Anadoluya eserler braktn

air Mehmet Ko (k Erfani) ilim ve tasavvuf stad olarak Hac

Bayram grdn dile getirmitir. Bayram Velinin tlerini dinleyecek
ve yerine getirecek kadar rnek olmasndan bahsetmektedir.
9

lm-i tasavvufu sizde okudum

Aradm o Hakk sizlerde buldum
Erfani der sizde kald umudum
Verdiin tler bam stne

Mustafa Aydn (k Mustafa) Hac Bayramn fen bilimleri, hadis,

fkh, kelam gibi dini bilimleri rendiini ve reticiliini dile getirmi. Ayn
zamanda Kuran a hakim olduundan bahsetmitir.
Her zamann fen bilimi
Tefsir, hadis, fkh ilmi
Tahsil etmi zaman dilmi
Kuran Hac Bayram Veli

C) FETH HABER
Sultan Murad bir gn Hac Bayram Veli'yi ziyarete geldi. Yannda olu Mehmed (gelecein Fatih'i)
de vard. Henz drt yandayd. Bayram Veli'nin elini pt. Sohbet srasnda Sultan II. Murad:

''Efendim! Allah'n izni, erenlerin himmetiyle stanbul'u almak, slam nuruyla aydnlatmak
istiyorum. Kiliseleri camiye evirip an sesleri yerine ezan seslerini nlatmak emelindeyim. Dua
buyurun da Allah muvaffak etsin.''

Hac Bayram Veli padiaha u cevab verdi:

''Allah mrnz ve devletinizi uzun etsin. Ama stanbul'un alndn ne sen greceksin, ne de
ben. Daha sonra da Akemseddin' le kk Mehmed'i gstererek :

-Bu ocukla bu adam grrler'' dedi.

10

Bayram Veli'nin dedii, 1453 ylnda gerekleti.

iirde

Ahmet

Yldrm

(ksz

Ozan)

Peygamber

efendimizin

stanbulun fethine dair hadisine deinmitir. stanbulun fethini mjdesini

veren kiinin de Hac Bayram olduunu ifade etmitir.
Peygamberden sonra tek gren odur
Fethin mjdesin ilk veren odur
Akemseddinni eviren odur
Yn verdi sultana Bayram Veli

Arif nan Yldrm (Yaz Ozan) Peygamberden sonra stanbulun

fethinin murada eriini syleyenin Hac Bayram Veli olduunu dile
getirmitir.
Hoca gitti Mehmet Hana Akemseddin muradn
Byk fetih gsterince parlad yand adn
Resulden sonra mjdeci yazlarn mecali
Hakk eyledik mdafa Hac Bayram Veli

Bekir Sami zsoy (Nuri ahinolu) Hac Bayramn Akemseddinin

hocas olduunu, ilk tarikat kurucusu ve stanbulun fethinin mjdecisi
olduunu dizelerinde anlatmtr.
Ebedi ttsn bacas
Bicanlar gl ve goncas
Akemseddinn hocas
Hac Bayram Hazretleri
11

Byk fethin mutucusu

lmin zihin yorucusu
lk tarikat kurucusu
Hac Bayram Hazretleri

Cemal Alper (k Divani) II. Murat Hana stanbulun fethinin Hac

Bayram Veli tarafndan haber verildii anlatlmtr.
Divan tanrz er olu eri
Tarih byle yazm teden beri
kinci Murada fetih haberi
Veren Hac Bayram Veli dediler

iirde

Dursun

Cavakl

(k

Cavakl),

Hac

Bayram

Velinin,

stanbulun fethi zerine rencisi Akamsettini yetitirmesi iin Fatih

Sultan

Mehmete

gnderdiinden

bahsetmitir.

gstermesini, klavuz olmasn istemitir.

Alnmad neden niin
O yanard iin iin
stanbulun fethi iin
nder Hac Bayram Veli

Padiaha yol gsterdi

Akamsettini gnderdi
Fatihleri yetitirdi

12

Akemsettine

yol

Sultan Hac Bayram Veli

13

Fevzi ahin (Hrmetli) Hac Bayramn, Fatihin stanbulu alacan

bildiini ve buna inandn dile getirmi akbetinde nefsinin peine
dmeyip ona galip geldiini anlatmtr.
Her konuda stn galebe gelen
stanbulu Fatih alacak bilen
Hrmette nefsinden ok eyler silen
Ankarada Hac Bayram Veli

Hikmet Arif Ataman Hac Bayramn peygamber mjdesini ilettiini,

stanbulun Fatih tarafndan alnacan ve stanbulun Mslman olacan
mjdelediini zikretmitir.
Sultan Muratn huzuruna kan
Yce bir irfandn Bayram Veli
Kostantin olmutu bir kara diken
Elbette bulunur kaleler sken

SONU
Makalede Hac Bayram Velinin klar zerindeki etkisi anlatlmtr.
Hac Bayram Veli klar daha ok tasavvufi ynyle etkilemitir. Hac
Bayram Velinin nasihatleri, derghnda insanlara yol gsterici olmas,
Anadolu erenlerinden olmas klar etkileyen zelliklerdendir. klar
iirlerinde Hac Bayram Velinin doumundan, ilmi ynnden, derghndan,
mderrisliinden, fetih haberinden bahsetmilerdir.

14

KAYNAKA

BURSALI, Mehmed Tahir, Hac Bayram- Veli, stanbul 1341.

BAYRAMOLU, Fuat, Hac Bayram- Veli, Yaam, Soyu, Vakf, Trk Tarih
Kurumu Yaynlar, Ankara 1983.
AYN, Mehmed Ali, Hac Bayram Veli, stanbul1341.

15