YZLER VE NSANLAR/ Prof.Dr.

oanna Kuuradi
DEERLER FELSEFES ONDAN SORULUR. Hacettepe niversitesi Felsefe
Blm Kurucusu (1969), Dnya Felsefe Federasyonlar Bakan (1982), Trkiye Felsefe
Kurumu Bakan,(1998), nsan Haklar ve Felsefesi Uygulama ve Aratrma Merkezi Mdr
(1997), ve bu Merkezin bnyesinde kurulan UNESCO krssnn sahibidir.
Prof.Dr. oanna Kuuradi, 4 Ekim 1936'da, stanbul'da, dodu. Eczac bir babann ve
ev hanm bir annenin tek kzdr. ocukluk ve genlik yllar Taksim-Pera blgesinde geer.
lkrenimini stanbul Merkez Rum Ortaokulu'nda, ortarenimini ise Zapyon Rum Kz
Lisesi'nde tamamlar (1954). 1959'da stanbul niversitesi Felsefe Blm'n bitirir. 1965'te,
"Schopenhauer ve Nietzsche'de nsan Problemi" tezi ile doktora derecesini alr. 1965-1968
arasnda Erzurum Atatrk niversitesi'nde grev alr. 1970'te "nsan Felsefesi Bakmndan
Deer Problemi" adl teziyle doent; 1978'de ise "Aristoteles'in Ousia's ve Substans
Kavram" adl almasyla profesr olur. 2001 ylnda Dnya Felsefe Kongresi Trkiye'de,
onun ynetiminde ve bakanlnda gereklemitir. Bata Goethe Madalyas olmak zere
birok uluslararas dln de sahibidir.
Sayn oanna Kuuradinin yaamn konu alan ve ilki Yllar, Yollar, Yzler adl
belgeselin yapm, 2004de TRT tarafndan, ikincisi ise Bakaldrdan Felsefeye ad ile, 2010
ylnda Maltepe niversitesi tarafndan gereklemitir. Sayn Kuuradi, u anda hala Maltepe
niversitesi'nde grev almakta, zellikle, insan haklar, insan felsefesi, etik gibi alanlarda
almalar yapmaktadr.
Deerli bilim insan, fesefeci Sayn oanna Kuuradinin yaam ve eserleri, onun
hakknda ulalabilecek bilginin de, bir alm ayn zamanda. zetlemek gerekirse, deerler
eitimine ve insan haklar mcadelesine adanm bir yaam onunkisi. Gemite, ona
ocukluunun stanbulunu yaatanlara minnet duyan, lise eitimini tamamlad Zapyon
yllarndaki hocalarn kendi geliimine katklarndan dolay sevgi ve sayg ile anan, iire
zaman ayramamaktan ve en sevdii iiri -Zoi Karellinin Kassandra iirini- henz
evirememekten yaknan hocamzla, Rumluk, akademik kariyeri, nsan ve Kadn
Haklar,Trk-Yunan ilikileri, globalleme ve felsefe hakknda grtk.
1.Akademik kariyer yapma kararnz, bir bakma sizi iinde yetitiiniz Rum toplumundan
uzaklatrd. Bu durumu nasl deerlendiriyorsunuz?
Akademik hayata stanbulda baladm, ancak baz nedenlerden dolay Erzuruma, Atatrk
niversitesine, sonra da Ankaraya gittim ve 38 yl Hacettepe niversitesinde altm.
Mekn bakmndan uzaklk, bir yesi olduum Rum denen aznln problemlerini iinden
izleyememe neden oldu. Ancak baz arkadalarmn bana ulatrdklar sorunlar rendim,
olabildii zaman da zlmesine yardmc olmaya altm. Meknca uzakta yaadka, bir
anlamda kopma kendiliinden oluyor.

2.Sizi, Anadoluya - Erzuruma gtren etkenler neler olmutur?

niversitede ilk grevim, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinin Felsefe Blm,
Sistematik Felsefe Krssndeydi. 1959 ylnn Aralk aynda atandm. Buradan ayrlmama
yol aan olay, bana dolayl etkileri olan, 1960taki 147ler olaydr. Askeri ynetim srasnda
147 retim yesi onlar sevmeyen meslektalar marifetiyle niversitelerden uzaklatrld.
Bu 147 Hocadan biri de, o sralarda Edebiyat Fakltesi Dekan ve Sistematik Felsefe Krss
Bakan olan Prof. Dr. Takiyettin Mengoluydu. Beni asistan alan oydu. Hoca bu ekilde
ayrldktan sonra, Felsefe Blmndeki dier hocalar beni istemedi ve o greve asaletimin
tasdik edilmemesini salad.
147 olay dzeltilip, uzaklatrlan retim yeleri birka yl sonra niversiteye dnnce,
Takiyettin Bey beni yeniden asistanla almak istedi. Ama uzun szn ksas, bunu
baaramad. O sralarda Atatrk niversitesinin Fen-Edebiyat Fakltesinde, stanbul Edebiyat
Fakltesinden Prof. Dr. smail Yalnlar dekand. smail Bey Hocaya bir mektupla Erzurum
iin felsefe asistan tavsiye etmesini rica etmiti. O sralarda ben Hocann yannda fahri
olarak alyordum. Bunu duyunca ben gideyim dedim. Ve 1965 ylnn Kasm aynda
Erzuruma gittim.
Erzuruma hep kalmak iin gitmedim. Ama bir sre Erzurumda grev yapm olmaktan
memnunum. nk ben Trkiyeyi orada renmeye baladm.
Erzurumda baz dostluklar balad. Tekin leri Dikmenle lmne kadar sren dostluumuz
bunlardan biridir. Baz rastlantlar sonucu, Hacettepeye gitme fikrini veren, Tekin araclyla
Blent Ecevittir. Hacettepe o sralarda ok yeniydi ve eit eit rivayetler dolayordu
ortalkta. Ben de Prof. Dr. Osman Okyara dantm. (Osman Bey, ben Erzuruma gittiimde
Atatrk niversitesinin Rektryd. Onun, ondan sonraki rektrn, Prof. Dr. Reit Snmezin
ve Dekan Prof. Dr. smail Yalnlarn, bana Erzurumda gsterdikleri yaknl hep minnetle
anyorum.) Osman Bey, benim Hacettepede ok iyi alabileceim bir niversite olduunu
syledi ve Hacettepeye gitmem iin beni tevik etti. te bu ekilde, 1968 ylnn Kasm
aynda Hacettepede greve baladm ve mecburi emekliliime kadar orada severek altm.
3-4. Rum olmak akademideki durumunuzu olumlu veya olumsuz anlamda etkilemi midir?
Biraz nce szn ettiim 147ler olay beni dolayl etkiledi, ama ayn zamanda kendi deer
grmle birlikte, her eyde bir hayr var demeyi retti ve ondan sonra can skc bu tr
olaylarn beni psikolojik olarak pek etkilememesini salad. Arkadan baktmda, stanbul
niversitesinde asaletimi tasdik etmeyenler, sonuta bana iyilik yapm oldular.
Rum olmam aslnda baka nedenlerden dolay, geerli bir ey olacan dnenlerce 40
ylda iki- defa kullanlmak istendi, ama evremdekiler sayesinde pek etkili olamad. Merak
edenler bu tr bir olay Prof. Dr. hsan Doramacya Armaan kitabnda okuyabilir.
Doramac Hocann ayrmcla kar ok ak ve kesin bir tutumu vard.
5. 6-7 Eyll, snr d edilmeyi ve Kbrs olaylarn ne ekilde hatrlyorsunuz? Bugnleri
nasl yaadnz?
6-7 Eyll olaylarn yaadm. 7 Eyll gn sokaklarda ok dolatm, duruma tank olmak iin.
Sokaklarda grdm yalara karm metrelerce bezleri ve o pis kokuyu hala hatrlyorum.
Ancak bu ve bu tr olaylar kin duymak iin deil, onlardan ders almak iin doru bilmek
gerektiini dnyorum. Byle olaylar ayrmclk y a p m a n n insan onuruna aykr
olduunun farkna varmaya yardmc oluyor. Ne var ki, ayrmclk gitgide artyor
dnyamzda. Neden? Ayrmclkla savamak iin, byle olaylar aklamak gerekiyor. Oysa
2

bugn nedenlerine baklmakszn ayrmclklarla savamaya allyor. Alnan nlemler de

ancak palyatif oluyor.
nsanlarn snr d edilmesini, iki tandmn snr d edilmesinden dolay hatrlyorum. Bir
insann vatan doup byd yerdir. Kendiliinden balar oluuyor bu yerlerle, o
yerdeki insanlarla, aalarla, sokaklarla, binalarla. Bu balar zorla kopartmay hakl
karacak bir ey dnemiyorum. nsanlar deer bilgisinden yoksun politikaclarn elinde
pion olmamal.
Kbrs sorunu denilen sorun bir ylan hikyesine dnd. Kbrsta doup bym insanlar
etnik kkenleri ne olursa olsun rahat brakmal. Ancak insan haklarna dayal bir dzen
kurmalar iin yardmc olunmal. Kafalara dmanlk sokmamak; sokulmusa, eitimle
dndrerek kmasna yardm etmeli, derim.
6. Trk Yunan ilikileri ile ilgili dnceleriniz nelerdir? Yeni kuak Trk genlerinin
Yunanlya bak olumlu mudur?
Trk-Yunan ilikileri siyasal ilikiler dnem dnem iyileiyor, dnem dnem ktleiyor.
ncir ekirdeini doldurmayan meseleler iki taraf iin de kriz nedeni olabiliyor. Siyasette
etik ve insan haklar etkili olmadka karlar ve milliyetilikler rol oynadka, siyasal
alanda bu devam eder. Ceremeyi ise iki lkedeki aznlklar ekiyor. Devletleri ynetenler
bunlar b i z i m yurttamzdr, sen ne yaparsan yap, biz onlara dokundurtmayz
diyemedike, her zaman sorun kabilir.
Yalnz yeni kuakta deil, benim kuamda da bu dostluu tevik edenler var. zdemir nceYannis Ritsos dostluunu hatrlatmak isterim. zdemir Ritsos benim babam derdi yllar
nce.
Byle dnen ve tavr taknan insanlarn says artyor. Ama yine de eitimcilerin ok
dikkatli olmas gerek. Ayrmclklar ve dmanlklar dile giriyor ve kiiler bu tr ifadeleri,
farknda olmadan, doal bir ekilde kullanyor.
7. Bir bakma akademide Rumlar temsil ediyorsunuz. rencilerinizin size yaklam bir
filozofa m, yoksa Rum bir filozofa m yaklam eklinde?
Kendi rencilerimle hibir sorun olmad, diyebilirim. retmen-renci ilikisi ok nemli
bir ilikidir. Kutsal bir ilikidir, diyesim geliyor. Ne var ki, retmenler de renciler de
kiilikleriyle, bir btn olarak yaarlar bu ilikiyi.
8. Bugn 3.000 civar bir nfusu olan Rumlar iin, Trkiyede gelecek var mdr?
Var. Bu da yapacaklarmza bal. Ama bunun hangi konularda olmas uygun olur, sorusuyla
birlikte dnlmesi gerekir.
9. nsan Haklar ve Kadn konusunda dnceleriniz?
Kadn haklar denilenler, insan haklarnn dnyamzn koullarnda korunabilmesi iin
gerektirdikleridir. Bugn kadn haklarndan ok kadnn insan haklar ifadesi kullanlyor.
Bu ifade benim sylediimi karlamyor, ama yine de olumlu bir gelime.
10. Kadn olmanzn setiiniz yolda olumlu ve olumsuz etkileri nelerdir?
Benim grebildiim kadaryla ne zorlatrd, ne de kolaylatrd.

11. Gnmzde globalleme insanlar birletiren bir oluum mudur yoksa bir topya mdr?
Globallemeden sz ederken, n e y i n globallemesinden sz ettiimize dikkat etmek gerekir.
Globalleen, insan haklarnn korunmas olsa, rnein, bundan daha iyi bir ey olamazd
dnyada. Ama bugn globalleen, serbest pazardr ve iletiimdir. Serbest pazarn
globallemesi kapitalizmin gelip dayanaca yer olarak grnyor. Dnyadaki byk
irketleri sarsan ekonomik kriz ortaya knca, devleti kltmek peinde olan bu
irketlerin ou devlete snd.
letiimin globallemesi ise iki tarafl kesen bir baktr: letiimde kolayca ulusal snrlar
alyor, ama bu, bir yandan dnyann br ucunda olan bitenleri kolayca renebilmemizi
salyor, dier yandan da yenecek insan aramay ve bulmay da olanakl klyor. Birka
yl nce Almanyadaki olay hatrlarsnz herhalde.
Globallemi bir dnyada a insan olmamal, tedavi edilebilir hastalklardan insanlar
lmemeli. topya diye bir ey bilmiyorum: biz yaparsak, olur.
12. Gnmzde etik deerler hangi srete bir geliim gstermektedir? Bir zlme
dnemi mi, bir yaplanma dnemi mi sz konusudur?
Etik deerlere ( drstle, saygya, gvene) birey olmuyor. zlen, ahlklarn deer
yarglardr, iyi-kt saylanlardr. Kendi bana bunda da bir saknca yok. Asl problem olan,
eitimde etik deer bilgisinin verilmemesi, rencilerin etik deer sorunlar zerinde
dndrlmemesi; dolaysyla kiilerin etik yeteneklerini gelitirmelerine yardmc
olunmamasdr. Bugn etik moda oldu, ama etik adna retilenler, ou zaman kiilerin
yaamlarn etkileyecek nitelikte olmuyor. Etik szcnn bugn bu kadar kullanlmasna
ramen, insanlarn daha etik yaadklar sylenebilir mi?
13. (Dnyay, hayat ve deerleri, Onun gzleriyle grmek mmkn mdr? oanna Hoca,
felsefi dnce ve etik zerinden varlacak son noktay yle zetliyor: )
Alannzda ok aba sarf ettiniz. Uralarnzn merkezinde her zaman insan ve insanlk
oldu. Gcnz nereden alyorsunuz? Bu yolda karlatnz olumsuzluklarla ilgili olarak
hibir zaman ksmediniz mi?
Hibir zaman ksmedim. Daha nce sylediim gibi, arkadan hereyde bir hayr var
demeyi ok erken yata rendim. Karlatnz bir gln stesinden gelince, daha da
gl oluyorsunuz. natla umutluyum. Bu umudun kayna, deer bilgisi ve imdi birou
benim gibi beyaz sal olan rencilerimdir. Bu abalarla dnyay cennete dntreceimizi
dnmyorum. Ama daha ok sayda insann, insana yakr ekilde yaayabilmesinin
olanakl olduunu dnyorum.

Foto alt: Bir tane insan hakk ihlali vardr, o da kiiye farkl davranmaktr. oanna Kuuradi.