TMH

TS 648 STANDARDININ YERNE

GEMEK ZERE HAZIRLANAN
MO-02/2005 STANDARDININ(*)
GERE VE GETRDKLER
MO stanbul ubesi elik Yaplar Komisyonu
1. GR
TS648 Standardnn Aralk 1980de yaynlanmasna
kadar lkemizde elik yaplarn projelendirilmesi ile
ilgili hesaplar genellikle DIN1050 ve DIN4114 standartlar uyarnca yaplmtr. TS648 standardnn
yrrle girmesi ile birlikte lkemizdeki elik yap
projelerini ynleyebilecek alternatif bir ulusal standart projecilerin hizmetine sunulmutur.
lkemizde elik yaplar giderek daha fazla ilgi
grmekte ve yaygnlamaktadr. 1994 Northridge
ve 1995 Kobe depremlerini izleyen yllarda yaplarn depremde snek davran n plana km ve
doal olarak da elik yaplarn depremde stn davran performans gndeme gelmitir. lkemizde
de 1999 ylnda meydana gelen Kocaeli ve Dzce
depremlerinin ardndan ayn eyler yaanmtr.
Bu iki ardk byk afetin sonrasnda 1997 ylnda
yrrle girmi olan zorunlu Afet Blgelerinde
Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik bundan
byle ABYYHY olarak zikredilecektir tekrar ele
alnp gncelletirilme almalar balatlmtr.
Bunun yansra bu ynetmeliin elik yaplara ayrlm olan ve olduka yetersiz olan 8. Blmnn
de yeniden dzenlenmesi gerei ortaya kmtr.
Benzer ekilde elik yaplarn hesap ve yapm
kurallarn ieren TS 648 ve elik yaplarda kaynakl
birleimlerin boyutlandrlmasna ilikin TS 3357in
yetersizliklerine ve yeni tasarm konseptlerini gznne alacak ekilde gncelletirilmesi gereksinimi
de gznne alnarak MO stanbul ubesince
elik Yaplar ile ilgili olarak gerek niversiteden,
gerekse de bu konuda piyasada alan ve bellli
birikimi olan kiilerden bir komite oluturulmutur.
Bu komite ilk olarak bu iki elik standardnn yenilenmesi ve gncelletirilmesi almalarna balamtr. Bunun sonucunda MO01/2005 Standard
elik Yaplarda Kaynakl Birleimlerin Tasarm
ve Yapm Kurallarn iermekte olup halen basm
aamasndadr. MO02/2005 Standard ise elik
Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallarn kapsamakta
olup basma hazr hale gelmitir.
(*) MO stanbul ubesi elik Yaplar Komisyonu standart
almasdr.

te yandan Deprem Ynetmeliinin hazrlanan n

tasla Mays 2005 iinde yaynlanarak eletirilere
alm olduundan, taslan yakn zamanda devreye girmesi szkonusudur. Hazrlanan bu taslak
incelendiinde, kullanm zorunlu olamayan TS 648
ve TS 3357 standartlarna referans verdii grlmtr. Deprem Ynetmeliimiz zorunlu bir standart olduu gznne alndnda, dolayl olarak
TS 648 ve TS 3357in de zorunlu hale geldii aktr. Lakin yukarda da deinildii gibi, bu iki standardn yetersizlikleri nedeniyle zorunlu olan Deprem
Ynetmeliine gereken destei veremeyecei
aktr. Bu nedenle sadece TS 648 ve TS 3357 e
referans vermek yerine ve edeerleri tanmnn
taslaa ilave edilmesi nerilmitir.
Sunulan bu yazda, mevcut TS 648 Standardnn
yerine gemek zere MO stanbul ubesi elik
Yaplar Komitesi tarafndan hazrlanan ve bask aamasna gelen MO 02/2005 elik Yaplarn Hesap
ve Yapm Kurallar isimli standartta yaplan nemli
deiiklikler ve ilaveler konu edilecektir.
2. ELK YAPILARDA KULLANILAN YAPISAL
ELK CNSLER
Mevcut TS 648in gncelletirilmesine ynelik
olarak yaplan ilk nemli deiiklik, elik yaplarda
kullanlan elik cinslerinin yeniden tanmlanmas
olmutur. Bilindii gibi kaynak dikiinin mekanik
zelliklerinin kullanlan ana malzemeye benzer
ve uygun olmas gerekmektedir. Bu arta ynelik
olarak kullanlan ana malzemeye ait kimyasal bileim ve kaynak malzemesinin, kaynaklama ilemi
srasnda scakln etkisi altnda kalan katmanlarda
(ITAB) oluan termik etkiler nedeniyle mukavemetinin yitirilmesine ve gevreklemeye neden olmayacak ekilde seilmesi gerekir. Bu nedenle elik
yaplarda hava koullarna dayankl elikler ve
yksek mukavemetli elikler kaynaa daha uygun
olmaktadr. Bunun yansra baz nlemlerin de
alnmas gerekmektedir. Bu amala yksek mukavemetli eliklerde alaml kaynak malzemesi kullanlr. Hidrojen mmkn mertebe kaynak ileminden

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1

33

TMH
uzak tutulmaya ve bu ilemden sonra souma hznn da yava olmasnn salanmasna allr.
Mevcut TS 648 - Blm 2de tanmlanan yap elikleri bu gereksinime cevap verememektedir. Ayrca
hazrlanm olan Deprem Standard Tasla Madde
8.2.3.3de Kaynakl birleimlerde elik malzemesine ve kaynaklama yntemine uygun elektrod kullanlacak ve elektrodun akma dayanm birletirilen
malzemenin akma dayanmndan daha az olmayacaktr denilmektedir. Buna bal olarak kullanlmas gereken yap elikleri iin de TS 648 referans
olarak verilmektedir. Deprem standardnn zorunlu
olduu dikkate alndnda mevcut TS 648in bu
balamda yetersiz kald aktr.
te yandan DIN 17700de elik cinsleri akma snr
deerlerine gre snflandrlrlarken, entik darbe ii
deneyleri sonularna bal olarak zellikle kaynakl
elik yaplarda ortaya kan farkl gevrek krlma
eilimlerine ynelik olarak da alt gruplara ayrlmlardr ve bu zellik elik cinslerini ifade eden notasyona -1, -2 ve -3 uzantlar eklenerek tanmlanmtr.
Bu notasyonda uzants -3 olan elik cinsi,
-2 olana gre daha uygun olmakta ve gevrek krlma
eilimi iin art olan ince taneli bir i yap ve bunun
sonucunda kaynaklanabilirlik elde edilmektedir.
Dolaysyla TS 648 in yenilenmesi almalarnda
bu konu ilk olarak gznne alnm ve elik yaplarda kullanlan yap elikleri yeniden gncelletirilerek tanmlanmtr (Tablo 1).
3. EKME UBUKLARI
ekme ubuklarnn
tahkikinde
kaypl
(faydal)
enkesit alanlarnn
en elverisiz olan
dikkate
alnarak
hesaplar yrtlmektedir. TS 648
Madde 2.3.6 ve
izelge 2de bu
durum tanmlanmtr. te yandan
gnmzde
ubua
etkiyen
eksenel
ekme
kuvveti,
ubuk
enkesitini oluturan dikdrtgen elemanlarn bazlaryla
bulonlar kullanlarak aktarldnda,
faydal
enkesit
alannn
yansra
etkili faydal enke-

34

sit alan Fenin de hesaplarda gznne alnmas

gerekmektedir. Yeni standartta (MO-02/2005) bu
durum
(3.1)

ifadesiyle yer almakta ve U azaltma faktr, eitli

durumlar iin ayr ayr tanmlanmaktadr.
4. YEREL BURKULMA
TS 648 Madde 2.4.2de elik yaplarda yaplmas
gereken tahkikler gerilme tahkiki, stabilite tahkiki,
devrilme tahkiki ve deformasyon tahkiki olarak sralanmaktadr. Bilindii gibi elemanlarn kesit seiminde genelde birinci derecede gerilme tahkikleri
rol oynasa da, zellikle basn ubuklarnda burkulma problemi n plana kmaktadr. te yandan
oluabilecek yerel burkulmalarn da elik elemann yk tama kapasitesini nemli lde azaltabilecei bilinmektedir. zellikle bu durum, elik
yaplarnn deprem performanslarn yakndan ilgilendirmektedir (ekil 1 ve 2).
4.1. Kesitlerin Snflandrlmas
te yandan mevcut 1997 Deprem Ynetmeliinde
elik yaplarn deprem hesabnda kullanlmak
zere sneklik dzeyi normal ve sneklik dzeyi
yksek tanmlar mevcuttur. elik yaplarn depremde yutacaklar enerjiye bal olarak yaplan bu
snflandrma, deprem yk azaltma katsaysn
dier bir deyimle yap davran katsaysn direkt
olarak etkilemekte ve yapya gelen deprem etkisi
hesaplarda o oranda azalmaktadr.

Tablo 1 - Mekanik zellikler

elik cinsi
St 37-2

Kalnlk t
[mm]

Akma snr
[N/mm]

t40

240

40<t80

215

t 40

360

40<t80

325

t 40

360

40<t80

325

USt 37-2
RSt 37-2

Kopma
mukavemeti
[N/mm]

Elastisite
modl
[N/mm]

Kayma
modl
[N/mm]

Lineer s
genleme
katsays

210 000

81 000

12 x 10-6

360

St 37-2
St 52-3
StE 355
WStE 355
TStE 355

510

510

EStE 355
GS-52
GS-20 Mn 5
C 25 N

t 100

260

520

260

500

t 16

300

16<t80

270

480

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1

TMH

ekil 1

ekil 2

elik elemanlarn yerel burkulma problemine ynelik olarak 3 farkl tanm getirilmitir, yle ki: kompakt olan kesitler, kompakt olmayan kesitler ve
narin elemanlardan oluan kesitler.
Bir kesitin kompakt olarak snflandrlabilmesi
iin balk elemanlarnn gvde levha veya levhalarna srekli olarak birletirilmi olmas ve kesitin
basnca alan dzlemsel elemanlarnn (genilik/
kalnlk) oranlarnn Tablo 2de verilen uygulanabilirlik snrlarn amamas gerekmektedir.
Kompakt olma koullarn salamayan elik kesitler kompakt olmayan kesitler ad altnda snflandrlmtr. Bu snflamaya giren kesitlerin basnca
alan dzlemsel elemanlarnn (genilik/kalnlk)
oranlar Tablo 2de kompakt olmayan kesitler iin
verilen st snr deerleri amamas gerekir.
te yandan, eer herhangi bir kesitin basnca
alan dzlemsel elemanlarnn (genilik/kalnlk)
oranlar Tablo 2de kompakt olmayan kesitler iin
verilmi olan st snr deerlerini amas halinde,
bu kesit narin dzlemsel elemanlardan oluan
kesit olarak adlandrlr.
Bu yeni tanmlara bal olarak rnein narin dzlemsel elmanlardan oluturulmu olan bir basn
ubuu szkonusu olduunda, TS 648 - Blm
3.2.2de tanmlanan basn emniyet gerilmesi nin
nasl modifiye edilerek hesaplarda gznne alnmas gerektii tariflenmitir. Rijitletirilmemi basn
elemanlarndan oluan eitli tipteki kesitler iin Qs
azaltma katsays ayr ayr tanmlanmtr (4.1 - 4.6
denklemleri):
Burada
b : rijitletirilmemi basn elemannn geniliidir
(L kesitlerde kol uzunluu, T kesitlerde ise
balk geniliinin yarsdr

Nitekim, hazrlanm olan yeni Deprem Ynetmelii

n Taslann elik yaplara ayrlan 8. Blmnde
sneklik dzeyi yksek ve normal ereveler iin
eksik olan tanmlar yaplm ve kullanlan elik
enkesitler iin yerel burkulmalar asndan gvde
ve balk enkesit boyutlar iin enkesit koullar
tanmlanm ve narinlik
st snrlar belirlenmi- Tek korniyer halinde:
tir (ABYYHY-Taslak-Tablo
ise
(4.1)
8.2).
Bu adan bakldnda,
ise
(4.2)
mevcut TS 648in yetersiz kald aktr. Sadece
yapma
dolu
gvdeli Kolonlarn veya dier basn elemanlarnn gvdelerinden taan korniyer kolu
kiriler iin Blm 3.6da veya levhalar ile kirilerin basn balklarnn kiri gvdelerinden dar taan
gvde ve balk enkesit ksm iin:
boyutlarna bal olarak
ise
(4.3)
eitli narinlik st snrlar
bulunmaktadr.
ise
(4.4)
MO stanbul ubesi elik
Yaplar Komisyonu taraT kesitlerin gvde eleman iin:
fndan mevcut TS 648in
yerine gemek zere
ise
(4.5)
hazrlanan ve bask aamasna gelen MO-02/2ise
(4.6)
005 Standardnda ise,
TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1

35

TMH
t : rijitletirilmemi elemann et kalnldr.

4.2. Deformasyon Tahkikleri

a: akma snr gerilmesidir.

Mevcut TS 648 Madde 2.4.2.4de deformasyonlarn tahkik edilmesi ve snrlandrlmas konu

edilmekte ve gnmz ihtiyalarn tam karlayamayacak seviyede sehim limitleri verilmektedir.

(4.7a)
Eer h/t > 70 ise kc = 1,0 alnacaktr.

(4.7b)

Rijitletirilmi elemanlardan oluan basn ubuklar iin ise, be azaltlm etkin genilik eitli kesit
tipleri iin aada grld gibi tanmlanarak,
kare veya dikdrtgen kutu kesitlerin balk levhalarnda:
(4.8)

niform ekilde basnca maruz dier elemanlar:

(4.9)

Qa azaltma katsaysna geilmi ve bu katsay,

gznne alnan enkesit iin etkin alann gerek
alana oran olarak tariflenmitir. Burada
b : rijitletirilmi basn elemannn gerek genilii (cm)
be : azaltlm genilik (cm)
t : elemannn et kalnl (cm)
: rijitletirilmi elemanlarda bu blmde aklanan kesit zelliklerine dayanlarak hesaplanan
basn gerilmesidir. ( eksenel + eilme gerilmesi) (t/cm2)
Sonuta rijitletirilmi ve rijitletirilmemi basn
elemanlarndan oluan kesitler iin Q azaltma katsays aadaki gibi tanmlanm,
a) Enkesit tmyle rijitletirilmemi elemanlardan
olumu ise Q = Qs, yani (Qa = 1,0)
b) Enkesit tmyle rijitletirilmi elemanlardan olumu ise Q = Qa, yani (Qs = 1,0)
c) Enkesit rijitletirilmi ve rijitletirilmemi elemanlardan olumu ise
(4.10)

ve TS 648 - Blm 3.2.2de p olmas durumunda

tanmlanan basn emniyet gerilmesi ifadesi, bu
katsay ile aada grld gibi modifiye edilerek hesaplarda gznne alnmas ngrlmtr:

(4.11)

36

TS 648 yerine gemek zere hazrlanan MO02 /2005 Standardnda ise yapnn bizzat hizmet
kalitesi esas alnarak tasarm ngrlmtr. Bu
amala yapnn grnmn veya etkin ekilde kullanmn nemli oranda etkileyen seviyedeki deformasyonlarn yansra, yapy kullananlarn rahatsz
olmalarna neden olacak seviyedeki titreimler veya
salnmlardan, yapnn yk tayc zellii olmayan
mimari detaylarn oluturan elemanlarnn hasar
grmesine neden olacak seviyede deformasyonlar, titreimler veya salnmlarndan kanlmas
gerektii belirtilmitir. rnein darbe, titreim gibi
etkiler yaratan ykler iin boyutlandrmada uygun
snrlar gznne alnmas gereklilii; rezonanstan
kanmak iin yapnn veya bir blmnn serbest
titreim frekansnn, titreim yaratan ykn frekansndan yeterli miktarda farkl olmasnn nemi;
kullananlara rahatszlk vermemek iin insanlarn
zerinde yryecekleri yaplarn titreiminin snrlandrlmas gerei; insanlarn zerinde yrdkleri
konut veya ofis gibi binalarn demelerinin ve yine
zerinde ritmik ekilde zplanlan veya dans edilen
demelerde (spor salonu demesi veya diskotek
demesi gibi) demeler iin en dk frekansa
bal olarak snrlamalarn getirilmesi gibi durumlara ynelik olarak MO-02/2005 Standardnda
bu gibi durumlarda gznne alnmas gereken
koullar, gerek dey ve yatay deplasmanlar iin
ve gerekse de titreim amplitd veya frekanslar
iin snr deerler verilmitir.
Ayrca, yapda yaratlan titreim frekans ve ivmenin
rahatsz edici seviyede veya yapda servis veren
ekipmanlara hasar verici seviyede olmadn gstermek iin yapnn dinamik analizinin de yaplmas
gerektii vurgulanmtr.
Benzer ekilde, rzgarn darbeli etkisi ve vorteks
etkisinden dolay kaynaklanan titreimlerin yksek
yaplar, byk aklkl atlar, anten kuleleri, bacalar veya yksek gerilim hatt direklerinin boyutlandrlmasnda dikkate alnmas gereine iaret
edilmitir.
Mevcut TS 648 in yerine gemek zere hazrlanan
MO-02/2005 Standardnda ayrca, yapnn tmsel
stabilitesinin de salanmas gerektii belirtilmitir.
Gerektiinde yapnn deforme olmu geometrisi
zerinde oluan II. mertebe yklerin etkisinin de
hesaplarda gznnde bulundurulmas gerektii
hatrlatlmtr.

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1

TMH
Tablo 2 - Basnca alan Elemanlarn (Snr Genilik/Kalnlk) Oranlar

(genilik /
kalnlk) oran

Elemann Tanm

(snr genilik/kalnlk) oran

kompakt

kompakt deil

I kesitli hadde rnleri ile eilmeye alan U

kesitlerin balklara)

b/t

17 / a

25 / a

Eilmeye alan I kesitli kaynakl yapma kirilerin balk elemanlar

b/t

17 / a

25 / a

Hadde profili kiri veya kolonlarn gvdelerinden dar taan levhalar; yapma kirilerin
takviye levhalar

b/t

uygulanmyor

25 / a

Korniyerler veya kirilerin ok paral basn

elemanlarnn veya dier basn elemanlarnn
gvdelerinden darya doru uzanan levhalar;
Yapma kirilerin basn balklar

b/t

uygulanmyor

25 / a / kc

T profillerin gvde levhalar

d/t

uygulanmyor

34 / a

Sadece bir kenar boyunca basit mesnetli,

rijitletirilmemi elemanlar, rnein tek korniyerden oluan basn ubuklarnn bir kolu,
aralarnda, aralarnda mesafe bulunan ve iki
korniyerden oluan basn ubuklarnn bir kolu

b/t

uygulanmyor

20 / a

Eilmeye veya basncad) alan kutu kesitlerin balklar, birleim aralarnn yer ald
izgiler arasndaki

b/t

50 / a

63 / a

Her iki kenarndan mesnetli niform basn

etkisindeki rijitletirilmi elemanlar

b/t
h/tw

uygulanmyor

67 / a

d/t

170 / a

---

h/tw

---

202 / a

Eilme basnc etkisindeki gvde elemanlara)

b/a0,16 olmas halinde

Eilme ve eksenel basn etkisindeki gvde
elemanlar

Eksenel basn etkisindeki borular

Eilme etkisindeki borular

---

d/tw
b/a0,16 olmas halinde
68 / a
h/tw

---

D/t

232 / a

202 / a
-----

Not:
a) Hibrit (bal ve gvdesi ayr, ayr elik kalitesindeki levhalardan olumu) kiriler iin a yerine, baln
akma snr gerilmesi yt kullanlacaktr.
c) Kompakt olmayan elemanlar iin verilen snrlar (snr deerleri) aan narin kesitli elemanlar iin boyutlandrma kurallar Blm 2.5.2de verilmitir.
d) Blm 3.2 baknz.
e) h/t > 70 olmas halinde

; aksi halde kc = 1,0 olarak gznne alnacaktr.

5. ELMEYE ALIAN KRLER

Blm 3.3 ve 3.4 de dolu gvdeli kiriler iin bu

durum gznne alnmamtr.

5.1. Dolu Gvdeli Kiriler

4. Blmde de belirtildii gibi, benzer ekilde eilmeye alan kiriler iin de yerel burkulma asndan tanmlanan kompakt olan ve kompakt
olmayan kesitler ayrm nemlidir. Mevcut TS 648-

Bu duruma ynelik olarak hazrlanan MO-02/2005

Standardnda gerekli gncelletirmeler ve deiiklikler yaplmtr, yle ki :
a) I ve U kesitli elemanlarn kuvvetli asal eksenleri

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1

37

TMH
etrafnda eilmelerinde izin verilen snr gerilme,
kesitin kompakt ve kompakt olmamas halleri
iin ayr ayr tanmlanmtr.
b) Bilindii gibi elik yaplarda eilmeye alan
kirilerin basnca alan balklarnda ortaya
kabilecek yanal burkulma, nemli bir stabilite
problemini oluturmaktadr. Boyutlandrmada
bu hususa zellikle dikkat edilmeli ve yanal
burkulma olmayacak ekilde bir kesit seimine
gidilmesi gerekmektedir. Dolaysyla hazrlanan
yeni standartta a - kknda tanmlanan izin verilen snr gerilmelere paralel olarak, gerek kompakt gerekse de kompakt olmayan kesitler iin
Lc - yanal burkulma boylarnn st snr deerleri
de tanmlanmtr.
c) Lcden daha fazla uzunlukta yanal olarak tutulmu kesitler iin de izin verilen basn emniyet
gerilmeleri tanmlanm ve bu ifadelerde yanal
burkulma da gznnde tutulmutur.
e) a - kknda tanmlanan kesitlerin zayf eksende
eilmelerine ynelik olarak izin verilen eilme
snr gerilme ifadeleri, kesitin kompakt ve kompakt olmamas halleri iin de ayr ayr verilmitir.
f) a-e klarnda ele alnan ve kompakt ve kompakt
olmayan kesitler iin tanmlanan izin verilen snr
eilme gerilmesi ve buna kar gelen yanal burkulma boyu st snr deeri (Lc), benzer ekilde
kutu kesitli kiriler, dikdrtgen ve dairesel enkesitli ii bo elemanlar iin de ayr ayr tanmlanmtr.
g) Hazrlanm olan yeni MO- 02/2005 Standard
nda izin verilen kayma gerilmesi ifadesinde ve
enine takviyelerin (berkitmelerin) tekilinde ok
nemli deiiklikler szkonusu deildir (bkz. TS
648 Blm 3.6.4.1, Blm 3.6.4.2 ve Blm
3.6.4.3).
5.2. Dolu Gvdeli Yapma Kiriler
te yandan levhalardan yapma dolu gvdeli kiriler iin hazrlanan yeni MO-02/2005
Standardnda gvde levhas yksekliinin gvde
levhas kalnlna oran olan h/tw deerinin
(a (t/cm2) cinsinden akma snr gerilmesi) deerinden byk olmas halinde, yukarda
Blm 5.1de tanmlanan izin verilen eilme snr
gerilmesi yerine, basn balnda izin verilen eilme snr gerilmesi aada grlen ekilde azaltlmtr:
(5.1)

Burada RPG katsays aynen TS 648-Blm 3.6.5de

tanmlanan ekildedir. Hazrlanan yeni MO02/2005 Standardnda ise ilave olarak Re katsays da
gznnde tutulmaktadr. Bu katsay hibrid kirilerin szkonusu olmas halinde gvde ve balk levhas enkesit alanlarnn birbirine orannn yansra,

38

dolu gvdeli yapma kiriin gvde levhasnn akma

snr gerilmesini de dikkate alan bir parametredir.
Hibrid olmayan kiriler iin ise bu katsaynn deeri
1 (bir) olmaktadr.
Hazrlanan yeni MO-02/2005 Standard nda ayrca
ilave olarak dolu gvdeli yapma kirilerde kayma
ve eilme nedeniyle ekme gerilmelerinin birlikte
etkimesi halinde, gvde dzlemindeki ekme gerilmesi iin snr deerler tanmlanmtr.
a. Eksenel Basn Kuvveti ile Momentin Ayn Anda
Etkimesi Hali: Eksenel basn kuvveti ile momentin
ayn anda etkimesi halini ieren TS 648-Blm 3.4
hazrlanan yeni standartta aynen korunmutur.
b. Gvde Ykseklii Deiken Elemanlar: Bilindii
gibi elik erevelerde ska kullanlan gvde ykseklii deiken kolonlar ve kiriler iin mevcut TS
648 de ilgili bir blm ve buna ilikin hesap esaslar bulunmamaktadr. Hazrlanan yeni MO-02/2005 Standardnda bu durum gznne alnm ve
enkesit yksekliklerinin ubuk boyunca deiimi (
) lineer olan ve srasyla dl ve do kaln ve ince ucun
kesit ykseklii ve elemann boyu olmak zere aadaki koulu salayan kesitler iin
(5.2)

sadece eksenel basn, sadece eilme ve eksenel

basn kuvveti ile birlikte momentin de ayn anda
etkimesi halleri iin izin verilen snr gerilme ifadeleri ayr ayr verilmitir.
6. ZEL TASARIM PROBLEMLER
Hazrlanan yeni MO-02/2005 Standardnda zel
Tasarm Problemleri ad altnda yepyeni bir blm
ele alnm ve burada mevcut TS 648 Blm 3den
farkl olarak, eitli elik yap uygulamalarnda gzlenmi ve boyutlandrmay nemli lde etkiledii
saptanm problemlere yer verilmitir. Tanmlanan
bu problemlere bal olarak boyutlandrma esaslar
da aklanmtr. Bu problemleri yle sralayabiliriz:
6.1. Kiri Gvdesi ve Balklarnda Stabilite
Problemleri
st balk yzeyine dik olarak gvde levhas dzleminde gre simetrik etkiyen tekil yklere maruz
kalan kirilerde balk ve gvde levhalarnda eitli
stabilite problemleri ortaya kmaktadr. Bu elemanlarn gvde akma dayanm, gvde yerel burkulmas
ve yanal gvde burkulmas kriterlerini salayacak
ekilde boyutlandrlmalar gerekir.
rnein her iki bala etkiyen tekil basn kuvvetleri halinde, gvde levhas akmas, gvde levhas
yerel burkulmas, gvde levhasnn bir kolon gibi
burkulmas problemleri gznnde tutulmaldr

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1

TMH
ve bu kriterleri salayacak ekilde boyutlandrma
yaplmaldr.
a) Kiri Gvdesinde Yerel Akma: Etkiyen tekil yklerden dolay I - haddde profillerinin balk levhas
ile gvde levhasnn kesitii blgede veya levhalardan kaynaklanarak yaplan I - kesitlerde, boyun
ke kaynaklarnn ikizkenar dik gen kesitinin
gvde levhas zerindeki dar al kenar hizasndaki blgede hesaplanan basn gerilmesi verilen
snr deeri (0,66 a) amas halinde, takviye levhalarnn kullanlmas gerekmektedir. Hazrlanan
MO-02/2005 Standardnn bu blmnde takviye
levhalar gznnde tutularak, basn gerilmesinin
nasl hesaplanaca ve tahkik edileceine yer verilmektedir.
b) Kiri Gvdesinde Yerel Gvde Burumas:
Hazrlanan MO-02/2005 Standardnn bu blmnde de kiri gvdesinde yerel burumalarn
olmamas iin etkiyen tekil yklerin tanmlanan snr
deerlerini amas durumunda takviye levhalarnn
kullanlmas gerekliliine iaret edilmektedir.
c) Takviye Levhasnn Burkulmas: a ve b klarnda
tanmlanan problemler sonucunda kullanlan takviye levhalarnn bir basn ubuu gibi tahkik edilmesi tavsiye edilmektedir. Bu hesaba ynelik olarak
elemann enkesitinin ve burkulma boyunun nasl
saptanaca, hazrlanan yeni standartta aynen TS
648 - Blm 3.6.4de olduu gibi tanmlanmtr.
6.2. Su Birikmesi
at yzeyine su gider noktalar dorultusunda
yeterli eim verilmediinde veya
su toplanmasna neden olacak parapet gibi yetersiz kapasitede su giderinin varl gibi engellerin
mevcudiyeti halinde (ekil 3), su birikmesi tehlikesine kar at sisteminin yeterli rijitlii ve stabilitesi
olup olmad yap analiz yntemleri kullanlarak
aratrlmaldr.
TS 648in yerine gemek zere hazrlanan MO02/2005 Standardnda gznne alnan at tayc sisteminin yeterli seviyede stabil olduu ve
buna ynelik herhangi bir aratrmaya gerek olmad sonucuna varlabilmesi iin gerekli koullar ve
hesap esaslar tanmlanmtr.
6.3. Yorulma
zel tasarm problemlerine ayrlan bu blmde
mevcut TS 648de yer almayan yorulma prob-

ekil 3

lemi, buna ynelik gznne alnmas gereken

koullar, tayc eleman tipi, detay ve yeri, yk
tekrar saylar, yorulma kategorileri, gerilme aral
ve hesap esaslar TS 648in yerine gemek zere
hazrlanan MO-02/2005 Standardnn kapsam
iine alnmtr, zira sanayi yaplarnda kren yollar
ve bunlar tayan elemanlar ile birleimleri, makina
platformlarn tayan elik tayc sistemlerin elemanlar ve birleimleri, yksek gerilim hatlarnn
direkleri, antenler ve bacalar yorulma gznne
bulundurularak boyutlandrlmaldrlar.
Yorulma, gerilmenin yeterli sayda deiiminden
sonra gevrek krlma eklinde ortaya kmaktadr. Hesaplarda gznne alnan gerilme aral,
basntan ekmeye geen gerilme deiimlerinde
en byk ekme ve basn gerilmesi deerlerinin
mutlak deerlerinin toplam olarak saptanmaktadr.
7. BRLEM ARALARI
TS 648 - Blm 5 birleim aralarna ayrlmtr.
Bu blmn birleim aralarnn hesaplanmasnda
olduka yetersiz kald uzun zamandr bilinmektedir. Bu nedenle bu standardn yerine gemek
zere hazrlanan MO-02/2005 Standardnda bu
blm gereksinimlere ynelik olarak daha kapsaml ve ayrntl bir ekilde yeniden ekillendirilmi
ve dzenlenmitir.
7.1. Kaynak
Daha nce Blm 1de deinildii gibi, kaynak
dikiinin mekanik zelliklerinin kullanlan ana malzemeye benzer ve uygun olmas gerekmektedir.
Ayrca hazrlanm olan Deprem Standard Tasla
Madde 8.2.3.3de Kaynakl birleimlerde elik
malzemesine ve kaynaklama yntemine uygun
elektrod kullanlacak ve elektrodun akma dayanm
birletirilen malzemenin akma dayanmndan daha
az olmayacaktr denilmektedir. Bu nedenle mevcut
TS 3357nin bu tanmlamaya cevap veremeyecei
aktr. Bu nedenle bu ksmda TS 3357nin yerine
gemek zere hazrlanm ve halen bask aamasnda olan MO-01/2005 Standard na referans
verilmi ve boyutlandrma hesaplar ve elektrod
seimine ynelik ksa bir bilgilendirme blm
eklenmitir. MO-01/2005 Standard ve kapsam bu
yayndaki dier bir makalede etraflca ele alnmaktadr.
7.2. Normal Bulonlar
TS 648in yerine gemek zere hazrlanan MO-02/
2005 Standardnn bu blmnde kaba ve uygun
bulonlara ynelik olarak kullanlacak elik cinsleri,
bunlarn eitli geometrik ve mukavemet zellikleri
tariflenmi ve bunlara dayal olarak boyutlandrma
esaslarna ve bu amala kullanlacak ifadelere yer
verilmitir. Bunun yansra tasarmda gznne
alnacak bulon aralklar ve emniyet gerilmeleri de
tablolarda verilmitir.

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1

39

TMH
Tablo 3 - DIN ISO 898-Ksm 1 Uyarnca Bulonlarn retiminde Kullanlan eliklerin Oda Scaklndaki Mekanik zellikleri
MUKAVEMET SINIFLARI
zellik

3.6

4.6

5.6

8.8
M16

M16

10.9

12.9

ekme Mukavemeti Rm
[N/mm]

Nominal

300

400

500

800

800

1000

1200

min.

330

400

500

800

830

1040

1220

Vicker Sertlii2)
HV
F 98N

min.

95

120

155

230

255

310

372

300

336

382

434

Sertlii2)

min.

219

242

295

353

F 30 D

max.

285

319

363

412

Brinell
HB

Rockwell
HR

max.

Sertlii2)

220
90

114

147

209

min. HRB

52

67

79

min. HRC

20

23

31

38

max. HRB

95

max. HRC
D Yzey Sertlii HV 0.3
Akma
ReL

Snr3)
[N/mm]

%0.2e kalc deformasyona

kar gelen Gerilme Snr
[N/mm]
Rp0,2
Test gerilmesi Sp
Kopma uzamas As

[%]

Eik yklemede mukavemet

max.
Nominal

180

240

300

min.

190

240

300

30

34

39

44

320

356

402

454

Nominal

640

640

900

1080

min.

640

660

940

1100

Sp / ReL
veya Rp0,2

0.94

0.94

0.94

0.91

0.91

0.88

0.88

[N/mm]

180

225

280

580

600

830

970

min.

25

22

20

12

12

Bulon iin eik yklemede elde edilen mukavemet deerleri DIN ISO 898, Ksm 1deki
Blm 5.2de verilen minimum ekme mukavemeti deerleri ile ayn olmaldr.

entik vuruunda yaplan minimum i [Joule]

25

25

30

1)elik yapda kullanlan M12den byk bulonlar iin

2)ISO/TC 17/SC 6 N 357 dkmanndan (bkz. DIN 50150) faydalanlarak hesaplanan sertlik deeri
3)R akma snrnn belirlenemedii hallerde %0.2lik birim kalc deformasyon deerine kar gelen
eL

7.3. Yksek Mukavemetli Bulonlar

Mevcut TS 648-Madde 5.5de yer alan bilgiler erevesinde yksek mukavemetli bulonlarla tekil
edilen bir birleimin boyutlandrlamayaca aktr.
te yandan hazrlanm olan Deprem Standard
Tasla - Madde 8.2.3de Birleimde kullanlacak
bulonlar 10.9 ve 8.8 kalitesinde olacaktr.
Bu bulonlara kendilerine uygulanacak ngerme
kuvvetinin en az yars uygulanmaldr. denilmektedir. lkemizde Deprem Ynetmeliinin zorunlu
bir ynetmelik olduu dnldnde mevcut TS
648 in bu balamda bu ihtiyaca cevap veremeyecei aktr.
Yksek mukavemetli bulonlarn boyutlandrlmasna ilikin bu tasarm ann giderilmesine ynelik olarak hazrlanan MO-02/2005 Standardnda bu
blm etraflca ele alnmtr. nce yksek mukavemetli bulonlarn malzeme kaliteleri tanmlanm
ve buna ait mukavemet zellikleri verilmitir (Tablo
3). Gerek SL ve SLP tipi birleimler ve gerekse

40

30

20

15

Rp0,2 snr deeri geerlidir.

de srtnme kuvvetli birleimlerin hesap esaslar

aklanm, boyutlandrmada gznne alnacak
ilgili emniyet gerilmeleri tanmlanm ve yksek
mukavemetli bu bulonlarn hangi tip yklemelerde
kullanlabilecei belirtilmitir. Bunun yansra farkl
birleim aralarnn ayn birleimde birlikte kuvvet
aktarabilme koullarna da yer verilmitir.
Bilindii gibi yksek mukavemetli bulonlarn en
nemli zelliini ngerilmelendirilebilmeleri oluturmaktadr. Tasarlanan bir birleimde bu bulonlara
gvdeleri dorultusunda ekme kuvveti gelmesi
halinde ngerilmelendirilmi bulonlarn kullanlmas avantaj olmaktadr. te yandan srtnme
tipli rijit birleimlerde birleimden aktarlacak kuvveti, birinci derecede uygulanan ngerilme kuvveti
belirlemektedir. Dolaysyla hazrlanan MO-02/2005
Standardnda bulonlarn ngerilmesinde uygulanan yntemlere ve buna bal olarak eitli bulon
aplarna kar gelecek ekilde gerekli uygulanacak ngerilme kuvvetlerine ilikin bir tablo dzenlenerek verilmitir.

TMH - TRKYE MHENDSLK HABERLER SAYI 435 - 2005/1