13 yandayken "dnya retmeni"se

ilen Krishnamurti, hayatn dnyay do

laarak, insanlarla, yaama ve dnyaya
dair konuarak geirdi. Kendisine mesihlik yaktrlm olmasna ramen
bunu hibir zaman kabul etmedi. Onun
iin, karlat herkes bal bana bir
bireydi. Bu nedenle retmekten ok paylamay ilke
edindi. Yine de dnya zerindeki milyonlarca kii ondan
ok ey rendi

Yoksulluk toplumun suudur, agzl ve kurnaz kimsele

rin dierlerini smrp ykseldikleri bir toplumun kabaha
tidir yoksulluk. Anlalmas gereken husus, neden zenginle
rin ve yoksullarn olduu deil, baar hrsdr. Deimesi
gereken.ey, byk biri olma, baarl bri olma isteimiz
dir... Dnyada byk biri, baarl biri olma drts varln
koruduu srece zenginler ve yoksullar, smrenler ve
smrlenler de olmaya devam edecektir.

Krishnamurti yi dinlemek Buday dinlemeye benziyor:

ylesine gl, ylesine insann iine iliyor ki!

ldous Huxley

Krishnamurti nin dili yaln, ufuk ac ve ilham verici...

Gndelik hayat engelli bir yar veya bir fare kapan ol
maktan karp neeli bir uraa dntryor,
Henry Miller

Jiddu Krishnamurti (12 Mays 1895 -17 ubat 1986)

Hindistan'n Madanapalle kentinde dodu. 1909 ylnda C. W. Leadbeater

tarafndan

kefedildi.

13

yandayken

Theosophical

Society

tarafndan "dnya retmeni" seildi. Konumalar: ve yazlar her

hangi

bir

dirile

balantl

deildi.

Kendisine

mesihlik

yaktrlm

olmasna ramen bunu hibir zaman kabul etmedi. Dnyann her

yerinde geni bir izleyici kitlesine ulam olmasna ramen iradesi
dnda oluturulan bu topluluu kendi isteiyle datt. nk hi
bir zaman kendisini bir otorite olarak grmedi ve evresinde mrit
lerin olumasna izin vermedi. Onun yaklam bir birey olarak ba
ka bir bireyle iletiim kurmak zerineydi.
Eserleri, dnyay dolaarak yapt konumalardan, bakalar tara
fndan derlendi. Konumalarnda "hakikatin/ gerein, yollar olma
yan bir lke" olduuna ve bireyin ancak farkndalkla ve yaamla b
tnleerek geree/hakikate ulaabileceine iaret etti. lmle yaa
mn bir ve teklii, yaamn duraan olamayaca, korku, zgrlk, id
det, doa ve evre zerine konumalar yapt.
Yaamnn byk blmn Hindistan, ngiltere ve Amerika ara
snda gidip gelerek geiren Jiddu Krishnamurti ardnda saysz eser b
rakarak, 17 ubat 1986'da 91 yandayken kanserden ld.

J. Krishnamurti'nin Omega Yaynlar'ndan kan Kitaplar

Bunlar Dn
Bilinenden Kurtulmak
Sen Dnyasn
lk ve Son zgrlk
isel Devrim

J. KRISHNAMURTI
YEN BR YAAM
renme ve anlam aray zerine

ngilizceden eviren:
Orhan Dz

1. bask: Omega Yaynlar, 2010

J. Krishnamurti
YEN BR YAAM
Kishnamuri Kitapl - 6
zgn Ad; Life Ahead
Copyright 1963 Krishnamurti Foundation of America
Krishnamurti Foundation of America
P.O. Box 1560 Ojai, California 93024 USA
E-mail: kfa@kfa.org
Website: www.kfa.org
}. Krishnamurti ve Krishnamurti Foundation
hakknda bilgi almak iin www.jkrishnamurti.com adresini
ziyaret edebilirsiniz.
Yayn Haklar Omega Yaynlar
ISBN 978-975-468-981-5
Sertifika No: 10962
Yayn Ynetmeni: Asl Kurtsoy Hsm
ngilizceden eviren: Orhan Dz
Editr: Sinan Kseolu
Sayfa Dzeni: Tlay Malko
Kapak Tasarm: zlem Sanc
Bask: Kurti Matbaas
Topkap / stanbul
Tel.: (212) 613 68 94
Omega Yaynlar
Ankara Cad. 54/12 TR-34110 Sirkeci-lstanbul
Telefon: 0 212 - 512 21 58 Faks: 0 212 - 512 50 80
www.omegayayirtcilik.com omega@omegayayindlik.com
Genel Datm: Say Datm Ltd. ti.
Ankara Cad. 54/4 TR-34110 Sirkeci-lstanbul
Telefon: 0 212 - 528 17 54 Faks: 0 212 - 512 50 80
online sat: www.saykitap.com e-posta: dagitim@saykitap.com

NDEKLER

Giri...................................................................................................7
1. Eitimin levi Nedir?............................ .................................29
2. Korku nisiyatifi nler............................................................ 35
3. Otorite Zeky Kreltir.............................................................43
4. zgrl ve Disiplini Anlamak............. ............................. 53
5. Dnmeyi renmek.............................................................61
6. Gvence Diye Bir ey Var m?................................................69
7. Neden Hrslsnz?.................................................................. ..81
8. Sevgi Nedir?................................................................................91
9. Zihni Anlamann nemi................................ ....................... 101
10. Dinlemek zerine............. ............................................. .......109
11. Bilgi Her ey Deildir..........................................................119
12. Gerek Sevginin Nitelii................................ ..................... 123
13. Anlamak Ezberlemek Deildir...........................................131
14. Kskanlk Nedir?................................................................. 139
15. Yaratc Olan Hafza Deil Anlaytr.......... .....................149
16. Szcklerin nemim Kavramak................................. ........159
17. Zihin Huzuru Bulabilir mi?................................................ 167
18. Ne in Yayoruz?................................................................175
19. Zekice Yaamak......................... ...........................................181
20. Doru Eitim Almak............ ............................................... 191
21. Din Aslnda Bir Eitim Srecidir ......................................205
22. Hakikati Kefetmek........... ...................................... ............219
23. Okulu Bitirmek............................ ......................................... 229
Soru Dizini.................................................................... ............... 233
Szlk................................................... ............ ........... .............. 240

GR

Krizlerin ve sorunlarn da gibi byd dnyamzda tm

hayat srecinin kavranmasndan doacak tamamen farkl
trde bir ahlk anlayna, davran biimine ve eylem tarz
na acilen ihtiyacmz var. Bu meseleleri siyasi ve rgtsel
yntemlerle, ekonomik dzenlemeler ve deiik reformlarla
zmeye alyoruz, fakat zaman zaman geici bir rahatlk
salamalarna ramen bunlarn hibiri insan varoluunun
karmak sorunlarn imdiye dein zebilmi deil. Ne ka
dar kapsaml olursa olsun ve ne kadar kalc grnrse g
rnsn, btn bu reformlar daha fazla kargaa karmaktan
ve dolaysyla daha fazla reform yapma ihtiyac dourmak
tan teye geemiyor. nsann karmak varln btn ynle
riyle anlamadan salt reform yapmak daha fazla reform yap
maya ynelik yeni ve karmak talepleri canlandrmaktan
teye gemeyecek. Reformun sonu yok ve bu dorultuda ka
lc bir zm bulma olana da yok.
Keza siyasi, ekonomik ve sosyal devrimler de zm de
ildir, nk bunlar rktc zorbalklarn yaanmasna yol
am ve iktidar ile otoriteyi farkl bir grubun eline vermek
ten teye gememitir. Bu tr devrimler hibir zaman karga
a ve atmadan k yolu olmamtr.
te yandan tamamen farkl trde bir devrim sz konusu.
Saplanp kaldmz bitmek tkenmek bilmeyen endieler
den, atmalardan ve ylgnlklardan bamz kaldracaksak
szn ettiim devrimin gereklemesi gerek. Bu devrim so7

nunda deersiz olduu anlalan teori ve idealle deil bizzat

zihinde gerekleecek radikal bir dnmle balamak zo
runda. Bylesi bir dnm ancak doru eitim ve insan var
lnn btnyle geliip serpilmesi sayesinde gerekleebi
lir. Sadece dncede deil, ayn zamanda zihnin tamamn
da gereklemesi gereken bir devrim bu. Ne de olsa dnce
kaynak deil bir sonutur. Kayna kkten dntrmeden
sonucu deitirmek yetmez. Gnmzde bizler sonular ve
belirtilerle urayoruz. Eski dnce tarzlarn kknden
kazyp, zihni geleneklerden ve alkanlklardan zgr kla
rak hayati bir deiim meydana getirmiyoruz. Bizim burada
ilgilendiimiz ey ite bu hayati deiimdir ve ancak doru
eitim sz konusu deiimi hayata geirebilir.
Aratrmak ve renmek zihnin ilevidir. renmekten
kastm hafzann gelitirilmesi veya bilgi birikimi deil, ya
nlsamaya dmeden berrak ve salkl dnme, inanlar
dan ve ideallerden deil de olgulardan yola kma kapasite
sidir. Dnce karmlardan douyorsa renme gerek
lemez. Salt bilgi veya malumat edinmek renmek deil
dir. renmek iin, anlamay sevmek ve bir eyi srf o ey
hatrna yapma hevesi duymak gerekir. Hangi trde olursa
olsun zorlamann olduu yerde renme gereklemez.
Zorlama ise deiik klflara brnebilir, deil mi? Zorlama
etkileme, balama ve tehdit yollaryla gerekleebildii gibi,
ikna edici tevik ve st rtl dl biimleriyle de gerek
leebilir.
ou insan karlatrmann renmeyi desteklediine
inanr; oysa gerek bunun tam tersidir. Karlatrmak ylgn
la yol aarak rekabet adm verdiimiz kskanl tevik et
mekten baka bir ey yapmaz. Dier ikna trleri gibi karlatrma da renmeyi nler ve korkuyu krkler. Keza hrs da
korkuyu krkler. ster kiisel olsun ister kolektif olanla z
delesin, hrs her zaman topluma kart bir eydir. nsani
ilikilerde grlen szde soylu hrs temelde ykcdr.
8

yi bir zihnin gelimesini tevik etmek gerekiyor, iyi bir zi

hin hayatn pek ok meselesini bir btn olarak ele alan ve
onlardan kaarak kendisiyle elimeyen, ylgnla dme
yen, kinik veya sert olmayan zihindir. Ayrca zihnin kendi
artlanmasnn, gdlerinin ve abalarnn farkna varmas
da gereklidir.
yi bir zihin gelitirmek bizim balca amalarmzdan biri
olduundan, retmek byk nem kazanyor. Yalnzca bilgi
vermekle yetinmeyip, zihnin tamamn gelitirmek kanlmaz
dr. Eitimci bilgi verirken fikir alveriine bavurmal ve
rencileri bamsz sorgulama ve dnmeye tevik etmelidir.
"Bilen kii" olarak otoritenin renmede yeri yoktur. Hem
eitimci hem de renci birbirleriyle kurduklar zel iliki
iinde renme etkinliinde bulunur; ama bu, eitimcinin
dncenin dzenliliini gz ard ettii anlamna gelmez.
Dncenin dzenlilii dayatc bilgi sunumlar eklindeki
bir disiplinle salanamaz; ancak eitimci zeky gelitirmede
zgrlk duygusunun rol oynadn anladnda dnce
nin dzenlilii kendiliinden oluur. Buradaki zgrlk akl
na esen her eyi yapmak veya salt eliki tayan dnceler
retmek deildir. rencinin gn iindeki dnceleri ve ey
lemleri yoluyla haberdar olduu gdlerinin ve ynelimlerin
farkna varmasna yardm etmektir zgrlk.
Disiplinli bir zihin asla zgr bir zihin deildir; ne de bas
k altndaki bir zihin zgr olmay isteyebilir. Zihin ancak ar
zunun tm srecini kavrayarak zgr olabilir. Disiplin her
zaman zihni belli bir inan ya da dnce sisteminin ats al
tndaki harekete hapseder, deil mi? Ve byle bir zihin asla
zeki olma zgrlne sahip deildir. Disiplin otoriteye itaa
ti getirir. Disiplin, ilevsel beceri talep eden bir toplum yap
s iinde hareket etmeyi salar, ama kendi kapasitesine sahip
zeky uyandrmaz. Hafza sayesinde kapasitesini artrmak
tan baka bir ey yapmam bir zihin bilgisayara benzer; o her
ne kadar artc derecede beceri ve dorulukla alsa da yi
9

ne de bir makinedir. Otorite zihni belli bir ynde dnmeye

ikna edebilir. Fakat belli izgilerde veya ngrlm bir ka
rmla dnmeye ynlendirilmek hi de dnmek deildir;
bu sadece insann bir makine gibi almasna benzer ki bera
berinde ylgnl ve dier sefaletleri getirir, dncesizlii ve
honutsuzluu krkler.
Biz her bir insann tm varlyla gelimesiyle ilgileniyo
ruz; eitimcinin bir kavram veya ideal olarak dnd
kurgusal bir kapasiteyle ilgilenmiyoruz. nsann kendi en
yksek, en tam kapasitesini gerekletirmesine yardm etme
ye alyoruz. Her tr karlatrma biimi ister bilim insan
ister bahvan olsun bireyin tamamen serpilip gelimesini en
geller. Karlatrma olmad zaman bilim insannn tm ka
pasitesi ile bahvann tm kapasitesi ayndr; ama araya karlatrma girince ktleme ve kskanlk dolu tepkiler ortaya
kar ki bu da insanlar arasnda atma yaratr. Istrap gibi
sevgi de kyas kabul etmez; daha fazlasyla veya daha azyla
karlatrlamaz. strap straptr, sevgi de sevgi, ister yok
sulda ister zenginde olsun fark etmez.
Her bir bireyin tamamen gelimesi eitlerden oluan bir
toplum yaratr. Ekonomik veya manevi dzlemde eitlii
salama ynnde gnmzde verilen toplumsal mcadele
nin hibir anlam yoktur. Eitlii tesis etmeyi amalayan sos
yal reformlar toplum kartlnn dier trlerim besler; fakat
doru eitimde sosyal veya baka trl reformlarla eitlii
salamaya gerek kalmaz, nk kskanlk duygusuyla ka
pasiteleri kyaslama sona erer.
Bu noktada ilev ile staty birbirinden ayrmalyz. Tm
duygusal ve hiyerarik itibaryla stat ancak ilevlerin yk
sek ve dk diye karlatrlmasndan doar. Her bir birey
tm kapasitesiyle geliip serpildiinde, ilevlerin karlat
rlmas sz konusu olmaz; sadece retmen, babakan veya
bahvan olarak kapasitenin ifadesi sz konusu olur ve by
lece stat kskanlk hastalndan kurtulur.
10

Gnmzde ilevsel veya teknik kapasite kiinin isminin

nne gelen unvanla llmektedir; ama eer biz insann b
tnyle gelimesine nem verseydik, bak amz tamamen
farkl olurdu. Yetenekli bir kii cam istiyorsa diploma sahibi
olup isminin nne unvanlar ekleyebilir de eklemeyebilir de.
Fakat her halkrda o kii diplomayla llemeyecek derin
yeteneklerinin bizzat farkna varabilir; bu durumda o yete
neklerinin ifadesi salt teknik kapasitenin genelde besledii
ben-merkezli gveni dourmaz. Bylesi bir gven karlatr
maya dayanr ve dolaysyla toplum kartdr. Karlatrma
faydal amalar iin olabilir; ama rencilerin kapasitelerini
kyaslayp birine yksek dierine dk not vermek eitim
cinin ii olmamaldr.
Biz bireyin btnsel olarak gelimesiyle ilgilendiimiz
iin, balangta rencinin kendi renim alanlarn seme
sine izin verilmemesi gerektiini savunabiliriz; nk onun
tercihi byk olaslkla geici ruh durumlarna ve nyargla
ra ya da yaplacak en kolay eyi bulmaya yahut da belli bir
ihtiyacn acil gereklerine gre hareket etmeye dayanacaktr.
Fakat ayet onun kendini kefetmesine ve becerilerini geli
tirmesine yardm edilirse, o zaman renci kendiliinden ter
cihini yapar, en kolay olan eyleri deil de becerilerini tam
kapasiteyle azami lde ifade edebilecei eyleri seer. Eer
ta balangta renciye hayat tm psikolojik, dnsel ve
duygusal sorunlaryla birlikte bir btn olarak grmekte yar
dm edilirse, o zaman renci hayattan korkmaz.
Zek bir btn olarak hayatla baa kma kapasitesidir ve
renciye notlar veya puanlar vermek zeky garanti altna
almaz. Aksine bu, insann saygnlm zedeler. Bu kyaslamal deerlendirme zihni kreltir. Bunu derken retmenin
rencinin geliim srecini gzlemlememesi ve kaydetmemesi
gerektiim sylemiyoruz. Doal olarak ocuklarnn geliim
srelerini bilmeye merakl olan ebeveynler bir rapor isteye
ceklerdir; ama eer eitimcinin ne yapmaya altm anla
11

yamazlarsa, maalesef bu rapor istedikleri sonular elde et

mek iin kullanlan bir bask aracna dnr ve bylece ei
timcinin iini mahveder.
Ebeveynler okulun vermek istedii eitim trn anlama
llar. Genelde onlar ocuklarnn ileride geimlerini garantiye
alacak bir diploma sahibi olmaya hazrlandklarm grmek
ten memnuniyet duyarlar. ok az bundan daha fazlasn is
ter. Elbette ocuklarm mutlu grmek isterler, ama ok az bu
mulk istein tesine geip onlarn tam kapasiteyle gelime
sini nemser. ou ebeveyn her eyden nce ocuklarnn ba
arl bir kariyere sahip olmasn isterken, onlar canhra bir
ekilde bilgi toplamaya zorlar. Bylece kitaplar byk nem
kazanr ve bununla birlikte hafzann gelitirilmesi ve gerek
dncenin niteliinden yoksun bir halde salt tekrarlama ne
kar.
Belki de eitimcinin karlaaca en byk zorluk ebe
veynlerin daha geni, daha kapsaml ve derinlikli bir eitime
kaytsz kalmalardr. ou ebeveyn ocuklarna bozuk bir
toplumda saygn bir mevki salayacak baz yzeysel bilgile
rin verilmesiyle yetinir. yleyse eitimci, ocuklara dzgn
bir eitim vermekle kalmayp ebeveynlerin okulda yaplan
iyi eyleri ksteklemesine engel olmaya da nem vermelidir.
Aslnda okul ve ev doru eitimin birleik merkezleri olmal
ve asla ebeveynlerin istekleriyle eitimcilerin yaptklarnn
taban tabana elitii birbirine ters yerler olmamaldr. De
mek ki ebeveynler, eitimcinin ne yaptn tam anlamyla
kavramal ve ocuklarnn her bakmdan gelimesiyle adam
akll ilgilenmeliler. Byle bir eitimin yrtlp yrtlmediini grmek hem grevleri yeterince ar olan retmenle
rin hem de ebeveynlerin sorumluluudur. ocuun tm var
lyla gelimesi ancak retmen, renci ve ebeveynler ara
snda doru bir ilikinin kurulmasyla mmkn olabilir. Ei
timci ebeveynlerin geici heveslerine veya inat taleplerine
kendim teslim edemeyecei gibi, ebeveynler de eitimciyi
12

anlamal ve otumla ibirlii yaparak ocuklarda atmaya ve

kargaaya frsat vermemelidir.
ocuk doal bir merak ve renme drtsyle dnyaya
gelir ve kukusuz bu zellik akllca davranlp srekli tevik
edilmelidir. Bu sayede doal merak hi sapmadan hep canl
kalr ve yava yava ocuu, deiik konular renmeye
sevk eder. Eer bu renme istei ocuklukta srekli tevik
edilirse, ocuun matematik, corafya, tarih, bilim veya ba
ka bir alanda eitim grmesi ne ocuk ne de eitimci iin so
run tekil eder. Mutluluk verici bir yaknln ve anlayl bir
ilginin bulunduu bir ortamda renim daha kolay ve hzl
olur.
Duygusal aklk ve duyarllk ancak rencinin ret
menle kurduu ilikide gven hissetmesiyle mmkn olabi
lir. likideki gven hissi ocuklar iin asl ihtiyatr. Gven
duygusu ile bamllk duygusu arasnda byk bir fark var
dr. Bilinli ya da bilinsiz ou eitimci bamllk duygusu
nu yerletirir ve dolaysyla gizliden gizliye korkuyu krk
ler. Ayn eyi ebeveynler de kendi sevecen veya saldrgan ta
vrlaryla yaparlar. ocuktaki bamlln nedeni, ebeveyn
lerin ve retmenlerin, ocuun ne olmas ve ne yapmas ge
rektii konusundaki otoriter veya dogmatik yarglardr. Ba
mllkla birlikte her zaman ocuun zerine korkunun gl
gesi der ve bu korku ocuu itaat etmeye, uyum salama
ya, byklerin szlerini ve buyruklarm hi dnmeden ka
bullenmeye zorlar. Bu bamllk atmosferinde duyarllk ze
delenir. Oysa ocuk gvende olduunu bilip hissettiinde,
duygusal geliimi korkudan etkilenmez.
ocuktaki bu gven duygusu gvensizliin kart deil
dir; ister evde ister okulda olsun kendini rahat hissetmesidir,
hibir surette zorlama altnda kalmadan neyse o olabilecein
den emin olma duygusudur. Aaca trmanabileceim ve d
erse azarlanmayaca bilme duygusudur. Ancak ebeveynler
ve eitimciler btn ynleriyle ocuun sal ve mutlulu
13

uyla derinlemesine ilgilendiklerinde szn ettiimiz g

ven duygusu oluabilir.
ocuun okulda daha ilk gnden itibaren kendini rahat
ve tamamen gvende hissetmesi ok nemlidir. En nemlisi
de ilk izlenimdir. Fakat eer eitimci ocuun gvenini ka
zanmak iin eitli yollarla yapmack davranlar sergiler ve
ocuun her istediini yapmasna izin verirse, o zaman o
cukta bamlln tohumlarn atar; ocua gven hissini
vermez. ocuk kendi mutluluuyla derinden ilgilenen kim
selerin olduu bir ortamda bulunduunu hissettiinde o
kimselere gven duyar.
ocuun daha nceden hi sahip olmad gvene dayal
bu yeni ilikinin ilk etkisi doal bir iletiim kurmaya yardm
eder ve ocuun byklerini korkulacak bir tehdit olarak
grmemesini salar. Kendini gvende hisseden bir ocuk
renme iin gerekli olan saygy ifade etmenin doal yollarm
kendi bana bulur. Bu sayg her tr otoriteden ve korkudan
uzaktr. ocuk gven duygusuna sahip olduunda, tavr ve
davranlar ona bykler tarafndan dayatlan bir ey olmaz,
aksine onun renme srecinin bir paras haline gelir.
retmeniyle kurduu ilikide kendini gvende hisseden ocuk
doal olarak anlayl ve saygl olur. Ve ancak bu gvenlik
ortamnda duygusal aklk ve duyarllk yeerebilir. Kendini
rahat hisseden, gven duyan ocuk istedii her eyi yapar,
ama bunu yaparken neleri yaparsa doru, neleri yaparsa
yanl olacan da kefeder ve tavrlar ve davranlar di
renten, inatlktan, bastrlm duygulardan veya salt anlk
bir drtnn ifadesinden kaynaklanmaz.
Duyarllk evredeki her eye -bitkilere, hayvanlara, aa
lara, gkyzne, akan nehirlere, uan kulara ve ayrca ev
redeki insanlarn ruh durumlarna ve civardan geen yaban
clara- duyarl olmak demektir. Bu duyarllk doru ahlk ve
davran demek olan hesapsz ve bencillikten syrlm tepki
nin niteliini ortaya karr. Duyarl ocuk tavr ve davran14

larnda ketum deil ak olur; bu sayede retmeninin neri

lerini hi diren gstermeden kolaylkla kabul eder.
nsann btn varlyla gelimesiyle ilgilendiimiz iin
onun zihinsel akl yrtmeden ok daha gl olan duygusal
isteklerini de anlamalyz ve duygusal kapasitesini bastrma
dan gelitirmesine yardm etmeliyiz. Gerek duygusal gerek
se zihinsel meseleleri anlayp onlarla baa kma yetisine ka
vutuumuzda, artk sz konusu meselelerle yzlemekten
korkmayz.
nsann btn varlyla gelimesi iin duyarll olutur
mann bir arac olarak yalnzlk kanlmaz olur. nsann yal
nzln ne demek olduunu, meditasyonun ieriini ve l
mn anlamn renmesi gerekir; ve yalnzln, meditasyo
nun ve lmn anlamlar ancak kefedilerek renilebilir. Bu
anlamlar retilemez; ancak kiinin kendi bana kefetmesi
gerekir. Bu anlamlara iaret edilebilir ama iaret edilen eyi
renmek yalnzl veya meditasyonu deneyimlemek deil
dir. nsann yalnzl ve meditasyonu deneyimlemesi iin bir
aratrma hali iinde olmas gerekir. Ancak bir aratrma hali
iindeki zihin renme yetisine sahip olabilir. Fakat eer
aratrma nceki bilgilerle veya bakalarnn deneyimleri ve
otoritesiyle bastrlrsa o zaman renme salt taklit olur. Tak
lit ise insann deneyimlemeden rendii eyi tekrarlayp
durmasna yol aar.
retmek salt bilgi aktarm deil, aratran bir zihnin ge
litirilmesi demektir. Byle bir zihin tapnaklar ve ayinleriy
le yerleik dinleri kabul etmekle yetinmeyip dinin ne olduu
meselesini kavrayabilir. nanc ve dogmay salt kabullenmek
deil de Tanr, hakikat veya ne derseniz deyin onu araytr
hakiki din.
Nasl ki renci her gn diini fralyor, banyo yapyor,
yeni eyler reniyorsa, ayn ekilde tek bana veya bakala
ryla birlikte sessizce oturup yalnzl yaamas da gerekir.
Bu yalnzlk talimatla oluturulamaz veya gelenein otorite
15

siyle dayatlamaz ya da sessiz sakin oturmak isteyen ama tek

bana kalamayan insanlarn etkisiyle ortaya karlamaz.
Yalnzlk zihnin kendini bir aynada berrak grebilmesini sa
lar. Ayrca yalnzlk zihni ben-merkezci etkinliin rn olan
btn karmaalar, korkular ve ylgnlklaryla doymak bil
mez hrstan arndrr. Bununla birlikte yalnzlk zihne zaman
asndan llemeyen bir dinginlik ve tutarllk kazandrr.
Bu berraklk zihnin karakteridir. Karaktersizlik ise kendiyle
elime halidir.
Duyarl olmak sevmektir. Sevgi szc sevginin kendisi
deildir. Ve sevgi Tanr sevgisi ve insan sevgisi diye blnemeyecei gibi, bir kiiye duyulan sevgi ve birok kiiye du
yulan sevgi diye de llemez. Sevgi bir iein kokusunu
yaymas gibi kendini cmerte sunar; ama bizler ilikileri
mizde sevgiyi hep lp bier ve dolaysyla onu yok ederiz.
Sevgi reformcunun veya sosyal hizmet grevlisinin metas deildir; o, eylemi yaratacak siyasi bir ara da deildir. Po
litikac ve reformcu sevgiden sz ederken onun gerekliine
temas etmeyip sadece lafn eder. Nitekim sevgi ister ksa is
ter uzun vadeli olsun bir amaca hizmet edecek bir ara olarak
kullanlamaz. Sevgi belli bir arazi veya orman deil tm yer
yzdr. Gereklik sevgisi hibir din tarafndan kuatlamaz
ve organize dinler sevgiyi kullandnda o sevgi lr. eitli
faaliyet alanlar iinde gayretke grnen otoriter devletler,
organize dinler ve toplumlar eylem tutkusuna dnen sev
giyi farknda olmadan ykarlar.
Doru eitim sayesinde insan varlnn btnyle geli
tirilmesinde sevginin nitelii ta bandan itibaren beslenip
canl tutulmaldr. Sevgi ne duygusallktr ne de kendini ada
ma. lm kadar gldr. Sevgi bilgiyle yeertilemez; ve
sevgisiz, bilginin peinde koan bir zihin acmaszln tc
carln yapyor ve sadece daha fazla verimi hedefliyordur.
yleyse eitimci en batan sevginin niteliine nem ver
melidir. Sevginin nitelii ise alakgnlllk, kibarlk, anla16

y, sabr ve inceliktir. Alakgnlllk ve incelik doru ei

tim veren insann doasnda vardr; o insan hayvanlar ve bit
kiler dhil her eye kar duyarl dr ve bu duyarllk onun
davranlarna ve konuma tarzna yansr.
Sevginin bu niteliini vurgulamak zihni hrs, agzllk
ve sahiplenmecilie saplanp kalmaktan kurtarr. Keza sevgi,
sayg ve ince zevkte ifadesini bulan bir arnmay da dourur.
Nitekim sevgi aksi halde kibirle kendini glendirme eilimi
tayan zihni arndrmaz m? Davrantaki saflama insann
kendine dayatt bir ayarlama veya d kaynakl bir talebin
sonucu deildir; sevginin niteliiyle kendiliinden doar.
Sevgi anlald zaman insani ilikilerin tm zorluklarna ve
ince yanlarna heyecan, galeyan ve zanla deil de aklselimle
yaklalabilir.
nsann btn varlyla gelimesine birincil nem veren
eitimci hayatmzda nemli bir rol oynayan seksin anlamm
kavramak ve ta bandan itibaren lmcl bir ilgi uyandrma
dan ocuklarn doal merak duygusunu tatmin edebilmelidir.
Ergenlik anda salt bilgi aktarm, sevgi duygusu hissedilmiyorsa deneyimsel bir ehveti dourabilir. Sevgi zihni ktlk
ten temizler. Eitimcide sevgi ve anlay olmaynca, kzlarla er
kekleri dikenleri tellerle veya emirlerle birbirlerinden ayrmak
sadece meraklarm krklemeye ve salt tatmine dnerek bo
zulacak tutkuyu uyandrmaya yarar. yleyse kzlarla erkekle
rin birlikte uygun eitimi almas ok nemlidir.
Bununla birlikte sevginin nitelii kiinin el becerileriyle
yapt ilerde de kendini ifade etmelidir. Bu iler arasnda
bahvanlk, odunculuk, boyama ve el ileri saylabilir; aa
lar, dalar, yeryznn zenginliini, insanlarn yaratt
yoksulluu grmek ve mzii, kularn tn, akan sula
rn altsn dinlemek, ksacas duyular yoluyla da sevgi
kendini da vurmaldr.
Bizler sadece zihnin gelitirilmesi ve duygusal hassasiye
tin uyandrlmasyla deil, ayn zamanda bedenin tam anla17

myla gelitirilmesiyle de ilgileniyor ve buna son derece

nem veriyoruz. Eer beden salkl ve diri deilse kanl
maz olarak dnceyi arptr ve duyarll kreltir. Bu ger
ek o kadar ak ki zerinde ayrntl ekilde durmamza ge
rek yoktur. Bedenin kusursuz derecede salkl olmas, do
ru beslenmesi ve yeterince uyumas hayati nem tamakta
dr. Eer duyular ak deilse, beden insan varlnn tmy
le gelimesini engeller. Kaslarnzn gayet dengeli bir kontrol
iinde hareket etmesi iin eitli egzersiz, dans ve oyun trle
rini uygulamalsnz. Temiz tutulmayan, yani pasakl olan ve
dzgn bir duru sergilemeyen bir beden zihnin ve duygula
rn hassasiyetini iletemez. Beden zihnin bir arac deildir; be
den, duygular ve zihin insan varlnn btnn oluturur
ve bunlar birlikte uyum iinde yaamad srece atma ka
nlmazdr.
atma duyarszla neden olur. Zihin bedene baskn
kp duyular bastrabilir, ama bu yolla bedeni duyarsz klar
ve duyarsz bir beden zihnin tam anlamyla umasnn nn
de bir engel oluturur. Bedenin kreltilmesi bilincin derin
katmanlarm ortaya karmaya kesinlikle yaramaz; zira an
cak zihin, duygular ve beden birbirleriyle elikiye dme
den ve hibir kavramn, inancn veya idealin etkisi altnda a
balamadan uyumlu bir btn oluturduunda bilincin derin
katmanlar ortaya kabilir.
Zihnin gelitirilmesinde konsantrasyonu deil dikkati
vurgulamalyz. Konsantrasyon zihni bir noktaya doru da
ralmaya zorlamak demektir, oysa dikkatin snr yoktur. Kon
santrasyon srecinde zihin her zaman bir snrla kstlanr;
ama eer biz zihni tam olarak anlamakla ilgileniyorsak salt
konsantrasyon bize engel tekil eder. Dikkat snrszdr, bilgi
nin snrlarndan bamszdr. Bilgi konsantrasyon yoluyla
aa kar ve her tr bilgi alm yine kendi uurlar iinde
kalr. Dikkat halinde zihin konsantrasyonun mecburi sonucu
olan bilgiyi kullanabilir ve kullanr da; fakat para btn de
18

ildir ve birok paray birbirine eklemek btnn algsn

oluturmaz. Konsantrasyonun eklemeli sreci olan bilgi l
lemez olan varln kavranmasn salamaz. Btn, konsan
trasyon iindeki bir zihnin parantezleri iinde asla yer almaz.
yleyse dikkat birincil neme sahiptir, ama o, konsantras
yon abasyla aa kmaz. Dikkat zihnin etrafnda birikimsel bir deneyim olarak bilginin topland bir merkez olmak
szn srekli renme halidir. Kendi zerine younlaan bir
zihin bilgiyi kendinin yaylmas iin bir ara olarak kullamr
ve bu etkinlik kendisiyle eliip topluma ters der.
Kelimenin gerek anlamyla renmek ancak isel ve d
sal zorlamann bulunmad dikkat halinde mmkndr.
Doru dnmek ancak zihnin gelenek ve hafzann buyru
u altnda girmedii durumda ortaya kabilir. Zihni sessiz
lie kavuturan dikkattir ve sessizlik yaratcla alan kap
dr. te bu nedenle dikkat en byk neme sahiptir.
Bilgi kendi bana bir ama olarak deil, zihni gelitirme
nin bir arac olarak ilevsel dzeyde gereklidir. Biz sadece bir
kapasitenin, szgelimi matematik, bilim veya mzik kapasi
tesinin gelitirilmesiyle deil de, bir insan olarak rencinin
btn varlm gelitirmekle ilgileniyoruz.
Peki, dikkat hali nasl ortaya karlacak? Zorlamann de
iik trleri olan ikna, kyaslama, dl veya cezayla dikkat
hali oluturulamaz. Korkunun ortadan kaldrlmas dikkatin
balangcdr. Btn hayal krklklar ve etrefilli elikileriy
le falanca veya filanca olma abas, baar kazanma hrs ol
duu srece korku varlm srdrr. Konsantrasyonu re
tebilirsiniz ama korkudan kurtulmay retemeyeceiniz gi
bi, dikkati de retemezsiniz. te yandan korkuyu reten se
bepleri kefedebilir ve bu sebepleri anlayarak korkuyu orta
dan kaldrabiliriz. Demek ki rencinin evresindeki ortam
salk ve mutlulukla doluysa, renci kendini gvende ve ra
hat hissediyorsa ve sevgiyle beraber gelen nyargsz eyle
min farkndaysa, o zaman dikkat kendiliinden oluur. Sevgi
19

karlatrma yapmaz ve dolaysyla ekememezlik ve falan

ca veya filanca "olma" eziyeti de sona erer.
Gen ya da yal olalm hepimizin yaad genel honut
suzluk ok gemeden tatmine giden bir yol bulur ve bylece
zihinlerimiz uykuya dalar. Honutsuzluk zaman zaman st
rap yoluyla iimizde uyanr ama zihin yine tatmin edici bir
zm aramaya koyulur. Bylece zihin bu honutsuzluk ve
tatmin dngsne saplanp kalr ve ac yoluyla srekli uya
n honutsuzluumuzun bir paras haline gelir. Honutsuz
luk aratrmann yoludur ama ayet zillin gelenee, ideallere
balanp kalrsa artk sorgulayamaz. Aratrma dikkatin ale
vidir.
Honutsuzluktan kastim gerekte olan anlayan ve daha
fazla keifte bulunmak iin srekli aratran bir zihin halidir.
Honutsuzluk, olann snrlarnn tesine geme hareketidir
ve eer honutsuzluu bastrmann veya gidermenin yollar
n ve aralarm bulursanz, ben-merkezci etkinliin ve iinde
yaadnz toplumun kstlamalarn kabullenirsiniz.
Honutsuzluk tatminden arta kalanlar yakp kl eden bir
atetir, ama oumuz honutsuzluu eitli yollarla bertaraf
etmeye alrz. O zaman honutsuzluk "daha fazlasn", da
ha byk bir evi, daha iyi bir arabay ve benzeri eyleri elde
etme abasna dnr. Bu aba kskanlk alan iinde sr
drlr ve yozlam honutsuzluu canl tutar. Ben burada,
iinde kskanl, "daha fazlasn" istemeyi, agzll ba
rndrmayan bir honutsuzluktan, tatmin olma arzusunun
canl tutmad bir honutsuzluktan sz ediyorum. Bu ho
nutsuzluk eer yanl eitimle, tatmin edici zmlerle, hrs
la, bir idealin peinde komakla kirlenmemise hepimizin
iinde bulunan lekesiz bir hal olsa gerektir. Gerek honut
suzluun doasm kavradmzda, dikkatin, bayal yok
eden ve zihni ben-merkezci abalarn ve tatminlerin snrla
malarndan arndran bu yakc alevin bir paras olduunu
idrak ederiz.
20

Byle bir dikkat ancak nefsi azdrmaya veya tatmin etme

ye dayanmayan bir aratrmayla varlk kazanabilir. Bu dikkat
en bandan ocua alanmaldr. O zaman alakgnlllk,
incelik, sabr ve kibarlkta ifadesini bulan sevgi varlk kazan
dnda, duyarszln meydana getirdii engellerden oktan
kurtulduunuzu fark edersiniz. Bylece ok hassas bir d
nemden geen ocukta bu dikkat halinin olumasna yardm
edersiniz.
Dikkat renilecek bir ey deildir, ama onun rencide
uyanmasna katk salayabilirsiniz. Fakat bunu kendiyle eli
en bir varolu douran zorlama havasn rencinin evre
sinde estirerek yapamazsnz. O zaman renci dikkatini her
hangi bir konu zerine istedii zaman odaklayabilir ve bu
dikkat sahiplenmeye veya baarmaya dnk zorlayc drt
nn ortaya kard dar konsantrasyon olmaz.
Bu tarzda eitim alm bir nesil, iinde doduu toplu
mun ve ebeveynlerinin duygusal miras olan sahiplenme ve
korku duygularndan syrlr. Ayrca bu eitimi aldklar iin
maddi mirasa da baml olmazlar. Bu miras meselesi gerek
bamszl ykmakta ve zeky kreltmektedir; nk yan
l bir gven duygusunu krkleyip temelsiz bir zgven ve
rerek yeni olan hibir eyin filizlenmedii karanlk bir zihin
yaratmaktadr. Oysa bizim szn ettiimiz tamamen farkl
trdeki eitim yeni bir toplum ina edecektir; zira o zaman
ocuklar korku tarafndan kuatlmam bir zek kapasitesi
ne sahip olacaktr.
Eitim hem anne babalarn hem de retmenlerin sorum
luluu olduu iin, birlikte alma sanatn renmeliyiz ve
bu ancak her birimizin doru olan alglamas durumunda
gerekleebilir. Bizi bir araya getiren ey fikir, inan veya teo
ri deil hakikatin alglanmasdr. Kavramsal olan ile olgusal
olan arasnda byk bir fark vardr. Kavramsal olan bizi ge
ici bir sre bir araya getirebilir ama eer birlikte almamz
yalnzca bir kanaat meselesiyse ileride yine ayrlrz. Oysa ha
21

kikat her birimiz tarafndan idrak edilirse, ayrntlarda anla

mazla dsek bile ayrlma istei gndeme gelmeyecektir.
Zira birtakm ayrntlar yznden ayrlmak ahmakadr.
Herkes hakikati kavradnda, ayrntlar asla kavgaya sebep
olacak bir konuya dnmez.
oumuz yerleik otorite dorultusunda birlikte almaya
alknzdr. Bizler bir kavram ortaya koymak veya bir ideal ge
litirmek iin bir araya geliriz ve bu da kanaati, iknay, propa
ganday ve benzeri eyleri gerektirir. Bir kavram, bir ideal iin
bu ekilde birlikte almak hakikati fark edip hayata geirmek
ten doan ibirliinden tamamen farkldr. ster bir idealin is
ter o ideali temsil eden kiinin otoritesi olsun fark etmez, otori
tenin ynlendirmesi altnda birlikte almak gerek ibirlii
deildir. ok ey bilen ya da gl bir kiilie sahip olup kimi
idealleri saplant haline getirmi merkezi bir otorite kendisinin
ideal dedii ey iin bakalarm onunla birlikte almaya zor
layabilir veya kurnazca ikna edebilir; ama hi kukusuz bu, atik
ve enerjik bireylerin otoriteyle ibirlii yapmasyla ayn ey de
ildir. te yandan her birimiz kendi bamza herhangi bir me
selenin hakikatim kavradmzda, o hakikatin ortak anlay
bizi eyleme sevk eder ve o eylem de ibirliidir. Doruyu do
ru, yanl yanl olarak grd ve erdeki hayr fark edebildi
i iin ibirlii yapan bir kii ne zaman ibirlii yaplmayaca
n da bilir ki bu ayn lde nemli bir meseledir.
ayet her birimiz eitimde kkl devrim yaplmasnn ge
reini anlar ve ele aldmz hakikati alglarsak o zaman hi
bir ikna trne gerek kalmadan birlikte alabiliriz. kna an
cak insanlarn deitirmek istemedikleri grlere sahip ol
duklar durumlarda sz konusu olur. O kii kendisine bir
ideal veya dnce sunulduunda kar kar; bu durumda
ya kendisinin ya da kar tarafn ikna edilmesi, etki altna
alnmas veya farkl dnmeye itilmesi gerekir. Byle bir
durum yaanmamas iin her birimizin meselenin hakikatim
kendi bamza grmemiz gerekir. Ne var ki eer bizler me
22

selenin hakikatini gremeyip salt szel ikna veya zihinsel akl

yrtmeye bel balayarak hareket edersek, onca eyi arpt
m ve sonusuz kalan pek ok aba harcam olmamzn ya
n sra, bir de rza gstermeye, anlamaya veya anlamazla
dmeye mahkm oluruz.
Sanki bir ev ina ediyormuuz gibi birlikte almamz ge
rekiyor. Fakat eer bazlarmz yaparken dierleri ykyorsa o
ev asla ina edilemez. yleyse hayatn sorunlaryla btnle
alakasz ayrk paralar olarak deil de bir btn olarak ba
edebilme yetisine sahip yeni bir nesil douracak bir eitim
sisteminin gerekliliini her birimizin gerekten apak kavra
mas elzemdir.
Sahiden ibirlii iinde birlikte almak iin bizim sk sk
bir araya gelmemiz ve ayrntlarda boulmamak konusunda
uyank olmamz gerekiyor. Doru eitim sistemini kurmaya
kendim ciddiyetle adam kimseler hem teorik dzeyde kav
radmz hususlar hayata geirme hem de bakalarnn bu
anlaya kavumasna yardm etme sorumluluunu tamak
tadrlar. Eer ona meslek demek yerindeyse, retmenlik en
saygn meslektir. retmenlik yalnzca zihinsel donanm de
il, ayrca sonsuz sabr ve sevgiyi gerektiren bir sanattr.
Doru eitim almak demek hayatmzn usuz bucaksz ala
nndaki her eyle -para, mal mlk, insanlar, doa- ilikimizi
anlamak demektir.
Gzellik bu anlayn bir parasdr, ama o salt oran, ekil,
beeni ve tavr meselesi deildir. Gzellik zihnin basitlii ar
zulayarak nefsin merkezini terk etmesi halidir. Basitliin bir
amac yoktur; ve ancak lp tartlm bir disiplinin ve ken
dini inkrn rn olmayan bir sadeliin eliinde basitlik
varlk kazanabilir. Bu sadelik ise nefsi terk etmek demektir ki
buna da ancak sevgi yol aabilir. Sevgi olmadnda bizler
nefsi terk etmenin isel canllm ve sadeliini tamayan ekilsel bir gzelliin peine dtmz bir uygarlk yarat
rz. nsann kendini iyi almalara, ideallere, inanlara ada23

masnda nefis terbiyesi yoktur. Bu etkinlikler nefisten bam

szm gibi gzkr, ama aslnda nefis farkl klklar altnda
hl iini grmektedir. Yalnzca masum bir zihin bilinmeyen
eye nfuz edebilir. Fakat nceden llp biilmi masumi
yet bir keiin cbbesine veya petamalna brnse bile nefis
terbiyesinde bulunan trden bir tutkuya ulaamaz ve dolay
syla beraberinde sevginin ifadesi olan incelii, kibarl, al
akgnlll ve sabr getiremez.
oumuz bir insann veya tapnan gzellii gibi yaratl
m veya bir araya getirilmi eyler araclyla gzellii tan
rz. Bir aacn, bir evin ya da cokuyla akan bir rman gzel
olduunu syleriz. Ve kyaslama yoluyla irkinliin ne oldu
unu anlarz, en azndan anladmz sararz. Fakat gzellik
kyaslanabilir mi? Zaten aikr olan gzellik kendini ortaya
karr m? Bir resmin, bir iirin veya bir yzn gzel olduu
nu dnrz, nk gzellik bize ta batan retilmitir za
ten veya ona aina olduumuz iin bir fikir oluturmuuzdur. Ne var ki gzellik kyaslamayla son bulmaz m? Gzel
lik salt bilinene aina olmak mdr yoksa yaratlm formu ba
rndran veya barndrmayan bir varlk hali midir?
Bizler her zaman gzelin peinden koup irkinden kayo
ruz ve biriyle isel zenginlie kavumaya alrken, dierin
den kamak kanlmaz olarak duyarszl besliyor. Hi ku
kusuz gzelliin ne olduunu anlamak veya hissetmek iin
hem gzel olana hem de irkin olana kar duyarl olmak gere
kir. Duygular gzel ya da irkin deil sadece duygudur. Fakat
biz duygulara dinsel ve sosyal artlanmalarmzla bakp onla
r yaftalyoruz; onun iyi veya kt bir duygu olduunu syl
yoruz ve bylece onu arptp mahvediyoruz. Duygu yaftalanmadnda younluunu korur ve ite bu tutkulu younluk ne
irkinlik ne de grnen gzellik olmayan eyi kavramada te
mel rol oynar. Srp giden duygu, nefsi tatmin etmenin ehve
ti olmayan tutku son derece nemlidir; zira ite bu tutku gzel
lii yaratr ve ztt olmad iin de kyaslanamaz.
24

nsann btnsel olarak gelimesini salamaya alrken,

mutlaka hem bilinci hem de bilindm hesaba katmalyz.
Bilindn anlamadan sadece bilinci eitmek, insann i atma yaamasna yol aar, hayal krkl ve ac dourur.
Sakl zihin yzeydeki zihinden ok daha nemlidir. ou
eitimci sadece yzeydeki zihne bilgi veya malumat vermek
le ilgilenir, o zihni bir i bulmaya ve topluma uyum salama
ya hazrlar. Bylece sakl ziline hi dokunulmaz. Bu szde
eitimcinin yapt tek ey zihne bir bilgi ve teknik tabakas
n eklemek ve evreye uyum salamaya yarayacak bir kapa
site gelitirmektir.
Sakl zihin ne kadar eitilmi ve uyum salama kapasite
sine sahip olursa olsun yzeydeki zihinden ok daha gldr ve ok gizemli bir ey deildir. Sakl veya bilind zihin
rksal anlarn depoland yerdir. Din, batl inan, sembol,
bir rkn kendine zg gelenekleri, hem uhrevi hem dnyevi
literatrn etkileri, istekler, hayal krklklar, adetler ve ye
mek trleri; btn bunlar bilindnda kk salmtr. Moti
vasyonlar, umutlar ve korkulan, straplar, zevkleri ve
inanlaryla -kendini deiik yollarla ifade eden gvence ara
yyla srdrlen- gizli ve ak arzular, btn bunlar sakl
zihinde kk salmtr. Nitekim sakl zihin sadece gemiten
kalanlar muhafaza etmek iin olaanst bir kapasiteye sa
hip olmakla kalmayp gelecei etkileme kapasitesine de sa
hiptir. Btn bunlarn imalar, iaretleri eer tamamen gn
lk olaylarla megul deilse yzeydeki zihne ryalar ve di
er yollarla gnderilir.
Sakl zihin kutsal olmad gibi korkulacak bir ey de de
ildir. Ayrca onun kendini yzeydeki zihne ifa etmesi iin
bir uzmana da ihtiya yoktur. Fakat sakl zihin muazzam bir
potansiyele sahip olduu iin yzeysel zihin onunla istedii
lde baa kamaz. Yzeysel zihin kendi sakl blmyle
ilikisinde byk lde gsz kalr. Sakl olan ne kadar
bask altna almaya, ekillendirmeye, kontrol etmeye alsa
25

da, acil sosyal talepleri ve uralar nedeniyle yzeysel zihin

sakl zihnin yzeyini izmekten teye geemez ve bylece
ikisi arasnda bir yark veya eliki oluur. Disiplin, eitli
pratikler, yaptrmlar ve benzeri eyler yoluyla o yar ka
patmaya alsak da kapatamayz.
Bilinli zihin u anla, snrl imdiki zamanla megulken,
bilind zihin yzyllarn ykn ekmektedir ve acil bir ih
tiya tarafndan ak durdurulamaz veya yn deitirile
mez. Bilind derin zaman niteliine sahiptir ve ok gen bir
kltre ve geici nceliklere sahip olan bilinli zihin bilindyla bu konuda baa kamaz. atmay ortadan kaldr
mak iin yzeysel zihnin bu gerei kavramas ve sessiz ol
mas gerekir; bu, onun sakl zihnin saysz drtlerine faali
yet alan sunaca anlamna gelmez. Bilin ile bilind ara
snda srtme olmad zaman bilind, zamana kar sa
brl olabildii iin acil olan ihlal etmez.
Yzeysel ksm "eitilmi" olsa da byk lde kefedil
memi, anlalmam ve sakl kalm olan zihin imdiki za
manla ilgili sorun ve taleplerle kar karya gelir. Yzeysel
zihin o sorunlara gereince karlk verebilir; ama yzeysel
olanla sakl olan arasnda eliki olduu iin yzeysel zihnin
herhangi bir deneyimi kendisiyle sakl zihin arasndaki at
may artrr. Bu durum yeni deneyimleri dourur ve bylece
imdiki zaman ile gemi arasndaki aralk geniler. sel ve
sakl olan anlamadan dsal olan deneyimleyen yzeysel zi
hin yalnzca atmann derinleip bymesine hizmet eder.
Deneyim genelde sandmz gibi zihni zgr klmaz ve
ya zenginletirmez. Deneyim deneyimleyen kiiyi glendir
dii srece atma olur. artlanm zihin deneyim sahibi ola
rak sadece artlanmasn pekitirir ve bylece elikiyi ve se
faleti srdrr. Ancak kendini btnyle anlayabilen bir zih
nin deneyimi zgrletirici bir etmen olabilir.
Sakl zihnin birok katmannn yetileri ve kapasiteleri alg
lanp kavrandnda ayrntlara makul ve mantklca bakla
26

bilir. nemli olan ey sadece ne denli gerekli olursa olsun bil

gi edinmek iin yzeysel zihni eitmekle yetinmeyip sakl
zihni de anlamaktr. Sakl zihni anlamak btn zihni atma
dan arndrr ve o zaman zek kendini gsterir.
Bizler gndelik etkinlik iinde yaayan yzeysel zihni b
tn kapasitesiyle uyandrmak ve ayn zamanda sakl zihni de
anlamalyz. Nitekim sakl zihni anlamaktan, birbirini izleyen
strap ve mutluluuyla i atmann sona erdii btnlkl
bir yaam doar. Sakl zihni tanmak ve ileyiinin bilincine
varmak elzemdir; ama ayn zamanda srekli onunla megul
olup ona gereinden fazla nem vermemek de ayn lde
nemlidir. Ancak yzeysel olanla birlikte sakl olan anlayan
bir zihin kendi snrlarnn tesine geip zamana bal olma
yan byk mutluluu kefedebilir.

27

1
ETMN LEV NEDR?

eden eitim grdnz, niin tarih, matematik,

corafya veya baka bir bilim dalm rendiinizi hi
dndnz m? Okula niye gittiinizi hi dnd
nz m? Neden bilgiyle, malumatla tka basa dolduunuzu
anlamanz ok nemli deil mi? Eitim adm verdiiniz ey
nedir sahi? Anne babanz sizi buraya gnderdi, nk muh
temelen onlar da baz snavlardan geip eitli diplomalar al
dlar. Neden burada olduunuzu kendinize hi sordunuz
mu? Keza neden burada olduunuzu retmenleriniz size
hi sordu mu? retmenleriniz neden burada olduklarn bi
liyorlar m? Btn bu mcadelenin ne adna yapldn
renmeye almak kayda deer bir aba deil midir? Ders a
lmak, snavlardan gemek, evden uzakta bir yerde korkma
dan yaamak, iyi oyun oynamak ve benzeri eyleri ne adna
yapyorsunuz? retmenlerinizin sizleri snavlara hazrla
mann tesinde btn bunlarn iyzn anlamanza yardm
etmeleri gerekmiyor mu?

29

Gen erkekler i bulmak, geimlerini kazanmak zorunda

olduklarn bildikleri iin snavlardan geiyorlar. Peki ya
gen kzlar neden snavlardan geiyor? Daha iyi koca bulmak
iin eitimli olmalar gerektiinden mi? Glmeyin, yalnzca
bunu dnn. Evde bir ba belas olduunuz iin mi anne
babanz sizi okula gnderiyor? Snavlardan geerek hayatin
tm anlamm kavrayacanz m sanyorsunuz? Baz insan
lar snavlardan geme konusunda son derece becerikliler,
ama bu onlarn zeki olduunu gstermez. Snavlardan nasl
geileceini bilmeyen dier kiiler ok daha zeki olabilirler;
daha gelimi el becerilerine sahip olabilir ve olan bitenleri
srf snavdan gemek iin bilgiyle dolup taan kiilerden da
ha derinlemesine kavrayabilirler.
ou gen erkek srf i bulmak iin okula gidiyor ve ya
amdaki tek amalar bu. Peki, i bulduktan sonra ne oluyor?
Evlenip ocuk sahibi oluyorlar ve hayatlarnn geri kalan b
lmnde arkn iinde dnp duruyorlar, yle deil mi? Din
adam, avukat veya polis oluyorlar; karlar ve ocuklaryla
hi bitmeyen bir mcadele yrtyorlar; hayatlarnn sonuna
dek srekli bir kavga veriyorlar.
Peki ya kzlara ne oluyor? Evleniyorsunuz, zaten amac
nz da bu; anne babanzn derdi de sizi evlendirmek. Sonra
da ocuk yapyorsunuz. Eer biraz paranz varsa sarilerini
ze ve grntnze zen gsteriyorsunuz. Kocanzla kavga
edince ve bakalarndan birtakm szler duyunca zl
yorsunuz.
Btn bunlar fark ediyor musunuz? Ailenizde, komu
nuzda bunu grebiliyor musunuz? Hayatnzn gidiatnn
bilincinde misiniz? Eitimin anlamn, neden eitimli biri ol
mak istediinizi, anne babanzn sizi neden okula gnderdi
ini, dnyada eitimden beklenen ilev konusunda o tumtu
rakl konumalar niin yaptklarm renmeniz gerekmiyor
mu? Bernard Shaw'un oyunlarn okuyabilirsiniz, Shakespeare, Voltaire veya yeni bir dnrden alntlar yapabilir
30

siniz ama bizzat kendiniz zeki deilseniz, yaratc deilseniz,

eitimin ne anlam olabilir ki?
yleyse gerek retmenler gerekse renciler asndan
nasl zeki olunacan renmek nemli deil mi? Eitim sa
dece okumay renmek ve snavlardan gemekten ibaret de
ildir; herhangi zeki biri bunu yapabilir zaten. Eitim zeky
gelitirmeyi ierir, yle deil mi? Zekdan kastm kurnazlk
veya baka birini yenmek iin zeki olmaya almak deildir.
Zek bundan ok farkl bir eydir. Korkmadnz zaman zekisinizdir. Peki, ne zaman korkarsnz? Bakalarnn sizin
hakknzda ne sylediini veya anne babanzn ne diyeceini
kafanza takarsanz korkuya davetiye karrsnz; o zaman
eletirilmekten, cezalandrlmaktan, snav geememekten
korkarsnz. retmeniniz sizi azarladnda veya snfnz
da, okulunuzda ya da evrenizde popler biri olmadnzda
korku yava yava iinize iler.
Korku hi kukusuz zeknn nndeki engellerden biri
dir, deil mi? Ve elbette rencinin korkunun nedenlerinin
farkna varp onlar kavramasna yardm etmek eitimin z
n oluturuyor. Ancak bu sayede renci ocukluktan itiba
ren korkudan arnm bir halde yaayabilir.
Korktuunuzun farknda msnz? inizde korku var, y
le deil mi? Yoksa korkudan uzak msnz? Anne babanz
dan, retmenlerinizden, baka insanlarn ne dndn
den korkmuyor musunuz? Varsayalm ki ebeveynlerinizin ve
toplumun onaylamad bir ey yaptnz. Bu durumda kork
maz msnz? Diyelim ki kendi kastnzdan veya snfnzdan
olmayan biriyle evlenmek istiyorsunuz. Bu durumda baka
larnn ne syleyeceinden korkmaz msnz? Eer mstakbel
kocanz yeterince para kazanmazsa ya da bir mevkiye veya
itibara sahip olmazsa bundan utan duymaz msnz? Arka
dalarnzn sizin hakknzda kt dnmesinden korkmaz
msnz? Her ey bir yana, hastalktan ve lmden korkmu
yor musunuz?
31

oumuz korkuyoruz. Hemen hayr demeyin. Bu konuyu

dnmemi olabiliriz ama eer bu konuda biraz kafa yorar
sanz ister ocuk ister yetikin olsun dnyadaki hemen her
kesin iini kemiren bir tr korkuya sahip olduunu grrs
nz. Eitimin ilevi her bir bireyin zeksn ortaya karmak
iin korkudan syrlmasna yardm etmek deil midir? Okul
daki amacmz da zaten budur; bu da demektir ki nce bizzat
retmenler kendilerini korkudan arndrmaklar. ayet biz
zat retmenler komularnn ne syleyeceinden veya ele
rinin ne dneceinden korkuyorlarsa, o zaman korkusuz
luk hakknda sarf ettikleri onca szn ne anlam var ki?
Eer insan korkuyorsa, kelimenin yaratc anlamyla, inisi
yatife sahip olamaz. Bu anlamda inisiyatife sahip olmak z
gn bir ey yapmak, ynlendirilmeden, zorlanmadan veya
kontrol edilmeden kendiliinden doal olarak bir ey yap
mak demektir. Yapmay sevdiiniz bir eyi yapmanz de
mektir. Yolun ortasnda bir tan durduunu ve arabalarn
onun zerinden sarslarak getiim sk sk grmsnzdr.
O ta oradan hi kaldrdnz m? Yahut darda dolarken
yoksul insanlara, kyllere veya iftilere rastladnzda,
yapmanz gerekenin size sylenmesini beklemeden iinizden
geldii gibi, kendiliinden, doal olarak onlar iin bir ey
yaptnz m hi?
Grdnz gibi, iinizde korku varsa btn bu duyarl
lklar hayatnzdan ekilir ve siz duyarszlarsnz, evreniz
de olan biteni gremezsiniz. Eer korku duyuyorsanz gele
nein boyunduruu altna girersiniz, bir liderin veya guru
nun peinden gidersiniz. Gelenein esiri olduunuzda koca
nzdan veya karnzdan korkarsnz, bir insan bireyi olarak
saygnlnz yitirirsiniz.
O halde sizi ne denli gerekli olursa olsun snavlara hazr
lamakla yetinmeyip iinizdeki korkuyu skp atmak eiti
min grevi deil midir? Aslnda eitimin ve her retmenin
asl hayati amac bu olmaldr: Ta ocukluktan itibaren kor
32

kudan tamamen kurtulmanza yardm etmek. Bylece dar

daki dnyaya adm attnzda hakiki inisiyatifle dolu zeki
bir insan olarak yaayabilirsiniz. Salt kopyalyorsanz, gele
nein tesiri altndaysanz, bir siyasi veya dini lideri takip edi
yorsanz inisiyatif alamazsnz. Birinin peinden gitmek ke
sinlikle zeky kreltir. Tam da takip etme faaliyeti korku
duygusunu yaratr ve korku btn o etrefilli yanlar, mca
deleleri, aclar ve yoksulluuyla birlikte zenginlii ve gzel
liiyle -kularn ve denizin dalgalarnn gzelliiyle- hayat
kavramay engeller. Korktuunuzda btn bunlara duyarsz
kalrsnz.
Size tavsiyem udur ki, retmenlerinizden konutuu
muz eyleri size aklamalarm isteyin. Bunu yapabilir misi
niz? retmenlerinizin bunlar anlayp anlamadklarm ken
di banza ortaya karn. Bu onlarn korkak deil de daha
zeki olmak konusunda size yardm etmelerine katk salaya
caktr. Bu balamda ok zeki retmenlere ihtiyacmz var;
bu noktada mastr veya doktora snavlarndan gemek anla
mnda bir zekdan deil, kelimenin asl anlamyla zekdan
sz ediyorum. Eer nerim ilginizi ektiyse, btn bu konu
lar retmenlerinizle konuup tartmak iin gndz bir sa
at ayarlayabilirsiniz. Yetikin biri olacanz iin evlenecek
veya oluk ocua karacaksnz, dolaysyla hayatn ne de
mek olduunu renmek zorundasnz. Hayat sizi bir geim
kayna bulabilmek iin byk bir mcadele vermeye ve b
yk skntlar ekmeye itse de onun olaanst gzelliini ta
nmak ve anlamak zorundasnz; ite okul da bunu renece
iniz yerdir. Eer retmenleriniz size sadece matematik,
corafya, tarih ve dier bilimleri retirse bu elbette yeterli
olmaz. Sizin iin nemli olan uyank olmak, sorgulamak, ke
fetmektir, bu sayede kendi inisiyatifinizi oluturabilirsiniz.

33

2
KORKU NSYATF NLER

orku meselesini ele aldk. oumuzun korku dolu ol

duunu ve korkunun tpk aaca yapan sarmak gi
bi bizi insanlara yaptrd iin inisiyatifi ldrd
n grdk. Anne babamza, eimize, oullarmza, kzlarm
za ve mallarmza smsk sarlyoruz. Korkunun da dnk
biimi budur. Dier yandan, isel dnyamzda yaadmz
korku yznden bizler yalnz kalmaktan kayoruz. Bir sr
sarimiz, mcevherimiz veya baka malmz olabilir ama isel
anlamda, psikolojik adan ok yoksuluz. sel olarak ne ka
dar yoksulsak, insanlara, mevkilere, mal mlke balanmak
suretiyle kendimizi grnte o kadar zenginletirmeye al
yoruz.
Korktuumuz zaman yalnzca dsal eylere sarlp kal
mayz, ayrca gelenek gibi isel eylere de balanrz. sel
dnyas yetersiz ve bo olan ou insana ve ou ihtiyara g
re gelenek ok nemlidir. Kendi arkadalarnz, ebeveynleri
niz ve retmenlerinizde bu durumu gzlemlediniz mi hi?
Bunu kendinizde fark ettiniz mi? Korkuyu, isel korkuyu ya
adnz zaman bir gelenee uyarak saygnlk kazanmak su
retiyle o korkunun stn rtmeye alrsnz ve bylece ini
35

siyatifinizi yitirirsiniz, inisiyatifinizi yitirerek sadece takip et

tiiniz iin de gelenek byk nem kazanr: nsanlarn syle
diklerinin oluturduu gelenek, gemiten gelip kuaktan
kuaa devredilen gelenek, hibir anlam tamayan tekrarla
malardan olutuu iin hayatta canll ve heyecan olmayan
gelenek.
nsan korktuu zaman hep taklit etmeye eilim gsterir.
Bunu hi fark ettiniz mi? Korkan kii bakalarm taklit eder,
gelenee, anne babasna, eine, kardelerine sarlr. Ve taklit
inisiyatifi yok eder. Bildiiniz gibi, bir aa resmi izdiiniz
de, aac taklit etmezsiniz, onu olduu gibi kopyalamazsnz,
aksi halde o bir fotoraf olurdu. Bir aa, iek ya da gnbatm izme zgrlne sahip olmak iin izeceiniz eyin si
ze aktard duyguyu, o eyin anlamm, deerim sezmelisiniz. Bu ok nemlidir: Onu salt kopyalamak deil de anlam
n aktarmaya almak, nk ancak ondan sonra yaratc et
kinlii balatrsnz. Ve bunun iin de zgr bir zihnin, gele
nein ve taklidin ykn tamayan bir zihnin olmas gere
kir. Oysa kendi hayatnza ve evrenizdeki hayatlara bir ba
kn; ne kadar geleneksel, ne kadar takliti!
te yandan baz konularda takliti olmak zorundasnz:
giydiiniz kyafetlerde, okuduunuz kitaplarda, konutuu
nuz dilde. Bunlar taklidin deiik trleridir. Fakat bu seviye
nin tesine gememiz ve olan bitenleri kendi bamza d
np zme zgrlne sahip olmamz gerekir, bylece ba
kalarnn sylediklerini hi dnmeksizin kabullenmeyiz.
Bu noktada size akl veren kiinin kim olduu hi nemli de
ildir. ster okuldaki retmen, ister anne veya baba, ister b
yk din hocalarndan biri olsun fark etmez, bakalarnn sz
lerine kulak asmayn. Birinin peinden gitmeyip meseleleri
kendi banza dnp tanarak zmeniz ok nemlidir,
nk takip etmek korkuyu iaret eder, yle deil mi? Birisi
size istediiniz eyi -cennet ya da daha iyi bir i- sunduu
anda, onu elde edememe korkusu uyanr iinizde; bu neden
36

le kabul etmeye, o kiinin peinden gitmeye balarsnz. Bir

eyi istediiniz srece korkuya mahkm olursunuz ve korku
zihninizi kreltir, dolaysyla zgr olamazsnz.
zgr bir zihnin nasl olduunu biliyor musunuz? Kendi
zihninizi hi gzlemlediniz mi? zgr deil, yle deil mi?
Siz hep arkadalarnzn sizin hakknzda sylediklerini
nemsiyorsunuz. Zihniniz bir it veya demir parmaklkla
evrelenmi bir eve benziyor. Bu durumda yeni olan hibir
ey onun iine giremez. Ancak korku olmadnda yeni bir
ey gerekleebilir. te yandan zihnin korkudan kurtulmas
son derece zordur, nk bu, taklit etmek, takip etmek iste
inden sahiden syrlmay, servet biriktirme veya bir gelene
e uyum salama arzusundan kurtulmay ima eder ama bu
sizin irkin bir ey yapacanz anlamna gelmez.
Korku olmadnda, zihin gsteri yapmay istemediin
de ve mevki ya da itibar peinde komadnda zihinsel z
grlk varlk kazanr. O zaman zihin taklit olgusundan kur
tulur. Ve byle bir zihne sahip olmak ok nemlidir. Zihnin
alkanlk oluturma mekanizmas olan gelenekten sahiden
kurtulmak ok nemlidir.
Bu ok mu zor? Sizin corafyanz veya matematiiniz
kadar zor olduunu sanmyorum. ok daha kolay, yalnzca
sorun u ki siz bunu hi dnmediniz. Belki hayatnzn on
veya on be yln okulda bilgi toplamakla geiriyorsunuz
ama bu meseleler zerine laykyla enikonu dnmeye hi
zaman ayrmyorsunuz, bir hafta, hatta bir gn bile. te bu
yzden size ok zor geliyor, ama aslnda hi de zor deil.
Aksine, eer buna zaman ayrrsanz zihninizin nasl alt
m, ilediini, tepki verdiini kendiniz de grebilirsiniz.
Ayrca henz genken zihninizi anlamaya balamanz ok
nemlidir, aksi halde pek anlam olmayan bir gelenei takip
ederek byrsnz; taklit edersiniz ki bu da iinize korku
tohumlar ekmeye devam eder ve bylece asla zgr ola
mazsnz.
37

Burada, Hindistan'da gelenee ne denli bal olduunuzu

hi fark ettiniz mi? Belli bir dete uygun ekilde evlenmeye
mecbur kalyorsunuz, anne babanz einizi seiyor. Belli
ayinleri yerine getirmelisiniz; o ayinlerin anlam olmayabilir
ama siz onlar yerine getirmek zorunda kalyorsunuz. Pein
den gitmeye mecbur olduunuz liderleriniz var. Eer evre
nize yle bir bakarsanz, size dair her eyin, otoritenin iyi
den iyiye yerletii bir hayat tarzm yansttm grebilirsi
niz. Gurunun otoritesi var, siyasi grubun otoritesi var, ebe
veynlerin ve kamuoyunun otoritesi var. Uygarlk ne kadar
eskiyse, bir dizi taklitleriyle gelenein arl ne kadar b
ykse ve zihin bu arlkla ne kadar yklyse o kadar zgr
lkten uzaklar. O zaman siyasi zgrlkten veya baka z
grlk trlerinden sz etseniz dahi birey olarak siz asla ken
di banza kefetme zgrlne sahip olamazsnz; her za
man bir guruyu veya retmeni takip edersiniz, bir idealin
veya sama sapan bir batl inancn peinden gidersiniz.
Demek ki btn hayatnz belli ideallerle kstlanm, s
nrlanm, kuatlm durumda ve iinizin derinliklerinde
korku var. Eer korku varsa nasl zgrce dnebilirsiniz
ki? te bu nedenle btn bu meselelerin farknda olmak ok
nemlidir. Bir ylan grdnzde ve onun zehirli olduunu
bildiinizde ona yaklamaz, ondan kaarsnz. Fakat inisiya
tifi engelleyen bir dizi taklide saplanp kaldnz bilmiyor
sunuz; onlarn ayaklarnz zincirlediinin farknda deilsi
niz. Eer onlarn size nasl ket vurduunun bilincine varma
ya balarsanz, bakalarnn sylediklerinden tr korku
duyduunuz iin, anne babanzdan veya retmenlerinizden
korktuunuz iin taklit ettiiniz gereinin farkna varrsa
nz, o zaman iine hapsolup kaldnz bu taklitleri gzlemle
yebilir, inceleyebilir ve tpk matematik veya baka bir ilim
daln aratrr gibi aratrabilirsiniz.
Szgelimi neden kadnlara erkeklerden farkl davrand
nz biliyor musunuz? Niin kadnlar hor gryorsunuz? En
38

azndan erkekler sk sk bunu yapyor. Neden tapnaa gidi

yorsunuz, neden ayinler yapyorsunuz, neden gurular takip
ediyorsunuz?
Grdnz gibi, nce btn bu hususlarn farkna var
manz gerek, ondan sonra sz konusu hususlar ele almaya,
incelemeye, sorgulamaya balayabilirsiniz. Fakat eer son
otuz asr yle getii iin her eyi gz kapal kabullenirse
niz, o zaman bunun bir anlam olmaz, deil mi? Hi kuku
suz, bizim bu dnyada ihtiya duyduumuz ey, daha fazla
takliti, daha fazla lider ve daha fazla takipi deildir. Bizim
imdi ihtiya duyduumuz ey tm bu sorunlar yzeysel
veya stnkr deil de derinlemesine incelemeye balayan
sizin ve benim gibi insanlardr. Ancak o zaman zihin yaratma
zgrlne, dnme zgrlne, sevme zgrlne sa
hip olabilir.
Eitim bizim doayla, varlklarla ve dier insanlarla nasl
doru ilikiler kurabileceimizi kefetmenin bir yoludur. Fa
kat zihin fikir retiyor ve bu fikirler ylesine gl, ylesine
baskn hale geliyor ki bizim daha telere bakmamza engel
oluyor. Korku olduu srece, gelenei takip etmekten kurtu
lamayz; korku olduu srece taklit de olacaktr. Salt taklit
eden bir zihin mekaniktir, deil mi? leyii itibaryla bir ma
kineye benzer o; yaratc deildir, bizim sorunlarmz d
nemez. Kimi eylemler dourabilir, kimi sonular retebilir
ama yaratc olamaz.
imdi hepimizin -gerek sizin ve benim gerekse retmen
lerin, yneticilerin ve otoritelerin- yapmas gereken ey, bir
likte tm bu sorunlar ele almaktr, bylece olan bitenleri ken
di bana dnebilen ve geleneksel bir samala bal kal
mayan olgun bireyler olarak buradan ayrlrsnz. O zaman
sahiden zgr olan bir insann saygnlm kazanrsnz. te
bu, eitimin asl amacdr. Eitimin amac sadece sizi belli s
navlara hazrlayp hayatnzn geri kalanm -memur, avukat,
ev hanm ya da ocuk yetitirme makinesi olmak gibi- yap
39

may istemediiniz bir eyi yaparak geirmeye zorlamak ol

mamaldr. Sizi korkusuzca zgr dnmeye sevk edecek,
kavramanza, sorgulamanza, aratrmanza yardm edecek
bir eitim almakta srarc olmal, retmenlerinizden bunu
talep etmelisiniz. Aksi halde hayatnz boa gider, deil mi?
"Eitimli" oldunuz, mastr veya doktora snavlarn getiniz,
srf para kazanmak zorunda olduunuz iin holanmadnz
bir ie girdiniz; evlendiniz, ocuk yaptnz ve hayatnzn ge
ri kalann bu ekilde geireceksiniz. Sefil, mutsuz, huysuz
olacaksnz; daha fazla bebek, daha fazla alk, daha fazla se
falet dnda sizi gelecee balayan bir ey olmayacak. Eiti
min amacnn bu olduunu syleyebilir misiniz? Hi kuku
suz eitim size ok ince dnme konusunda yardm etmeli
dir. Ancak bu sayede hayatnzn geri kalan blmnde, sap
lanp kalacanz sefil bir eyi deil de sevdiiniz eyi yapa
bilirsiniz.
yleyse henz genken iinizdeki honutsuzluk ateini
krkleyin; bir devrim hali iinde olmalsnz. Sorgulamann,
aratrmann, kefetmenin, olgunlamann vakti geldi; dola
ysyla doru eitimi almak konusunda retmenlerinize ve
anne babanza kar srarc olun. Snfta oturup falanca kral
veya filanca sava konusunda bilgi edinmekle yetinmeyin.
Tatmin olmayn, retmenlerinizin yanna gidip onlara soru
lar sorun, sorgulayn, kefedin. Eer onlar yeterince zeki de
ilse, sizin yapacanz sorgulama onlara zeklarn kullan
ma konusunda yardm edebilir. O zaman okuldan mezun ol
duunuzda olgunlua, gerek zgrle adm atarsnz. On
dan sonra lene dein doruyu renmeye devam edersiniz
ve mutlu, zeki bir insan olursunuz.
Dinleyici: Korkusuzluk alkanln nasl edineceiz?
Krishnamurti: Kullandnz szcklere bir bakn. Alkanlk
szc srekli yinelenen bir hareketi ima eder. Eer bir e
40

yi tekrar tekrar yaparsanz bu yalnzca monotonluu perinlemeye yarar. Korkusuzluk bir alkanlk mdr? Hi kuku
suz, ancak hayatn sorunlaryla kar karya gelip onlar in
ceden inceye gzden geirebildiinizde, onlar grp tahlil
edebildiinizde korkusuzlua kavuursunuz ama bunu al
kanla saplanp kalm bitkin bir zihinle yapamazsnz elbet
te. Eer alkanlk gerei bir eyler yapyorsanz, alkanlk
larla yayorsanz, o zaman siz taklit etmekten teye geeme
yen bir makineden farkszsnz demektir. Alkanlk tekrarla
makta, bir eyi tekrar tekrar hi dnmeden yinelemektir ki
bu da evrenize bir duvar rme etkinliinden baka bir ey
deildir. Alkanlklarla evrenize duvar rdnzde, kor
kudan syrlamazsnz ve sizi korkak klan o drt duvar ara
snda yaamaya mahkm olursunuz. Yaamda olup biten her
eye gz atmak, yani her sorunu, her olay, her dnceyi ve
duyguyu, her tepkiyi incelemek iin gereken zekya sahip ol
duunuzda, ancak o zaman korkudan kurtulabilirsiniz.

3
OTORTE ZEKYI KRELTR

orkudan ve ondan kurtulmaktan sz ettik ve nasl olup

da korkunun zihni arpttn, bylece onun zgr ve
yaratc olmasn engelleyip, son derece nemli inisiya
tif zelliinden mahrum kalmasna yol atn grdk.
Otorite meselesini de ele almamz gerektiini dnyo
rum. Otoritenin ne olduunu biliyorsunuz; peki ama onun
nasl varlk kazandm biliyor musunuz? Hkmetin bir
otoritesi var, deil mi? Devletin, hukukun, polisin ve askerin
otoritesi var. Anne babanz ve retmenlerinizin de sizin
zerinizde belli bir otoritesi var, yapmanz gerektiim d
ndkleri eyleri size yaptryorlar: Belirli bir saatte yatmak,
doru beslenmek, doru insanlarla arkadalk etmek. Sizi di
siplin altna alyorlar, deil mi? Neden? Bunun sizin iyiliiniz
iin olduunu sylyorlar. Sahiden yle mi peki? Bu mesele
ye gireceiz. Fakat daha nce otoritenin nasl tesis edildiini
anlamamz gerekiyor. Bir kiinin bir bakas zerindeki, azn
ln ounluk zerindeki veya ounluun aznlk zerin
deki gc, basks, dayatmas olarak otorite nasl oluuyor?
43

Benim annem ya da babam olduunuz iin zerimde bir

hakknz olabilir mi? nsanlar ne hakla bakalarna kt mu
amelede bulunabilirler? Sizce otoriteyi yaratan nedir? nce
likle uras apak belli ki her birimiz emin davran biimini
bulmay istiyoruz; ne yapmamz gerektiinin bize sylenme
sini istiyoruz. Kafas kark, endieli ve ne yapacan bilmez
bir haldeyken bir rahibin, bir retmenin, bir ebeveynin veya
baka birinin yanna gidip bizi bu karklktan kurtarmasn
bekliyoruz. O kiinin sorunu bizden daha iyi bildiim sand
mzdan, bir gururum veya bilgili birinin yanna gidip ne
yapmamz gerektiim soruyoruz. yleyse otoriteyi yaratan
ey, belli bir hayat tarz, belli bir davran biimini bulmaya
ynelik iimizdeki arzudur, deil mi?
Szgelimi, gururum yanna gidiyorum. Bunu yapmamn
sebebi, onun hakikati bilen, Tanr'y tanyan ve dolaysyla
bana huzur verebilecek yce bir ahsiyet olduunu dnmemdir. Ben kendi bama hibir ey bilmediimden ona gi
derim. nnde eilirim, iek sunarm, sayg gsteririm. Rahatlatlmay, yapmam gerekenin bana sylenmesini bekliyorumdur, bu yzden bir otorite olutururum. Bu otorite asln
da benim dmda mevcut deildir.
Siz genken, retmeniniz bilmediiniz eyleri size gste
rebilir. Fakat eer o az da olsa zeki biriyse sizin de zeki olma
nza yardm eder; skntmz anlamanza yardm eder, bu sa
yede herhangi bir otorite aramaya gerek duymazsnz.
Devletin, hukukim, polisin gze grnr bir otoritesi vardr.
Korumak istediimiz malmz mlkmz olduu iin biz bu
otoriteyi dmzda yaratrz. Mal mlk bize aittir ve baka biri
nin onu gasp etmesini istemeyiz, bu nedenle kendi mlkiyeti
mizi bakalarndan koruyacak bir devlet kurarz. Devlet bizim
otoritemiz olur; bizi, hayat tarzmz, dnce sistemimizi koru
mas iin icat ettiimiz bir otoritedir devlet. Yzyllar boyunca
adm adm bir hukuk sistemi tesis ederiz. "Beni" ve "benimki
leri" koruyacak bir otorite sistemi; hkmet, devlet, polis, ordu.
44

Dsal, yani grnrde deil de isel olan bir otorite daha

vardr: idealin otoritesi. "yi olmalym, kskanlk yapmama
lym, herkese kardee yaklamalym" derken, zihinlerimiz
de idealin otoritesini yaratrz, deil mi? Varsayalm ki ben,
dalavereci, aptal, zalim biriyim, her eyi kendim iin istiyo
rum, g istiyorum. Bu bir olgu, bu benim gerek halim. te
yandan herkese kardee yaklamam gerektiini dnyo
rum, srf dindar insanlar yle dedii iin ve ayrca yle de
mek kar salad, uygun dt iin. Dolaysyla bir kar
delik idealini yaratyorum. Aslnda kardelik yanls biri de
ilim ama trl nedenlerle yle olmak istiyorum, bylece
ideal benim otoriteme dnyor.
imdi, bu ideale gre yaamak iin kendimi disiplin altna
sokuyorum. Daha k bir paltoya, daha gzel bir kyafete, da
ha yksek bir unvana sahip olduunuz iin size ok imreni
yorum; ama kendi kendime "Bu kskanlk duygusundan
arnmalym, kardee davranmalym" diyorum. deal be
nim otoritem oluyor ve o ideale gre yaamaya alyorum.
Bu durumda ne olur? Hayatm gerekte olan ben ile olmas
gereken ben arasnda srp giden bir atmaya dnr.
Kendimi disiplin altna sokarm; ayrca devlet de beni disip
lin altna sokar. ster kapitalist ister komnist veya sosyalist
olsun devletin benim nasl davranmam gerektii konusunda
fikirleri vardr. Devletin her eyden nemli olduunu syle
yen kimseler vardr. Eer byle bir devlet dzeninde yaayp
resmi ideolojiye aykr bir ey yaparsam devletin -yani dev
leti kontrol altnda tutan aznln- basksna maruz kalrm.
Bizim iki yaramz var, bilinli yanmz ve bilind yan
mz. Bunun ne anlama geldiini kavryor musunuz? Varsa
yalm ki yolda yrrken bir arkadanzla konuuyorsunuz.
Bilinli yannz sohbetle megul ama dier yannz bilinsiz
ce saysz izlenim ediniyor: aalar, yapraklar, kular, deni
zin dalgalar zerindeki yakamoz. Bilinli zihniniz baka ey
lerle megul olsa bile, dardan bilindna yaplan bu tesir
45

her zaman devam eder ve bilindnn zmsedii eyler bi

lincin zmsedii eylerden ok daha nemlidir. Bilinli zi
hin nispeten daha az eyi zmser. Szgelimi siz okulda
retilenleri bilinli olarak zmsersiniz ama onlar aslnda ok
fazla deildir. Ne var ki bilind zihniniz sizinle retmeni
niz ve sizinle arkadalarnz arasndaki etkileimleri srekli
zmser; tm bunlar derinlerde gerekleir ve bu, yzeydeki
olgular zmsemekten ok daha nemlidir. Ayn ekilde,
her sabah yaptmz bu konumalar srasnda bilind zi
hin sylenenleri srekli zmser ve daha sonra gn iinde
veya hafta iinde duyduklarnz birdenbire hatalarsnz. Bu
sizin zerinizde bilinli olarak dinlediklerinizin yaptndan
ok daha byk bir etki yapar.
Tekrarlayacak olursak, otoriteyi biz yaratyoruz: devletin
otoritesini, polisin otoritesini, idealin otoritesini, gelenein
otoritesini. Siz bir ey yapmak istiyorsunuz ama babanz
"Onu yapma!" diyor. Ona itaat etmek zorundasnz, aksi hal
de onu kzdrrsnz, stelik karnnz doyurmak iin baban
za bamlsnz. Korkunuz yznden babanzn kontrol al
tndasnz, deil mi? Bu nedenle o sizin toriteniz oluyor. Ay
n ekilde, gelenek tarafndan da kontrol ediliyorsunuz. unu
yapmalsnz, brn yapmamalsnz, belli bir tarzda gi
yinmelisiniz, kzlara veya erkeklere bakmamalsnz. Gelenek
size ne yapmanz gerektiini sylyor ve gelenek her eyden
nce bilgidir, deil mi? Nitekim size ne yapmanz gerektiini
syleyen kitaplar var. Keza devlet de yapmanz gerekenleri
size bildiriyor; ayn eyi anne babanz, toplum ve din de ya
pyor. Bu durumda size ne oluyor peki? Eziliyorsunuz, bozu
luyorsunuz. Asla capcanl dnerek hareket edip yaayamyorsunuz, nk bundan korkuyorsunuz. taat etmeye mec
bur olduunuzu, aksi halde aresiz kalacanz sylyorsu
nuz. Bu ne demektir? Otorite yaratyorsunuz demektir, n
k emin bir davran biimi, gvenli bir yaam tarzn aryor
sunuz. Tam da bu gvenlik aray otoriteyi yaratyor ve ite
46

bu yzden siz basit bir kleye, arktaki bir diliye dnp

hibir dnme ve yaratma kapasitesini hayata geirmeden
yayorsunuz.
Resim yapyor musunuz, bilmiyorum. Eer yapyorsanz,
genelde resim retmeni size nasl resim yaplacan anlatyordur. Bir aac grp onu kopyalarsnz. Fakat resim yap
mak aac grmek demektir; aa hakkndaki izleniminizi,
onun sizde uyandrd izlenimi, yapraklarn hareketini, on
larn arasnda esen rzgrn fsltsn tuvale veya kda ge
irmek demektir. Bunu yapmak iin, n ve glgenin de
vinimlerini yakalamak iin ok duyarl olmanz gerekir.
Ama eer korkuyorsanz ve hep "Bunu yapmalym, unu
yapmalym, yoksa insanlar kim bilir neler dnrler hak
kmda" diyorsanz, herhangi bir eye kar nasl duyarl ola
bilirsiniz ki?
Gzel olana duyarllk otorite tarafndan yava yava yok
edilir. yleyse bu tr bir okulun sizi disiplin altna almasnn
doru olup olmad meselesiyle kar karyayz. retmen
lerin -eer sahiden hakiki retmenlerse- yzlemek zorun
da olduklar zorluklar dnn. Diyelim siz yaramaz bir er
kek veya kzsnz, ben de retmenim. Bu durumda sizi di
siplin altna almal mym? Eer disiplin altna alrsam ne
olur? Belli eyleri yapmak iin maa alan, sizinkinden daha
fazla otoriteye sahip, sizden daha byk biri olarak sizi itaa
te zorlarm. Bunu yaparken zihninizi kreltiyorumdur, deil
mi? Zeknz geriletiyorumdur, deil mi? Srf onun doru ol
duunu dndm iin sizi bir ey yapmaya zorlarken si
zi aptallatryorumdur, deil mi? Ve sizler grnte kar
ksanz bile aslnda disiplin altna sokulmaktan, bir eyleri
yapmaya zorlanmaktan holanyorsunuz. Bu size bir gvence
hissi veriyor. Eer zorlanmazsanz gerekten fena biri olaca
nz, yanl eyler yapacanz sanyorsunuz; dolaysyla
"Ltfen beni disiplin altna sok, doru ekilde davranmama
yardm et" diyorsunuz.
47

imdi ben sizi disiplin altna m sokmalym yoksa sizin

neden yaramaz olduunuzu, neden unu veya bunu yapt
nz anlamanza yardm m etmeliyim? Elbette bu, bir ret
men veya ebeveyn olarak benim otorite duygusuna sahip ol
mamam demektir. Neden kt biri olduunuzu, niin ka
arayna girdiinizi, skntlarnz anlamanza yardm etme
yi sahiden istemeliyim. Kendinizi anlamanz sizden isteme
liyim. Eer sizi zorlarsam size yardm edemem. ayet bir
retmen olarak sizin kendinizi anlamanza sahiden yardm et
mek istiyorsam, yalnzca birka erkek ve kzla ilgilenmem ge
rekir. Snfmda elli renciye bakamam. Yalnzca birka
rencim olmal ki her bir renciyle birebir ilgilenebileyim. O
zaman sizi bir ey yapmaya zorlayacak otorite oluturmama
lym, nk siz kendinizi anladnzda o eyi kendi ban
za zaten yapabilirsiniz.
u halde umarm, otoritenin zeky nasl krelttiini fark
ediyorsunuzdur. Her eyden nce zek ancak zgrlk var
sa ortaya kabilir: dnme, hissetme, gzlemleme, sorgula
ma zgrl. Ne var ki eer ben size bir eyi dayatrsam si
zi de kendim gibi aptallatrrm; genelde okullarda olan bi
ten de budur. retmen kendisinin bildiini, sizin bilmedii
nizi dnr. Peki, retmen ne biliyor? Matematik veya
corafyadan birazck fazlasn. O hibir hayati sorunu z
m deil, hayatin son derece nemli meselelerini sorgulam
deil. O sadece Jpiter veya baavu gibi esip grler.
yleyse byle bir okulda, size sylenenleri yapmanz iin
disiplin altna sokulmanz yerine, anlamak, zeki ve zgr ol
mak konusunda yardm almanz gerekiyor, nk ancak o
zaman hayatn zorluklarn korkusuzca gsleyebilirsiniz.
Bu da yetkin bir retmeni, sizinle gerekten ilgilenen, para,
ei ve ocuklar iin endielenmeyen bir retmeni gerekli k
lar ve szn ettiimiz doru eitim ortamn hazrlamak
hem retmenlerin hem de rencilerin sorumluluudur. Sa
dece itaat etmeyin, bir sorunu kendi banza nasl ele alaca48

nz renin. "Babam yle istedii iin bunu yapyorum"

demeyin, onu yapmanz niin istediini, neden falanca eyin
iyi olduunu dnrken filanca eyi kt bulduunu re
nin. Onu sorgulayn, bu sayede kendi zeknz uyandrmak
la kalmayp babanzn da zeki biri olmasna yardm etmi
olursunuz.
te yandan babanz sorgulamaya baladnzda genelde
ne olur? Sizi disiplin altna alr, deil mi? i bandan akn
dr ve sabr yoktur. Oturup sizinle hayatn devasa zorluklar
n, i bulmay, evlenmeyi konumaya hevesli deildir. Btn
bu meselelere ayracak zaman yoktur; bu yzden sizi ban
dan savp okula gnderir. Keza bu balamda retmen de
babanza benzer, o da herkes gibidir. Ne var ki zeky ortaya
karp ilemek retmenlerin, ebeveynlerin ve siz tm
rencilerin ortak sorumluluudur.
Dinleyici: nsan nasl zeki olur?
Krishnamurti: Bu soruyla kastedilen nedir? Zeki olmann
bir yntemini mi istiyorsunuz? Eer buysa, siz zaten zek
nn ne olduunu biliyorsunuz demektir. Bir yere gitmek is
tiyorsanz, gideceiniz yeri zaten biliyorsunuzdur, sadece
yolu sormanz gerekir. Ayn ekilde, siz de zeknn ne oldu
unu bildiinizi sanyorsunuz ve zeki olmak iin bir yn
tem istiyorsunuz. Zek tam da yntemin sorgulanmasdr.
Korku zeky yok eder, deil mi? Korku, incelemenize, sor
gulamanza, aratrmanza engel olur; doru olan bulman
z nler. Korkunuz yoksa byk olaslkla zeki olursunuz.
yleyse korku meselesini etraflca sorgulayn ve korkudan
syrln; ancak o zaman zeki olma imknna kavuursunuz.
Fakat eer "Ben nasl zeki olurum?" diye sorarsanz zaten
bir yntem aray iinde kendinizi aptallatryorsunuz de
mektir.

49

Dinleyici: Hepimizin bir gn leceini biliyoruz. Neden

lmden korkuyoruz?
Krishnamurti: Neden lmden korkuyorsunuz? Nasl yaa
yacanz bilmediinizden olabilir mi? Nasl dolu dolu yaa
yacanz bilseydiniz lmden korkar mydnz? Aalar,
gnbatmn, kulan, yapran dn sevseydiniz, gz
yalar dken insanlardan, yoksullardan haberdar olsaydnz
ve sahiden itenlikle sevseydiniz yine lmden korkar my
dnz? Szlerimle hemen ikna olmayn. Gelin, birlikte d
nelim. Sevin dolu bir hayat srmyorsunuz, mutlu deilsi
niz, olan bitenlere kar sahiden duyarl deilsiniz; ite bu
yzden ldkten sonra ne olacam soruyorsunuz. Hayat si
zin iin ac demek, bu nedenle lmle ok ilgileniyorsunuz.
Belki lmden sonra mutluluu yaayabileceinizi sanyor
sunuz. te yandan bu derin bir mesele. Bu meseleye girmeyi
isteyip istemediinizi bilmiyorum. ncelikle her eyin teme
linde korku var: lme korkusu, yaama korkusu, ac ekme
korkusu. ayet korkuya yol aan eyin ne olduunu ve on
dan nasl kurtulacanz anlamyorsanz l ya da canl ol
manzn pek bir nemi yoktur.
Dinleyici: Nasl mutlu bir hayat yaarz?
Krishnamurti: Ne zaman mutlu yaadnz biliyor musu
nuz? Ne zaman duygusal bir ac ektiinizi, ne zaman fizik
sel bir ac duyduunuzu bilirsiniz. Birisi size vurduunda ve
ya kzdnda o acy tanrsnz. Peki, ne zaman mutlu oldu
unuzu biliyor musunuz? Salklyken bedeninizin bilincin
de inisiniz? Kukusuz mutluluk bilincinde olmadnz, fark
etmediiniz bir haldir. Mutlu olduunuzu fark ettiiniz anda
mutluluk kaybolur, deil mi? te yandan ounuz ac eki
yor ve bunun farknda olduunuz iin o acdan kaarak mut
luluk dediiniz eye snmak istiyorsunuz. Bilinli olarak
50

mutlu olmak istiyorsunuz ama bilinli olarak mutlu olduu

nuzda da mutluluk kayboluyor. Sevinli olduunuzu onu ya
adnz anda syleyebilir misiniz? Ancak bir an sonra veya
bir hafta sonra "Ne kadar da mutluydum, nasl da neeliy
dim" dersiniz. Mutluluu yaarken onun farknda olmazs
nz; mutluluun gzellii de zaten buradadr.

4
ZGRL VE DSPLN ANLAMAK

isiplin sorunu gerekten ok karmak bir sorundur,

nk oumuz bir tr disiplinle sonunda zgrle
kavuacamz dnrz. Disiplin direncin geliti
rilmesidir, deil mi? Diren gstererek, yanl olduunu d
ndmz bir eye kar iimizde bir set oluturarak, dolu
dolu yaamak iin daha byk bir zgrle ve kavraya sa
hip olacamz varsayarz; ama gerek bu deildir. Bir eye
ne kadar ok direnirseniz, onunla ne kadar ok mcadele
ederseniz, onu o kadar az kavrarsnz. Hi kukusuz ancak
zgrlk, hakiki dnce zgrl, kefetme zgrl ol
duunda bir eyin iyzn ortaya karabilirsiniz.
Ne var ki zgrlk kesinlikle bir ablon iinde yaayamaz.
Fakat oumuz bir ablonun iinde, dncelerin evreledii
bir dnyada yayoruz, deil mi? Szgelimi anne babalarnz
ve retmenleriniz size neyin doru, neyin yanl, neyin fay
dal neyin zararl olduunu sylyor. nsanlarn, din adamla53

rnn ve gelenein ne sylediini ve okulda neler rendii

nizi biliyorsunuz. Etrafnza duvarlar ryorsunuz ve siz bu
duvarlarn arasnda yaarken zgr olduunuzu sylyorsu
nuz. yle deil mi? nsan bir hapishanede yaad srece
zgr olabilir mi?
O halde insan gelenein hapishanesinin duvarlarm ykp
gerek olan, doru olan kendi bana bulmaldr. O kii ne
kadar iyi, saygn ve heyecan verici olursa olsun ve insan ken
dini o kiinin huzurunda ne kadar mutlu hissederse hissetsin
bakalarnn peinden gitmeyip kendi bana deneyimleyerek kefetmelidir. nemli ve anlaml olan, gelenein yaratt
deerleri ve insanlarn syledikleri tm o iyi, faydal ve
kayda deer eyleri kabullenmeden aratrabilmektir. Kabul
ettiiniz anda uyum gstermeye, taklit etmeye balarsnz ve
uyum gstermek, taklit etmek, takip etmek insan asla zgr
ve mutlu klmaz.
Byklerimiz disiplin altna girmeniz gerektiini syler
ler. Disiplini size kendiniz ve bakalar dayatr. Fakat nemli
olan zgr dnmek ve sorgulamaktr, nk bylece ken
di banza kefetmeye balarsnz. Ne yazk ki ou insan
dnmek, kefetmek istemez ve dar grldr. Meseleleri
derinlemesine dnmek, iyzn aratrmak ve doru ola
n kendi bana kefetmek ok zordur; ak algy ve srekli
sorgulamay gerektirir ama ou insann bunun iin ne ener
jisi ne de eilimi vardr. "Sen benden iyi biliyorsun, benim
gurumsun, benim retmenimsin ve ben senin peinden gi
deceim" derler.
yleyse en hassas yalarnzdan itibaren "yap"lar ve
"yapma'larla evrenize duvar rmeden kefetme zgrl
ne sahip olmanz ok nemlidir; zira eer size hep unlar
yapmalsn unlar da yapmamalsn deniyorsa, zeknzn
bundan nasl etkileneceini bir dnn. Bu durumda kari
yer basamaklarn trmanan, kiminle evlenip kiminle evlen
meyeceine anne babasnn karar verdii, dncesiz bir var
54

la dnrsnz ve bu kesinlikle zeknn etkinlii deildir.

Snavlar geebilir, ok iyi bir i bulabilir, birbirinden k k
yafetler giyebilir, pahal taklar takabilir, arkadalara ve itiba
ra sahip olabilirsiniz, ama gelenein esiri olmusanz zeknz
krelir.
te yandan sorgulama, irdeleme, kefetme zgrlne
sahipseniz hi kukusuz zeknz ortaya kar, bylece zihni
niz ok aktif, uyank ve berrak olur. Ne yapacam bilmeyen,
iinden bir ey geirip grnrde farkl bir ey yapan korkak
bir varlk deil de btnlkl bir birey olursunuz.
Zek gelenekten kopmanz ve kendi banza yaamanz
gerektirir ama siz neleri yapmanz neleri yapmamanz gerek
tii konusunda anne babanzn fikirlerinin ve toplumun gele
neklerinin kuatmas altndasnz. Dolaysyla isel bir at
ma srp gidiyor, deil mi? Hepiniz gensiniz ama bu konu
larn farkna varamayacak kadar gen olduunuzu sanmyo
rum. Siz bir ey yapmak istiyorsunuz ama anne babanz ve
retmenleriniz "Onu yapma!" diyor. Dolaysyla isel bir
mcadele srp gidiyor ve siz bu mcadeleyi zme kavu
turmadnz srece atmann, acnn, strabn iine hapsolup kalr ve srekli bir ey isteyip o eyi bir trl yapamazs
nz.
Eer meseleyi ok dikkatli ele alrsanz disiplin ve zgr
ln birbiriyle elitiini grrsnz. Gerek zgrlk ara
y, beraberinde kendi aydnlanmasn getiren, bylece sizi
belli eyleri yapmaktan kurtaran farkl bir sretir.
Henz genken hayatta sahiden ne istediinizi kefetme
zgrlne sahip olmanz ve bu konuda yardm almanz
ok nemlidir. Henz genken kefetmezseniz bir daha asla
kefedemezsiniz ve hibir zaman zgr ve mutlu bireyler
olamazsnz. Tohumun imdi iinize ekilmesi gerek, bylece
imdi inisiyatifi elinize almaya balarsnz.
Yolda yrrken ar ykler tayan kyllere rastladnz,
deil mi? Onlar hakknda ne hissediyorsunuz? Yrtk prtk es55

ki psk elbiseleriyle, kamn doyuracak yemek bulamayan

yoksul kadnlar azck bir maa iin her gn alyorlar. Onlar
hakknda herhangi bir fikriniz var m? Yoksa srf kendinizle mi
fazlasyla ilgileniyorsunuz, srf kendiniz iin mi fazlasyla en
dielisiniz? Snavlarnz, grnnz, sarilerinizi dn
mekten o yoksul insanlara sra gelmiyor mu? Onlardan ok da
ha iyi bir durumda olduunuzu, daha yksek bir snfa ait ol
duunuzu ve dolaysyla onlar iin tasalanmaya gerek duyma
dnz m dnyorsunuz? Onlar yarmzdan geerken ne
hissediyorsunuz? Onlara yardm etmek istemiyor musunuz?
Hayr m? Bu sizin ne dndnz ortaya koyar. Yzyl
lardr srp gelen gelenekle, anne babanzn syledikleriyle
ylesine krelmisiniz ki, belli bir snfa ait olmak o kadar
umurunuzda ki kyllere bile bakmyor musunuz? evreniz
de olan biteni gremeyecek kadar kr msnz sahiden?
Duyarll adm adm yok eden ey korkudur: Anne ba
bann, retmenlerin ne syleyecei korkusu, gelenek korku
su, hayat korkusu. Duyarlln ne olduunu biliyor musu
nuz? Duyarl olmak demek hissetmek, izlenim edinmek, ac
ekenlerin halinden anlamak, efkat ve merhamet sahibi ol
mak, evrenizde olan bitenlerin farkna varmak demektir. Ta
pnan zili aldnda, onu fark ediyor musunuz? O sesi din
liyor musunuz? Denizin sularnda yansyan gne m hi
seyrettiniz mi? Asrlar boyunca smrcler tarafndan kon
trol ve bask altnda tutulan kyllerden, yoksul insanlardan
haberdar msnz? Bir hizmetinin ar bir hal tadn gr
dnzde ona yardm elini uzatr msnz?
Tm bunlar duyarll iaret eder. Fakat sizin de grd
nz gibi, insan disiplin altna girdiinde, korku duydu
unda veya sadece kendini umursadnda duyarllk yok ol
maktadr. Kiinin her zaman kendisiyle, kendi grntsyle,
kifayetleriyle ilgilenmesi -ki oumuz u veya bu ekilde bu
nu yapyoruz- duyarsz olmak demektir, nk o zaman zi
hin ve kalp kapanr ve kii tm gzellik algsn kaybeder.
56

Gerekten zgr olmak byk bir duyarll ima eder.

Srf kendi karnz dnyorsanz veya disiplin duvarla
ryla kuatlmsanz zgr olamazsnz. Hayatnz bir taklit
sreci olduu srece ne duyarllk, ne de zgrlk kalr. Ze
ky harekete geirecek zgrlk tohumunu burada ekmeniz
ok nemlidir, nk o zekyla hayatn tm sorunlaryla ba
a kabilirsiniz.
Dinleyici: nsann ayn zamanda hem kendini korku duy
gusundan bsbtn kurtarp hem de toplumla birlikte ya
amas onun iin faydal mdr?
Krishnamurti: Toplum nedir? Bir deerler, kurallar, dzenle
meler ve gelenekler manzumesi deil midir? Dardaki bu ko
ullan grp Btn bunlarla pratik bir iliki, kurabilir mi
yim?" diye soruyorsunuz. Neden olmasn? Her eyden nce
eer deer kalplarna uyum salamaktan teye geemezseniz,
zgr olur musunuz? Hem faydal derken neyi kastediyorsu
nuz? Bir geim yolu bulmay m? Geiminizi salamak iin ya
pabileceiniz pek ok ey var; ve ayet zgrseniz yapmak is
tediinizi kendiniz seemez misiniz? Bu faydal deil mi? Yok
sa zgrl unutup bir ablona uyarak avukat, doktor, tccar
veya p olmann yararl olduunu mu dnyorsunuz?
Eer zgrseniz ve zeknz gelitirmiseniz sizin iin en iyi
olan kesinlikle bulursunuz. Anne babanz ve toplum onayla
sn onaylamasn btn gelenekleri bir kenara sprr ve sahi
den yapmak istediiniz eyi yaparsnz. zgr olduunuz iin
zeki olursunuz ve tamamen size ait olan bir ey yaparsnz, b
tnlk sahibi bir insan olarak hareket edersiniz.
Dinleyici: Tanr nedir?
Krishnamurti: Bu sorunun cevabm nasl bulacaksnz? Ba
ka birinin bilgisini mi kabul edeceksiniz? Yoksa Tanr'nn ne
57

olduunu kendi banza m kefedeceksiniz? Soru sormak

kolay ama hakikati deneyimlemek byk lde zek, sorgu
lama ve aratrma gerektirir.
yleyse ilk sorumuz u: Baka birinin Tanr hakknda sy
lediklerini mi kabul edeceksiniz? Onlarn hepsi yanl olabi
leceinden ve kendi gurunuz yanlabileceinden Tanr'nn
kim olduu, Krishna m, Budha m yoksa sa m olduu
nemli midir? Hi kukusuz insann doru olan bulmas iin
zihninin sorgulama zgrlne sahip olmas, yani salt ka
bullenmemesi veya inanmamas gerekir. Size hakikatin tan
mn verebilirim ama o sizin kendi banza deneyimlediiniz
eyle ayn olmaz. Btn kutsal kitaplar Tanr'nn ne olduu
nu betimler ama betim Tanr'nn kendisi deildir. Tanr sz
c bizzat Tanr deildir, yle deil mi?
Doru olan bulmak iin asla kabullenmeyin, asla kitapla
rn, retmenlerin ve baka insanlarn sylediklerinin etki
sinde kalmayn. Eer onlardan etkilenirseniz yalnzca onlarn
sizden bulmanz istedii eyi bulursunuz. Ayrca zihninizin
istedii eyin imgesini yaratabileceini de unutmayn; zihin
Tanr'y sakall veya tek gzl hayal edebilir; onu mavi veya
mor tasavvur edebilir. yleyse kendi arzularnzn bilincinde
olun ve kendi isteklerinizin ve zlemlerinizin yansmalarnn
sizi yanltmasna izin vermeyin. Eer Tanr'y belli bir suret
te grmeyi isterseniz greceiniz imge isteklerinize uygun
decektir; ama o imge Tanr deildir. Eer strap ekiyorsa
nz ve rahata kavumak istiyorsanz veya dinsel ynelimleri
nizde duygusal ve hlyalysanz, sonunda isteklerinizi yerine
getiren bir Tanr yaratrsnz ama o, Tanr deildir.
O halde zihniniz tamamen zgr olmaldr ve ancak o za
man doru olan bulabilirsiniz, ne batl bir inanc kabul ede
rek, ne szde kutsal kitaplar okuyarak ne de bir gurunun pe
inden giderek. Ancak bu zgrle sahip olduunuzda, ge
rek dsal etkilerden gerekse kendi arzularnzdan ve zlem
lerinizden gerekten kurtulduunuzda zihniniz ok ak
58

olur; ancak o zaman Tanr'nn ne olduunu kefedebilirsiniz.

Fakat eer srf orada ylece oturup varsaymlar gelitirirse
niz konuunuz, gurunuz kadar fena ve yanltc olur.
Dinleyici: Bilind arzularmzn farkna varabilir miyiz?
Krishnamurti: ncelikle bilinli arzularnzn farknda ms
nz? Arzunun ne olduunu biliyor musunuz? nanlarnza
ters den eyler syleyen kimseleri genellikle dinlemedii
nizin farknda msnz? Arzunuz dinlemenize engel oluyor.
Diyelim ki, Tanr'y arzuluyorsunuz ve birisi kp arzulad
nz Tanr'nn sizin ylgnlklarnzn ve korkularnzn r
n olduunu sylyor; bu durumda o kiiyi dinler misiniz?
Elbette hayr. Siz bir ey istiyorsunuz ama hakikat ondan ol
duka farkl bir ey. Arzularnzla kendinizi snrlandryor
sunuz. Bilinli arzularnzn ancak yarsnn farkndasnz,
deil mi? Derinlerde sakl olan arzularn farkna varmak ok
daha zordur. Sakl olan bulmak ve kendi gdlerinizi ortaya
karmak istiyorsanz, aray iindeki zihniniz olduka ber
rak ve zgr olmaldr. yleyse ilkin, bilinli arzularnzn
farknda olmalsnz; ondan sonra yzeyde olann giderek
daha fazla farkna vararak derinlere inebilirsiniz.
Dinleyici: Neden baz insanlar mahrumiyet koullarnda
doarken dierleri zenginlik ve refah iinde douyor?
Krishnamurti: Siz ne dnyorsunuz? Bana soru sorup ce
vap beklemek yerine niin konu hakkndaki kendi fikrinizi or
taya koymuyorsunuz? Karma adm verdiiniz mistik bir s
recin var olduunu dnyor musunuz? Eski hayatnz
saygn bir ekilde yaadnz ve dolaysyla imdi zenginlik ve
makamla dllendiriliyorsunuz. Bu mudur gerek? Yahut
nceki hayatnzda ok kt davranlar sergilediniz, imdiki
hayatnzda da onun bedelini dyorsunuz.
59

Grdnz gibi, bu ok karmak bir mesele. Yoksulluk

toplumun suudur, agzl ve kurnaz kimselerin dierlerini
smrp ykseldikleri bir toplumun kabahatidir yoksulluk.
Bizler ayn eyi istiyoruz ama ayn zamanda merdivenin ba
samaklarn trmanp tepeye kmak da istiyoruz. Peki, hepi
miz tepeye ktnda ne olacak? nsanlarn stne basarak
ykseliyoruz ve altta inenen, ezilen kii "Hayat niye bu ka
dar adaletsiz? Sen her eye sahipsin, benimse hibir eyim
yok" diyor. Baar merdivenini trmandmz srece her za
man yoksul ve a insanlar olacaktr. Anlalmas gereken hu
sus, neden zenginlerin ve yoksullarn olduu veya neden ba
zlar yetenekliyken dierlerinin yle olmad deil, baar
hrsdr. Deimesi gereken ey, trmanma arzumuz, byk
biri olma, baarl biri olma isteimizdir. Hepimiz baarmak
iin can atyoruz, deil mi? Hata burada, karmada veya baka
aklamalarda deil. Fiili gerek u ki hepimiz tepede olmak
istiyoruz, belki tam tepede deil de merdivenin trmanabile
ceimiz kadar yksek bir basamanda. Dnyada byk biri,
baarl biri olma drts varln koruduu srece zengin
ler ve yoksullar, smrenler ve smrlenler olacaktr.
Dinleyici: Tanr erkek midir kadn m, yoksa tamamen gi
zemli bir ey midir?
Krishnamurti: Bu soruya az nce cevap verdim ve sanrm
siz dinlemediniz. Bu lkede egemenlik erkeklere ait. Varsa
yalm ki ben Tanr'nn kadn olduunu syledim. Bu durum
da ne yapardnz? Tanr'nn erkek olduu fikrine smsk ba
l olduunuz iin bana kar kardnz. yleyse kendi ban
za kefetmelisiniz; ama kefetmek iin de btn nyarglar
dan syrlmanz gerekir.

60

5
DNMEY RENMEK

een veya drt konumamzda korku meselesinden

sz ettik ve korku bizim yozlamamzn temel neden
lerinden biri olduu iin sanrm bu meseleye farkl
bir adan bakmal, farkl yaklamalyz.
Bildiiniz gibi, bize hep neleri dnp neleri dnme
memiz gerektii sylenmektedir. Kitaplar, retmenler, ebe
veynler, evremizdeki toplum, hepsi ne dnmemiz gerek
tiini syler, ama onlar nasl dnmemiz gerektiini bul
makta bize yardm etmezler. Neyi dneceimizi bilmek
nispeten kolaydr, nk ta ocukluktan itibaren zihinlerimiz
szckler, deyimler, yerleik tavrlar ve nyarglarla artlan
drlr. Yal insanlarn sabit fikirli olduunu hi fark ettiniz
mi bilmiyorum. Onlar kalplam bir bala benzerler. Ve
bu kalb krmak ok zordur. Zihnin bu kalplamas onun
artlanmasdr.
Burada Hindistan'da gemii yzyllar ncesine uzanan
bir gelenek sizi belli bir tarzda dnmeye artlandrd. art
lanmanzn ekonomik, sosyal ve dini sebepleri vardr. Avru
pa'da zihin buradakinden farkl bir tarzda artlandrlmtr;
6!

keza Rusya'da devrimden itibaren siyasi liderler zihinleri yi

ne farkl bir tarzda artlandrmaya koyulmulardr. Demek ki
her yerde zihin artlandrlmaktadr, sadece yzeysel olarak,
bilinlice deil ayn zamanda derinlemesine de. Sakl veya bi
lind zihin rkla, iklimle, sze dklmeyen ve tarif edilme
yen taklitlerle artlandrlmaktadr.
Oysa zihin artlandrld veya ekillendirildii srece
zgr olamaz. Ve ou insan zihninizin artlanmadan asla
kurtulamayacam, dolaysyla her zaman artlanmann ola
can dnyor. Onlar kimi dnce biimlerine, kimi n
yarglara kanlmaz olarak sahip olacanz ve zihninizin
asla serbest kalp zgr olamayacam sylerler. Dahas, uy
garlk ne kadar eski olursa, zihne yklenen gelenein, otori
tenin, disiplinin arl da o kadar fazla olur. Hindistan'daki
gibi eski bir rkn yesi olan insanlar szgelimi Amerika gibi
sosyal ve ekonomik bakmdan daha zgr olan ve tarih sah
nesine hayli yakn zamanlarda km bir lkede yaayan in
sanlardan daha fazla artlanmtr.
artlanm bir zihin kendi evresine rd setleri, kendi
snrlarm asla aamad iin zgr deildir; bu gn gibi or
tada olan bir gerektir. Ve byle bir zihnin kendi artlanma
sndan kurtulup teye gemesi ok zordur, nk bu artlan
ma ona sadece toplum tarafndan deil bizzat kendisi tarafn
dan da dayatlmaktadr. artlanmak hounuza gidiyor nk
teye gemeye cesaret edemiyorsunuz. Anne babanzn, top
lumun, din adamlarnn syleyeceklerinden korkuyorsunuz;
bu nedenle karnza kan engellerin hazrlanmasna katk
sunuyorsunuz. Bu oumuzun iine hapsolduu hapishane
dir; ite bu yzden anne babanz size srekli unu yap bunu
yapma diyor; sonuta siz de bunu kendi ocuklarnza syl
yorsunuz.
zellikle retmeninizi seviyorsanz, okulda genellikle ne
yaarsnz? Eer retmeninizi seviyorsanz, onun peinden
gitmeyi, onu taklit etmeyi istersiniz; bundan dolay zihnini
62

zin artlanmas giderek daha kah ve kalc hale gelir. Diyelim

ki bir renci yurdunda kalyorsunuz. Ve oradaki hocanz
her gn dinsel ayinini yapyor. O gsteriden veya onun g
zelliinden holandnz iin siz de yapmaya balarsnz.
Baka bir ifadeyle, daha fazla artlandrlrsnz ve bu artlan
ma ok etkindir, nk insan genken heves dolu, etkilenme
ye ak ve taklitidir. Yaratc olup olmadnz bilmiyorum,
herhalde deilsiniz, nk anne babanz evrenizdeki duvar
larn tesine gemenize izin vermiyor, neye artlandysanz
onun tesine bakmanz istemiyor. Sonra evlenip bir kalbn
iine giriyorsunuz ve geri kalan hayatnz o kalpta geiri
yorsunuz.
nsan genken kolaylkla artlanabilir, ekillenebilir, bir
kalba oturabilir. Eer bir ocuk -iyi, zeki ve uyank bir o
cuk- sadece yedi yl bir din adam tarafndan eitilirse o o
cuk ylesine artlanr ki geri kalan yaam esasnda hep ayn
tarzda srp gider. Bu durum bizzat retmenlerin artlan
madan uzak olmad bu okulda da yaanabilir. retmenler
de herkes gibi kendi ayinlerini yapar, kendi korkular ve guru olma hevesleri vardr ve siz onlar tarafndan eitilirken,
belli bir hocay sevdiiniz iin veya gzel bir ayin grp onu
yapmak istediiniz iin farknda olmadan taklide saplanp
kalrsnz.
Byklerimiz neden ayinler yapyor? nk nceden de
kendi babalar ayn ayinleri yapyordu. Ayrca ayinler onlara
baz duygular ve duyumlar verip, isel dinginlii salamak
tadr. Dua ediyorlar, eer byle yapmazlarsa yoldan kacak
larm dnyorlar. Ve genler de onlarn yaptklarnn ayn
s yapyorlar, bylece taklit balyor.
ayet retmen btn bu ayinleri sorgulasa, onlar zerine
sahiden kafa yorsa -ki bunu ok az yapyor-, nyargsz in
celemek iin zeksn kullansa, ayinlerin anlamsz olduunu
ok gemeden renir. Ne var ki meselenin asln aratrp
bulmak byk bir zgrl gerektirir. Eer siz zaten bir e63

yin lehine nyarglysanz ve o eyi aratrmaya koyulacaksa

nz, kesinlikle o aratrmay yapamazsnz. Yalnzca kendi
grnz, nyargnz pekitirmekle kalrsnz.
O halde retmenlerin kendilerini artlanmadan arndr
maya balamalar ve bu hususta rencilerine de yardm et
meleri ok nemlidir. Ebeveynlerin, gelenein, toplumun
artlandrc etkisini bilen retmen, ocuklar dncesizce
kabullenmeye deil sorgulamaya, aratrmaya tevik etmeli
dir.
Eer gzlem yaparsanz, ne denli farkl etkilerin by
dke sizi ekillendirdiini, dnme yetinizi gelitirmenize
hi yardm edilmediini, yalnzca ne dnmeniz gerektii
nin size sylendiini grebilirsiniz. ayet bu srece kar k
mazsanz, ne yazk ki yaratclktan ve zgn dncelerden
yoksun halde alan otomatik bir makineye dnrsnz.
Topluma ayak uydurmadnz takdirde geiminizi kaza
namayacandan endie duyuyorsunuz. Eer babanz avu
katsa kendinizin de avukat olmanz gerektiini dnyor
sunuz. ayet bir kzsanz ba gz edilmeye raz oluyorsunuz.
Peki, bu durumda ne oluyor? Canllk ve hevesle dolu gen
bir insan olarak yola kyorsunuz ama bu haliniz, nyarglar,
korkular ve hurafelerle dolu anne babanzn ve retmenleri
nizin artlandrc etkisiyle yava yava trpleniyor. Okul
dan mezun olup bir sr bilgiyle hayata atlyorsunuz ama
sorgulama hevesini, toplumun geleneksel samalklarna kar
kma gcn oktan yitirmi oluyorsunuz.
Burada oturup btn anlatlanlar dinliyorsunuz. Sonun
da mastr ya da doktora snavlarndan getikten sonra ne ola
cak? Ne olacan gayet iyi biliyorsunuz. Kar kmadnz
srece, dnyann geri kalan gibi olacaksnz, nk baka bi
ri olmaya cesaret etmiyorsunuz. ylesine artlandrlacaks
nz, ylesine ekillendirileceksiniz ki, kendi banza isyan
bayran ekemeyeceksiniz. Kocanz veya karnz sizi kon
trol edecek; toplum size yapmanz gerekenleri syleyecek;
64

bylece nesilden nesile taklit srp gidecek. Ne hakiki inisi

yatif, ne zgrlk ne de mutluluk var, yava bir lmden
baka hibir ey yok. Bir makine gibi yaamaktan teye geemiyorsanz eitimli olmann, okuma yazma renmenin ne
anlam var ki? Ama ite anne babanzn istedii bu; dnyann
istedii de bu. Dnya sizin dnmenizi istemiyor, kefetme
zgrlne sahip olmanz istemiyor, nk o zaman siz
tehlikeli bir yurtta olursunuz ve yerleik dzene uyum sa
lamazsnz. zgr bir insan kendini belli bir lkeye, snfa ya
da dnce biimine ait hissetmez asla. zgrlk dosdoru
her seviyede zgrlk demektir ve sadece belli bir izgide
dnmek zgrlk deildir.
yleyse henz genken zgr olmak ok nemlidir, sade
ce bilin dzeyinde deil, ta derinlerde de. Bu da demektir ki
kendiniz hakknda uyank olmalsnz ve sizi kontrol etme
veya basklama amac tayan tesirlerin daha fazla farkna
varmalsnz; asla dncesizce kabullenmemelisiniz, aksine
her zaman sorgulamal, incelemeli ve kar kmalsnz.
Dinleyici: Geleneklerle dolu bir toplumda yaarken zihin
lerimizi nasl zgr klabiliriz?
Krishnamurti: lk nce zgr olma drtsne, talebine sahip
olmalsnz. Bu tpk bir kuun umay zlemesine veya r
mak sularnn akmay zlemesine benzer. Bu zgrlk ar
pntsna sahip misiniz? Sahipseniz o zaman ne olur? Anne
babanz ve toplum sizi bir kalba sokmak istiyor. Onlara dire
nebilir misiniz? Korktuunuz iin bunu yapmak size zor ge
lecek. bulamamaktan, doru ei seememekten, a kalmak
tan, bakalarnn sizin hakknzda ne diyeceinden korkuyor
sunuz. zgr olmay istemenize ramen korkuyorsunuz, de
mek ki direnmeyeceksiniz. Bakalarnn ne diyeceinden ve
ya anne babanzn ne yapacandan korkmanz nnze set
ekiyor ve bylece siz bir kalba giriyorsunuz.
65

imdi kp "Ben bilmek istiyorum ve a kalmak umurum

da deil. Ne olursa olsun bu rm toplumun engellerine
kar mcadele edeceim, nk kefetme zgrlne ka
vumak istiyorum" diyebilir misiniz? Bunu syleyebilir misi
niz? Korkuyorsanz, btn bu bariyerlere, bu dayatmalara
kar koyabilir misiniz?
yleyse en hassas andan itibaren ocuun bu korku
nun sonularm grmesine ve ondan kurtulmasna yardm
etmek ok nemlidir. Korktuunuz anda zgrlk sona erer.
Dinleyici: Korkuya dayal bir toplumda yetitiimiz iin
korkudan kurtulmamz, nasl mmkn olabilir?
Krishnamurti: Korktuunuzun farknda msnz? Farknday
sanz, ondan kurtulacak msnz? Sizin ve benim bunu ortaya
karmamz lazm, yleyse gelin birlikte dnelim. Korktu
unuzun bilincinde olduunuzda fiilen ne yaparsnz? On
dan kaarsnz, yle deil mi? Bir kitap alrsnz ya da yr
ye karsnz; onu unutmaya alrsnz. Anne babanzdan,
toplumdan korkuyorsunuz ve bu korkunun farkndasnz
ama onu nasl sona erdireceinizi bilmiyorsunuz. Ona bak
maya bile gerekten korkuyorsunuz, bu yzden farkl yollar
la kayorsunuz. te bundan dolay kanlmaz olanla yzle
ip harekete gemeniz gerektii halde, son ana kadar hayat
nz dersler ve snavlarla geiriyorsunuz.
Sorununuzdan srekli kamaya alyorsunuz ama bu si
ze o sorunu zmekte yardmc olmuyor. Sorunla yzlemek
zorundasnz. imdi korkunuza bakabilir misiniz? Eer bir
kuu incelemek, kanatlarnn, ayaklarnn, gagasnn eklim
gzlemlemek istiyorsanz onun ok yaknna gitmeniz gere
kir, deil mi? Ayn ekilde, eer korkuyorsanz korkunuza
ok yakndan bakmalsnz. Korkudan kaarsanz sadece onu
krklemekle kalrsnz.

66

Diyelim ki, hayatnz sahiden sevdiiniz bir eyi yap

maya adamak istiyorsunuz, ama anne babanz onu yapma
manz gerektiini sylyor ve eer yaparsanz feci bir ce
zayla sizi tehdit ediyor. Szgelimi artk size para vermeye
ceklerini sylyorlar. Siz de korkuya kaplyorsunuz. yle
sine korkuyorsunuz ki korkunuza bakmaya cesaret bile
edemiyorsunuz. Bylece boyun eiyorsunuz ve korku s
rp gidiyor.
Dinleyici: Gerek zgrlk nedir ve insan onu nasl elde
edebilir?
Krishnamurti: Gerek zgrlk elde edilebilecek bir ey de
ildir, zeknn rndr o. Markete gidip zgrl satn
alamazsnz. Kitap okuyarak ya da birisinin konumasn
dinleyerek zgrle kavuamazsnz.
Peki, zek nedir? Korku varsa ya da zihin artlanmsa
zek aa kabilir mi? Zihniniz nyarglysa veya mthi
bir insan olduunuzu dnyorsanz ya da ok hrslysa
nz ve baar merdivenini trmanmak istiyorsanz, dnyevi
veya ruhani olarak zek varlk kazanabilir mi? Sadece ken
dinizi umursuyorsanz ya da bir bakasnn peinden gidi
yorsanz veya bir bakasna tapyorsanz zek ortaya ka
bilir mi? Hi kukusuz zek btn bu samalklar kavra
yp onlardan uzaklatnzda kendini gsterir. yleyse
bunun iin yola koyulmanz art ve bilmeniz gereken ilk
husus, zihninizin zgr olmaddr. Zihninizin btn bu
eylerle nasl zincirlendiini grmeniz lazm; ondan sonra
zgrl douracak zek balar. Cevab kendi banza
bulmalsnz. Kendiniz zgr deilken baka birinin zgr
olmasnn veya kendiniz aken baka birinin tok olmasnn
ne nemi vardr?
Gerek inisiyatife sahip olmak, yani yaratc olmak iin z
grln olmas gerekir ve zgrln olmas iin de zek67

nn olmas gerekir. O halde zeky engelleyen eyin ne oldu

unu aratrp bulmak zorundasnz. Hayat incelemek, top
lumsal deerleri sorgulamak zorundasnz. Korktuunuz iin
herhangi bir eyi kabullenmemelisiniz.

6
GVENCE DYE BR EY VAR MI?

elki de korku meselesine farkl bir adan yaklaabiliriz.

Korku oumuza olaanst eyler yapyor. Btn ya
nlsamalar ve sorunlar yaratyor. ok derinlere inip
onu sahiden kavrayana kadar her zaman eylemlerimizi arp
tacak. Korku dncelerimizi eip bkyor ve hayat tarzm
z apraklatryor; insanlar arasnda engeller yaratyor ve
tabii sevgiyi ykyor. Demek ki korku meselesini ne kadar de
rinlemesine ele alrsak o kadar iyi kavrayp sahiden ondan
kurtulur ve evremizdeki her eyle o kadar geni temas kura
biliriz. Gnmzde hayatla yaamsal temaslarmz ok az
deil mi? Fakat eer korkudan kurtulursak geni apl temas
lara, derin kavraya, hakiki duygudala, sevgi dolu zene
sahip olabiliriz ve ufkumuz o lde geniler. yleyse gelin,
korku meselesini farkl bir bak asndan ele alalm.
oumuzun bir tr psikolojik gvence istediini hi fark
ettiniz mi diye merak ediyorum. Gvence istiyor, srtmz
69

dayayacak birini aryoruz. Kk bir ocuun annesinin eli

ni tutmas gibi, bir eye tutunmak istiyoruz; bizi sevecek biri
sini istiyoruz. Gvence hissi, zihinsel emniyet olmaynca
kendimizi kaybolmu gibi hissediyoruz, deil mi? Bakalar
na yaslanmaya, onlardan yardm ve klavuzluk beklemeye
alknz ve bu destek olmadan kendimizi akn ve korkak
hissediyoruz, ne dneceimizi ve nasl hareket edeceimi
zi bilemiyoruz. Kendi bamza brakldmz zaman yalnz
lk, gvensizlik ve belirsizlik hissediyoruz. Bundan da korku
douyor, deil mi?
Dolaysyla bize kesinlik duygusu verecek bir ey istiyo
ruz ve ok eitli korunma mekanizmalarmz var. Hem isel
hem de dsal korunma yollarmz var. Evimizin kapsn ve
pencerelerini kapadmzda kendimizi ok gvende, emin
ve rahat hissediyoruz. Fakat hayat byle yrmez. Hayat s
rekli kapmz alar, daha fazlasn grebilelim diye pencere
lerimizi iterek amaya alr; eer biz korkudan dolay kap
larmz kilitler, btn pencereleri kapatrsak, kapmz daha
yksek sesle alar. Herhangi bir gvence biimine ne kadar
ok sarlrsak hayat da gelip bizi o kadar ok drter. Ne ka
dar korkup kendimizi d dnyaya kapatrsak strabmz o
kadar artar, nk hayat bizi kendi bamza brakmaz. Biz
gvencede olmak istiyoruz ama hayat byle olamayacam
z sylyor ve bylece mcadelemiz balyor. Toplumda, ge
lenekte, anne babamzla ve eimizle ilikilerimizde gvence
aryoruz ama hayat her defasnda bizim gvenlik duvarlar
mz ykyor.
Bizler ayn zamanda fikirlerde de gvence veya rahatlk
aray iindeyiz, deil mi? Fikirlerin nasl olutuuna ve
zihnin onlara nasl balandna hi dikkat ettiniz mi? Y
rye ktnzda grdnz gzel bir eye dair bir fik
re sahip olursunuz ve zihniniz o fikre, o anya geri dner.
Bir kitap okuyup bir fikre kaplrsnz. yleyse fikirlerin na
sl doduunu ve onlarn isel rahatln ve gvencenin ara70

cna, zihnin baland bir eye nasl dntn fark et

melisiniz.
Bu fikirler meselesi zerinde hi dndnz m? Eer
sizin bir fikriniz, benim de baka bir fikrim varsa ve her biri
miz kendi fikrimizin daha iyi olduunu dnyorsak, o za
man atma balar, deil mi? Siz beni ikna etmeye, ben de si
zi ikna etmeye urarm. Btn dnya fikirler ve onlar ara
sndaki atma zerine ina edilmitir. ayet bu meseleye
dalarsanz salt bir fikre balanmann hibir anlam ifade etme
diini grrsnz. Buna ramen annenizin, babanzn, ret
meninizin, amcanzn ve halanzn dndkleri eylere na
sl da smsk sarldklarn hi fark ettiniz mi?
Peki, fikirler nasl oluur? Bir fikri nasl edinirsiniz? Sz
gelimi yrye kma fikri nasl douyor? Bunu ortaya
karmak ok ilgi ekicidir. Eer gzlem yaparsanz byle bir
fikrin nasl ortaya ktm ve zihninizin her eyi bir kenara
itip o fikre nasl sarldm kavrayabilirsiniz. Yrye kma
fikri bir duyuma verilen tepkidir, deil mi? Daha nce yr
ye kmsnzdr ve o sizde ho bir duygu veya duyum brakmtr; onu tekrar yapmak istersiniz, bylece fikir oluur
ve ardndan eyleme dklr. Gzel bir araba grdnzde
bir duyum oluur, deil mi? Bu duyum tam da arabaya bak
maktan doar. Grmek duyum yaratr. Duyumdan fikir do
ar: "O arabay istiyoruz, o benim arabam" ve sonra bu fikir
ok baskn hale gelir.
Dmzda, sahip olduumuz eylerde ve ilikilerimizde
gvence aradmz gibi, iimizde, dncelerimizde ve
inanlarmzda da gvence ararz. Tanr'ya, ayinlere, belli
bir dete gre evlenmeye, reenkarnasyona, lmden sonra
ki yaama vesaireye inanrm. Btn bu inanlar benim ar
zularm, nyarglarm tarafndan yaratlr ve ben bu inan
lara balanrm. Derimin dnda yer alan harici gvencele
rim olduu gibi isel gvencelerim de vardr; onlardan
vazgetiimde veya onlar sorguladmda korkarm; be
71

nim gvenliimi tehdit ederseniz sizi itip defederim veya

sizinle kavgaya tutuurum.
Peki, gvence diye bir ey var m sahiden? Arlyor musu
nuz? Gvenceye dair fikirlerimiz var. Anne babamzla birlik
te olduumuzda veya belli bir ii yaparken kendimizi gven
de hissediyoruz. Dnce tarzmz, yaam biimimiz, hayata
bak amz, btn bunlar bizi honut ediyor. oumuz
emin fikirlerin iine hapsolmaktan ok honuduz. Fakat bir
ok dsal ve isel savunma duvarna sahip olmamza ra
men gvende, emin olduumuz sylenebilir mi? Dsal a
dan baktmzda, kiinin bankas yarn iflas edebilir, annesi
veya babas lebilir, devrim olabilir. Peki, fikirlerde gvence
var mdr? Fikirler, inanlar, nyarglar iinde gvende oldu
umuzu dnmeyi seviyoruz, ama sahiden yle miyiz?
Gerekte olmayan duvarlar var; onlar salt bizim dnceleri
miz, duyumlarmzdr. Bizi gzetip kollayan bir Tanr'nn var
olduuna ya da ldkten sonra imdikinden daha zengin ve
soylu doacamza inanmay seviyoruz. Bu olabilir de olma
yabilir de. yleyse gerek isel gerekse dsal gvenceye baktmzda aslnda hayatta hi de gvence olmadn kendi
bamza grebiliriz.
ayet Pakistan'dan veya Dou Avrupa'dan gelmi mlte
cilere sorarsanz onlar size hi kukusuz dsal gvence diye
bir ey olmadn syleyeceklerdir. Ne var ki onlar da isel
gvencenin varlna inanp bu fikre balanyorlar. Dsal
gvencenizi yitirebilirsiniz, o zaman isel gvence tesis etme
ye daha fazla hevesli olur, onu kaybetmek istemezsiniz. Bu
da daha fazla korkuyu ima eder. Eer yarn veya birka yl
iinde anne babanz size kiminle evleneceinizi sylerse kor
kar msnz? Elbette hayr, nk siz tam da size sylenen e
yi yapmak zere yetitirildiniz; anne babanz, gurunuz, din
adamnz size belli ynde dnmeyi, belli ekilde hareket et
meyi, belli inanlara balanmay retti. Fakat eer sizden
kendi banza karar vermeniz istenseydi kendinizi tamamen
72

bolukta hissetmez miydiniz? Eer anne babanz size istedi

iniz kiiyle evlenmenizi syleseydi, korkudan titremez miy
diniz? Gelenekle, korkularla bir hayli artlanm olan sizler
kendi banza karar almaya terk edilmek istemezsiniz. Zira
kendi bana kalmakta tehlike vardr ve dolaysyla siz asla
kendi banza kalmak istemezsiniz. Asla bir eyi kendi ba
nza tasarlamak istemezsiniz. Asla kendi banza yrye
kmak istemezsiniz. Hepiniz alkan karncalar gibi i yap
mak istersiniz. Kendi banza sorunlar ele almaktan, haya
ta talepleriyle yzlemekten korkuyorsunuz ve korktuu
nuz iin de karman orman ve sama eyler yapyorsunuz.
Her eye olur diyen bir insan gibi size sunulara dnmeden
kabulleniyorsunuz.
Btn bunlar grdkten sonra gerekten dnceli bir
insan kendini isel ya da dsal her tr gvenceden arnm
hissetmeye balar. Bu son derece zordur, nk bu, insann
baml olmamak anlamnda yalnz kalmas demektir. Ba
ml olduunuz anda korku belirir ve korkunun olduu
yerde sevgi barnmaz. Sevdiinizde yalnz deilsinizdir.
Yalnzlk duygusu ancak yalnz kalmaktan korkup ne yapa
canz bilemediinizde ortaya kar. Fikirlerin kontrol al
tndaysanz, inanlar sizi d dnyadan soyutluyorsa o za
man korku kanlmazdr ve korktuunuzda tamamen kr
leirsiniz.
O halde retmenler ve ebeveynler birlikte bu korku me
selesini zmeliler. Fakat ne yazk ki ebeveynleriniz evlenme
diiniz veya i bulamadnz takdirde ne yapacanzdan
endie ediyorlar. Yanl yola sapmanzdan veya bakalarnn
ne diyeceinden korkuyorlar ve bu korku yznden sizden
belli eyleri yapmanz istiyorlar. Onlarn korkusu sevgi ad
n verdikleri bir klfa brnm. Size gz kulak olmak iste
diklerinden unu veya bunu yapmalsn diyorlar. Fakat eer
onlarn szde efkat ve ihtimam duvarm aarsanz sizin g
venliiniz, saygnlnz konusunda endie duyduklarm fark
73

edersiniz. Ayrca siz uzun sreden beri bakalarna baml

kaldnz iin de korku duyuyorsunuz.
te bundan dolay ta en hassas adan itibaren bu korku
duygusunu sorgulayp analiz etmeye balamanz ok nem
lidir. Bylece korkunun etkisiyle kendinizi d dnyadan
soyutlayp fikirlerin, geleneklerin, alkanlklarn iine hapsolmaz, aksine yaratc bir canlla sahip zgr insan olur
sunuz.
Dinleyici: Tanr'nn bizi koruduunu bildiimiz halde ne
den korkuyoruz?
Krishnamurti: Size sylenen de bu ite. Babanz, anneniz,
aabeyiniz size Tanr'nn sizi koruduunu syledi; sizin ba
landnz bir fikir bu, buna ramen hl korkuyorsunuz.
Her ne kadar Tanr'nn sizi koruduu fikrine, hissine sahip
olsanz da gerek u ki siz korkuyorsunuz. Ebeveynleriniz ve
geleneiniz yle dedii iin Tanr'nn sizi koruyaca fikri de
il, sizin korkunuzdur gerek olan. imdi sahiden ne olup bi
tiyor? Siz korunuyor musunuz? Korunmayan, alk eken
milyonlarca insana bakn. Ar ykler altnda ezilen yrtk
prtk eski psk kyafetler iinde a dolaan kyllere bakn.
Onlar Tanr koruyor mu?
Bakalarndan daha ok paranz olduu iin, belli bir
sosyal konumda yer aldnz iin, babanz bakalarn kur
nazca dolandran bir tccar, tahsildar veya memur olduu
iin, dnyada milyonlarca insan yeterli yiyecee, doru
dzgn kyafete ve barnaa sahip olmadan yaarken siz
korunacak msnz? Yoksul ve a insanlarn devlet, iveren
ler, toplum, Tanr tarafndan korunmasn umuyorsunuz
ama onlar korunmayacaklar. Siz her ne kadar Tanr'nn sizi
koruyacan dnmekten holansanz da aslnda korun
ma diye bir ey yoktur. Bu sadece korkunuzu yattrman
za yarayan bir dncedir; bu sayede siz hibir eyi sorgu
74

lamadan sadece Tanr'ya inanyorsunuz. Tanr'nn sizi ko

ruyaca fikriyle yola koyulmann hibir anlam yoktur. te
yandan eer sahiden bu korku meselesinin iyzn ince
lerseniz, o zaman Tanr'nn sizi koruyup korumayacan
ortaya karrsnz.
Sevecenlik duygusu olduunda korku ve smr kaybo
lur, ite o zaman sorun kalmaz.
Dinleyici: Toplum nedir?
Krishnamurti: Toplum nedir? Ve aile nedir? Gelin, toplumun
nasl yaratldn, nasl olutuunu adm adm ele alalm.
Aile nedir? "Bu benim ailem" dediinizde ne kastediyor
sunuz? Babanz, anneniz, kardeleriniz, yaknlk duygusu,
ayn evde yaamanz olgusu, anne babanzn sizi koruyaca
hissi, kimi eyalara, taklara, kyafetlere sahip olmak, btn
bunlar ailenin temelidir. Baka evlerde yaayan, sizinki gibi
baka aileler de var, sizinle ayn duygular paylayorlar, "be
nim karm", "benim kocam", "benim ocuklarm", "benim
evim", "benim arabam", "benim kyafetlerim" duygusunu
tayorlar; ayn yeryz parasnda yaayan byle bir sr
aile var ve baka ailelerin istilasna uramamalar gerektii
dncesine varp kanunlar yapmaya balyorlar. Gl aile
ler kendilerine yksek mevkiler yaratyor ve oralara yerlei
yorlar, byk miktarda mal mlk ediniyorlar, daha fazla pa
raya, daha fazla arabaya, daha fazla kyafete sahip oluyorlar;
onlar bir araya gelip kanunlar belirliyorlar ve geri kalan biz
lere ne yapmamz gerektiini sylyorlar. Bylece yava ya
va yasalar, mevzuatlar, polisi, ordusu ve donanmas olan
bir toplum oluuyor. Sonunda btn dnya deiik trlerde
toplumlarla doluyor. Ardndan insanlar dmanca hislere
kaplp btn gc ellerinde tutan yksek mevkiler deki kii
leri alaa etmek istiyorlar. Mevcut toplumu ykp baka bir
toplum ina ediyorlar.
75

Toplum insanlar arasndaki ilikidir: kiiler arasndaki

iliki, aileler arasndaki iliki, gruplar arasndaki iliki ve bi
reyle grup arasndaki iliki, insani ilikiler, sizinle benim
aramdaki iliki toplumu oluturur. Eer ben ok hrsl, ok
kurnazsam, byk bir gce ve otoriteye sahipsem, sizi saf
d brakrm, siz de aynsn bana yapmaya alrsnz. Bu
nun nne gemek iin de yasalar karrz. Fakat birileri
gelip o yasalar iner ve baka yasalar yrrle sokar ve
bu bylece srp gider, insani ilikiler demek olan toplum
da srekli atma vardr. Bu, toplumun en basit temelidir
ve insanlar fikirlerinde, isteklerinde, kuramlarnda ve al
ma sahalarnda giderek karmaklatka toplum da o oran
da karmaklar.
Dinleyici: Bu toplumda yaarken zgr olabilir miyiz?
Krishnamurti: Eer kendi mutluluum, kendi rahatm iin
bu topluma bal olursam zgr olabilir miyim? Sevgi, para,
bir eyleri yapma inisiyatifi iin babama bal olursam veya
bir ekilde bir guruya balanrsam artk zgr deilimdir,
yle deil mi? yleyse psikolojik olarak baml olduum s
rece zgr olabilir miyim? Kukusuz zgrlk ancak kapasi
teye, inisiyatife sahip olduumda, serbest dnebildiimde,
bakalarnn ne diyeceinden korkmadmda, doru olan
gerekten bulmak istediimde, hrsa, kskanla kaplmad
mda varlk kazanr. Kskan ve hrsl olduum srece psi
kolojik adan topluma baml olurum ve bu yolla topluma
baml olduum srece zgr olamam. Fakat hrstan kurtul
duumda zgrle kavuurum.
Dinleyici: nsanlar yalnz yaayabilecekken neden toplum
iinde yaamak istiyorlar?
Krishnamurti: Siz yalnz yaayabilir misiniz?
76

Dinleyici: Annem ve babam toplum iinde yaadklar iin

ben de toplum iinde yayorum.
Krishnamurti: Bir i bulmak, geiminizi salamak iin toplum
iinde yaamak zorunda deil misiniz? Tek banza yaayabi
lir misiniz? Yiyecek, kyafet ve barnak iin bakalarna bam
lsnz. Kendinizi tecrit ederek yaayamazsnz. Hibir varlk
bsbtn yalnz deildir. Yalnzca lrken yalnzsnzdr. Ha
yattayken her zaman iliki iindesinizdir, babanzla, kardei
nizle, dilenciyle, yol iisiyle, tahsildarla, tccarla. Her zaman
iliki iindesiniz ve bu ilikiyi anlamadnz iin atma k
yor. Bakalaryla olan ilikilerinizi anlasanz atma kmaz, o
zaman yalnz yaama sorunu ortadan kalkar.
Dinleyici: Her zaman birbirimizle iliki iinde olduumuz iin
tam bir zgrle asla kavuamayacamz doru deil mi?
Krishnamurti: Bizler ilikinin ne olduunu, doru ilikiyi an
lamyoruz. Varsayalm ki, kendi memnuniyetim, kendi rahatm, kendi gvence duygum iin size bamlym. Bu durum
da zgr olabilir miyim? Oysa size bu ekilde baml olma
dan da sizinle iliki kurabilirim, deil mi? Eer bir tr duygu
sal, fiziksel veya zihinsel rahatlk iin size baml olursam
zgr olamam. Bir tr gvence iin anne babama bamly
sam, bu demektir ki benim onlarla kurduum iliki korkuya
dayal bir bamllk ilikisidir. O zaman ben zgr bir iliki
yi nasl kurabilirim? Ancak korku olmazsa ilikide zgrlk
olur. yleyse doru iliki kurmak iin kendimi korkuyu bes
leyen bu psikolojik bamllktan kurtarmam gerekir.
Dinleyici: Anne babamz ihtiyarlaynca bize baml ol
duklarnda bizler zgr olabilir miyiz?
Krishnamurti: htiyar olduklar iin sizin desteinize ihti
ya duymalar bakmndan size baml olurlar. Bu durum
77

da ne olur? Sizden onlar giydirip bakmanz iin para ka

zanmanz beklerler ve eer sizin hi para kazanmasanz bi
le gerekte yapmak istediiniz i marangozluk veya zana
atkrlk ise onlar desteklemeniz iin gnlnzde yatan ii
yapmamanz gerektiini sylerler. Bunun iyi veya kt ol
duunu sylemiyorum. yi veya kt olduunu sylemek
dnme etkinliini sonlandrmak demektir. Anne baban
zn kendilerine bakmanz sizden talep etmeleri sizin kendi
hayatnz yaamanza engel olur ve kendi hayatn yaa
mann bencilce olduu dndnzden anne babanzn
klesi olursunuz.
Devletin emeklilik maa ve dier sigorta imknlaryla
yallar gzetmesi gerektiim syleyebilirsiniz. Ne var ki n
fus kalabalnn, milli gelir azlnn, retim eksikliinin ve
benzeri sorunlarn yaand bir lkede devlet yallara bakamaz. Bu nedenle yallar genlere baml hale gelirler ve
genler de her zaman gelenein boyunduruu altna girip bo
zulurlar. Fakat bu benim ele alacam bir mesele deil. Hepi
nizin bu mesele zerinde derinlemesine dnp bir sonuca
varmanz gerekiyor.
Ben doal olarak makul snrlar iinde anne babam des
teklemek isterim. Fakat diyelim ki ben ayn zamanda az maa
olan bir i de yapmak isliyorum. Szgelimi dindar bir insan
olarak, Tanr'nn veya hakikatin ne olduunu bulmaya al
arak hayatm geirmek istiyorum. Bu yaam tarz bana pa
ra kazandrmaz ve eer byle yaamaya devam edersem ai
lemden vazgemek zorunda kalabilirim. Bu da muhtemelen
milyonlarca insan gibi onlarn da alk ekmesine yol aabi
lir. O halde ne yapmalym? Baka insanlarn ne diyeceklerin
den -vefakr bir oul olmadm, deersiz bir evlat olduu
mu sylemelerinden- korktuum srece asla yaratc bir in
san olamam. Mutlu ve yaratc bir insan olmak iin byk ini
siyatif almam gerekir.

78

Dinleyici: Anne babanz ala terk etmek sizin anzdan

iyi olur muydu?
Krishnamurti: Soruyu doru ekilde sormuyorsunuz. Varsa
yalm ki ben sahiden bir sanat, bir ressam olmak istiyorum
ve ressamln bana ok az para getireceini biliyorum. Bu
durumda ne yapacam? Gnlmde yatan bir istei feda edip
memur mu olacam? Genelde yaplan bu, deil mi? Memur
olurum ve geri kalan hayatm byk bir atma ve strap
iinde geer; strap ektiim iin de ylgnla derim ve ka
rm, ocuklarm sefil ederim. Fakat eer gen bir sanat ola
rak btn bunlarn nemini kavrarsam anne babama derim
ki: "Ben resim yapmak istiyorum ve kazanacam azck geli
ri de size vereceim; tek yapabileceim budur."
Baz sorular sordunuz, ben de cevap verdim.. Fakat eer
bu sorular zerine sahiden dnmezseniz, onlar kendi ba
nza enikonu derinlemesine farkl alardan ele almazsanz,
o zaman sadece unu dersiniz: "Bu iyi, u kt; bu grevdir,
u grev deildir; bu doru, u yanl." Ve bu sizi ileriye g
trmez. te yandan eer siz ve ben tm bu sorular birlikte
irdeler, szle birlikte ebeveynleriniz ve retmenleriniz onla
r derinlemesine tartrsanz, o zaman zeknz uyanr ve bu
sorunlar gndelik yaamda karnza ktnda onlarla ba
edebilirsiniz. Fakat sadece benim sylediimi kabullenmekle
yetinirseniz o sorunlarla baa kamazsnz. Sorularnza ver
diim cevaplar sadece sizin zeknz uyandrma amac ta
yor. Bu soranlar kendi banza ele alp hayat dosdoru gsleyebilme gcne kavumanz gerek.

79

7
NEDEN HIRSLISINIZ?

ildiiniz gibi korkudan sz ettim ve korkunun bilincin

de olmak bizim iin ok nemlidir. Korkunun nasl
olutuunu biliyor musunuz? Dnyann her yerinde
korku tarafndan saptrlm, dnceleri, duygulan ve ey
lemleri arptlm insanlar grebilirsiniz. yleyse korku me
selesine olas her adan bakmalyz; sadece toplumun ahlki
ve ekonomik bak asndan deil, ayn zamanda isel psiko
lojik mcadelelerimiz asndan da.
Daha nce belirttiim gibi, dsal ve isel gvence iin du
yulan korku zihni eip bker ve dnceleri arptr. Uma
rm bu konu zerinde azck da olsa dnmsnzdr,
nk konuyu ne kadar berrak dnrseniz hakikatim o ka
dar iyi grr ve btn bamllk trlerinden o kadar fazla
syrlrsnz. Byklerimiz muhteem bir toplum kurmadlar;
anne babalar, bakanlar, retmenler, idareciler, din adamlar
gzel bir dnya yaratmadlar. Aksine, herkesin herkesle kav
ga ettii, her grubun dier gruplara, her snfn dier snfla
ra, her ulusun dier uluslara, her ideolojinin veya inan silsi-

81

lesinin dier ideolojilere veya inan silsilelerine kar kt

rktc ve vahi bir dnya kurdular, iinde yetiip by
dnz dnya yetikinlerin kendi fikirleri, inanlar ve ir
kinliiyle sizi bask altna aldklar strap dolu irkin bir dn
yadr. Ve eer siz bu canavarca toplumu kurmu yetikinle
rin irkin modelim takip etmekten teye geemezseniz, ei
timli olmann, daha da nemlisi yaamann ne anlam olabi
lir ki?
Eer dnp evrenize yle bir bakarsanz, dnyann her
yerinde dehet verici bir ykmn ve insani sefaletin yaand
m grebilirsiniz. Tarihteki savalar okuyabilirsiniz ama
iin asln, ehirlerin tamamen harabeye evriliim, bir adaya
atlan hidrojen bombasnn tm aday yok ediini bilmezsi
niz. Bombalanan gemiler toz duman olup havaya karr.
Szde ilerlemenin yol at korkun bir ykm var ve siz ite
byle bir dnyada byyorsunuz. Genken iyi zaman geirip
mutlu olabilirsiniz, ama yanz ilerlediinde dncelerini
zin ve hislerinizin bilincinde olmadnz srece savalarn,
acmasz hrslarn dnyasn, herkesin birbiriyle rekabet etti
i, sefalet, alk, kalabalk ve hastalklarn kol gezdii bir
dnyay ayakta tutmaya devam edersiniz.
yleyse henz genken sadece skc snavlardan geme
nize deil de, btn bu olan bitenler zerinde dnmenize
yardmc olacak doru dzgn bir retmen bulmanz ok
nemli deil mi? Hayat strap, lm, sevgi, nefret, gaddarlk,
hastalk ve alk demektir ve tm bunlar zerine dnmeye
balamalsnz. te bu nedenle sizinle birlikte bu meselelere
girmenin, bu sayede zekmz harekete geirip btn bu hu
suslarda esasl fikirler edinmeye balamann kayda deer bir
ey olduunu dnyorum. O zaman evlenip dncesiz
bir memur veya besleme makinesi olup, kumdaki su gibi
kendinizi kaybetmek iin bymezsiniz.
Korkunun sebeplerinden biri hrstr, deil mi? Ve hepiniz
hrslsnz. Peki, ne hrsnz var? Baz snavlar gemek mi?
82

Ynetici olmak m? Yahut ok genseniz belki de makinist

olup trenleri kprden geirmek istersiniz. Fakat neden hrs
lsnz? Bunun anlam nedir? Bunun zerinde hi dnd
nz m? Yetikin insanlarn ne deli hrsl olduklarna hi dik
kat ettiniz mi? Kendi ailenizde babanzn veya amcanzn da
ha fazla maa kazanmaktan ya da daha yksek bir mevki
edinmekten bahsedip durduklarna hi kulak misafiri olma
dnz m? Daha ncede de belirttiim gibi, toplumumuzda
herkes bunu yapyor, yani tepeye trmanmaya alyor. Hep
si falanca veya filanca olmaya gayret ediyor, deil mi? Me
mur mdr olmak istiyor, mdr daha ykseklere gzn
dikiyor vesaire vesaire; birileri olmak iin bitmeyen bir m
cadele. Eer retmensem okul mdr olmaya alrm.
Eer okul mdrysem ynetici olmaya heveslenirim. ayet
irkinsem gzel olmak isterim. Ya da daha fazla sari, daha
fazla kyafet, daha fazla mobilya, daha fazla ev, daha fazla
mal mlk, hep daha fazlasn istersiniz. Her ne kadar bu hr
snz bir sr szckle rtbas etmeye alsanz da sadece
dsal adan deil, ayn zamanda manevi olarak da bir ba
kas olmaya zeniyorsunuz. Bu durumu fark etmediniz mi?
Ve bu durumun gayet yerinde olduunu sanyorsunuz, deil
mi? Tamamen normal, haldi ve doru bir durum olduunu
dnyorsunuz.
Peki, hrs bu dnyaya neler yapt? ok azmz bu mesele
zerinde kafa yoruyor. Bir eyler elde etmek, baarmak, biri
nin nne gemek iin rpnp duran bir insan grdnz
de onun kalbinde yatan eyin ne olduunu kendinize hi sor
dunuz mu? Kendiniz hrslyken, manevi veya maddi anlam
da bir bakas olmaya abalarken kalbinizden geenlere ba
karsanz korku kurdunun iinizi kemirdiini sezebilirsiniz.
Hrsl insan en korkak insandr, nk kendisi olmaktan kor
kar. "Olduum gibi kalrsam, hi kimse olamam, yleyse fa
lanca olmalym, yarg, vali veya bakan olmalym" der. Bu
sreci ok yakndan izlerseniz, szcklerin ve fikirlerin per
83

desinin tesine, mevki ve baar duvarnn arkasna bakarsa

nz, orada korkunun yer aldm grrsnz, nk hrsl in
san gerekte neyse ondan korkar. Kendi iinde tad benli
in nemsiz, zavall ve irkin olduunu dnr. Yalnzlk,
tam bir boluk hisseder ve bu yzden "Gidip bir eyler baar
malym" der. Bylece ya Tanr adm verdii baka bir hrs
tr olan varln peinden gider ya da bu dnyada falanca
veya filanca olmaya abalar. Bu yolla yalnzln, -gerekten
ok korktuu- isel boluk duygusunu rtbas etmi olur. On
dan kaar ve hrs bu kan arac haline gelir.
Bu dnyada neler olup bitiyor? Herkes birbiriyle kavgaya
tutumu halde. nsanlar kendilerinin dierlerinden daha
aada olduunu dnp yukarya trmanmaya alyor
lar. Ne sevgi var, ne aldr ne de derin dnce. Toplumu
muz insann insana kar verdii srgit mcadeleden ibaret.
Bu mcadele falanca veya filanca olma hrsndan kaynaklan
yor ve daha ileri yataki insanlar sizi hrsl olmaya zendiri
yor. Sizi bir eye denk tutmak, zengin bir adam veya kadnla
evlendirmek, etkili arkadalar edinmenizi salamak istiyor
lar. Kalpleri irkinlikle dolu olan bu korkak insanlar sizi ken
dilerine benzetmek istiyorlar ve sonuta siz de onlar gibi ol
mak istiyorsunuz, nk bunun atafatm gryorsunuz. Va
li geldiinde herkes onu karlamak iin bam eiyor, elenkler sunuluyor, konumalar yaplyor. Valinin houna gi
diyor bu, tabii sizin de. Valinin amcas veya bir memuru sizin
tandnz karsa bundan onur duyuyorsunuz ve onun hr
sna, baarlarna kar hayranlk duyuyorsunuz. Bylece bu
gaddar toplumdaki eski kuan irkin ana kolayca takl
yorsunuz. Ancak hep uyanksanz, ancak korkmayp kabul
lenmiyor, aksine her zaman sorguluyorsanz, ancak o zaman
o aa yakalanmaz, farkl bir dnya yaratmak iin o an te
sine geebilirsiniz.
te bu nedenle doru meslei edinmek ok nemli. Mes
lek szcnn anlamn biliyor musunuz? Yapmay sevdii84

niz, size doal gelen ey demektir. Her eyden nce eitimin

ilevi de budur, sizin zgrce yetimenizi, bylece hrstan
kurtulup doru meslei edinmenizi salamak. Hrsl insan
asl mesleini asla bulamaz; zaten bulmu olsayd hrsl ol
mazd.
yleyse asl mesleinizi, kendi doal yaam tarznz, ger
ekten yapmak istediiniz ii ve yaamak isteiniz hayat
bulmanz iin zeki ve korkusuz olmanza yardm etmek,
retmenlerin, mdrn sorumluluu altndadr. Bu da dn
cede devrim yapmay ima eder; nk mevcut toplumda nu
tuk atabilen insan, yazabilen insan, idare edebilen insan, b
yk bir arabaya sahip insan el stnde tutulurken, bahvan
lk yapan insan, yemek piiren insan, ev ina eden insan k
mseniyor.
Bir inaatya, bir yol iisine, bir taksi ofrne veya bir
ameleye bakarken ne hissettiinizi hi dndnz m? Onu
bsbtn hakir grdnz hi fark ettiniz mi? Size gre o
var m yok mu belli bile deil. Ona aldr etmiyorsunuz, ama
eer bir insann bir unvan olduunda, bankac, tccar, guru
veya bakan olduunda hemen ona sayg gsteriyorsunuz.
Fakat eer asl mesleinizi bulursanz bu kokumu sistemin
tamamen yklmasna katk sunabilirsiniz; nk o zaman is
ter bahvan olun ister ressam veya mhendis fark etmez, b
tn benliinizle sevdiiniz bir eyi yapacaksnz ve bunda
hrs yer almayacak, iinizin derinliklerinde yatan duygu ve
dncelerinize gre bir eyi tam hakkm vererek kusursuz
yapmak hrs deildir ve bunda korku da yer almaz.
Asl mesleinizi bulmanza yardm etmek ok zordur,
nk bu, retmeninizin her birinizin yetilerine byk l
de dikkat kesilmesini gerektirir. Onun korkusuzca sorgula
manza, aratrp kefetmenize yardmc olmas gerekir. Bir
yazar, air veya ressam aday olabilirsiniz. Ne olursa olsun,
eer iinizi sahiden seviyorsanz hrsl deilsinizdir, nk
sevgide hrsa yer yoktur.
85

O halde henz genken zeknz harekete geirip asl mes

leinizi bulmanza yardm etmek ok nemli, deil mi? te o
zaman hayatnz boyunca yaptnz eyi seveceksiniz; bu da
hrsn, rekabetin, mevki ve itibar iin didiip durmann son
bulmas anlamna geliyor. Ondan sonra belki yeni bir dnya
yaratabilirsiniz. O yeni dnyada yal kuan btn o irkin
eylerine, savalarna, ktlklerine, ayrlk tanrlarna, hi
bir anlam ifade etmeyen ayinlerine, baskc devletlerine ve
iddete yer olmayacak. te bundan dolay retmenlerin ve
rencilerin sorumluluu ok byk.
Dinleyici: Eer bir insann mhendis olma hrs varsa bu
onun mhendislie ilgi duyduu anlamna gelmez mi?
Krishnamurti: Bir eye ilgi duymann hrs olduunu mu syl
yorsunuz? Hrs szcne deiik anlamlar ykleyebiliriz. Bana
gre hrs, korkunun rndr. Fakat ayet genken ben gzel
yaplar, muhteem sulama sistemleri, harika yollar ina etmek
iin mhendislie ilgi duyuyorsam bu, mhendislii sevdiimin
gstergesidir ve hrs deildir. Sevgide korku yer almaz.
yleyse hrs ve ilgi iki farkl eydir, deil mi? Eer ben sa
hiden resme ilgi duyuyorsam, resim yapmay seviyorsam, o
zaman en iyi veya en mehur ressam olmak iin rekabete gi
rimem. Sadece resim yapmay severim. Siz benden daha iyi
resim yapyor olabiliriniz, ama kendimi sizinle kyaslamam.
Resim yaparken yaptm ii severim ve bu da bana yeter.
Dinleyici: Tanr'y bulmann en kolay yolu nedir?
Krishnamurti: Ne yazk ki kolay yol yoktur, nk Tanr'y
bulmak en zor, en meakkatli eydir. Tanr adm verdiimiz
varlk zihnin yaratt bir ey deil mi? Zihnin ne olduunu
biliyorsunuz. Zihin zamann sonucudur ve her eyi, her ya
nlsamay yaratabilir. Dnce retme, fantezi kurma, hayal
86

lere dalma yetisine sahiptir; srekli biriktirir, eler, seer. n

yargl, dar, kstl zihin Tanr'y tasavvur edebilir, kendi s
nrlamalarna gre Tanr'y hayal edebilir. Kimi retmenler,
din adamlar ve szde kurtarclar Tanr vardr deyip onu be
timledikleri iin zihin o betimlemelere gre bir Tanr imgesi
yaratabilir ama o imge Tanr deildir. Tanr sizin zihinle bu
lamayacanz bir eydir.
Tanr'y anlamak iin nce kendi zihninizi anlamanz ge
rekir ki bu da ok zordur. Zira zihin ok karmaktr ve onu
anlamak kolay deildir. Ne var ki oturup hayale dalmak dal
mak, eitli esrimelere, yanlsamalara kaplmak ve sonra Tan
r'ya ok yaklatm sanmak gayet kolaydr. Zihin kendini
ok fena yanltabilir. yleyse Tanr ad verilen varl sahi
den deneyimlemek iin zihnin tamamen sknete kavuma
s gerekir ve bu da son derece zor bir eydir. Yetikin insan
larn bile bir trl sessiz sakin oturamadklarn, ayak par
maklarn kmldatp ellerini hareket ettirdiklerini hi grme
diniz mi? Fiziksel olarak sessizce oturmak bu denli zorken
zihnin sessiz ve dingin olmas ne denli zordur, siz dnn.
Bir gurunun peinden gidip zihninizi dingin olmaya zorlaya
bilirsiniz ama zihniniz gerekten dingin deildir. Tpk bir
kede tek ayann zerinde durmaya zorlanm bir ocuk
gibi rahatszdr. Hi zorlama olmadan zihnin tamamen sessiz
olmas byk bir sana tr ve ancak o zaman Tanr ad verilen
varl deneyimleme olana doar.
Dinleyici: Tanr her yerde midir?
Krishnamurti: Sahiden bunu renmek istiyor musunuz? So
rular sorup sonra tatmin olmu bir halde keye ekilip dinle
miyorsunuz. Yetikin insanlarn sizi neredeyse hi dinleme
diklerini fark ettiniz mi? Kendi dncelerine, kendi duygula
rna, kendi tatminlerine ve aclarna ylesine hapsolmulardr
ki sizi pek dinlemezler. Umarm bunu fark etmisinizdir. Na87

sl gzlem yapacanz, nasl dinleyeceinizi, nasl sahiden

dinleyeceinizi renirseniz yalnzca insanlar hakknda deil,
ayrca dnya hakknda da ok ey kefedersiniz.
te bir gen Tanr'nn her yerde olup olmadn soruyor.
Bu soruyu sormak iin olduka gen. Sorduu eyin gerekte
ne anlama geldiini bilmiyor. Muhtemelen bir eyin belirsiz
sezgisine, bir gzellik duygusuna sahip; gkyznde uan
kularn, al al akan rmaklarn, glen bir yzn, rzgr
da dans eden bir yapran, yk tayan bir kadnn farknda.
Bununla beraber fke, grlt ve ac da var, btn bunlar ya
anyor. te bu gen de doal olarak hayatn ne anlama gel
diini merak edip kefetmek istiyor. Yetikin kimselerin Tan
r'dan sz ettiklerini duyuyor ve kafas karyor. Byle bir
soruyu sormak onun iin ok nemli, deil mi? Ve sizin iin
cevab aramak da ayn lde nemlidir, nk daha nce de
belirttiim gibi, o zaman btn bunlarn anlamm isel olarak
derinlerde, bilincinizin alt katmanlarnda yakalamaya balar
snz ve sonra yanz ilerleyip bydke bu irkin mcade
le dnyasnn yan sra baka eylerin de var olduuna dair
iaretler alrsnz. Dnya gzeldir, yeryz cmerttir ama
bizler onu smryoruz.
Dinleyici: Hayatn asl amac nedir?
Krishnamurti: ncelikle ondan ne anladnzdr. Hayattan
ne anladnzdr.
Dinleyici: Gereklik sz konusu olduu srece, baka bir
ey olmal. zellikle kiisel bir amaca sahip olmaktan sz
etmiyorum, herkesin amacnn ne olduunu bilmek istiyo
rum sadece.
Krishnamurti: Bunu nasl bulacaksnz? Kim size gsterecek?
Okuyarak renebilir misiniz? Kitap okumay denediinizde
88

bir yazar size belli bir yntemi nerirken, bir bakasnn tama
men farkl bir yntemi sunduuna tanklk edersiniz. Ac e
ken bir insann yanna gittiinizde o size hayatn amacnn
mutlu olmak olduunu syleyecektir. Karnn doyuracak ka
dar yiyecei yllarca bulamam a bir insann kapsn ald
nzda amacnn midesini doldurmak olduunu renirsiniz.
Bir politikacnn yanma gittiinizde amacnn dnyann yne
ticilerinden biri olmak olduunu size syleyecektir. Gen bir
kadna hayatn gayesini sorduunuzda "Benim gayem bebek
sahibi olmaktr" diye cevap verecektir. Eer bir sannyasinin ya
nna giderseniz onun da amacnn Tanr'y bulmak olduunu
renirsiniz. nsanlarn hedefi, temeldeki arzusu genellikle ra
hatlatc, tatmin edici bir ey bulmaktr; korkulardan, sorular
dan, tedirginlikten, pheden kurtulabilmek iin bir tr g
vence, teminat istiyor insanlar. oumuz drt elle satlabilece
imiz kalc bir ey istiyoruz, deil mi?
Demek ki insan iin hayatn genel amac bir tr umut, bir
eit gvence, kalc olan bir eydir. "Hepsi bu mu?" deme
yin. Bu, burnumuzun dibindeki gerektir ve ilk nce bu ger
ei adamakll bilmeliyiz. Her eyi sorgulamalsnz, kendi
nizi de. nsan iin hayatn genel gayesi kendi iinizde sakl,
nk siz btnn bir parassnz. Ve siz gvence, devaml
lk, mutluluk istiyorsunuz; balanabileceiniz bir ey istiyor
sunuz.
telerde bir eyin, zihne ait olmayan bir hakikatin var
olup olmadn kefetmek iin zihnin btn yanlsamalarna
son verilmelidir; yani, o yanlsamalar idrak edip bir kenara
atmalsnz. Ancak ondan sonra iin aslm, bir gayenin olup
olmadm renebilirsiniz. Bir amacn olduunu ngrmek
veya bir amacn olduuna inanmak sadece baka bir yanlsa
madr. Fakat eer btn atmalar, mcadeleleri, aclar,
gsterileri, hrslar, umutlar, korkular sonuna kadar sorgu
layp onlar aarak teye uzanrsanz o zaman kefetmeye
balarsnz.
89

Dinleyici: Eer ok alrsam sonunda nihai hakikati gre

bilir miyim?
Krishnamurti: Onunla sizin aranzda bir sr engel olduu
srece nihai hakikati nasl grebilirsiniz? nce engelleri orta
dan kaldrmanz gerek. Kapal bir odada oturup taze havann
nasl bir ey olduunu bilemezsiniz. Taze havay solumak
iin pencereyi amanz gerekir. Ayn ekilde, iinizdeki b
tn engelleri, btn snrlamalar ve artlanmalar grmelisi
niz; onlar anlayp bir kenara atmalsnz. O zaman kefedebi
lirsiniz. Fakat bu tarafta oturup br tarafta ne olduunu bul
maya almann hibir anlam yoktur.

90

8
SEVG NEDR?

ildiiniz gibi, hayatmzda ok gl bir etmen olduu

iin korkudan ok sz ettik. imdi gelin biraz da sevgi
den bahsedelim; hepimiz iin byk nem tayan bu
szcn ve bu duygunun arkasnda yetikin insanlarn yal
nzlk diye bildii garip bir korku, endie unsurunun yer alp
almadna bakalm.
Sevginin ne olduunu biliyor musunuz? Babanz, anneni
zi, kardeinizi, retmeninizi, arkadanz seviyor musu
nuz? Sevmek ne demektir biliyor musunuz? Anne babanz
sevdiinizi sylediinizde bunun anlam nedir? Onlarla bir
likteyken kendinizi gvende ve rahat hissediyorsunuz. Onlar
sizi koruyor, size para, barnak, yiyecek ve giyecek veriyor ve
onlarla yakn bir ilikide olduunuzu hissediyorsunuz, deil
mi? Ayrca onlara gvenebileceinizi de seziyorsunuz. Muh
temelen onlarla arkadalarnzla konutuunuz kadar rahat
ve mutlu bir halde konumuyorsunuz. Fakat onlara sayg du
yuyorsunuz, size yol gstermelerini bekliyorsunuz, onlara
91

itaat ediyorsunuz, onlara kar belli bir sorumluluk duygusu

tayorsunuz, yalandklarnda onlara destek olmanz gerek
tiini dnyorsunuz. Buna karlk onlar da sizi seviyor,
sizi korumak, ynlendirmek, size yardm etmek istiyorlar, en
azndan byle olduunu sylyorlar. Skntlardan uzak du
rup szde ahlkl bir hayat yaayasnz diye, size bakacak bir
kocanz veya yemeinizi piirecek ve ocuklarnz yetitire
cek bir karnz olsun diye sizi evlendirmek istiyorlar. Btn
bunlara sevgi deniliyor, deil mi?
Sevginin ne olduunu hemen syleyemeyiz, nk sevgi
szcklerle kolayca aklanabilecek bir olgu deil. Sevgi bizi
kolayca bulmaz. Ne var ki sevgisiz bir hayat ok botur; sev
gi olmaynca aalar, kular, insanlarn glmsemesi, nehrin
zerindeki kpr, denizciler ve hayvanlar hibir anlam ifade
etmez. Sevgisiz hayat s bir glet gibidir. Derin bir nehirde
zenginlik vardr ve pek ok balk orada yaayabilir; fakat s
bir glet yakc gne nn altnda ok gemeden kurur ve
ondan geriye sadece amur ve pislik kalr.
oumuz iin sevgi hayatlarmz ok s olduu iin anla
makta son derece glk ektiimiz bir eydir. Hem sevilmek
hem de sevmek istiyoruz ve sevgi szcnn ardnda gizli
bir korku var. Dolaysyla bu olaanst eyin gerekte ne ol
duunu kefetmek her birimiz iin ok nemlidir. Ve ancak
dier insanlar nasl grdmzn, aalara, hayvanlara,
yabanc birine, a bir insana nasl baktmzn bilincinde ol
duumuzda sevgiyi kefedebiliriz. Arkadalarmza nasl
davrandmzn, eer varsa gurumuzu nasl deerlendirdi
imizin, anne babamz ne gzle grdmzn farkna var
malyz.
"Anne babam seviyorum, bakcm seviyorum, retme
nimi seviyorum" dediimizde ne kastediyoruz? Birisine b
yk sayg gstermeniz, ona itaat etmeyi grev saydnzda
ve sonuta o da bu itaati beklediinde, sevgi midir bu? Sevgi
kayg barndrr m? Kukusuz birine sayg duyarken, ayn
92

zamanda bir bakasn horlarsnz, deil mi? Ve sevgi midir

bu? Kar taraf stn ya da hor grmek veya onu kendine
boyun emeye zorlamak sevgiyle badar m? Birisini sevdi
inizi sylediinizde, o kiiye isel olarak balanm olmu
yor musunuz? Henz ocukken doal olarak babanza, anne
nize, retmeninize, bakcnza balanyorsunuz. Zira ilgiye
ve bakma ihtiyacnz var. Yiyecee, giyecee ve barnaa
muhtasnz. Gvenlik duygusunu, birisinin sizin bakmnz
stlendiini hissetmeniz gerekiyor.
Peki, genellikle ne olur? Yamz ilerledike bu bamllk
duygusu devam eder, deil mi? Bunu yetikinlerde, anne ba
banzda, retmenlerinizde hi fark etmediniz mi? Onlarn
elerine, ocuklarna ya da ebeveynlerine duygusal olarak
balandklarm hi gzlemlemediniz mi? Yetikin olduunda
ou insan hl birine sarlr, baml olmay srdrr. Yeti
kinler srtna yaslanlacak, gvenlik ve rahatlk hissi verecek
biri olmaynca yalnzlk ekerler, deil mi? Kendilerini kay
bolmu hissederler. Baka birine duyulan bu balla sevgi
denilmektedir ama ok yakndan bakldnda sz konusu
balln sevgi deil korku olduunu grebilirsiniz.
ou insan tek bana ayakta durmaktan korkar, olan bi
tenleri kendi bana dnmekten korkar, hayatn tm anla
mm derinden hissetmekten, aratrp kefetmekten korkar.
Bu nedenle Tanr'y sevdiklerini sylerler ve Tanr adn ver
dikleri varla balanrlar; oysa Tanr deildir o, zihnin uy
durduu bilinmeyen bir eydir.
dealler veya inanlar alannda da ayn eyi yapyoruz. Bir
eye inanyorum ya da bir ideale balanyorum ve bu bana
byk bir rahatlk veriyor ama ideali ya da inanc kaldrd
mda kendimi kaybolmu hissediyorum. Ayn ey guru ko
nusunda da geerli. Kabul etmek istediim iin balanyo
rum, dolaysyla bunda bir korku duygusu yer almaktadr.
Anne babanza ya da retmenlerinize balandnzda da
ayn ey geerlidir. Genken bunu yapmanz doal ve yerin93

dedir ama yetikinlie adm attktan sonra balanmaya de

vam etmeniz sizin dnme yetinizi kreltir ve zgrl
nz elinizden alr. Bamlln olduu yerde korku da olur
ve korku varsa otorite de mutlaka vardr ama sevgi yoktur.
Anne babanz size itaat etmelisin, belli gelenekleri izlemeli
sin, sadece falanca ii veya meslei yapmalsn dediinde,
bunda sevgiden eser yoktur. Ayrca hi sorgulamadan top
lum yapsn olduu gibi kabul ederek topluma baland
nzda da kalbinizde sevgi yer etmez.
Hrsl insanlar sevginin ne olduunu bilmezler ve ortalk
hrsl insandan geilmiyor. te bu yzden dnyada mutluluk
yok ve yine bu yzden yetikin bir insan olarak btn bunla
r grp anlamanz ve sevginin ne olduunu kendi banza
kefetmeniz ok nemlidir. yi bir mevkiye, ok gzel bir eve,
muhteem bir baheye, zarif kyafetlere sahip olabilirsiniz;
babakan olabilirsiniz ama sevgi olmadan bunlarn hibir bir
anlam ifade etmez.
yleyse yalanmay hi beklemeden imdi, anne babanz
la, retmenlerinizle, gurunuzla ilikilerinizde sahiden neler
hissettiinizi gzden geirmelisiniz. Sevgi szcn veya
baka bir szc kabul etmekle yetinmeyip gerekliin -his
setmeniz beklenen deil de sahiden hissettiiniz gerekliinne olduunu grmek iin szcklerin anlamnn tesine ge
melisiniz. Eer sahiden kskanlk veya fke duyuyorsanz,
"Kskan olmamalym, fkeli olmamalym" demek bir dilek
ten ibarettir ve hibir gereklii yoktur. nemli olan ok d
rst ve ok ak bir biimde u an tam olarak ne hissettiinizi
grmektir, ne hissetmeniz gerektiini syleyen ideali veya ge
lecekteki bir zamanda ne hissedeceinizi araya sokmadan,
nk ancak o zaman zme ynelik bir eyler yapabilirsi
niz. Fakat "Annemi ve babam sevmeliyim, retmenlerimi
sevmeliyim" demenin hibir anlam yoktur, deil mi? Zira si
zin gerek duygularnz bundan olduka farkl ve bu szler si
zin arkasna saklandnz bir perdeye dnyor.
94

O halde szcklerin kanksanm anlamnn tesine bak

mak akln yolu deil midir? Grev, sorumluluk, Tanr ve sevgi
gibi szckler geleneksel anlamlarla ykldr, ama zeki bir
kii, sahiden eitimli bir insan bu szcklerin geleneksel an
lamlarnn tesine bakar. Szgelimi eer birisi size Tanr'ya
inanmadn sylese, ok arrsnz deil mi? "Aman Tan
rm! Ne kt!" dersiniz nk siz Tanr'ya inanyorsunuzdur, en azndan inandnz dnyorsunuzdur. Fakat
inan ve inanszln pek bir anlam yoktur.
Sizin iin nemli olan ey, gerekten anne babanz sevip
sevmediinizi ve anne babanzn da gerekten sizi sevip sev
mediini grmek iin sevgi szcnn tesine gemektir.
Hi kukusuz eer siz ve anne babanz birbirinizi sahiden se
viyor olsaydnz dnya tamamen farkl bir yer olurdu. Ne sa
valar ne alk ne de snf farkllklar olurdu. Ne zengin ne de
yoksul olurdu. Grdnz gibi sevgiye yer amadan toplu
mu ekonomik adan slah etmeye alyoruz, ileri yoluna
koymaya abalyoruz ama kalbimizde sevgi olmad srece
atma ve sefaletten uzak bir toplumsal yap kuramayz.
te bu nedenle bu meseleleri ok dikkatli ele almalyz ve bel
ki o zaman sevginin ne olduunu bulabiliriz.
Dinleyici: Dnyada neden strap ve sefalet var?
Krishnamurti: Bu gencin kulland szcklerin anlamlarn
bilip bilmediini merak ediyorum. Herhalde srtna ok ar
bir yk yklendii iin ayaklar neredeyse krlacak olan bir
eei ya da alayan bir genci veya ocuunu dven bir anne
yi grm olmal. Belki de birbiriyle kavga eden yal insan
lar grd. Ve lm var, beden tanp yaklacak. Dilenci var;
yoksulluk, hastalk ve ihtiyarlk var; yalnzca darda deil
iimizde de strap var. Btn bunlar gren gen "Neden strap var?" diye soruyor. Siz de bu sorunun cevabn ren
mek istemiyor musunuz? Istrabnzn sebebim hi merak et
95

mediniz mi? Istrap nedir ve nasl oluuyor? Bir eyi isteyip

onu elde edemediimde kendimi sefil hissederim; daha ok
sari, daha ok para istediimde veya daha gzel olmay iste
diimde, isteimi yerine getiremezsem mutsuz olurum. Eer
bir insan sevdiim halde o insan beni sevmezse yine kendi
mi zgn hissederim. Babam lnce strap ekerim. Neden?
stediimiz eyi elde edemeyince neden mutsuz oluruz?
stediimiz eyi neden mutlaka elde etmeliyiz? Bunun bizim
hakkmz olduunu dnrz, deil mi? Fakat milyonlarca
insan muhta olduklar eylere bile sahip olamazken biz iste
diimiz eye neden sahip olmalyz diye kendimize hi sor
duk mu? Ayrca onu niye istiyoruz? Yiyecek, giyecek ve ba
rnak gibi ihtiyalarmz var ama biz bunlarla tatmin olmuyo
ruz. Daha fazlasn istiyoruz. Baar istiyoruz, sayg grmek,
sevilmek, saylmak, gl olmak istiyoruz, nl airler, er
miler, hatipler olmak istiyoruz, babakanlar, bakanlar ol
mak istiyoruz. Neden? Bu soruyu kendinize hi sordunuz
mu? Btn bunlar niin istiyoruz? Neyse o olmakla yetinme
miz gerektiim sylemiyorum. Bunu kastetmiyorum. Bu ir
kin ve ahmaka olurdu. te yandan hep daha fazlasna z
lem duymak niye? Bu zlem bizim tatminsiz, honutsuz ol
duumuzu gsteriyor ama bize yetmeyen ey nedir? Gerek
te olduumuz hal mi? Ben falancaym ama falanca olmay
sevmiyorum ve filanca olmak istiyorum. Yeni bir paltonun
veya sarinin iinde daha gzel grneceimi dndm
den onu istiyorum. Bu da demektir ki ben u anki halimden
memnun deilim ve daha fazla kyafet, daha fazla g ve
benzeri eyler elde ederek bu tatminsizliimden kaabilece
imi dnyorum. Fakat bir trl tatmin olamyorum, deil
mi? Sadece kyafetlerle, arabalarla, gle tatminsizliimi rt
bas ederim.
yleyse gerekte neysek o halimizi nasl anlayacamz
bulmak zorundayz. Sadece mal mlkle, g ve mevkiyle
kendimizi rtmenin bir anlam yoktur, nk yine mutsuz
96

olacaz. Bunu gren mutsuz kii, strap eken kii gurulara

snmaz, mal mlk ve mevkiyle kendini gizlemez, aksine s
trabnn ardnda neyin yattn bilmek ister. Eer kendi st
rabnzn tesine geerseniz ok kk, bo, snrl biri oldu
unuzu ve baarmak, falanca veya filanca olmak iin rpn
dnz grrsnz. Bu baar mcadelesi, bir ey olma aba
s strabn kaynadr. Ama gerekte ne olduunuzu kavra
maya balarsanz, daha derinlere inerseniz, o zaman olduka
farkl bir eyin gerekletiine tank olursunuz.
Dinleyici: ayet bir adam alk ekiyorsa ve ben ona yar
dm edebileceimi dnyorsam, bu hrs mdr yoksa sev
gi mi?
Krishnamurti: Her ey sizin ona hangi drtyle yardm ede
ceinize bal. Yoksul insanlara yardm etmek iin siyaset
yaptm syleyen siyaseti Yeni Delhi'ye gider, byk bir
evde kalr ve hava atar. Sevgi midir bu? Anlyor musunuz?
Sevgi midir bu?
Dinleyici: Eer yardmseverliimle onun aln giderir
sem, sevgi deil midir bu?
Krishnamurti: O alk ekiyor ve siz de ona yiyecekle yardm
ediyorsunuz. Sevgi midir bu? Ona neden yardm etmek isti
yorsunuz? Ona yardm etme arzusunun dnda bir drt
nz, bir amacnz yok mu? Bundan kendinize hi fayda temin
etmeyecek misiniz? Bunu iyice dnn, hemen evet ya da
hayr demeyin. Eer kendinize siyasi veya baka trl bir
kar, isel ya da dsal bir kar temin etmeyi gzetiyorsanz, o
zaman onu sevmiyorsunuz demektir. Daha ok sevilen biri
olmak iin ya da arkadanzn Yeni Delhi'ye gitmenize yar
dm edecei umuduyla onun karnm doyuruyorsanz, sevgi
deildir bu. Oysa onu seviyor olsaydnz, gizli bir amacnz
97

olmakszn, sonuta bir karlk beklemeksizin onun karnn

doyururdunuz. Eer onun aln giderdiiniz halde size
nankrlk ederse gcenir misiniz? Gcenirseniz, onu sevmiyorsunuzdur. Eer size ve kyllere mthi biri olduunuzu
sylediinde bu gururunuzu ok okuyorsa, demek ki siz srf
kendinizi dnyorsunuz ve elbette sevgi deildir bu. O
halde insann yardmseverlikten bir kar umup ummad
ve kendim a insanlar doyurmaya iten drtnn ne olduu
konusunda ok uyank olmas gerekir.
Dinleyici: Varsayalm ki ben eve gitmek istiyorum ama
retmen hayr diyor. Eer ona itaatsizlik edersem, bunun so
nularna katlanmak zorunda kalrm. te yandan eer ona
itaat edersem incineceim. Bu durumda ne yapmam lazm?
Krishnamurti: Sorunu retmenle konuamayacan, onun
gvenini kazanp sorunu ona anlatamayacam m sylemek
istiyorsun? Eer o mesleinin hakkm veren bir retmense
ona gvenebilir, sorununu anlatabilirsin. Eer retmenin yi
ne de gidemezsin derse sana belki de inat biridir, yani so
runlu bir taraf vardr, ama hayr demesinin geerli nedenle
ri de olabilir ve senin o nedenleri renmen gerekir. Dolay
syla bu durum karlkl gveni gerekli klyor. Senin ret
mene, retmenin de sana gvenmesi lazm. Hayat salt tek
tarafl bir iliki deildir. Sen bir insansn, retmen de bir in
san ve o da hata yapabilir. yleyse her ikinizin de mesele
zerinde konumaya istekli olmanz gerek. Eve gitmeyi ok
isteyebilirsin ama bu istek yeterli olmayabilir; belki de ebe
veynlerin seni eve gndermemesi iin retmene yaz yaz
mlardr. Bu durumda karlkl aratrmaya ihtiya var, de
il mi? Bylece sen kendini incinmi hissetmezsin, sana kt
muamelede bulunulduunu, insafszca bir kenara itildiini
dnmezsin ve bu da ancak senin retmene, retmenin
de sana gvenmesiyle gerekleebilir. Baka bir ifadeyle, ger
98

ek sevginin, olmas gerek ve okulun bu sevgi ortamm sala

mas arttr.
Sora: Niin puja yapmamalyz?
Krishnamurti: Yetikin insanlarn neden puja yaptklarm hi
merak ettin mi? Onlar taklit ediyorlar, deil mi? Ne kadar
toysak o kadar ok taklit etmek isteriz. nsanlarn niforma
lar ne denli sevdiklerini hi fark ettin mi? yleyse neden pu
ja yapmamamz gerektiini sormadan nce neden puja yap
tklarm yetikin insanlara sormalsn. Onu yapmalarnn se
bebi ncelikle gelenek olduu iin; bykbabalar da ayn e
yi yaptklar iindir. Bununla beraber szckleri tekrarlamak
onlara belli bir huzur duygusu veriyor. Bunu anlyor musun?
Srekli tekrarlanan szckler zihni durgunlatrr ve size bir
dinginlik hissi verir. zellikle Sanskrite szckler kendinizi
ok dingin hissetmenizi salayan kimi titreimlere sahiptir.
Yetikin insanlarn puja yapmalarnn dier bir sebebi de her
kesin puja yapmasdr ve siz genler onlar taklit etmek isti
yorsunuz. Bakalar yaplmasnn doru olduunu size sy
ledii iin mi puja yapmak istiyorsunuz? Kimi szckleri tek
rarlamakta ho hipnotik bir etki yaadnz iin mi puja yap
mak istiyorsunuz? Herhangi bir eyi yapmadan nce onu ni
in yapmak istediinizi sorgulamanz gerekmiyor mu? Mil
yonlarca insan pujaya inanm olsa bile onun gerek anlamm
kefetmek iin kendi zihninizi kullanmanz gerekmez mi?
Grdnz gibi, kimi Sanskrite szckleri veya hare
ketleri salt tekrarlamak aslnda sizin hakikati, Tanr'y bul
manza yardm etmez. Onu bulmak iin nasl meditasyon ya
pacanz renmeniz gerek. Fakat bu bambaka bir konu
dur, puja yapmaktan ok farkldr. Milyonlarca insan puja ya
pyor; peki bu dnyamz daha esenlikli klyor mu? Puja ya
pan insanlar yaratc m? Yaratc olmak demek inisiyatifle,
sevgiyle, nezaketle, duygudalkla ve anlayla dolu olmak
99

demektir. Eer bir gen olarak puja yapmaya balar da onu

tekrarlamay srdrrsen sonunda bir makineye dnr
sn. Fakat eer sorgulamaya, phelenmeye, aratrmaya
balarsan sonra belki meditasyonun nasl yaplacan re
nirsin. Ve eer onu laykyla yapmay renirsen meditasyo
nun en byk ltuflardan biri olduunu anlarsn.

100

9
ZHN ANLAMANIN NEM

ihin adn verdiimiz karmak olguyu anlamadan n

ce ayn lde karmak sevgi olgusunu anlayabilece
imizi sanmyorum. ok genken ne denli merakl ol
duumuzu hi fark ettiniz mi? Bilmek isteriz ve yetikin in
sanlarn grdklerinden ok daha fazlasn grrz. Eer
uyanksak yetikin insanlarn farkna bile varmadklar eyle
ri gzlemleriz. Biz genken zihnimiz ok daha ak, ok daha
merakldr ve renmek ister. te bu nedenle matematii,
corafyay veya baka bilim dallarm ok kolay renebiliyo
ruz. Yamz ilerledike zihin giderek daha fazla kristalleir,
arlar ve krelir. ou yetikin insann ne denli nyargl
olduunu hi fark ettiniz mi? Zihinleri ak deildir, her eye
sabit bir bak asyla bakarlar. Siz imdi gensiniz ama eer
ok uyank olmazsanz sizin zihniniz de zamanla onlarnki
gibi olur.
yleyse zihni anlamak ve yava yava krelmek yerine
hayatin her alannda derin aratrma ve kavrayn olaans
t inisiyatifine sahip, anlk dzenlemeler yapabilen esnek bi
101

ri olmak ok nemlidir. Sevginin asln anlamak iin zihnin

ileyiini bilmeniz gerekmez mi? nk sevgiyi yok eden zi
hindir. Sadece akll, kurnaz olan insanlar sevginin ne oldu
unu bilmezler, nk zihinleri keskin olsa bile yzeyseldir;
yzeyde yaarlar, oysa sevgi yzeyde durmayan bir eydir.
Zihin nedir? Bu noktada eitli sinirsel tepkilerle uyarma
cevap veren ve psikologlarn size anlattklar beyni, fiziksel
organizmay kastetmiyoruz sadece. Dorusu biz zihnin ne ol
duunu kefetmeye alacaz. "Dnyorum", "O be
nim", "ncindim", "Kskancm", "Seviyorum", "Nefret edi
yorum", "Hintliyim", "Mslmanm", "Buna inanyorum ve
una inanmyorum", "Ben biliyorum, sen bilmiyorsun",
"Sayg duyuyorum", "Hor gryorum", "stiyorum", "ste
miyorum" diyen zihin nedir? imdi zihin diye adlandrlan
tm dnme srecini kavramaya balayp ona adamakll
aina olmadnz srece, kendi iinizde onun tam anlamyla
farkna varmadnz srece, yanz ilerledike adm adm
hantallar, kristalleir, krelir, sabit bir dnme biimine
saplanp kalrsnz.
Zihin adn verdiimiz bu ey nedir? Dnce tarzmzdr,
deil mi? Baka birinin zihninden deil sizin zihninizden sz
ediyorum; sizin dnme ve hissetme biiminizden, aala
ra, balklara bak anzdan, kylleri deerlendirme tarz
nzdan. Yanz ilerledike zihniniz yava yava doru yol
dan sapar veya sabit bir kalba oturur. Bir ey istersiniz, onu
zlersiniz, falanca veya filanca olmay arzularsnz ve bu ar
zu bir kalp oluturur; yani zihniniz bir kalp yaratr ve o ka
lba yerleip kalr. Arzunuz zihninizi kristalletirir. Diyelim
ki, zengin bir insan olmak istiyorsunuz. Zengin olma arzusu
bir kalp yaratr ve derken dnceniz o kalba yerleip kalr;
sadece o kalpla dnebilirsiniz ve daha tesine geemezsi
niz. Bu nedenle zihniniz yava yava kristalleir, arlar ve
durgunlar. Ya da eer bir eye, Tanr'ya, komnizme veya
belli bir siyasi sisteme inanyorsanz, o inan bir kalp olutu
102

rur, nk o sizin arzunuzun bir rndr ve arzunuz kal

bn duvarlarn salamlatrr. Yava yava zihniniz anlk
ayarlamalar yapmaya, derinlemesine sezmeye, ak ekilde
kavramaya elverisiz hale gelir, nk siz kendi arzularnzn
labirentine hapsolmusunuzdur.
yleyse zihin adn verdiimiz bu sreci aratrmaya ba
lamadan, kendi dnce tarzmz kavrayp ona aina olma
dan, sevginin ne olduunu kefetmemize imkn yoktur. Zih
nimiz kimi sevgi unsurlarn arzulad ya da belli bir kalba
gre hareket ettii srece sevgi varlk kazanamaz. Sevginin
ne olmas gerektiini hayal edip, ona kimi gdler atfettii
mizde yava yava sevgiye dair bir hareket modeli oluturu
ruz ki bu da sevgi deil, sadece sevginin ne olmas gerektii
ne dair bizim dncemizdir.
Diyelim ki, sizin nasl sariniz veya paltonuz varsa benim
de karm veya kocam var. Eer birisi gelip paltonuzu alrsa
rahatsz olur, endielenir, fkelenirsiniz. Niin? nk palto
yu kendi malnz olarak gryorsunuz; o size ait ve siz ona
sahip olmakla kendinizi zengin hissediyorsunuz, deil mi?
Birok kyafete sahip olmakla kendinizi sadece fiziksel olarak
deil isel olarak da zengin hissediyorsunuz ve ayet biri ge
lip paltonuzu elinizden alrsa sinirleniyorsunuz, nk o
zenginlik duygusundan, sahip olma duygusundan yoksun
kalm oluyorsunuz.
imdi, bu sahiplik duygusu sevginin nne bir engel diki
yor, deil mi? Eer sizi sahipleniyorsam bu sevgi midir? Tp
k bir arabaya, paltoya, sariye sahip olur gibi size sahip olu
yorum, nk bu sahip olma duygusu iinde kendimi ok
honut hissediyorum ve bu duyguya balanyorum; bu duy
gu isel dnyam iin ok nemli. Bu sahiplik duygusuna, bi
rine sahip olma hissine, birine bu duygusal bamlla sevgi
adn veriyoruz, ama onu irdelerseniz, zihnin sevgi szc
nn ardnda sahiplik duygusuyla tatmin bulduunu anlars
nz. Her eyden nce pek ok gzel sariye veya son model bir
103

arabaya ya da byk bir eve sahip olmak, onun size ait oldu
unu bilmek isel anlamda size byk bir tatmin verir.
Dolaysyla arzulayan, isteyen zihin bir ablon yaratp o
ablona hapsolur ve sonra bitkin der, durgunlar, aptallar
ve dnme yetisini yitirir. Zihin sahiplenme duygusunun,
"ben" ve benim" hissinin merkezidir: "Bir eye sahibim",
"Ben byk bir adamm", "Ben nemsiz bir adamm", "Ben ha
karete maruz kaldm", "Ben vldm", "Ben zekiyim", "Ben
ok gzelim", "Ben falanca olmak istiyorum", "Ben filancann
oluyum veya kzym". Bu "ben" ve "benim" duygusu zihnin
tam da merkezinde yer alr, bizzat zihnin kendisidir. Bu falan
ca olma, byk adam olma, ok zeki veya ok aptal olma duy
gusu ne kadar kuvvetliyse, zihin, etrafna o kadar salam bir
duvar rp kendini d dnyaya kapatr ve krelir. Sonra ac
eker, nk bu kapatlmln iinde ac vardr. Ac ektii
iin de "Ben ne yapacam imdi?" der. Fakat farkndalkla,
dikkatli dnmeyle, kendini kuatan duvarlarn rlme srecini derinlemesine kavrayla sz konusu duvarlar ykmak ye
rine, kendini yeniden kuatacak baka bir eyi darda bulmak
iin urap durur. Bylece zihin adm adm sevginin nnde
ki engele dnr ve zihnin ne olduunu, yani kendi dn
me yollarmz, eylemin ondan doduu isel kayna anlama
dan sevginin ne olduunu kefedemeyiz.
Ayrca zihin kyaslamann bir arac deil midir? Kyasla
mann ne olduunu biliyorsunuz. "Bu undan daha iyidir"
diyorsunuz; kendinizi sizden daha gzel veya daha az zeki
biriyle kyaslyorsunuz. "Bir yl nce grdm o nehri hatr
lyorum ve o nehir bu nehirden daha gzel" derken kyasla
ma yapyorsunuz. Kendinizi mutlak ideale sahip bir azizle
veya kahramanla kyaslyorsunuz. Bu kyaslayc yarg zihni
kreltir; zihni evikletirmez, onu daha anlayl ve kapsay
c klmaz. Srekli kyaslama yaptnzda ne olur? Gnbat
mn grp onu hemen daha nceki gnbatmyla kyaslad
nzda ya da "u da gzel ama iki yl nce grdm da
104

bundan daha gzeldi" dediinizde, aslnda siz gzlerinizin

nnde duran gzellie bakmyorsunuzdur. Demek ki kyas
lama sizin etraflca grmenize engel olur. Eer ben size ba
karken "ok daha iyi bir insan tanyorum" dersem, aslnda
size bakmyorumdur, deil mi? Zihnim baka biriyle megul
dr. Sahiden bir gnbatmna bakyorsam kyaslama yap
mam; gerekten size bakmak iin sizi bakasyla kyaslama
mam gerekir. Ancak kyaslayc yargda bulunmadan bt
nyle size baktmda sizi anlayabilirim. Sizi bir bakasyla
kyasladmda sizi anlayamam. Sadece sizi yarglarm, sizin
u veya bu olduunuzu sylerim. yleyse kyaslamann ol
duu yerde aptallk vardr, nk birini bir bakasyla kyas
lamada insan haysiyetine yer yoktur. Kyaslama yapmadan
size baktmda, tek ilgim sizi anlamak olur ve tam da bu il
gide kyaslama yoktur, aksine zek ve insan haysiyeti vardr.
Zihin kyaslama yapt srece sevgi olumaz; oysa zihin
srekli kyaslar, yarglar, tartar, deil mi? Zihin daima zayf
ln nerede olduu bulmaya alr, bylece sevgiye varlk
imkn tanmaz. Anne baba ocuklarn severken bir ocuu
dieriyle kyaslamaz. Fakat siz kendinizi daha iyi, daha say
gn, daha zengin bir bakasyla kyaslyorsunuz; kendinizi
hep bir bakasna gre deerlendiriyorsunuz, bylece kendi
iinizde sevgiyi yok ediyorsunuz. Bu yolla zihin giderek da
ha fazla kyaslayc, daha fazla sahiplenici, daha fazla bam
l oluyor, bylece iine hapsolduu bir ablon yaratyor. Hi
bir eye yeniden, taptaze bakamad iin hayatn asl koku
sunu, yani sevgiyi yok ediyor.
Dinleyici: Tann'dan bize ne vermesini isteyelim?
Krishnamurti: Tanr'yla ok ilgileniyorsunuz, deil mi? Ne
den? nk zihniniz bir eyi istiyor, arzuluyor. Dolaysyla
srekli endieli. Eer sizden bir ey istiyorsam veya bekliyor
sam zihnim endielidir, deil mi?
105

Bu gen Tanr'dan ne istememiz gerektiini renmek is

tiyor. Tanr'nn ne olduunu veya kendisinin gerekte ne is
tediini bilmiyor. te yandan genel bir kayg, "stemeliyim,
dua etmeliyim, korunmalym" duygusu hkim. Zihin her
zaman her yerde bir ey edinme aray iinde; her zaman
yzsz ve doyumsuz bir halde istiyor, gzlyor, kyaslyor
ve yarglyor, dolaysyla hibir zaman dingin deil. Kendi
zihninizi gzlemlediinizde, ne olup bittiini, kendini nasl
da kontrol etmeye, baskn olmaya, bastrmaya, bir tr tatmin
bulmaya altn, nasl da srekli istediini, yalvardm,
mcadele ettiim, kyasladn grrsnz. Biz byle bir
zihne uyank deriz, ama gerekte yle midir? Kukusuz uya
nk bir zihin her yere yetimeye alan bir kelebee benze
yen bir zihin deil, dingin bir zihindir. Ve ancak dingin bir zi
hin Tanr'nn ne olduunu kavrayabilir. Dingin bir zihin Tanr'dan hibir ey istemez. Yalnzca yoksun bir zihin yalvarr,
ister. stedii eyi de hi elde edemez, nk gerekten iste
dii ey gvence, rahatlk ve kesinliktir. Eer Tanr'dan bir
ey isterseniz Tanr'y asla bulamazsnz.
Dinleyici: Gerek byklk nedir ve onu nasl elde edebi
lirim?
Krishnamurti: Grdnz gibi, ne talihsizliktir ki bizler b
yk olmay istiyoruz. Hepimiz byk olmak istiyoruz. Gandhi veya babakan olmak istiyoruz, byk kif, byk yazar
olmak istiyoruz. Neden? Eitimde, dinde, hayatmzn her
alannda byklk rneklerimiz var. Byk air, byk ha
tip, byk devlet adam, byk aziz, byk kahraman; bu in
sanlar rnek alp onlar gibi olmak istiyoruz.
imdi, baka birine benzemek istediinizde, bir eylem bi
imi yaratm olursunuz, deil mi? Kendi dncenizi kst
layp, onu belli snrlara balam olursunuz. Dolaysyla d
nceniz daha imdiden kristalleip daralm, kstlanm, t
106

kanm olur. Neden byk olmak istiyorsunuz? Niin ne ol

duunuza bakp onu anlamaya almyorsunuz? Grd
nz gibi, bakasna benzemek istediiniz anda sefalet, at
ma, kskanlk, strap ortaya kar. Buda gibi olmak istedii
nizde ne olur? Bu ideale ulamak iin srekli mcadele eder
siniz. Eer ahmaksanz ve zeki olmay istiyorsanz, mevcut
halinizden syrlp daha teye gemek iin srekli abalars
nz. Eer irkinseniz ve gzel olmak istiyorsanz, lene kadar
gzel olma zlemi ekersiniz veya gzel olduunuz fikriyle
kendinizi kandrrsnz. yleyse gerekte ne iseniz ondan
farkl biri olmaya altnz srece zihninizi yorup tketirsi
niz. Fakat eer "Ben buyum, bu bir gerek ve bu gerei ara
trp anlayacam" derseniz o zaman teye geebilirsiniz;
nk gerekte ne olduunuzu kavramak size byk bir hu
zur, tatmin, sezgi ve sevgi kazandrr.
Dinleyici: Sevgi ekime dayal deil midir?
Krishnamurti: Varsayalm ki gzel bir kadnn veya yakk
l bir erkein ekimine kapldnz. Bunda yanl olan nedir?
Bunu kefedeceiz. Bir kadnn, bir erkein ya da bir ocuun
cazibesine kapldnzda genellikle ne olur? Yalnzca o kiiy
le birlikte olmakla yetinmeyip onu sahiplenmek, o benim de
mek istersiniz. Bedeniniz o kiinin bedenine yakn olmal. Bu
durumda ne yapm olursunuz? Gerek u ki o kiinin cazi
besine kapldnz, onu sahiplenmek istiyorsunuz, o kiinin
bir bakasna bakmasn istemiyorsunuz; ama bir bakasn
sahiplenmeyi dnmekte sevgiye yer var mdr? Elbette ha
yr. O kiinin evresine "benim" anlamna gelen bir it rer
seniz bunda sevgi yoktur.
Gerek u ki zihnimiz her zaman bunu yapyor. te bu
yzden, zihnin nasl ilediini grmek iin bu meseleleri tar
tyoruz. Belki zihin nasl ilediinin bilincine varrsa kendi
yordamnca dinginleir.
107

Dinleyici: Dua nedir? Gnlk hayatmzda bir nemi var

mdr?
Krishnamurti: Neden dua ediyorsunuz? Ve dua nedir? ou
dua sadece bir dilek, bir istektir. Ac ektiinizde bu tur du
alara bavurursunuz. Kendinizi bsbtn yalnz hissettii
nizde, bunalmdaysanz ve strap ekiyorsanz Tanr'dan
yardm dilersiniz; demek ki dua dediiniz ey bir dilektir.
Duann ekli deiebilir ama ardndaki niyet hep ayndr. o
u insan iin dua bir yalvar, bir dilek, bir istektir. Bunu mu
yapyorsunuz? Neden dua ediyorsunuz? Dua etmelisiniz ya
da dua etmemelisiniz demiyorum. Sadece neden dua ettiini
zi soruyorum. Daha fazla bilgi, daha fazla huzur iin mi?
Dnyann straplardan kurtulmas iin mi? Baka trl bir
dua var m? Aslnda dua olmayan, ama iyi niyetten, sevgi
den, idealardan yaylan bir dua var. Siz hangi duay ediyor
sunuz?
Siz dua ederken genelde bo ksenizi doldurmak iin Tanr'dan ya da bir azizden dilekte bulunursunuz, deil mi?
Olanla, verilenle yetinmeyip kendi isteklerinize gre kseni
zi doldurmak istersiniz. Demek ki sizin duanz srf bir dilek,
gerekleince sizi tatmin edecek bir taleptir, dolaysyla asln
da hi de dua deildir. "Ac ekiyorum, ltfen beni honut
kl, kardeimi, evladm bana geri ver. Beni zengin et" dersi
niz Tanr'ya. Srekli taleplerde bulunursunuz ve bu hi ku
kusuz dua deildir.
Asl nemli olan sizin kendinizi anlamanz, neden srekli
bir eyler istediinizi, neden iinizde bu talebin, bu yalvarma
drtsnn bulunduunu anlamaktr. Ne dndn
zn, ne hissettiinizin farkna vararak kendinizi ne kadar ok
tanrsanz, olann hakikatini o kadar iyi kavrarsnz ve sizin
zgrlemenize yardm edecek olan da ite o hakikattir.

108

10
DNLEMEK ZERNE

inlemeyi renmenin ok nemli olduunu dn

yorum. Eer dinlemeyi renirseniz meselenin aslna
hemen vakf olursunuz. ayet sadece sese kulak verir
seniz hemen onun gzelliiyle temas kurabilirsiniz. Ayn e
kilde, eer syleneni nasl dinleyeceinizi bilirseniz, onu he
men kavrayabilirsiniz. Dinlemek dikkatin tam anlamyla
odaklanmasdr. Dikkatin yorucu bir ey olduunu, konsan
tre olmay renmenin uzun bir sre olduunu dnyor
sunuz. Fakat ayet nasl dinleyeceinizi bilirseniz, o zaman
dikkatinizi toplamakta zorluk ekmezsiniz, son derece uya
nk olursunuz ve meselenin asln hemen kavrarsnz.
oumuz aslnda dinlemiyoruz. Dtan gelen grltler
dikkatimizi datyor veya zihnimizi eip bken kimi nyar
glara sahibiz ve bu bizim syleneni sahiden dinlememize en
gel oluyor. zellikle yetikin insanlar iin geerli olan bir ol
gu bu, nk onlar uzun bir baarlar ve baarszlklar sicili
ne sahipler; bu dnyada falancalar veya hi kimseler ve onla
109

rn pein hkmlerine, yerleik fikirlerine nfuz etmek ok

zor. Onlarn tasavvuru, artlanmas, baarma algs sylenen
lere nfuz etmelerine izin vermiyor. Fakat eer syleneni na
sl dinleyeceimizi bilirsek, onu engelsiz, yorumsuz dinler
sek, sabah ten bir kuu dinler gibi, sadece dinlersek o zaman
dinlemek olaanst bir ey olur, zellikle doru eyler sy
leniyorsa. Sylenenden holanmayabiliriz, iten ie ona dire
nebiliriz ama eer sahiden dinlersek onun hakikatini kavra
yabiliriz. Demek ki dinlemek zihni ykten kurtarr, onca y
ln baarlarnn, yenilgilerinin, zlemlerinin tortusunu silip
atar.
Propagandann ne olduunu biliyorsunuz, deil mi? Bir
fikri zihinlere ekmek, yaymak veya srekli tekrarlamak. Bu
yolla propagandac, siyaseti veya dini lider inanmanz iste
dii eyi zihninize kazmaya alr. Bu etkinlikte de dinleme
edimi vardr. Bu tr insanlar ne yapmanz gerektiini, hangi
kitaplar okumanz gerektiini, kimin peinden gitmeniz ge
rektiini, hangi fikirlerin doru, hangilerinin de yanl oldu
unu srekli tekrarlayp dururlar ve bu srekli tekrarlama
zihninizde bir iz brakr. Bilinli halde dinlemeseniz bile, tek
rarlama sizde bir etki yapar ve propagandann amac da bu
dur. Ne var ki grdnz gibi, propaganda bouna bir a
badan teye gemez; sahiden dinlediinizde, uramadan
dikkatinizi verdiinizde hemen kavrayabileceiniz hakikati
size sunmaz propaganda.
imdi beni dinliyorsunuz; dikkatinizi vermek iin bir aba
sarf etmiyorsunuz, yalnzca dinliyorsunuz ve duyduklarnz
da hakikat pay varsa, iinizde kayda deer bir deiimin,
nceden tasarlanmam veya istenmemi bir deiimin, zih
ninizin yaratanlarnn deil de sadece hakikatin sznn
getii tam bir devrimin, dnmn gerekletiini duyum
sarsnz. Ve size tavsiyem, her eyi bu tarzda dinlemenizdir;
sadece benim sylediklerimi deil baka insanlarn syledik
lerini, kular, tren ddn, yannzdan geen otobsn
110

kard sesi de. O zaman her eyi ne kadar ok dinlerseniz

sessizliin o kadar arttn fark edersiniz ve bu sessizlii g
rlt bozamaz. Ancak bir eye direniyorsamz, kendinizle
dinlemek istemediiniz ey arama engel koyuyorsanz, an
cak ite o zaman mcadele balar.
imdi, gerek dsal gerek isel anlamda duyarllamak ok
nemli deil mi? Duyarllk nedir biliyor musunuz? Kendi
nizle ilgili her eye ve ayrca iinizdeki dncelere, inanla
ra, duygulara duyarl olmak demektir. Duyarllk kyafetleri
nize, davran tarznza, mimiklerinize, yrme biiminize,
konuma tarznza, insanlara bak anza yansr. Ve duyar
llk gereklidir, deil mi? Zira duyarllk olmaynca bozulma
balar.
Bozulma ne demektir biliyor musunuz? Yaratmann, in
a etmenin, ileriye doru srama ve gelime inisiyatifinin
zdddr bozulma. Bozulma yava yava rmeyi, yklma
y ima eder ve dnyada da olan biten budur. Kolejlerde ve
niversitelerde, uluslarn ve insanlarn arasnda, bireyde
yava bir yozlama var; bozulma sreci hep devam ediyor.
Bunun sebebi de isel duyarlln olmamas. Belli lde
bir dsal incelie sahip olabilirsiniz, zarif kyafetler giyebi
lir, gzel bir evde oturabilir, leziz yemekler yiyebilir ve te
mizlie zen gsterebilirsiniz ama isel duyarllk olmadan
dsal yapnn mkemmelliinin pek bir anlam yoktur. O
da salt bir baka bozulma biimidir. Gzel eyalara sahip
olup da kaba bir mizac tamak, yani sadece kendi kibir ve
azametinle, kendi hrs ve baarlarnla ilgilenmek bozulma
nn bir yoludur.
iirde, insanda ya da ho bir aata yapnn gzellii var
dr ama ancak sevginin isel duyarll sayesinde o gzellik
bir anlam kazanr. Duyarllk dsal planda bakalarm d
nmekte, anne babanza, komularnza, hizmetinize, bah
vannza davran biiminizde ifadesini bulur. Bahvan si
zin iin gzel bir bahe hazrlam olabilir ama sevgi anlam
111

na gelen duyarllk olmadan o bahe sizin kibrinizin bir ifa

desi olmann tesine geemez.
yleyse hem dsal hem de isel incelie sahip olmak ge
rek. Yemek yeme tarznz ok nemlidir; yemek yerken bir
takm sesler karyorsanz bu byk bir sorundur. Davra
n biiminiz, arkadalarnza kar tavrlarnz, bakalaryla
konuma tarznz, btn bu hususlar ok nemlidir, nk
bunlar sizin isel dnyanz yanstr, isel duyarlla sahip
olup olmadnz gsterir. sel duyarlln yokluu dsal
yapnn bozulmasnda ifadesini bulur; demek ki sevgi olma
ynca dsal duyarlln pek bir anlam olmaz. Ve sevginin
elde edilebilecek bir ey olmadn grdk. Ancak zihin
kendi yaratt karmak sorunlar kavradnda sevgi aa
kar.
Dinleyici: Baarl olduumuzda neden bir gurur hissi du
yuyoruz?
Krishnamurti: Baarmakta gurur duygusu var mdr? Baar
nedir? Bir yazar, bir air, bir ressam, bir iadam veya bir po
litikac olarak baarl olmann ne anlama geldiini hi d
ndnz m? Kendi zerinizde bakalarnn sahip olmad
belli bir kontrol isel olarak gerekletirmeyi baardn
z hissetmek ya da bakalarnn baarszla urad yerde
sizin baarl olduunuzu dnmek, bir bakasndan daha
iyi olduunuzu, baarl bir insan olduunuzu, bakalar ta
rafndan rnek alndnz dnmek, btn bunlar neyi
gsteriyor? Doal olarak bu hisse sahipseniz gurur duyars
nz: Bir eyler becerdim, ben nemli biriyim. "Ben" duygusu
nun doasnda gurur hissi vardr. yleyse gurur baaryla
artar; insan bakalarna kyasla ok nemli biri olmaktan gu
rur duyar. Ayrca bir rnein, bir idealin peinden gitmek de
bir anlamda kendinizi bakalaryla kyaslamaktr ve bu size
umut, g, ama, drt verir ve sonuta bu da "ben"i, baka
112

larndan ok daha nemli olduunuzu syleyen o haz verici

duyguyu glendirir ve bu duygu, bu haz duygusu gururun
balangcdr.
Gurur bizi daha kibirli yapar ve egomuzu iirir. Bunu
gerek yal insanlarda gerekse kendinizde gzlemleyebilir
siniz. Bir snav geip de kendinizi bakalarndan biraz da
ha zeki hissettiinizde zevk duygusu belirir. Keza bir tart
mada karnzdakini alt ettiinizde veya fiziksel olarak da
ha gl veya daha gzel olduunuzu hissettiinizde he
men kendinizin nemli olduu duygusuna kaplrsnz.
"Ben"in bu nemlilik duygusu kanlmaz olarak atmay,
mcadeleyi, acy dourur, nk her zaman neminizi ko
rumak zorundasnzdr.
Dinleyici: Gururdan nasl kurtulabiliriz?
Krishnamurti: nceki soruya verdiim yant sahiden dinle
mi olsaydnz gururdan nasl kurtulacanz anlar ve ondan
kurtulurdunuz; ama siz sradaki soruyu nasl soracanzla
meguldnz, deil mi? Yani dinlemiyordunuz. Sylenenle
ri gerekten dinlerseniz meselenin hakikatini kendi banza
kefedebilirsiniz.
Varsayalm ki bir ey baardm iin kendimle gurur du
yuyorum. retmen oldum, ngiltere'ye ya da Amerika'ya
gittim. Byk iler becerdim, gazetelerde boy gsterdim ve
saire. Kendimle ok gurur duyarak yle derim: "Bu gurur
dan nasl kurtulacam?"
imdi, gururdan neden kurtulmak istiyorum. nemli olan
soru budur, nasl kurtulacam deil. Ama ne, sebep ne, dr
t ne? Bana zarar verdii, ac ektirdii, ruhuma iyi gelmedi
i iin mi gururdan arnmak istiyorum? Eer drt buysa o
zaman gururdan kendimi kurtarmaya uramam bir baka
gurur biimi olur, deil mi? Bu durumda yine baaryla ilgi
leneceim. Gururun ok ac verici, ruhsal adan irkin bir
113

ey olduunu fark edip ondan arnmalym derim. "Ben arn

malym" ifadesi "Ben baarl olmalym" ifadesiyle ayn
drtye sahiptir. Her iki durumda da "ben" nemlidir, arn
ma mcadelemin merkezidir o.
O halde nemli olan, gururdan kurtulmak deil, "ben"i
anlamaktr ve "ben" ok mulaktr. Bu yl bir ey ister, gele
cek yl baka bir ey. stedii ey ona ac vermeye baladn
da onu brakp baka bir ey ister. yleyse "ben" merkezi ol
duu srece kiinin gururlu ya da mtevaz olmasnn pek
bir nemi yoktur. Onlar sadece giyilecek farkl paltolardr.
Bir palto houma giderse onu giyerim ve gelecek yl canm
hangi paltoyu isterse onu giyerim.
Anlamamz gereken husus, bu "ben" in nasl varlk ka
zanddr. "Ben" eitli biimlerdeki baar duygusuyla
varlk kazanr. Bu demek deil ki bir eyler yapmamalsnz,
ama bir eyler yapma, baarma, gururdan kurtulma fikrinin
anlalmas gerekiyor. "Ben"in yapsn anlamanz lazm.
Kendi dncelerinizin farknda olmalsnz; hizmetinize,
anne babanza, retmeninize nasl davrandnz gzlemlemelisiniz; sizin stnzdekilere ve altnzdakilere, sayg
duyduklarnza ve hor grdklerinize nasl davrandnzn
bilincine varmalsnz. Btn bunlar "ben"in hallerini aa
karr. Ve "ben"in hallerini anladnzda "ben"den kurtu
lursunuz. nemli olan da budur, gururdan nasl kurtulaca
nz deil.
Dinleyici: Bir gzellik nesnesi nasl sonsuz bir nee kayna
olabilir?
Krishnamurti: Bu sizin zgn dnceniz mi yoksa bir ba
kasndan m alnt yaptnz? Gzelliin solup solmayacam
ve hi bitmeyen neenin var olup olmadn m renmek is
tiyorsunuz?

114

Dinleyici: Gzellik belli ekillerde ortaya kyor.

Krishnamurti: Aa, yaprak, nehir, kadn, adam, balarnn
stnde yk tayan ve gzelce yryen kyller. Gzellik
solup gidebilir mi?
Dinleyici: Kyller geip gidiyorlar ama arkalarnda bir
gzellik izlenimi brakyorlar.
Krishnamurti: Onlar geip gidiyor ama anlar kalyor. Bir
aa veya yaprak gryorsunuz ve onun ans kalyor.
Peki, gzelliin ans canl bir ey midir? Gnbatmn gr
dnzde hemen tepki verip neeleniyorsunuz. Bu nee
birka dakika sonra anya dnyor. Neenin ans canl bir
ey midir? Gnbatmnn ans canl bir ey midir? l bir iz
dir, deil mi? Ve o gnbatmnn l iziyle siz neeyi yeniden
ele geirmek istiyorsunuz. Ama an nee barndrmyor; o sa
dece yaanm gitmi ve o zaman nee yaratm bir eyin im
gesidir. Gzellie kar ani tepki olarak neeleniriz ama an
araya girip neeyi ldryor. Anlar biriktirmeden gzellii
her daim alglarsak ite o zaman hi bitmeyen nee mmkn
olabilir.
Ne var ki anlar biriktirmemek kolay deildir, nk size
byk haz veren bir ey grdnzde onu anya dnt
rp srekli klarsnz. Gzel bir nesneyi, gzel bir ocuu,
gzel bir aac grdnzde hemen neelenirsiniz ama son
ra ondan daha fazla istersiniz. Daha fazlasn istemek anlar
biriktirmektir. Daha fazlasn isteme ediminin iinde zaten
paralanma sreci vardr ve nee bu srete yer almaz. An
lar asla sonsuz nee salayamaz. Ancak hafzann harekete
geirici itkisi olmadan gzellie, irkinlie, her eye kar s
rekli kendiliinden tepki verilirse sonsuz nee oluabilir ve
bu da byk bir isel ve dsal duyarll, gerek sevgiyi ta
may ima eder.
115

Dinleyici: Neden yoksullar mutluyken zenginler mutsuz?

Krishnamurti: zellikle yoksullar m mutlu? ark sylyor
lar, dans ediyorlar ama mutlular m sahiden? Yiyecekleri az,
stlerine balarna giyecek alamyorlar, temiz olamyorlar,
gece gndz almak zorundalar. Ara sra mutluluk kvl
cmlar da akyor yaamlarnda ama gerekte mutlu deiller.
Peki, zenginler mutsuz mu? Bolluk iinde yayorlar, yk
sek mevkileri igal etmiler, yolculuk yapyorlar. Bir ekilde
ylgnla dtklerinde, nlerine engel ktnda ve istedik
lerini elde edemediklerinde mutsuz oluyorlar.
Mutluluktan kastnz nedir? Bazlar mutluluun istedii
ni elde etmek olduunu sylerler. Szgelimi bir araba istiyor
san, onu aldnda mutlu olursun, en azndan bir sre iin.
Ayn ey bir kyafet istediinde veya Avrupa'ya gitmeyi ha
yal ettiinde de geerlidir: Eer istediin eyi elde edebiliyor
san mutlu olursun. ayet en mehur profesr veya en byk
politikac olmak istiyorsan, o kii olduunda mutlu olursun,
olamadnda mutsuz.
yleyse mutluluk adn verdiimiz olgu istediini elde et
menin, baar kazanmann, saygn olmann bir sonucudur.
Bir ey istersin ve onu elde edebildiin srece kendini tam
anlamyla mutlu hissedersin, hsrana uramazsn. Fakat iste
diini elde edemeyince mutsuzluk balar. Yalnzca zenginler
ve yoksullar deil hepimiz bu sorunu yayoruz. Zenginler
ve yoksullar benzer ekilde kendileri iin bir ey istiyorlar ve
onu elde etme abas srasnda nlerine engel ktnda mut
suz oluyorlar. Yoksullarn istedikleri veya ihtiya duydukla
r eyleri elde etmemeleri gerektiini sylemiyorum. Bizim
szn ettiimiz mesele bu deil.
Biz mutluluun ne olduunu ve mutluluun farkna var
dnz bir ey olup olmadn kefetmeye alyoruz. Mut
lu olduunuzun bilincinde olduunuzda o mutluluk mudur?
Mutluluk deildir, yle deil mi? Alakgnlllk iin de ay116

n ey geerlidir. Alakgnll olduunuzun farkna vard

nz an, alakgnll deilsinizdir. yleyse mutluluun pe
inden gidemezsiniz; o kovalanacak bir ey deildir. O gelir
ama eer sen onun peinden gidersen, o senden kaar.
Dinleyici: Her ne kadar farkl alanlarda ilerleme kaydedilse de neden kardelie rastlamyoruz?
Krishnamurti: lerleme szcnden kastnz nedir?
Dinleyici: Bilimsel ilerleme.
Krishnamurti: Kandan jet uana uzanan gelime bu, de
il mi? Yzyllar nce sadece kan vard ama yava yava
zamanla jet uan gelitirdik. Eski zamanlarda ulam ara
lar ok yavata, imdiyse ok hzl. Birka saat iinde Lon
dra'ya gidebiliyorsunuz. Salk hizmetleri, doru beslenme
ve tbbi bakm sayesinde beden salnda byk bir ilerleme
kaydedildi. Btn bunlar bilimsel gelimedir; buna ramen
ayn gelimeyi kardelik alannda kaydedemedik.
Peki, kardelik bir gelime meselesi midir? Gelime sz
cnden ne kastettiimizi biliyoruz: evrim, zamanla bir
eyi baarma. Bilim insanlar maymundan evrildiimizi
sylyorlar; milyonlarca yllk bir sre iinde en dk ya
am formlarndan, insan olan en yksek yaam formuna
doru gelitiimizi belirtiyorlar. Ne var ki kardelik bir ge
lime meselesi midir? Zamanla evrilen bir ey midir? Aile
nin birlii ve falanca toplumun veya ulusun birlii sz ko
nusudur; ulustan sonraki adm enternasyonalizm ve ardn
dan tek dnya fikri gelir. Tek dnya kavramna biz karde
lik diyoruz. Fakat kardelik duygusu bir evrim meselesi mi
dir? Kardelik duygusu aile, toplum, ulusalclk, enternas
yonalizm ve dnyann birlii gibi aamalardan geerek
adm adm gelien bir ey midir? Kardelik sevgidir, deil
117

mi? Peki, sevgi adm adm yeertilebilir mi? Neden sz etti

imi anlyor musunuz?
Eer ben on, otuz veya yz yl iinde kardelik ortaya
kacak dersem bu neyi gsterir? Hi kukusuz benim sevme
diimi, kardelik hisleri tamadm gsterir. "Kardee
davranacam, seveceim" dediimde, durum benim sevgi
tamadm, kardee davranmadm gsterir. Gelecek zaman
asndan dndm srece o kii deilimdir. Hlbuki ge
lecekte kardee olma kavramn zihnimden atarsam, gerek
te ne olduumu, kardee olmadm grebilir ve bunun ne
denini bulmaya balarm. Hangisi daha nemli: Gerekte ne
olduumu grmek mi yoksa gelecekte ne olacama ilikin
varsaymlarda bulunmak m?
Elbette nemli olan gerekte ne olduumu grmektir,
nk onunla uraabilirim. Ne olacam gelecekle ilgilidir
ve gelecek tahmin edilemez. Gerek, benim kardelik hissine
sahip olmadmdr. Gerekten sevmiyorum ve bu gerekle
yola koyulup hemen bunun iin bir eyler yapabilirim. te
yandan gelecekte falanca veya filanca olacam demek salt
idealizmdir ve idealist kii olandan kaan kiidir; ancak im
diki zamanda deitirilebilecek olgudan kaan kii idealisttir.

118

11
BLG HER EY DELDR

orkudan sz ettiimizi hatrlyorsunuzdur. Peki, bil

gi biriktirmenin sebebi korku deil midir? Bu zor bir
konu, gelin konuya giri yapalm, ok dikkatli bir e
kilde konuyu ele alalm.
nsanlar bilgi toplayp ona taparcasna hayranlk duyu
yorlar, sadece bilimsel bilgilere deil, ayn zamanda szde
ruhsal bilgilere de. Bilginin, gemite olanlarn ve gelecekte
olacaklarn bilgisinin hayatta son derece nemli olduunu
dnyorlar. Bu bilgi toplama, bilgiye tapnma srecinin
gerisinde korku yatmyor mu? Bilgisiz kendimizi kaybedece
imizden, kendimizi ifade edemeyeceimizden endie duyu
yoruz. Dolaysyla bilgelerin sylediklerini okuyarak, baka
insanlarn inanlarnn ve deneyimlerinin yan sra kendi de
neyimlerimiz sayesinde bizler yava yava bilgi zeminini in
a ediyoruz ve o zemin sonra gelenee dnyor; ve bu ge
lenein arkasna snyoruz. Bu bilginin veya gelenein ge
rekli olduunu ve onsuz kendimizi kaybedeceimizi, ne ya
pacamz bilemeyeceimizi dnyoruz.
119

imdi, bilgiden sz ederken bilgi szcyle neyi kastedi

yoruz? Bildiimiz ey nedir? Biriktirdiiniz bilgi sz konusu
olduunda sahiden ne biliyorsunuz? Belli dzeylerde, bilim
de, mhendislikte ve benzeri alanlarda bilgi nemlidir ama
onun tesinde bizler ne biliyoruz ki?
Bu bilgi toplama ilemini hi dndnz m? Neden
okula gidiyorsunuz, neden snavlardan geiyorsunuz? Bilgi
belli bir dzeyde gerekli, deil mi? Matematik ve baka bilim
dallarna ait bilgilere sahip olmadan kii ne bilim insan ola
bilir, ne de mhendis. Sosyal ilikiler bilgi temeli zerinde
ykselir ve bilgi olmadan geimimizi kazanamayz. Ne var ki
bu bilgi trnn tesinde neyi biliyoruz? tedeki bilginin
doas nedir?
Tanr'y bulmak ya da kendini anlamak iin bilgi gerekli
dir veya hayatn kargaasndan bir k yolu bulmak iin bil
gi elzemdir derken ne kastediyoruz? Bu noktada bilgiden
kastmz deneyimdir ve bu deneyim nedir? Deneyimle neyi
reniyoruz? Egonun, "ben"in, kendini glendirmek iin
kulland ey bu bilgi deil mi?
Szgelimi, diyelim ki ben belli bir sosyal statye kavu
tum. Baar, itibar, g duygularyla birlikte bu deneyim ba
na belli lde bir gvence ve rahatlk duygusu verir. Byle
ce, kendi baarma, falanca veya filanca olmama, mevki ve
g kazanmama dair edindiim bilgi "ben"i, egomu glen
dirir, deil mi?
Bilgiyle dolu uzmanlarn nasl olduklarn ya da baban
zn, annenizin, retmeninizin bilgi yznden taknd "Ben
senden daha deneyimliyim, ben biliyorum, sen bilmiyorsun"
tavrm hi dndnz m? Dolaysyla salt malumat olan
bilgi yava yava kibrin gdasna, egonun, "ben"in besinine
dnr. Zira ego parazitlere zg bamlln bu ya da u
tr olmadan var olamaz.
Tpk uzman kii gibi bilim insan da bu bilgiyi kendi kib
rini beslemek, nemli birisi olduunu hissetmek iin kullan
120

yor. retmenler, anne babalar, gurular, hepsi bu dnyada

nemli biri olmak istiyor ve bu amaca ulamak, kendi arzula
rn tatmin etmek iin de bilgiyi ara olarak kullanyorlar.
Onlar szlerinin tesinde gerekten neyi biliyorlar ki? Sadece
kitaplarda yer alanlar veya deneyimledikleri eyleri biliyor
lar ve onlarn deneyimleri artlanmalarnn arka planna ba
l. Onlar gibi oumuz szlerle, bilgi adn verdiimiz malu
matla tatmin oluyoruz ve onsuz kendimizi kaybolmu hisse
diyoruz; dolaysyla szcklerin, bilginin perdesinin ardnda
gizlenen bir korku var hep.
Korkunun olduu yerde sevgi barnamaz ve sevgisiz bilgi
bizi felakete srkler. Gnmzde dnyada olup biten de
budur. Szgelimi, imdi biz dnyadaki insanlar beslemeye
yetecek kadar bilgiye sahibiz; insanolunu nasl besleyecei
mizi, nasl giydireceimizi ve nasl barndracamz biliyo
ruz ama bunlar yapmyoruz, nk bizler her biri kendi ben
cilce uralar peinde koan milliyeti gruplara blnm
z. Eer sahiden savalar durdurmak isteseydik, bunu ya
pabilirdik ama az nce zikrettiim nedenden tr bunu is
temiyoruz. Dolaysyla sevgisiz bilgi bir ykm aracna dn
r. Bunu anlayana kadar, sadece snavlar gemek, itibar ve
g kazanmak kanlmaz olarak bozulmaya, rmeye, in
san saygnlnn yava yava yitirilmesine gtrr bizleri.
Belli dzeylerde bilgi edinmek elbette gereklidir ama bil
ginin egoiste, bencil amalar uruna nasl kullanldn gr
mek ok daha nemlidir. Kendinizi gzlemlediinizde, zihni
nizin kendim bytmenin, itibar ve g kazanmann bir ara
c olarak deneyimi nasl kullandm grrsnz. Yetikin in
sanlara baktnzda, makam zlemi iinde baarya nasl sa
rldklarm grebilirsiniz. Kendileri iin bir gvenlik alan te
sis etmek, itibar, g ve otoriteye sahip olmak istiyorlar ve o
umuz deiik yollar tutmu olsa da ayn eyin peindeyiz.
Kendimiz olmak, gerekte neysek yle olmak istemiyoruz,
falanca veya filanca olmak istiyoruz. Hi kukusuz olmak ile
121

olmay istemek arasnda fark var. Olma arzusu kendini abart

mak iin kullanlan bilgi sayesinde pekierek devam eder.
Yetikinlie adm atarken bu meseleleri irdeleyip anlamak
hepimiz iin ok nemlidir. Bu sayede srf yksek bir makam
veya unvan sahibi olduu iin ya da ok bilgili olduu iin bi
rine sayg duymayz. Aslnda bizler ok az ey biliyoruz. ok
kitap okumu olabiliriz, ama ok azmz herhangi bir eyin
dorudan deneyimine sahip. Hayati nem tayan ey Ger
ekliin, Tanr'nn dorudan deneyimlenmesidir ve bunun
iin de sevginin olmas gerekir.

12
GEREK SEVGNN NTEL

enz genken sevilmek ve ayrca sevmenin ne oldu

unu bilmek ok nemli deil mi? Fakat bana yle
geliyor ki, oumuz ne seviyoruz ne de seviliyoruz.
Ve sanrm, henz genken bu sorun zerinde ok ciddi d
np onu anlamak arttr; zira o zaman belki sevgiyi hisse
decek, onun niteliini, kokusunu bilecek kadar duyarl olabi
liriz. Bylece yamz ilerlediinde sevgiyi bsbtn yitirme
yiz. yleyse gelin bu mesele zerinde duralm.
Sevmek ne demektir? O bir ideal, ok uzakta ulalmaz bir
ey midir? Her birimiz gnn deiik zamanlarnda sevgiyi
hissedebilir miyiz? Duygudalk, anlay gstermek, hibir
kar gzetmeden doallkla birine yardm etmek, itenlikle
nazik davranmak, bir bitkiye veya kpee bakmak, kylle
re sempati duymak, arkadaa, komuya cmert davranmak,
sevgiden kastettiimiz ey bunlar deil midir? Sevgi iinde
kini deil de bitimsiz bir affedicilii barndran bir hal deil
midir? Ve henz genken sevgiyi hissetmemiz mmkn de
il midir?
123

Henz genken oumuz bu duyguyu hisseder: Bir ky

lye, bir kpee, zavall ve aresiz olanlara kar iimizde bir
denbire dostane duygular yeerir. Ve bu duygunun devam
etmesi gerekmiyor mu? Her zaman gnnzn bir ksmn
bakalarna yardm etmeye, bir aaca veya baheye bakmaya,
ev ahalisine yardm etmeye ayrmalsnz. Bu sayede yeti
kinlie adm atarken hibir kar ve zorlama olmadan kendi
liinden anlayl olmann ne anlama geldiini renirsiniz.
Bu gerek sevgiye sahip olmanz gerekmiyor mu?
Gerek sevgi yapay ekilde ortaya kmaz, onu hissetmeli
siniz; veliniz, anne babanz, retmenleriniz de onu hissetme
liler. oumuz gerek sevgi duymuyoruz; baarlarmz, z
lemlerimizi, bilgimizi fazla umursuyoruz. Kendimizi yapp
ettiklerimize veriyoruz ve sonunda bizi mahvedecek ok
nemli iler yapmak istiyoruz.
te bu nedenle henz genken odanzn ekip evrilmesi
ne yardm etmek ya da kendi diktiiniz birka aaca bakmak
veya hasta bir arkadanzn yardmna komak ok nemli
dir. Bylece iinizde sempati, ilgi ve cmertlik duygular fi
lizlenir. Gerek cmertlik salt zihinsel bir ey deildir ve eli
nizdeki ey ne kadar az olursa olsun onu bakalaryla payla
ma isteini size kazandrr. Eer henz genken bu sevgi, c
mertlik, nezaket, incelik duygularna sahip deilseniz, ya
nz ilerlediinde sahip olmanz ok gleir; ama eer imdi
den sahip olmaya balarsanz belki o zaman ayn duygular
bakalarnda da uyandrabilirsiniz.
Sempati ve sevgiye sahip olmak korkudan arnmay ima
eder, deil mi? Ne var ki sizin de grdnz gibi, bu dn
yada korkusuz, .kiisel bir drtye kaplmadan eyleme gee
rek bymek ok zor. Yal insanlar bu korku meselesini hi
dnmemiler ya da gnlk varoluu hesaba katmadan ok
soyut dzlemde ele almlar. Siz daha ok gensiniz, gzlem
liyor, sorguluyor, reniyorsunuz ama korkuya neyin yol a
tn grp kavramazsanz, siz de o yallar gibi olursunuz.
124

Korku yabani bir ot gibi serpilip byr ve zihninizi sarmalar.

Dolaysyla iinizde ve evrenizde olan biten her eyin fark
na varmalsnz: retmenlerin nasl konutuunun, anne ba
banzn nasl davrandnn ve onlara nasl karlk verdiini
zin. Bu sayede korku meselesini fark edip kavrayabilirsiniz.
ou yetikin insan bir tr disiplinin gerekli olduunu
dnr. Disiplinin ne olduunu biliyor musunuz? Yapmak
istemediiniz bir eyi yapmaya zorlayan bir ilemdir. Disip
linin olduu yerde korku da vardr; yleyse disiplin sevginin
yolu deildir. Bu nedenle her ne pahasna olursa olsun disip
linden saknlmaldr. Disiplin dayatma ve zorlama yoluyla
sizi gerekte anlamadnz bir eyi yapmaya iter ya da bir
dl sunarak sizi o eyi yapmaya ikna eder. Eer bir eyi an
lamyorsanz o eyi yapmayn ve kendinizi yapmak zorunda
hissetmeyin. Aklama isteyin; inatlk etmeyip meselenin
aslm renmeye aln. Bylece korkudan kurtulursunuz ve
zihniniz ok esnek ve kvrak olur.
Eer anlaya kavumadan sadece yetikinlerin otoritesi
nin dayatmasyla hareket ediyorsanz, kendi zihninizi bastryorsunuz demektir ki o zaman korku ortaya kar ve bir
mr bir glge gibi peinizden gelir. te bu nedenle herhan
gi bir dnce veya eylem biimine gre disiplin altna sokul
mamak ok nemlidir. Fakat ou insan byle dnmyor.
Szde sizin yararnz iin size bir eyler yaptrmak istiyorlar,
te bu sizin "yararnz" iin size bir ey yaptrma ilemi du
yarllnz, anlama kapasitenizi ve dolaysyla sevginizi yok
ediyor. Zorlamaya veya iknaya kar kmak ok zordur, n
k evremizdeki dnya ok gl; fakat eer anlamadan tes
lim olup ilerimizi yrtmekle yetinirsek dncesizlik al
kanlna saplanrz ve daha sonra bu alkanlktan kurtul
mak giderek zorlar.
yleyse okulunuzda otorite, disiplin olmal mdr? Yoksa
retmenleriniz sizi bu konular tartmaya, enikonu incele
yip kavramaya m tevik etmeliler? Bunu yaparlarsa siz de
125

bydnzde dnyaya karp hayatn sorunlarn akllca

gsleme potansiyeline sahip olgun insanlar olursunuz.
Herhangi trde bir korku duyuyorsanz bu derin zekya sa
hip olamazsnz. Korku sizi kreltir, inisiyatifinizi frenler,
sempati, cmertlik, efkat, sevgi adn verdiimiz o alevi sn
drr. O halde belli bir eylem biimine gre disiplin altna
sokulmanza izin vermeyin, aksine kefedin, yani sorgulama
ya, aratrmaya zaman ayrn; keza retmenleriniz de za
man ayrmal. Eer zaman yoksa yaratlmal. Korku rme
nin kayna, bozulmann balangcdr ve korkudan kurtul
mak btn snavlardan ve btn diplomalardan ok daha
nemlidir.
Dinleyici: Saf sevgi nedir?
Krishnamurti: sel, asl sevgi nedir? Bunu mu soruyorsu
nuz? Drtz, karsz sevgi nedir? Dikkatli dinlerseniz
renirsiniz. Biz soruyu ele alyoruz, cevap aramyoruz. Mate
matik alrken ya da bir soruyu sorarken ounuz sorunu
anlamak yerine daha ok cevab bulmakla ilgileniyorsunuz.
Eer soruyu inceler, iyzn aratrr kavrarsanz cevabn
sorunun iinde yattm fark edersiniz. yleyse gelin soru
nun ne olduunu anlayalm ve ne Bhagavad'da, ne Gita'da,
ne Kuran'da, ne Incil'de, ne de herhangi bir profesrde veya
hatipte cevab bulma derdine dmeyelim. Eer soruyu laykyla anlarsak cevap kendiliinden ortaya kacaktr, nk
cevap sorudan ayr bir ey deil, aksine sorunun iindedir.
Soru u: Drtsz sevgi olur mu? Kendimiz iin bir ey is
temeden, karsz sevebilir miyiz? Sevgimize karlk bulamasak bile incinmeden yine sevebilir miyiz? Eer size arka
dalk teklif ediyorsam, siz de geri eviriyorsanz, gcenirim
deil mi? Bu gcenme duygusu arkadalktan, cmertlikten,
sempatiden mi douyor? Kukusuz gcendiim srece, kor
ku var olduu srece, ileride bana yardm etmeniz beklenti126

siyle size yardm -baka deyile hizmet- ettiim srece sevgi

varlk kazanamaz.
Eer bunu anladysanz cevab bulmusunuzdur.
Dinleyici: Din nedir?
Krishnamurti: Cevab benden mi bekliyorsunuz yoksa kendi
banza m bulmak istiyorsunuz? Ne kadar akll veya aptal
olursa olsun bir bakasndan m cevap bekliyorsunuz? Yoksa
sahiden dinin hakikatini mi renmeye alyorsunuz?
Hakiki dinin ne olduunu bulmak iin yolda btn engel
leri kaldrmanz gerekir. Eer ok renkli veya pis pencereleri
niz varsa ve berrak gnn grmek istiyorsanz pencerele
ri temizlemelisiniz veya amalsnz ya da dar kmalsnz.
Ayn ekilde, hakiki dinin ne olduunu bulmak iin ilknce
ne olmadn grp onu bir kenara atmalsnz. Sonra haki
kisini kefedebilirsiniz, nk o zaman dorudan alg sz ko
nusu olur. yleyse gelin nce dinin ne olmadna bakalm.
Puja yapmak, bir ayini gerekletirmek, din bu mudur? Bir
sunan veya putun nnde belli bir mantram', belli bir ayi
ni tekrarlayp duruyorsunuz. Bu size bir zevk, bir tatmin
duygusu veriyor ama din bu mudur? Kutsal kyafeti giyip
kendinizi Hindu, Budist ya da Hristiyan olarak adlandr
mak, belli gelenekleri, dogmalar, inanlar kabul etmek, b
tn bunlarn dinle ilgisi var mdr? Elbette hayr. yleyse din
ancak zihnin btn bunlar kavrayp bir kenara atmasndan
sonra bulunabilecek bir eydir.
Szcn doru anlamyla din ayrlk dourmaz, deil
mi? Ne var ki siz Mslman ben Hristiyan olduumda ya da
siz bir eye, ben baka bir eye inandmda ne olur? nanla
rmz bizi ayrr; dolaysyla inanlarmzn dinle ilgisi yok.
Bizim Tanr'ya inanmamzn veya inanmamamzn pek bir
nemi yok; nk inanmamz veya inanmamamz kendi art
lanmamz tarafndan belirleniyor, deil mi? evremizdeki
127

toplum, iinde yetitiimiz kltr din adn verdiimiz kimi

inanlar, korkular ve hurafeleri zihnimize kazyor ama on
larn dinle bir ilgisi yoktur. Sizin filanca eye inanmanz, be
nim de falanca eye inanmam byk lde bizim nerede
doduumuza, ngiltere, Hindistan, Rusya ya da Amerika'da
m doduumuza baldr. yleyse inan din deildir, sade
ce artlanmann sonucudur.
Ayrca kiisel kurtulu abas sz konusu. Gvende olmak
istiyorum; Nirvana'ya ya da cennete kavumak istiyorum;
sa'nn, Buda'nn yannda veya bir Tanr'nn sa elinde bir
yer bulmak istiyorum kendime. Sizin inancnz bana derinle
mesine bir tatmin ve rahatlk vermeyince, ben onu veren ken
di inancma sahip oluyorum. Fakat din bu mudur? Hi ku
kusuz kiinin asl dinin ne olduunu bulmas iin btn bu
samalklardan syrlmas gerekir.
te yandan din srf iyilik yapmak, bakalarna hizmet ve
ya yardm etmek meselesi midir? Yoksa daha fazla bir ey
midir? Bu demek deil ki bizler cmert veya nazik olmaya
lm. Ama hepsi bu mu? Din zihnin kavrayabildii her eyden
ok daha yce, ok daha saf, ok daha engin, ok daha kua
tc deil midir?
O halde hakiki dinin ne olduunu renmek iin btn
bu mevzular derinlemesine irdeleyip korkudan arnmals
nz. Bu karanlk bir evden gnna kmaya benzer. O za
man asl dinin ne olduunu sormazsnz; onu zaten biliyorsu
nuzdur. Doru olann dorudan deneyimine sahipsinizdir.
Dinleyici: Eer bir insan mutsuzsa ve mutlu olmak istiyorsa bu hrs mdr?
Krishnamurti: Ac ekiyorsanz acdan kurtulmak istersiniz.
Bu hrs deildir, her insann doal igdsdr. Korkuya ka
plmamak, fiziksel veya duygusal ac ekmemek her birimi
zin doal igdsdr. Fakat yle bir hayat yayoruz ki s
128

rekli ac ekiyoruz. Bana uygun olmayan bir ey yiyince mi

dem armaya balyor. Birisi bana kt bir laf edince incini
yorum. zlediim eyi yapmama engel olununca kendimi
hayal krklna uram ve zavall hissediyorum. Babam ve
ya olum ld iin mutsuz oluyorum ve benzeri. ster ho
lanaym ister holanmayaym hayat srekli beni etkiliyor ve
ben hep inciniyorum, hayal krklna kaplyorum, acl tep
kiler veriyorum. yleyse yapmam gereken ey tm bu sre
ci kavramaktr. Ne var ki, grdnz gibi, oumuz bun
dan kayoruz.
Psikolojik olarak iiniz acyorsa ne yaparsnz? Birinden
sizi teselli etmesini beklersiniz, kitap okursunuz, radyoyu
aarsnz ya da gidip puja yaparsnz. Btn bunlar sizin ac
dan katnzn gstergeleridir. Eer bir eyden kaarsanz
elbette onu anlayamazsnz. Ama acnz gzlemlerseniz, an
bean ona bakarsanz, onda yatan sorunu kavramaya balars
nz ve bu hrs deildir. Acnzdan katnzda, ona balanp
kaldnzda, onunla cebelletiinizde ya da onun etrafna
yava yava teoriler ve umutlar rdnzde hrs ortaya
kar. Acdan katnzda, sndnz ey ok nem kazanr,
nk kendinizi onunla zdeletirirsiniz. Kendinizi lkeniz
le, mevkinizle, Tanr'nzla zdeletirirsiniz ve bu bir hrs t
rdr.

129

13
ANLAMAK EZBERLEMEK DELDR

tn bu konumalarda sylediklerim sadece hatrlan

sn diye sylenmi eyler deildir. Duyduklarnz zih
ninize depolayn, sonradan hatrlayn ve hatrladnz
eyler zerine dnn veya ona gre hareket edin diye ko
numa yapmyorum. Eer size sylediklerimi srf zihninize
depolamakla yetinirseniz ezberden teye gemez bu; canl bir
ey, sahiden anladnz bir ey olmaz. Hatrlamak deil an
lamak nemlidir. Umarm bu ikisi arasndaki fark grebiliyorsunuzdur. Anlamak hemen dorudan gerekleir, youn
bir ekilde deneyimlediiniz bir eydir o. Fakat eer duyduk
larnz hatrlamakla yetinirseniz, o sadece bir ablona, takip
edilecek bir rehbere, tekrarlanacak bir slogana, taklit edilecek
bir fikre, yaamnz dayandracanz bir ideale hizmet eder.
Anlamak bir hatrlama meselesi deildir. O srgit bir youn
luk, devaml bir keiftir.
Dolaysyla eer size anlattklarm sadece hatrlarsanz,
hatrladnz eye gre eylemde bulunmaya ve eyleminizi
131

ona uydurmaya alrsnz. te yandan eer sahiden artlar

sanz ite bu anlay beraberinde eylemi getirir ve o zaman
hatrladnz eye gre eyleme gemek zorunda kalmazs
nz. te bu nedenle sadece hatrlamakla yetinmeyip dinle
mek ve hemen anlamak ok nemlidir.
Kimi szleri, kimi ifadeleri ya da burada iinizde uyanan
kimi duygulan hatrlayp eyleminizi hatrladnz eyle k
yasladnzda, eyleminiz ile hatrladnz ey arasnda hep
bir boluk oluur. Fakat eer gerekten anlarsanz o zaman
kopyalamazsnz. Belli bir kapasiteye sahip olan herkes kimi
szleri hatrlayp snavdan geebilir ama eer grdklerini
zin, duyduklarnzn, hissettiklerinizin ieriini tmyle kav
rarsanz, ite bu kavray ynlendirmek, ekillendirmek ya
da kontrol etmek zorunda kalmayacanz bir eylemi dou
rur.
Eer sadece hatrlarsanz, her zaman kyaslama yaparsnz
ve kyaslama sahiplenmeci toplumumuzun dayand ks
kanl krkler. Kyaslama asla anlay dourmaz. Anlay
ta sevgi varken, kyaslama srf akl yrtmedir; zihnin taklit
etme, peinden gitme ilemidir ve bu ilemde hep liderin ve
onun peinden gidenin tad tehlike yatar. Bunu anlyor
musunuz?
Bu dnyada, toplumun yaps lidere ve onun peinden gi
dene, rnee ve onu takip edene, kahramana ve ona tapma
na dayanr. ayet bu liderlik ve liderin peinden gitme sre
cinin tesine geerseniz, birini takip etmekte inisiyatife yer
olmadn grrsnz. Ne lider ne de sizin iin zgrlk
yoktur; nk lideri siz yaratyorsunuz ve ardndan lider si
zi kontrol ediyor. Kendini adama, ycelik, bilgelik, sevgi r
neini takip ettiiniz srece, hatrlanp kopyalanacak bir
ideale sahip olduunuz srece, ideal ile sizin eyleminiz ara
snda kanlmaz olarak bir boluk, bir blnme oluur. Bu
nun hakikatini sahiden gren bir insan ne ideale, ne de rne
e sahip olur; hi kimseyi takip etmez. Onun nezdinde ne gu
132

ru, ne mahatma ne de kahraman lider vardr. O srekli iin

de yatan eyi ve ister babas ya da annesi, ister retmeni, is
ter benim gibi hayatna ara sra giren biri olsun bakalarndan
duyduklarn anlamaya alr.
Eer siz imdi dinliyor ve anlyorsanz, o zaman ne takip
ediyor ne de taklit ediyorsunuzdur; dolaysyla bunda korku
deil sevgi vardr.
Btn bunlar kendi banza apak grmeniz ok nem
lidir, bylece kahramanlar tarafndan bylenmezsiniz ya da
rnekler tarafndan gznz balanmaz. rnekler, kahra
manlar, idealler hatrlanmak zorundadr ve kolayca unutula
bilirler; bu nedenle resim, put ya da slogan formunda hep bir
hatrlatcya sahip olmak zorundadrlar. Bir ideali, bir rnei
takip ederken siz sadece hatrlarsnz ve bu hatrlayta anla
y yoktur. Mevcut halinizi olmak istediiniz halle karlatrrsnz ve bu karlatrma otoriteyi besler; iinde sevgi bu
lunmayan kskanl ve korkuyu krkler.
Ltfen btn bu anlattklarm ok dikkatli dinleyip kav
rayn, bu sayede liderlerin, rneklerin peinden gitmez, ide
alleri taklit veya kopya etmezsiniz; nk o zaman insani
haysiyete sahip zgr bir birey olursunuz. ayet kendinizi
srekli idealle, olmanz gerekenle karlatrrsanz zgr ola
mazsnz. Ne kadar irkin ya da gzel veya ne kadar korkak
olursanz olun, gerekte ne olduunuzu anlamanz bir hatr
lama meselesi, bir ideali anmsama meselesi deildir. Gnlk
ilikilerinizde kendinizi anbean gzlemlemeli, kendinizin
farknda olmalsnz. Gerekte ne olduunuzun bilincine var
manz bir anlama etkinliidir.
Eer benim anlattklarm sahiden prdikkat dinleyip
kavrarsanz, gemi nesillerin yaratt tamamen yalan
yanl eylerden kurtulursunuz. Sadece zihni ve kalbi ar
ptmaya, korkuyu ve kskanl beslemeye yarayan bir
ideali anmsama ve taklit etme yknden kurtulursunuz.
Btn bunlar bilincinde olmadan ok derinden dinliyor
133

olabilirsiniz; umarm yledir; nk o zaman derin dinle

yi ve taklitten syrlla birlikte gelen olaanst dn
m fark edebilirsiniz.
Dinleyici: Gzellik znel midir yoksa nesnel mi?
Krishnamurti: Gzel bir ey gryorsunuz, szgelimi da
lardan gelen bir nehri veya paavralar iinde alayan bir o
cuu. Eer duyarl deilseniz, evrenizde olan bitenlerin far
kna varmazsnz, o zaman sadece umursamazlk iinde ola
yn yanndan geip gidersiniz. Bann stnde yk tayan
bir kadn kar karnza. Kirli kyafetler iinde a ve yorgun
dur. Onun yrynn gzelliinin farkna varr msnz ya
da fiziksel durumuna dikkat eder misiniz? Ne kadar kirli
olursa olsun sarisinin rengini grebilir misiniz? Bunlar sizi il
gilendiren nesnel etkilerdir ve duyarl deilseniz bu etkilerin
deerini takdir edemezsiniz, deil mi?
Duyarl olmak sadece gzel olan eylerin deil, irkin olan
eylerin de farkna varmaktr. Nehirler, yeil tarlalar, uzakta
ki aalar, akam bulutlar, bunlara gzel diyoruz. Pis yar a
kyller, sefalet iinde yaayan insanlar, dnce kapasitesi
kt olanlar, hissizler, bunlara da irkin diyoruz. ayet gzlem
yaparsanz oumuzun gzele balanp irkini dladm
fark edersiniz. Oysa gzelle birlikte irkine de duyarl olmak
nemli deil midir? te bu duyarllk eksiklii hayat gzel
ve irkin diye ikiye blmemize neden oluyor. Halbuki eer
gzelle birlikte irkine de ak, duyarl, kaytl olursak gzel
le birlikte irkinin de anlam dolu olduunu alglarz ve bu al
glay hayata zenginlik katar.
Peki, gzellik znel midir nesnel mi? Eer krseniz, sa
rsanz ve mzii hi duyamyorsanz, gzellikten yoksun
mu kalrsnz? Ya da gzellik isel bir ey midir? Gzleri
nizle gremiyor olabilirsiniz, kulaklarnzla duyamyor ola
bilirsiniz ama eer her eye kar sahiden ak, duyarl ol
134

ma halini tecrbe ediyorsanz, iinizde olup biten her e

yin, her dncenin, her duygunun derinden farkndaysa
nz, bunda da bir gzellik yok mudur? Ne var ki grd
nz gibi bizler, gzelliin dmzdaki bir ey olduunu sa
nyoruz. te bu nedenle resimler alp duvarlarmza asyo
ruz. k sarilere, takm elbiselere, trbanlara sahip olmak,
evremizi zarif eylerle donatmak istiyoruz, nk nesnel
bir hatrlatc olmaynca iimizdeki bir eyi yitireceimizi
dnyoruz. Fakat hayat, varoluun tm srecini nesnel
ve znel diye ayrabilir misiniz? Hayat birleik bir sre de
il midir? Dsal olmadan isel olmaz, keza isel olmadan
da dsal olmaz.
Dinleyici: Neden gller zayflar eziyor?
Krishnamurti: Zayflar eziyor musunuz? Gelin bunun ze
rinde duralm. Bir tartmada veya fiziksel g meselelerin
de sizden daha kk olan kardeinizi bertaraf etmiyor mu
sunuz? Niin? nk kendinizi ortaya koymak istiyorsu
nuz. Gcnz gstermek istiyorsunuz, ne kadar iyi veya
kuvvetli olduunu gzler nne sermek istiyorsunuz, by
lece tahakkm kurup kk ocuu bir kenara itiyorsunuz;
arlnz ortaya koyuyorsunuz. Yetikin insanlar iin de
ayn ey geerli. Onlar sizden bykler, sizden biraz daha
fazla ey biliyorlar, mevkileri, paralar ve otoriteleri var, do
laysyla sizi bastrp bir kenara itiyorlar, siz bunu kabulle
niyorsunuz ve sonuta siz de sizden alt konumda olan biri
ne ayn eyi yapyorsunuz. Herkes kendini kantlamak, bas
k kurmak, bakalarndan daha gl olduunu gstermek
derdinde. oumuz bir hi olmay istemeyiz. Falanca veya
filanca olmak isteriz ve bakalar zerindeki gcmz gs
termek bize o tatmini, falanca veya filanca olduumuz his
sini verir.

135

Dinleyici: Bu yzden mi byk balk kk bal yutuyor?

Krishnamurti: Hayvanlar leminde byk baln kk balk
la beslenmesi herhalde doaldr. Bizim deitiremeyeceimiz
bir olgu bu. Fakat byk insann kk insann srtndan gein
mesi art deildir. Eer zekmz nasl kullanacamz bilirsek,
sadece fiziksel anlamda deil, psikolojik anlamda da bakalar
nn srtndan geinmeye bir son verebiliriz. Bu sorunu grp
kavramak, yani zekya sahip olmak bakalarnn srtndan ge
inmeye son vermek demektir. Ne var ki oumuz bakalarnn
srtndan geinmek istiyoruz, dolaysyla bizden zayf olann
zayflndan istifade ediyoruz. zgrlk aklna esen her eyi
yapma serbestlii deildir. Ancak zek varsa gerek zgrlk:
salanabilir ve zek ilikileri anlamakla aa kar: sizinle be
nim aramdaki ilikiyi ve her birimiz arasndaki ilikiyi.
Dinleyici: Bilimsel keiflerin hayatmz kolaylatrd
doru mu?
Krishnamurti: Hayatnz kolaylatrmad m? Elektrii kul
lanyorsunuz, deil mi? Dmeye bastnzda k yanyor.
Odanzdaki telefonla cannz istediinde Bombay veya New
York'taki arkadanzla konuabiliyorsunuz. Bu kolaylk de
il mi? Ya da uaa atlayp ok abuk Delhi'ye veya Lon
dra'ya gidebiliyorsunuz. Btn bunlar bilimsel keiflerin
rn olup hayat kolaylatrmaktadr. Bilim hastalklarn te
davisine yardm etti ama ayn zamanda binlerce insan ld
rebilen hidrojen bombasn da retti. yleyse bilim srekli
yeni eyler icat ederken, eer bilimsel bilgilerimizi zekyla,
sevgiyle kullanmazsak kendimizi ykma srkleriz.
Dinleyici: lm nedir?
Krishnamurti: lm nedir? Kk bir kzdan geldi bu soru.
Nehre taman l bedenleri grdn; kurumu l yaprakla
136

ra ve aalara rastladn; meyvelerin zamanla ryp bozul

duklarm biliyorsun. Sabahleyin birbirleriyle cvl cvl t
en hayat dolu kular akamleyin lebiliyor. Bugn canl olan
bir kii yarn bir felaketle devrilebiliyor. Btn bunlar gr
yoruz. lm hepimiz yaayacaz. Bir gn hepimiz lece
iz. Otuz, elli veya seksen yl kh korku iinde ac ekerek
kh mutlu yaayabilirsiniz; ama mrnz bittiinde artk
yoksunuz demektir.
Yaamak dediimiz ey nedir? Peki ya lm dediimiz
ey? Bu gerekten etrefilli bir mesele ve meseleye gerekten
girmek isteyip istediinizden emin deilim. Eer yaamn ne
olduunu anlayabilirsek, o zaman belki lmn ne olduunu
da anlayabiliriz. Sevdiimiz bir insan kaybettiimizde, ken
dimizi ondan mahrum kalm ve yalnz hissederiz; bu neden
le lmn yaamla ilgisinin olmadm syleriz. lm ya
amdan ayrrz. Oysa lm yaamdan ayr mdr? Yaamak
bir lm sreci deil midir?
oumuza gre yaamn anlam nedir? Biriktirmek, se
mek, ac ekmek, en kahkahalar atmak. Ve arka planda, tm
zevklerin ve aclarn gerisinde korku var; sona erme korkusu,
yarn ne olacak korkusu, nden ve sandan, maldan ve mev
kiden mahrum kalma korkusu ki biz btn bunlarn devam
etmesini istiyoruz. Fakat lm kanlmaz; bu nedenle
"lmden sonra ne olacak?" diye soruyoruz.
Peki, lmle son bulan ey nedir? Hayat m? Hayat nedir?
Hayat srf nefes alp verme ilemi midir? Yemek, nefret et
mek, sevmek, kazanmak, sahip olmak, kyaslamak, kskan
mak, ite bunlar oumuzun yaam diye bildii eydir. o
umuz iin yaam strap ekmek, zevk ile ac, umut ile hayal
krkl arasndaki bitmeyen kavgadr. Ve bu sona eremez
mi? Biz lmeyelim mi? Sonbaharda souk havalarn gelme
siyle birlikte aalarn yapraklar dklr ve baharda aalar
yeniden yaprak aar. Ayn ekilde, biz de dne ait her eye,
btn birikimlerimize, umutlarmza, kazandmz baarla
137

ra bir l gibi tepkisiz kalmamal myz? Btn bunlara bir

l gibi tepkisiz kalp yarn yemden yaamalyz ki, yeni bir
yaprak gibi taze, hassas ve duyarl olalm. Srekli len bir in
san iin lm yoktur. te yandan "Ben filancaym ve bu var
lm devam ettirmeliyim" diyen bir insan iin her zaman
lm ve ghat (l yakma basama) vardr ve byle bir adam
sevgiyi tanyamaz.

138

14
KISKANLIK NEDR?

nsann paralanmasnda eitli faktrler rol oynar ve bu

paralanma deiik yollarla gerekleir. Birletirmek bir
araya getirmek, btnlemek demektir. Eer btnseniz
dnceleriniz, duygularnz ve eylemleriniz tamamen bir
dir, bir ynde hareket eder ve birbiriyle elimez. atmasz
btn bir insansnzdr. Birlemeden kastedilen budur. Par
alanma ise bunun tersidir; paralara ayrlma, birletirilmi
eyi datma, parampara etme demektir. Ve insann para
lanmasnn, blnmesinin, kendini ykmasnn deiik yolla
r vardr. Belli bal faktrlerden birinin kskanlk duygusu
olduunu dnyorum. Kskanlk duygusu ylesine gizli
dir ki insani abalarda farkl isimler altnda deerli, faydal
ve gvenilir bir unsur olarak grlr.
Kskanln ne olduunu biliyor musunuz? Siz henz ok
kkken balar; sizden daha iyi grnen, daha iyi eylere
sahip olan veya daha yksek bir mevkiyi igal eden birini ks
kanrsnz. Snfnzda baka bir erkek veya kz sizi gemise,
139

anne babas daha zenginse veya daha sekin bir aileye men
supsa onu kskanrsnz. Demek ki ekemezlik veya kskan
lk ok hassas bir ada balyor ve adm adm rekabet bii
mini alyor. Kendinizi ne karmak iin bir ey yapmak is
tersiniz, daha iyi notlar almak, bakalarndan daha iyi sporcu
olmak gibi; bakalarm gemek, onlar glgede brakmak is
tersiniz.
Yanz ilerledike kskanlk daha da artar. Yoksullar
zenginlere imrenirken, zenginler kendilerinden daha zengin
lere zenir. Gemite birtakm deneyimlere sahip olup daha
fazla deneyim yaamak isteyen kimseler de kskanlk iinde
dir. Daha iyi yazmak isteyen yazar da kskanlk duyar. Da
ha iyi olma, daha deerli olma, undan veya bundan daha
fazlasna sahip olma arzusu sahiplenmeciliktir, toplama, elde
etme etkinliidir. Eer gzlem yaparsanz oumuzun iinde
sahiplenme, daha fazla kyafet, daha fazla ev, daha fazla mal
mlk edinme drtsnn yattm fark edebilirsiniz. Eer
bunlar istemiyorsak, daha fazla deneyim, daha fazla bilgi is
teriz; bakalarnn bildiklerinden daha fazlasn bildiimizi,
onlardan daha ok okuduumuzu hissetmek isteriz. Devlet
katnda yksek bir makamda yer alan bir memura bakala
rndan daha yakn olmak isteriz ya da bakalarndan daha
ok ruhsal, isel geliim kaydettiimizi sezmek isteriz. Mte
vaz, erdemli, ifade gc yksek kiiler olduumuzun farkn
da olmak isteriz.
yleyse ne kadar ok eye sahip olursak o kadar parala
nrz. Ne kadar fazla mal mlk, n, deneyim, bilgi edinirsek
o kadar abuk bozuluruz. Falanca veya filanca olmak ya da
daha fazlasna sahip olmak istei evrensel kskanlk hastal
m yayar. Bunu kendinizde ve evrenizdeki yetikin insan
larda grmediniz mi? retmenin profesr olma, profesrn
dekan olma isteiyle yanp tututuunu hi fark etmediniz
mi? Ya da annenizin ve babanzn daha fazla mal mlk veya
nam istediini gzlemlemediniz mi? Sahiplenme mcadelesi
140

iinde bizler acmaszlayoruz. Sahiplenmede sevgi yoktur.

Sahiplenmeci yaam tarz kiinin komusuyla, toplumla bit
mek tkenmek bilmeyen bir kavgasdr ve kavgada her za
man korku vardr; yine de btn bunlar bizler hakl karp
kskanl kanlmaz olarak kabulleniyoruz. Sahiplenmeci
olmamz gerektiini dnyoruz, ona gzel adlar takyo
ruz. Evrim, gelime, ilerleme, kalknma diyoruz ve onun art
olduunu sylyoruz.
Grdnz gibi, oumuz bu meselelerin farknda dei
liz; agzl, sahiplenmeci olduumuzun, kskanln kalple
rimizi nasl kemirdiinin, zihinlerimizin nasl bozulduunun
farknda deiliz. Ve bir an iin bunun farkna varsak bile ya
kendimizi aklyoruz ya da bunun yanl olduunu sylemek
le yetiniyoruz veya deiik yollarla ondan kamaya alyo
ruz.
Kskanlk kiinin iinde yer etmi, kefedilmesi veya a
a karlmas ok zor bir eydir, nk zihin kskanln
merkezidir. Bizzat zihin kskantr. Zihnin esas yaps sahip
lenmeye ve kskanla dayanr. Eer kendi dncelerinizi
yoklarsanz, dnme biiminizi gzlemlerseniz dnme
adn verdiimiz etkinliin genellikle bir karlatrma ilemi
olduunu grrsnz. "Ben daha iyi aklayabilirim. Ben da
ha fazla bilgiye, daha fazla irfana sahibim." "Daha fazla" di
ye dnmek sahiplenmeci zihnin yapaca bir itir; o zihin
yle alr, bu onun varolu tarzdr. Eer "daha fazla" diye
dnmezseniz, baka trl dnmenin son derece zor ol
duunu fark edersiniz. "Daha fazla" abas dncenin kyaslamac hareketidir ve bu hareket zaman yaratr: Falanca
veya filanca olmak iin gereken zaman. Bu bir kskanlk, sa
hiplenme edimidir. Karlatrmal dnen zihin "Ben imdi
falancaym ve bir gn filanca olacam" der. "imdi irkinim
ama gelecekte gzel olacam." Dolaysyla sahiplenmecilik,
kskanlk, kyaslamak dnme tatminsizlik ve huzursuz
luk dourur ve bizim buna tepkimiz, elimizdekilerle yetin
141

memiz ve memnun olmamz gerektiini sylemektir. Nite

kim merdivenin tepesindekiler de bunu sylyorlar. Din ev
rensel olarak memnuniyeti tlyor.
Gerek memnuniyet bir tepki deildir; sahiplenmeciliin
ztt deildir o; ok daha geni ve ok daha nemlidir. Mem
nuniyeti sahiplenmeciliin zdd olan insan bitkiye benzer;
ou insan gibi isel anlamda ldr o insan. ou insan
epey sessiz sakindir, nk isel olarak ldr; isel anlamda
lmelerinin nedeni de zdd, gerekte olduklarnn zddn
yeertmi olmalardr. Kskanlk iindeyken "Ben kskanma
malym" derler. Bir petamal giyip "Ben artk hibir eye sa
hip olmayacam" diyerek kskanln hi bitmeyen kavga
sn inkr edebilirsiniz; ama tam da bu iyi olma, sahiplenmeci olmama istei, zdd hayata geirme abas yine zaman ala
nnn iindedir; yine kskanlk duygusunun bir parasdr,
nk yine falanca olmak istiyorsunuzdur. Gerek memnu
niyet byle olmaz; o ok daha yaratc ve esasldr. Memnun
olmay semekte memnuniyet yoktur; memnuniyet bu ekilde
gereklemez. Gerekte ne olduunuzu anlar ve olmanz ge
rekenin peinden gitmezseniz memnuniyete eriirsiniz.
stediiniz her eyi baardnzda memnun olacanz
sanyorsunuz. Vali veya yce bir aziz olmak isteyebilirsiniz
ve bu amaca ulatnzda memnun olacanz sanyorsu
nuz. Baka bir deyile, kskanlk yaparak memnuniyete
ulamay umuyorsunuz. Yanl bir arala doru bir sonuca
varmay bekliyorsunuz. Memnuniyet tatmin olmak deildir.
Memnuniyet ok yaamsal bir eydir; gerekte olann kav
ranmasn ieren bir yaratclk halidir. Gerekte ne olduunu
zu anbean, gnbegn kavramaya balarsanz bu kavraytan
olaanst bir enginliin, snrsz bir idrakin doduunu g
rrsnz. Yani eer agzlyseniz, nemli olan agzll
nz kavramak ve agzl olmamaya almamaktr, nk
agzl olmamaya almak istei de agzlln bir tr
dr.
142

Dinsel yapmz, dnme biimlerimiz, toplumsal hayati

miz, yaptmz her ey sahiplenmecilie, kskan bak am
za dayanyor ve yzyllardan beri biz bu ekilde yetitirildik.
Buna ylesine artlandrldk ki "daha iyisi", "daha fazlas"
olmadan dnemiyoruz; bu yzden kskanl arzulanr bir
ey klyoruz. Ona kskanlk demiyor, st kapal isimler ta
kyoruz; ama szcn tesine geerseniz, "daha fazlasna"
duyulan bu azgn arzunun benlii kuatan, benmerkezci bir
arzu olduunu fark edersiniz. Snrlayc bir dncedir o.
Kskanlkla, "ben"le, mal mlk veya erdem sahibi olma
arzusuyla snrlanan zihin asla gerekten dindar bir zihin ola
maz. Dindar zihin kyaslama yapmaz. Dindar zihin olan tam
anlamyla grr ve kavrar. te bu nedenle kendinizi anlama
nz, yani zihninizin ileyi biimini, kskanl, sahiplenme
yi ve kyaslamay yaratan uran srekli basksn, drtle
ri, niyetleri, zlemleri, arzular anlamanz ok nemlidir. Ola
nn kavranmasyla btn bunlar sona ererse, ancak o zaman
gerek dini, Tanr'nn ne olduunu renirsiniz.
Dinleyici: Hakikat greceli midir yoksa mutlak m?
Krishnamurti: ncelikle szckler yoluyla sorunun anlam
n demeye alalm. Mutlak bir ey istiyoruz, deil mi? n
san kalc, sabit, deimez, nihai bir eye zlem duyuyor; hi
bozulmayan, lm nedir tanmayan bir eye, bir ideaya, bir
hisse, hi bitmeyen ve dolaysyla zihnin balanabilecei bir
hale zlem duyuyor. Soruyu anlayp doru cevab vermeden
nce bu zlemi anlamamz gerekiyor.
nsan zihni her eyde kalcl aryor, ilikilerde, mal
mlkte, erdemde. Asla bozulmayacak bir ey istiyor. te bu
nedenle Tanr'nn kalc veya hakikatin mutlak olduunu
sylyoruz.
Peki, hakikat nedir? Hakikat olaanst bir gizem, uzak
ta, akla hayale getirilemeyecek soyut bir ey midir? Yoksa ha
143

kikat anbean, gnbegn kefedebileceiniz bir ey midir?

Eer bir ey biriktirilebiliyorsa, deneyimle toplanabiliyorsa o
ey hakikat deildir, nk bu toplamann altnda ayn sa
hiplenme ruhu yatar. Keza eer hakikat ancak meditasyon
sistemiyle ya da feragat ve adanma pratiiyle bulunabilecek
uzakta bir eyse, yine o hakikat deildir, nk bu da bir sa
hiplenme ilemidir.
Hakikatin ne kadar nemsiz ya da geici de olsa her ey
lemde, her dncede, her duyguda kefedilip anlalmas
gerekir; gnn her annda gzlemlenmesi gerekir; karnn
ve kocann birbirlerine sylediklerinde, bahvann ve arka
dalarnzn szlerinde ve kendi dnme srecinizde haki
kate kulak kabartlmaldr. Dnceniz yanl olabilir, art
lanm ve snrl olabilir; bu durumda dncenizin artlan
m ve snrl olduunu kefetmek hakikattir. te tam da bu
keif zihninizi snrlamadan kurtarr. Eer agzl olduu
nuzu kefederseniz -bakalarnn szleriyle deil de bizzat
kendiniz onu kefederseniz- bu keif hakikattir ve bu haki
kat sizin agzllnz zerinde kendi etkisini gerekle
tirir.
Hakikat sizin elde edebileceiniz, biriktirebileceiniz, de
polayabileceiniz ve sonra da bir rehber olarak ona bel ba
layabileceiniz bir ey deildir. Bu sadece sahiplenmenin
baka bir trdr. Ve zihin iin elde etmemek, biriktirmemek
ok zordur. Bunun nemim kavradnzda, hakikatin ne
denli olaanst bir ey olduunu grrsnz. Hakikat za
manszdr ama onu yakaladnz anda -"Hakikati buldum, o
artk benim" dediinizde-, o artk hakikat deildir.
Demek ki hakikatin zamansz veya "mutlak" olup olmad
zihne baldr. Zihin "Mutla, asla bozulmayan ve lm
nedir bilmeyen bir eyi istiyorum" dediinde, sahiden istedi
i ey balanabilecei kalc bir eydir; bylece kalc olan
yaratr. te yandan iinde ve dnda olan biten her eyin bi
lincinde olan ve onun aslm gren bir zihin zamanszdr; ve
144

ancak byle bir zihin isimlerin tesindeki, kalc ve geici ola

nn tesindeki eyi bilebilir.
Dinleyici: Dsal farkndalk nedir?
Krishnamurti: Bu salonda oturduunuzun farknda deil
misiniz? Aalarn, gne nn farknda deil misiniz?
Kargann gakladnn, kpein havladnn farknda deil
misiniz? ieklerin renklerini, yapraklarn hareketini, yan
nzdan geen insanlar grmyor musunuz? te bu dsal
farkndalktr. Gnbatmn, geceleyin yldzlar, sularda yan
syan ay n grdnzde, ite bu dsal farkndalktr,
deil mi? Ve d dnyann farkna vardnz gibi, ayn za
manda isel olarak dncelerinizin ve duygularnzn, ig
dlerinizin ve drtlerinizin, nyarglarnzn, kskanln
zn, ihtirasnzn ve gururunuzun farkna varabilirsiniz. Eer
gerekten d dnyann farkna varrsanz, sizde isel farkndalk da uyanmaya balar ve insanlarn sylediklerine, oku
duklarnza ve benzeri eylere verdiiniz tepkilerin giderek
daha fazla farkna varrsnz. nsanlarla kurduumuz iliki
lerde verdiimiz da ynelik tepkiler isel istek, umut, endi
e, korku halinin rndr. Bu isel ve dsal farkndalklar
insan anlaynn topyekn birlemesini douran btncl
bir sretir.
Dinleyici: Gerek nihai mutluluk nedir?
Krishnamurti: Tam anlamyla salklysanz bedeninizin bi
lincinde olmazsnz, deil mi? Ancak hastalkta, rahatszlkta,
acda bedeninizin bilincine varrsnz. Dirensiz tam bir d
nme zgrlne sahip olduunuzda dncenizin bilin
cinde olmazsnz. Ancak anlamazlk, engel, snrlama oldu
unda dndnzn farkna varrsnz. Ayn ekilde,
mutluluk farknda olduunuz bir ey midir? Sevin annda
145

sevinli olduunuzun farknda msnzdr? Ancak mutsuz ol

duunuzda mutluluu istersiniz ve o zaman "Gerek nihai
mutluluk nedir?" diye sorarsnz.
Zihnin kendi kendine nasl oyunlar oynadm gryor
sunuz. Mutsuz, zavall ve sefalet iinde bulunduunuzdan
nihai, kalc bir mutluluk aryorsunuz. Peki, byle bir ey var
m? Kalc mutluluu sormak yerine size musallat olup hem
fiziksel hem de psikolojik aclar veren hastalklardan nasl
kurtulacanz renin. zgr olduunuzda sorun kalmaz,
o zaman nihai mutluluun olup olmadm ya da mutlulu
un ne olduunu sormazsnz. Yalnzca hapishanede bulu
nan tembel ahmak insan zgrln ne olduunu renmek
ister ve tembel, ahmak insanlar da o insana zgrl anla
tr. Hapishanedeki insan iin zgrlk salt bir varsaymdr.
Fakat o hapishaneden ktnda zgrlk hakknda varsa
ymda bulunmaz: zgrle zaten kavumu olur.
yleyse mutluluun ne olduunu sormak yerine, neden
mutsuz olduumuzu irdelemek nemli deil midir? Zihin
neden arpklayor? Niin dncelerimiz kstl, kk, ef
ten pften? Dncenin kstl bir nitelii olduunu kavrar ve
onun hakikatim grrsek, hakikati zgrce kefetmi oluruz.
Dinleyici: nsanlar neden bir eyler istiyorlar?
Krishnamurti: A olduunda yemek istemez misin? Giysiler
ve bam sokacan bir ev istemez misin? Bunlar normal is
tekler, deil mi? Salkl insanlar doal olarak baz eylere ih
tiya duyduklarn bilirler. Yalnzca hastalkl veya dengesiz
insan "Yiyecee ihtiyacm yok" der. Yalnzca arpk bir zihin
yaamak iin bir sr eve sahip olur veya hibir eve sahip ol
maz.
Enerji tketirken bedeniniz ackr, bu nedenle daha fazla
yiyecek ister ki bu da normaldir. Fakat eer "En leziz yemei
yemeliyim, yalnzca damak zevkime uygun yemei yemeli146

yim" derseniz, o zaman doru yoldan karsnz. Yalnzca

zenginler deil dnyadaki herkes yiyecee, giyecee ve bar
naa sahip olmaldr ama eer bu fiziksel ihtiyalar gerein
den fazla snrlandrlrsa, kontrol edilirse ve sadece belli bir
aznla zg kabul edilirse o zaman sapknla dlr; do
al olmayan bir sre balar. Eer "Ben biriktirmeliyim, ken
dim her eye sahip olmalym" derseniz bakalarn gnlk
ihtiyalarndan mahrum brakm olursunuz.
Grdnz gibi deindiimiz sorun basit deil, nk
biz gnlk ihtiyalarmzdan baka eyler de istiyoruz. Yaa
mak iin azck bir yiyecekle, birka kyafetle ve kk bir
odayla yetinebilirim ama ben baka eyler de istiyorum. n
l bir insan olmak, mevki, itibar ve g sahibi olmak istiyo
rum. Tanr'ya en yakn kii olmak istiyorum. Arkadalarmn
benim hakkmda iyi eyler dnmelerini istiyorum. Bu isel
istekler her insann dsal ihtiyalarm rayndan karyor. So
runun zm biraz zor, nk en zengin veya en gl in
san olma arzusunun, falanca veya filanca olma isteinin ger
ekletirilmesi yiyecek, giyecek ve barnak dahil kimi eylere
sahip olmaya baldr, isel zenginlie kavumak iin bu gibi
eylere gereksinim duyarm ama bu bamllk hali iinde ol
duum srece, isel zenginlie -yani aslnda isel sadelieulamam imknszdr.

147

15
YARATICI OLAN HAFIZA DEL
ANLAYITIR

elki iinizden bazlar kskanlk konusunda syledik

lerime kulak asmtr. Hatrlamak szcn kullanm
yorum, nk daha nce de akladm gibi, szck
leri veya deyimleri salt hatrlamak zihni kreltir, hantallat
rr, uyuturur ve yaratclktan yoksun brakr. Salt hatrla
mak ok ykcdr. zellikle genken nemli olan ey hafza
y doldurmak deil anlamaktr, nk anlay zihni zgr k
lar, eletirel analiz yetisini uyandrr. Olgular manta vur
makla kalmayp iyzn grmenizi salar. Kimi deyimleri,
cmleleri veya rnein kskanlk hakkndaki fikirleri salt hatrlamakla yetinirseniz, bu hatrlay kskanlk olgusuna
bakmanza engel olur. Fakat eer hayr ileri, yardmseverlik
ve din maskesi ardna veya byk kii olma isteinizin ard
na saklanm kskanl grp kavrarsanz, sahiden onu
kendi banza fark edip anlarsanz, o zaman ekemezlikten,
kskanlktan kurtulduunuzu kefedersiniz.
Demek ki anlamak gerekten nemlidir, nk hatrlamak
l bir eydir ve herhalde bu, insann yozlamasnn en b
149

yk sebeplerinden biridir. Taklit etmeye, kopyalamaya, ide

alleri ve kahramanlar takip etmeye ok eilimliyiz. Peki,
sonra ne oluyor? Yaratcln alevi yava yava snyor ve
geriye sadece arkas bo resim, sembol, szck kalyor. Ez
berlemek retildi bize ve bu elbette yaratc bir ey deil. Ki
taplarda okuduunuz ya da size retilen eyleri salt hatrla
makta anlay barnmaz ve yaam boyunca sadece hafza bes
lenirse, gerek anlay adm adm yok olmaya yz tutar.
Ltfen beni dikkatli dinleyin, nk bu konuyu anlamak
byk nem tayor. Yaratc olan hafza, ezberlemek deil
anlaytr. Zihninize ydnz eyler deil anlay zgrle
tirici faktrdr. Ve anlay gelecekte gereklemez. Salt haf
zann glendirilmesi gelecek fikrini dourur ama eer do
rudan kavrarsanz, yani bir eyi kendi banza apak grr
seniz o zaman sorun olmaz. Ancak apak grmediiniz za
man sorun kar.
O halde nemli olan nokta sizin ne bildiiniz veya ne yaa
dnz deil, eyleri olduu gibi grmek ve hemen anlamak
tr; nk anlay gelecekte deil imdi hemen gerekleir. De
neyim ve bilgi anlayn yerini aldnda, toplumsal hayatta
bozukluk yaratan etmenlere dnrler. oumuz iin bilgi
ve deneyim ok nemlidir ama eer szcklerin tesine geip
bilginin ve deneyimin gerek anlamn idrak ederseniz, onlarn
insann bozulmasnda rol oynayan byk etmenler olduunu
grrsnz. Bu demek deil ki bilgi hayatmzn belli alanla
rnda gerekli deildir. Aa yetitirmeyi, aacn bakmnn na
sl yaplacan, tavuklarn nasl besleneceini, dzgn bir aile
hayatnn nasl kurulacam, bir kprnn nasl ina edilecei
ni ve benzeri eyler bilmek elbette gereklidir. Elimizde dos
doru kullanlabilecek muazzam oranda bilimsel bilgi var.
Szgelimi bir dinamonun veya motorun nasl yaplacam bil
meliyiz. te yandan eer anlay yoksa salt ezber olan bilgi ok
ykc olur; ayrca deneyimin de ykc olabileceini grrs
nz, nk deneyim hafzann arka plann glendirir.
150

Yetikin insanlarn memurlar gibi nasl da brokratik d

ndn hi gzlemlediniz mi diye merak ediyorum. Eer
onlar retmense dnce yaplar retmenlikle snrl kal
yor; kalpleri hayatn ritmiyle arpmyor. Dilbilgisi kurallar
n, matematii veya azck tarihi biliyorlar ve dnce yapla
r bu hafzayla, bu bilgiyle snrlandrld iin bilgileri onla
r ykma srklyor. Hayat bakalarndan renilecek bir
ey deildir. Hayat deneyim biriktirmeden anbean dinleme
niz, anlamanz gereken bir eydir. Her eyden nce, deneyim
biriktirdiinizde elinize ne geiyor? "Muazzam deneyim sa
hibi biriyim" veya "Onca szcn anlamn biliyorum" de
diinizde bu bir ezber deil mi? Kimi deneyimleriniz var, ofi
si nasl ileteceinizi, bir binay veya kpry nasl ina ede
ceinizi rendiniz ve bu donanma gre yeni deneyimler el
de ediyorsunuz. Deneyimi, yani hafzay besliyorsunuz ve bu
hafzayla hayat karlyorsunuz.
Hayat tpk bir nehir gibi, dur durak bilmeden hzla, de
vaml deierek akp gidiyor ve siz hafzann ar ykyle
hayat karlarsanz onunla asla temas kuramazsnz. Hafza
nn ykn arlatrmaktan teye gitmeyen bilginizle, dene
yiminizle hayatn karsna kyorsunuz; bylece bilgi ve de
neyim yava yava hayatta bozucu etmenlere dnyor.
Umarm bu konuyu derinlemesine anlyorsunuzdur, n
k sylediklerim ok doru eyler ve eer siz bunlar anlar
sanz, bilginizi doru dzgn kullanabilirsiniz. ayet anla
mazsanz ve hayat srdrmenin, dnyadaki konumunuzu
salamlatrmann bir arac olarak bilgi ve deneyim topla
makla yetinirseniz, o zaman bilgi ve deneyim son derece y
kc hale gelip, sizin inisiyatifinizi ve yaratclnz yok eder.
oumuz otoritenin, bakalarnn sylediklerinin, Bhavagad
Gita'nn, ideallerin yk altnda ylesine ezildik ki hayatmz
bir hayli snkleti. Bunlarn hepsi anlar, anmsamalardr;
bizim anladmz eyler deiller, canl da deiller. Anlarla
ykl olduumuz srece yeni bir ey olmaz ve srekli kendi
151

ni yenileyen hayat kavrayamayz. Bundan dolay hayatlar

mz ok skc; bizler iyice uyuuklatk, zihinsel ve bedensel
olarak giderek daha fazla hantallap irkinleiyoruz. Bu du
rumu kavramak byk nem tayor.
Sadelik zihnin deneyimin ve anlarn yknden kurtulma
sdr. Biz sadeliin sadece birka giysiye sahip olmak ve ba
kalarna mendil amak olduunu sanyoruz; sade bir hayatin
ok az dnyevi nimet ierdiini dnyoruz. Bunlar pekl
doru olabilir. Ama gerek sadelik bilgiden, anmsamaktan,
deneyim toplamaktan kurtulmaktr. ok az eyaya sahip
olup kendilerini gayet sade sayan insanlara hi rastladnz
m? Onlar hi dinlediniz mi? Her ne kadar sadece bir peta
mal ve asayla dolasalar da zihinleri ideallerle doludur. sel
dnyalar ok karmaktr, srekli kendileriyle mcadele
ederler, kendi fikirlerinin ve inanlarnn peinden gitmek
iin didinip dururlar. sel dnyalar pek de sade deildir; ki
taplardan edindikleri eylerle, ideallerle, dogmalarla, korku
larla doludur. Dardan bakldnda sadece bir petamala
ve asaya sahip olabilirler. Fakat hayatn gerek sadelii isel
olarak bo ve masum olmak ve bilgi birikiminden, inanlar
dan, dogmalardan, otorite korkusundan arnmaktr ve bu i
sel sadelik hali ancak her bir deneyimi anbean sahiden kavra
dnzda gerekleebilir. Eer bir deneyimi kavramsanz, o
deneyim bitmitir, ardnda iz brakmaz. Deneyimi anlamad
mz iin, onun zevkini veya acsn anmsadmz iin asla
isel sadelie ulaamyoruz. Dindar eilimleri olan insanlar
grnte sadelik iin bir eyler yapsalar da isel dnyalar
kaotik, kark ve saysz zlem, arzu ve bilgiyle dolu; yaa
maktan, deneyimlemekten korkuyorlar.
Eer kskanla bakarsanz, onun hayatmzda ok ykc,
ok bozucu bir faktr olan hatrlamann derinlere kk salm
bir tr olduunu grrsnz; ayn ey deneyim iin de ge
erlidir. Bu demek deil ki her olay unutmaksnz ya da de
neyimden saknmalsnz. Bunu yapamazsnz. Ne var ki de
152

neyimle dolu bir insann mutlaka bilge insan olduu sylene

mez. Nitekim deneyim sahibi olan ve srf o deneyime sarlan
bir insan hi de bilge deildir; o insan ders kitaplarm oku
yup onlardan bilgi deviren bir renciye benzer. Bilge bir in
san masumdur, deneyimden arnmtr; her tr dnyevi ni
mete veya ok az nimete sahip olsa da i dnyas sadedir.
Dinleyici: Zek karakter oluturur mu?
Krishnamurti: Karakter szcyle ne kastediyorsunuz? Ve
zekdan ne anlyoruz? ster Delhi'dekiler gibi ister sizin yer
li cokulu hatipleriniz gibi olsun her politikac srekli karak
ter, ideal, zek, din, Tanr gibi szckleri kullanr. Bu szck
leri prdikkat dinleriz, nk ok nemli grnrler. ou
muz szcklere bel balayarak yaammz srdryoruz;
szckler ne kadar ssl psl, zarif olursa o kadar tatmin
oluyoruz. yleyse gelin zek ve karakter szcklerinden ne
kastettiimizi ortaya koyalm. Size kesinlikle cevap vermedi
imi sylemeyin. Tanmlar, karmlar aramak zihnin oyna
d oyunlardan biridir ve bu da bizim aratrp kavramak is
temediimiz, sadece szcklerin peinden gitmek istedii
miz anlamna gelir.
Zek nedir? Eer bir insan korkak, tedirgin, kskan, a
gzlyse; eer onun zihni kopyalyor, taklit ediyor, bakala
rnn bilgileri ve deneyimleriyle doluyorsa; eer dnce ya
ps toplum veya evre tarafndan snrlandrlp ekillendiriliyorsa, bu insan zeki midir? Deildir elbette. Ve korkak, akl
sz bir insan karakter sahibi olabilir mi? Nitekim karakter sa
dece geleneklerin bizden yapmamz ve yapmamamz istedii
eyleri tekrarlamak deil, zgn bir eyler yapmaktr. Karak
ter saygnlk mdr?
Saygnlk szcnn ne anlama geldiini biliyor musu
nuz? evrenizdeki insanlarn ounluu size sayg gsteri
yorsa saygn birisiniz demektir. Peki, insanlarn ounluu,
153

aile fertleri, toplumun yeleri neye sayg duyarlar? Kendi is

tedikleri eylere ve hedef veya ideal olarak deerlendirdikle
ri eylere sayg gsterirler; kendi basit ve nemsiz konumla
ryla tezat oluturduunu grdkleri eylere sayg duyarlar.
Eer zengin ve glyseniz veya siyasi arenada n yapmsa
nz ya da el stnde tutulan kitaplar yazmsanz ounluk
size sayg duyar. Syledikleriniz sama sapan eyler olabilir
ama konutuunuzda insanlar sizi dinler, nk sizi byk
bir insan olarak gryorlardr. Ve bylece ounluun sayg
sn kazandnzda bu size saygnlk duygusu, amacna ula
m olma hissini verir. Ne var ki szde gnahkr denilen kii
saygn insandan daha yakndr Tanr'ya, nk saygn insan
ikiyzllk kisvesine brnmtr.
Karakter kiinin bakalarnn ne diyeceinden veya deme
yeceinden duyduu endienin kontrol altna girmesinin,
dolaysyla bakalarn taklit etmesinin rn mdr? Karak
ter kiinin srf kendi eilimlerini, nyarglarn pekitirmesi
midir? ster Hindistan, ister Avrupa, ister Amerika'da olsun
gelenein onaylanmas mdr karakter? Genelde buna karak
ter sahibi olmak deniyor: Yerel gelenei destekleyen ve o
unluk tarafndan sayg duyulan gl kiilik. Fakat nyar
gl, takliti, gelenein boyunduruu altnda veya korkak ol
duunuzda, zeki ve karakterli olur musunuz? Taklit etmek,
peinden gitmek, ideal sahibi olmak, bunlar saygnla gt
rebilir insan, ama anlaya asla gtrmez. deallerin insan
saygndr ama hibir zaman Tanr'ya yakn deildir, sevme
nin ne demek olduunu asla bilmez, nk idealleri korku
sunu, taklidini, yalnzln rtmenin bir aracdr.
yleyse kendinizi anlamadan, zihninizde olup biten her
eyin farkna varmadan, nasl dndnzn, taklit veya
kopya edip etmediinizin, korkak olup olmadnzn, g
peinde koup komadnzn bilincine varmadan zek a
a kmaz. Ve karakteri yaratan ey de kahramana tapnmak
veya bir idealin peinden gitmek deil zekdr. Kiinin ken
154

dini anlamas, olaanst karmak benliinin farkna var

mas karakteri aa karan zeknn balangcdr.
Dinleyici: Neden birisi bize maksatl baktnda rahatsz
oluyoruz?
Krishnamurti: Birisi size baktnda geriliyor musunuz? Bir
hizmeti veya kyl, hor grdnz biri size baktnda
onun orada olduunu grmezsiniz bile, yanndan geip gi
dersiniz sadece. Onu umursamazsnz. Fakat babanz, anne
niz veya retmeniniz size baktnda bir ekilde gerilirsiniz,
nk onlar sizin bildiinizden daha fazlasn biliyorlardr ve
size dair bir eyleri ortaya karabilirler. Biraz daha yukar
karsak, eer bir devlet memuru veya sekin bir ziyareti sizi
fark ederse, bundan honut olursunuz, nk ondan bir ey,
bir i veya bir tr dl almay umarsnz. Ve eer kendisin
den hibir ey istemediiniz bir insan size bakarsa, ona ol
duka kaytsz kalrsnz, deil mi? O halde insanlar size bak
tklarnda, zihninizde ne olup bittiini ortaya karmak
nemlidir, nk bir baka veya bir gle isel olarak nasl
tepki verdiiniz son derece nemlidir.
Ne yazk ki oumuz btn bu hususlarn hi mi hi farkn
da deiliz. Dilenciyi, ar yk tayan kyly ya da uan pa
paan hi fark etmiyoruz. Kendi straplarmzla, zlemleri
mizle, korkularmzla, zevklerimizle ve ayinlerimizle ylesine
megulz ki hayattaki ou nemli eyin farkna varmyoruz.
Dinleyici: Anlay gelitirebilir miyiz? Srekli anlamaya
alrsak, bu bizim anlay egzersizi yaptmz gster
mez mi?
Krishnamurli: Anlay gelitirilebilir mi? Tenis, piyano, ark
syleme veya dans etme egzersizi yapar gibi anlay egzersi
zi yaplabilir mi? Kitabn ieriine iyice nfuz edene kadar
!55

onu tekrar tekrar okuyabilirsiniz. Anlay byle bir ey midir,

aslnda hafzann glendirilmesi demek olan srekli tekrar
la renilecek bir ey midir anlay? Anlay anbean olan ve
dolaysyla egzersizi yaplamayacak bir ey deil midir?
Ne zaman anlarsnz? Anlay srasnda zihnin ve kalbin
durumu nasldr? Kskanlk hakknda ok doru bir ey
-kskanlk ykcdr, insani ilikileri bozan byk bir faktr
dr- dediimi duyduunuzda ona nasl tepki verirsiniz?
Onun hakikatini hemen kavrar msnz? Yoksa kskanlk
hakknda dnmeye, onun hakknda konumaya, onu man
ta brmeye, analiz etmeye mi balarsnz? Anlay bir
manta brme veya yava analiz sreci midir? Meyve veya
iek retmek iin bahenizi yeerttiiniz gibi anlay da ye
ertebilir misiniz? Hi kukusuz anlamak demek szcklerin,
nyarglarn ve drtlerin engellemesi olmakszn bir eyin
hakikatini dorudan grmek demektir.
Dinleyici: Anlay gc her insanda ayn mdr?
Krishnamurti: Diyelim ki size doru bir ey sunuldu ve siz
de o eyin doru olduunu ok abuk grdnz, nnzde
hibir engel olmad iin o eyi hemen anladnz. Kendi ne
minizi dnmekle megul deilsinizdir, kefetmeye heveslisinizdir, dolaysyla derhal anlarsnz. Fakat benim ok enge
lim, ok nyargm var, kskancm, kskanlktan ileri gelen
atmalardan bitkin dtm, hep kendi nemimi dnyo
rum. Hayatta pek ok ey edindim ve kefetmek istemiyo
rum; dolaysyla grmem ve anlamam.
Dinleyici: nsan srekli anlamaya alarak engelleri yava
yava ortadan kaldrabilir mi?
Krishnamurti: Hayr. Anlamaya alarak deil de, engeller
le karlamann nemsiz olduunu dnerek, yani engelle
156

ri grmeye hevesli olarak engelleri ortadan kaldrabilirim.

Varsayalm, ki sizinle birlikte ben de birisinin kskanlk yk
cdr dediini duydum. Siz dinleyip o szn anlamn, haki
katini kavradnz ve kskanlk duygusundan kurtuldunuz.
Fakat ben o szn hakikatini grmek istemiyorum, nk
eer grrsem benim tm yaam tarzm altst edecek.
Dinleyici: Engelleri ortadan kaldrmann art olduunu d
nyorum.
Krishnamurti: Neden byle dnyorsunuz? Koullardan
dolay m engelleri kaldrmak istiyorsunuz? Byle yapmanz
biri size syledii iin mi onlar ortadan kaldrmak istiyorsu
nuz? Kukusuz ancak herhangi bir engele sahip olmann ya
va bir bozulma hali iinde olan bir zihin yarattm kendi
banza fark ettiinizde engeller ortadan kalkar. Ve bunu ne
zaman fark edersiniz? Istrap ektiinizde mi? Fakat strap
ekmek engelleri ortadan kaldrmann nemini size mutlaka
retir mi? Yoksa aksine daha fazla engel karmanz m sa
lar?
Bizzat dinlemeye, gzlemlemeye, kefetmeye balad
nzda tm engellerin ortadan kalktn greceksiniz. Engel
leri ortadan kaldrmak iin bir sebep yok ve siz bir sebep uy
durduunuz anda engelleri ortadan kaldrmyorsunuz. sel
algnza engelleri ortadan kaldrma imkn vermek en byk
mutluluk ve mucizedir. Fakat engeller ortadan kalkmal de
yip de bunun iin abalarsanz zihnin bir almas olur bu ve
zihin onlar ortadan kaldramaz. Sizin harcayacanz hibir
abann engelleri ortadan kaldramayacan anlamalsnz.
O zaman zihin ok sessiz, ok dingin olur ve bu dinginlikte
siz doru olan kefedersiniz.

157

16
SZCKLERN NEMN KAVRAMAK

nsan hayatndaki bozucu faktrlerden sz ettik ve korku

nun bu bozulmann temel nedenlerinden biri olduunu
syledik. Ayrca hangi trden olursa olsun, ister insann
kendine dayatt ister dardan dayatlm otoriteyi takip et
menin, her tr taklidin, kopyalamann inisiyatifi, yaratcl
yok ettiini ve doru olann kefini engellediini de belirttik.
Hakikat takip edilebilecek bir ey deildir; kefedilecek
bir eydir. Kitaplarla veya deneyim kazanarak hakikati bula
mazsnz. Geen gn bahsettiimiz gibi, deneyim anmsama
ya dntnde, bu anmsama yaratc anlay ykar. Ne
kadar kk olursa olsun garez veya kskanlk duygulan da
onsuz mutluluun yaanamayaca yaratc anlay ykar.
Mutluluk satn alnamad gibi peinden gidilerek ulala
cak bir ey de deildir; atma olmadnda mutluluk ger
ekleir.
imdi, zellikle okul andayken szcklerin nemini
kavramaya balamak ok nemli deil mi? Szck, sembol
59

oumuz iin son derece ykc bir eye dnt ve bizler bu

nun farknda deiliz. Sembol ile ne kastettiimi biliyor musu
nuz? Sembol hakikatin glgesidir. Szgelimi gramofon kayd
gerek ses deildir ama ses oraya kaydedilmitir ve biz de
onu dinleriz. Szck, sembol, imge, idea hakikat deildir
ama bizler imgeye tapnrz, sembole sayg duyarz, szce
byk nem veririz; oysa bu ok ykcdr, nk o zaman
szck, sembol, imge en nemli ey haline gelir. te bu yolla
sembolleri, inanlar ve dogmalaryla eitli organize dinler,
kiliseler ve tapmaklar zihnin telere uzanp hakikati kefet
mesine engel olmaktadr. yleyse otomatik olarak alkanlk
yapan szcklere, sembollere hapsolup kalmayn; alkanlk
en ykc faktrdr, nk yaratc dnmek istediinizde
alkanlk araya girer.
Belki de ne sylediimi tam anlamyla kavramyorsunuzdur, ama onun zerine dnrseniz kavrarsnz. Zaman za
man tek banza yrye kn ve bu konular dnn.
Hayat, Tanr, grev, dayanma gibi szcklerin, bizim gayet
geliigzel kullandmz tm o harikulade szcklerin ne
anlama geldiini kefedin.
Grev szcnn ne anlama geldiini kendinize hi sor
dunuz mu? Neye kar grev? Yallara kar m, gelenein
sylediine kar m? Nitekim gelenek anne babanz, lkeniz,
Tanr'nz iin kendinizi feda etmeniz gerektiini syler. Grev
szc sizin iin son derece nemli hale geldi, deil mi? Si
ze dayatt pek ok anlamyla dourgan bir szck. lkeni
ze, Tanr'nza, komularnza kar grevleriniz olduu re
tildi size; ama grev szcnden ok daha nemli olan haki
kati kendi banza kefetmenizdir. Anne babanz ve toplum
sizi kendi mizalarna, kendi dnce alkanlklarna, kendi
zevklerine gre ekillendirmenin, kalba dkmenin bir arac
olarak grev szcn kullanyorlar ve bu sayede kendi g
venliklerini garantiye alacaklarn umuyorlar. O halde btn
bu hususlarn iyzn kavramak ve doru olan kendi ba160

nza bulmak iin sabrl olup kendinize zaman ayrn. Grev

szcn kabullenmekle yetinmeyin, nk "grev"in ol
duu yerde sevgi yoktur.
Ayn ekilde ibirlii szcn ele alalm. Devlet sizden
kendisiyle ibirlii yapmanz ister. Anlamadan bir eyle i
birlii yaparsanz, salt taklit etmi, kopyalam olursunuz.
Ama eer bir eyin hakikatini anlarsanz, kefederseniz, kur
duunuz ibirlii iinde o eyle yaar, o eyle hareket edersi
niz; o sizin bir paranz olur.
O halde dnce yapnz sakatlayan szcklerin, sembol
lerin, imgelerin bilincinde olmak zorunludur. ayet paralan
madan yaratc bir halde yaayacaksak szcklerin, sembol
lerin ve imgelerin bilincine varp onlarn tesine geip gee
meyeceimizi kefetmemiz arttr.
Grdnz gibi, grev szcnn bizi ldrmesine izin
veriyoruz. Anne babanza, ilikilerinize, lkenize kar g
revlerinizin olduu fikri sizi feda eder. Dar kp kavga et
meye, ldrmeye, ldrlmeye veya sakatlanmaya iter. Siya
seti, lider toplumu, lkeyi, ideolojiyi veya yaam tarzn ko
rumak iin bakalarn ldrmenin gerekli olduunu syler;
bylece ldrmek grevinizin bir paras olur ve ok geme
den size askeri ruh alanr. Askeri ruh sizi itaatkr yapar, fi
ziksel olarak ok disiplinli olmanza ama isel alanda zihnini
zin yava yava mahvolmasna yol aar, nk taklit ediyor,
peinden gidiyor, kopyalyorsunuzdur. Yetikin insanlarn,
siyasetilerin bir aleti, bir propaganda arac olursunuz. Srf
birisi onun gerekli olduunu syledii iin lkenizi korumak
adna ldrmeyi kanlmaz sayyorsunuz. Fakat onu kim
sylerse sylesin kendi banza aka irdelemeniz, sorgula
manz gerekmiyor mu?
ldrmek elbette hayattaki en ykc ve yoz eylemdir,
zellikle de baka bir insan ldrmek, nk ldrrken,
onu ne kadar manta brrseniz bryn nefretle dolusunuzdur ve ayrca bakalarnda dmanlk uyandrrsnz. Ey
161

lemle ldrebildiiniz gibi tek bir szle de ldrebilirsiniz.

Dier insanlar ldrmek hibir sorunumuzu zmemitir.
Sava hibir ekonomik ve sosyal derdimize deva olmad gi
bi, insani ilikilerde karlkl anlay da dourmamtr. Bu
na ramen btn dnya daima savaa hazrlanyor. nsanla
r ldrmek iin bir sr neden ne srlyor. te yandan
insanlar ldrmemek iin de pek ok neden vardr. Fakat
hibir dnce biimine kaplmayn, nk bugn ldrme
mek iin geerli bir nedeniniz varken yarn ldrmek iin da
ha gl bir nedene sahip olabilirsiniz.
nce onun hakikatini grn, ldrmemenin ne denli el
zem olduunu dnn. En byk otoriteden en kne
kadar bakalarnn sylediklerine kulak asmayn; meselenin
aslm kendi banza kefedin. Bu konuda i dnyanz akl
a kavuursa, o zaman ayrntlar zerinde etraflca durabilir
siniz. Fakat asla bir nedenle ie balamayn, nk her nede
ni geersiz klan bir baka kart-neden bulunabilir ve siz akl
yrtme ama taklp kalrsnz. nemli olan nokta bizzat
kendinizin hakikati dorudan grebilmesidir, ondan sonra
nedeni kullanabilirsiniz. Kendi banza doru olan alglad
nzda, bakasn ldrmenin sevgi olmadn rendii
nizde, bakalaryla kurduunuz ilikilerde dmanla yer
olmamas gerektiini iinizde hissettiinizde, o zaman ne ka
dar akl yrtrseniz yrtn hakikati yok edemezsiniz. O
zaman hibir politikac, hibir din adam, hibir ebeveyn ken
di gvenlii veya bir fikir iin sizi feda edemez.
Yallar her zaman genleri feda etmilerdir; sonuta siz
de yalandnzda genleri feda m edeceksiniz? nsanlarn
kendilerini ya da bakalarm feda etmesine bir son vermek is
temiyor musunuz? Feda etme yaamn en ykc yolu olduu
iin insani yozlamann da en byk faktrlerinden biridir.
Ona son vermek iin bir birey olarak sizin hakikati kendi ba
nza kefetmeniz gerekir. Hibir gruba veya rgte mensup
olmadan, ldrmemenin, sevmenin, dmanlk beslememe
162

nin hakikatini renmek zorundasnz. O zaman ne szck

ler ne de ince fikir yrtme sizi ldrmeye veya bakasn fe
da etmeye ikna edebilir.
yleyse henz genken bu hususlar kendi banza d
np tanarak hakikatin kefinin temellerini atmalsnz.
Dinleyici: Yaratln gayesi nedir?
Krishnamurti: Gerekten bu konuyla ilgileniyor musunuz?
Yaratltan kastnz nedir? Yaamann amac nedir? Neden
varsnz, neden okuyor, ders alyor, snavlardan geiyor
sunuz? likinin, anne baba ile ocuklar arasndaki ilikinin,
kan ile koca arasndaki ilikinin amac nedir? Hayat nedir?
Yaratln gayesi nedir?" diye sorarken bunlar m kastedi
yorsunuz? Byle bir soruyu ne zaman sorarsnz? sel an
lamda apak gremediinizde, karanlkta kafas kark za
vall biri olarak kaldnzda, meselenin asln kendi banza
alglayamadnzda veya sezemediinizde, o zaman hayatn
amacm renmek istersiniz.
imdi size hayatn amacm syleyecek ok sayda insan
var; size kutsal kitaplarn sylediklerini syleyeceklerdir. Ze
ki insanlar hayatn deiik amalarm icat etme iine koyula
caklardr. Siyasi bir grubun falanca amac, dini bir grubun da
filanca amac olacaktr vesaire. ayet kafanz karksa haya
tn amacm nasl bulacaksnz? Hi kukusuz kafanz kark
olduu srece ancak yine kark bir cevap alabilirsiniz. Eer
zihin rahatszsa, sahiden dingin deilse, hangi cevab alrsa
nz aln o cevap karkln, endienin ve korkunun perde
sinden geecektir; dolaysyla cevap dorudan sapm ola
caktr. yleyse nemli olan husus hayatn gayesini sormayp
iinizdeki karkl ortadan kaldrmaktr. Bu, kr bir ada
mn "Ik nedir?" diye sormasna benzer. Eer ona n ne
olduunu anlatmaya alrsam, kendi krlne, karanl
na gre beni dinleyecektir; ama grebildii andan itibaren
163

n ne olduunu asla sormayacaktr, nk zaten k orada

olacaktr.
Ayn ekilde, eer siz de iinizdeki karkl yok edebi
lirseniz o zaman hayatn amacnn ne olduunu renir, soru
sormak, o amac aramak zorunda kalmazsnz. Karklktan
kurtulmak iin onu douran nedenleri grp anlamak zorun
dasnz. Nitekim karkln nedenleri de ok bariz belli. On
lar sahiplenmek, falan veya filanca olmak, baar veya taklit
yoluyla srekli kendini bytmek isteyen "ben"in iine kk
salmtr; belirtileri kskanlk, agzllk, korkudur. Bu isel
karmaa devam ettii srece her zaman cevaplar dardan
beklersiniz ama isel karmaa ortadan kaldrldnda haya
tin anlamm renirsiniz.
Dinleyici: Karma nedir?
Krishnamurti: Karma bizim kullandmz ilgin szckler
den biridir; dncemizin iine hapsolduu o szcklerden
biridir karma. Zavall insan hayati bir teoriye gre kabullen
mek zorunda kalr. Sefaleti, al, pislii kabullenmek zorun
dadr, nk acizdir ve zincirlerim krp bir devrim yaratacak
enerjisi yoktur. Hayatin ona sunduu eyi kabul etmek zo
rundadr ve dolaysyla yle der: "Byle olmam benim kar
mam." Ve politikaclar, byk adamlar onu sefaletim kabul
lenmeye tevik ederler. Btn bunlara isyan etmesini iste
mezsiniz deil mi? Byk olaslkla, cebinizde bulunan b
yk miktardaki parann birazcn o zavall adama verirsi
niz; u halde karma szcn o adamn hayatndaki sefaleti
pasife kabullenmesini tevik etmek iin kullanyorsunuz.
Eitimli insanlar, baar kazanm insanlar, kendisine mi
ras kalm insanlar, zirveye varm insanlar, makam, g, iti
bar ve rme aralarna sahip insanlar da "Bu benim kar
mam, nceki hayatm iyi yaadm ve imdi gemite yapt
m iyiliklerin meyvelerini topluyorum" derler.
164

Fakat karmann anlam her eyi olduu gibi kabul etmek

midir? Anlyor musunuz? oumuzun davrand gibi, hi
sorgulamadan, hi isyan kvlcm yakmadan her eyi olduu
gibi kabul etmek midir karma? Grdnz gibi gerekten
canl, uyank olmadmz iin kimi szckler, iine kslp
kaldmz bir aa dnyor. Karma szcnn asl anlam
bir teori olarak anlalamaz. Eer "te bu Bhagavad Gita'nn
sylediidir" diyerek karmay anlayamazsnz.
Bildiiniz gibi, kyaslaman zihin en aptal zihindir, nk
dnmez, sadece "Ben u u kitaplar okudum ve senin sy
lediin onlarda yazlanlara benziyor" der. Bunu dediinizde
dnmeyi durdurmusunuzdur; kyaslama yaptnzda
herhangi bir kitabn veya gurunun sylediklerini umursama
dan doru olan kendi banza aratrmaya artk son vermi
siniz demektir. yleyse nemli olan nokta btn otoriteleri
bir kenara atp karlatrma yapmadan aratrmak, kefet
mektir. Karlatrmak otoriteye tapnmaktr, taklittir, dn
cesizliktir. Karlatrma yapmak doru olan kefetme uya
nkllna sahip olmayan bir zihnin esas doasdr. "te by
le, tpk Buda'nn syledii gibi" deyip bylece sorunlarnz
zdnz sanrsnz. Fakat herhangi bir eyin hakikatini
sahiden kefetmek iin son derece aktif, canl, cokulu ve z
gvenli olmalsnz; ama kyaslamak dndnz srece
zgven sahibi olamazsnz. Ltfen bunu iyi dinleyin. Eer
zgven yoksa aratrma ve doru olan bulma gcnz
tmden yitirirsiniz. zgven size kefetme zgrl kazan
drr ve kyaslama yaptnzda o zgrl inkr etmi olur
sunuz.
Dinleyici: Saygda korku unsuru var mdr?
Krishnamurti: Siz ne diyorsunuz? retmeninize, anne ba
banza, gurunuza sayg gsterip hizmetinize saygszlk etti
inizde, sizin iin nemli olmayan kimseleri tekmelerken, si
165

zin stnzde olan kiilere, memurlara, politikaclara, byk

zatlara yalakalk yaptnzda, bunda bir korku unsuru yok
mudur? Byk zatlardan, retmenden, mfettiten, profe
srden, anne babanzdan, siyasetiden ya da banka md
rnden bir kar salamay umduunuz iin onlara sayg
gsterirsiniz. Fakat yoksul insanlar size ne verebilir ki? Bu
yzden yoksullar hor grrsnz, aalarsnz, sokakta ya
nnzdan getiklerinde varlklarm bile fark etmezsiniz. Onla
ra bakmazsnz, soukta titrediklerim, st ba kirli ve a ol
duklarn umursamazsnz. Ne var ki elinizde ok az ey olsa
bile sempatilerini kazanmak iin byk zatlara, kalburst
kiilere onlarn hepsini verirsiniz. Bunda elbette bir korku
unsuru vardr, deil mi? Ama sevgi yoktur. Kalbinizde sev
giye yer am olsaydnz her eyi olanlara sayg gsterdii
niz gibi, hibir eyi olmayanlara da sayg gsterirdiniz; ne
varlkl kimselerden ekinir, ne de yoksullar hakir grrd
nz. kar kazanma umuduyla sayg gstermek korkunun
rndr. Oysa sevgide korku yoktur.

166

17
ZHN HUZURU BULABLR M?

ayatmzda, eylemlerimizde, dncelerimizde bo

zulmaya yol aan eitli etmenleri ele alrken, atmann bu bozulmann byk etmenlerinden biri ol
duunu belirtmitik. te yandan genel anlam itibaryla hu
zur da ykc bir faktr deil midir? Zihin huzur dourabilir
mi? Zihin yoluyla huzura kavuuyorsak bu da bizi bozulma
ya, rmeye gtrmez mi? Eer ok dikkatli ve uyank de
ilsek, bu huzur szc de ierisinden dnyaya bakp onu
anlamaya altmz dar bir pencereye dnebilir. Nitekim
dar bir pencereden baktnzda gkyznn tm enginlii
ni ve grkemini deil de sadece bir parasn grebilirsiniz.
Kanlmaz olarak zihinsel bir ilem olan salt huzurun pein
den koarak huzura kavumak imknszdr.
Bunu anlamak biraz zor olabilir ama olabildiince basit ve
ak anlatmaya alacam. Huzurlu olmann ne demek ol
duunu kavrarsak, o zaman belki sevginin asl anlamn da
kavrayabiliriz.
167

Bizler huzurun zihin, akl yoluyla ulalabilen bir ey ol

duunu sanyoruz ama yle mi? Dncenin basknl veya
kontrolyle, sknetle huzur elde edilebilir mi? Hepimiz hu
zur istiyoruz ve oumuz iin huzur yalnz kalmak, rahatsz
edilmemek veya engellenmemek demektir, bylece zihnimi
zin etrafna bir duvar, bir dnce duvar ryoruz.
Yanz ilerledike sava ve bar meseleleriyle karlaa
canzdan, bu konuyu anlamanz ok nemlidir. Huzur zi
hin tarafndan kovalanp yakalanacak ve uysallatrlacak bir
ey midir? oumuz huzuru bir durgunluk, yava bir zl
me sreci olarak adlandryoruz. Bir dizi dnceye balana
rak, i dnyamzda gvenlik ve emniyet duvar, alkanlk
lar, inanlar duvar rerek huzuru bulabileceimizi dn
yoruz; huzurun bir ilke dorultusunda hareket etme, belli bir
eilimi, emeli, istei hayata geirme meselesi olduunu san
yoruz. Rahatsz edilmeden huzurlu yaamak istiyoruz, bu
yzden dnyann veya kendi varlmzn bir kesine eki
lip orada srnmek istiyoruz; kendimizi d dnyadan yal
tarak yarattmz karanln iinde yaamak istiyoruz. Kar
mzla, kocamzla, anne babamzla, arkadalarmzla yaad
mz ilikilerde aradmz ey ite budur. Her ne pahasna
olursa olsun bilinsizce huzuru istiyoruz ve aryoruz.
Fakat zihin huzuru bulabilir mi? Bizzat zihnin kendisi hu
zursuzluun kayna deil mi? Zihin sadece toplayabilir, biriktirebilir, inkr edebilir, savunabilir, anmsayabilir, izleye
bilir. Huzur mutlaka gereklidir, nk huzursuz yaratc bir
hayat sremeyiz. te yandan huzur mcadeleler, inkrlar,
zihnin fedakrlklar yoluyla gerekleebilecek bir ey midir?
Neden sz ettiimi anlyor musunuz?
Henz genken hayattan honut olmayabiliriz ama ya
mz ilerledike eer ok akl banda ve uyank deilsek, bu
honutsuzluk hayata kar huzurlu bir yetinmeye dnebi
lir. Zihin srekli mnzevi bir alkanlk, inan, arzu veya iin
de yaayabilecei ve dnyayla huzurlu olabilecei bir ey
168

aray iinde. Fakat zihin huzuru bulamaz, nk o ancak

zaman, yani gemi, imdi ve gelecek, olmu, olan ve olacak
olan asndan dnebilir. Srekli yarglamakta, hkm
vermekte, lp bimekte, kyaslamakta, kendi kibrini, al
kanlklarn, inanlarn hayata geirmektedir ve byle bir zi
hin asla huzurlu olamaz. Huzur diye adlandrd bir hale
brnerek kendini kandrabilir, ama o huzur deildir. Zihin
szckleri ve deyimleri tekrarlayp durarak, birisinin pein
den giderek veya bilgi toplayarak kendini uyutabilir ama hu
zura kavuamaz, nk byle bir zihin huzursuzluun mer
kezidir, doasnda zamann z vardr. yleyse onunla d
ndmz, hesap yaptmz, kyaslamada bulunduu
muz zihin huzuru bulacak yetiye sahip deildir.
Huzur akln rn deildir; buna ramen onlar gzlem
lediinizde organize dinlerin akl yoluyla huzuru bulma a
bas iinde olduklarn grrsnz. Sava ne kadar ykc ise
gerek bar, gerek huzur da o kadar yaratc ve saftr ve in
sann huzuru bulabilmesi iin gzellii bulmas gerekir, ite
bu nedenle henz genken evremizdeki gzelliin, uygun
orantlarla yaplm binalarn gzelliinin, temizliin gzelli
inin, ileri gelen kiilerle sakin konumann gzelliinin far
kna varmanz ok nemlidir. Gzellii anlamak suretiyle
sevgiyi reniriz, nk gzellii anlamak kalbin huzurlu ol
mas demektir.
Huzur kalbe aittir, zihne deil. Huzuru renmek iin g
zelliin ne olduunu kefetmelisiniz. Konuma tarznz, kul
landnz szcler, mimikleriniz, bunlar ok nemlidir, n
k bunlar yoluyla kendi kalbinizin inceliini kefedersiniz.
Gzellik tanmlanamaz, szcklere dklemez. Ancak zihin
ok sessiz ve sakinse gzellik anlalabilir.
O halde henz gen ve duyarl iken evrenizde bir gzellik
atmosferi yaratmanz lazm. Sizden sorumlu olanlarn da ayn
eyi yapmalar gerekiyor. Kyafet seiminiz, yry tarznz,
oturma usulnz, yemek yeme biiminiz, btn bu eyler ve
169

etrafnzda olup bitenler ok nemlidir. Yanz ilerleyince ha

yata irkin ynleriyle -irkin binalar, kin, kskanlk, ihtiras,
zalimlikle, irkin insanlarla- karlaacaksnz. Eer gzelliin
algs kalbinize salam yerlememise, dnyann devasa akn
ts sizi de peinden srkleyip gtrr. O zaman zihin yoluy
la huzuru bulmaya almann bitmeyen mcadelesine sapla
np kalrsnz. Zihin huzurun ne olduuna ilikin bir fikir uy
durup daha sonra onu hayata geirmeye alr, bylece sz
cklerin, hayallerin ve yanlsamalarn ama taklr.
Ancak sevgi olduunda huzur ortaya kar. Mali veya
baka trl gvenlik veya kimi dogmalar, ayinler, szck
tekrarlar yoluyla huzura kavuuyorsan bunda yaratclk ol
mad gibi, dnyada kkl bir devrim gerekletirmek iin
hemen harekete geme hevesi de yoktur. Byle bir huzur sa
dece yetinmeye ve feragate gtrr. Fakat eer iinizde sev
gi ve gzellik anlay varsa, o zaman huzurun zihnin bir pro
jeksiyonu olmadn fark edersiniz. Yaratc olan, iinizde
kargaay yok edip dzeni getiren huzur da budur. te yan
dan bu huzur onu bulma abalaryla varlk kazanmaz. Ancak
srekli gzlemlemekle, hem irkinin hem gzelin, hem iyinin
hem ktnn, hayatn tm akntlarnn farkna varmakla sz
konusu huzura eriilebilir. Huzur zihnin yaratt eften pften bir ey deildir; muazzam lde byk, sonsuz derece
de genitir ve ancak dolu bir kalple anlalabilir.
Dinleyici: Bizden daha yukarda olanlar karsnda neden
aalk duygusuna kaplyoruz?
Krishnamurti: Sizden daha yukarda olduunu dnd
nz kiiler kimlerdir? Bilgililer mi? Unvan, derece sahibi
olanlar m? Sizin bir dl veya mevki benzeri eyler istedii
niz kimseler mi? Birisini kendinizden yukarda grdnz
anda baka birini de kendinizden aada grm olmaz m
snz?
170

Neden bu yukar ve aa ayrmn yapyoruz? Srf bir ey

istediimiz iin bu ayrm yapyoruz, deil mi? Kendimi siz
den daha az zeki hissediyorum, sizin kadar paral veya dona
nml olmadm dnyorum, sizin grndnz kadar
mutlu olmadm hissediyorum veya sizden bir ey istiyo
rum; dolaysyla kendimi sizden aada gryorum. Size
imrendiimde veya sizi taklit etmeye altmda ya da siz
den bir ey istediimde hemen sizden aaya derim, n
k sizi kendimden yksee karmmdr. Size stn bir de
er vermiimdir. Demek ki psikolojik olarak yukary ve aa
y isel dnyamda ben yaratyorum; varsllar ve yoksullar
arasndaki eitsizlik duygusunu yaratan benim.
nsanlar arasnda muazzam lde bir kapasite eitsizlii
var, deil mi? Bir yanda jet uan sren pilot, dier yanda
saban sren adam. Kapasitedeki bu devasa -dnsel, szel,
fiziksel- farkllklar kanlmazdr. Fakat grdnz gibi,
bizler kimi meslek sahiplerine mthi nem atfediyoruz. Va
linin, babakann, kifin, bilim insannn hizmetiden ok
ama ok nemli olduunu dnyoruz; dolaysyla meslek
staty belirliyor. Belli mesleklere stat atfettiimiz srece
eitsizlik duygusuna mahkm oluruz ve yetkin olanlar ile ol
mayanlar arasndaki mesafe kapatlamaz. Eer meslei stat
den ayr tutabilirsek, o zaman sahiden eitlik duygusunu
canlandrabiliriz. Ama bunun iin sevgi olmas gerek; nk
yukar ve aa ayrmm ortadan kaldran ey sevgidir.
Dnya sahip olanlar -zenginler, gller, yetkinler, her
eye sahip olanlar- ve sahip olmayanlar arasnda bln
m durumda. Peki, sahip olanlar ile sahip olmayanlar ara
sndaki bu bolua yer vermeyen bir dnya yaratmak
mmkn mdr? Aslnda yaplmaya allan da budur;
zenginler ve yoksullar, byk kapasiteye sahip olanlar ile
olmayanlar arasndaki bu uurumu, bu yar gren politi
kaclar ve ekonomistler sorunu ekonomik ve sosyal reform
larla zmeye alyorlar. Buna diyecek szmz yok. Fa171

kat dmanlk, kskanlk, garez gibi duygular anlalmad

srece gerek bir dnm asla hayata geemez, nk
ancak zikrettiimiz duygular anlalp sona erdirildiinde
kalbimizde sevgi yeerebilir.
Dinleyici: Hayatmzn her annda evreye kar mcadele
verirken huzura ermemiz mmkn mdr?
Krishnamurti: evremiz neden ibarettir? evremiz toplum
dur, iinde yetitiimiz lkenin ekonomik, dinsel, ulusal ve
snfsal ortamdr ve ayrca iklimdir. oumuz evremize uy
maya, uyum salamaya gayret ediyoruz, nk evremizden
bir i bulmay umuyoruz, iinde yaadmz toplumdan
kar elde etmeyi mit ediyoruz. Ne var ki o toplumu olutu
ran ey nedir? Bunu hi dndnz m? inde yaadnz
ve uyum salamaya altnz topluma hi yakndan bakt
nz m? Bu toplum din ad verilen bir dizi inanca ve gelenee
ve ayrca belli ekonomik deerlere dayanmaktadr, deil mi?
Siz bu toplumun bir parassnz ve kendinizi ona uydurma
ya alyorsunuz. Fakat bu toplum sahiplenmeciliin bir
rn, yer yer alevlenen sevgi kvlcmlaryla birlikte haset,
korku, agzllk ve sahiplenmeciliin bir rndr. Ve
eer zeki, korkusuz ve sahiplenmecilikten uzak olmak isti
yorsanz, kendinizi byle bir topluma uydurabilir misiniz?
Bunu yapabilir misiniz?
Hi kukusuz yeni bir toplum yaratmak zorundasnz, bir
birey olarak sahiplenmecilikten, kskanlktan, agzllkten
kurtulmak zorundasnz; milliyetilikten, vatanseverlikten ve
dinsel dncenin tm dar kalplarndan kurtulmak zorun
dasnz. Ancak o zaman yeni bir ey, tamamen yeni bir top
lum yaratmak mmkn olabilir. te yandan eer mevcut
topluma kendinizi uydurmak iin dncesizce didinip du
rursanz ykc olan inanlarn, g ve itibar araynn, ks
kanln eski yolunu takip etmekten teye geemezsiniz.
172

yleyse henz genken bu sorunlar anlamaya balamak

ve kendi iinizde gerek zgrl uyandrmak ok nemli
dir, zira o zaman yeni bir dnya, yeni bir toplum, insanlar
aras yeni ilikiler kurabilirsiniz. Ve bunu yapmanza yardm
etmek elbette eitimin asl ilevidir.
Dinleyici: Neden strap ekiyoruz? Niin hastalktan ve
lmden kurtulamyoruz?
Krishnamurti: Salk hizmetleri, uygun yaam koullar ve
besleyici yiyecekler sayesinde insanolu kendini kimi has
talklardan kurtarmaya balad. Cerrahi ve eitli tedavi
yntemleri sayesinde tp bilimi kanser gibi iyiletirileme
yen hastalklar tedavi etme abas iinde. Yetkin bir doktor
hastal iyiletirmek ve yok etmek iin elinden geleni ya
pabilir.
Peki, ya lmszlk? Bu yata lmle ilgilenmeniz ok
sra d bir ey. Neden lm zerine bu kadar kafa yoru
yorsunuz? evrenizde ok fazla lm vakas, ghatlar, neh
re taman cesetler grdnz iin mi? Sizin nazarnzda
lm bilindik bir manzara, yan banzda o ve lm korku
su var.
Eer lmn anlamn kendi banza dnp kavra
mazsanz, lm meselesine bir zm bulmak iin bir vaiz
den dierine, bir umuttan tekine, bir inantan bir bakas
na srekli savrulup durursunuz. Anlyor musunuz? Baka
sna akl danmayn, meselenin asln kendi banza bul
maya aln. Ortaya karmaya veya kefetmeye ynelik
aba sarf etmeden srekli soru sormak zavall bir zihnin
zelliidir.
Grdnz gibi, ancak hayata balandmzda lm
den korkuyoruz. Hayatn btn srecini anlamak ayn za
manda lmn anlamn anlamaktr. lm srekliliin son
bulmasndan ibaret ve bizler varlmz srdrememekten
173

korkuyoruz ama srp giden ey asla yaratc olamaz. Bu

nu dnn, doruyu kendi banza kefedin. Ne dinsel
teorileriniz ne de gelecek hayatta yeniden dirileceinize
duyduunuz inan deil, hakikat sizi lm korkusundan
kurtarr.

174

18
NE N YAIYORUZ?

enz ok genken herhalde oumuz yaamn at

malarndan, tasalardan, geici sevinlerden, fiziksel fe
laketlerden, lm korkusundan ve eski kuaklara yk
olmu zihinsel arpklklardan byk lde etkilenmiyoruz.
Neyse ki genken oumuz hayatn sava alanna km dei
liz henz. Fakat yamz ilerledike sorunlar, dertler, kukular,
ekonomik ve isel mcadeleler zerimize akn etmeye balyor
ve sonra hayatn anlamn kefetmek, ne iin yaadmz
renmek istiyoruz. atmalar, aclar, yoksulluu, felaketleri
merak ediyoruz. Baz insanlar refah iindeyken dierlerinin
yoksulluk ekmesinin, falanca kii salkl, zeki, yetenekli iken
filancann yle olmamasnn sebebini bilmek istiyoruz. Ve eer
kolay ikna oluyorsak ok gemeden bir hipoteze, bir teoriye
veya inanca saplanp kalyoruz; bir cevap bulduumuzu san
yoruz ama o aslnda doru cevap olmuyor. Hayatn irkin, ac
dolu, strapl olduunu anlyoruz ve sonra sorgulamaya ba
lyoruz ama sorgulamaya yetecek kadar zgven, enerji, zek

175

ve masumiyete sahip olmadmz iin ok gemeden btn

bunlar tatmin edici ekilde aklayan teorilerin, inanlarn, bir
tr speklasyonun veya doktrinin tuzana dyoruz. Yava
yava dogmalarmz ve inanlarmz derinlere kk salyor ve
salamlayor, nk onlarn arkasnda bilinmeyene kar du
yulan srgit bir korku var. O korkuya hi bakmyoruz; ondan
yzmz evirip inanlarmza snyoruz. Oysa bu inanlar -Hindu, Budist, Hristiyan- incelediimizde onlarn insanla
r bldn gryoruz. Her dogma ve inan kmesi zihni
prangalayan ve insanlar birbirinden ayran bir dizi ayine, bir
dizi drtye sahip.
Bylece doru olan, btn bu sefaletin, mcadelenin, ac
nn anlamm bulmak iin sorgulamaya balyoruz ve bir dizi
inanla, teoriyle, ayinle sonuca varyoruz. nanc bir kenara
atp sorgulama yapacak zgvene, enerjiye, masumiyete sa
hip deiliz; bu yzden inan hayatmzda bozucu bir faktr
olarak yer almaya balyor.
nan bozucudur, nk inancn ve idealist ahlkn arka
snda "ben", benlik, srekli byyen ve glenen ego gizli
dir. Tanr'ya inanmann din olduunu sanyoruz. nanmann
dindarlk olduunu dnyoruz. Eer inanmyorsanz ate
ist saylrsnz ve toplum tarafndan dlanrsnz. Bir toplum
Tanr'ya inanmayanlar knarken, baka bir toplum da ina
nanlar knar. Aslnda her ikisi de ayndr.
Dolaysyla din bir inan meselesine dnr ve inan zih
ni snrlandrr; o zaman zihin asla zgr olamaz. Ne var ki
ancak zgrseniz doru olan, Tanr'nn ne olduunu kefe
debilirsiniz, inanla deil; nk inan sizin Tanr'nn ne ol
mas gerektiine, dorunun ne olmas gerektiine ilikin d
ncenizi yanstr. Eer Tanr'nn sevgi, iyilik ya da bu veya
u olduuna inanyorsanz, tam da bu inancnz Tanr'nn,
dorunun ne olduunu kavramanz engeller. Oysa grd
nz gibi sizler bir inanan iinde kendinizi unutmak isti
yorsunuz, kendinizi feda etmek istiyorsunuz, bakalarna
176

benzemek istiyorsunuz, iinizde srp giden devaml mca

deleyi brakmak ve erdemli olmak istiyorsunuz.
Hayatnz, iinde strap, ac, hrs, geici zevk, gelip giden
mutluluk barndran bitimsiz bir mcadeleden ibaret; bu yz
den zihniniz balanabilecei muazzam bir ey, kendini aan
ve zdeleebilecei bir ey istiyor. O eyi zihin Tanr, hakikat
diye adlandryor ve onunla kendini zdeletiriyor, bunu
inan, kanaat, manta brme, disiplin ve idealist ahlkn e
itli trleri araclyla yapyor. Ne var ki speklasyon yaratan
o engin ey yine "benim" bir paramdr, hayatin alkantlarn
dan kamay isteyen zihnin bir projeksiyonudur o.
Kendimizi Hindistan, ngiltere, Almanya, Rusya, Amerika
gibi belli bir lkeyle zdeletiriyoruz. Kendinizi Hindu ola
rak gryorsunuz. Neden? Kendinizi neden Hindistan'la z
deletiriyorsunuz? Bu konuyu hi dndnz m, zihnini
zi esir alm szcklerin tesine gemeyi hi denediniz mi?
Bir ehirde veya kk bir kasabada yaayp, ekimeleriniz
ve aile kavgalarnzla tatminsiz, mutsuz, sefil bir hayat srp
kendinizi Hindistan adndaki bir lkeyle zdeletiriyorsu
nuz. Bu size bir genilik, nem, psikolojik tatmin veriyor,
bylece "Ben bir Hintliyim" diyorsunuz ve bunun iin ldr
mek, lmek veya sakatlanmak istiyorsunuz.
Ayn ekilde, kendinizle ve bakalaryla srekli atma
iinde ok zavall olduunuzdan, kafanz kark, sefil ve ka
rarsz olduunuzdan, lmn kanlmaz olduunu bildii
nizden, akn bir eyle, engin, nemli, anlam dolu bir eyle,
Tanr adn verdiiniz eyle kendinizi zdeletiriyorsunuz.
Tanr ile bu zdeleme size mthi bir nem duygusu ka
zandryor ve kendinizi mutlu hissediyorsunuz. yleyse ken
dinizi engin bir eyle zdeletirmek kendini bytme edimi
dir; yine "ben"in, benliin bir mcadelesidir.
Genel anlamda bildiimiz haliyle din bir dizi inan, dog
ma, ayin, hurafedir; putlara, muskalara ve gurulara tapnma
dr ve bizler btn bunlarn bizi mutlak hakikate gtrecei
177

ni dnrz. Nihai ama kendimizi korumaktr; istediimiz

ey, bizi mutlu edeceini sandmz ey lmszlk halinin
garantisidir. Bu kesinlik arzusuna saplanan zihin dogmalar
dan, papazlk iinden, batl inanlardan ve puta tapnmadan
oluan bir din uydurur ve o dinin iinde uyuur kalr. Din bu
mudur? Din bir inan meselesi midir, bakalarnn deneyim
lerinin ve kanlarnn bilgisine sahip olmak veya onlar kabul
lenmek midir? Din salt bir ahlk pratii midir? Bildiiniz gi
bi, ahlkl olmak, bunu yapp unu yapmamak nispeten ko
laydr. Bunun iin bir ahlk sistemini taklit etmeniz yeterli.
Fakat o ahlkn arkasnda saldrgan benlik, byyen, genile
yen, basknlaan benlik gizlenir. Peki, din bu mudur?
Hakikatin ne olduunu kefetmek zorundasnz, nk
nemli olan budur, sizin zengin veya fakir olmanz veya o
cuklarnzla birlikte mutlu bir evlilik srp srmediiniz de
il, nk btn bunlar sona erecektir ve lm her an gelebi
lir. yleyse hibir inanca balanmadan hakikatin ne olduu
nu, Tanr'nn ne olduunu kefetmek iin hevese, zgvene,
inisiyatife sahip olmalsnz. nan zihninizi zgrletirmez,
sadece bozar, kreltir, karartr. Zihin ancak kendi zindelii ve
zgveni sayesinde zgr olabilir.
Hibir inancn, hibir ebeveynin, hibir ahlkn veya ona
yn etkisinde kalmayacak bireyler yetitirmek elbette eiti
min ilevlerinden biridir. Ahlkl, saygn biri olma amacm
gden "benim". Hakiki dindar birey Tanr'y, hakikatin ne
olduunu kefeder ve dorudan deneyimler. Bu dorudan
deneyim herhangi bir inanla, herhangi bir ayinle, bakasnn
peinden gitmeyle veya ona tapnmayla asla gerekleemez.
Hakiki dindar zihin btn gurulardan kurtulmutur. Siz ha
yatnz yaayp byrken hakikati anbean kefedebilir ve bu
sayede zgr olabilirsiniz.
ou insan dnyann maddi nimetlerinden uzaklamann
dine doru atlm ilk adm olduunu dnr. Fakat bu
doru deildir. Yaplmas en kolay ilerden biridir bu. Oysa
178

ilk adm tam ve bamsz dnme zgrlne sahip ol

mak, yani hibir inanca balanmamak veya koullarn, evre
nin boyunduruu altnda ezilmemektir. Bylece din, yetkin,
zgvenli tam bir insan olabilirsiniz. Ancak o zaman zihniniz
zgr, tarafsz ve artlanmasz bir halde Tanr'nn ne olduu
nu bulabilir. Elbette bu her eitim merkezinin temel amac ol
maldr: Gereklii kefetme zgrlne kavumak iin ora
ya giden her bir bireye yardm etmek. Bu da hibir sistemi ta
kip etmemeyi, hibir inanca veya ayine balanmamay ve
hibir guruya tapnmamay gerektirir. Birey herhangi bir di
siplin, zorlama veya dayatma yoluyla deil de zgrlk iin
de zeksn uyandrmak zorundadr. Ancak zgrlkten do
an zek sayesinde birey zihnin tesindekini kefedebilir.
Adlandrlamayan, snrsz, szcklere dklemeyen ve iin
de zihne ait olmayan sevgiyi barndran bu younluk doru
dan deneyimlenmelidir. Zihin onu kavrayamaz; dolaysyla
zihnin ok sessiz, son derece dingin olmas ve hibir talebe
veya arzuya yer vermemesi gerekir. Ancak o zaman Tanr ve
ya gereklik denilen ey varlk kazanabilir.
Dinleyici: taat nedir? Onu anlamasak bile bir dzene itaat
etmeli miyiz?
Krishnamurti: oumuzun yapt ey de bu deil mi? Anne
babalar, retmenler, yetikinler "Bunu yap" derler. Bunu ki
barca veya kabaca syleyebilirler ve biz de korktuumuz iin
boyun eeriz. Ayrca devletler, askeriye de bizden bunu ister.
ocukluktan itibaren ne iin yaptmz bilmeden itaat etmek
zere yetitiriliriz. Anne babamz ne kadar otoriterse ve dev
letimiz ne kadar baskcysa, erken yalarmzdan itibaren o
kadar ok dayatmayla ekillendiriliriz ve bize syleneni niin
yapmamz gerektiini bilmeden itaat ederiz. Bize ne dn
memiz gerektii de sylenir. Zihinlerimiz devletin, yerel oto
ritelerin onaylamad dncelerden temizlenmitir. Bizlere
179

nasl dneceimiz, nasl kefedeceimiz retilmez veya bu

konuda yardm almayz, sadece itaat etmemiz istenir. Din
adamlar da din kitaplar da bize bunu syler ve isel korku
muz bizi boyun emeye zorlar, nk boyun emezsek kafa
mz karr, kendimizi kaybolmu gibi hissederiz.
Sonuta ok dncesiz olduumuz iin itaat ediyoruz.
Dnmek rahatsz edici olduu iin dnmek istemiyoruz;
dnmek iin sorgulamamz, aratrmamz, kendi bamza
kefetmemiz gerekir. Oysa yetikin insanlar bizden sorgula
mamz istemezler; sorularmz dinleyecek kadar sabrlar
yoktur. Kendi dertleriyle, kendi hrslar ve nyarglaryla, ah
lka ve saygnla dair kendi yaplar ve yapmalaryla ok me
guldrler ve gen olan bizler doru yoldan sapmaktan kor
karz, nk bizler de sayg grmek isteriz. Hepimiz ayn
tarz kyafet giyip, ayn ekilde grnmyor muyuz? Farkl
bir ey yapmak istemiyoruz, bamsz dnmek istemiyo
ruz, genel gidiattan ayr dmek istemiyoruz, nk bu bizi
ok rahatsz ediyor, bu nedenle bir gruha katlyoruz.
Yamz ne olursa olsun oumuz itaat ediyor, kopyalyor,
nk bizler kararszlktan iten ie korkuyoruz. Hem mali
hem de ahlki adan kararl olmak istiyoruz; onaylanmak is
tiyoruz. evremizin sarld gvenli bir konumda olmak is
tiyor ve skntyla, dertle, acyla asla karlamak istemiyoruz.
Bizi ustaya, lidere, din adamna, devlete itaat ettiren ey bi
linli ya da bilinsiz olsun korkudur. Bakalarna zarar vere
cek bir eyi yapmaktan bizleri alkoyan ey cezalandrlma
korkusudur. Demek ki btn eylemlerimizin, hrslarmzn
ve abalarmzn arkasnda kararl olma, gvende ve emin ol
ma istei var. Korkudan kurtulmadan salt itaat etmenin pek
bir anlam yoktur. Anlaml olan ey gnbegn korkunun far
kna varmak, onun kendini farkl yollarla nasl sergilediini
gzlemlemektir. Ancak korkudan arnldnda anlayn i
sel nitelii, iinde hibir bilgi veya deneyim birikimi barndr
mayan yalnzlk varlk kazanr.
180

19
ZEKCE YAAMAK

amz ilerlediinde szde bir eitim alp okuldan me

zun olduktan sonra birok sorunla yzlemek zorunda
kalrz. Hangi meslei seelim ki kendimizi tatmin
edip mutlu olabilelim? Hangi ite veya meslekte bakalarna
zulmetmediimizi veya onlar smrmediimizi hissedebili
riz? Istrap, felaket ve lm meseleleriyle yzlemek zorun
dayz. Al, nfus kalabaln, seksi, acy ve zevki anla
mak zorundayz. Hayatta pek ok karmak ve elikili so
runla ba etmeliyiz: insanlar arasndaki ekimeler, karkoca
kavgalar, iimizdeki ve dmzdaki atmalar. htiras, sa
va, askeri ruhu ve ayrca sandmzdan ok daha hayati
olan u olaanst eyi, huzuru anlamak zorundayz. Salt
speklasyon veya imgelere tapnmak olmayan dinin anlam
n kavramamz gerek. Keza sevgi diye adlandrdmz u
karmak ve garip olguyu da anlamamz lazm. Hayatn g
zelliine, havada uan kua ve ayrca dilenciye, yoksullarn
perianlna, insanlarn ina ettikleri irkin binalara, bozuk
yollara ve biimsiz tapmaklara kar duyarl olmalyz. Btn
181

bu sorunlarla yzlemek zorundayz. Kimin peinden gide

ceimiz veya gitmeyeceimiz ve birisinin peinden gitmeli
miyiz yoksa gitmemeli miyiz sorularna cevap bulmalyz.
oumuz orada burada kk apl deiimler yaratmakla
megul ve bu bize yetiyor. Yamz ilerledike derin kkl de
iimleri daha az istiyoruz, nk korkuyoruz. Olaylara topyekn dnm asndan bakmyoruz, sadece yzeysel dei
im asndan bakyoruz. Eer meselenin aslna inerseniz y
zeysel deiimin hi de deiim olmadn anlarsnz. O kk
l bir devrime deil, sadece mevcut toplumun biraz deitiril
mi haline karlk gelir. Kendi mutluluunuzdan ve sefaleti
nizden, bakalarnn mutluluuna ve sefaletine, kendi hrslar
nzdan ve bencil abalarnzdan, bakalarnn hrslarna, dr
tlerine ve abalarna varncaya kadar btn bu hususlarla
yzlemek zorundasnz. Kendi iinizdeki ve bakalarndaki
rekabet ve rmeyle, zihnin bozulmas ve kalbin boalmasy
la yzlemelisiniz. Btn bunlar bilip yzleerek kendi ba
nza anlamalsnz. Ne var ki maalesef buna hazr deilsiniz.
Okulu bitirdiimizde ne anlam oluyoruz? Bir para bilgi
toplam olabiliriz, ama okula balarkenki gibi bo, s ve ka
ln kafalyzdr hl. Ders almamz, okula gitmemiz, ret
menlerle temas kurmamz hayatn o ok karmak sorunlar
n kavramamza yardm etmemitir. retmenlerimiz akl
szdrlar ve bizleri de kendilerine benzetirler. Onlar da kor
kak, biz de. yleyse hayata olgunlukla, derin kavrayla kor
kusuz atlmak ve dolaysyla hayat zekice gslemek hem
bizim hem de retmenlerimizin sorumluluudur. imdi b
tn bu karmak sorunlara bir cevap bulmak ok nemli g
rnyor, ama cevap yok. Tek yapabileceiniz ey bu sorunlar
ortaya ktnda onlarla zekice yzlemek. Ltfen bunu iyi
anlayn. gdsel olarak cevap aryorsunuz deil mi? Kitap
okuyarak, birisinin peinden giderek hayatn tm o ok kar
mak ve alengirli sorunlarna zmler bulacanz d
nyorsunuz. nanlar ve teoriler buluyorsunuz ama onlar ce182

vap olmuyor, nk bu sorunlar sizin gibi insanlar tarafn

dan yaratlmtr. Dehet verici vurdumduymazlk, alk,
gaddarlk, irkinlik, perianlk var hayatmzda; btn bunla
r insanlar yaratt ve kkl bir dnm meydana getirmek
iin insan zihnini ve aklm, yani kendinizi anlamalsnz. Sa
dece bir kitapta cevap aramak veya kendini ne kadar mit
vaat etse de siyasi veya ekonomik bir sistemle zdeletirmek
ya da batl inanlaryla dinsel bir samal hayata geirmek
veya bir gurunun peinden gitmek, bunlarn hibiri insani so
runlar anlamanza yardm etmez, nk o sorunlar siz ve si
zin gibiler tarafndan yaratld. Onlar anlamak iin kendini
zi anlamalsnz, anbean, gnbegn, ylbeyl kendinizi anla
manz art. Bunun iin zekya, byk lde sezgiye, sevgi
ye ve sabra ihtiyacnz var.
yleyse zeknn ne olduunu kefetmelisiniz, deil mi?
Hepiniz zek szcn geliigzel kullanyorsunuz ama sa
dece zekdan sz etmek sizi zeki klmaz. Politikaclar zek,
birleme, yeni bir kltr, birleik bir dnya gibi ifadeleri srekli
tekrarlayp duruyorlar ama bunlar ok fazla anlam tama
yan ifadelerdir sadece. yleyse tad anlam sahiden kav
ramadan hibir szc kullanmayn.
Biz zeknn ne olduunu kefetmeye alyoruz, sadece
tanmn deil; nk tanm herhangi bir szlkte bulabilir
siniz. Oysa nemli olan zeky bilmek, onu hissetmek, onu
anlamaktr. Nitekim eer bu zekya sahip olursak, yamz
ilerledike hayatn devasa sorunlarm zmeye alrken her
birimiz ondan yardm alabiliriz. Ve bu zek olmadan ne ka
dar okursak okuyalm, ne kadar ders alrsak alalm, ne
kadar bilgi toplarsak toplayalm, toplum yapsnda ne kadar
reform, kk deiiklik yaparsak yapalm, asl dnm
gerekletiremez, ebedi mutlulua kavuamayz.
Peki, zek nedir? Onun anlamn ortaya karacam. Bel
ki bazlarnza bu biraz zor gelecek, ama ok da fazla szck
leri takip etmeye uramayn; onun yerine anlattklarmn
183

ieriini kavramaya aln. Meseleyi, zeknn niteliini sez

meye aln. Eer onu imdi sezerseniz yanz ilerledike
sylediklerimin nemini ve anlamn daha ak kavrarsnz.
oumuz iin zek bilgi, malumat, deneyim toplamann
rndr. Byk lde bilgi ve deneyime sahip olan bizler
hayat zekice gsleyebileceimizi sanrz. Oysa hayat ola
anst bir eydir, asla durgunlamaz; tpk bir nehir gibi s
rekli akar, hibir zaman dingin deildir. Daha fazla deneyim,
daha fazla bilgi, daha fazla erdem, daha fazla zenginlik, daha
fazla mal mlk toplayarak zeki olacamz dnrz. te
bu yzden bilginlere ve engin deneyim sahibi kiilere sayg
duyarz. Fakat zek "daha fazla"nn rn mdr? Daha faz
lasna sahip olma, daha fazlasn isteme srecinin arkasnda
ne yatar? Bizler daha fazlasn isterken biriktirmekle, topla
makla megul oluyoruz, deil mi?
Peki, bilgi ve deneyim topladnzda ne oluyor? Hangi
yeni deneyime sahip olursanz olun o hemen "daha fazla
s" na evriliyor ve siz aslnda deneyimlemiyorsunuz, sadece
hep topluyorsunuz ve bu toplama "daha fazla"nn merkezi
olan zihnin bir ilemidir. "Daha fazla" "ben", ego, sadece
olumlu veya olumsuz anlamda biriktirme derdinde olan, d
a kapal varlktr. Dolaysyla birikmi deneyimiyle zihin ha
yati karlar. Bu birikmi deneyimiyle hayati karlayan zihin
yine "daha fazla"sn ister, dolaysyla asla deneyimlemez,
hep toplar. Zihin bir toplama arac olduu srece, gerek de
neyim asla yaanmaz. Her zaman falanca deneyimden bir ey
elde etmeyi, daha fazlasn kazanmay dnrken nasl de
neyime ak olabilirsiniz ki?
Demek ki biriktiren, toplayan insan, hep daha fazlasn is
teyen insan hibir zaman hayati taze yaayamaz. Ancak zihin
"daha fazla"syla, biriktirmekle megul olmad zaman zeki
olma olanan yakalar. Zihin "daha fazla"syla megul oldu
unda, her yeni deneyim "ben"i d dnyaya kapatan duva
r, btn atmalarn kayna olan benmerkezci etkinlii pe
184

kitirir. Ltfen bu konuyu iyi izleyin. Deneyimlerin zihni z

grletirdiini sanyorsunuz ama bu doru deil. Zihin birik
tirmekle, "daha fazla"syla megul olduu srece her yeni
deneyim bencilliinizi, egoizminizi, dncenin kendini d
dnyaya kapatma etkinliini glendirmekten teye gemez.
Ancak kii benlikten, "ben" den sahiden kurtulduunda,
yani zihin artk "daha fazla"sna ynelik talebin merkezi ol
madnda, daha byk, daha geni, daha kapsaml deneyim
talebine saplanp kalmadnda zek aa kabilir. Zek za
mann basksndan kurtulmaktr, deil mi? Zira "daha faz
la" s zaman ima eder ve zihin "daha fazlas"na ynelik tale
bin merkezi olduu srece, zamann rndr. yleyse "da
ha fazla"sn biriktirmek zek deildir. Btn bu sreci kav
ramak kendini bilmektir. Toplayc bir merkez olmadan kii
kendini olduu gibi bildiinde, bu bilgi hayat gsleyebile
cek zeky dourur ve o zek yaratcdr.
Hayatnza yle bir bakn. Ne kadar snk, ne kadar ah
maka, ne kadar kk deil mi? nk siz yaratc deilsi
niz. Bydnzde ocuk sahibi olabilirsiniz ama bunda
yaratclk yoktur. Brokrat olabilirsiniz ama bunda canllk
yoktur, deil mi? l rutin, bitmeyen bir skntdr o. Hayat
nz korku kuatm ve bundan dolay otorite ve taklit var.
Yaratc olmann ne demek olduunu bilmiyorsunuz. Yaratclktan kastm resim yapmak, iir yazmak ya da ark syle
yebilmek deil. nsan bir kez olsun onu kefettiinde nihai
kaynak, lmsz aknt olduunu anlad yaratcln derin
doasn kastediyorum ve o ancak zekyla bulunabilir. O
kaynak zamanszdr ama zihin "ben"in, benliin, dur durak
bilmeden "daha fazla"sn isteyen varln merkezi olduu
srece zamansz olan bulamaz.
Bunu sadece szde deil de derinlemesine kavradnz
da, uyank zekyla birlikte yaratcln, gerekliin, Tan
r'nn, hakknda speklasyon yaplamayacak eyin aa ktn fark edersiniz. Ona asla meditasyon pratiiyle, "daha
185

fazla"s iin yaptnz dualarla veya "daha fazla"sndan ka

nzla ulaamazsnz. Kendi zihin halinizi, garaznz, ks
kanlnz, her gn anbean beliren karmak tepkilerinizi
anladnzda gereklik varlk kazanr. Bu hususlar kavra
mak beraberinde sevgi ad verilen hali getirir. Bu sevgi zek
dr ve zamansz olan yaratcl dourur.
Dinleyici: Toplum bizim karlkl bamllmza dayan
yor. Doktor iftiye, ifti de doktora baml. nsan nasl
tamamen bamsz olabilir?
Krishnamurti: Hayat ilikidir. Sannyasinin bile ilikileri var
dr; dnyadan elini eteini ekmi olabilir ama hl dnyay
la iliki iindedir, ilikiden kaamayz. oumuz iin iliki
atmann kaynadr; ilikide korku vardr, nk bizler
psikolojik olarak birbirimize balyz, ya kocaya ya karya ya
ebeveyne ya da bir arkadaa. nsan yalnzca ebeveyni veya
ocuu ile deil, ayrca retmeni, as, hizmetisi, valisi,
komutan ve nihayet tm toplum ile iliki kuruyor ve biz bu
ilikiyi anlayamadmz srece korku ve smry douran
psikolojik bamllktan kurtulamayz. zgrlk ancak ze
kyla gelir. Zek olmadan sadece bamszl aramak veya
ilikiden syrlmay beklemek yanlsamaya dmek olur.
yleyse nemli olan nokta ilikideki psikolojik bamll
anlamaktr. Kalbin ve zihnin gizli yanlarm aa kar
mak, yalnzlmz, boluumuzu kavramak zgrl geti
rir, ilikiden syrlmak anlamnda deil de, atmaya, sefale
te, acya ve korkuya yol aan psikolojik bamllktan kurtul
mak anlamnda zgrl.
Dinleyici: Neden hakikat nahotur?
Krishnamurti: Eer ben ok gzel olduunu dnrsem
ve siz bana yle olmadm sylerseniz -ki sylediiniz bir
186

gerekse- bundan holanr mym? ok zeki, ok akll biri

olduumu dnyorsam ve siz benim aslnda epey aptal
olduumu belirtirseniz bu hi de houma gitmez. Ve benim
aptallm belirtmeniz size bir zevk duygusu verir, deil
mi? Kibrinizi okar, sizin ne kadar zeki olduunuzu gste
rir. Ama kendi aptallnza bakmak istemezsiniz, kendiniz
den kamak istersiniz, kendinizden gizlenmek istersiniz,
kendi boluunuzu, kendi yalnzlnz rtmek istersiniz.
Bunun iin gerekte kim olduunuzu size hibir zaman sy
lemeyecek arkadalar ararsnz. Bakalarnn nasl insanlar
olduklarn gstermek istersiniz ama bakalar da sizin nasl
bir insan olduunuzu ortaya dktnde bu hi hounuza
gitmez. Kendi i doanz aa vuracak eyden uzak durur
sunuz.
Dinleyici: imdiye dein retmenlerimiz gayet kararl bir
ekilde bizi allageldik yntemle eittiler ama burada
sylenenleri dinleyip tartmalara katldktan sonra ret
menlerimiz o eski kararllklarn yitirdiler. Zeki bir ren
ci bu koullar altnda kendini nasl ifade edeceini bilir
ama zeki olmayanlar ne yapacak?
Krishnamurti: retmenler hangi konuda kararsz? Elbette
rettikleri eyler konusunda deil, nk matematik, co
rafya, allageldik mfredat retmeye devam ediyorlar.
Kararsz olduklar konu bu deil. Onlar rencilere nasl mu
amele edecekleri konusunda kararsz, deil mi? Yakn zama
na kadar rencilerle kurduklar iliki zerine hi dnme
diler; sadece snfa gelip, dersi verdikten sonra gittiler. Fakat
imdi rencileri kendilerine itaat ettirmek iin kendi otorite
lerini kullanmak suretiyle korku yaratp yaratmadklar ko
nusunda endieliler. rencileri bask altna alp almadklar
veya rencileri kendilerine uygun mesleklere yneltip y
neltmedikleri konusunda endieliler. Doal olarak btn
187

bunlar onlar kararsz klyor. retmen sorgulamak, aratr

mak zorunda. Ta bandan sonuna kadar hayat sreci de bu
deil mi zaten? Asla bir yerde durup "Ben biliyorum" deme
yin.
Zeki bir insan hibir zaman duraan deildir, asla "Ben bi
liyorum" demez. Her zaman sorgular, aratrr, phelenir,
bakar, kefeder. "Ben biliyorum" dedii anda oktan lm
tr. Ve ister gen ister yal olalm, oumuz gelenek, zorla
ma, korku, brokrasi ve dinsel samalklar yznden l hal
deyiz, canllktan, cokudan, zgvenden yoksunuz. yleyse
retmenin de kefetmesi gerekir. Kendi brokratik eilimle
rini ortaya karp bakalarnn zihinlerini kreltmeye bir son
vermelidir ve bu ok zor bir sretir. Byk oranda sabr ve
anlay gerektirir.
yleyse zeki renci retmene yardm etmelidir, ret
men de renciye yardm etmelidir. Her ikisi de ok zeki ol
mayan renciye yardm etmelidir. Bu da iliki kurarak olur.
Hi kukusuz retmen kararsz olduunda, sorgulayp ara
trdnda, ok zeki olmayan renciye kar daha hogrl,
daha pheci, daha sabrl ve daha sevecen davranr ve bu sa
yede o rencinin de zeks canlanabilir.
Dinleyici: ifti fiziksel acnn tedavisi iin doktora bam
l. Bu da bir bamllk ilikisi deil mi?
Krishnamurti: Grdmz gibi, eer ben psikolojik olarak
size baml olursam, sizinle kurduum iliki korkuya daya
nr ve korku var olduu srece ilikide bamszlk olmaz.
Zihni korkudan kurtarma sorunu bir hayli karmaktr.
Grdnz gibi, nemli olan nokta, tm bu somlara bi
rinin verdii cevaplar deil, sizin kendi banza meselenin
asln srekli aratrarak kefetmenizdir. Bu da herhangi bir
inanca veya dnce sistemine saplanp kalmamay gerekti
rir. nisiyatifi yaratan ve zeky douran ey srekli aratr188

maktr. Srf cevapla yetinmek zihni kreltir. O halde sadece

kabullenmekle yetinmeyip srekli aratrmak ve hayatn anlamn kendi banza zgrce kefetmeye balamak sizin iin
ok nemlidir.

20
DORU ETM ALMAK

eden eitim aldnz merak ediyorum. Siz biliyor

musunuz? Yeterince bydnzde anne babanz
sizi okula gnderiyor. Herhalde onlar neden sizi
okula gnderdiklerini biliyorlardr. Peki, ama siz biliyor
musunuz? Sizin ve anne babanzn bildii tek ey okula gi
dip eitim almanz gerektiidir.
Peki, eitimli olmak ne demektir? Bunu hi dndnz
m? Sadece snavlardan geip, ondan sonra evlenerek hou
nuza gidecek veya gitmeyecek bir i bulup hayatnzn geri
kalann o ii yaparak geirmek midir? Eitim bu mudur?
eitli okullara gidiyorsunuz ve eitim gryorsunuz, ya
ni matematik, tarih, corafya, fen bilimleri vesaire reniyor
sunuz. Neden? Bunu hi dndnz m? Sadece sonrasn
da geiminizi kazanmak iin mi eitim gryorsunuz? Eiti
min amac bu mu? Eitim sadece snavlardan geme ve ismi
nizin nne bir unvan koyma meselesi midir yoksa bundan
tamamen farkl bir ey midir?

191

evrenize baktnzda, dnyann tyler rpertici keme

keini gryorsunuz. Anne babanz lks arabalarn iinde
kulplere gidip elenirken yiyecek bir eyi olmayan, tatil ne
dir bilmeyen ve her gn sabahn krnden gece yarsna dek
almak zorunda kalan yoksullar gryor musunuz? Hayat
budur deil mi? Zenginler ve yoksullar var, hastalar ve sa
lkllar var. Dnyann her yerinde sava, sefalet var. Her tr
den dert, sknt var. Ve henz genken bu meseleler zerin
de dnmeye balamanz gerekmiyor mu? Ama grd
nz gibi, olaanst atmalar, sefaleti, straplar, mcade
leleri, savalaryla engin bir hayat gslemeye hazr olma
nza yardm etmiyorlar okullarda; hi kimse size bu mesele
lerden sz etmiyor. Sadece apak ortada olan baz gerekler
den sz ediyorlar ama bu yeterli deildir.
Elbette eitim sadece size i kazandrmakla yetinmemeli;
hayata hazrlanmanza yardm etmeli. Bir memur, vali veya
bilim insan olabilirsiniz ama hayat bundan ibaret deil.
Hayatta ne ararsan var. Okyanusa benziyor hayat. Okya
nus sadece yzeyde grdnz eyden ibaret deildir.
Muazzam derin bir eydir, mthi akntlar vardr ve her
trden yaam formuyla, onca balk tryle, kk balklar
yiyerek yaayan byk balklarla doludur. te btn bun
lar okyanusu oluturur. Hayat da byledir; iinde her tr
zevk, elence, ac, sra d icatlar, saysz meditasyon siste
mi ve mutluluk peindeki kalabalklar vardr. Btn bunlar
hayattr ve siz bu hayata hazrlanmyorsunuz. Okulda hi
kimse size bu konulardan bahsetmiyor. Her snfta bir sr
renci var ve retmen sadece sizin snavlardan gemeni
ze yardm etme derdinde, zihinlerinizi aydnlatmay hi d
nmyor. Oysa eitim kesinlikle zihni bilgiyle doldurma
sreci deildir. Okumay biliyorsanz bir ansiklopedi alp
istediiniz bilgiye eriebilirsiniz. Ksacas eitim kimi ger
ekleri renip birka snavdan gemekten bsbtn farkl
bir eydir.
192

Grdnz gibi, korktuumuz srece eitimli saylma

yz. Korkunun ne olduunu biliyor musunuz? Nitekim kork
tuunuzu biliyorsunuz. ocuklar korkuyor, bykler korku
yor, hepiniz korkuyorsunuz. Ve korktuumuz srece eitim
li deilizdir, zekmz yoktur. yleyse eitim sadece zihni bil
giyle doldurmak deil, rencinin korkusuzca hayatn b
yk karmaasn anlamasna yardm etmektir.
retmenlerinizden, anne babanzdan, aabeyinizden,
halanzdan, bakalarndan korkuyorsunuz, deil mi? Byk
lerin sizi cezalandrma, itip kakma, odanza yollama gc
var. Gerek okulda gerekse evde srekli korkuyla terbiye edi
liyorsunuz. Hayatmz korkuyla ekilleniyor ve beikten me
zara kadar korkuyoruz. Peki, korkunun neler yaptn bili
yor musunuz? Korkarken kendinizi, midenizin nasl kasld
m, nasl terlediinizi, nasl kbuslar grdnz hi gz
lemlediniz mi? Kendilerinden korktuunuz kimselerle birlik
te olmak istemezsiniz, deil mi? Tehdit altndaki bir hayvan
gibi hemen onlarn yarmdan svp kaarsnz. Grdnz
gibi, bu korkuyla okula gidiyoruz ve yine bu korkuyla okul
dan mezun olup hayat adm verdiimiz muazzam derinlie
sahip kocaman bir akntyla, o olaanst eyle karlayo
ruz. Dolaysyla bana yle geliyor ki, eitimdeki en nemli
husus korkudan kurtulmak iin eitim almamz gerektiidir,
nk korku zihni kreltir, korku dnceyi eip bker, kor
ku karanl dourur ve korktuumuz srece yeni bir dnya
kuramayz. Neden sz ettiimi anlyor musunuz yoksa bun
lar daha nce hi duymadnz szler mi?
Bildiiniz gibi, ailenizin, evinizin dndaki dnyada,
Bombay'n tesindeki dnyada, Avrupa'da, Amerika'da in
sanlar feci ykm aralar hazrlyorlar. Dnya felaket bir d
nemden geiyor ve her ne kadar yle olduklarm dile getir
meseler de btn politikaclarn, btn liderlerin kafas ka
rk, nk hep savayorlar, her zaman bir tr bela var
balarnda. Neticede u anki dnya gzel bir yer deil, mut
193

lu bir hayat srlecek bir yer deil. Eer ok gen olan siz
ler doru dzgn eitim almazsanz, hi kukusuz ayn l
de mutsuz, ayn lde sefil, ayn lde kemeke bir
dnya yaratacaksnz. Dolaysyla tamamen farkl bir dnya
yaratmak iin nasl bir eitim almanz gerektiini saptama
mz ok nemlidir. Birlikte mutlu bir hayat sreceimiz, ne
zenginin ne de yoksulun yer ald, ne btn o gce, konu
ma ve cazibeye sahip olan kodaman politikaclarn, ne de
hayatta hibir eyi olmayan ve lene kadar almak zorun
da kalan madur ve yoksun kimselerin yer ald bir dnya
kurmalyz.
Yeni bir dnyay yaratacak olanlar yal insanlar deil sz
siniz, nk yallar dnyay korkun bir karmaaya bou
yorlar. Fakat eer siz doru eitimi alrsanz yeni bir dnya
yaratabilirsiniz. Bu sizin elinizde, politikaclarn veya din
adamlarnn deil. Eer doru dzgn eitilirseniz harika bir
dnya kurabilirsiniz, Hindistan'n veya Avrupa'nn dnyas
deil, hepimizin dnyas, sizin ve benim dnyam, hepimizin
birlikte mutlu yaayaca bir dnya. Ve sizi temin ederim ki
bu dnyann kurulmas baka birilerine deil size bal. te
bu nedenle hangi retmenlerden nasl bir eitim aldnz
byk nem tayor. ayet retmen korkaksa onun renci
leri de korkak olur. Eer retmen dar kafal, kt, gdkse ve
sadece size bilgi aktarmakla yetiniyorsa sizin zihinleriniz de
ok dar olur ve hayatn ne olduunu anlamadan byrs
nz.
yleyse doru dzgn eitim almak, yani zgrlk iin
de yetimek gerekten ok nemlidir. Ayrca anne babanz
dan, retmenlerinizden, kamuoyundan veya bykanne
nizin ne diyeceinden korktuunuz srece zgr olamazs
nz. Eer korkuyorsanz asla zgr olamazsnz. Ve okullar
da retmenlerin bu korku meselesine hi deinmedikleri
ne tank olabilirsiniz. Szde nezaketle veya bir disiplin sis
temiyle sizi bir ey yapmaya zorlayan bir dayatma uygulan
194

d anda bu, korku yaratr. ayet ben retmensem ve ders

almanz salamak iin sizi bakasyla karlatryorsam,
baka bir kz veya erkek kadar zeki olmadnz sylyor
sam, sizi bertaraf ediyorum demektir, deil mi? Mevcut
okullarmzda korkuyu krkleyen snavlar ve rencileri
her zaman baka rencilerle kyaslayan notlandrma sis
temleri var; dolaysyla tek tek rencilere deil de zeki olan
renciye nem veriliyor. Derslerinde ok parlak olan, s
navlardan geme konusunda zel bir yetenee sahip bir
renci baka alanlarda pekl geride kalabilir ve muhtemelen
kalyordur da.
Not vermek, puanlandrmak, karlatrmak ve ister neza
ketle ister tehdit yoluyla her tr zorlama korkuyu besler. He
nz genken bu korkuya taklp kaldmz iin geri kalan hayatmzda da ayn korkuyla cebelleip duruyoruz. Yetikin
insanlar hayata kar tutumlarndan tr salt eskinin tekra
r olan bir eitim sistemi kurdular, dolaysyla bu sistemde
yeni bir yaam tarzna yer yok. te bu nedenle henz gen
ken btn bu konular zerinde dnmek bana gre ok
nemlidir. Burada size anlattklarmz anlamasanz bile bu
meseleyi izin alabilirseniz retmenlerinize sorun ve korku
dan sahiden kurtulup kurtulamayacanz renin. Korku
olmadnda ok daha iyi ders alrsnz. Bir ey yapmaya
zorlanmadnz hissettiiniz zaman gerekten neye ilgi
duyduunuzu kestirebilir ve geri kalan yaamnz sahiden
sevdiiniz eyi yaparak geirebilirsiniz. Bu da srf bir ie sa
hip olmak zorunda kaldnz iin zavall bir memur olmak
tan ok daha nemlidir. Srf anne babanz onu yapmanz
syledii iin veya toplum yle talep ettii iin bir eyi yap
mak samalktr. te yandan eer bir eyi eliniz ve zihniniz
le gerekten severek yapyorsanz, bu sevgi sayesinde yeni
bir dnya yaratrsnz. Ama ayet korkuyorsanz yeni bir
dnya yaratamazsnz. Sonuta henz genken iinizde bir
isyan duygusu tamalsnz.
195

syann ne olduunu biliyor musunuz? ocukluktan ye

tikinlie geerken hayat anne baba, retmenler, gelenek,
komular, iinde yetitiiniz kltr veya toplum aracly
la sizi bastrr; btn bunlar bir hapishane gibi sizi kuatr
ve istedii eyi yapmaya sizi zorlar, dolaysyla siz asla ken
diniz olamazsnz. Bu durumda korkusuz dnmek ve ya
ayabilmek ve dolaysyla sevginin ne olduunu kendi ba
nza kefedebilmek iin zgr olmanza eitimin yardm et
mesi ok nemli deil midir? Eer anne babalarnz sizi ha
kikaten seviyorsa szn ettiim trde bir eitimi hazrla
mallar ve sizin zgr olduunuzu grmeliler; korkusuz ya
ayp bydnz ve mutlu olma zgrlne sahip ol
duunuzu grmeliler. Fakat dnyada bu tr aileler ok az,
nk ou aile ocua unu yap buna yapma der; olun
babas gibi, avukat, polis, tccar veya her neyse o olmas is
tenir.
Btn bu karmak meseleleri anlamak sahiden ok zor
dur ve yamz ilerledike ancak zekmz varsa bu meselele
ri kavrayabiliriz. Henz genken zekmz aa karmal
yz. Bu da ilkin retmenlerin bu meseleyi anlamasn gerek
tiriyor. Fakat ok az retmen bunu yapabiliyor, nk ou
iin retmenlik sadece bir iten ibaret. Daha fazla para kaza
nabilecekleri baka bir i bulamyorlar, bu nedenle "ret
menlik iyi bir i" diyorlar. Bu da demektir ki ne sizi eitmek
ne de bizzat eitimin kendisi onlarn umurunda.
yleyse gen kzlar veya erkekler olarak meselenin haki
katini kefetmelisiniz, evcil bir hayvan gibi sus pus evde otur
makla yetinmemelisiniz. Umarm sylediklerimi anlyorsunuzdur, nk bu anlattklarm gerekten ok etin meseleler
ve zerinde epey dnmeniz gerekiyor. Dnya dalyor,
paralanyor; savalar, alk ve sefalet var ve yeni bir dnyay
yaratmak sizin elinizde. Fakat eer iinizde isyan ruhu yoksa
yeni bir dnya ina edemezsiniz ve zeknz krelten korku
olduu srece o isyan ruhuna da sahip olamazsnz.
196

Dinleyici: Ben beni mutlu edecek her eye sahibim ama

bakalar sahip deil. Niin byle oluyor?
Krishnamurti: Sizce neden byle? Salnz yerinde olabilir,
nazik ebeveynlere, iyi bir beyne sahip olduunuz iin kendi
nizi mutlu hissedersiniz; te yandan kaba ebeveynlere, kt
bir beyne sahip hasta birisi de kendini mutsuz hisseder. im
di neden bu byle oluyor? Siz mutluyken neden bir bakas
mutsuz? Mutluluk zenginlie, arabalara, iyi evlere, temiz yi
yeceklere, kibar ebeveynlere sahip olmak m demek? Sizin
mutluluk tanmnz bu mu? Ve btn bu eylere sahip olma
yan bir kii mutsuz mudur? yleyse mutluluktan kastnz
nedir? Bunu ortaya koymak nemli, deil mi? Mutluluk k
yaslamay m ierir? "Ben mutluyum" dediinizde mutlulu
unuz kyaslamadan m doar? Ne sylediimi anlyor mu
sunuz yoksa anlalmas ok mu zor?
Anne babanzn "Falancann maddi durumu bizimki ka
dar iyi deil" dediini hi duymadnz m? Kyaslama bize
bir eylere sahip olduumuz hissini verir, bir tr tatmin duy
gusu kazandrr, deil mi? Eer kii zekiyse ve kendisini pek
zeki olmayan biriyle karlatrrsa kendini ok mutlu hisse
der. Yani gurur ve kyaslama yoluyla mutlu olduumuzu sa
nyoruz; ama kendini bizimkinden daha az eye sahip bir
bakasyla kyaslamak suretiyle mutluluk duyan birisi en za
vall insandr, nk onun sahip olduundan daha fazlasna
sahip olan, ondan yukarda olan birileri hep vardr. Kyasla
mak kesinlikle mutluluk deildir. Mutluluk tamamen farkl
bir eydir; peinden koulacak bir ey deildir o. Bir eyi sizi
zenginletirdii veya sekinletirdii iin deil de hakikaten
sevdiiniz iin yapyorsanz mutlu olursunuz.
Dinleyici: imizden korkuyu skp atmann yolu nedir?
Krishnamurti: ncelikle sizi neyin korkuttuunu saptama
nz gerekiyor, deil mi? Anne babanzdan, retmenleriniz
197

den, snavda baarsz olmaktan, kardelerinizin veya kom

unuzun ne diyeceinden korkuyor olabilirsiniz. Yahut b
yk bir ne sahip babanz kadar iyi veya zeki olamamaktan
korkuyor olabilirsiniz. Pek ok korku tr var ve sizinkinin
hangi tre girdiini ortaya karmanz lazm.
imdi sizi korkutan eyin ne olduunu biliyor musunuz?
ayet biliyorsanz, o korkudan kamadan neden korktuunu
zu ortaya karn. Eer korkudan kurtulmak istiyorsanz, on
dan kamamanz gerekir, onunla yzlemelisiniz ve tam da
bu yzleme sizi korkudan kurtaracaktr. Korkudan kat
nz srece ona bakamazsnz, ama durup korkuya baktnz
anda korku zlmeye balar. Kamak korkunun sebebidir.
Sorular sormalsnz ama belki de buna ekiniyorsunuz.
Size bir soru sorabilir miyim? Bydnzde ne olmak isti
yorsunuz? Bunu biliyor musunuz? Cevap kzlar iin elbette
basit; evlenmek isterler, bu ok ak. Evlendiniz diyelim, o za
man ne yapmak istersiniz? Hrsl msnz? Hrsn ne olduu
nu biliyor musunuz? Falanca veya filanca olmak istemektir
hrs, deil mi? Bir ideale sahip olup "Rama, Sita veya Gandhiji gibi olacam" diyen insan da hrsldr. Bir ekilde hrsl
msnz?
Peki, hrs ne demek? Neden hrslsnz? Buna cevap ver
mek biraz zor olabilir ama hayatn sorunlarndan biri bu ve
zerinde dnmeniz gerekiyor. Nedenini size syleyeyim.
Hepimiz hrslyz; her insan kendi yordamnca hrsldr. Ve
bu durumun neler dourduunu biliyor musunuz? Bizi bir
birimize dryor. Her zaman zengin, nl, daha zeki ol
mak iin mcadele ediyoruz. Ben sizden daha byk olmak
istiyorum, siz de benden. Demek ki hrs aslnda gerekte y
le olmadmz biri olmaya almaktr. Ve hangisi nemli?
Gerekte yle olmadmz biri olmaya almak m yoksa
gerekte ne olduumuzu anlamaya almak m? Hi kuku
suz nce kendimize bakmalyz ve gerekte ne olduumuzu
anlamaya balamalyz.
198

Grdnz gibi, oumuz idealistiz ve idealistler iki

yzldr, nk gerekte olmadklar biri olmaya alrlar
hep. Eer ben aptalsam ve zeki olmaya urayorsam her
kes bunun muhteem bir ey olduunu dnr. Ne var ki
zekice hileler yapmay ne kadar iyi renirse rensin ap
tal biri bu sayede zeki olamaz. te yandan eer aptal oldu
umu bilirsem, o zaman tam da bu bilgi zeknn balangc
olur ki bu da salt zeki olmaktan ok daha iyidir. Anlyor
musunuz?
Kvrak zekl biri deilsem genelde bama ne gelir? Okul
da snfn arka srasna koyulurum ki bunu yapmak aslnda
retmen adna utan verici bir eydir, nk ben de dier
renciler kadar nemliyimdir. Beni zeki rencilerle kar
latrarak snfn arkasna atmas retmenin aptalldr,
nk karlatrma yaparak beni bertaraf ediyor.
Ne yazk ki kyaslama szde eitimimizin ve tm kltr
mzn temelidir. retmen her zaman filanca veya falanca
renci kadar iyi olmalsn deyip durur, bunun zerine siz de
onlar kadar iyi olmaya alrsnz. O zaman size ne olur? Gi
derek daha endieli hale gelirsiniz, salnz bozulur, zihni
niz ypranr. Oysa retmeniniz sizi bakalaryla karlatrmayp "Hey buraya bak ocuum, kendin ol. Gel, senin ilgi
alanlarm, yeteneklerini ortaya karalm. Taklit etme. Rama,
Sita veya Gandhiji gibi olmaya alma. Neysen o ol ve o nok
tadan bala" dese, o zaman bakalar deil siz nem kazanr
snz. nemli olan bireydir ve retmen bir renciyi daha ze
ki olan bir bakasyla kyasladnda, onu kltyor, nemsizletiriyor ve aptallatryordum Gerekte kim olduunuzu
ortaya karmanza yardm etmek retmenin grevidir ve si
zi bir bakasyla kyasladnda bu grevini yerine getiremez.
Kyaslama sizi ykar, yleyse kendinizi bakalaryla kyasla
mayn. Herkes kadar iyisiniz. Kim olduunuzu anlayn ve bu
noktadan yola kp nasl u anki halinizden daha dolu, daha
zgr, daha cokulu olabileceinizi kefetmeye balayn.
199

Dinleyici: Eer anne baba ocuunu sahiden seviyor olsayd

onu bir eyler yapmaya zorlamazd dediniz. Fakat eer o
cuk temiz olmak istemiyorsa ya da sal iin kt olan bir
eyi yemek istiyorsa ona engel olmak gerekmez mi?
Krishnamurti: Anne baba ocuunu ok seviyorsa onun iste
diini yapmasna izin vermelidir dediimi hatrlamyorum.
Beyefendi, bu ok zor bir soru, deil mi? Her eyden nce
eer ben olumu seviyorsam onun korkmasn gerektirecek
bir eyin olmadn grmem lazm ki bunu yapmak son de
rece zordur. Daha nce de sylediim gibi, korkudan kurtul
mak iin ocuun bakalaryla kyaslanmamas ve snavlara
tabi tutulmamas gerekir. Eer ocuumu seviyorsam onu
zgr brakmalym, her istediini yapsn anlamnda deil,
nk her istediini yapmak aptalcadr. Zeksn gelitirme
zgrlnden sz ediyorum ben ve o zaman bu zek ona ne
yapmas gerektiini syleyecektir.
Zekya sahip olmak iin zgrln olmas gerekir ve
eer srekli bir kahraman gibi olmaya zorlanrsanz zgr
olamazsnz, nk o zaman nemli olan siz deil kahraman
dr. Snavlara girdiinizde karnnz armyor mu? Kendinizi
gergin ve endieli hissetmiyor musunuz? Her yl snav ad
verilen feci bir ikenceye maruz kalmak zorunda olduunuz
da geri kalan hayatnzn bundan nasl etkilendiini biliyor
musunuz? Yetikin insanlar korkusuz bymeniz gerektiini
sylyorlar; ama bu bir anlam ifade etmiyor, sadece bir laf
salatas, nk onlar sizi snavlara sokarak ve bakalaryla k
yaslayarak korkuyu iinize ekiyorlar.
Hakikaten zerinde durmamz gereken bir baka konu da
disiplindir. Disiplin ile ne kastettiimi biliyor musunuz? o
cukluktan itibaren size ne yapmanz gerektii sylenir ve siz
de pekl buna ayak uydurursunuz. Hi kimse neden erken
kalkmanz gerektiim, neden temiz olmanz gerektiini ak
lama zahmetinde bulunmaz. Anne babalar ve retmenler
200

bunu size aklamazlar, nk bunun iin ne sevgileri ne za

manlar ne de sabrlar vardr; sadece "unu yap yoksa seni
cezalandrrm" derler. u halde bildiimiz haliyle eitim
korku alamaktr. Peki, korku varken zihniniz nasl zeki ola
bilir? Keza korktuunuzda bakalarm nasl sevebilirsiniz ve
ya onlara nasl sayg duyabilirsiniz? Byk ne ve pahal ara
balara sahip kimselere "sayg" gsterirsiniz ama hizmetini
ze sayg gstermezsiniz, onu tekmelersiniz sadece. Byk bir
adam yannza geldiinde hepiniz ona selam verip ayaklar
na kadar eilirsiniz ve buna sayg denir; fakat onun ayaklar
na kadar eilmenize sebep olan ey sayg deil korkudur. Bir
kuli nin (vasfsz iinin) ayaklarna kadar eilmezsiniz, deil
mi? Ona sayg gstermezsiniz, nk o size hibir ey vere
mez. Demek ki eitimimiz korkuyu yerletirmekten veya pe
kitirmekten baka bir ey deil. Bu dehet verici bir ey, de
il mi? Ve korku olduu srece nasl yeni bir dnya kurabi
liriz ki? Kuramayz, ite bu nedenle henz genken bu korku
meselesini ve eitim sisteminde korkunun yerini anlamanz
ok nemlidir.
Dinleyici: Hayatta ideallere sahip olmak nemli deil mi?
Krishnamurti: Bu gzel bir soru, nk hepinizin idealleri
var. iddetsizlik idealiniz, bar idealiniz ya da Rama, Sita ve
ya Gandhiji gibi bir kii olma idealiniz var, deil mi? Bu da ne
anlama geliyor? Sizin deil de idealin nemli olduu anlam
na geliyor. Rama mthi derecede nemli, ama zavall siz
nemsizsiniz ve bu yzden onu taklit ediyorsunuz. Tek me
gul olduunuz ey bir kiiyi veya ideali taklit etmek. Daha
nce de sylediim gibi, idealist kii ikiyzldr, nk ger
ekte neyse yle olmaya almak yerine her zaman bir ba
kas olmaya abalar.
Grdnz gibi, idealizm meselesi sahiden karmak bir
mesele ve siz bu mesele zerinde dnmeye hi tevik edil201

mediiniz iin sz konusu meseleyi anlamyorsunuz; hi

kimse sizinle bu meseleyi konumad. Btn kitaplarnz, b
tn retmenleriniz, btn gazeteleriniz ve dergileriniz size
idellere sahip olmanz gerektiini, filanca kahraman gibi ol
manz gerektiini sylyor ki bu da zihninizi bir maymun gi
bi taklit etmekten veya bir gramofon kayd gibi bir sr sz
c tekrarlamaktan teye gtrmyor. yleyse her eyi kabullenmeyip sorgulamaya ve kefetmeye balamalsnz; i
ten ie korku duyuyorsanz sorgulayamazsnz. Her eyi sor
gulamak kar kmak, yani yeni bir dnya yaratmak demek
tir. Ne var ki grdnz gibi, retmenleriniz ve ebeveyn
leriniz sizin bakaldrmanz istemiyorlar, nk onlar sizi
kontrol etmek, ekillendirmek ve kendi kalplarna sokmak
istiyorlar ve bylece hayat irkin bir ey olarak akp gidiyor.
Dinleyici: Henz daha kz, nasl yeni bir dnya yara
tabiliriz ki?
Krishnamurti: Eer henz kkseniz yeni bir dnya yarata
mazsnz. Fakat hayatnzn sonuna kadar kk kalmaya
caksnz deil mi? Korkuyorsanz kksnzdr. Byk bir
csseye, byk bir arabaya, byk bir mevkiye sahip olabi
lirsiniz ama iinizde korku varsa asla yeni bir dnya kura
mazsnz. te bu nedenle korkusuz, zgrce ve akl banda
bymek ok nemlidir. te yandan zgrce bymek de
mek zgr olmak iin kendinizi disipline etmeniz demek de
ildir.
Dinleyici: ocuklar korkusuz klacak eitim sistemi nasl
olmaldr?
Krishnamurti: Bir sistem veya yntem ne yaplacam ve na
sl yaplacan sylemeyi ima eder; byle bir ey sizi korku
suz klar m? Herhangi bir sistemle korkusuz ve akl banda
202

eitilebilir misiniz? Henz genken zgrce bymelisiniz

ama sizi zgr klacak bir sistem yok. Bir sistem zihni bir ab
lona uydurmay ima eder, deil mi? Sizi bir kalba hapsetme
yi ima eder ve zgrl elinizden alr. Bir sisteme bel bala
dnz anda onun dna adm atma cesaretini yitirirsiniz ve
sonra o sistemin dna kma dncesi size korku verir. De
mek ki aslnda eitim sistemi diye bir ey yoktur. nemli olan
sistem deil retmen ve rencidir. Her eyden nce eer si
zin korkudan kurtulmanza yardm etmek istiyorsam nce
ben korkudan kurtulmalym. Sonra sizi ele alabilirim, her e
yi size aklama zahmetine girip dnyann nasl bir yer oldu
unu size anlatmalym ve tm bunlar yapmak iin sizi sev
meliyim. Korkusuz bir halde okuldan ayrlmanz gerektiini
bir retmen olarak hissetmeliyim. Eer sahiden bu hisse sa
hip olursam sizin korkudan kurtulmanza yardm edebilirim.
Dinleyici: Onu zel bir testten geirmeden altnn kalitesi
ni bilmek mmkn mdr? Ayn ekilde, bir ocuun ka
pasitesi onu bir tr snava sokmadan bilinebilir mi?
Krishnamurti: Snavla ocuun kapasitesinin gerekten re
nilebileceini dnyor musunuz? Bir ocuk snavlardan
korktuu ve gergin olduu iin snavdan kalabilirken, bir ba
kas snav psikolojisinden daha az etkilendii iin snavdan ge
ebilir. Bir ocuu her hafta gzlemlerseniz, karakterini ince
lerseniz, oyun oynama tarzna, konuma biimine, ilgi alanla
rna, nasl ders altna, yedii yiyeceklere bakarsanz hi s
nava gerek duymadan ocuun kapasitesini renebilirsiniz.
Ne var ki bizler bu konular zerinde hi dnmyoruz.
Dinleyici: Beyefendi, yeni bir dnyaya dair fikriniz nedir?
Krishnamurti: Yeni dnyaya dair hibir fikrim yok. Eer ona
dair bir fikrim olsayd "yeni dnya" yeni olamazd. Bu sadece
203

zekice bir laf deil, bir gerek. Eer ona dair bir fikrim varsa o
fikir rendiklerimden ve deneyimlerimden domutur deil
mi? O fikir rendiklerimden, okuduklarmdan, baka insanla
rn yeni dnyann nasl olacana ilikin sylediklerinden do
mutur. yleyse "yeni dnya" eer zihnin bir rnyse asla
yeni olamaz, nk zihin eskidir. Yarn ne olacan bilemezsi
niz deil mi? Yarn pazar gn olduu iin okulun almayaca
n ve pazartesi tekrar okula gideceinizi biliyorsunuz; ama
okulun dnda neler olacam, hangi duygulara kaplacanz,
neler greceinizi bilmiyorsunuz, deil mi? Yarn veya ertesi
sabah ne olacam bilemediiniz iin olacak olan olduunda
yeni olur ve nemli olan da o yeni olanla yzlemektir.
Dinleyici: Eer ne yaratmak istediimizi bilmiyorsak yeni
bir eyi nasl yaratabiliriz?
Krishnamurti: Yaratmann ne olduunu bilmemek zc bir
ey deil mi? Bir duyguya sahip olduunuzda o duyguyu ke
limelere dkebilirsiniz. Gzel bir aa grdnzde, o aa
c deil de aacn sizde uyandrdklarm betimleyen bir iir
yazabilirsiniz. O his yenidir, yaratc bir eydir; ama siz onu
meydana getiremezsiniz, o sizi bulur.
Dinleyici: ocuklar her eyi ciddiye almal mdrlar? Eer
alrlarsa kendilerini elendirmeye vakit bulabilirler mi?
Dinleyici: imdi siz ciddi deil misiniz? Ama her zaman cid
di olamazsnz deil mi? Her zaman oyun oynayamazsnz
veya her zaman uyuyamazsnz ya da her zaman ders ala
mazsnz. Oyun vakti vardr, ciddi olma vakti vardr. te
yandan sizinle burada buluup konumam ciddi bir eydir;
ama eer siz ciddi olmak istemiyorsanz, sorun yok, kimse si
zi buna zorlayacak deil.

204

21
DN ASLINDA BR ETM SRECDR

orkudan sz ettik; peki, din adn verdiimiz eyin as

lnda korkunun rn olduunu dnyor musu
nuz? Anne babanzn, byk ebeveynlerinizin veya
akrabalarnzn tapnaa gittiklerini, bir puta taptklarm, Gita veya baka kitaplardan alnma cmleleri tekrarladklarm
veya bir ayin yaptklarm gzlemlemisinizdir. Bunlar yap
maya ve bir eye inanmaya din adm veriyorlar. Fakat sizce
sahiden din bu mudur? Tapnaa gitmek, insan eliyle yapl
m bir putun ayaklarnn dibine iekler koymak, lene ka
dar her gn her yl ayn ayini gerekletirmek din midir?
Ve eer din insan eliyle yaplm bir eye tapnmak deil
se insan zihninin rn olan bir eye tapnmak mdr? Bir ta
pmaa girdiinizde put demlen tatan oyulma bir heykel g
rrsnz. nsanlar o heykelin nne iekler koyarlar, zeri
ne su dkerler, stn rterler ve buna din adm verirler.
Bunlar yapmamann dine uygun olmayacam dnrler.
205

Ayrca bizler Tanr'nn ne olduuna dair bir fikre sahibiz

ve o fikri zihin yaratmtr deil mi? Put zihin kullanlarak el
emeiyle yaplmtr. Tanr fikri ise zihinde retilip saklanr,
muhteem bir ey olarak, kutsal put gibi tapnlmas gereken
bir ey olarak. Hem putu hem de fikri zihin yaratmtr deil
mi? Onlar kesinlikle Tanr deildir, nk onlar zihin icat et
mitir. Avrupa'da armha gerilmi plak bir insan heykeli
grrsnz; insanlar o figre tapar. Burada Hindistan'da ay
n eyi farkl yolla yapyoruz. ster Hindistan ister Avrupa is
ter Amerika'da olsun insanlar bir imgeye dua ediyorlar, bir
fikre tapyorlar ve yava yava, insan zihninin rn olan
din adl eyi oluturuyorlar.
Grdnz gibi, bizler yalnz olmaktan korkuyoruz, bi
ze yardm edecek birini istiyoruz. Sizin yanzdayken an
nemizin, babamzn, bykbabamzn bize yardm etmesini
isteriz ve keza yamz ilerledike yine baka birinin bize
yardm etmesini isteriz, nk hayat ok zordur; bizi koru
yacak, ne yapmamz gerektiini syleyecek mfik bir baba
isteriz. Dolaysyla yalnz kalmak, yardm grmemek kor
kusundan dolay bize yardm edecek Tanr'ya inanrz; ama
o yine de zihnin bir icaddr, deil mi? Korktuumuz iin ve
ynlendirilmek istediimiz, neyin doru neyin yanl oldu
unun bize sylenmesini istediimiz iin yamz ilerledik
e aslnda hi de din olmayan bir din yaratrz. Bana kalrsa
din bundan tamamen farkl bir eydir ve asl dini bulmak
iin insann uydurduu eyden mutlaka kurtulmamz gere
kir. Anlyor musunuz beni? Tanr'nn ne olduunu bulmak,
gerek olan kefetmek iin insann kendine empoze ettii
tm o yalanc din tuzaklarndan kurtulmas arttr. Ancak
korkudan bsbtn arndnzda gerek olan kefedebilir
siniz. Byyp hayata atldnzda korktuunuz eyin ne
olduunu kefetmek, zihninizin raflarndan onu alp kar
mak, hi kamadan ona bakmak iin zek sahibi olmanz
gerektirir.
206

oumuz yalnz kalmaktan korkuyoruz. Hi tek bamza

yrye kyor muyuz? ok nadiren. Her zaman birisinin,
bizimle gelmesini istiyoruz, nk sohbet etmek istiyoruz,
birisine bir hikye anlatmak istiyoruz, srekli konuup duru
yoruz; hi yalnz kalmyoruz, deil mi? nsan bydnde
ve yalnz bana yrye kabildiinde birok gzellii
kefediyor, Kendi dnme tarzn kefediyor ve evresinde
olan biten her eyi gzlemlemeye balyor: dilenciyi, aptal
adam, zeki adam, zengini ve yoksulu. Kularn, aalarn,
yaprakta yansyan n farkna varyor. Yalnz banza d
ar karsanz bunlar grebilirsiniz. Yalnz kaldnzda ok
gemeden korktuunuzu fark edersiniz. Ve ite korktuu
muz iin din adn verdiimiz eyi icat ettik.
Tanr ve ona nasl yaklamanz gerektii hakknda ciltler
ce kitap yazld; ama hepsinin temeli korkudur. nsan korktu
u srece gerei bulamaz. Eer karanlktan korkuyorsanz,
dar kmaya cesaret edemezsiniz, yorgan stnze eker
uykuya dalarsnz. Dar kp bakmak, gerei kefetmek
iin korkudan syrlmanz gerekir, deil mi? Ama grd
nz gibi korkudan syrlmak ok zordur. ou yetikin insan
ancak bydnzde, bilgi toplayp zihninizi disiplin alt
na sokmay rendiinizde zgr olabileceinizi syler. On
lar zgrln ok uzakta, balangta deil de sonda olan
bir ey olduunu sanrlar. Oysa hi kukusuz ocukluktan iti
baren zgrln yaanmas gerekir, aksi halde hibir za
man zgr olamazsnz.
Grdnz gibi, korkak yetikin insanlar sizi disiplin altna sokuyorlar, neyin doru, neyin yanl olduunu size syl
yorlar; unu yapmalsn, bunu yapmamalsn, insanlarn syle
diklerini aklndan karmamalsn diyorlar. Sizi adetlere, ab
lona, kalba uydurmak iin her tr kontrol mevcut ve buna di
siplin ad veriliyor. ok gen olduunuz ve korktuunuz iin
siz de buna uyuyorsunuz, ama bu size yardm etmiyor, nk
sadece uyum salamakla yetindiinizde anlamazsnz.
207

imdi meseleye baka trl bakalm. Eer disiplin altna

sokulmam, kontrol edilmemi, bastrlmam olsaydnz, is
tediinizi yapmayacak mydnz? Eer size ne yapmanz ge
rektiini syleyen biri olmasayd keyfinize gre hareket et
meyecek miydiniz? Muhtemelen ederdiniz, nk zorlamaya
maruz kaldnz, bastrldnz, bir kalba dkldnz
iin vereceiniz tepki ona ters bir ey olurdu. Fakat varsaya
lm ki, ocukluktan itibaren, ta bandan beri, okula baladk
tan sonra retmen btn bu konular sizinle konutu ve si
ze ne yapmanz gerektiini sylemedi, o zaman sizin tepkiniz
ne olurdu? Ta bandan beri, okula balamanzdan itibaren
retmen zgrln lme yakn son ey deil de en ba
ta birinci ey olduunu size anlatt, o zaman tepkiniz ne
olurdu?
Zorluk u ki zgr olmak byk lde zek ister ve siz
henz zgr olmann ne anlama geldiini bilmiyorsunuz: Sa
hiden sevdiiniz bir eyi yapma zgrlne kavumak. Zeknn ileyi yollarm kefetmenize yardm etmek retme
nin grevidir. Korkudan kurtuluu salayacak olan zekdr.
Korku var olduu srece siz hep kendinize bir tr disiplini
dayatrsnz. unu yapmalym, bunu yapmamalym, inan
malym, uyum salamalym, puja yapmalym ve benzeri.
Bu z-disiplin tamamen korkudan doar ve korkunun oldu
u yerde de zek barnmaz.
yleyse eitim esasnda kitap okumak, snavlardan ge
mek ve i bulmak meselesi deildir. Eitim bundan tamamen
farkl bir eydir; beikten mezara kadar uzanan bir sretir.
ok sayda kitap okumu hayli zeki biri olabilirsiniz, ama
ben salt zekiliin eitimin bir gstergesi olduunu dnm
yorum. Sadece zeki biriyseniz hayattaki birok eyi skalaya
bilirsiniz. nemli olan nokta ilkin neden korktuunuzu orta
ya karmak, onu anlamak ve ondan kamamaktr. Eer zih
niniz her tr talepten bsbtn kurtulursa, artk haseti, sahiplenmeci olmazsa, ancak o zaman Tanr'nn ne olduunu
208

bulabilirsiniz. Tanr insanlarn Tanr dedikleri ey deildir.

Tanr ondan tamamen farkldr; kavradnzda, korkudan
syrldnzda varlk kazanan bir eydir o.
Demek ki din aslnda bir eitim srecidir, deil mi? Din
neye inanlaca ve neye inanlmayaca meselesi deildir;
keza ayin yapma veya batl inanlara sarlma meselesi de de
ildir. Hayatlarmzn son derece zengin olmas ve korkak
baya insanlar olmaktan kurtulmak iin anlaymz geliti
rerek kendimizi eitme srecidir din. Ancak bylece yeni bir
dnya yaratabiliriz.
Politikaclar ve dini liderler yeni bir dnyann kurulmas
nn gen insanlarn elinde olduunu sylyorlar. Bunu duy
madnz m? Belki de yzlerce kez duydunuz. Fakat onlar si
zi zgr olmanz iin eitmiyorlar; oysa yeni bir dnya kur
mak iin zgr olmak gerek. Yetikinler sizi kendi basmaka
lp fikirlerine gre eitiyorlar ve her eyi berbat ediyorlar. Ye
ni bir dnyay kuracak olanlarn sizler, yani gen kuak oldu
unu sylyorlar; ama ayn zamanda sizi bir kafese koyuyor
lar, deil mi? Hintli, Farisi, falanca veya filanca olmanz ge
rektiini sylyorlar. Eer onlarn fikirlerine uyarsanz ke
sinlikle imdiki gibi bir dnya yaratrsnz. Yeni bir dnya
korkudan, batl inantan, kimi insanlarn yeni dnya idealin
den deil de ancak zgrlkten doabilir.
Siz genler, gelecek kuaklar, ancak sevmediiniz veya
anlamadnz bir eyi yapmak zorunda braklmaz ve zgr
olacak ekilde eitilirseniz yepyeni bir dnya yaratabilirsi
niz. ite bu nedenle henz genken gerek devrimciler ol
mak, yani hibir eyi salt kabullenmeyip, doru olan bulmak
iin her eyi sorgulamak ok nemlidir. Ancak o zaman yeni
bir dnya kurabilirsiniz. Aksi halde ona farkl bir ad taksanz
da imdiye dein varlm hep korumu olan o eski sefalet ve
ykm dnyasn srdrrsnz.
Biz genken genelde ne yaparz? Kzlar evlenir, ocuk ya
par ve yava yava solup giderler. Erkekler bydklerinde
209

geimlerini kazanmak zorundadrlar, bu nedenle i bulurlar

ve sevsinler veya sevmesinler o ii yapmaya mecbur kalrlar.
Evli ve ocuklu olmalarndan doan sorumluluklar stlen
dikleri iin kendilerine sylenenleri yapmak zorunda kalr
lar. Bylece isyan ruhu, sorgulama ruhu, isel aray ruhu s
ner; yeni bir dnya kurmaya ilikin tm o devrimci fikirleri
ezilir, nk hayat onlara ok ar gelmektedir. Ofise gitmek
zorundadrlar, onun iin falanca ii yapmak zorunda kaldk
lar bir patronlar vardr ve aratrma duygusunu, bakaldr
ma hissini, tamamen farkl bir yaam tarz yaratma hevesini
yava yava yitirirler, geriye hibir ey kalmaz. te bu neden
le ta bandan, ocukluktan itibaren isyan ruhunu korumak
ok nemlidir.
Grdnz gibi, asl anlamyla din, Tanr'y bulmak,
doru olan kendi bana kefetmek iin bakaldrmak de
mektir. Ne kadar eski ve saygdeer olurlarsa olsunlar szde
kutsal kitaplar salt kabullenmek deildir din.
Dinleyici: Eitim hakkndaki kitabnzda modem eitimin
tam bir fiyasko olduunu sylyorsunuz. Bu tespitinizi
aklamanz istiyorum.
Krishnamurti: Fiyasko deil mi beyefendi? Dar ktnz
da zenginleri ve yoksullar gryorsunuz; evrenize baktnzda dnyann her yerinde gya eitimli insanlarn sava
larda birbirlerini ldrdklerini, dvtklerini, arptklarn gryorsunuz. Hepimize yetecek kadar yiyecek, giyecek
ve barnak salamaya elverili bilimsel bilgiler var elimizde
u an, ama alk ve sefalet kol geziyor. Dnyann her yerinde
politikaclar ve dier liderler gya eitimli insanlardr; un
vanlar, diplomalar, kepleri ve cppeleri var; doktorlar ve bi
lim insanlar onlar. Yine de insanolunun mutlu bir hayat s
rebilecei bir dnya kuramadlar. Demek ki modern eitim
baarszla urad, deil mi? Ve eer ayn eski yntemle
210

eitim almakla yetinirseniz, siz de bir baka kasvetli perian

hayati hazrlarsnz.
Dinleyici: Anne babamz bizim iyiliimizi istedii iin ne
den onlarn planlarna uymayalm ki?
Krishnamurti: Ne kadar deerli, ne kadar saygn olursa ol
sun anne babanzn planlarna niin uyasnz ki? Siz bir kal
ba dklecek macun veya hamur deilsiniz ki! Ve eer uyum
salarsanz banza ne gelir biliyor musunuz? Szde iyi bir
kz veya erkek olursunuz, ya sonra? yi olmak ne demektir bi
liyor musunuz? yilik toplumun veya anne babanzn syle
diklerini yapmak demek deildir. yilik bundan tamamen
farkl bir eydir, deil mi? yilik ancak zekya sahip olduu
nuzda, iinizde sevgi tadnzda, korkusuz olduunuzda
varlk kazanr. Korkuyorsanz iyi olamazsnz. Toplumun ta
lep ettii eyi yaparak saygn olabilirsiniz, o zaman toplum
size bir paye verir, ne iyi insan der ama salt saygn olmak iyi
olmak demek deildir.
Grdnz gibi, genken uyum gstermek istemeyiz
ama ayn zamanda iyi olmak isteriz. Ho, tatl, anlayl biri
olmak ve gzel eyler yapmak isteriz ama bunlarn ne anla
ma geldiini bilmiyoruz; korktuumuz iin "iyiyiz". Anne
babamz "yi ol" der ve oumuz iyi oluruz ama bu "iyilik"
onlarn bizim iin yaptklar planlara gre yaamaktan teye
gemez.
Dinleyici: Modem eitimin bir fiyasko olduunu belirti
yorsunuz. Fakat eer politikaclar eitim almam olsalard
daha iyi bir dnya yaratabilirler miydi?
Krishnamurti: Eer bu tr bir eitim almam olsalard daha
iyi bir dnya yaratamazlard diyemem. nsanlar ynetmek
ne demektir? Her eyden nce politikaclardan beklenen bu:
211

nsanlar ynetmek. Ama onlar hrsllar, g ve mevki isti

yorlar, sayg grmek istiyorlar, lider olmak istiyorlar, el s
tnde tutulmak istiyorlar; insanlar dnmyorlar, srf ken
dilerini veya kendilerinin uzants olan partilerini dn
yorlar. ster Hindistan'da, ister Almanya'da, ister Rusya'da,
ister Amerika'da, ister in'de yaasn insan insandr; ama
grdnz gibi insanlar lkelerine gre blerek daha fazla
politikac kendine byk i kaps ayor; dolaysyla onlarn
bir btn olarak dnyay dnmek gibi bir dertleri yok. On
lar "eitimli", nasl okuyacaklarn, nasl tartacaklarn bili
yorlar ve srekli iyi vatanda olmaktan sz edip duruyorlar
ama bir yandan da kendilerinin de el stnde tutulmasn
bekliyorlar. Eitim dediimiz ey dnyay blp savalar
karmak mdr? Yalnzca politikaclar yapmyor bunu, hepi
miz yapyoruz. Baz insanlar kendilerine kar salad iin
sava istiyor. yleyse doru dzgn eitim almas gereken
kiiler sadece politikaclardan ibaret deildir.
Dinleyici: O halde sizin dora eitim anlaynz nedir?
Krishnamurti: Az nce size anlattm. Baknz, tekrar izah
edeceim. Her eyden nce dindar kii bir puta, el veya zihin
rn bir imgeye tapnan kii deildir; hakikatin ne olduu
nu, Tanr'nn ne olduunu sahiden aratran kiidir dindar
kii ve byle bir kii de gerekten eitimlidir. Okula gitmeye
bilir, hi kitab olmayabilir, hatta okumay bile bilmeyebilir;
ama kendini korkudan, egoizmden, bencillikten, hrstan arndryordur. Demek ki eitim sadece okumay, hesap yapma
y, kpr ina etmeyi, atom gcn kullanmann yeni yolla
rn bulmak iin bilimsel aratrma yapmay ve benzeri eyle
ri renmekten ibaret deildir. Eitimin ilevi esasnda insa
nn kendini zavalllndan ve ahmaka hrslarndan kurtar
masna yardm etmektir. Btn ihtiraslar aptalca, sefilcedir.
Yce ihtiras diye bir ey yoktur. Ayn zamanda eitim ren
212

cinin korkudan uzak bymesine yardm etmeyi de ima

eder, deil mi?
Dinleyici: Her insan bu ekilde eitilebilir mi?
Krishnamurti: Bu ekilde eitilmek istemez miydiniz?
Dinleyici: Ama nasl?
Krishnamurti: ncelikle byle bir eitim almak istiyor mu
sunuz? Nasl diye sormayn, nce byle bir eitim almaya is
tekli olmanz gerek. Eer ok hevesliyseniz, yanz ilerledik
e ayn hevesin bakalarnda da uyanmasna yardm edebilir
siniz, deil mi? Bakn beyefendi: Eer bir oyun oynamak iin
can atyorsanz, oyunu birlikte oynayacanz insanlar ok
gemeden bulursunuz. Ayn ekilde, eer szn ettiimiz
trde bir eitim almay sahiden istiyorsanz, bu eitimi vere
cek doru retmenleri bnyesinde barndran bir okulun
kurulmasna katkda bulunursunuz. Fakat oumuz aslnda
bu trde bir eitim istemiyor, bu nedenle "Byle bir eitim
nasl salanabilir" diye soruyoruz. Cevab bakalarnn ver
mesini bekliyoruz. Oysa eer hepiniz -beni dinleyen her
renci ve umarm retmenler de- bu trde bir eitim istese, o
zaman onu talep edersiniz ve hayata geirirsiniz.
Basit bir rnek verelim. Sakzn ne olduunu biliyorsu
nuz, deil mi? Eer hepiniz sakz talep ederseniz reticiler
onu retir ama eer onu talep etmezseniz reticiler retmez.
Ayn ekilde ama epey farkl bir dzlemde, eer hepiniz
"Yalnzca organize cinayete yol aan bu yapmack eitim ye
rine doru dzgn bir eitim almak istiyoruz" derseniz, bu
nu itenlikle ifade ederseniz, o zaman hakiki eitimi hayata
geirebilirsiniz. Ne var ki grdnz gibi, siz hl ok gen
siniz ve korkuyorsunuz, bu nedenle sizde bu istein uyanma
sna yardm etmek ok nemlidir.
213

Dinleyici: Doru eitimi almak istesem, retmenlere ihti

ya duyar mym?
Krishnamurti: Elbette duyarsnz. Size yardm edecek ret
menlere ihtiyacnz var, deil mi? Ama yardm nedir? Dn
yada bir banza yaamyorsunuz, deil mi? Sizinle ayn ya
ta baka renciler, anne babanz, retmenleriniz, postac,
st var; herkese ihtiya var ve bu dnyada yaamak iin
hepimiz birbirimize yardm ediyoruz. Fakat eer siz "ret
men kutsal, o bir dzeyde, ben baka bir dzeydeyim" derse
niz, o zaman yardm alamazsnz. retmen ancak kendini
pohpohlamak veya kendi gvenliini garantiye almak iin
retmenlii kullanmyorsa size yardm edebilir. Eer srf
baka bir i yapamad iin retmenlik yapmyorsa, sahi
den retmeyi sevdii iin retmenlik yapyorsa, o zaman
rencinin korkusuz yetimesine yardm edebilir. Bu da ne
snav, ne notlandrma, ne de puan verme demektir. Eer do
ru eitimi hayata geirmek istiyorsanz, bunun iin size yar
dm edecek retmenlere ihtiyacnz var; yleyse bizzat
retmenlerin doru eitim alm olmas ok nemlidir.
Dinleyici: Eer tm hrslar aptalcaysa o zaman insan nasl
geliebilir?
Krishnamurti: Gelimenin ne anlama geldiini biliyor musu
nuz? imdi sabrl olun ve bu meseleye yava yava girelim.
Gelime nedir? Bu konu zerinde hi dndnz m? Av
rupa'ya gemiyle iki haftada gitmek yerine uakla birka saat
te gitmeniz gelime midir? Daha hzl ulam ve iletiim ara
larnn icad, daha byk silahlarn ve daha iyi tahribat yn
temlerinin gelitirilmesi, oklarla insanlarn tek tek yere dev
rilmesi yerine tek bir atom bombasyla binlerce insann sili
nip sprlmesi; bunlara biz gelime diyoruz, deil mi? y
leyse teknolojik anlamda bir gelime kaydedildi; ama dier
214

alanlarda gelitik mi acaba? Savalar durdurabildik mi? n

sanlar daha kibar, daha sevecen, daha cmert, daha anlayl,
daha insafl oldu mu? Hayr veya evet diye cevap vermek zo
runda deilsiniz, sadece gereklere bakn. Bilimsel ve fiziksel
olarak muazzam bir gelime kaydettik ama isel dnyamzda
hl yerimizde sayyoruz, deil mi? Zira oumuz iin eitim
ayan sadece bir ayan uzatmak olduu iin dengemizi
yitirdik; buna ramen gelimeden sz ediyoruz, keza btn
gazeteler gelime haberleriyle dolu.
Dinleyici: Kendini sevdii kiiden ayrdklar iin anne ba
basndan nefret eden bir arkadam var. Ona nasl yardm
edebilirim?
Krishnamurti: Bu ok karmak bir konu, deil mi? Biliyorsu
nuz, hayat ok kolay deil, baz yanlaryla ok acmasz. o
cuklarn hi umursamayan anne babalar var. Anne babalar
ocuklarm umursasalar bile onlarn itaat etmelerim, taklit et
melerini, ebeveynlerin dmen suyundan gitmelerini istiyor
lar. Bylece ocuklarn iinde bir diren byyor, deil mi?
Eer baba zekiyse ve babann olmad zamanlarda anne da
yatmacysa ya da bunun aksi geerliyse, ocuk diren gste
rip annesine veya babasna kar dmanlk besliyor. Belki de
arkadanza daha anlayl, daha sevecen olup burada ko
nutuumuz ve sizin kendi banza kavradnz konular
ona kibarca aklayarak yardmc olabilirsiniz.
Grdnz gibi, kin gttnz anda, birinden nefret
ettiiniz anda, bu size holanmadnz kiiye verdiinden
daha byk zarar verir, nk bu kin duygusu iltihaplanan
bir yara gibi iinizde byr. Fakat ocuklar iin, genler iin
bunu anlamak ok zordur. Her eyden nce, ocuklar doal
olarak haylazla, trl oyunbazlklara yatkndr ve eer ebe
veynler onlar belli bir kalba veya ablona uymaya zorlarlar
sa ocukta muazzam bir diren, kr bir dmanlk duygusu
215

yaratrlar ve ocuk da ya ilerledike acsn bir bakasndan

karr. ayet bunu anlamaya balarsanz, arkadanzla da
bu konuyu konuup kendi iinde nefret ve husumet duygu
su beslememesine yardm edebilirsiniz.
Dinleyici: rencinin tanm nedir?
Krishnamurti: Bir tanm bulmak ok kolay, deil mi? Tek ya
pacanz ey szl ap doru yere bakmak, o size bir ta
nm verir. Ama bu sizin istediiniz trde bir tanm deil sa
nrm. Siz bu konuyu konumak, hakiki rencinin ne oldu
unu renmek istiyorsunuz. Hakiki renci snavlardan ge
ip i bulan ve ardndan tm kitaplar kapatan renci midir?
renci olmak mfredatn gerektirdii birka kitab okumak
deil hayata incelemek demektir; sadece belli bir dnemde
birka eyi deil, yaam boyu her eyi gzlemleme kapasite
sine sahip olmak anlamna gelir. renci elbette sadece oku
yan kii deil, ayrca "Bu doru, u yanl" demeden isel ve
dsal alanlarda hayatn tm devinimlerini gzlemleyebilen
kiidir. Eer bir eyi yarglarsanz, onu gzlemleyemezsiniz,
deil mi? Gzlemlemek iin yarglamadan, kyaslamadan in
celemeniz gerekir. Eer sizi bir bakasyla kyaslarsam, sizi
inceleyemem deil mi? Eer sizi kardeinizle veya ablanzla
kyaslarsam, nemli olan kardeiniz veya ablanz olur; dola
ysyla sizi inceleyemem.
Ne var ki bizim tm eitim sistemimiz kyaslamaktan iba
ret. Siz srekli kendinizi bakalaryla kyaslyorsunuz, gurunuzla, idealinizle, ok zeki olan babanzla, byk bir politika
cyla vesaire. Bu kyaslama ve yarglama ilemi gzlem yap
manza, incelemenize engel olur. yleyse hakiki bir renci
gerek isel gerekse dsal anlamda hayattaki her eyi kyasla
madan, onaylamadan veya knamadan gzlemler. Yalnzca
bilimsel konularda aratrma yapma yetisiyle snrl kalmaz,
bundan ok daha zor olan kendi zihninin, kendi duygular
216

nn ileyiini de gzlemleyebilir. Kiinin kendi zihninin tm

ileyiini anlamas byk lde sezgiyi, byk lde yar
gsz aratrmay gerektirir.
Dinleyici: Btn idealistlerin ikiyzl olduunu syledi
niz. Kime idealist diyorsunuz?
Krishnamurti: dealistin kim olduunu bilmiyor musunuz?
Eer iddet doluysam, benim idealim iddetsizlik diyebili
rim, ama bu, iddet dolu olduum gereini deitirmez.
deal sonunda olmay umduum eydir. iddetten arnmam
yllarm alabilir ama bu arada ben hl iddet doluyumdur,
gerek olan budur. iddet dolu olan biri olarak srekli iddet
ten arnmaya alrm ki bu gereki deildir, ikiyzllk
tr. iddetimi anlayp zmek yerine baka biri olmaya gay
ret ederim. Gerekte olduundan bakas olmaya alan kii
elbette ikiyzldr. Bu bir maske takp farkl biri olduunu
sylemeye benzer, ama maskesinin ardndaki kii yine ayn
kiidir. Oysa iddet srecini ele alp kavrarsam o zaman id
detten kurtulma olanan yakalayabilirim.

217

22
HAKKAT KEFETMEK

enken her eyin asln renmeyi merak edersiniz:

Gne neden douyor, yldzlar nedir, evremizdeki
dnya ve ay nasl hareket ediyor vesaire; fakat yanz
ilerledike bilgi edinme herhangi bir duygu tamayan salt
malumat toplamaya dnr. Uzman oluruz, falanca veya fi
lanca konu hakknda ok fazla ey biliriz ve artk evremiz
deki eylerle, sokaktaki dilenciyle, yanmzdan arabasyla ge
en zengin adamla pek ilgilenmeyiz. Eer dnyada neden
zenginliin ve yoksulluun olduunu bilmek istiyorsak, bir
aklama bulabiliriz. Her eyin bir aklamas vardr ve gr
ne baklrsa aklama oumuzu tatmin etmektedir. Ayn
ey din iin de geerlidir. Aklamalar bizi tatmin eder; her
eyi aklamalarla rtbas etmeye bilgi adm veririz. Ve ei
timden de anladmz bu deil mi? Biz kefetmek iin mi
reniyoruz yoksa daha fazla aratrmak zorunda kalmamak ve
zihnimizi rahat ettirmek iin sadece aklama, tanm ve ka
rmlar peinde mi kouyoruz?
219

Byklerimiz her eyi bize aklad ama bu yzden kendi

ilgimiz ve merakmz genellikle ld. Yamz ilerledike ha
yat daha karmak ve zor hale gelir. renilmesi gereken ok
ey var; onca sefalet ve strap var. Btn bu karmaay gren
bizler aklamalarla onu tamamen zdmz sanyoruz.
Birisi lr ve bu, aklamayla rtbas edilir; strap aklamay
la hafifletilir. Belki henz genken sava fikrine kar kyoruzdur ama yamz ilerledike savan aklamasn kabul
ederiz ve zihnimiz bnleir.
Genken nemli olan ey aklamalarla tatmin olmayp
nasl zeki olunacam kefetmek ve bu sayede eylerin haki
katine ermektir ve eer zgr deilsek zeki olamayz. zgr
le ancak yal ve bilge olduumuzda ulaabileceimiz sy
lenir, ama hi kukusuz henz genken zgrle kavuma
lyz: Her istediini yapma zgrlne deil de igdleri
mizi ve drtlerimizi derinlemesine kavrama zgrlne.
inde korku barndrmayan bir zgrln olmas gerek.
Nitekim insan aklama yoluyla korkudan kurtulamaz. Biz
lmn ve lm korkusunun farkndayz. lm aklaya
rak lmenin ne demek olduunu veya lm korkusundan
nasl kurtulacamz renebilir miyiz?
Ayrca yamz ilerledike ok sade dnme yetisine sa
hip olmamz byk nem tayor. Sadelik nedir? Sade insan
kimdir? Mnzevi bir hayat sren, ok az eyaya sahip biri sa
hiden sade midir? Sadelik bundan tamamen farkl bir ey de
il midir? Sadelik zihne ve kalbe aittir. oumuz epey kar
maz, pek ok isteimiz ve arzumuz var. rnein, snav
lardan gemek istiyorsunuz, iyi bir i bulmak istiyorsunuz,
idealleriniz var ve iyi bir karakter gelitirmek istiyorsunuz
vesaire. Zihnin birok talebi var ve sadelie engel olmuyor
mu? Kefetmek ok nemli deil mi?
Kark bir zihin hibir eyin hakikatini kavrayamaz, ger
ek olan bulamaz; ite bizim skntmz da bu. ocukluktan
itibaren uyum salamak zere eitiliriz ve karmakl nasl
220

sadelie indirgeyeceimizi bilmeyiz. Ancak ok yaln ve dorudan zihin gerei, doruyu bulabilir. Bilgilerimiz giderek
artyor ama zihnimiz hibir zaman basit olmuyor, oysa ancak
basit bir zihin yaratc olabilir.
Bir aacn resmini yaparken resmini yaptnz ey nedir?
Yapraklar, dallan, gvdesi, her ayrntsyla olduu gibi aa
c m resmediyorsunuz yoksa aacn sizde uyandrd duy
guyu mu resmediyorsunuz? Eer aa size bir ey sylyor
sa, sizde uyanan duygu ne kadar kark olursa olsun isel
deneyimle resmediyorsanz, izdiiniz resim byk bir sade
liin rn olur. Henz genken istediiniz tm bilgilere sa
hip olsanz bile zihninizi ok sade ve kirlenmemi tutmanz
gerek.
Dinleyici: Eer hepimiz doru eitim alsaydk korkudan
kurtulur muyduk?
Krishnamurti: Korkudan kurtulmak ok nemli, deil mi?
Ve ancak zekyla korkudan kurtulabilirsiniz. yleyse gelin,
ilk nce korkudan nasl kurtulacamza deil de nasl zeki
olacamza bakalm. Eer zeki olmay deneyimlersek, o za
man korkudan nasl kurtulacamz da bulabiliriz. Korku
hep bir eyle ilintilidir, kendi bana var olmaz. lm korku
su, hastalk korkusu, kaybetme korkusu, anne baba korkusu,
bakalarnn ne diyecei korkusu ve benzeri korkular var.
Mesele korkunun nasl yok edilecei deil, korkuyla yzleip
onu anlayarak aabilmemizi salayacak zeky nasl uyand
racamzdr.
Peki, eitim bizim zeki olmamza nasl yardm edebilir?
Zek nedir? Eitim snavlardan gemek veya kurnaz olmak
mdr? Pek ok kitap okuyabilir, sekin insanlarla karlaabi
lirsiniz, ok yetenekli biri olabilirsiniz ama bu sizi zeki yapar
m? Zek ancak btnlemi bir insan olduunuzda aa
kar. Biz birok paradan oluuyoruz; bazen alngan, kskan,
221

iddete meyilli oluyoruz, bazen de alakgnll, dnceli

ve sakin oluyoruz. Farkl zamanlarda farkl ruh hallerine b
rnyoruz; hibir zaman bir btn deiliz, hibir zaman ta
mamen btnlemi bir varlk deiliz. nsann pek ok istei
olduunda, isel olarak birok paraya blnyor.
Soruna basit yaklamalyz. Sorun korkudan kurtulmak
iin nasl zeki olunacadr. Eer ocukluktan itibaren hangi
sorununuz varsa ondan size sz edilmi olsayd, o sorunu sa
dece lafta deil gerekten anlamanz size hayatn btnn
grme imkn verirdi; o zaman byle bir eitim zeky uyan
drabilir ve bu sayede zihni korkudan kurtarabilirdi.
Dinleyici: Hrsl olmann aptalca ve acmaszca olduunu
sylediniz. O zaman doru eitim alma hrsna sahip ol
mak aptalca ve acmaszca deil midir?
Krishnamurti: Hrsl msnz? Hrs nedir? Bakalarndan daha
iyi olmak istediinizde, bakalarnn notlarndan daha yksek
notlar almak istediinizde, kukusuz buna hrs diyoruz.
nemsiz bir politikac byk bir politikac olma isteinde hrs
ldr; ama doru eitimi almay istemek hrs mdr? Sevdiiniz
eyi yapmanz hrs mdr? tibar istediiniz iin deil de yaz
may veya resim yapmay sevdiiniz iin yazyorsanz veya re
sim yapyorsanz, bu kesinlikle hrs deildir. Kendinizi baka
yazarlarla veya ressamlarla karlatrdnzda, onlarn nne
gemek istediinizde hrs ortaya kar. yleyse gerekten sev
diiniz iin bir eyi yapmanz hrs deildir.
Dinleyici: nsan hakikati veya huzuru bulmak istediinde
bir sannyasi olur. yleyse sannyasi sadelie sahip midir?
Krishnamurti: nsan huzuru istediinde sadelii bilir mi? Bir
sannyasi veya sadhu olunarak m sadelie kavuulur? Huzur ke
sinlikle zihne ait olmayan bir eydir. Eer huzuru istiyorsam ve
222

zihnimi btn iddet dncelerinden arndrmaya gayret edi

yorsam, bu bana huzur verir mi? Ya da eer birok tutkum ol
duu halde hi tutkum olmamal diyorsam huzurlu olabilir mi
yim? Bir eyi istediiniz anda atmaya, mcadeleye girersi
niz; sadelii douran ey btn o tutku srecini anlamanzdr.
Dinleyici: Eer doru eitim alrsak korkudan kurtuluruz
ama eer yanl eitim alrsak korkak oluruz. Doru mu bu?
Krishnamurti: Elbette doru, yle deil mi? Ve hepimiz bir
eylerden korkmuyor muyuz? Herkes bir eyden korkuyor,
kamuoyundan, lmden, hastalktan vesaire. Bu apak bir
gerektir.
Dinleyici: Eer sizin dediiniz gibi, herkes korkuyorsa, o
zaman hi kimse aziz veya kahraman deildir. Yani bu dn
yada hi byk adam yok mu?
Krishnamurti: Bu salt mantksal bir akl yrtme, deil mi?
Byk adamlar, azizleri, kahramanlar niye kafaya takalm
ki? nemli olan sizsiniz. Eer korkuyorsanz irkin bir dn
ya yaratrsnz. Mesele budur, byk adamlarn olup olma
mas deil.
Dinleyici: Aklamann kt bir ey olduunu sylediniz.
Biz buraya aklama iin geldik. Bu kt m?
Krishnamurti: Aklamann kt olduunu sylemedim;
aklamayla yetinmemeniz gerektiini syledim.
Dinleyici: Hindistan'n geleceine dair dnceniz nedir?
Krishnamurti: Hibir ey dnmyorum. Hindistan'n ok
nemli olduunu sanmyorum. nemli olan dnyadr. ster
223

in'de ister Japonya'da ister ngiltere'de ister Hindistan'da

ister Amerika'da yaayalm hepimiz "Benim lkem ok
nemli" diyoruz ve hibirimiz dnyay bir btn olarak
nemsemiyoruz. Tarih kitaplar srekli tekrarlayan savalar
la dolu. Eer kendimizi insan olarak anlamaya balayabilir
sek, o zaman herhalde birbirimizi ldrmeye bir son verip
savalar durdurabiliriz; ama milliyeti olduumuz ve srf
kendi lkemizi dndmz srece feci bir dnya yarat
maya devam ederiz. Burasnn hepimizin birlikte huzur ve
mutluluk iinde yaayabilecei ortak dnyamz olduunu
kavrarsak yeni bir dnya kurabiliriz; ama eer kendimizi
Hintli, Alman veya Rus olarak grp baka herkese yabanc
gzyle bakarsak, o zaman asla huzur ve bar olmayaca
gibi yeni bir dnya da kuramayz.
Dinleyici: Bu dnyada ok az sayda byk adam olduu
nu sylediniz. O zaman siz nesiniz?
Krishnamurti: Benim ne olduum nemli deil. nemli olan
sylenen eyin doruluunu veya yanlln ortaya kar
makta. Eer falanca kii syledii iin filanca eyin nemli
olduunu dnyorsanz, o zaman aslnda dinlemiyorsunuzdur, neyin doru neyin yanl olduunu kendi banza
bulmaya almyorsunuzdur.
te yandan grdnz gibi, oumuz neyin doru neyin
yanl olduunu bulmaktan korkuyoruz; ite bu yzden bakalarnn sylediklerini kabullenmekle yetiniyoruz. nemli
olan ey sorgulamak, gzlemlemek, asla kabullenmemektir.
Ne yazk ki oumuz sadece byk adam saydmz kimsele
ri, yerleik bir otoriteyi, Upaniadlar, Gita'y ve benzeri eyle
ri dinliyoruz. Kular, denizin sesini, dilenciyi hi dinlemiyo
ruz. Sonuta dilencinin syledii eyi karyoruz. Oysa zengin
adamn veya gl adamn sylediinde hi hakikat pay yok
ken dilencinin sylediinde hakikat pay olabilir.
224

Dinleyici: Merakl olduumuz iin kitap okuyoruz. Gen

ken siz de merakl deil miydiniz?
Krishnamurti: Sadece kitap okuyarak doruyu kendi ban
za bulabileceinizi mi sanyorsunuz? Bakalarnn syledik
lerini tekrarlayarak herhangi bir eyi kefedebilir misiniz?
Yoksa ancak aratrarak, kukulanarak, asla kabullenmeye
rek mi kefedersiniz? oumuz felsefe hakknda bir sr ki
tap okuyoruz ve bu okumalar zihnimizi ekillendirip neyin
doru neyin yanl olduunu kendi bamza bulmamz ok
zorlatryor. Biimlenmi, kalplanm zihin hakikati ancak
g bela bulur.
Dinleyici: Gelecekle ilgilenmemeli miyiz?
Krishnamurti: Gelecekten kastnz nedir? nmzdeki yirmi
veya elli yl m gelecekten kastnz? Onca yl uzaktaki bir gele
cek ok belirsizdir, deil mi? Ne olacan bilmiyorsunuz, o hal
de endielenmenin veya rahatszlk duymann ne anlam var?
Belki sava kar, belki de salgn; her ey olabilir, dolaysyla ge
lecek belirsizdir, bilinmezdir. nemli olan nokta sizin imdi na
sl yaadnz, ne dndnz ve ne hissettiinizdir. Asl
nemli olan yarn veya yirmi yl sonra ne olaca deil imdi,
bugndr. Bu imdiyi anlamak byk lde zek gerektirir.
Dinleyici: Genken ok oyunbaz oluruz ve bizim iin iyi
olan her zaman bilmeyiz. Eer bir baba oluna onun iyili
ini tlyorsa, olu babasnn dne uymamal m?
Krishnamurti: Siz ne dnyorsunuz? Eer ben babay
sam ilk nce olumun hayatta sahiden ne yapmak istedii
ni ortaya karmalym, deil mi? Ebeveyn ocuunu ona
tte bulunacak kadar iyi tanyor mu? Ebeveyn ocuu
inceledi mi? ocuunu gzlemlemek iin ok az zaman
225

olan bir ebeveyn nasl olur da ona tte bulunabilir? Ba

bann olunu ynlendirmesi gerektiini sylemek ho ama
ya baba olunu yeterince tanmyorsa, ne yapacak? Her o
cuk belli bir zamanda veya yerde deil de btn bir ocuk
luk sresince ele alnp incelenmesi gereken kendi ynelim
lerine ve yetilerine sahiptir.
Dinleyici: Geen sefer idealistin ikiyzl olduunu syle
diniz. Eer bir bina ina etmek istiyorsak, nce o binann
fikrine sahip olmalyz. Ayn ekilde, eer yeni bir dnya
kurmak istiyorsak, ilk nce bir ideale sahip olmamz gerek
mez mi?
Krishnamurti: na etmek istediiniz binann bir fikrine sa
hip olmakla bir konuda idealist olmak ayn ey deildir. Bun
lar kesinlikle farkl eylerdir.
Dinleyici: Kendi lkemizin iyiliini isteyerek ayn zaman
da insanln da iyiliini istemi olmuyor muyuz? Doru
dan insanln iyiliini amalamak sradan insann eriebi
lecei bir ey midir?
Krishnamurti: Bir lkenin iyiliini dier lkeler pahasna g
zetmek smrye ve emperyalizme gtrr. Yalnzca kendi
lkemizi dndmz srece atmaya ve savaa mah
km oluruz.
Dorudan insanln iyiliini amalamak sradan insann
eriebilecei bir ey midir diye sorarken sradan insandan
kastnz nedir? Siz ve ben sradan insanlar deil miyiz? Biz
ler sradan insanlardan farkl myz? Bizi o kadar sra d
yapan ey nedir? Hepimiz sradan insanlarz deil mi? Sa
dece temiz kyafetleriniz, cilal ayakkablarnz veya bir ke
diniz var diye kendinizi bunlara sahip olmayanlardan fark
l m gryorsunuz? Hepimiz sradanz ve eer bu gerei
226

sahiden kavrarsak bir devrim gerekletirebiliriz. Kendimi

zi sokaktaki gya sradan insann epey stnde grmemi
ze, ok zel hissetmemize neden olmas mevcut eitimimi
zin hatalarndan biridir.

227

23
OKULU BTRMEK

kulu bitirdikten sonra hayatn sonraki blmnde

mutluluu bulmak sanrm ok ender grlen bir ey.
Buradan mezun olduktan sonra acayip sorunlarla
karlaacaksnz: sava sorunu, kiisel iliki sorunu, vatan
dalk sorunlar, din sorunu ve toplumdaki srekli atma.
Ve bana yle geliyor ki bu sorunlarla yzlemeye sizi hazr
lamam ve daha doru, daha mutlu bir dnya kurmam bir
eitim yanl bir eitim olurdu. rencilerin zihinlerini da
raltarak bak alarm ve mutluluklarm kstlayan toplumsal
ve evresel etmenlerin etkisi altnda kalmamalar iin ren
cilere yardm etmek, zellikle kendinizi yaratc ekilde ifade
etme imknna sahip olduunuz bir okulda, eitimin ilevi
dir. Ve bana kalrsa okula girmek zere olan kiilerin hepimi
zin birok sorunla kar karya olduunu bilmeleri gerekir.
Fevkalade berrak bir zekya sahip olmak zellikle sizi bekle
yen dnyada ok nemlidir ve bu zeky herhangi bir dsal
etki veya kitaplar douramaz. Kii bu sorunlarn farkna var

229

dnda ve bir insan olarak bu sorunlarla yzleebildiinde

szn ettiimiz zek aa kar diye dnyorum. nsan
bir Amerikal, bir Hintli veya bir Komnist olarak ahsi veya
kstl anlamda deil de, eylerin hakikatini olduu gibi gr
me sorumluluu tayabilen ve olan bitenleri herhangi bir
ideolojiye veya dnce kalbna gre yorumlamayan bir in
san olarak zikrettiimiz sorunlarla yzleebilmelidir.
Eitimin sadece bilgi veya teknolojik donanm kazandr
makla yetinmeyip her birimizi insani sorunlarmz anlaya
rak onlarla yzlemeye hazrlamas gerekmez mi? Zira gr
dnz gibi hayat ok kolay deil. imdi mutlu bir dnem,
yaratc bir dnem, olgunlatnz bir dnem yayor olabi
lirsiniz ama okuldan mezun olduunuzda evrenizi yeni ey
ler kuatacak; yalnzca kiisel ilikilerle deil, ayrca toplum
sal etkiler, kendi korkularnz ve kanlmaz baarma hrsyla
snrlandrlacaksnz.
Bence hrsl olmak bir lanettir. Hrs bir tr bencillik ve
kendini d dnyaya kapatmadr ve dolaysyla zihnin baya
ln besler. Hrsl olmadan hrsla dolu bir dnyada yaa
mak demek hibir kar ve sonu gzetmeden bir eyi o oldu
u iin sahiden sevmek demektir ve bu ok zordur, nk
tm dnya, btn arkadalarnz, akrabalarnz, herkes ba
armak, kendini tatmin etmek, falanca kii olmak iin rp
np duruyor. Fakat btn bunlar anlamak ve bunlardan kur
tulmak ve sahiden sevdiiniz eyi -o ey ne kadar eften pften ve bilinmedik olsa da- yapmak, sanrm iinizdeki yce
ruhu uyandracaktr. Bu yce ruh asla vg veya dl bekle
mez, her eyi o eyin hatr iin yapar ve dolaysyla bayal
n etkisi altnda kalmama kapasitesine ve gcne sahiptir.
Henz genken bu meseleyi anlamanz sanrm ok nem
lidir, nk gazeteler, dergiler, televizyon ve radyo srekli
baarya duyulan hayranl vurguluyor, bu yolla zihnin ba
yaln besleyen hrs ve rekabeti krklyor. Hrsl oldu
unuzda ister Amerika'da ister Rusya'da ister Hindistan'da
230

olsun sadece belli bir toplum yapsna kendinizi uyduruyor

sunuz ve dolaysyla ok yzeysel bir hayat yayorsunuzdur.
Bu okuldan mezun olup niversiteye girdiinizde ve ar
dndan oray da bitirdiinizde dnyayla yzleeceksiniz. Ve
o zaman bence nemli olan eitli etkilere teslim olmak, bo
yun emek deil, dnyaya daha fazla kargaa getirmeyecek,
byk isel gce sahip nazik bir ruhla onlar olduu gibi kar
layp anlamak ve anlamlarm ve nemlerini fark edebil
mektir.
Sonuta bence hakiki bir okul rencileri araclyla dn
yaya mutluluk vermelidir. Ne de olsa imdi berbat bir halde
olan dnyann mutlulua ihtiyac var ve ancak bireyler ola
rak bizler g peinde komadmz, kiisel hrslarmz tat
min etmeye almadmz, karmza kan devasa sorunla
r apak anladmz zaman mutlulua eriebiliriz. Bu ise
byk bir zeky, yani belli bir kalba gre dnmeyen, ken
di iinde zgr ve dolaysyla doru olan grme, yanl ola
n bir kenara atma yetisine sahip bir zihni gerektirir.

231

SORU DZN
2 Korku nisiyatifi nler
Korkusuzluk alkanln nasl edineceiz?
3 Otorite Zeky Kreltir
nsan nasl zeki olur?
Hepimiz bir gn leceimizi biliyoruz. Neden lmden
korkuyoruz?
Nasl mutlu bir hayat yaarz?
4 zgrl ve Disiplini Anlamak
nsann ayn zamanda hem kendini korku duygusundan
bsbtn kurtarp hem de toplumla birlikte yaamas onun
iin faydal mdr?
Tanr nedir?
Bilind arzularmzn farkna varabilir miyiz?
Neden baz insanlar mahrumiyet koullarnda doarken
dierleri zenginlik ve refah iinde douyor?
Tanr erkek midir kadn m yoksa tamamen gizemli bir
ey midir?
5 Dnmeyi renmek
Gelenekle dolu bir toplumda yaarken zihinlerimizi nasl
zgr klabiliriz?
Korkuya dayal bir toplumda yetitiimiz iin korkudan
kurtulmamz nasl mmkn olabilir?
Gerek zgrlk nedir ve insan onu nasl elde edebilir?
233

6 Gvence Diye Bir ey Var m?

Tanr'nn bizi koruduunu bildiimiz halde neden korku
yoruz?
Toplum nedir?
Bu toplumda yaarken zgr olabilir miyiz?
nsanlar yalnz yaayabilecekken neden toplum iinde ya
amak istiyorlar?
Her zaman birbirimizle iliki iinde olduumuz iin tam
bir zgrle asla kavuamayacamz doru deil mi?
Anne babamz ihtiyarlaynca bize baml olduklarnda
bizler zgr olabilir miyiz?
Anne babanz ala terk etmek sizin anzdan iyi olur
muydu?
7 Neden Hrslsnz?
Eer bir insann mhendis olma hrs varsa bu onun m
hendislie ilgi duyduu anlamna gelmez mi?
Tanr'y bulmann en kolay yolu nedir?
Tanr her yerde midir?
Hayatn asl amac nedir?
Eer ok alrsam sonunda nihai hakikati grebilir mi
yim?
8 Sevgi Nedir?
Dnyada neden strap ve sefalet var?
ayet bir adam alk ekiyorsa ve ben ona yardm edebile
ceimi dnyorsam, bu hrs mdr yoksa sevgi mi?
Eer yardmseverliimle onun aln giderirsem, sevgi
deil midir bu?
Varsayalm ki ben eve gitmek istiyorum ama retmen
hayr diyor. Eer ona itaatsizlik edersem, bunun sonularna
katlanmak zorunda kalrm. te yandan eer ona itaat eder
sem incineceim. Bu durumda ne yapmam lazm?
Niin puja yapmamalyz?
234

9 Zihni Anlamann nemi

Tanr'dan bize ne vermesini isteyelim?
Gerek byklk nedir ve onu nasl elde edebilirim?
Sevgi ekime dayal deil midir?
Dua nedir? Gnlk hayatmzda bir nemi var mdr?
10 Dinlemek zerine
Baarl olduumuzda neden gurur duygusuna kaplyoruz?
Gururdan nasl kurtulabiliriz?
Bir gzellik nesnesi nasl sonsuz bir nee kayna olabilir?
Neden yoksullar mutluyken zenginler mutsuz?
Her ne kadar farkl alanlarda gelimeler kaydedilse de ne
den kardelie rastlamyoruz?
12 Gerek Sevginin Nitelii
Saf sevgi nedir?
Din nedir?
Eer bir insan mutsuzsa ve mutlu olmak istiyorsa bu hrs
mdr?
13 Anlamak Ezberlemek Deildir
Gzellik znel midir yoksa nesnel mi?
Neden gller zayflar eziyor?
Bilimsel keiflerin hayatmz kolaylatrd doru mu?
lm nedir?
14 Kskanlk Nedir?
Hakikat greceli midir yoksa mutlak m?
Dsal farkndalk nedir?
Gerek nihai mutluluk nedir?
nsanlar neden bir eyler istiyorlar?
15 Yaratc Olan Hafza Deil Anlaytr
Zek karakter oluturur mu?
235

Neden birisi bize maksatl baktnda rahatsz oluyoruz?

Anlay gelitirebilir miyiz? Srekli anlamaya alrsak,
bu bizim anlay egzersizi yaptmz gstermez mi?
Anlay gc her insanda ayn mdr?
nsan srekli anlamaya alarak engelleri yava yava or
tadan kaldrabilir mi?
16 Szcklerin nemini Kavramak
Yaratln gayesi nedir?
Karma nedir?
Saygda korku unsuru var mdr?
17 Zihin Huzuru Bulabilir mi?
Bizden daha yukarda olanlar karsnda neden aalk
duygusuna kaplyoruz?
Hayatmzn her annda evreye kar mcadele verirken
huzura ermemiz mmkn mdr?
Neden strap ekiyoruz? Niin hastalktan ve lmden
kurtulamyoruz?
18 Ne in Yayoruz?
taat nedir? Onu anlamasak bile bir dzene itaat etmeli
miyiz?
19 Zekice Yaamak
Toplum bizim karlkl bamllmza dayanyor. Dok
tor iftiye, ifti de doktora baml. nsan nasl tamamen ba
msz olabilir?
Neden hakikat nahotur?
imdiye dein retmenlerimiz bizi gayet kararl bir ekilde
allageldik yntemle eittiler ama burada sylenenleri dinle
yip tartmalara katldktan sonra retmenlerimiz o eski karar
llklarn yitirdiler. Zeki bir renci bu koullar altnda kendini
nasl ifade edeceini bilir ama zeki olmayanlar ne yapacak?
236

ifti fiziksel acnn tedavisi iin doktora baml. Bu da

bir bamllk ilikisi deil mi?
20 Doru Eitim Almak
Ben beni mutlu edecek her eye sahibim ama bakalar sa
hip deil. Niin byle oluyor?
imizden korkuyu skp atmann yolu nedir?
Eer anne baba ocuklarm sahiden seviyor olsayd onu
bir eyler yapmaya zorlamazd dediniz. Fakat eer ocuk te
miz olmak istemiyorsa ya da sal iin kt olan bir eyi ye
mek istiyorsa ona engel olmak gerekmez mi?
Hayatta ideallere sahip olmak nemli deil mi?
Henz daha kz, nasl yeni bir dnya yaratabiliriz ki?
ocuklar korkusuz klacak eitim sistemi nasl olmaldr?
Onu zel bir testten geirmeden altnn kalitesini bilmek
mmkn mdr? Ayn ekilde, bir ocuun kapasitesi onu
bir tr snava sokmadan bilinebilir mi?
Beyefendi, yeni bir dnyaya dair fikriniz nedir?
Eer ne yaratmak istediimizi bilmiyorsak yeni bir eyi
nasl yaratabiliriz?
ocuklar her eyi ciddiye almal mdrlar? Eer alrlarsa
kendilerini elendirmeye vakit bulabilirler mi?
21 Din Aslnda Bir Eitim Srecidir
Eitim hakkndaki kitabnzda modern eitimin tam bir fi
yasko olduunu sylyorsunuz. Bu tespitinizi aklamanz
istiyorum.
Anne babamz bizim iyiliimizi istedii iin neden onlarn
planlarna uymayalm ki?
Modern eitimin bir fiyasko olduunu belirtiyorsunuz.
Fakat eer politikaclar eitim almam olsalard daha iyi bir
dnya yaratabilirler miydi?
O halde sizin doru eitim anlaynz nedir?
Doru eitimi almak istesem, retmenlere ihtiya duyar
mym?
237

Eer tm hrslar aptalcaysa o zaman insan nasl geliebilir?

Onu sevdii kiiden ayrdklar iin ebeveynlerinden
nefret eden bir arkadam var. Ona nasl yardm edebili
rim?
rencinin tanm nedir?
Btn idealistlerin ikiyzl olduunu sylediniz. Kime
idealist diyorsunuz?
22 Hakikati Kefetmek
Eer hepimiz doru eitim alsaydk korkudan kurtulur
muyduk?
Hrsl olmann aptalca ve acmaszca olduunu syledi
niz. O zaman doru eitim alma hrsna sahip olmak aptalca
ve acmaszca deil midir?
nsan hakikati veya huzuru bulmak istediinde, sannyasi
olur. yleyse sannyasi sadelie sahip midir?
Eer doru eitim alrsak korkudan kurtuluruz ama eer
yanl eitim alrsak korkak oluruz. Doru mu bu?
Eer sizin dediiniz gibi, herkes korkuyorsa, o zaman hi
kimse aziz veya kahraman deildir. Yani bu dnyada hi b
yk adam yok mu?
Aklamann kt bir ey olduunu sylediniz. Biz bura
ya aklama iin geldik. Bu kt m?
Hindistan'n geleceine dair dnceniz nedir?
Bu dnyada byk olan ok insan olduunu sylediniz. O
zaman siz nesiniz?
Merakl olduumuz iin kitap okuyoruz. Genken siz de
merakl deil miydiniz?
Gelecekle ilgilenmemeli miyiz?
Biz genken ok oyunbaz oluruz ve bizim iin iyi olan her
zaman bilmeyiz. Eer bir baba oluna onun iyiliini tlyorsa, olu babasnn dne uymamak m?
Geen sefer idealistin ikiyzl olduunu sylediniz. Eer
bir bina ina etmek istiyorsak, nce o binann fikrine sahip ol
238

malyz. Ayn ekilde, eer yeni bir dnya kurmak istiyorsak,

ilk nce bir ideale sahip olmamz gerekmez mi?
Kendi lkemizin iyiliini isteyerek ayn zamanda insanl
n da iyiliini istemi olmuyor muyuz? Dorudan insanln
iyiliini amalamak sradan insann eriebilecei bir ey mi
dir?

SZLK
Bhagavad-Gita: Szlk anlam "Tanr'nn arks", Hindu

epik eser Mahabharata'nn bir blm.

Ghat: Hindistan'da rmak veya gl kenarlarnda insanlarn

ounlukla ykanmak iin suya indikleri basamaklar. Ghat

yakma ilemi iin de kullanlr, bylece cenaze alay arndr
ma ve kllerin atlmas iin suya ulaabilir.
Guru: Din hocas
Karma: Hindularn inand ekliyle, manevi dnyada ile

yen sebep ve sonu yasas.

Mantram: lahi gce sahip szler.
Nirvana: Ruhsal aydnlanma veya uyan hali. Budizme

gre nirvana insan doum, strap, lm dngsnden ve di

er tm dnyevi esaretlerden kurtarr.
Puja: Hindu ayini.
Pundit: zellikle Hindularn Sanskrite bilimine hkim bir

bilgin.
Sadhu: Hindu azizi veya keii.
Sannyasi: Hindu trenlerine gre son feragat yeminini et

mi kei.
Sari: Hintli kadnlarn giydii bir elbise.
Swami: Hindularn bir dinsel payesi.
Upaniadlar: Vedalar diye adlandrlan kadim kutsal Hin

du metinlerinin bir blm.

240