Rozdziat 19 eakcje swietlrie fotosyntezy fotosystem I gradient protonéw fotosyster It pa ‘ADP CHoroplasty (po lene prackstata energie Snieting w energie chemicang. Webudone eletrony 5 transportowane w chloroplastach przez va fotosystemy (po prawe), Podezas tego preci, Kore prowadz do wytworzeni ily redvkeyjne jest syntetyzowany ATP, w sposob analgiczny do mitochondriaine)syitezy ATP. echak w praeciwieraivie do itochondrianego transportu elektronow, w chloroplastach eletcrony sq wabudzane pz Swati. [Po lev) Herb Chares Ohlmeyer/Fran Hey! Associates] cenergia swobodna 1 siisiezo cata energia swobodna zudywana przez uklady bilogicene spochodzi 2 energii slonecznej. Podstawowe rdwnanie fotosyntezy jest pozornie proste: woda i dwutlenek wegla tacza sig i wytwarzaja weglowodany ‘191. Fotosynteza odbywa sie itlen czasteczkowy. w chloroplastach 19.2 Absorpcja Swiatta przez chlorofil CO, +H,0 —“itl_5 (CH,O) +0, powoduje przeplyw elektronow Wogdinym zarysie 19.3 Podezas fazy Swietlne} fotosyntery Wrownaniu tym (CH20) oznacza weglowodany, przede wszystkim sacharoze da fotosystemy wytwarzaja iskrobig. Mechanizm fotosyntezy jest jednak skomplikowany i wymaga wspdl- sradient protonéw i NADPH dzialania wielu biakek i zwigzkow maloczasteczkowych. W roslinach zielonych 49.4 Gradient protonow tworzacy sie fotosynteza odbywa sie w chloroplastach (rys. 19.1). Energia swietlna jest absor- ‘w poprzek blony tylakoidu napedza bowana w chloroplastach przez czasteczki barwnikow nazwanych chlorofilami. syntezg ATP Energia ta jest wykorzystywana do wytworzenia elektronéw 0 wysokiej energit 195 Barwniki pomocnicze kieruja energie (elektrondw wzbudzonych). W zasadzie, swiatto jest wykorzystywane do tworze- do centréw reakcji nia potencjatu redukeyjnego. 196 Zdolnose do przeksztalcania swiatla w energie chemiczna jest zjawiskiem bardzo starym Webudzone elektrony sluzq do syntezy zaréwno NADPH, jak i ATP, a procesy te zachodza w szeregu reakcji nazwanych reakcjami swietlnymi, poniewaz. zachodza w obecnosci swiatla, Wytworzone w wyniku dzialania Swiatla NADPH i ATP redukuja nastepnie dwutlenek wegla i przeksztaleaja £0 w 3-fosfoglicerynian, w sceregu reakeji nazwanych eykiem Calvina lub reak- ‘ami ciemnymi fotosyntezy. Cykl Calvina zostanie oméwiony w Rozdziale 20. Ilosé energii gromadzona w procesie fotosyntezy jest ogromna. Dzigki foto- 541Rys. 191 Mikrografia elektronowa chloroplastu z licia szpinaku. Blony tylakoidow 53 zebrane w stosy i tworzg grana, [Dzieki upraejmosck: Dr, Kenneth Miller] Produkeja fotosyntetyezna, Jel roca produligfotosyntetycang 2fomadzonoby w postaclstosutrzcny cukrome) £0 ego wy soko8E wynoslby ponad 5m a powierzchnia podstawy Tk’ =. E Fosce Jes te wszystkletreciny ukrowe zastalyby przetworzone w kostki cuktu fo boku 1.27 em) ulozone jedna abok drut to utworzytyby win proste} odcinek lugosc 258 » 10! km, cyl tye ile wynosi odleglost planety luton od Ziemi Katastrofa fotosyntetyezna, Jesl ustalabyfotosynteza, wsaystkle wyzsze formy 2cia wyginelyby w ciagu akoto 25 lat. Lagodna wersja tai) katastaty nastapila 65, milionéw lat cemu, pod koniec okresukredowego, gy wielki asteroid udertyl w polysep ukatan Ww Meksyku. Do atmasfery dostala sie tka lot pylu, te zmniejsaya ig znacznie wydajnosefotosyntery. Doprowadtito todo wyginigcia dinozaurow | umoslivito ssakom zdobycie deminujace| pozye) 542 syntezie, na Ziemi rocanie gromadzi sie energia swobodna 0 wartosei ponad 4,2 x 10" kJ (10"” kcal), co odpowiada przeksztatceniu ponad 10!” ton wegla w weglowodany i inne formy materi organicznej. Bedac sami zwierzetami, czesto zapominamy, jak podstawowe znaccenie dla naszej biosfery ma proces fotosyntezy. Fotosynteza jest zrédlem wszystkich awiazk6w wegla oraz tlenu, ktory umozliwit powstanie metabolizmu tlenowego. W fotosyntezie nastepuje przeksztatcenie energii swietine} w energie chemiczna Reakcje swietIne fotosyntezy sq podobne do fosforylacji oksydacyjne). W obu procesach przeplyw wzbudzonych elektrondw przez kaficuch transporta elek- tronéw wytwarza sile protonomotoryczna, kt6ra jest nastepnie wykorzysty- wana przez syntaze ATP do powstania ATP. W fotosyntezie elektrony zostaja réwniez bezposrednio uzyte do redukeji NADP* do NADPH. 4 Zasadnicza réénica migdzy fosforylacja oksydacyjnq i fotosynteza doty- czy irddta webudzonych elektrondw. W fosforylacji oksydacyjnej clektrony te pochodza z utlenienia czasteczek stanowigcych paliwo komérkowe do CO>. W fotosyntezie energia do wzbudzenia elektronéw pochodzi z forondw (rys. 19.2), W kompleksie zbierajgcym swiatlo energia webudzenia jest przenoszona nna kolejne ezqsteczki chlorofilu, do ezasu jej wychwycenia przez. chlorofil © specjalnych wlasciwosciach, W takim centrum reake}i nastepuje przekszatl- cenie energii wzbudzonego elektronu w blonowy potencjal elektrochemiczny, R6wnoczesnie powstaje zredukowana forma NADP* — NADPH. H0 0, Rys. 192. Reakcje Swietine fotosyntezy. Absorpcja Swiatla i wykorzystywanie jego energi do przenoszenia elektrondw z wody i wytworzenia NADPH oraz do pompowaria protondw. w popreek blony. Protony powracaja poprzer syntaze ATP, wytwarzajgc ATP. W fotosyntezie roslin zielonych uczestniczy dwa rodzaje reakeji swietInych, Fotosystem I wytwarza sile redukeyjna w postaci NADPH, natomiast fotosys- tem II przenosi elektrony z wody na chinon, Ubocznym produktem tych reakeji jest Op. Przeplyw elektrondw w obrebie kazdego z fotosysteméw oraz migdzy nimi powoduje wytworzenie gradientu protonsw w poprzck blony, co napedza synteze ATP. W reakejach ciemnych fotosyntezy NADPH i ATP, wytworzone vw wyniku dziatania swiatha, uczestnicza w redukeji CO2 do bardzie} uzytece- nych 2wigzk6w organicznych. a nee 19.1 Fotosynteza odbywa sie w chloroplastach W Rozdziale 18 opisano, Ze fosforylacja oksydacyjna, gléwna droga wy twarzania ATP z czasteczek stanowigcych paliwo komérkowe, przebiega Ww mitochondriach. Fotosynteza, w wyniku ktérej nastepuje przeksztalceniebona wewnetrzna—_blona zewnetrana blona tylakoidu peste a sidsyblonowe es energii SwietInej w chemiczna, odbywa sig w organellach komérkowych zwa- nych chloroplastami. Dlugosé typowego chloroplast wynosi 5 um. Podobnie jak mitochondrium, chloroplast ma blone zewnetrzna i wewnetrzna, migdzy Kidrymi wystepuje przestrzeni migdzyblonowa (tys, 19.3). Blona wewnetrzna oiacza sirome, w ktorej w procesie fotosyntezy zachodza chemiczne przemiany wegla (Sekcja 20.1). W stromic znajduja sie struktury blonowe zwane tylako- idami. Sq one splaszczonymi woreczkami lub dyskami. Woreczki tylakoidéw sq ulozone w stosy, tworzac grana. Poszczegélne grana pokaczone sa ze soba blonami tylakoidéw, ktére nazywaja sig lamellami stromy. Blony tylakoid6w oddzielaia przestrzet wewnatrz tylakoidu od przestrzeni stromy. Tak wige chloroplasty majg trzy rézne typy blon (cewngtreng, wewnetr2ng i blony tylako- id6w); tray oddzielone od sicbie przestrzenie (miedzyblonowa, stroma i wnetrze ‘ylakoidow). Uwaza sie, Ze w czasie rozwoju chloroplastow tylakoidy powstaja poprzez inwaginacje (wpuklenie) blony wewngtrane} i dlatego sq strukturami analogicanymi do grzebieni mitochondrialnych, Podobnie jak grzebienie mi- tochondrialne, tylakoidy to miejsee sprzezonych reakeji utleniania—redukeji, Ktére wytwarzajg sile protonomotoryczna. Pierwotne reakcje fotosyntezy przebiegaja w blonach tylakoidéw Biony tylakoidéw zawieraja systemy odpowiedzialne za przemiane ener; bialka zbierajace Swiatlo, centra reakeji, laficuch transportu elektronéw oraz syntaze ATP. Blony te zhudowane sa prawie z r6wnych ilosci lipidsw i bialek. Sklad lipidéw jest bardzo charakterystyczny: okolo 40% stanowia galaktolipidy, 4% jest sufolipidami, natomiast fosfolipidy stanowig tylko 10%. Blona tyla- koidu i blona wewnetrzna, podobnie jak wewnetrzna blona mitochondrialna, sq nieprzepuszczalne dla wigkszosci czasteczek i jonéw. Zewnetrzna blona chloroplastu, podobnie jak zewnetrzna blona mitochondrium, jest w znacznym, stopniu przepuszezalna dla zwiazkéw maloczasteczkowych i jondw. W stromic zajdujg sig enzymy, ktdre pracksztalcaja COz w cukry, z wykorzystaniem NADPH i ATP syntetyzowanych w tylakoidach, Jedna komérka liscia rosliny zawiera od 1 do 100 chloroplastw; liczba chloroplastéw w jednej komérce zalezy od gatunku rosliny, typu komorki i warunk6w wzrostu. Chloroplasty powstaty w wyniku endosymbiozy ey Chloroplasty maja sw6j wlasny DNA i uklady jego replikagji i ekspresji. Nie sq jednak autonomiczne pod wzgldem genetycznym, poniewaz zawieraja wiele bialek kodowanych przez DNA jadrowy. W jaki sposdb rozwi- rely sie te zadziwiajgce stosunki migdzy komérkq i jej chloroplastem? Obecnie ‘unaza sie, Ze w sposéb analogiczny do ewolucji mitochondriéw (S. 504); chlo- roplasty sq wynikiem zdarzenia endosymbiotycznego, podczas ktérego mikro- organizm fotosyntetyzujacy, najprawdopodobnie} przodek dzisiejszych sinic ease) 191 Chloroplasty Rys.193 Schemat chloroplastu [Wedhug S.L Wolfe, Biology of the Cell. p. 130, (© 1972 by Wadsworth Publishing Company, Inc. Adaptacja za 2goda wydawey)]Rys.194 Sinica. Kolonia nitkowate| sinicy fotosyntetyzujace), Anabaena ‘w powiekszeniu 450», Obecnie preyjmuje sig, e wspolczesnie wystepujace chloroplasty sq potomkami takich sinc, Uames W. Richardson/Visuals Unlimited] & wspotezymik absorp M"- cm? 400 ~—~«500~S=«GOSSCT0O casteczka wabudzona —_akceptor De x © a“ Rys.198 Fotoindukcyjny rozdziat tadunkéw. Jesliw poblitu jest odpowiedni akeeptor, toelektron,ktory dzieki absorpc) Swiatla zostat przeniesiony na wy#s2y poriom energetyczny, moze byé praeniesiony z czasteczki wabudzone na czasteczke akceptorowa, Specjalna para czasteczek chlorofilu zapoczatkowuje rozdziat tadunkéw Bakterie fotosyntetyzujace, takie jak Rhodopseudomonas viridis, zawieraja fotosyntetyezne centrum reakeji, KtGrego strukture poznano na poziomie rozdzielezosci atomowe). Baktcryjne centrum reakcji sklada sig z caterech polipeptydsw: podjednostek L (31 kDa), M (36 kDa) i H (28 kDa) oraz C, Kira jest eytochromem typu ¢ zawierajacym cztery hemy typu ¢ (rys. 19.9). Pordiwnanie sekwencji aminokwasowych oraz szezegolowe badania struktury Jotosystemu I i IT wykazaly, de bakteryine centrum reakeji jest homologiczne do bardzie| lozonych systeméw roslinnych. Tak wige, wiele z naszych obserwacji bedzie r6wnie# prawdziwych w przypadku systeméw roslinnych, Podjednostki L i M tworzg strukturalny i funkcjonalny rdzeti bakteryinego fotosyntetycznego centrum reakeji (rys. 19.9). Kazda z tych homologicanych podjednostek zawiera pig¢ helis transmembranowych, Podjednostka H, ktora ma tylko jedng taka helise, znajduje sie po cytoplazmatyczne} stronie blony. Podjednostka cytochromowa umiejscowiona jest po zewnetrznej stronie blony komérkowej, nazwane} strong peryplazmatyczna, ktora jest skierowana W strong peryplazmy, czyli przestrzeni migdzy blona a sciana komérkowa. Catery czasteczki bakteriochlorofilu b (BChI-b), dwie czasteczki bakteriofeo- fityny b (BPh), dwa chinony (Qy i Qp) oraz jon Zelaza polaczone sq z podjed- sostkami L iM, ee eee 19.2 Absorbcja Swiatla praez chlorofil Swiatlo as | | potiom podstawowy poziom wnbudzony Rys.19.7Absorpcja Swiatla. Absorpcia swiatla prowadzi do wabudzenia elektronu ze stanu podstawowego do poziomu ‘wysokoenergetycznego. bekteriochlorofl (Bchi-b)546 ROZDZIAL 19 Reakcje swietine fotosyntezy para specjalna bakteriochlorofi bakteriofeofityna A, chinon ; ‘lao ,nichemowe” “B RYS.199_Bakteryine fotosyntetyczne centrum reakcji. CzeSe rdzeniowa centrum > reakejiu bakterii Rhodopseudomonas viridis sktada sie z dwech podobnych {aficuchéw: L (kolor czerwony) iM (kolor niebieski), Strukture uzupelniaja aficuch H (kolor bialy) i podjednostka cytochromowa (kolor z6lty), Zauwa2, 2e podjednostks Li M 59 glowmie zbudowane z helis o, kre ,spinaja’ blong. Zauwat révniet, ze widoczne ra rysunku centrum reakcjizawiera tacuch grup prostetycznych, rozpaczynajgcy sie par specjaing bakteriochlorofil (g6ra}.a koriczacy chinonem (dal). [Za PRC pdb] Bakteriochlorofile sa podobne do chlorofili, wyjawszy redukeje dodatko- wego pierscienia pirolowego i pewne inne mniejsze réznice, ktore prayczyniajg sig do przesunigcia maksimum absorpeji bakteriochlorofili w kierunku bliskie} podczerwieni, czyli do fal o dlugosci 1000 nm. Bakteriofeofityna ma budowe bakteriochlorofilu, ktéry w centrum czasteczki zawiera dwa protony zamiast jonu magnezu. Reakcja rozpoczyna sig od absorpeji swiatla przez pare czasteczek BChI-b, Ktére znajduja sie w poblizu peryplazmatycznej strony blony, w dimerze pod: jednostek L-M. Para czasteczek BChI-b nazywa sig parg specjaing, gdy? pelni podstawowa funkcje w fotosyntezie, Para specjalna absorbuje swiatlo podczer- wone, o maksymalnej dlugosci 960 nm, czyli na pograniczu swiata widzialnego, Dlatego para specjalna jest ezesto okrestana jako P960 (P oznacza barwnik, czyli pigment). Wzbudzenie pary specjainej, poprzez absorpeje Swiatla, prowa- dzi do uwolnienia elektronu, kt6ry druga czasteczka dimeru BChl-b przenosi na bakteriofeofityne (rys. 19.10, etap 1 i 2). Pierwotny rozdzial ladunk6w po- woduje powstanie dodatniego tadunku w parze specjalnej (P960*) i ujemnego fadunku w czasteczce BPh. Uwolnienie elcktronu i jego przeniesicnic odbywa sig w czasie krétszym niz 10 pikosekund (10"!! sekundy), Znajdujacy sie w poblizu akceptor elektronu, silnie zwiazany chinon (Qa), szybko wychwytuje elektron z miejsca, gdzie znajduje sig BPh-, dzieki czemu elektron nie ma moZliwosci powrotu do pary specjalnej P96). Od Q, elektron jest transportowany do slabiej zwigzanego chinonu-Qg. Absorpeja kolejnego fotonu i przeniesienie nastepnego elektronu, pochodzacego z pary specjal- A), to etap koriczgcy dwuclcktronowa redukeje Qp, od Q do OH, Poniewaz miejsce wiazania Op znajduje sie w poblizu cytoplazmatycznej strony blony, «dvva protony pobierane sq z cytoplazmy, co przyczynia sig do powstania gradient rotonéw w poprzek blony (rys. 19.10, etap 5, 6 i 7).roxdial absorcia tadunkow o @ chinona W stanie wysokoenergetyeznym w czqsteczkach P960* i BPh~ moze do- chodzié do wymiany tadunkéw, to znaczy elektron z BPh” moze powréci i zobojetnié dodatni ladunek pary specjalne}. Jego powrst do pary specjalne] spowodowalby strate elektronu 0 wysokiej energii i zamiang energii zaabsor- bowanego swiatta w ciepto. Co zabezpiecza uktad przed wymiang tadunkéw? ‘Tray czynniki strukturalne centrum reakeji zabezpieczaja uklad przed tym procesm (rys. 19.10, etap 3 i 4). Po pierwsze, kolejny akceptor elektronu, sil ‘awiazany chinon (Qa), znajduje sig w odlegtosci mniejszej niz 1,0 nm (10 A) od BPh’. Zatem elektron jest szybko przenoszony daleko od pary specjalne). Po drugie, jeden z heméw podjednostki cytochromowej znajduje sig w odle- glosci mniejszej niz 1,0 nm (10 A) od pary specjainej i dlatego ladunek do- datni P960 jest zobojetniany przez przeniesienie elektronu ze zredukowanego cytochromu. I wreszcie, transport elektronu z BPh” do dodatnio natadowanej pary specjalne} jest wyjatkowo powolny. Warunki termodynamiczne sprzyjaja takiemu przeniesienie, poniewaz odbywa sig ono w tak zwanym regionie od- ‘wrdconym, w ktGrym transport elektronu nastepuje wolniej (6. 519). Tak wige transport elektronu zachodzi wydajnie w kierunku od BPh” do Qa. Cyklicany praeptyw elektronéw powoduje redukcje cytochromu wcentrum reakcji Podjednostka cytochromowa w centrum reakeji musi odzyska¢ elektron, azeby zakoriczyé cykl przemian. Odbywa sie to poprzez odebranie dwich elektronsw ze zedukowanego chinonu (QH;). Najpierw QH2 zostaje wlaczony do puli chi- nonu w blonie, edie jest ponownie utleniany do przez kompleks bey, ktOry jest hhomologiczny do kompleksu II laricucha oddechowego transportu elektronéw (6 512). Kompleks be), przenosi elektrony z QHy na cytochrom c2, kt6ry jest rezuszczalnym bialkiem zlokalizowanym w peryplazmie. Towarzyszy temu pom s os | io ® “| Rys. 19.10 _taricuch transportu elektronéw w bakteryinym fotosyntetycanym ‘centrum reakeji. Absorpcja Swiatla preee pare specjalng (P960) powoduje sybkie przeniesienie elektronu do bakteriofeofityny {8Ph). co wywoluje fotoindukcyiny rozdzial tadunkow (etap V2} (Gwazdka prey P960 oznacza stan wabudzony}. Prawdopodobny powrét elektronu Z feofityny na utleniona pare specjalng jest zaharrowany, poniewa2 driv ‘w parze specjalne| uzupetniaelektron ‘pochodzacy z podjednostki cytochromone} Jednoczesnie elektron 2 feofityny zostaje przeniesiony do chinonu (Q,). ktory 2najduje sie w znacznej odlegloscl od pary specjalne) (etap 3 4} Qy prackazuje elektron do Qp, Redukcja chinonu (Qu ppototonego po cytoplazmatycznej tronie blony, powoduje pobranie dwéch protonow Zoytoplazmy (etap 5 6). Zredukowany chinon mote sig preemieszczaé de pul chinonow anajdujacych sig w blonie [etap 7) 547aber = v z e g ‘5 3 Hoton 5 oo : cient a | protonow | gts P680—~ 1 Rys.1911_Cyklicany przeplyw elektronswe w bakteryjnym centrum reakcj \Wabudzone elektrony 2 centrum reakejiP960 preemieszczaa sie poprzez bakteriofeofityne (BP), pare czasteczek chinonéw (Qa i Qa) kompleks eytochromu by w koicu prez cytochrom cy tafala do centrum reakej. W wyniku transport, elektronéw komplets eytochrom be) pompuje protony, co jest sta napedzaigca syntezg ATP. Rys. 1912 Dwa fotosystemy. Absorpcja fotonow przez dwa odrgbne fatosystemy (PS11 PS jest konieczna, aby nastapit przeplyw elektronéw 2 wody do NADP". me HS (= 6 do 10) lastochinon (forma weniona, Q) plastockinol (forma iredukowana, Q,) 548 Powanie protonéw do przestrzeni peryplazmatycznej. Nastgpnie elektrony 2 cyto- cchromu c2 przemieszczaja si¢ do podjednostki cytochromowej w centrum reakcji, Przeplyw elektronéw odbywa sig zatem cyklicznie (rys. 19.11). Gradient protondw \wytworzony w trakcie tego cyklu napedza wytwarzanie ATP praez syntaze ATP, pe 5 of 19.3. Podczas fazy swietlnej dwa fotosystemy wytwarzaja gradient protonow i NADPH Fotosynteza w roslinach zielonych jest zalezna od wspétdziatania dwéch ro- dzajéw kompleks6w wraéliwych na swiatlo —fotosystemu I (PS 1) i fotasystemu 11 (PS Il). Oba te systemy, pokazane na rysunku 19.12, awiqzane sq z blo- nami, Fotosystem | reaguje na swiatlo o dlugosei fali krétszej niz 700 nm. i wykorzystuje wzbudzone swiatlem elektrony 0 wysokiej energii do worzenia biosyntetycznej sily redukcyjnej w postaci NADPH. NADPH jest zwiqzkiem powszechnie napedzajacym procesy biosyntezy. Elektrony potrzebne do wy- ‘tworzenia jedne} czasteczki NADPH sq dostarczane z dwéch czasteczek wody przez fotosystem II, kt6ry reaguje na Swiatlo o dlugosci fali krdtsze} niz 680 nm. Ubocznym produktem reakeji jest czqsteczka Op. Przeplyw elektrondw 2 fotosystemu IT do fotosystemu I odbywa sig poprzez cytochrom bf, ktdry jest kompleksem zwigzanym z blona, homologicznym do Kompleksu Ill, dziatajg- cego w fosforylacji oksydacyjne} (s. 512). Cytochrom bf worzy gradient pro- tonéw w poprzek blony tylakoidu, co jest czynnikiem napedzajacym synteze ATP. Tak wige oba fotosystemy wspéidzialaja w wytwarzaniu NADPH i ATP. NADP* NADPH \_4 Swiatlo (@..< 680 nm) Sato (@<700 nm) H,0 Fotosystem Il przenosi elektrony z wody do plastochinonu i wytwarza gradient protonow Fotosystem I jest olbrzymim kompleksem blonowym, zlozonym z ponad 20 podjednostek, kt6ry katalizuje indukowany swiatiem przeplyw elektrondw zwody do plastochinonu. Plastochinon jest akceptorem elektronéw, podobnym do ubichinonu, uczestniczacego w mitochondrialnym laficuchu. transport elektrondw. Plastochinon przeksztatca sig w spossb cykliczny z formy utle- nionej (Q) w zredukowana (QHa, plastochinol). Ogsing reakcje katalizowang przez fotosystem [I mozemy zapisaé nastepujaco: 20+2H,O—*ate 50, + 20H, Elektrony znajcujace sig w QH2 wykazuja wyészy potencjat oksydoredukcyjny nid elektrony znajdujace sie w HO. Nalezy przypomnieg, ze w fosforylaci oksydacyjnej przeplyw elektrondw z ubichinolu odbywa sig do akceptora, O, Kt6ry ma nizszy potencjal. Poprzez wykorzystanie energii swiatla fotosystem IT kieruje reakcja, ktora termodynamicanie odbywa sig whrew gradientowi potencjaléw (,pod gére”).Reakcja ta jest podobna do reakeji katalizowanej przez system bakteryjny, w kt6rej chinon ulega przeksztalceniu z formy utlenionej w zredukowana. Fotosystem II jest wige podobny do bakteryjnego centrum reakeji (rys. 19.13). C2esé rdzeniowg fotosystemu I tworza bialka D1 i D2, ktére sq para podob- yeh do siebie podiednostek 0 masie czasteczkowej 32 kDa, spinajaeych blony tylakoid6w. Podjednostki te sa homologiczne do laricuchéw L i M wystepuja- oych w bakteryjnym centru reakcji. W odréznicniu od systemu bakteryjnego, fotosystem II zawiera wiele dodatkowych podjednostek, ktére wigza razem ponad 30 ezasteczek chlorofilu i zwiekszajq wydajnos¢ absorpeji energii swietl- ‘neji jej przenoszenia do centrum reakeji (Sekcja 19.5). Reakeje fotochemiczne zachodzace w fotosystemie IL rozpoczynaja sig od webudzenia pary specjalnej czqsteczek chlorofilu, ktére sa zwiqzane z pod- jednostkami D1 iD2 (rys. 19.14). Poniewaz czasteczki chlorofilu a pary specjaine) absorbuja swiatlo o dlugosci 680 nm, para ta jest czesto nazywana POSO. W sta- nie wbudzenia P680 szybko przenosi elektron do, znajdujacej si¢ w poblizu, feofityny. Stamtad elektron jest przenoszony najpierw do plastochinonu silnie awiazanego z bona w miejscu Qy, a nastepnie do ruchomej czasteczki plasto- chinonu, ktéry znajduje sie w miejscu Qp. Przeplyw elektronéw jest analogiceny do zachodzacego w systemic bakteryjnym, W momencie pojawienia sig drugiego elektronu i pobrania dwéch protonéw, plastochinon w miejscu Og praeksztalca sie w plastochinol (QH3). W tym punkeie energia dwéch fotondw zostaje bez- Piecznic i wydajnie zmagazynowana w postaci potencjalu redukeyinego OH. ‘Najwazniejsza réznica miedzy systemem bakteryjnym a fotosystemem II do- tyezyzrédla elektron6w wykorzystywanych do neutralizacji dodatnich ladunk6w pary specjalne. P680*, kidry jest bardzo silnym utleniaczem, pobiera elektrony zczgsteczek wods, wigzanych przez centrum manganowe. Zawiera ono jon wapnia wa, pi 24,0 0} pean 193 Dwa fotesystemy ip BSB. _Strultrafotosystera Podjednostki D112 —kolor czerwony Iniebiesti liane cagsteczki zwigzanego chlorofilu ~ kolorzlelony. Zauwas, ze specjalna para craz centrum manganowe (miejsce wytwarzania tlenu) znajduj sig pp stronie blony skierowane} do wnetrza ‘ylakoidu. [Za 1S5L pdb ] Rys. 19.14 Praeplyw elektronéw przez fotosystem Il. Absorpcja Swiatla powodule preeptyw elektronow wrdtur szlaku transportu elektronéw, od P6BO do plastochinonu, ktory ulega redukcji do plastochinolu, Dodatni tadunek 680 jest zobojetniany przez elektron pochodzacy z czasteczki wody wigzane) vw centrum manganowym,peer 7 - ROZDZIAt 19 Reakcje swietine fotosyntezy Uwalinianie tlenu jest widocane w roilinie wodne| Elodea w postaci tworzacych Sle pecherzykow [Colin Mikins/Oxford Scientific Films] Rys.1915 Do wytworzenia crasteczki tlenu potrzebne sg cztery fotony. Jest Chloroplasty znajdujace sig w ciemnosci zostang naswietlone krotkim blyskiem Swiatla, to do fotosystemu Il preechodri jeden elektren, Pomiary wyckielana teu po kazdym biysku wykazaly, ze do wytworzenia jecne} czastecaki O, potrzebne sq cztery blyski Najwigcej O3 powstaje po trzecim, sidmym (0, wytwarzary na 1 bhysk i edenastym bly, poniewae chloroplast 5 prytcovare do ermotel angles V2s4se7e swine poczatiowo w stanieS, cali stanieredukcj lczba blyskow jedhoelektronowe) i cztery jony manganu. W drodze ewolucji najprawdopodobniej do funkeji po- zyskiwania elektronéw z. HO zostal wybrany mangan, bo moze on wystepowaé na réanych stopniach utlenienia (Mn™*, Mn**, Mn**, Mn°*) oraz tworzyésilne wiazania z.czasteczkami zawierajacymi tlen, Centrum manganowe w formie-2re- dukowanej utlenia dwie czasteczki wody, aby utworzyé jedna czqsteczke tlenu. Za kazdym razem, gdy absorpeja fotonu powoduje wybicie elektronu z P680, dodatnio naladowana para specjalna pobiera elektron z centrum manganowego (ys. 19.15). Jednak elektrony nie pochodza bezposrednio z jondw mangano- wych. Bezposrednim donorem elektronéw jest reszia tyrozyny (czesto ozna- czana Z) podjednostki D1 fotosystemu II. Tyrozyna staje sig rodnikiem, ktéry usuwa elektrony z jonéw manganowych, a te z kolei pobieraja elektrony z H30, tworzac Op i H*. Zatem potrzebna jest absorpcja czterech fotondw do pobrania caterech elektrondw z czqsteczki wody (rys. 19.16). Cztery elektrony pobrane 2 wody sq wykorzystywane do redukeji dwéch czasteczek Q do QH), Fotosystem II spina blony tylakoidéw w taki sposdb, Ze miejsce redukeji chinonu jest po stronie stromy, a centrum manganowe, czyli migjsce utleniania Rys. 19.16 Proponowany model uwalniania tlenu z centrum manganowego. Na ysurku pokazane czpsciowa, najbardzie} pradopodabna strukturg centrum manganowego, Jest ‘ono utleniane pojedynczymi elektronami do czasu, a2 dwie zwiqeane z nim czastectkl HO polacza sie, by utworzye czasteczke Op, ktora jest uwalniana z centrum manganowego, Wetapach sprzeianego przenoszenia elektronéw i protonéw uczestnicay rowniet reszta ‘yrozyny (nie pokazana na rysunku}, Przedstawione struktury ckresla sig jako Sp-Sa aby wkazaé liczbe elektronow, ktore zostaty usunigte.‘wody, skicrowane jest do wngtrza tylakoidu. Tak wige, dwa protony pobierane do redukeji plastochinonu (Q do OH) pochodza ze stromy, a cztery protony tuwalniane podczas utleniania wody trafiaja do wnetrza tylakoidu. Dzigki ta- kkiemu rozdzielaniu protonéw powstaje gradient protonéw w poprzek blony tylakoidu, z charakterystycznym nadmiarem protonéw w Swietle tylakoidu W porownaniu ze stroma (rys. 19.17). Cytochrom bf taczy fotosystem II z fotosystemem | Preeplyw elektrondw od fotosystemu I do fotosystemu II odbywa sig poprzez Kompleks cytochromu 8f. Katalizuje on przeplyw elektrondw z plastochinolu (QH)) do plastocyjaniny (Pc), kt6ra jest malym rozpuszezalnym bialkiem z2- Wieraiacym miedz, zlokalizowanym we wnetrzu tylakoidu QH,; + 2 Pe (Cu*) —> Q + 2 Pe (Cut) + 2 Hnetize yakoidu W przedstawionym procesie dwa protony 2 plastochinolu sq uwalniane do wnetrza tylakoidu. Proces ten przypomina reakcje katalizowana przez Kompleks III, ktéry bierze udzial w fosforylacji oksydacyjne). Wiekszosé skladnik6w kompleksu cytochromu bf jest homologiczna do tych wystgpujacych w Kompleksie 111i obejmuje cztery podjednostki: cytochrom z dwoma hemami typu b (23 kDa), bialko Fe-S typu Rieskego (20 kDa), cytochrom f zawierajqcy hem typu c (33 kDa) oraz dodatkowy taiicuch polipeptydowy (17 kDa), Kompleks ten katalizuje reakeje poprzez cykl 0 (8. 513). W pierwszej polo- wie cyklu Q nastepuje jednoclektronowe utlenienie plastochinolu do plastochi- nonu. Elektrony z plastochinolu przeplywaja poprzez bialko Fe-S i przeksztal- caja utleniona plastocyjanine w jej zredukowana forme. W drugiej polowie cyklu Q cytochrom bf redukuje druga czasteczke plastochinonu do plastochi- nolu. Druga czasteczka plastochinonu pochodzi z puli chinonowej, znajdujace] sie w blonie. Cytochrom bf jednoczesnie pobiera dwa protony z jednej strony blony i ponownie utlenia plastochinol, uwalniajgc te same protony po drugie} stronie blony. Enzym jest zorientowany w ten spos6b, Ze pobiera protony ze stromy chloroplastu, a uwalnia — do wnetrza tylakoidu, przyczyniajac sie do awigkszenia gradientu protondw w poprzck blony tylakoidu (rys. 19.18). Fotosystem | wykorzystuje energie swieting do wytworzenia zredukowanej ferredoksyny, kt6ra jest silnym reduktorem Koricowy etap reakeji SwietInych fotosyntezy jest katalizowany przez fotosys- tem I, ktory jest kompleksem blonowym skladajacym sig z okolo 14 laticuchéw polipeptydowych oraz licanych bialek towarzyszacych i kofaktordw (rys. 19.19). Czesé rdzeniowg tego systemu stanowi para podobnych podjednostek, psa para specjalna — conse 20> 0, 4441 wmetize tylakoidu (niskie pH) Rys. 19.17 Kierunek gradientu protondw. Fotosystem Il uwalnia protony do wnetrea tylakoidu i pobiera je ze stromy. W wyniku tego procesu onstale gradient pH w poprzek blony tylakoidu, z nadmiarem protonow (niskie pH wewnatre tylakoidu, 2" Rys.19.18 Udziat cytochromu bf w tworzeniu gradientu Protonowego, Kompleks cytochromu bf utlenia Qu; do @ poprzez cykl Q. W kazdym cyélu do wnetrza tylakoidu Uwalniane sa c2tery protony. FY 1919 _Struktur fotosysteme "1 Podjednostka psa {kolor czerwony}:i psa (kolornibiesi}.Zauwaz licne cxastecak wiazanego chlorfil {kolorzilony) w tym rewnies pare specialng, oraz centr delazo-arkowe, tore ulatwiaa przeplyw elektronaw ze stromy. [2 VBO pdb] 551erredoksyna plastocyjanina Rys.19.20 Preeptyw elektronéw przez fotosystem I do ferredoksyny. Absorpcja Swiatta induluje preeplyw elektrondvs, ktore preemieszczaja sig 2 P700 wadhud faricucha transportu elektronow, preez ‘caasteczke chlorofily | chinonu oraz trey centra 4Fe-45, do ferredoksyny. Dodatni fadunek powstaly w P700 zobojetniaja elektrony przeniesione ze zredukowane| plastocyjaniny 552 (83 kDa) i psaB (82 kDa). Sq one troche wieksze od podjednostek wystepu- jacych w czesci rdzeniowej fotosystemu IT i w bakteryjnym centrum reakeji, Mimo to okazaly sig homologiczne: koricowe 40% ka‘de} podiednostki jest podobne do odpowiednie} podjednostki fotosystemu II. Para specjalna czasteczek chlorofilu a znajduje sig w centrum struktury i absorbuje swiatlo © maksymalnej dlugosci fali 700 nm. To centrum, P700, zapoczatkowuije fo- lukcyjny rozdzial ladunkéw (rys. 19.20). Elektron przemieszcza sig w dot salaku z P700 przez chlorofil w miejscu Ap i chinon w miejscu Ay, az dociera do centrum 4Fe-48. W kolejnym etapie elektron trafia do ferredoksyny (Fd), rozpuszczalnego bialka, ktére zawiera centrum 2Fe-2S, polaczone wigzaniami koordynacyjnymi z ezterema resztami cysteiny (rys, 19.21), Ferredoksyna prze- kazuje elektrony do NADPY. Jednoczesnie P700* pobiera elektrony ze zre- dukowane} plastocyjaniny i przeksztalea sig w P700, ktéry ponownie mode byé webudzony. Tak wiee calos¢ reakeji katalizowanych przez fotosystem I jest prosta, jednoelektronowa, reakejq utleniania i redukeji. Pe(Cu") + Fd, > Pe(Cu?*) + Fd,.y Jesli prayjaé, ze potencjaly redukcyjne plastocyjaniny i ferredoksyny wynosza, odpowiednio: +0,37 V i-0,45 V, to standardowa energia swobodna tej reakeji wynosi +79,1 k-mol! (+18,9 kcal-mot”'), Reakeja ta zachodzi whrew gradien- towi oksydoredukyjnemu (,pod gére”) i odbywa sig dzieki absorpeji fotonu 700 rm, ktory ma energie 171 kF-mot” (40,9 kealmol” Rys.19.21 Struktura ferredoksyny. Ferredoksyna ‘wystepujaca w roslinach zawiera centrum 2Fe-2S, Bialko to preyjmyje elektrony 2 fotosystemu | i przenasi je na reduktaze fetredoksyna-NADP", [Za: FXApdb) Reduktaza ferredoksyna—NADP* przeksztatca NADP” w NADPH. Zredukowana ferredoksyna, aczkolwiek jest silnym reduktorem, w wielw re- akejach jest nieprzydatna, czesciowo wskutek tego, Ze przenosi tylko jeden elektron. Natomiast reduktor dwuelektronowy NADPH jest powszechnie wy- korzystywany w procesach biosyntetycznych, w tym réwniez w cyklu Calvina (Rozdziat 20), W jaki sposéb zredukowana ferredoksyna mote byé wyko- tzystana do redukeji NADP* do NADPH? Reakcje te Katalizuje reduktaza ferredoksyna~NADPH*, kt6ra jest flawoproteing, zawierajea FAD jako grupe rostetyczng (rys. 19.22A). Zwiqzana z enzymem ezasteczka FAD przyjmuje wa elektrony i dwa protony z dwoch czasteczek zredukowanej ferredoksyny i przeksztalca si¢ w FADH) (trys. 19.22B). Enzym przenosi nastepnie jon wo- dorkowy (H}) na NADP’, wytwarzajae NADPH. Dlatego pobranie proton podezas redukeji NADP* przyezynia sig takZe do wytworzenia gradientu pro- tonéw w popraek blony tylakoidu.smiejsce wigzania. NaoPt a e) “%, Rys. 19.22 _ Struktura i funkcjareduktazy ferredoksyna-NADP". (A) Struktura redultazy fetredoksyna-NADP*, Enzym preyjmuje elektrony pojedynczo 1 ferredoksyny {kolor pomaranczowy} {B) Reduktaza ferredoksyna-NADP’ najpierw’ prayimuje dwa elektrony i dwa protony ze 2redukowane| ferredoksyny (Fd) tworzac FADH>, tory preekazuje dura elektrony | jeden proton na czasteczke NADP’, praeksztalcajac 20 W NADPH, [Za WY pdb ] ‘Wspéldziatanie fotosystemu I i 1] powoduje przeplyw elektronéw z HO do NADP*. Szlak transportu elektronéw nazwano schematem Z fotosyn- tezy, poniewaz rysunek, kt6ry przedstawia uszeregowanie przenosnikéw od P680 do P700° wedlug ich potencjaléw redoks, przypomina litere Z (rys. 19.23). 194 Gradient protonéw tworzacy sie w poprzek btony tylakoidu napedza synteze ATP 'W 1966 roku André Jagendorf wykazal, Ze chloroplasty moga wytwarzaé ATP. w ciemnosci, gdy w poprzek blony tylakoidu zostanie wytworzony sztuezny gradient pH. W tym celu chloroplasty inkubowano przez kilka godzin w bufo- ze 0 pH 4, a nastepnie szybko przeniesiono do buforu o pH 8, zawierajacego ADP i P;, Wartosé pH stromy nagle wzrastala do 8, podezas gdy pH wnetrza tylakoid6w pozostawalo na poziomie pH 4. Nastepowala fala syntezy ATP, forsytem fotosstem F700") “10 i A adi i 4 * sas 3 i sal 5 , foton2] Fd & NADPH 4, E 2 fotont — \p700 553 194 Synteza ATP i me ~ sar eel UengUeg intermediat semichinonowy NADPH NADPY a Rys.19.23 Przeplyw elektrondw 2 HO cdo NADP" w czasie fotosyntery. Reakcja cendoergiczna jest moiliwa dzigki absorpe}i ‘swlatta przez fotosystem il (P60) | fotosystem | (F700). Skréty: Ph, feofityna Qk .Q,, biatka wiazace plastochinon: Pe, plastocyjanina; Ao i Ay akceptory elektronéw 2 P700* Fd, ferredoksyna Mo, mangan,biona tylakoidu sayblaamiana ewnatranego H, Godanie ADP! P, Rys. 19.24 _Doswiadczenie Jagendorfa. Synteza ATP w chloroplastach zachodzi po.utworzeniu gradientu pH. 554 a6rej towarzyszyt spadek gradientu pH w poprzek blony tylakoidu (rys. 19.24). To proste doswiadczenie bylo jednym z pierwszych, ktdre jednoznacznie potwierdzily hipoteze Petera Mitchella, Ze synteza ATP jest napedzana sity protonomotoryczna. Mechanizm syntezy ATP w chloroplastach jest prawie identyczny z tym, ktéry zachodzi w mitochondriach. Zaréwno w procesie fotofosforylacji, jak i fosforylacji oksydacyjnej, wytwarzanie ATP napedzane jest sila protonomo- toryezng. Dotychezas przekonalismy sig, w jaki sposdb swiatlo indukuje przeplyw elektrondw przez. fotosystem I i IT oraz kompleks cytochromu bj. Na réznych etapach tego procesu protony sq uwalniane do wnetrza tylakoidu lub pobierane ze stromy, przez co powstaje gradient protonéw. Gradient ten moze byé utrzymany dzieki temu, ze blony tylakoidu sq zasadniczo nieprze- puszczalne dla protondw. Wnetrze tylakoid6w staje sie wyraznie kwasowe, z pH bliskim 4, Transmembranowy gradient protondw, wywotany przez dzialanie Swiatla, wynosi okolo 3,5 jednostek pH. W Sekeji 18.4 wykazano ju, ze ener gia zwiazana z gradientem protondw, nazwana silg protonomotorycznq (Ap), Jest definiowana jako suma dwéch skladnikéw: gradientu tadunkéw i gra- dientu chemicznego. W chloroplastach prawie cata sia protonomotoryezna pochodzi z gradientu pH, w mitochondriach zas obserwuje si¢ wiekszy udzial potencjalu blonowego. Przyczyna tej réénicy jest stosunkowo duza prze- puszezalnosé blon tylakoidéw dla Cl i Mg”*. Przeplywowi H* do wngtrza tylakoidsw indukowanemu przez swiatlo towarzyszy przenoszenie CI w tym samym kierunku lub Mg** w kierunku przeciwnym (1 Mg** na 2H"), Wskutek tego zostaje zachowana neutralnosé elektryczna i nie wytwarza sig potencjal blonowy. Wystepujacy w poprzek blony tylakoidu gradient pH wy- nosi 3,5 jednostki, co odpowiada sile protonomotoryczne} 0 wartosci 0,20 V lub AG -20,0 kI-mol™ (-4,8 kcal'mot), Chloroplastowa syntaza ATP jest bardzo podobna do mitochondrialnych i prokariotycznych syntaz ATP Wytwarzana w reakcjach swietlnych sila protonomotoryczna jest przetwarzana w ATP przez chloroplastowa syntaze ATP, nazywana rwniez kompleksem CFi-CFo (C od stowa chloroplast, F od ang. factor, czynnik). Syntaza ATP jest bardzo podobna do kompleksu Fj-F), kt6ry wystepuje w mitochondriach (6. 522). CFy przenosi protony poprzez blone tylakoidu, natomiast CF; katali- zuje tworzenie ATP z ADP i Pj. CF jest osadzony w blonie tylakoidu i sklada sie z czterech réznych laticuchéw polipeptydowych, oznaczonych jako I (I7 kDa), II (16,5 kDa), TIL @ kDa) i IV (27 kDa). Ich szacunkowa stechiometria wynosi 1:2:12:1 Podjednostki I i II wykazuja podobieristwo sekwencji_ aminokwasowych do podjednostki b wystepujacej w mitochondrialnym Kompleksie Fy, pod jednostka II odpowiada podjednostce ¢ kompleksu_mitochondrialnego, a podjednostka IV jest podobna do podjednostki a. CF), kt6re jest miejseem syntezy ATP, ma sklad podjednostek asBsyde. Podjednostka zawiera miej- sce katalityene, podobnie jak podjednostka w F; mitochondrialnej syntazy ATP. Zadziwiajace, Ze sekwencja aminokwasowa podjednostki chloropla- stowej syntazy ATP kukurydzy jest w ponad 60% identyczna z ludzka syntaza ATP, mimo ie uplynelo okolo miliarda lat od rozdzielenia sie krdlestw rostin i zwierzat. Naledy zauwazyé, ie orientacja CF}~CFy jest odwrdcona w pordwnaniu Z mitochondrialna syntaza ATP (trys. 19.25). Funkcjonalne polozenie obu syntaz ATP jest jednak identyczne: protony wyplywaja z wnetrza i poprzez dziatanie enzymu docieraja albo do stromy albo do matriks mitochondrialne}, adzie nastepuje synteza ATP. Poniewaz CF} znajduje sig na powierzchni blony tylakoidu od strony stromy, nowo syntetyzowany ATP jest bezposrednio uwal- niany na terenie stromy. Podobnie tez, NADPH wytwarzany przez dzialanie fotosystemu I uwalniany jest do stromy. Tak wige ATP i NADPH, produlty re-FOTOSYNTEZA biona tyakoidu stroma FOSFORYLACIA OKSYDACYINA, rzestrzet miedzybtonowa fs. 1925 Porownanie fotosyntery i fosforylacli oksydacyjne}. Wywolany Swiatiem preplyw eletrendw kierue protony do wnetrzatylakoidu, Nadmiar protonow jest, ‘mypompowywany na zewngtrz blony tylakoidu przez syntazg ATP, co powodule ‘tworzenie ATP w stromie. Padcra fosforylach cksydacyne| praeplyw elektronow przez Jafcuch transport elektronéw pompuje protony na zewnatrz matriks mitochondrial} Nacmiarprotonéw 2 preestzeni migdzyblonowe} przeplywa do matriks przez smntaze ATP. vytwarzajac ATP w mati. akg swietine forosyntezy, znajduig sie w miejscu wlasciwym dla reakejiciemnych {fotosyntezy, w czasie ktdrych CO; jest przeksztalcany w weglowodany. ykliczny przeptyw elektronéw przez fotosystem | prowadzi do wytworzenia ATP zamiast NADPH 'W sytuacji, gdy wartos¢ stosunku NADPH do NADP* jest bardzo dua, moze brakowaé NADP* do odbierania elektronw ze zredukowanej ferredoksyny. W takim przypadku elektrony pochodzace z P700, centrum reakeji fotosys- emu I, moga przemiescezaé sig szlakiem alternatywnym, kt6ry nic prowadzi do wytworzenia NADPH. Elektron ze zredukowanej ferredoksyny moze byé przeniesiony nie na NADP*, ale do kompleksu cytochromu bf Elektron ten wraca nastepnie przez kompleks cytochromu Bf i redukuje plastocyjaning, ktéra moze byé ponownie utleniana przez P700* i etap ten koriczy cykl reakeji. Wwyniku tego cyklicznego przeplywu elektronéw nastepuje pompowanie pro- tondw przez kompleks eytochromu bf. Powstajacy gradient protonéw napedza synteze ATP. W procesie tym, nazwanym fasforylacjg cykliczng, wytworzenie ATP odbywa sig bez rdwnoczesnego powstania NADPH (cys, 19.26). Fotosystem nie bierze udzialu w fosforylacji cykliczne} i dlatego nie nastepuje wytworze- nie Op z HO. = 555 194 Syntera ATP556 pee aot 700" ROZDZIAt 19 Reakcje éwietlne iat fotosyntery 08 foton fetredoksyna potencilredukcjny (V) & i plastocyjanina \\ gradient 700 <—~ protondw ® Rys.19.26 Fotofosforylacja eykliczna. (A) W szlaku tym elektrony ze zredukowane| ferredoksyny nie sq prenoszone na redultaze ferredoksyna-NADP lecz do komplekss cytochromu Bf. Przeplyw elektronéw prez cytachrom BF pompuje protony do wnetra tylakoidu. Frotony te przeplywala przez syntaze ATP, co powodje wytwarzanie ATP. \W szlaku tym nie powstaje ani NADPH, ani O>. (8) Schemat obrazujacy energetyczne ppodstawy fosforylacli cyklicene},Skréty: Fl, Ferredoksyna: Pc, plastocyjanina Absorpcja osmiu fotonéw powoduje powstanie jednej czasteczki O;, dwéch czasteczek NADPH i trzech czasteczek ATP Teraz mozemy ocenié cata stechiometrig reakeji swietlnych fotosyntezy. Absorpeja 4 fotondw przez fotosystem II powoduje wytworzenie 1 czasteczki Op i uwolnienie 4 protonéw do wnetrza tylakoidu. Dwie ezasteczki plastochi- nolu sq utleniane w cyklu Q, w ktérym bierze udzial kompleks cytochromu bf, w wyniku czego nastepuje uwolnienie 8 protondw do swiatla tylakoidu. W koricu elektrony pochodzace z 4 ezasteczek zredukowanej plastocyjaniny sq kierowane na ferredoksyng dzieki absorpeji 4 dodatkowych fotonéw. Cztery caqsteczki zredukowanej ferredoksyny wytwarzaja 2 czqsteczki NADPH. Tak wigc sumaryezna reakeja wyglada nastepujgco: 2H,0 + 2NADP* + 10 Hgicoma—> O2 + 2 NADPH + 12 Hingtrzeslakoidu Dwanascie protondw uwalnianych do wngtrza tylakoidu moze nastepnie prze- plywaé przez syntaze ATP. Biorge pod uwage, Ze w sklad CF wehodzi 12 pod- jednostek IIL, mozemy oczekiwaé, ze przez CFy musi przeplynaé 12 protondw, powodujae jeden pelny obrét CF; i wytworzenie oraz uwolnienie 3 czasteczek ATP, Uwzgledniajac proporcje 3 czasteczki ATP na 12 protondw, ogélna reak- cja przebiega nastepujgc 2. H,O+2 NADP* +10 Hi,,.,, —»O, +2 NADPH +12 Hi, roms ent ka 3 ADP* +3 P? +3 Ht +12 Hy —>3 ATP* +3 H,0+12 Hi, tse wiki ome 2 NADP’ +3 ADP* +3 P* +H* —>0, +2 NADPH+3 ATP* +H.O Tak wige potrzeba osmiu fotonéw do wytworzenia trzech ezasteczek ATP 2.7 fotonéwiATP).. Fotofosforylacja cykliczna jest bardziej wydajna pod wzgledem syntezy ATP, Dzi¢ki dzialaniu kompleksu cytochrom bf absorpcja 4 fotondw przez fotosystem Tpowoduje uwolnienie do wnetrza tylakoidu 8 protondw. Protony te przeplywajaprzez syntaze ATP, dajac 2 czasteczki ATP (jesli zalozymy wytwarzanie takiej samej lezby czasteczek ATP na proton). Tak wigc kady z 2 zaabsorbowanych fotondw daje 1 czasteczke ATP. W tym procesie NADPH nie powstaje 195 Barwniki pomocnicze kieruja energie do centréw reakeji Kompleks zbierajacy swiatlo, kt6ry opieralby sig tylko na czasteczkach pary specjalnej chlorofilu a, bylby raczej niewydajny z dwéch powod6w. Po pierw- sze, czasteczka chlorofilu a absorbuje swiatlo tylko okreslone} dlugosci fali (patrz rys. 19.6). Swiatho o dlugosci fali okolo 450-650 nm nie jest absorbo- ‘wane przez chlorofil. Rejon ten odpowiada szezytowi widma slonecznego, tak wwige brak modliwosei korzystania ze swiatla o takiej dlugosei bylby dla rostiny marnotrawstwem energii, Po drugie, nawet w tej ezesci widma, w ktorej chlo rofil a absorbuje swiatlo, wiele fotondw moze przez niego przechodzié i nie zostaé absorbowane. Wynika to ze stosunkowo niewielkiej ilosci czasteczek chlorofilu a znajdujacych sig w centrum reakcji, Barwniki pomocnicze, za- réwno dodatkowe chlorofile, jak i inne rodzaje czasteczek, sq Scisle zwigzane acentrum reakcji. Barwniki te absorbuja swiatto i kierujq energie do centrum reakgfi, gdzie jest ona przeksziatcana w energie chemiczng, Praeniesienie energii rezonansu pozwala przekaza¢ energie Zpierwotnego miejsca absorpcji do centrum reakcji W jak spos6b energia jest kierowana z barwnika pomocniczego do centrum re- akoji? Absorpcja fotomu nie zawsze prowadzi do wzbudzenia i przeniesienia elek- tronu. Znacznie czescie} energia wzbudzenia jest przenoszona z jedne} czasteczki na druga, sqsiadujaca czgsteczke, poprzez oddzialywania elektromagnetycane zachodzace w przestrzeni (rys. 19. 27), Szybkosé tego procesu, nazwanego prze- niesieniem energiirezonansu, jest silnie zalezna od odleglosci migdzy czasteczka, bedaca donorem energii a czqsteczkq akceptora. Jezeli odleglosé migdzy donorem i akceptorem wzrosnie dwukrotnie, to szybkos¢ transferu energii maleje ze wspol- czynnikiem 2° = 64, Z powodu prawa zachowania energii, jej przeniesienie musi sig odbywaé od wzbudzonego donora do akceptora o takim samym lub nizszym cenergii. Energia pary specjalnej cagsteczek chlorofilu w stanie wzbudzenia est nniejsza nis pojedynczej czgsteczki chloroflu, co pocwala centrum reakeji wyla- ‘pywaé energie pochodzqcq ze webudzenia innych czgsteczek (rys. 19.28), energia—> ! as ta 4 Boel tad Rys. 19.27 Praeniesienie energii rezonansu, Energia zaabsorbowana przez Jedna czasteczke mote by¢ preeniesiona fa sasiednig czasteczke, esl je) energia wabudzenia jest taka sama lub mniejza. Rys.19.28 Przenoszenie energii 1 barwnik6w pomocniczych do centrum reakji. Energia {wietlna zaabsorbowana przez pomocnicze czasteczki chlorofilu lub inne barwniki moze bye przeniesiona do centrum reakcji, gdzie wywotuje fotoindukcyiny rozdzial tadunk6w, Zielone kwadraty ~ porocnicze czasteczki chlorofily, czerwone kwadraty — czasteczki karotenoidem, biale kwadraty ~ bialla, 557558 ROZDZIAL 19 Reakcje éwietlne fotosyntezy Kompleksy zbierajace Swiatto zawieraja dodatkowe czasteczki chlorofilu i karotenoidy Chlorofil b i karotenoidy sa wainymi czasteczkami zbierajacymi swiatlo, ktére kieruja energie do centrum reakgji. Chlorofil b rééni sig od chlorofilu @ tym, Ze zawiera grupe formylowg w miejscu grupy metylowej, Ta niewielka réznica powoduje przesunigcie dwéch ghéwnych maksiméw absorpaji w kierunku scod- kowej czesci widma swiatla widzialnego. W szezeg6Inosci chlorofil b absorbuje wydajnie swiatlo 0 dlugosci fali migdzy 450 a S00 nm (rys. 19.29). 5 5 F 5 fy61829 Widma absorpcjchlorofls “sto to ab ugote ta (om) Karotenoidy sq zlozonymi polienami, kt6re réwniez absorbuja Swiatlo © dlugosci fali 400-500 nm. Karotenoidy najczeScie} odpowiadaja za islty i ezerwony kolor owocdw i kwiatéw oraz nadaja pigkne barwy jesiennym li Sciom. Wtedy to czasteczki chlorofilu ulegaja degradacji, przez co uwidacznia sig zabarwienie karotenoidéw. Oprécz roli, jaka odgrywaja w przenoszeniu energii do centrum reakeji, karotenoidy pelnia ponadto funkeje ochronne; zmniejszaja szkodliwe skutki reakcjifotochemicznych, szczegsinie z udzialem tlenu, Reakeje takie moga byé indukowane przez. ostre swiatlo sloneczne. Ochrona ta moze byé szezegdinie waana jesienia, gdy gléwny barwnik, jakim jest chlorofil, ulega degradagjiinie mote absorbowaé energii swietlnej. Rosliny, ktdre nie zawieraja karotenoidsw, szybko ulegaja zniszczeniu przez ekspozycje na swiatto i tlen. Barwniki pomocnicze znajduja sig w licznych kompleksach zbierajgcych Swiatto (LHC, ang. light-harvesting complex). Kompleksy te catkowicie otaczaja centrum reakeji. Jedna z podjednostek (0 masie 26 kDa) kompleksu LHC-IL to bialko najobficie| wystepujace w blonie chloroplastéw. Podjednostka ta wiaie siedem czasteczek chlorofilu a, szesé chlorofilu b, i dwie czasteccki karotenoidéw. Podobnie zbudowany kompleks zbicrajacy Swiatlo wystepuje r6wnied u bakterii (rys. 19.30).Komponenty uczestniczace w fotosyntezie wykazuja wysoki poziom organizacji Zlozonosé fotosyntezy, widoczna w skomplikowanych oddzialywaniach po- svezegdlnych czynnikow uczestniczacych w tym procesie, obejmuje rowniez ich ulozenie w blonach tylakoidu. Blony tylakoidow wiekszosei raslin sq 2r6i- nicowane na regiony zespolone i regiony niezespolone (patra rys. 19.1 i 19.3). To ulozenie w stosy (zespolenie) przyczynia sig do wzrostu liczby blon tylako- ‘du w jednym chloroplascie. Obydwa regiony otaczaja wspslna, wewnetrzna przestrzer\ tylakoidu, ale tylko regiony niezespolone maja bezposredni kontakt zestroma chloroplastu. Regiony zespolone i niezespolone réénia sig pod wzele- dem skladu czynnik6w uczestniczqeych w fotosyntezie (rys. 19.31). Fotosystem Tisyntaza ATP sq umiejscowione prawie wylacznie w niezespolonych blonach tylakoidu, natomiast fotosystem IT jest przede wszystkim obecny w regionach zespolonych, Kompleks cytochromu bf znajduje sig w obu regionach i szybko przemieszcza sig z jednego do drugiego. Plastochinon i plastocyjanina sq ru- chomymi przenosnikami elektronéw pomigdzy kompleksami zlokalizowanymi Wrotosytem! ——_@ etochrom bf Oroiosystem it syntaa at fys. 1931 Rozmieszczenie komplekséw biorgcych udtiat w fotosyntezie. Kompleksy biakowe ucrestniczace w fotosyntezie s3 inacze| razmieszczone w blonach zespolonych nit w blonach niezespolonych. [Wectug rysurku uprzejmie dostarczonego preez: Dr. Jan M Anderson | Dr. Bertil Anderson] 559 195 Barwniki pomocnicze “j, RyS.1930_Struktura kompleksu © sbierajacego swiatlo. Osiem polipeptydéw, z ktorych kaady wiaze tray czasteczki chloro {kolor 2ielony) i czasteczke karotencidu (kotor czerwony), otacza centralne zaglebienie zawlerajace centrum reake) (nie pokazane). Zauivaz znaczna ilose barwnikéw pomocniczych otaczajacych centrum reakcji[Za: 1LGH pdb |560 ROZDZIAL 19 Reakcje éwietlne fotosyntery w r6énych regionach blony tylakoidu, Dzigki wsp6lnej przestrzeni wewnetrane} tylakoidu protony uwolnione przez fotosystem II w blonach zespolonych moga, byé wykorzystane przez czasteczke syntazy ATP, ktora znajduje sie w znacz- nym oddaleniu od blon zespolonych. Jakic jest funkcjonalne znaczenie tego zréénicowania systemu blon tyla- koidu? Umiejscowienie fotosystemu I w blonach niezespolonych umozlivia mu réwniez bezpostedni Kontakt ze stroma, co jest konieczne do reduk NADP’. Syntaza ATP znajduje sig réwnie? w regionie blon niezespolonych, agdzie jest wystarczajaco duzo miejsca dla kompleksu CF; syntazy ATP, oraz istnieje latwy dostep do ADP. Natomiast zwarte obszary blon zespolonych nie stanowig problemu dla fotosystemu II, kt6ry oddziatuje z malym, polarnym donorem elektronéw (H20) i tatwo rozpuszezalnym w thuszczach nosnikiem elektronéw (plastochinon). Wiele herbicydow hamuje reakcje Swietlne fotosyntezy Wiele dostgpnych w handlu herbicydéw niszezy chwasty poprzez oddzialywa- nie na fotosystem I lub fotosystem IL. Inhibitory fotosystemu I] hamuja prze- plyw elektronéw, inhibitory fotosystemu I zas zmieniaj kierunek przeplywu elektrondw w czesci koricowe| tego systemu. Do inhibitorsw fotosystemu IT naleZa pochodne mocznika, takie jak diuron, oraz, pochodne triazynowe, takie jak atrazyna. Zwigzki tego typu wiaia sig z miejscem Oy w podjednostee Dy fotosystemu IL i blokuja tworzenie plastochinolu (QH;). Parakwat (dichlorek N,N'-dimetylo-4,4'-bipirydyniowy) jest inhibitorem fotosystemu I. Jest to dwukation, ktéry moze przyjmowaé elektrony 2 fotosys- temu I i stawaé sig rodnikiem. Rodnik reaguje z O2, co powoduje wytworzenie reaktywnych form tlenu, takich jak rodnik ponadilenkowy i hydroksyl (OH). Takie reaktywne formy tlenu reaguja z podwéjnymi wigzaniami w fi dach blon, powodujac ich uszkodzenie. 19.6 Zdolnosé do przeksztatcania swiatta w energie chemiczng jest zjawiskiem bardzo starym 2 Zdolnosé do przeksztalcania energii Swietlne| w chemiczna jest zna- czaca zdobyeza ewolucji. Dowody geologiczne sugeruja, Ze fotosynteza tlenowa pojawita sig okoto 2 miliardéw lat temu. Systemy fotosyntezy beztle- nowej istnialy nawet wezesniej w historii Zycia na Ziemi, kt6re rozpoczelo sie okolo 3,5 miliarda lat temu (tab. 19.1). System fotosyntetyczny niesiarkowe) bakterii purpurowej Rhodopseudomonas viridis wykazuje wiele cech wspélnych z systemami fotosyntezy tlenowej i najprawdopodobniej ewolucyjnie ja po- przedzal. Zielone bakterie siarkowe, takie jak Chlorobiun thiosulfatophilum, przeprowadzaja reakcje, ktdra jak sie obecnie wydaje, pojawila sig przed foto- synteza tlenowa i jest nawet bardziej do niej podobna niz proces fotosyntezy R. viridis. Zredukowane formy siarki, takie jak HS, sq donorami elektrondw w og6inej reakeji fotosyntetycznej: CO, +2 H,S —*#_, (CH,0) +2 $+ H,O ‘TaBsLA 1911 _Najwainiejsze grupy prokariotycanych organizméw fotosyntetyzujacych Bakterie Fotosyntetycary donor elektronu ‘wymagania tlenowe Zielone siakowe Hp Hs 5 Bertlenowe Zelone niesiorkowe Roane aminokwasy ikwasy organicane —_Beutlenawe Purpurowe siarkowe Hp Has. S Beztlenowe Purpurowe niesiarkowe Zazwyeraj czasteczk organicane Bertlenowe Cyfanobakterie rice) 1,0) TlenoweFotosynteza nie powstala jednak na poezatku, gdy pojawilo sig Zycie. Poniewaz nie odkryto fotosyntezy u Archaea, oznacza to, ie fotosynteza roawingla sig wylacznie u eubakterii, wtedy, gdy oba krélestwa oddzielily sie waajemnie od wspélnego przodka. We wszystkich organizmach zywych wyste- puje jednak taki sam faticuch transport elektronéw. Jak przekonalismy sie dotychezas, Komponenty, takie jak oksydoreduktaza ubichinon-cytochrom ¢ i rodzina cytochromu bf, wystepuja zaréwno w oddechowym faricuchu trans- portu clektronéw, jak i w fotosyntetyeznym. Skladniki te stanowily podstawe W ewolucj systemaw wychwytujacych energie SwietIng. Streszczenie 191 Fotosynteza odbywa sie w chloroplastach Bialka uczestniczace w reakcjach swietlnych fotosyntezy znajduja sig wblonach tylakoidéw w chloroplastach. W wyniku reakeji swietInej naste- puje: (1) wytworzenie sity redukeyjne} do produkeji NADPH, (2) powsta- nie transbionowego gradientu do syntezy ATP i (3) wydzielenie Oo. 192 Absorpcja éwiatta przez chlorofil powoduje przeptyw elektronow Czgsteczki chlorofilu ~ tetrapirolu z centralnym jonem magnezu — ab- sorbuja dose wydajnie Swiatlo, poniewaz sa polienami. Elektron, wzbu- dzony do stanu wysokoenergetycznego poprzez absorpeje fotonu, moze praemieszezaé si¢ na sasiadujacy akceptor elektronéw. W fotosyntezie wabudzone elektrony opuszczaja pare polaczonych ze soba czasteczek chlorofitu, znanych jako para specjalna. Funkejonalny rdzet fotosyntezy, czyli centrum reakeji, szczegstowo zbadano w bakteriach fotosyntetyzu- jacych. W systemie tym elektrony przemieszczaja sig od pary specjalne} (cawierajace} bakteriochlorofil) do bakteriofeofityny (bakteriochlorofil pozbawiony centralnego jonu magnezu) i dalej do chinon6w. Redukeja chinondw prowadzi do wytworzenia gradientu protondw, ktéry napedza synteze ATP w spossb analogiczny do fosforylacji oksydacyjne}. 193 Podczas fazy swietinej dwa fotosystemy wytwarzaja gradient protonéw i NADPH Fotosynteza w rostinach zielonych odbywa sig za posrednictwem dwéch polaczonych ze soba fotosysteméw. W fotosystemie II wzbudzenie P680 = pary specjalne| czasteczek chlorofilu, wywoluje transfer elektronu do plastochinonu, analogicznie do zachodzacego w bakteryjnym centrum reakeji. Elektrony sa uzupelniane przez pobranie elektron6w z czasteczki wody, co odbywa sie w centrum zawierajacym cztery jony manganu. W centrum tym po kazdym przejsciu czterech elektrondw powstaje jedna czastectka O>. Plastochinol wytwarzany przez fotosystem IT zostaje po- nownie utleniony przez kompleks cytochromu bf, ktéry przenosi elektrony do plastocyjaniny, rozpuszczalnego bialka zawierajacego miedZ. Z. plasto- ceyjaniny eiektrony docieraja do fotosystemu I. W fotosystemie I wzbudze- nie P700 uwalnia elektrony, kt6re przemieszczaja sig do silnego reduktora, ferredoksyny. Oksydoreduktaza ferredoksyna-NADP*, flawoproteina znajdujaca sig w blonie tylakoidu od strony stromy, katalizuje nastepnie wytwarzanie NADPH. Podezas przeplywu elektronéw przez fotosystem TI, kompleks eytochromu bf i reduktaze ferredoksyna-NADP* powstaje gradient protondw. 194 Gradient protonéw tworzacy sie w poprzek blony tylakoidu napedza synteze ATP Gradient protonéw, ktéry powstaje w poprzek bony tylakoidu, tworzy sile protonomotoryezng, wykorzystywana przez syntaze ATP do produkcji ATP. Chioroplastowa syntaza ATP (nazywana réwnied CF\-CF,) jest 56) Streszczenie| ——_— = ROZDZIAL 19 Reakcje Swietlne fotosyntezy 195 196 bardzo podobna do kompleksu syntetyzujacego ATP w bakteriach i mi- tochondriach (F,-F). Jezeli stosunek NADPH: NADP* ma duza war- tos, to elektrony przeniesione na ferredoksyne przez fotosystem I moga powrdcié do kompleksu cytochromu Bf. Proces ten, nazwany fosforylacja cykliczna, prowadzi do wytworzenia gradientu protonéw przez kompleks cytochromu bf, bez powstawania NADPH i O>. Barwniki pomocnicze kieruja energie do centrow reakcji Kompleksy zbierajace swiatlo, ktdre otaczaja centrum reakeji, zawieraja dodatkowe czasteczki chlorofilu a, jak réwniez karotenoidy i czasteczki chlorofilu b. Absorbuja one swiatlo w centralnej ezesci widma swiatla widzialnego. Barwniki pomocnicze zwigkszaja wydajnosé wychwytywa- nia swiatla przez jego absorpcje i transfer energii do centrum reakcji. Odbywa sig to poprzez przeniesienie energii rezonansu. Zdolnosé do przeksztatcania Swiatla w energie chemiczna jest zjawiskiem bardzo starym Fotosystemy wykazuja podobne cechy strukturalne, co wskazuje na ich ‘wspdlne pochodzenie ewolucyjne. Podobieristwo fotosysteméw do struk- tur molekularnych dzialajgcych w fosforylacji oksydacyjne} wskazuje, ze aparaty fotosyntetyczne wyewoluowaly z pierwotnego systemu prze- noszenia energii, Pojecia kluczowe reakeja swietIna (6. 541) chloroplast (s. 542) stroma (6. 543) tylakoid (. 543) grana (6. 543) chlorofil a (s. 544) fotoindukeyjny rozdzial ladunku (6.545) P960 (8. 546) 680 (s. 549) centrum reakeji (6. 545) para specjalna (8. 546) fotosystem I (PS 1) (6. 548) fotosystem II (PS II) (s. 548) centrum manganowe (s. 549) eytochrom bf (6. 551) P70 (6. 552) schemat Z fotosyntezy (s. 553) sila protonomotoryezna (Ap) (s. 554) syntaza ATP (kompleks CF\-CFy) (6.554) fosforylacja cykliczna (s. 555) karotenoid (s. 558) kompleks zbierajacy s iatlo (6. 558) Wybor pismiennictwa Literatura wprowadzajaca Huber, R,, 1989. A structural basis of light energy and electron transfer in biology, EMBO J. 8: 2125-3147, Deisenhoier, J, and Michel, H,, 1989, The photosynthetic reaction centre from the purple bacterium Rhoulopseudomonas vir EMBO. 8: 2189-2170, Barber, J, and Andersson, B., 1994, Revealing the blueprint of photosynthesis, Nature 370 31-34, Ksigiki i artykuty przegladowe Raghavendra, A.S., 1998, Phorosynthesis:A Comprehensive Treats. 1098, Cambridge University Pres. Cramer, W. A., and Knaff, D. B., 1991, Energy Transduction in Biological Membranes: A Textbook of Bioenergetics. Springer Verlag Nicholls, D. G., and Ferguson, 8.1, 1997, Bioenergetics (24 ed). ‘Academic Press. Harold, FM, 1986. The Vital Force: A Shulyof Bioenergetics. W. H. Freeman and Company. Mechanizm transportu elektronow Beratan, D., and Skourtis, S., 1998, Electron transfer mechanisms. Curr, Opin. Chem. Biol. 3: 235-243, Moser, C.C., Keske, J, M., Warncke, K., Farid, R. S., and Dutton, P.L., 1992. Nature of biologieal electron transfer. Nature 355: 796-802. Boxer, S. G., 1990. Mechanisms of long-distance electron transfer in proteins: Lessons from photosynthetic reaction centers. Annu. Rev. Biophys, Biophys. Chem. 19: 267-299. Fotosystem Il Kirchhoff, H,, Tremmel, 1, Haase, W., and Kubitscheck, U. 2004, Supramolecular photosystem i organization in grana of thy: lakoid membranes: Evidences for a structured arrangement. Biochemistry 43: 9204-9213, Diner, B.A., and Rappaport, F. 2002. Structure, dynamics and energetics ofthe primary photochemistry of photosystem I of oxigenie photosynthesis. Annu. Rev. Plane Biol, 54: 551-580. Zouni, A., Wit H. T, Kem, J, Fromme, P, Krauss, No Saenger W,, and Orth, P, 2001. Crystal structure of photosystem Ii from Synechococcus elongaus at 38 A resolution. Nature 409: 739-743, Rhee, K.2001. Photosystem II: The sold structural ers. Annu Rv Biophys. Biomolee. Struct. 30: 307-328. Rhee, K. H., Morris, E. P, Barber, J, and Kublbrandt, W., 198, ‘Thtee-dimensional stricture ofthe plant photosystem Ii reac: tion centre at 8 A resolution, Nature 396: 283-286. Morris, E. P,, Hankamer, B., Zheleva, D., Friso, G. and Barber, J, 1997. The three-dimensional structure ofa photosystem I ‘core complex determined by electron crystallography, Structure 5: 837-848.