Ses Dalgalar

Dr. Cahit Karaku

SES DALGALARININ FZKSEL ZELLKLER ........................................................................................................ 1

SES DALGALARINI TANIMLAYAN PARAMETRELER .......................................................................................... 5
SES DALGALARININ FZKSEL ZELLKLER ........................................................................................................ 9
TERSNM SES DALGALARI ...................................................................................................................................... 13
BEYNN RETT SNYALLER ................................................................................................................................. 14
ULTRASONK SES ............................................................................................................................................................ 15
HOW MATERIALS RESPOND TO STRESS and STRAIN .................................................................................... 16
SMART MATERIALS OR DESIGNED MATERIALS .............................................................................................. 19
PIEZOELEKTRK ............................................................................................................................................................ 21
KAYNAKLAR .................................................................................................................................................................... 22

SES DALGALARININ FZKSEL ZELLKLER

Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak zere iki ana gruba ayrlr.
Elektromanyetik dalgalar, yaylmak iin bir ortama ihtiya duymazlar ve bolukta da yaylabilirler.
Mekanik dalgalar ise, enerjilerini aktarabilmek iin ortam taneciklerine ihtiya duyarlar. Bu yzden
bolukta (rnein uzayda) yaylamazlar. Ses dalgalar da mekanik dalgalar olduklarndan yaylmak iin
maddesel bir ortama ihtiya duyarlar.

Ses, nesnelerin titreiminden meydana gelen ve uygun bir ortam ierisinde (hava, su vb.) bir yerden
baka bir yere, skma (compressions) ve genlemeler (rarefactions) eklinde ilerleyen bir dalgadr.
Dolaysyla ses, bir basn dalgasdr. Bir cismin sabit bir nokta etrafnda yapt ileri geri gidip gelme

hareketine titreim hareketi denir. Ses kaynaklar ald eitli enerjiler sayesinde titreim hareketi
yapar ve sahip olduu enerjiyi bulunduu ortamdaki taneciklere aktararak taneciklerin kinetik enerji
kazanmasn salar. Kinetik enerji kazanan tanecikler etrafndaki dier taneciklere arparak dier
tanecikleri de titretirir. Sesin yayld ortamdaki taneciklerin titreim enerjilerini birbirlerine
aktarmas sonucu ses dalgalar oluur ve ses dalgalar kinetik enerjinin tanmasn salar.

Ses dalgalar su dalgalarna benzer fakat su dalgalar gibi grnen dairesel dalgalar eklinde deil,
grnmeyen kresel dalgalar eklinde yaylr. (Tribndeki seyircilerin dalga hareketine benzer). Ses,
ses kaynaklarnn titreim hareketi sonucu oluur ve ses dalgalar halinde yaylr. Ses dalgalarnn
frekans, genlik ve periyot gibi zellikleri vardr.

evremizde insanlar, hayvanlar, tatlar, mzik aletleri, elale, rzgr, yamur ses karan varlklardr.
Kendiliinden ses karan varlklara doal ses kaynaklar denir. Ses kaynaklarnn ses karabilmesi iin
titreim gerekir. Mzik aletlerinde bunu ok net grebiliriz. nsanlarn ses karmas da titreimle olur.
Grtlamzda bulunan ses telleri akcierlerimizde bulunan hava ile titreerek ses kmasn salar.

Bilinmesi gerekenler; sesin yaylmas iin maddesel ortama ihtiya vardr. Bolukta ses yaylmaz. Ses
dalgalar halinde yaylr. Ses kaynandan kan ses maddenin taneciklerini titretirir. Rzgar sesi
uzaklara tar, gece ve gndzn scaklk farklar ses dalgalarn etkiler. Ses dalgalar katlarda yaklak
olarak 5000 m/s hzla yaylr. Suda 1453 m/s hzla yol alr. Havada 340 m/s yol alr. Ses kaynaklar
iki'ye ayrlr bunlar doal ses kaynaklar ve yapay ses kaynaklardr.

Madde Ad

Yaylma Hz (m/s)

Hava

340

Su

1500

Tahta

4700

Demir

5100

Boluk

yaylmaz

Material Speed of Sound

Kauuk 60 m/s
Hava 40oC 355 m/s
Hava 20oC 343 m/s
Kurun 1210 m/s
Altn 3240 m/s

Cam4540 m/s
Bakr 4600 m/s
Alminyum 6320 m/s

Dalga boyu
1 Hz.de
100 Hz.de
10000 Hz.de

344.00 m
3.44 m
0.0344 m (3.44 cm);

Sesler var olma zellikleri asndan yok olurlar. Yani bir sre sonra bu sesi yeniden duyabilmek
imkansz hale gelir. Ama tadklar enerji asndan yok olmazlar. Ses dalgalar, havay sktrp
genletirerek yayldndan, beraberinde bir miktar enerji de tarlar. Ses dalgas yayldka,
tadklar enerjinin bir ksm ortamn snmasna neden olacak ekilde "dalgadan ayrlr" (Bu olay
bildiimiz srtnmeye benzer). Bunun dnda, ses dalgalar yayldka, gittike kaynaktan uzaklat
iin genlii (yani sesin ykseklii) azalr. Bir sre sonra, hem genliin azalmasndan hem de srtnme
kayplarndan dolay ses o kadar zayflar ki, artk ortamdaki molekllerin neden olduklar rastgele
skma-genleme olaylarndan fark edilemez duruma gelirler. Bu aamada dalgann tad enerji
hala ortamda bulunuyor, ama ortada ses olarak alglayabileceimiz herhangi bir sinyal kalmyor.

Ses haberlemesinde temel kriterler; tanma, anlama, hissetme, gecikme

Younluu= 10-12 ile 10 Watt/m2,
Basnc= 2 x 10-5 ile 60 Newton/m2 =2 x 10-10 ile 0.0006 atmosferdir.
Sesin yaylma hz scaklk ile hz deiir.
Vses (m/san)=331.29 + 0.607 x to.

(t oC dr.)

Ses, havada yayld gibi svlarda da yaylr. Denizde yaayan baz canllar bu sayede iletiim kurarlar.
Fakat ses bolukta yaylmaz. rnein: uzaydaki byk patlamalarda ses duyulmaz. Sesin hz, ortamn
scaklndan etkilenir. Scaklk arttka sesin hz da artar. Scaklk art molekllerin titreim hzlarn
arttrr, dolaysyla sesin yaylma hznn artmasna sebep olur.

Herhangi bir alanda, rzgar arkadan eserse ses zemine doru ynlenir. Rzgar nden eserse, ses
zeminden yukar doru ynlenir. Gndz, zemin snd iin ses dalgalar s etkisi nedeniyle yukar
doru ynelir. Gece, zemin souduu iin ses dalgalar daha uzaa gidecektir ve aaya doru
ynelir. Denizde suyun yaps yanstc bir yzey oluturmaktadr. Bu nedenle denizde ses sakin bir
ortamda 4-5 km. kadar uzaa gidebilir.

Hareketli ses kaynann hz, sesin yaylma hzn geince, ses, patlama sesi olarak duyulur. Bu
durumda dalga n gibi konik bir alana yaylr ve ok dalgalar olarak isimlendirilir. Byle durumlarda

sesin yaylma hznn kaynan yaylma hzna oranna Mach says denir. Ses hzn ilk geen insan
Chuck Yeager olmutur.
Sesin saklanmasndaki en byk problem, sesin neden olduu hareketin, mikroskopik harekete, yani
sya dnmesidir. Bir odada konutuunuzda, molekllere verdiiniz hareket, bir sre sonra odann
snmasna neden olacaktr. Yani enerji (ktle) korunuyor, ama hareketin nitelii de deiiyor.
Ses dalgalar 4e ayrlr;

Ses tesi (Infrasound); 20 - 30 hertz ve altndaki ses dalgalardr.

itilebilir ses; 20-20 000 hertz arasnda olan ses dalgalardr.

Ultra ses (Ultrasound); 20KHz (20.000 hertz) den 15MHze kadar olan ses dalgalardr.

Hiperses(Hypersound): frekanslar 15MHzden yukar olan ses dalgalardr.

Saniyedeki titreim says 20.000 den fazla olan ses titreimlerine ultrasonik (ses st) ses denir.
Ultrasonik ses, gnlk hayatta ve teknolojide kullanlr. Ultrasonik ses insan kula tarafndan
duyulamaz. Kapal meknlarda yank oluumunun engellenmesi iin sesi yaltan yaltm malzemeleri
kullanlmaldr. Sesin yansma zelliinden yararlanlarak maden yataklarnn yeri belirlenebilir,
deprem faylar belirlenebilir, deniz derinlii llebilir. Ses dalgalar kullanarak sudaki cisimlerin yerini
ve derinliini ayrca denizlerin derinliklerini lmek iin kullanlan cihaza sonar denir. Sonar cihaz ses
dalgalarn gnderir ve ses dalgalar engele arpp yansyarak tekrar cihaza ular. Ses dalgalarnn
gnderildikten sonra tekrar geri gelmesi sresi hesaplanarak uzaklk llebilir.

SES DALGALARINI TANIMLAYAN PARAMETRELER

1960 tarihli bu fotorafta, zel

bir ses mercei ve zel bir
grntleme yntemi
kullanlarak, sol tarafta grlen
kornadan kan ses
dalgalarnn grnts elde
edilebilmitir (Bell Telephone
Laboratory).

imdi, ses dalgalarnn genel zelliklerini ksa balklar altnda inceleyelim:

Frekans (sklk): Bir dalgann frekans, dalgann hava veya baka bir ortam iinden geerken
ortamdaki partikllerin ne sklkta titretiine baldr. Frekans ileri geri titreimlerin zamana bal
olarak llmesi ile hesaplanr. Saniyedeki titreim says zel olarak Hertz birimi ile ifade edilir (1
Hertz = 1 dng/saniye).

Yksek frekans deerleri iin Hertz'in bin kat olan kilohertz (kHz) birimi kullanlr. nsan kulann
duyabildii sesler 20 ile 20000 Hz (20kHz) arasnda frekansa sahip olabilir. Eer bir frekans 20 Hz'in
altnda ise bu tr titreimlere ses alt titreimler, frekans 20 kHz' in zerinde ise bunlara da ses st
titreimler denilmektedir.
Genlik (amplitd): Genlik, ses dalgalarnn dikey byklnn bir lsdr. Ses dalgalarn
oluturan skma ve genlemeler arasndaki fark, dalgalarn genliini belirler.

Ses dalgalar havada veya baka bir ortamda titreen objeler tarfndan retilir. rnein titretirilen bir
gitar teli, yapt periyodik salnm hareketi ile, hava molekllerinin belli bir frekansta skmasn ve
genlemesini salar. Bu ekilde teldeki enerji havaya iletilmi olur. Enerjinin miktar, teldeki titreim
genliine baldr. Eer tele fazla enerji yklenirse, tel daha byk bir genlikle titreir. Teldeki titreim
genlii ne kadar fazla ise ortam tanecikleri (rnein hava moleklleri) tarafndan tanan enerji de o
kadar fazladr. Enerji ne kadar fazla ise sesin iddeti de o kadar byk olacaktr. Bu ifadeler, titreen
tm cisimler iin geerlidir.

Dalga boyu: Bir dalgann ardk iki tepe veya iki ukur noktas arasndaki mesafe bize dalga boyunu
verir. Dalga boyu (lambda) ile gsterilir.

Bir basn dalgas olan sesin

grafiksel gsterimi. Grafiklerde
koyu renkli blgeler skmalar,
ak renkli blgeler ise
genlemeleri simgelemektedir.
Eriler ise bu skma ve
genlemelerin iki boyutlu
grafiksel temsilleridir. Dikkat
edilirse, skma miktar arttka
(yksek seste olduu gibi) sesin
iddeti de artmaktadr.

Ton: Mzikte, diatonik (doal major) gamda bir tam aralk olarak tanmlanan ton, belli bir frekansta
ve perdede retilen saf ses anlamnda kullanlr. rnein bir ses atal (diyapozon) titretirildiinde
ortaya kan 440 Hz frekansndaki Do (C) notas, saf bir tondur. Saf tonlar doal ortamda fazla
karlalmayan ve genellikle mzik aletleri veya ses reteleri araclyla retilen seslerdir. Yksek
frekansl (yksek perdeden) sesler tiz, dk frekansl (dk perdeden) sesler pes (bas) olarak
alglanr.

Tn: Sesin rengini ifade eden bir terimdir. Ayn oktavda, ayn notay (tonu) ayn younlukta ve ayn
uzunlukta alan bir kemanla bir flt arasndak temel fark, tn farkdr. Enstrmanlar oluturan
bileenlerin doal frekanslarndaki farkllklar, sonuta oluan sesin farkl bir tnda olmasn salar. Bu
sayede, farkl mzik aletlerinden kan zde notalar kolaylkla ayrdedebiliriz. Tn, sesin harmonik
(doukan) yapsna bal olarak deiir.

Sesin iddeti ve Desibel lei: iddet, ses dalgalarnn tadklar enerjiye bal olarak birim alan
uyguladklar kuvvettir. Birimi genellikle metrekare bana Watt (W/m2) olarak ifade edilir. Sesin
iddeti, ses kaynana olan uzakln karesi ile ters orantldr.

Desibel (dB): nsan kula ok dk ve ok yksek iddette sesleri duyabilme yeteneine sahiptir.
nsan kulann alglayabilecei en dk ses iddeti, eik iddet olarak bilinir. Kulaa zarar vermeden
iitilebilen en yksek sesin iddeti ise, eik iddetinin yaklak 1 milyon kat kadardr. nsan kulann
iddet alg aral bu kadar geni olduundan, iddet lm iin kullanlan lek de 10'un katlar, yani

logaritmik olarak dzenlenmitir. Biz buna desibel lei adn vermekteyiz. Sfr desibel mutlak
sessizlii deil; iitilemeyecek kadar dk ses iddetini (ortalama 1.10-12 W/m2) gsterir.

Desibel, bir oran veya greceli bir deeri gsterir ve bel biriminin 10 katdr. Alexander Graham Bell'
in ansna bel ad verilen birim, iki farkl bykln orannn logaritmas olarak tanmlanmaktadr.
Yani 1 bel, birbirlerine oranlar 10 olan iki bykl gstermektedir (rnein 200/20). Bu orann
ok byk olmasndan dolay ''Desibel'' ad verilen ve oranlarn logaritmasnn 10 kat olarak
tanmlanan birim daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu saylardan biri bilinen bir say olarak
alndndan, Desibel; sz konusu bir bykln (Pi) referans bykle (Pref) orannn
logaritmasnn 10 katdr (dB=10.log [Pi/Pref]).

dBA ise insan kulann en ok hassas olduu orta ve yksek frekanslarn zellikle vurguland bir ses
deerlendirmesi birimidir. Grlt azaltmas veya kontrolnde ok kullanlan dBA birimi, ses
yksekliinin sbjektif deerlendirmesi ile ilikili bir kavramdr.
Eik iddetindeki ses sfr desibeldir ve 1.10-12 W/m2 deerine edeerdir. 10 kat daha iddetli ses
1.10-11 W/m2; yani 10 dB iken, 100 kat daha iddetli ses 20 dBdir. Aadaki tabloda, gnlk hayatta
sklkla karlatmz baz ses kaynaklar ve bunlarn rettii seslerin desibel olarak iddetleri
karlatrma amacyla verilmitir.

Kaynak

iddet

dB

Eik deerin katlar

Eik iddeti

1.10-12 W/m2

100

Yaprak hrts

1.10-11 W/m2

10

101

Fslt

1.10-10 W/m2

20

102

Normal konuma

1.10-6 W/m2

60

106

Caddedeki youn trafik

1.10-5 W/m2

70

107

Elektrik sprgesi

1.10-4 W/m2

80

108

Byk orkestra

6,3.10-3 W/m2

98

109.8

Walkmenin en yksek sesi

1.10-2 W/m2

100 1010

Rock konserinin n sras

1.10-1 W/m2

110 1011

Jet uann kalk

1.102 W/m2

140 1014

Kulak zar hasar

1.104 W/m2

160 1016

Ses dalgalar enerjilerini 3 boyutlu ortamda tarken, kaynaktan uzaklatka ses dalgalarnn iddeti
azalr. Artan uzaklkla birlikte ses dalgalarnn iddetinin azalmas ses dalgalarndaki enerjinin daha

geni alanlara yaylmasndan kaynaklanr. Ses dalgalar 2 boyutlu bir ortamda dairesel olarak yaylr.
Enerji korunduu iin enerjinin yayld alan arttka g azalmaldr. iddet ve uzaklk arasndaki iliki
ters-kare ilikisidir. Bu yzden kaynaa olan uzaklk 2 katna ktnda iddet 'ne der. Benzer
ekilde kaynaa olan uzaklk 'ne dtnde iddet 16 katna kar. Uzaklk arttka sesin iddeti,
uzakln karesi orannda azaltr. Aadaki tabloda iddet ve uzaklk arasndaki iliki gsterilmitir:
Uzaklk

iddet

1m

160 birim

2m

40 birim

3m

17.8 birim

4m

10 birim

SES DALGALARININ FZKSEL ZELLKLER

Fizyolojik zellikler l aletinin deil, insan kulann yapt deerlendirmedir.

Ses iddeti (volm): Ses dalgasnn ses yaylma dorultusuna dik bir dzlem iindeki 1 cm yzeye 1
saniyede verdii ses enerjisidir. Baka bir deyile, ses dalgasnn 1 mlik kesitindeki ses gcdr.
Birimi watttr.

Ses iddeti Seviyesi:

ki byklk arasndaki farktr. Birimi desibeldir. nsan kulann sezebilecei asgari ses iddeti 1
dBdir.
Ses iddeti seviyesi: IL (Intensity Level)
Ses basn seviyesi: SPL (Sound Pressure Level)
(Ses iddeti seviyesi [AU1] [AU2] ses basn seviyesinden 0.1 dB daha kktr. Pratikte SPL = IL
alnabilir.)
Ses Basnc: P Her ses dalgas bir P basn deeriyle nitelendirilmektedir. Birimi Bar dr. Bu basn,
atmosferik basntan farkl olarak, uzayda ses dalgas tarafndan oluturulmaktadr. Ses basnc ile ses
iddeti arasnda karesel bir ba vardr. Ses basnc iki, , drt misli arttrlrsa, ses iddeti srayla drt,
dokuz, onalt misli artacaktr.

Ses Basn Seviyesi:(Akustik G Seviyesi):

Ses basn seviyesi simgesi SPLdir. Birimi dBdir. Pratikte ses iddeti seviyesiyle ayn deerde kabul
edilir.
Ses kaynann yayd ses gcne akustik g denir. Birimi Watttr. W ya da P simgesiyle gsterilir.
Normal basn ve scaklkta akustik g seviyesi, ses basn seviyesinden yaklak 0.5 dB daha
kktr. Pratikte akustik g seviyesi ses basn seviyesine, ses basn seviyesi ses iddeti seviyesine
eit alnabilir.

Ses iddeti
Ses dalgalarnn bir santimetrekarelik yzeydeki glerine denir. Birimi watt/cm2dir. Ses iddeti, dalgann
frekansna ve dalga genliinin karesine baldr. iddet sebebiyle ses kuvvetli veya zayf olarak duyulur. nsan
kula 1016 watt/cm2 ile 104 watt/cm2 iddet deerleri arasndaki sesleri duyabilir. Duyma iddeti desibel
birimiyle bilinir. Duyulan ses iddeti alt limite giderken, duyma iddeti de sfr desibele gider. Duyulan ses
iddeti st limite giderken, duyma iddeti 120 desibele gider. Yani duyma iddeti, duyulan sesin iddetinin
logaritmas ile orantldr. Normal insan sesinin duyma iddeti 70 desibel civarndadr. Kulak zar en gsz sesi
iitirken akllara durgunluk verecek kadar kk bir genlikle titremektedir. Bu ise kulan ne kadar hassas
yaratldn gstermektedir. Ses iddeti kaynaktan uzaklatka azalr, der.

Sesin Ykseklii
Sesin frekansdr. nsan kula frekans yaklak 20 ile 20.000 hz. olan sesleri iitebilir. Sesin frekansna bal
olarak ykseklii trif edilir. nce seslerin frekanslar byk, kaln seslerin ise frekanslar kk deerlerdedir.
Frekanslar, 20den kk olan seslere nfrasonik, 20.000den byk olanlara ise Ultrasonik denir. Sesin
frekans kaynan hareketine bal olarak kayma gsterir. (Bkz. Doppler Olay)

Sesin Kalitesi (Timbre of Sound) Tn ve Harmonikler

Tn ve harmonikler: Ses kaynaklar, genellikle ana ses denilen (en kaln) sesle birlikte, frekanslar ana sesin
frekansnn tam katlar olan tli sesler karrlar. Bu tli seslere ana sesin harmonikleri denir. Bu sesler etrfa
ana sesle birlemi olarak yaylrlar. Tn, bir sesin kulaa tesiridir. Farkl kaynaklardan kan sesler ayn ykseklik
ve iddette olsalar da tnlar farkldr.

Ses kaynaklar: Gerilmi teller, metal levhalar veya deri, insan boaznda olduu gibi etten ses telleri ve kararl
dalga meydana getirebilecek ekilde oyulmu hava borular ses kaynaklardr. Bu kaynaklar titretiinde
etraflarnda bulunan hava molekllerini de titretirirler. Gerilmi deri, mesel davulun verdii seste byk
frekansl sesler ana sesin harmonikleri deildir.

Ses dalgalar da krlma, yansma ve giriim zelliklerini gsterirler. Krlma olay ortam deiikliiyle olur.
Havann scaklk, younluk durumuna gre sesin yaylma hz deiir. Souk havada ses hz azalr. Ses scak
havadan souk havaya geerken yaylma dorultusunu deitirir. Yaylan ses dalgalar duvar, kayalk gibi sert
dz yzeylere arpnca dorultularn deitirirler. Bu olay yansmadr. Yansma olaynda sesin zellikleri

deimez. Yansm dalgalar tekrar geriye dnerse ikinci bir ses meydana gelir. Bu sese yank denir. Yank ilk
sesten yaklak 0,1 snden daha az bir zamanda gelirse kulak bu sesi, ikinci sesin devam gibi iitir, buna nlama
denir. lk ses ile yank arasndaki zaman farkndan yanstc engelin uzakl hesap edilebilir. Gemicilikte deniz
derinlikleri bu yolla llmektedir. Yarasalar da etraflarndaki engelleri ses dalgalar ile fark ederler.

Yanstc yzeylerde ayn zamanda yutulma da olur. Yutulma veya yansma maksada gre yzeyin yapsndaki
deiiklikle ayarlanabilir. Camilerde, konferans salonlarnda bu ile ilgili hesaplamalar yaplr. Mantar kuma gibi
gzenekli yzeylerde yutulma fazla olmaktadr. (Bkz. Akustik)

Ses dalgalar giriimle birbirini kuvvetlendirip, zayflatabilirler. Giriim yapan dalgalar arasndaki yol farknn,
dalga boyunun yarsna eit olmas artn salayan yerlerde yok edici giriim olur, byle yerlerde ses iitilmez.

Vuru (Batman) olay: Genlikleri hemen hemen eit ve frekanslar biraz farkl olan iki kaynan verdii ses
dalgalarnn st ste binmesi neticesinde, frekans iki frekansn farkna eit olan ses ykselmeleri meydana
gelmesidir. Vuru olaynda ses periyodik olarak azalp, oalr.

ok dalgalar: Hareketli ses kaynann hz, sesin yaylma hzn geince, ses, patlama sesi olarak duyulur. Bu
durumda dalga n gibi konik bir alana yaylr ve ok dalgalar olarak isimlendirilir. Byle durumlarda sesin
yaylma hznn kaynan yaylma hzna oranna Mach says denir.

Sesin Akustik ekli

Her enstrmann harmonik yapsyla uyumlu halde alan bir akustik ekli vardr. Bir dalgann ekli,
hassasiyet deiiminin meydana getirdii maksimum genlik noktalar birletirilerek oluturulur. 4
blmden meydana gelir;

k (Attack): Ses dalgasnn oluumunun balad ve en yksek seviyeye ulat zaman

dilimidir.

D Noktas (Decay): Attack sonras ses seviyesinin d evresidir.

Uzama (Sustain): Sesin belli bir hassasiyet derecesinde havada ki varln srdrd evredir.

Snme (Release): Ses dalgasnn sonlama evresidir.

Sesin grl:
Bu kavram sesin fizyolojik iddetini tanmlar. Sesler grlk nsan kula en az 30 mikro-saniyelik
zaman farkyla gelen iki sesi birbirinden ayrt edebilme yetisine sahiptir. Bir baka deyiiyle, vasat bir
kulaa sahip olan bir insan, iki kulana gelen seslerin zaman farkn yz binde saniye kadar bir
deer iinde fark edebilmekte ve bu sayede de, kendisine ulaan sesin kaynann uzakln kabaca
da olsa belirleyebilmektedir.

Kulan sahip olduu bir baka zellik ise "seici alglama"dr.

When sound waves meet at a common point, the resultant effect may be more or less loud
depending on how the waves overlap with each other. The redistribution of energy in the regions of
overlap results in the interference of sound. Sound waves produced in one direction can be heard
from other directions. The voice of a person on the other side of the wall can be heard but the
person cannot be seen. This bending of sound around corners is referred to as diffraction.
Polarization is a phenomenon which transverse wave, alone can exhibit and therefore, longitudinal
sound waves do not exhibit polarization.

Tek bir ynde gelen ses yakn kulaa uzaktan kulaktan yaklak 1 / 500 saniye nce ulaacaktr. Beyin
bu zaman farkn ayrt edebilmektedir. Uzaklk deneyimle kazanlr.

Sound waves at lower frequencies are attenuated less over distance than higher frequency sound
waves.

Bir ses dalgas iki tabaka arasna girdiinde sanki bir borudan ilerliyormu gibi, engel tanmakszn ok
uzaklara ulaabilir. Sound seems to be amplified when it travels over water. The reason is that the
water cools the air above its surface, which then slows down the sound waves near the surface. This
causes a refraction or bending of the sound wave, such that more sound reaches the boat passenger.

Sound waves best reflect off what kind of surfaces? Steel

Transmission and media Physical properties

Absorption
Reflection
Interference
Refraction

Diffraction
Polarization
Dispersion
Resonance
Displacement
Diffusion

Sound waves can undergo reflection, refraction, interference and diffraction. But they cannot
undergo polarization.

Reflection of sound is evident in the environment in the form of echoes. The rolling of thunder is
largely due to successive reflections from the clouds and land surfaces. For appreciable reflection of a
wave from any surface, the surface area should be fairly large in comparison to the wavelength of
the waves incident on it. Consequently, larger surfaces are required for complete reflection of sound
waves. Sound waves being larger than light waves, do not require the reflecting surface to be
smooth. For this reason, a brick wall, a wooden board and a row of trees serve as reflectors of sound
waves. The reflection of ultrasonic Sound pulses in water is the principle of 'Sonar'.

Refraction of sound waves in the atmosphere occurs when sound waves travel through regions of
varying air density. The density of a gas is inversely proportional to its temperature. Thus, if there is a
temperature variation in the air, sound waves are refracted as they pass through the layer
boundaries. Dispersion is of negligible importance for ordinary sound waves. Like light waves (in air),
the velocity of sound waves is independent of the frequency. Sound can also undergo total internal
reflection.

TERSNM SES DALGALARI

Sorunu bir rnekle aklamak yerinde olacak: Kare eklindeki bir kaptaki su dalgalarn dnelim.
Sudaki yzey dalgalar, yzeyin hareketini uzak blgelere ilettii iin havadaki sese ok benziyor. Orta
noktaya parmakla dokunduunuzda ortaya kan dalgalar, ilk anlarda duvarlara doru hzla yaylmaya
balayacaktr. Bu anlar sesin en net duyulabildii zamanlar. Amacmz bu dalgalarn ne kadar
"saklanabildiini" anlamak olduu iin, bir sre bekliyoruz. lk nce, dalgalar duvarlara arparak geri
yansr. Geri gelen dalgalara eko diyoruz. Bu aamada da ses hl alglanabilir. Fakat birka yansma
olduktan sonra, dalgalarn grnts karman orman bir hal alr. Bu aamada sesi alglamak mmkn
olmaz. Ksacas, birka yansma sonra sesi alglama yeteneimiz tamamen kayboluyor. Fakat, bu

aamada bile sesin korunduunu sylemek mmkn! Zaman gre tersinmi akustik olarak
adlandrlan bir yntemle bilim adamlar, her eye neden olan orijinal sesi ortaya karabiliyorlar;
Bunu olanakl klan temel zellik u: Sesin neden olduu ortalama hareketin ynn tam tersine
evirirseniz, ses dalgalar izlemi olduu yolun tersini izler. Bu, odann her tarafndan konumacnn
azna doru yol alan ses dalgalar demek! Tabii, havadaki molekllerin hepsinin hareket ynn
tam tersine evirmek pratikte mmkn deil, dolaysyla dorudan uygulanabilecek bir yntem
deil bu. Ancak, orijinal sesi elde etmek iin uygulanan yntem basit. Yapmanz gereken, odann
duvarlarnn her tarafna yzlerce hassas kayt cihaz yerletirmek ve gelen tm sesleri kaydetmek.
Tabii, bizim iin bir anlamnn olmas iin tm ekolar dindikten sonra kayda balamamz gerekiyor. (Bu
arada odann dna ses kaybnn olmadn da varsayyoruz.) Tersinmi ses dalgalarn elde etmek
iin, ( Time-Reversed Sound Waves Resonate )tm bu kaytlar duvarlardaki ayn yerlerden tersten
alnyor. Bir sre sonra da tm bu kaytlardan gelen sesler kaynakta birleerek orijinal sesi tekrar
oluturuyorlar. Doal olarak, orijinal ses tersten oluacaktr; yani "ABLA" diye barmsak, bu ilem
sonunda ayn yerde "ALBA" diye bir ses duyarz. Fakat, kayt cihazlarn altrmak iin daha uzun sre
beklerseniz bu yntem ie yaramaz, nk ok yava ileyen bir olay varln hissettirmeye balar.
Molekllerin rastgele hareketi ve bunlarn neden olduu arpmalar, sesin neden olduu ortak
hareketi yava yava bozar. Gittike daha az sayda molekl ortak harekete devam ederken,
rastgelelik artar. Bu, ses enerjisinin s enerjisine dnme aamasdr. Bir sre sonra ortak hareketten
iz kalmaz ve hareket tamamen sya dnr. Dzenlilikten rastgelelie dnmn olabilecei, ama
tersinin olamayacan syleyen termodinamiin ikinci yasasna gre, bu "s" hareketinden orijinal
sesi elde etmek imknszdr. Kayt cihazlarnz ne kadar hassas olursa olsun, bu aamada geriye dn
yoktur.

BEYNN RETT SNYALLER

Beynin rettii sinyaller ile insanlar uzaktan belirli davranlara ynlendirmek mmkn m? Elektro
Beyin Grafii, MRI cihazlar ve bilgisayar tabanl grnt ileme sistemlerindeki gelimelere bal
olarak beyin haritas karlabilmekte, beynin hastalkl alan alanlar bu ekilde grntlenmektedir.
Vcut sistemini yneten ve bu sistemler arasnda ibirliini salayan beyin, tm zihinsel faaliyetlere,
dncelere, duygulara ve hareketlere zg sinyaller retmektedir. Beyin kontrol ettii organlar,
elektriksel iaretler ile alan bir karmak bir elektronik devre olarak dnlebilir. Bu elektriksel
sinyallerin frekanslarnn 3Hz ile 30 hertz arasndaki deitii belirlenmitir. Bu sinyallere beynin
parmak izi denmekte ve kiiden kiiye deiim gstermektedir. Beynin rettii sinyaller kaydedilerek,
beynin fonksiyonel olarak grntlenmesinin yaplabilecei, kiinin uzaktan takip edilebilecei ve
hatta ynetilecei de ileri srlmektedir. Bu frekanslar;

1. Derin uyku srasnda 1-3Hz Delta dalgalar,

2. Yorgunluk veya hafif uyku srasnda 5-7 hertz Teta dalgalar,
3. Alarm veya herhangi bir uyarlma srasnda 8-12 hertz Alfa dalgalar,
4. ok megul olduumuzda 14-30 hertz Beta dalgalar,
5. 10 hertz civar ise normal iler yaparken yaylan dalgalar olarak gruplanmaktadr.

nsann fke, ac, endie, kmseme, mitsizlik, dehet, sknt, kskanlk, korku, uyku, terr gibi
durumlarda yaynm frekanslar farkldr ve kiiden kiiye farkllk gstermektedir. Yaynm frekanslar
kiiden kiiye deiiklik gsteriyor ise ayn frekanslarda retilen sinyaller uzaktan beyne yneltilirse,
insanda ayn duygular oluturulabilir mi? Bu konuya k tutmas bakmndan kahin, aman, hipnozcu
ve medyumlarn mterilerinin beyinlerini nasl ynlendirebildii nemlidir. Aratrmalar sonucunda
amann, kulland davul sesinin yayd dalgalar ile tedavi edilen kiinin beyin dalgalar arasnda bir
uyum oluturduu ve bu srada dua okuyarak onun beynine istedii emirleri yerletirdii gzlenmitir.

ULTRASONK SES
Saniyedeki titreim says 20.000 den fazla olan ses titreimlerine ultrasonik (ses st) ses denir. Ultrasonik ses,
gnlk hayatta ve teknolojide kullanlr. Ultrasonik ses insan kula tarafndan duyulamaz.

Ultrasonik sesler, baz hayvanlar tarafndan (kedi, kpek, yunus) duyulabilir. Bu hayvanlarn eitiminde
ultrasonik ses kartan ddkler kullanlr.

Ultrasonik seslerin yan etkisi bulunmad iin hamile bayanlarn baz hastalklarnn tehis ve
tedavisinde kullanlr. (Kalp problemi, tmr, bbrek ta, safra kesesi ta tespitinde ve bbrek ve safra
talarnn krlmasnda kullanlr).

Ultrasonik ses, titreim says fazla olduu iin duyulabilen sese gre 100 bin kat daha fazla enerjiye
sahiptir. Bu sesler duyulabilen seslere gre daha kolay ynlendirilir ve bu nedenle de teknolojide
kullanlr. (Borunun kalnl veya atlak olup olmad kontrol edilebilir).

Ultrasonik ses, dezenfekte ilemi iin kullanlr. (Gzlk ve taklarn temizlenmesi iin kullanlr).

Heterojen karmlarn kartrlmas iin kullanlr.

Beton bloklarn delinmesi iin kullanlr.

Kat maddelere ekil vermek iin kullanlr.

Anne filin kard ultrasonik ses, yavru filleri bulmak iin, erkek filin kard ultrasonik ses dier filleri
uzaklatrmak iin kullanlr.

Karanlk ortamlarda uabilen yarasalar ultrasonik sesler kartarak bu seslerin yansmas sonucu
ynlerini bulurlar veya avlanrlar.

Ultrason cihaz, ultrasonik sesin retilmesi prensibine gre alr. Ultrason cihaz sayesinde i
organlara ultrasonik sesler gnderilir ve bu ses dalgalar i organlara tarafndan yanstlarak
bilgisayarlar sayesinde grnt halinde ekrana drlr.

Ultra ses dalgalar ile insanlar uzaktan belirli davranlara ynlendirmek mmkn m?
Ultra ses, insan kulann iitemeyecei kadar yksek frekansl akustik bir dalgadr. Ultra ses
retiminde piezoelektrik olaylardan yararlanlr. Piezoelektrik, zerine mekanik bir basn
uygulandnda baz kristal ve seramik malzemelerin elektriksel gerilim oluturmasdr. Ayn
malzemelere elektriksel iaret uygulandnda ise genileyip daralarak titreir ve ultra ses dalgalar
oluturur. Gnmzde ultra ses ile alan sistemler;
1.

Kemirici hayvanlarn uzaklatrlmasnda,

2.

Derinlik lmlerinde, sonar ve radar olarak hedef tayinlerinde,

3.

Metal ve plastik kaynak yapmnda,

4.

Dier tan sistemlerine gre yumuak dokular da grntlenmesinde

5.

yonize edici etkisinin olmay gibi zellikleri nedeniyle grntlemede,

6.

Fizyoterapi uygulamalarnda,

7.

Cerrahide,

8.

Hipertermi etkisi ile kanserli hcrelerin yok edilmesinde,

9.

Kemiklerin kaynamasnda,

10. Diilikte oyuk amnda,

11. Gzde katarakt tedavisinde,
12. Bbrek talarnn paralanmasnda,
13. Kan akmnn llmesi gibi tedavi amal kullanlmaktadr.

itilebilen ses dalgalar, ultra ses dalgalarna dntrldkten sonra insanlara ynlendirildiinde
onlarn hipnoz edebildii, bu yntemle hipnoz edilen insanlarda ani ate, ar, uykusuzluk ya da
aniden uykuya dalma etkileri gzlemlendii ve hatta hipnoz edilen insanlarn baz komutlar emir
olarak algladklar da ileri srlmektedir.

HOW MATERIALS RESPOND TO STRESS and STRAIN

Stress and Strain

Stress is force/area distributed throughout a material. Pressure in a liquid is a form of stress.

Strain is the deformation of a material that results from stress.

How materials respond to stress

Elastic materials deform when stress is applied, but return to their original shape when the
stress is removed.

Plastic materials deform when stress is applied, but some of the deformation remains when
the stress is removed. They are permanently deformed.

Most materials behave differently when different amounts of stress are applied. Many
materials are elastic for small amounts of stress, but become plastic when the stress
increases. A coat-hanger is a good example. If you apply a small stress, and flex it a little, it
snaps back to its original shape when you stop flexing it. If you flex it too far, it bends and
stays bent. You have applied enough stress to make it behave plastically. Rocks of the lower
crust and mantle, which are at high temperature and pressures, behave this way. For small
stresses, they are elastic, but when large forces are applied over long periods of geologic
time, they bend and flow like plastic.

Many materials are elastic, or plastic for small amounts of stress, but break when the stress
becomes too large. When materials break, we call it brittle failure. Rocks of the lithosphere
are brittle. They behave elastically and plastically until stress becomes too large, then they
break.

Elastic materials store energy as they deform. This energy is called strain energy, and is
released either when the stress is removed, or when the material undergoes brittle failure.

Earthquakes
Elastic Rebound Model of Earthquakes

Earthquakes result from brittle failure of a portion of the Earth's lithosphere. The lithosphere
is the only mechanical layer of the Earth that can have brittle failure, thus all earthquakes
occur in the lithosphere.

Strain energy which has built up as the lithosphere is deformed by plate tectonics, is released
by that failure. Because the plates are deformed mostly at their edges where they move past
another plate, most earthquakes occur at plate boundaries.

Plate boundaries are defined by the concentrated bands of earthquakes that occur there.

The strain energy released by an earthquake may have taken tens to thousands of years to
accumulate. Earthquakes release this energy in anywhere from a few seconds to a minute.
Thus earthquakes represent a very high rate of energy release.

Brittle failure of lithosphere usually occurs on planar fractures. These fractures are
called faults if the two sides of the fracture have slipped past one another. If a fault can slip
easily, the rock on either side is not deformed, thus no strain accumulation and no

earthquakes. This is called aseismic slip or"fault creep". For earthquakes to occur, the sides
of the fault must stick together or lock, allowing the rocks to deform. When the stress
become high enough, the fault slips abruptly, releasing the energy in an earthquake.

Where do Earthquake occur?

Earthquakes result from brittle failure of a portion of the Earth's lithosphere. The lithosphere
is the only mechanical layer of the Earth that can have brittle failure, thus all earthquakes
occur in the lithosphere.

Strain energy which has built up as the lithosphere is deformed by plate tectonics, is released
by that failure. Because the plates are deformed mostly at their edges where they move past
another plate, most earthquakes occur at plate boundaries.

The focus of an earthquake is the point on a fault where the slip begins. This is usually some
point beneath the surface of the earth. As the earthquake continues, the slip propagates
along the fault away from the focus. This slipping is called fault rupture, and lasts from a few
seconds to as long as 2 minutes in the largest earthquakes. The focus is also called the
hypocenter.

The epicenter of an earthquake is the point on the surface of the earth directly above the
focus.

Seismic waves
Seismic waves are vibrational waves that travel through the material of Earth. Waves propagate by
disturbing some aspect of the material, and the material responding by trying to return to its original
state. Seismic waves come in two forms:

Body waves
Body waves travel along paths through the Earth which result in the minimum travel time from the
source to the destination. Body waves come in two types:
1. Compressional waves disturb the volume of material. The material resists this volume
change resulting in oscillatory wave motion. Sound waves in air are compressional waves.
Compressional seismic waves are called P waves or primary waves because they travel faster
than all other waves. P waves travel at about 6 km/sec in the crust and about 8 km/sec in the
upper mantle.
2. Shear waves disturb the shape, but not the volume of material. Solids resist shape changes
thus shear waves propagate in solids. Fluids (liquids and gasses) do not resist change shape,
so shear waves cannot travel in fluids. Shear seismic waves are called S waves or secondary

waves because, although they follow nearly the same paths as P waves, they arrive later
because they travel slower. S waves travel about 60% as fast as P waves in the crust and
mantle, about 4 km/sec in the crust and 5 km/sec in the upper mantle.

Surface waves
Surface waves, as their name suggests, travel along the Earth's surface. Because they have long
wavelengths (distance from one crest to the next) they are called L waves. Because their motion is
concentrated at the Earth's surface, surface waves are usually the cause of most damage from
earthquakes. Like body waves, seismic surface waves come in two types.
1. Rayleigh waves propagate with elliptical orbital motion in a vertical plane. Rayleigh waves
involve compression. Rayleigh waves are called LR waves.
2. Love waves propagate with purely horizontal motion perpendicular to the direction of wave
travel. Love waves involve only shearing, no compression. Love waves are called LQ waves.

Love waves are slightly faster than Rayleigh waves. Both of these waves move at about 4 km/sec.
Since their velocity is nearly the same as S waves, they arrive at about the same time as S waves if
the earthquake is near. If the earthquake is distant, S waves arrive before surface waves because the
take a shorter path through the interior of the Earth.

SMART MATERIALS OR DESIGNED MATERIALS

Smart materials or designed materials are materials that have one or more properties that can be
significantly changed in a controlled fashion by external stimuli, such as stress, temperature,
moisture, pH, electric or magnetic fields. There are a number of types of smart material, some of
which are already common. Some examples are as following:

Piezoelectric materials are materials that produce a voltage when stress is applied. Since this effect
also applies in the reverse manner, a voltage across the sample will produce stress within the sample.
Suitably designed structures made from these materials can therefore be made that bend, expand or
contract when a voltage is applied.

Shape memory alloys and shape memory polymers are materials in which large deformation can be
induced and recovered through temperature changes or stress changes (pseudoelasticity). The large
deformation results due to martensitic phase change.

Magnetostrictive materials exhibit change in shape under the influence of magnetic field and also
exhibit change in their magnetization under the influence of mechanical stress.

Magnetic shape memory alloys are materials that change their shape in response to a significant
change in the magnetic field.

pH-sensitive polymers are materials that change in volume when the pH of the surrounding medium
changes.

Temperature-responsive polymers are materials which undergo changes upon temperature.

Halochromic materials are commonly used materials that change their colour as a result of changing
acidity. One suggested application is for paints that can change colour to indicate corrosion in the
metal underneath them.

Chromogenic systems change colour in response to electrical, optical or thermal changes. These
include electrochromic materials, which change their colour or opacity on the application of a voltage
(e.g. liquid crystal displays), thermochromic materials change in colour depending on their
temperature, and photochromic materials, which change colour in response to lightfor example,
light sensitive sunglasses that darken when exposed to bright sunlight.

Ferrofluid
Photomechanical materials change shape under exposure to light.
Self-healing materials have the intrinsic ability to repair damage due to normal usage, thus
expanding the material's lifetime
Dielectric elastomers (DEs) are smart material systems which produce large strains (up to 300%)
under the influence of an external electric field.
Magnetocaloric materials are compounds that undergo a reversible change in temperature upon
exposure to a changing magnetic field.
Thermoelectric materials are used to build devices that convert temperature differences into
electricity and vice-versa.

Types of smart material Smart materials sense changes in the environment around them and
respond in a predictable manner. Some types of smart materials include:

A shape-memory alloy (SMA, smart metal, memory metal, memory alloy, muscle wire, smart alloy) is
an alloy that "remembers" its original, cold-forged shape: returning the pre-deformed shape by
heating. This material is a lightweight, solid-state alternative to conventional actuators such as
hydraulic, pneumatic, and motor-based systems. Shape-memory alloys have applications in
industries including medical and aerospace. Shape memory - After deformation these materials can
remember their original shape and return to it when heated. Applications include shape memory
stents - tubes threaded into arteries that expand on heating to body temperature to allow increased
blood flow.

Thermochromic - These materials change colour in response to changes in temperature. They have
been used in bath plugs that change colour when the water is too hot.

Photochromic - These materials change colour in response to changes in light conditions. Uses
include security inks and dolls that tan in the sun.

Magnetorheological - These fluids become solid when placed in a magnetic field. They can be used
to construct dampers that suppress vibrations. These can be fitted to buildings and bridges to
suppress the damaging effects of, for example, high winds or earthquakes

PIEZOELEKTRK
Piezoelektrik zellii, baz kristal ve seramik gibi malzemelere uygulanan mekanik basn sonucunda,
malzemenin elektrik alan ya da elektrik potansiyel meydana getirme yeteneidir. Piezoelektrik etkinin
ilk ispat Pierre Curie ve Jacques Curie kardeler tarafndan 1880 ylnda yaplmtr. Piezo olayn
meydana getirebilen kristaller arasnda kuartz, tormalin, rokel olarak bulunurlar. Tabiatta
bulunduklar ekliyle kullanlmas mmkn deildir. Kristallerin titreim frekans ve rettii voltaj
kesili ekilleri, yzey ilemleriyle yakndan ilgilidir. Kristalin merkeze gre kesim yzeylerinin simetrik
olmas lazmdr.

Baryum titanat, kurun zirkonat titanat ve potasyum sodyum niobat gibi baz seramikler de
piezoelektrik olay meydana getirecek zelliktedir. Bu seramikler ok kristalli malzemeler olup,
normal porselen seramikler gibi retilebilir. Bunlara daha sonra yksek D.C voltaj tatbikiyle

piezoelektrik zellik kazandrlr. Baryum titanat ve kurun zirkonat titanat malzemelerinde

ferroelektrik zellik bulunmaktadr.

Piezoelektrik kristaller ve seramikler; mekanik titreimlerin elektrik dalgalarna, elektrik dalgalarnn

mekanik titreimlere evrilmesi istenilen elektromanyetik eviricilerde (transdserlerde) kullanlr.
Kristal

mikrofonlar,

gemilerde

derinlik

ve

hedef

bulmaya

yarayan

sonar

cihazlarnda,

piezokristallerden faydalanlr. Sonar cihaznda piezoelektrik hadisesiyle su iine ses yaym yaplr.
Sesi karan, elektrik enerjisi etkisiyle titreen kristallerdir. Suya yaplan ses hedefe arpp yansynca
bu defa kristaller, suyun ses dolaysyle skmas ile titreir. Titreen kristaller elektrik dalgalar
reterek ses ve ekranda grnt olarak hedef tespiti yaplr.

Piezoelectric materials
The piezoelectric effect occurs only in non conductive materials. Piezoelectric materials can be
divided in 2 main groups: crystals and cermaics. The most well-known piezoelectric material is quartz
(SiO2). Piezoelectric materials are usually specific classes of crystals or ceramics, which have the
ability to generate electrical potential when physical strain is applied on them. For example,
squeezing a piezoelectric crystal in your hand causes it to deform, and, if a voltmeter is attached to it,
the device indicates a change in the current moving through it. When many such crystals are placed
together, and buried under asphalt on sidewalks, for example, they could at least in theory produce
sufficient electricity to power up neighboring stores. Piezoelectric - Applying a mechanical stress to
these materials generates an electric current. Piezoelectric microphones transform changes in
pressure caused by sound waves into an electrical signal.

KAYNAKLAR
http://www.school-for-champions.com/science/sound_over_water.htm
http://www.unc.edu/~jimlee/soundwavelecture.htm
http://www.tutorvista.com/content/physics/physics-iii/waves/sound-propagation.php
http://www.kettering.edu/physics/drussell/Demos/waves/wavemotion.html
http://parts.digikey.com/1/parts-cats-toc/index42.html