Professional Documents
Culture Documents
TEKNOLOJK
ARATIRMALAR
www.teknolojikarastirmalar.com
e-ISSN:1309-3991
Derleme
(Review)
zet
Piezoelektrik malzemeler akll malzeme olarak adlandrlan ve belirli bir etki karsnda konvansiyonel
malzemelerin aksine bir tepki gsteren malzemelerdir. Baz malzemeler piezoelektrik zellii doal olarak
yaplarnda bulundururken, baz piezoelektrik malzemeler yalnzca belirli ilemlerden geirildikten sonra bu
zellii kazanabilmektedir. Piezoelektrik malzemeler birok farkl alanda yllardr kullanlmaktadr. imdi de
tekstilde kullanlmalar ynnde nemli almalar yrtlmektedir. zellikle kresel snmann tehdit edici
boyutlara ulamas ile doa dostu yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmn ve bu alanda yaplan almalar
nemli lde artmtr. Bu makalede piezoelektrik zellik, piezoelektrik malzemeler, piezoelektrik zellik zerine
yaplan ana almalar, kullanm alanlar ve son zamanlarda yaplan almalar zerine bilgi verilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Piezoelektrik, Akll Malzeme, Tekstil, Yenilenebilir Enerji.
61
Piezoelektrik zellik
Piezoelektrik malzemelerde bu zellik iki farkl ekilde ortaya kar. Mekanik bir etkiye maruz
brakldklarnda elektrik enerjisi retir, elektrik enerjisine maruz brakldklarnda da boyutsal deiime
urarlar. Baz malzemelerin bu zellii gsterebilecei 19. yzyln balarnda teorik olarak aklanm
ancak ilk alma ve bilime tantlmas 1880 ylnda gereklemitir. Fransz Curie kardeler,
laboratuvarda altklar srada Quartz kristaline mekanik bir kuvvet uygulandnda, kristalin bu
mekanik etkiye tepki olarak yzeyinde elektriksel bir enerji olutuunu gzlemlemitir. Lippmann ise
ayn malzemenin elektriksel enerjiye maruz brakldnda boyutunda deiiklie neden olabilecei tezini
ileri srm ve bu tez daha sonra Currie kardelerin almalar ile desteklenmitir.
1a
1b
ekil 1a. Direk piezoelektrik zelliin ematik gsterimi: a) Polarize edilmi malzeme, b) Germe/Gerilim uygulanm
piezoelektrik malzeme, c) Bask uygulanm piezoelektrik malzeme.
ekil 1b. Ters piezoelectriin ematik gsterimi: d) Polarize edilmi malzeme, e) Uygulanan elektrik yk karsnda
boyutunda deime olan piezoelektrik malzeme, f) Uygulanan elektrik kuvvetinin yn deitiinde, boyutunda deiiklie
urayan piezoelektrik malzeme.
Vatansever Bayramol D.
Savandan hemen sonra bu sondaj derinlii lerek denizaltlarnn varln ve yeri tespit edebilen cihaz
Byk Britanya ve Amerikada sata sunulmutur. Piezoelektrik zellik gsteren dier kristallerde farkl
alanlarda kullanm aln bulmulardr. rnein, Rochelle tuzu hoparlr, mikrofon ve telefon alclarnda
kullanlmtr [12].
Kristallerdeki direk ve ters piezoelektrik zelliin anlalmasna ynelik ilk model almas ise Kelvin
tarafndan yaplm [13] ancak daha sonra [14], Pockels [15] and Voigt [16] gibi dier aratrmaclar
tarafndan da kristallerin piezoelektrik zelliklerini aklamaya ynelik almalar yaplmtr.
Piezoelektrik zellik Kazandrlabilen Malzemeler
Seramik Malzemeler
lk piezoelektrik polikristal Baryum Titanate (BaTiO2) kefedilene kadar, bu zelliin sadece kristaller ve
baz biyolojik malzemelere zg olduu dnlmekteydi. Baryum Titanatin isotropik numuneleri,
yksek scaklkta, yksek elektrik alanna maruz brakldnda piezoelektrik zellik gsterdii tespit
edilmi ve gnmze kadar farkl kullanm alanlar bulmutur [17, 18, 19]. Piezoelektrik seramikler
piezoelektrik kristallerle kyaslandnda farkl ekillerde retilebilme ve polarizasyon ynn tayin
edebilme gibi avantajlar salar.
Baryum Titanate dnda piezoelektrik zellik kazandrlabilen searmiklerden bazlar; Kurun titanate
PbTiO3 [20], Kurun zirkonat titanate Pb(Zr,Ti)O3 PZT [21, 22, 23], Potasyum niobat KnbO3 [24],
Lityum niobat LiNbO3 [25, 26]tr.
Seramik yapl piezoelectrik malzemelerin retimi iin farkl teknikler kullanlmaktadr. Genel olarak
kullanlan teknik ise hammaddelerin tartlmas, tlmesi ve kartrlmasyla balar. Daha sonra karan
hammaddeler n sinterleme olarak da bilinen sl ileme tabi tutulurlar ki bu ilem olduka yksek
scaklkta gerekleir. Ardndan tekrar bir tme ilemine tabi tutulan malzeme kurutulur ve preslenerek
ekillendirilir. Yaklak 1300Cye varan slarda sinterlenir ve ardndan talama veya parlatma
ilemlerine tabi tutulur. Farkl yntemler kullanlarak retilen seramik malzeme zerine elektrotlar
yerletirilir ve ardndan malzemenin piezolektrik zelliini kazanmasna yardmc olacak polarizasyon
ilemi uygulanr. Polarize edilmi seramik malzeme artk piezoelektrik zellik gsterecektir.
Yukarda verilen piezoelektrik seramik malzemeler ierisinde, gl piezoelektrik zellik gstermesi
nedeniyle en yaygn olarak kullanlan PZTdir. PZTnin piezoelektrik zellii 1952 ylnda fark edilmi
olup, o tarihten gnmze birok alanda kullanm bulmutur. Bunlardan bazlar;
Kvlcm oluturucular; ateleyiciler [27]
Ziller [28]
Hidrofonlar [29]
Eilme modu projektrleri [30]
Mikrofonlar [31]
Hoparlrler [32]
Polimer Malzemeler
Seramik malzemelerin krlgan zellik gstermeleri, byk yzey alanlarnda veya kompleks ekillerde
retilmelerine engel olur. Bu dezavantaj farkl yaplardaki piezoelektrik malzemelerin zerine
younlalmasna neden oldu. Polimer malzemelerin piezoelektrik zellikleri ilk olarak 1923de balad
[33] ve daha sonra Fukada tarandan tekrar aratrlmaya baland [34] ancak piezoelektrik zellii ilk
kefedilen polymer, polyvivylidene fluoride (PVDF)dir [35]. Ayn zamanda PVDF, seramik
malzemelerden kaynaklanan birok dezavantajn ztesinden gelmitir. Polymerin bu zellii
kefedildiinde PVDF yaklak 8 yldr farkl alanlarda kullanm alan bulan termoplastik bir polymerdi
ancak Kawai PVDFin yar kristalin biimini fark etmi ve ekim uygulayarak ve polarizasyon ilemi
63
neticesinde yapsnda bir deiiklie urad ve bu sayede piezoelektirk zellii kazandn aklamtr.
Bylece PVDF nceki kullanm alanlarnn yannda ok daha farkl kullanm alanlarnda da kullanlmaya
balanmtr.
PVDFin piezoelektrik yaplabilme zellii kefedildiinden bu yana birok aratrmac tarafndan dier
polymerler zerine de youn almalar yapmtr [36, 37, 38, 39]. Baz ilemlerden geirilerek
piezoelektrik zellik kazandrlabilen dier polimerlerden bazlar; polyparaxylene, polysulfone, polybischloromethyuloxetane, aromatic polyamides, polyvinyl fluoride ve synthetic polypeptidedir.
Bilindii zere polimerler amorf alan ve kristalin alan olmak zere iki farkl yapdan oluur. Polimer
yapsndaki kristalin alann miktar piezoelektrik zellii etkiler. Polimerdeki kristal alan miktar
polimerin kaynama noktasn belirlerken amorf alan miktar da cam gei scakl ve mekanik zellikler
zerinde etkilidir. Yar kristal molekler kutup iftleri amorf alanlar ierisinde kilitlenmi durumdadr.
Broadhurst ve arkadalar [40] piezoelektrik zellii kefedilen ilk polimer olan PVDFin molekler ve
morfolojik yapsn inceleyerek polimerin s elektrii ve piezoelektrik zelliklerine dair almalar
yapmtr.
Piezoelektrik zellik gsteren polimer bir malzemeye DC voltaj uygulandnda malzeme, uygulanan
voltajn miktaryla orantl olarak incelir, uzar veya geniler. Tam tersi bir uygulamada yani piezoelektrik
zellik gsteren polimer bir malzemeye mekanik bir kuvvet uygulandnda ki bu sktrma ya da
esnetme/germe olabilir, uygulanan kuvvetin bykl ile orantl olarak bir voltaj retimi gerekletirir.
1960lardan bu yana piezoelektrik zellii zerine en ok allan polimer PVDF olsa da daha birok
polimerin bu zellii de bilimin aratrma konusu olmutur. Bunlardan bazlar;
Polyvinylfluoride (PVF)
Porous Polypropylene (PP)
Odd-numbered polyamides (PA)
Fluoroethylenepropylene (FEP)
Polytetrafluoroethylene (PTFE)
Cellular cycloolefines (COC)
Cellular polyethylene terephthalate (PETP)dr.
Starner [41], insan vcudunun inanlmaz bir enerji kayna ve deposu olduunu iler srm ve insan
vcudunun hareketleri tarafnda retilebilecek enerjileri tahmini olarak belirtmitir. Bu almay takiben
Kymissis [42] ayakkab ierisine piezoelektrik malzeme yerletirerek insan yrynden retilebilecek
enerji miktar zerine almalarda bulunmutur. Bu almalar esnasnda 3 farkl piezoelektik materyal
kullanlmtr; piezo-seramik kompozit malzemeden yaplm unimorf bir erit, bierden fazla katmandan
oluan bir PVDF erit ve ayakkabya monte edilmi dner magnetik jeneratr. Elde edilen sonular
birbirleriyle kyaslanarak deerlendirilmitir. almann sonunda, PVDFin bu gibi kullanm alanlar iin
birok adan uygun bir malzeme olduu ancak enerji retiminin dier malzemelere kyasla dk olduu
bildirilmitir.
Polimerik malzemeler ince plakalar veya eritler halinde retilebilir ve neredeyse her trl ekil ve
boyutta kesilebilir. Ayn zamanda meknik kuvvet ve darbeye kar yksek diren gsterirler. Polimerlerin
piezoelektrik yk katsaylarnn seramiklerden dk olmasna karn seramiklere gre voltaj katsaylar
daha yksektir. Bu nedenle seramiklere kyasla daha iyi sensr olma zellii gsterirler.
Polimer esasl piezoelektrik malzemeler genellikle erit/film formunda retilmesine ramen son yllarda
polimer esasl piezoelektrik filament retimi zerine youn almalar yaplmaktadr [43, 44, 45]. Egusa
ve arkadalar ok katmanl (multi-layer) silindirik piezoelektrik filament retmiler, piezo aktif malzeme
64
Vatansever Bayramol D.
65
15. Pockels, F. 1890, "Ueber die Aenderungen des optischen Verhaltens und die elastischen
Deformationen dielektrischer Krystalle in elektrischen Felde", Neues Jahrbuch fur Mineralogie
Geologie und Palaeontologie, 7, 201-231.
16. Voigt, W. 1890, "Allgemeine Theorie der piezo-und pyroelectrische Erscheinungen an Krystallen",
Abhandelungen der Gesellschaft der Wissenchaften zu Gottingen, 36, 1-99.
17. Edelman, S., Jones, E. and Smith, E.R. 1955, "Some Developments in Vibration Measurement", The
Journal of the Acoustical Society of America, 27, 4, 728-734.
18. Siess, T., Nix, C. and Menzler, F. 2001, "From a Lab Type to a Product: A Retrospective View on
Impella's Assist Technology", Artificial Organs, 25, 5, 414-421.
19. Levi, D.S., Kusnezov, N. and Carman, G.P. 2008, "Smart Materials Applications for Pediatric
Cardiovascular Devices", Pediatric Research, 63, 552-558.
20. Shirane, G., Hoshino, S. and Suzuki, K. 1950, "X-ray study of the phase transition in lead titanate",
Physical Review, 80, 1105-1106.
21. Shirane, G. and Suzuki, K. 1952, "Crystal Structure of Pb(Zr-Ti)O3", J. Phys. Soc. Jpn., 7, 333.
22. Sawaguchi, E. 1953, "Ferroelectricity versus antiferroelectricity in the solid solutions of PbZrO3 and
PbTiO3", J. Phys. Soc. Jpn., 8, 615-629.
23. Jaffe, B., Roth, R.S. and Marzullo, S. 1954, "Piezoelectric Properties of lead zirconate-lead titanate
solid-solution ceramic ware", J. Appl. Phys., 25, 809-810.
24. Egerton, L. and Dillon, D. M. 1959, "Piezoelectric and Dielectric Properties of Ceramics in the
System Potassium-Sodium Niobate", Journal of the American Ceramic Society, 42, 9, 438-442.
25. Weis, R. S. and Gaylord, T. K. 1985, "Lithium niobate: Summary of physical properties and crystal
structure", Applied Physics A: Materials Science & Processing, 37, 4, 191-203.
26. Smith, R. T. and Welsh, F. S. 1971, "Temperature Dependence of the Elastic, Piezoelectric, and
DIelectric Constants of Lithium Tantanate and Lithium Niobate", Journal of Applied Physics, 42, 6,
2219-2230.
27. Berlincourt, D. 1980, "Piezoelectric ceramics characteristics and applications", The Journal of the
Acoustical Society of America, 68, S40-S40.
28. Tanaka, T. 1982, "Piezoelectric devices in Japan", Ferroelectrics, 40, 1, 167-187.
29. Tressler, J.F., Newnham, R.E. and Hughes, W.J. 1999, "Capped ceramic underwater sound projector:
The "cymbal'' transducer", The Journal of the Acoustical Society of America, 105, 2, 591-600.
30. Woollett, R.S. 1979, "Basic problems caused by depth and size constraints in low-frequency
underwater transducers", The Journal of the Acoustical Society of America, 65, S126-S126.
31. Wang, A., Zhao, J., Wenham, S.R. and Green, M.A. 1996, "21.5% Efficient thin silicon solar cell",
Progress in Photovoltaics: Research and Applications, 4, 1, 55-58.
32. Conley, J.K., Kokonaski, W., Parrella, M.J. and Machacek, S.L. 1997, Piezo Speaker and Installation
Method for Laptop Personal Computer and Other Multimedia Applications, 5,638,456 edn, USA.
33. Brain, K.R. 1923, "Investigation of piezoelectric effects with dielectrics", Proc. Phys. Soc., 36.
34. Fukada, E. 1968, "Piezoelectricity in polymers and biological materials", Ultrasonics, 6, 4, 229-234.
35. Kawai, H. 1969, "The piezoelectricity of poly(vinylidene fluoride)", Jpn. J. Appl. Phys., 8, 975-976.
36. Fukada, E. 1974, "Piezoelectric Properties of Organic Polymers", Annuals of the New York Academy
of Sciences, 238, 1, 7-25.
66
Vatansever Bayramol D.
37. Kepler, R. G. and Anderson, R. A. 1980, "Piezoelectricity in polymers", Critical Reviews in Solid
State and Materials Sciences, 9, 4, 399-447.
38. Wang, T.T., Herbert, J. M. and Glass, A. M. 1988, "The Applications of Ferroelectric Polymers",
Acta Polymerica, 40, 3, 222.
39. Fukada, E. 2000, "History and Recent Progress in Piezoelectric Polymers", IEEE Transactions on
Ultrasonics, Ferroelectrics and Frequency Control, 47, 6, 1277-1290.
40. Broadhurst, M.G., Davis, G.T., McKinney, J. E. and Collins, R. E. 1978, "Piezoelectricty and
pyroelectricity in polyvinylidene flupride-A model", J. Appl. Phys., 49, 10, 4992-4997.
41. Starner, T. 1996, "Human-powered wearable computing", IBM Systems Journal, 35, 3&4, 618-629.
42. Kymissis, J., Kendall, C., Paradiso, J. and Gershenfeld, N. 1998, " Parasitic power harvesting in
shoes", Digest of Papers. Second International Symposium on Wearable Computers, 132-139.
43. Abouraddy, A. F., Bayindir, M., Benoit, G., Hart, S. D., Kuriki, K.,Orf, N., Shapira, O., Sorin, F.,
Temelkuran, B. and Fink, Y. 2007, Towards multimaterial multifunctional fibres that see, hear,
sense and communicate, Nature Materials, 5, 336-347.
44. Egusa, S., Wang, Z., Chocat, N., Ruff, Z. M., Stolyarov, A. M., Shemuly, D., Sorin, F., Rakich, P. T.,
Joannopoulos, J. D. and Fink, Y. 2010, Multimaterial piezoelectric fibres, Nature Materials/Letters,
vol.9: 643-648.
45. Hadimani, R. L.,Vatansever Bayramol, D., Soin, N., Shah, T., Qian, L., Shi, S. And Siores, E. 2013,
Continuous production of piezoelectric PVDF fibre for e-textile applications, Smart Materials and
Structures, 22, 075017.
46. Vatansever, D., Siores, E., Hadimani, R. L. And Shah, T. 2011, Smart Woven Fabrics in Renewable
Energy Generation, Advances in Modern Woven Fabric Technology, InTech Publishing, 23-38.
47. Soin, N., Shah, T., Anand, S., Geng, J., Pornwannachai, W., Mandal, P., Reid, D., Sharma, S.,
Hadimani, R.L., Vatansever Bayramol, D., Siores, E. 2014, "Novel 3-D spacer all fibre
piezoelectric textiles for energy harvesting applications", Energy Environmental Science, vol.7:
1670-1679
67