15/10/2012

Malzeme Seimi ve Tasarm

Yard.Do.Dr. Derya Dpnar

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Malzeme Bilimi ve Mhendislii

Malzeme bilimi maddenin zelliklerini ve kullanm alanlarn ile
bilim ve mhendisliin deiik alanlarn iine alan disiplinler
aras bir bilim daldr.

Malzeme bilimi temel olarak malzemelerin yap ve zelliklerini
inceler.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

Dnya tarihi

Ta devri
Bakr devri
Tun devri
Demir devri

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Malzeme bilimi seramiklerin imalat ile balayan uygulamal

bilim ve mhendisliin en eski eklidir. Modern malzeme bilimi
gerekte metalurji ve maden bilimlerinden tremitir. Malzeme
bilimi alannda yaplan en byk adm Willard Gibbsin 19.yyda
malzemelerin termodinamik zelliklerini gstermesiyle ortaya
kmtr.

1960 ncesinde ou malzeme bilimi blmleri metalurji
blmleri olarak isimlendirilmekte idi. 1960 sonras bu alanda
metallerin dnda dier malzemelerinde inceleme alanna dahil
edilmesi ile ayr isim halinde blmler almaya baland.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

Mhendislik

Malzeme bilimde ama malzemeleri iyice tanyp, anlayarak
yeni malzemelerin kefini salamak ve uygun prosesler
tasarlayarak malzemelerin insanln kullanmna sunulmasdr.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

yap

zellik

proses

performans

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

otomobil asesi

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Endstriyel boyut
1. retim
2. Ekonomi
3. Sosyal etkisi

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

Metaller ve alamlar

elik, alminyum, magnezyum, inko, dkme demir, titanyum,
bakr, nikel vb.

Elektrik iletkinlikleriyksek

Isl iletkenlikleri yksek

Snek

ekil verilebilir

ok direnci yksek

Yapsal ve yk taycalanlarda kullanma uygundurlar.

Saf metaller ok az kullanlmakla birlikte metallerin
kombinasyonlarndan oluan alamlar deiik zellikleri
gelimimalzemeler retmek zere tercih edilirler.
stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Seramikler

Tula, cam, refrakterlerve andrclar.

Dk elektrik iletkenlii
Dk sl iletkenlii
Krlgan
Yksek scaklk uygulamalarnda yksek diren
Korozyona direnli
Genelde yaltkan malzeme olarak kullanlrlar ancak yeni proses
teknikleri ile yk taycuygulamalarda da kullanlr hale
gelmilerdir.

Optik ve elektrik zellikleri gelitirildiinden entegre devre ve
fiber optik uygulamalarda kullanlabilirler.
stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

Polimerler

Lastik, plastik, ve yaptrclar.

Organik molekllerden polimerizasyonprosesi ile byk
molekler yaplar oluturularak retilirler.

Dk termal diren

Dk elektrik iletkenlii

Dk mukavemet

Yksek scaklk direnci dk

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

KompozitMalzemeler

ki veya daha ok malzemeden oluurlar.

Beton, sunta, fiberglas, karbon fiberle glendirilmipolimer

Dk arlkl

Mukavemetli

Snek

Yksek scaklk direnci yksek

ok direnci yksek

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

Malzemelerin Fonksiyonel Snflandrlmas

Uzay
Biyomedikal
Elektronik Malzemeler
Enerji Teknolojisi ve evre Teknolojisi
ManyetikMalzemeler
Fotonikveya Optik Malzemeler
Akllmalzemeler
Yapsal Malzemeler

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Malzemelerin Yaplarna Gre

Snflandrlmas

Kristalin malzeme bir veya birok kristalden oluur. Her bir
kristalde atomlar veya iyonlar uzun periyodik dzen sergilerler.

Tek kristal: tek bir kristalden oluan malzemeye denir. Bu
kristalde tane snr mevcut deildir.

Taneler: polikristal/oklu kristal malzemedeki kristallerdir.

Polikristal malzeme: tek kristalin tersine birok kristalden
oluur.

Tane snrlar polikristal malzemede taneleraras blgelerdir.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

evresel ve Dier Etkiler

Scaklk

Korozyon

Yorulma

Deformasyon Oran

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Malzeme Tasarm ve Seimi

Malzeme seiminde

Malzemenin istenilen fiziksel ve mekanik zellikleri

Malzemenin istenilen ekline nasl getirilecei

Malzeme ve uygulanacak prosesin ekonomiklii

Malzeme veya uygulanan prosesin evreye uyumu

sorgulanmaldr.

Younluk: malzemenin ktlesinin hacmine orandr ve g/cm3
(kg/m3) birimleri ile gsterilir.

Spesifik Mukavemet: malzeme mukavemetinin younlua
orandr. Yksek spesifik mukavemet gl ancak hafif
malzemedir.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15/10/2012

Gndelik hayatmzda trl rnler kullanmaktayz: bisiklet,

meyve suyu, mikrodalga

Bunlarn nasl altn ve nasl retildiini biliyor muyuz?

Her rn spesifik bir ekilde tasarlanm olarak retilir

malzeme, proses, ekonomiklik ve estetik gibi zellikleri vardr

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Hangi malzemeyi, neyi, nasl seeceiz?

rn analizi yapmalyz, fonksiyonlara bakmalyz

Ne yapacak?

Nasl yapacak?

Nerede yapacak?

Kim kullanacak

Maliyet ne olmal?

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

10

15/10/2012

sorular

Ne ie yarar?
Nasl yapar?
Nasl alr?
Nasl olmal?
btn bu ve benzeri sorular yantlayabilmeliyiz

Bunlarn yan sra:

Mekanik gereksinimler

Ergonomi

Kullanc kolayl

Piyasa aratrmas gibi faktrler de vardr
stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Bisiklet

Fonksiyonu nedir?
Tipi neye gre belirlenmeli?
Nasl yaplyor?
Maliyeti nedir?
Nasl gzkmeli? Rengi?
Kullanm kolayl nasl tasarlanmal?
Btn paralar bir btnlk iinde nasl olmal?

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

11

15/10/2012

Sistem ve Bileenleri
2 temel tip rn vardr:

Tek bileenli

ok bileenli

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Paralarna ayrmak

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

12

15/10/2012

rn analizi

Btn sistemi dnerek balamalyz

Sistemin tm bileenleri uyum iinde olmal

Taslak tasarm

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Baz sorular

Her parann (bileenin) gereksinimleri nedir? Elektrik iletkenlii
mi? Mukaveti mi? Ergonomisi mi?

Her bileenin fonksiyonu nedir?

Her bileen hangi malzemeden retilmeli? Neden?

Her para retilmeli mi?

Hangi metodlarla niye retilmeli?

Alternatif malzemeler? Daha iyi zellik sunan var m?

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

13

15/10/2012

Kola kutusu

Szdrmaz olmal
Yiyecek standartlarna uygun olmal
Basnca dayankl olmal
Estetik olmal
rn kimliini iermeli
Kolay almal
Kolay tanabilmeli
Kolay saklanabilmeli (depolama)
Ucuz olabilmeli

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Doru malzemenin seimi

Elektrik iletmeli

letkenlik

Yk tayabilmeli

Mukavemet

Ucuz olabilmeli

$/kg

Tablolar Datalar.. Verilerden yararlanmal

veya iki zellik arasndaki ilikiyi gsteren grafikler iz

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

14

15/10/2012

Uygun Proses

En mkemmel malzemeyi semek tek bana yeterli olmayabilir

Bu malzemeyi alp, retebilmemiz gereklidir. Bu yzden hangi
proses ile hangi artlarda ne kadara mal ediyoruz sorusu da
olmal

En ucuza retebilmemiz lazm

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

rn analizi sabit bir yol izler:

Ergonomik ve fonksiyon asndan tasarm dnmek

Performans salayabilecek uygun malzeme seimi

Uygun ekonomik yntemin seimi

Birok durumda bu yaklam alsa da, tasarm gerekte ok

daha karmaktr; birok parametre ayn anda ok etkindir

Aslnda tipik olarak mteri spesifikasyonlar belirler ve o
ekilde bir malzeme ile gelmenizi ister; Tasarmc bu dorultuda
almaldr

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

15

15/10/2012

Gereklik

rnmz, performans tabanl m olmal,
ekonomik tabanl m?

Tenis raketi: maliyet dneceimiz en son ey!

Kola kutusu: performans dneceimiz en son ey!

Birok durumda ekil ve proses snrlandrc

faktr

Aslnda tipik olarak ve genellikle malzemeyi
seip, bunu nasl en ekonomik retiriz diye
dnrz
stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Malzeme seimi
1. Performans gereksinimlerini karlayabilecek mi?
2. Kolay retilebilecek mi?
3. Uygun estetiklie sahip mi?

Estetik sebeplere dayanarak yaplan mazleme seimleri ok
yaygn deil, fakat kullanlabilirlii, al-benisi olmas nemli

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

16

15/10/2012

Performans

En nemli parametremiz

Ne gibi bilgiler gerekli?

Younluk

Mukavemet

Elastik modl

..

.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Bisiklet

Fonksiyonu ne?

Da?

Yol?

Sokak?

Yar?

ocuk?

Gezi?

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

17

15/10/2012

Bisiklet

Ne renk olmal?
Maliyeti ne kadar olmal?
Kullanc kolayl olmal
Ka paradan olumal?
Mekanik paralar nasl alyor?
Birbirleri ile etkileimi nasl?

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

18

15/10/2012

ase

Hangi malzemeyi kullanalm?

elik: Mukavemetli, rijit, ar, ucuz

Alminyum: Orta mukavemet, hafif, elikten pahal

Kompozit: Mukavemetli, rijit, ok hafif, pahal ve retimi zor

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Hangi zellikler

Mekanik: mukavemet, elastisite

Fiziksel: younluk, ergime noktas
Elektriksel: iletkenlik, diren
Estetik: Grnm, renk
retilebilirlik: sneklik, kalplanabilme
Ekonomik: maliyet, maliyet, maliyet.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

19

15/10/2012

Bu bilgilere nereden ulaabilirim?

Kitaplar
Bilgibankalar
retici firma kataloglar
Internet

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Ashby Chartlar

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

20

15/10/2012

CES: Cambridge Engineering Selector

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

21

15/10/2012

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

22

15/10/2012

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Malzeme seimi: Ashby Metodolojisi

1. eviri: tasarm gereksinimleri, snrlamalar, ama
2. Ayrma: bu ii yapamayacak malzemelerin listeden kartlmas
3. Sralama: bu ii yapabilecek en iyi malzemelerin listesi
4. Ek bilgi: var olan ve benzeri yerlerde kullanlanlarn listesi

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

23

15/10/2012

1. adm: eviri

Tasarm gereksinimleri dorultusunda yaplmas gereken
analizler:
1. Fonksiyon: Bu para ne yapacak?
Seenekleri snrlandrma!

2. Ama: Hangi zel artlarn salanmas lazm

3. Kstlamalar: maksimize ve minimize edilmesi gerekenler ne?
4. Serbest deikenler: hangi tasarm deikenleri serbest
Neyi deitirebilirim? Gerekli olan ne?

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

rnek uygulama

Fonksiyon:
Gerilimi tayabilmeli

Ama:
Hafiflik

Kstlama:
Boyu sabit
F ykn tamal

Serbest deikenler:
Kesit alan
Malzeme

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

24

15/10/2012

Ama
m = AL

Kstlama:




 

Serbest deikeni azaltmak iin:

  


Arl azaltabilmek iin: ??

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

2.adm: Ayrma (ayklama)

Metal?
Seramik?
Cam?
Polimer?
Elastomer?
Hibrit?
Kompozit?

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

25

15/10/2012

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

26

15/10/2012

2.adm: Ayklama

Is dayanm aryorsak ve kstlama 200oC ise

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

27

15/10/2012

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

3.Adm: Sralama

Eer birden fazla malzeme uygun ise;

Hangisi en iyisi?

Dier faktrler ve parametreler nedir?

Malzeme Indeksleri Kullanlmal!!

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

28

15/10/2012

? ile snrlandrlmal
? ile sralama yaplmal
stanbul niversitesi

Mukavemet
Diren
Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

  

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

29

15/10/2012

Gelimi Sralama
Method
1. Fonksiyon, snrlamalar, listemele, ayklama
2. Ama dorultusunda Performans Denkleminin kartlmas
3. Malzeme zelliklerinden yararlanarak maksimum performansn belirlenmesi
4. Sralamann yaplmas

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Performans denklemi: P



!
,
,
"##!


$#%
,$
%

  ' , , $




 


  

   )


$

stanbul niversitesi

( 





) ( 




Minimum olmas lazm!

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

30

15/10/2012

limitler

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

   )


$







log $  log  - log 

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

31

15/10/2012

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

$  .//1 /

log .  2 log $ 4 log 

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

32

15/10/2012

Yk limit ise:
$5

Enerji limit ise:

$  5 //1 /.

Uzama limit ise:

$  5/.

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

Tercih ncesi
MALZEME

YNTEM

stanbul niversitesi

GEOMETR

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

33

15/10/2012

Ashby Metodu
4 temeladm:
1. EVR: tasarm gereksinimlerine bakn
2. AYIKLAMA: e uygun olmayan malzemeleri ayrn
3. SIRALAMA: i yapabilecek en uygun malzemeyi sein
4. EK BLGLER: Bu veya benzeri yerde daha nce kullanlanlara
bakn!

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

rnek

stanbul niversitesi

Silindirik ayaklar

Kesit alan
minimum olacak

Yk altnda
eilme veya
ekil deitirme
gstermeyecek

Maliyet snr var

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

34

15/10/2012

Tanmlama

Fonksiyon:

Performans Denklemi:

Basma gerilimini tamal

  6 1 

Ama:

Minimum arlk

Maksimum yk tamal



Kstlamalar:

6 1 . 7
4 1

Boyu sabit

Bklmemeli

Krlmaml

Serbest deikenler

Kesit alan

Malzeme
stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

r deikeninden
kurtulmak iin:


4
6

//1

maksimum yk iin
gerekli r deeri iin:


.//1
M



4
69
F

//7

//1

1
.

//7

.//1


$1  .

Arl azalmak iin

minimum olmas lazm

Maksimum yk tayabilmesi iin

maksimum olmas lazm

$/ 

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

35

15/10/2012

Metaller ok ar
Polimerler
mukavemetli deil
Seramikler ok
krlgan
Kompozitler
pahal

Ancak; daha yksek mukavemet gerekli ise ahap elenecektir

stanbul niversitesi

Metalurji
ve Malzeme
Mhendislii
Materials
and Chemistry

36