1

Mkt 303 İmalat Teknikleri

Dr. S. Karakaya
2 Malzeme seçimi

 Genel anlamda MALZEME : İnsanların ihtiyacı olan herşey.

 İmalata özel tanımıyla MALZEME : Üretim yapmak için kullanılan her türlü
araç ve gereç.
 Malzemelerin fiziksel, mekanik, kimyasal vs. özelliklerini MALZEME BİLİMİ
inceler.
 Kullanma alanına en uygun olan olan malzemeyi seçebilmek için temel
seviyede malzeme bilgisine sahip olmak gerekir.
3

 İmalatın amacı, seçilen malzemeyi işleyerek istenilen

biçimde çalışan ürünler ve bileşenler üretmektir.
 Malzeme bilimindeki gelişmelere bağlı olarak, çok geniş
bir malzeme yelpazesi mevcuttur. Bu durum bir avantaj
olsa da belli riskler oluşturabilir:
o Seçeneklerin çok olması genellikle yanlış veya uygun olmayan
malzeme seçimine yol açar.
o Bazı durumlarda ucuz bir alaşım yeterliyken, daha pahalı bir
alaşım seçilir.
 Uygun malzeme seçiminin yapılmasında tasarım
mühendislerinin sorumlulukları vardır.
4

 Malzeme seçimi süreçleri, değişen koşullara bakılarak tekrar tekrar

değerlendirilmelidir. Çünkü malzeme seçiminde görülen eğilimler sürekli
olarak değişmektedir:
o Çevre kirliliği
o Geri dönüşüm
o Enerji
o Sağlık veya güvenlik kısıtlamaları
o Jeopolitik sorunlar
5 Şekil 10-2 a) (Sol) Geleneksel iki tekerlekli
bisikletin (1970ler) metal iskeleti (kadro) metal
 Birçok üründe boruların birleştirilmesi ile oluşturulmuştur.
kullanılan b) (Sağ) Modern (Tour de France or triathlon-
type) bir bisikletin tek parça olarak elyafla
malzemeler yıllar güçlendirilmiş polimer karma malzemeden
içersinde yapılmış iskeleti (Courtesy of Trek Bicycle
Corporation, Waterloo, WI.)
değişikliğe
uğramıştır.
Malzeme Seçimi ve İmalat Süreci
6

 Malzeme ve imalat süreçleri

birbirlerine sıkı sıkıya bağlıdır.
 Malzeme değişikliği muhtemelen,
seçilen imalat yönteminde de
değişikliğe neden olur.
 Ürünün başarılı olması uygun
malzeme ve imalat yönteminin
seçiminden geçer. Şekil 10-4 Malzeme, özellikleri, iimalat ve
performans arasındaki ilişkiyi gösteren
şema.
7 Tasarım Süreci

 Tasarım, imalat sürecinin ilk adımıdır.

o Üretilecek şey nedir ?
o Hangi özelliklere sahip olmalı ?
o Hangi malzeme kullanılmalı ?
o Hangi usul ile imal edilecek ?
o Kaç tane yapılacak ?
o Çalışma koşulları ne olacak ?
8 Tasarım Aşamaları
 1. Kavramsal Tasarım Aşaması
 Ürünün karşılaması gereken fonksiyonlara uygun birden fazla konsept göz
önünde bulundurulur.
 2. Fonksiyonel Tasarım Aşaması
 Çalışan tasarımlar geliştirilir.
 İmalat için detaylı plan yapılır.
 Prototip üretilir.
 3. Üretim
 Tam üretim gerçekleştirilir.
 Ek sorular takip eder:
* Önerilen yöntem, üretim hızı ve sayısı için uygun mu ? …
 Ürün tasarımında yaklaşımlar:
9
 Geleneksel yöntem:
 Mekanik/fiziksel tasarım
 malzeme seçimi
 süreç seçimi
 Ürün
 Değerlendirme
 tekrar tasarım (geri bildirim)

 Geçmiş – vaka incelemesi yöntemi:

 Geçmişte ne yapıldığını değerlendirme, hangi mühendislik
malzemesi ve imalat yöntemlerinin kullanıldığını incelemeye
dayalı üretim modeli
10 Tasarım gereksinimleri
Tasarım gereksinimleri üç başlık altında toplanabilir:

(1) Biçimsel veya geometrik faktörler

(2) İhtiyaç duyulan özellikler

(3) İmalat ile ilgili kaygılar

11 Geometrik Faktörler

 Boyut
 Şekil karmaşıklığı
 Karakteristik boyutlar-kesitler
 Bileşenlerin geometrik etkileşimi
 Yüzey bitirme (sonlandırma)
 Toleranslar
12 Mekanik Özelikler
 Yükleme durumu (Çekme, basma, burulma, kesme)
 Mukavemet
 Gevrek kırılma limitleri
 Plastik biçim değiştirme
 Bükme, uzama, burulma ve sıkıştırma(basma) limitleri
 Darbe yükleri
 Titreşim veya tekrarlı yükler
 Aşınma dayanımı
 Çalışma sıcaklığı
13 Fiziksel Özellikler (Elektriksel, Manyetik,
Termal ve Optik)
 Elektriksel özellikler
 iletkenlik, özdirenç
 Manyetik özellikler
 Isıl iletkenlik
 Isıl genleşme
 Optik gereklilikler
 Ağırlık
 Dış görünüş (renk, doku, his)
14 Çevresel Koşullar

 Çalışma sıcaklığı
 Korozyon
 Erozyon
 Ömür
 Yorulma
 Bakım düzeyi
 Demontaj
 Tamir edilebilirlik
 Geri dönüştürülebilirlik
15 İmalat ile ilgili Hususlar

 Üretim miktarı
 Üretim hızı
 Kalite düzeyi
 Kalite kontrol ve denetim ihtiyaçları
 Montaj ile ilgili hususlar
 Kesit kalınlıkları
 Standart ölçüler ve şekiller
 Ürün hatası oluşursa sorumluluk
16 Uygun Malzeme Seçimi

 İmalat sonucunda elde edilecek mamül, planlanan tüm kısıtlar ve hizmet

koşullarını sağlamak zorundadır. Teknik mekanik özellikler, maliyet, çevre gibi
husulara optimum cevap veren malzeme belirlenmelidir.
Bahsi geçen kriterler genelde 2 grupta değerlendirilir ve karar buna göre verilir.
 Mutlak gereklilikler
 Ödün vermenin mümkün olmadığı hususlar
 Göreceli gereklilikler
 Daha iyi, iyi, orta düzeyde sağlanan çözümler kabul edilir.
17
Değerlendirilen Ek Faktörler
 Elkitabı verileri, malzemeye karar vermede
önemlidir.
 Malzeme için verilen verilerin hangi şartlar
altında verildiğine dikkat edilmelidir.
 Maliyet genellikle en önemli ek faktörlerden
biridir.
 Genellikle malzeme özellikleri ve maliyet arasında bir
dengelemeye gidilir.
 Malzeme bulunabilirliği gözetilir.
 Tüketici tarafından herhangi bir yanlış kullanım
var mı?
 Benzer ürünlerde hatalar mevcut mu?
 Malzemenin kullanım geçmişi nasıl?
 Malzeme standardizasyonu nasıl?
18 İmalat Süreci ile ilgili hususlar

 Fiziksel özellikler
 Mekanik özellikler
 Şekillendirebilirlik
 Ekonomik hususlar

Malzeme ve imalat seçimi, biri diğeri üzerinde kısıtlamalar veya sınırlamalar getiren
süreçlerdir.
Burada nihai amaç, en iyi çözümü sunan, malzeme ve imalat işleminin bir
kombinasyonunu geliştirmektir
Bunların yanı sıra, çevre, enerji, verimlilik, geri dönüşüm, denetim ve servis edilebilirlik
karar vermede önemli faktörlerdir.
 Karar Verme Modelleri
19

Şekil10-6 Malzeme ve sürecin paralel

Şekil 10-5 Bir parça veya ürün imlatında sıralı seçimini gösteren, alternatif akış şeması.
adımları gösteren akış şeması.
 Uygunluk
20

Şekil 10-7 Malzeme ve

imalat süreçlerin
uygunluk tablosu. Bir
malzemenin seçimi olası
süreçleri kısıtlayabilir. Bir
sürecin seçimi olası
malzemeleri kısıtlayabilir.
21 Malzeme seçimi niçin önemli?
22

Küflenmenin sebebi,”Düşük Karbonlu Çelik kutuların korozyona dayanması için

kaplama yapılmayışıdır.
23

Başka bir örnek ; Helikopter için gerekli bir mil malzemesini “dövme çelikten”
yapmak zorundayız. Helikopterde can kaybı olma riski vardır. Oysa temizlik
temizlik robotu’nda kullanılan aynı mili, dökme çeliğinden yapabiliriz.
24

Malzemelerin kullanılacakları kullanılacakları yere ve yükleme şartlarına uygun

olacak şekilde seçilmesi gereklidir.

Mekanik tasarım,hareketli veya hareketsiz bir sistem olabilir.Bu sistemi oluşturan

“parçalar” vardır.(örnek- dişliler, kollar, miller, yataklar,vs. gibi).Bu parçalar
malzemelerden oluşurlar (bu parçalar çelik, plastik, seramik vs. gibi )
25

Bu malzemeler malzemeler değişik değişik “imalat yöntemleri” (döküm sonucu,

dövme sonucu, haddeleme sonucu vs. gibi) sonucu ürün haline getirilirler.
26
27

Bu parçalar, bulundukları çalışma yerlerindeki şekilleri ile “yük taşır” lar,

zorlamalara maruz kalırlar.
 Bu malzemeler, “ısı iletirler, yorulurlar, genleşirler, aşınırlar, korozyona” uğrarlar.
28
29 Teknik, mekanik, diğer özellikler
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41

PMMA: Polimetil metakrilat (pleksiglas)

HDPE: High density polietilen
PP: Polipropilen
CFRP: Carbon-fiber reinforced polymer
GFRP: Glass-fiber reinforced polymer
42
43
44
45
46
47
48

Özgül mukavemet: kopma mukavemeti ölçümü sonucunda elde edilen cN/tex(santinewton/tex)

gibi yük ya da kuvvetin yoğunluğa oranı.
Elastisite modülü, malzemenin kuvvet altında elastik şekil değişitirmesinin ölçüsüdür.
49
50
51
58 Özet

 Uygun malzeme seçimi, bir ürünün başarısı için hayati önem taşımaktadır.
 Tasarım mühendisi malzeme seçiminden sorumludur.
 Malzeme ve imalat süreci seçimi beraber ilerler.
 Veriler, malzeme seçimini doğrulamak için kullanılır.