MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

İnşaat Mühendisliği Bölümü

MALZEME BİLİMİ
1
DERS NOTU

1. MALZEMEYE GİRİŞ
(MALZEMENİN İÇ YAPISI)

Dr. Öğr. Üyesi Behçet DÜNDAR

1
behcetdundar@osmaniye.edu.tr
 DERS KİTABI
İnşaat Mühendisleri İçin Malzeme Bilgisi / Prof. Dr. Bülent BARADAN DEÜ
Müh. Fak. Yayın Bürosu, 2011.

YARDIMCI KAYNAKLAR
• Yapı Malzemeleri I / Dr. Öğr. Üyesi Osman ŞİMŞEK, Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Malzeme Bilimi ve Yapı Malz. ve Deneyleri / M. Avcıoğlu
• Malzeme Bilgisi, Prof. Dr. İlker Bekir TOPÇU, Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi.
• Malzeme Bilgisi, Prof. Dr. Metin GÜRÜ, Prof. Dr. Hayri YALÇIN, Palme
Yayıncılık, 2006.
• Malzeme Bilimi, Müslim AVCIOĞLU, Birsen Yayınevi, 2012.

NOT: Bu ders notu yukarıdaki kaynaklardan faydalanılarak hazırlanmıştır.

2
 DERS İÇERİĞİ
1. Giriş

2. İç Yapı

3. Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

4. Mekanik Özellikler

5. Teknolojik Özellikler

6. Termik ve Akustik Özellikler

7. Çevre ve Kullanım Koşullarının Etkileri

8. Şekil Değişimi, Gerilme ve Zaman İlişkileri

9. Periyodik Yükleme, Yorulma ve Emniyet Gerilmeleri

3
GİRİŞ

• Barınma
• Sağlık
• Beslenme
İHTİYAÇ
• Güvenlik
• Eğitim
• Diğer

4
1. Malzeme Bilgisinin Önemi

İnşaat malzemesinin üretimi ve temini genellikle doğal

kaynaklara dayanmaktadır.

Doğal kaynakları en ekonomik şekilde değerlendirmenin

yanında yapının sağlam (dayanıklı), işlevsel ve estetik
olmasını sağlamaktır.

5
• Bir yapının ömrü yalnızca projesinin iyi olmasına ve
işçiliğine bağlı değildir.

• Malzemelerin iyi seçilmesi, denetlenmesi, iyi işçilikle

yapılmasına bağlıdır.

• Malzemenin az yada çok bakım gerektirmesi yapı ömrü

boyunca işletme giderlerini önemli ölçüde etkiler.
(maliyet artışı)
6
• Uygulayıcı (işçi) kişilerin malzemeyi iyi tanıması gerekir.

• Malzemenin herhangi bir özelliğin iyileştirilmesi

mümkündür.

• Bir malzemeyi yalnız tek bir özelliği için seçmek doğru

değildir.

7
Herhangi bir yapının projelendirilmesi ve inşaatı
aşamasında inşaat mühendisinin görevi ve amacı;

1. Yapı istenilen işlevi sağlayabilmelidir.

2. Yapı çeşitli dış etkilere süresiz dayanıklı olmalıdır.
3. Yapı güzel ve ekonomik olmalıdır.

8
Kullanılacak malzemelerin,

• Fiziksel,

• Kimyasal,

• Teknolojik,

• Mekanik Özelliklerinin iyi belirlenmesi gerekir.

9
 YAPI ÖMRÜ (BS 7543)
Minimum
Sınıf servis ömrü Yapı türü
(yıl)
1 1-5 Geçici yapılar
Değiştirilebilir taşıyıcı elemanlar; çatı
2 25
makas ve kiriş
3 50 Binalar, kamu yapıları
Anıtsal binalar, köprüler ve
4 100
Önemli yapılar 10
Genel olarak bir yapının maliyeti;

→Proje ve müh. hiz. %5 – 10

→İşçilik %25 – 40

→Malzeme %65 – 70

11
Bir malzemesinin kullanım veya tercih nedeni;

İŞLEVSEL
ESTETİK

MALZEME

DAYANIM EKONOMİK

12
2. Şartname veya standartlar;

Malzeme testlerinde uygulanacak test yönteminin ve

uygulama ortamının herkes tarafından kabul edilebilir
olması gerekir.

Bir malzemenin farklı şekillerde, değişik boyutlarda ve

biçimlerde üretilmesi denetimi ve kullanımı sırasında
önemli sorunlar ortaya çıkarabilir.
13
Dünyadaki Standartlar
• TS Türk Standardı TS  TS EN

• DIN Alman Standardı

• BS İngiliz Standardı

• ASTM Amerikan Standardı

• EN Avrupa Standartları, (Europeane Norm)

• ACI Amerikan Beton Standardı

• CEN Avrupa Beton Komitesi

Not: Avrupa ülkelerinin standartlarının birleştirilmesi amacıyla son
yıllarda ülkemizde de Türk Standartları değiştirilmektedir. 14
 Standardın Özellikleri

• Basitleştirme (çeşit azaltılması)

• Birleştirme (boyutların uyumu)

• Kalite

• Kontrol özellikleri vardır.

Bu kavramlar ucuzluk, sürat, sağlamlık, ve pazarlama

kolaylığı getirir.
15
www.tse.org.tr

STANDART
ARAMA

16
 3. Yapı Malzemesinin Sınıflandırılması

1.Fonksiyon Taşıyıcı malzeme Detay malzeme

2. Şekil Elastik Plastik Elasto-Plastik

Değiştirmeleri

3. Fiziksel
Heterojen İzotrop Homojen Anizotrop
Bünye

4. Kimyasal
Bünye Metaller Seramikler Polimerler Kompozitler

17
3.1-Yapı malzemesinin fonksiyonuna göre sınıflandırılması

a) Esas malzeme (taşıyıcı): Mekanik özellikleri yüksek,

yapının yükünü taşıyan, çatı, döşeme, kiriş, kolon,
duvar, temel gibi ana bölümlerinin yapımında kullanılan
malzemeye denir.

Özellikle mekanik
etkilere dayanıklı
olmalıdır.
18
b) Detay malzeme: yapıda kullanılan ve fonksiyonu
açısından esas malzeme grubunun dışında kalan, yapıyı
dış etkilerden koruyan ve dekoratif bir özellik sağlayan
malzemeye detay malzemesi denir. Boya, badana, cam, alçı
işleri vb. (estetik ön planda)

19
3.2-Yapı Malzemesinin Şekillenmesine göre sınıflandırılması

a) Elastik Cisim: Cisme tesir

eden dış yükler kaldırıldığı zaman,

F
şekli değiştirmeler de ortadan

Kuvvet
kalkar ve cismin ilk haline geri
dönerse, malzemenin bu
davranışına “elastik” ve böyle Şekil değiştirme

cisme “elastik cisim” denir.

(lastik, kauçuk) 20
b) Plastik Cisim: Yükler kaldırıldıktan sonra cisim ilk
haline dönmez ve şekil değiştirmiş olarak kalırsa, bu
davranışa plastik” ve bu tür cisme plastik cisim denir.
(kil)
F
Kuvvet

Şekil değiştirme
21
c) Elasto-plastik cisim: Malzemenin pek çoğunda ise
davranış bu iki ideal davranış arasındadır; yani yükler
kaldırıldığı zaman şekil değiştirmelerin bir kısmı geri
dönerken diğer kısmı kalır, buna elasto-plastik cisim adı
verilir. (çelik)
F
Kuvvet

Şekil değiştirme 22
3.3- Yapı Malzemesinin bünye bakımından sınıflandırılması

Homojen: bir yapı malzemesinin aynı cins ve karakterdeki

elemanlardan oluşmasıdır. (Tuğla, kiremit)

Heterojen: bir yapı malzemesinin değişik cins ve

karakterdeki elemanlardan oluşmasıdır. (Betonarme ve
beton)

23
İzotrop: bir yapı malzemesinin bir noktasındaki
özelliklerinin yönlere bağlı olması ve değişmemesidir.
Çelik homojen ve izotroptur.

Anizotrop: bir yapı malzemesinin bir noktasındaki

özelliklerinin yönlere bağlı olması ve değişebilmesidir.
Ahşap, iç ve dış yapısı farklıdır. Liflere dik ve paralel
dayanımlar farklıdır.
24
3.4.Yapı Malzemesinin kimyasal bünye bakımından sınıflandırılması

a) Metaller;
• Elektron vererek metal bağı ile bağlanan, ısı ve
elektriği iyi ileten elementlere metal denir.
• Işığı yansıtabilme ve düşük sıcaklıkta bile plastik
deformasyon yapabilme yeteneğine sahiptir.
• Opak renktedir.
• Betonarme çeliği, kapı, pencere, çivi, bulon gibi
malzemeler metallerden yapılır.
25
b) Seramikler;
• Metal ve metal olmayan elementlerin oluşturduğu
iyonik bağ ile bağlanmış bileşiklerdir.
• Elektrik direnci yüksek, çoğu zaman saydam, sertliği ve
korozyonu yüksektir.

26
c) Polimerler;
• Kovalent bağlar ile bağlanıp elektronları ortaklaşa
kullanan zincir şeklinde moleküler meydana getirerek
oluşan organik veya sentetik malzemelere denir.
• Ana elemanları karbondur.
• Sertlikleri ve yoğunlukluları çok düşüktür.
• Isıtıldıklarında sıvılaşır.

27
d) Kompozitler;

• Belirli bir amaca yönelik olarak, en az iki farklı

maddenin yapay olarak bir araya getirilmesi ile üretilir.

• Elde edilen özelliğin bileşenlerinden daha üstün

özelliklere sahip olan bir malzeme üretilmesidir. (beton)

28
Yapı malzemesinde aranan özellikleri belirlemek için;

• Kalite kontrol deneyleri

(standart veya şartnamelere uygunluğu)

• Kıyaslama deneyleri

(aynı ortamda başka malzemelerin davranışı)

• Araştırma-geliştirme deneyleri

(yeni malzemeler)
29
4. Katı cisimlerin İç Yapısı
• Cisimler çeşitli yükler altında birtakım davranışlar
gösterirler. Bu davranışları önceden belirleyebilmek çok
önemlidir.

• Yapının tasarımı, boyutlandırma ve kesin hesapların

yapılabilmesi malzemenin mekanik özelliklerinin
bilinmesi ile mümkündür.

• Malzemenin mekanik özellikleri cismin iç yapısına

bağlıdır. 30
Yapı malzemeleri çeşitli boyutta parçacıklardan yapılmış
katı cisimlerdir. Bu parçacıklar atomlar, kristaller,
moleküller, lifler ve boşluklardan meydana gelir.

Malzemenin iç yapısı;

a) Mikro yapı

b) Makro yapı

31
4.1. Malzemede Mikroyapı

• Atom elektronlar, protonlar ve nötronlardan oluşur.

• Birden fazla atomun, iyonik, kovalent türü bağlarla bir

araya gelmesi neticesinde meydana gelen bileşiklere
molekül denir.

• Bileşik esnasında elektron verenler (+), elektron alanlar (-)

değer alırlar.

• Malzemenin görünür özellikteki yapıları kristal

şeklindedir.
32
4.2. Malzemenin makro yapısı

•Moleküller arasındaki çekime kohezyon denir.

•Kohezyon farklı moleküller arasında olursa adezyon

şeklini alır. Suyun aynı kap içinde durması kohezyon
sayesindedir.

33
4.3. Atom Bağları

• Cisimlerin en küçük yapı birimi olan atomları, atomlar

arası bağ kuvvetleri bir arada tutar.

• Bu bağ kuvvetleri cismin mukavemetinin esasını

oluşturur.

• Atom bağları zayıf (fiziksel) veya kuvvetli (kimyasal)

olabilir.

34
Atom Bağ Türleri
A. Kimyasal bağlar;
• İyonik Bağ
• Kovalent Bağ
• Metalik Bağ

B. Fiziksel bağlar;
• Van Der Waals Bağı

35
A. Kimyasal bağlar

İyonik bağ

• Elektron alış verişi ile gerçekleşir. Son yörüngedeki

eksiklikler elektron alısverisi ile sekize tamamlanır.

• İyonik bağ metaller ile ametaller arasında oluşur.

36
Kovelant bağ

• Elektronlar çekirdek etrafında döndükleri gibi kendi

eksenleri etrafında da dönerler.

• Bu dönme hareketi neticesinde elektromagnetik

kuvvetler oluşur.

• Ametaller ile Ametaller arasında olur.

• Valans elektronlarının ortak kullanımı söz konusudur.

• Paylaşılan elektron ile pozitif çekirdek arasında çekim

kuvveti oluşur. 37
Metalik bağ

• Metaller son yörüngelerindeki valans elektronlarını

serbest bırakarak iyon haline gelirler.

• Serbest kalan elektronların metal çekirdeği ile bağları

çok zayıftır ve hiçbir atoma bağlı kalmadan metal
çekirdekleri etrafında serbestçe dolaşırlar.

38
B. Fiziksel bağ

Van Der Waals bağları:

Bu bağlar, elektron alış verisini tamamlamış moleküller

veya son yörüngesindeki elektron sayısı sekiz olan inert
gaz atomları arasında oluşan zayıf bağlardır ve üç şekilde
olabilir:

1. Molekül Kutuplaşması

2. Ani Kutuplaşma

3. Hidrojen Köprüsü 39
5. Atomsal yapı türleri

Yapı malzemesinde 5 tip atomsal yapı mevcuttur.

1. Metalik (kristal) yapı
2. Amorf yapı
3. Bileşik yapı
4. Kollodial yapı
5. Seramik yapı

40
1. Metalik (kristal) yapı:

• Kristal yapılarda atomlar düzenli olarak dizilirler ve

temel niteliği tekrarlılıktır.
• Metallerin tümü, seramiklerin bir kısmı ve bazı
polimerler kısmen kristal yapılıdır.

41
2. Amorf Yapı

 Eğer bir cismin atomlarının dizilişinde rastgele bir

düzensizlik var ise bu yapıya amorf yapı denir.
 Amorf yapılı cisimleri oluşturan atom ve
moleküller belirli bir düzende dizilmemişlerdir. Bu
nedenle bazen yüksek dayanımlara sahip olabilirler.
 Sıvılar ve cam amorf yapılıdır.

42
3. Bileşik Yapı

 Çok küçük kristal parçalarının gelişigüzel bir

yığından ibarettir.
 Yığını tek kitle halinde getiren bir bağlayıcı vardır.
 Ahşap ve bir ölçüde çelik örnektir.
 Birleşik yapılı cisimlerde iç yapı hatalarına rastlanır,
bu kusurlar boşluk, aralık gibi gevşek noktalardır.

43
4. Kolloidal Yapı
• Kolloid, bir homojen görünümlü heterojen
karışımdır.
• Kolloidal yapıda çok küçük elemanlar halinde bazı
cisimler, birbirlerinden ayrı olarak, ayrı faz veya aynı
faz halinde bulunan başka bir cisim içinde
dağılmıştır.
• Duman içindeki kömür zerrecikleri, Sıvının diğer bir
sıvı içinde yayılması, Bitümlü emülsiyonlar gibi…
44
5. Seramik Yapı Seramikler

 Seramikler bir metal Yapılarına

Göre
İşlevlerine
Göre
veya iki metal ile bir
Kristal Pişmiş Kil
ametal atomun belirli
oranlarda birleşmesiyle Amorf Çimentolar

oluşurlar.
Cam bağlı Kayalar
 Yalnızca pişmiş toprak
malzemeyi temsil etmezler. Çimentolar V.b

45