Edis Mekic

Elvis Barakovic

Skup kompleksnih brojeva

Opsti (algebarski) oblik kompleksnog broja je z = x + iy, gdje su x i y realni

brojevi.
Broj x se naziva realni dio kompleksnog broja z (u oznaci
Re(z) = x), a broj y se naziva imaginarni dio kompleksnog broja z (u oznaci
Im(z) = y).
Konjugovano kompleksan broj broja z je broj z = x iy.
Definicija 1 Apsolutna vrijednost ili modul kompleksnog broja
z = x + iy (x, y R) je realan nenegativan broj
p
p
= |z| = (Re(z))2 + (Im(z))2 = x2 + y 2 .

(1)

y = Im(z)

z = (x, y)
b

|z |

x x = Re(z)

0
|z |

z = (x, y)

Ako jednakost (1) napisemo u obliku

p
|z| = (x 0)2 + (y 0)2 ,

zakljucujemo da je modul rastojanje kompleksnog broja z = (x, y) od kompleksnog broja O = (0, 0), koji jedini ima osobinu da je |O| = 0.
Za modul kompleksnog broja z vrijede sljedece relacije
|z| = |z|;

|z|2 = z z.

Iz pravouglog trougla Oxz, slijedi

x
cos =
,
|z|

sin =
1

y
.
|z|

(2)

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Ugao naziva se argument kompleksnog broja z = (x, y) i oznacava se sa

arg z. Argument kompleksnog broja z = x + iy mozemo racunati po formuli
y
y
tg = = arctg .
x
x
Argument kompleksnog broja z = x + iy = (x, y) mozem racunati po formuli

arctg , ako je x < 0 i

y<0

xy
arctg ,
ako je x > 0 i y < 0 (y > 0)
= arg z =

arctg + ako je x < 0 i

y 0.
x
Zapazimo da kompleksan broj z = 0 nema definisan argument.
Koristeci relacije (1) i (2) dobijamo novi oblik kompleksnog broja z
z = (cos + i sin ),
pri cemu je modul, a argument kompleksnog broja z. Ovakav oblik kompleksnog broja naziva se trigonometrijski oblik kompleksnog broja.
Neka su data dva kompleksna broja z1 = 1 (cos 1 + i sin 1 ) i z2 =
2 (cos 2 + i sin 2 ), tada je
z1 z2 = 1 2 (cos(1 + 2 ) + i sin(1 + 2 ))
z1
1
=
(cos(1 2 ) + i sin(1 2 ))
z2
2
z1n = n1 (cos n1 + i sin n1 ) .

(3)

Formula (3) naziva se Moivreova formula.

Neka je z = (cos + i sin ) proizvoljan kompleksan broj nti korijen kopleksnog broja z racuna se po formuli



+ 2k
+ 2k
n
n
zk = z = cos
+ i sin
, k = 0, 1, ..., n 1. (4)
n
n
Primjer 1.1 Kompleksni broj z = 3 zapisati u trigonometrijskom obliku.
Rjesenje: Vrijedi z = 3 = 3 + 0 i odakle je Re(z) = 3 > 0 i Im(z) = 0, pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio na
realnoj osi. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
q
q
= |z| = (Re(z))2 + (Im(z))2 = (3)2 + (0)2 = 3
tg =

Im(z)
0
= = 0 = = 0.
Re(z)
3

Zato je
z = 3 (cos 0 + i sin 0) .
2

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Primjer 1.2 Kompleksni broj z = 2 i 2 zapisati u trigonometrijskom

obliku.

Rje
senje: Vrijedi z = 2 i 2 odakle je Re(z) = 2 > 0 i Im(z) =
2 < 0, pa ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni,
on bi se nalazio u cetvrtom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog
kompleksnog broja:
r 
2  2

= |z| =
2 + 2 = 2+2= 4=2

7
2

tg = = 1 = = ili =
4
4
2
Zato je
ili

  
 
z = 2 cos
+ i sin
4
4


7
7
z = 2 cos
+ i sin
.

4
4

Primjer 1.3 Kompleksni broj z = 1 + i zapisati u trigonometrijskom obliku.

Rjesenje: Vrijedi z = 1+i odakle je Re(z) = 1 < 0 i Im(z) = 1 > 0, pa ako
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u
drugom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
q

= |z| = (1)2 + (1)2 = 1 + 1 = 2

1
3
tg =
= 1 = =
.
1
4
Zato je
z=

3
3
2 cos
+ i sin
4
4

Primjer 1.4 Naci realni i imaginarni dio kompleksnog broja

z=

1 3i
i

.
1+i
2+i

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Rjesenje: Kako je
1 3i
i
(1 3i) (2 + i) i (1 + i)

=
=
1+i
2+i
(1 + i) (2 + i)
2 + i 6i 3i2 i i2
=
=
2 + i + 2i + i2
2 6i 4i2
2 6i + 4
=
=
=
2 + 3i + i2
2 + 3i 1
6 6i 1 3i
6 6i
=
=

=
1 + 3i
1 + 3i 1 3i
(6 6i) (1 3i)
6 18i 6i + 18i2
=
=
=
1 9i2
12 (3i)2
12 24i
12 24
6 24i 18
=
= i=
=
1+9
10
10 10
6 12
= i
5
5
to je
6
5
12

Im(z) = .
5

z1
Primjer 1.5 Ako je z1 = 2 i 2 i z2 = 1 + i, izracunati z1 z2 i .
z2
Re(z) =

Rjesenje: Kompleksne
brojeve
z1 i z2 zapisimo

u tigonometrijskom
obliku.
Vrijedi z1 = 2 i 2 pa je Re(z1 ) = 2 > 0 i Im(z1 ) = 2 < 0, pa
ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
u cetvrtom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog
broja:
r 
2  2

= |z1 | =
2 + 2 = 2+2= 4=2

tg = = 1 = = .
4
2
Zato je

  
 
z1 = 2 cos
+ i sin
.
4
4
Vrijedi z2 = 1 + i pa je Re(z2 ) = 1 < 0 i Im(z2 ) = 1 > 0, pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u drugom
4

Edis Mekic

Elvis Barakovic

kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:

q

= |z2 | = (1)2 + (1)2 = 1 + 1 = 2

1
3
tg =
= 1 = =
.
1
4
Zato je
z2 =
Sada je
z1 z2

3
3
2 cos
+ i sin
4
4


  
  
3
3
= 2 cos
+ i sin
2 cos
+ i sin
=
4
4
4
4
 




3
3
+ i sin +
=
= 2 2 cos +
4
4
4
4



= 2 2 cos + i sin
= 2 2 (0 + i 1) = 2 2i.
2
2





2 cos 4 + i sin 4
z1

=
=
3
z2
2 cos 3
+
i

sin
 4
4


2
3
3
+ i sin
=
= cos
4
4
4
4
2

=
2 (cos () + i sin ()) =

=
2 (1 + i 0) = 2.

Primjer 1.6 Izracunati

17
3+i
.

Rjesenje: Kompleksni
broj z = 3 + i zapi
simo u trigonometrijskom obliku.

Vrijedi z = 3 + i odakle je Re(z) = 3 > 0 i Im(z) = 1 > 0, pa ako

bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u
prvom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
r 
2

3 + (1)2 = 3 + 1 = 4 = 2
= |z| =

1
3

tg = =
= = .
3
6
3
5

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Zato je


z = 2 cos + i sin
.
6
6

Sada je
z

17

=
=
=
=
=

 


17


17
2 cos + i sin
=2
cos 17 + i sin 17
=
6
6
6
 6
5 + 12
5 + 12
+ i sin
=
217 cos
6
6



 
5
5
17
2
cos
+ 2 + i sin
+ 2
=
6
6
!



5
5
3
1
217 cos
+ i sin
= 217
+ i =
6
6
2
2
!



3+i
17
= 216 3 + i .

2
2

Primjer 1.7 Izracunati

7 + 24i.

Rjesenje: Buduci da je korijen kompleksnog broja kompleksan broj, tada

vrijedi

7 + 24i = x + iy.
Odredimo x i y.
Kvadriranjem dobijamo

a odavdje je

7 + 24i
7 + 24i
7 + 24i
7 + 24i

=
=
=
=

(x + iy)2
x2 + 2xyi + i2 y 2
x2 + 2xyi y 2
x2 y 2 + 2xyi

x2 y 2 = 7
2xy = 24

12
, pa ako to uvrstimo u prvu jedna cinu, dobijamo
x
 2
12
2
x
= 7
x
144
x2 2 = 7 / x2
x
4
x 144 = 7x2
x4 + 7x2 144 = 0.

Iz druge jednacine je y =

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Uvodeci smjenu t = x2 , dobijamo kvadratnu jednacinu t2 + 7t 144 = 0, cija

su rjesenja t1 = 16 i t2 = 9, ali u obzir dolazi samo drugo rjesenje t2 = 9
jer zbog smjene t = x2 > 0.
12
Znaci, x1 = 3 ili x2 = 3. Ako je x1 = 3, tada je y1 =
= 4. Ako
3
12
je x2 = 3, tada je y1 =
= 4.
3
Dakle,

7 + 24i = 3 4i ili

Primjer 1.8 Izracunati

q
4

7 + 24i = 3 + 4i.

8 + 8 3i,

a zatim predstaviti graficki dobijene kompleksne brojeve i izracunati obim i

povrsinu tako dobijene figure.

Rjesenje: Kompleksni broj z = 8 + 8 3i zapisimo u trigonometrijskom

obliku.

Vrijedi z = 8 + 8 3i odakle je Re(z) = 8 < 0 i Im(z) = 8 3 > 0, pa

ako bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
u drugom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog
broja:
r
 2

= |z| = (8)2 + 8 3 = 64 + 64 3 = 64 + 192 = 256 = 16

8 3
2
tg =
= 3 = =
.
8
3
Zato je


2
2
z = 16 cos
+ i sin
.
3
3

Sada je


q

4
4
k = 8 + 8 3i = 16 cos

2
3

+ 2k
+ i sin
4

2
3

+ 2k
4

gdje je k = 0, 1, 2, 3.
Za k = 0, dobijamo

2

+0
4
0 = 16 cos 3
+ i sin
4

2
3

+0
4
7


= 2 cos + i sin
= 3 + i.
6
6

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Za k = 1, dobijamo

2

+ 2
4
1 = 16 cos 3
+ i sin
4

2
3

+ 2
4




2
2
= 2 cos
+ i sin
= 1+ 3i.
3
3

2
3

+ 4
4




7
7
= 2 cos
+ i sin
= 3i.
6
6

Za k = 2, dobijamo

2 =


16 cos

2
3

+ 4
+ i sin
4

Za k = 3, dobijamo




2
2

+ 6
+ 6
5
5
4
3
3
3 = 16 cos
+ i sin
= 2 cos
+ i sin
= 1 3i.
4
4
3
3
1
y
b

d2

d1

0
x

d1
b

d2
b

Dobijeni cetverougao je kvadrat, jer je

d1 = d2 = d1 = d2 = 2,

modul kompleksnih brojeva k (k = 0, 1, 2, 3).

Dijagonala dobijenog kvadrata je

d = d1 + d2 = 2 + 2 = 4.
Izracunajmo duzinu stranice dobijenog kvadrata
r

4
d2
a2 + a2 = d2 a =
a = = 2 2.
2
2
Sada je povrsina dobijenog kvadrata
P = a2 = 8,

O = 4a = 8 2.

Primjer 1.9 Rijesiti jednacinu

z 5 1 i = 0,
a zatim rjesenja predstaviti graficki i izracunati obim i povrsinu tako dobijenog lika.
8

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Rjesenje: Jasno je da vrijedi

z5 1 i = 0
z5 = 1 + i

z = 5 1 + i.
Kompleksni broj z = 1 + i zapisimo u trigonometrijskom obliku.
Vrijedi z = 1 + i pa je Re(z) = 1 > 0 i Im(z) = 1 > 0, pa ako bismo
ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio u prvom
kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog broja:
q

= |z| = (1)2 + (1)2 = 1 + 1 = 2

1

tg =
= 1 = = .
1
4
Zato je


z = 2 cos + i sin
.
4
4

Rjesenje jednacine je
r 
r

5 


10
5
cos + i sin
2 cos + i sin
= 2
4
4
4
4
a to su kompleksni brojevi


10
zk = 2 cos

+ 2k
+ i sin
5

+ 2k
5

gdje je k = 0, 1, 2, 3, 4.
Za k = 0, dobijamo


+0
10
z0 = 2 cos 4
+ i sin
5
Za k = 1, dobijamo


+ 2
10
z1 = 2 cos 4
+ i sin
5
Za k = 2, dobijamo


+ 4
10
z2 = 2 cos 4
+ i sin
5

+0
5

+ 2
5

+ 4
5
9


2 cos
+ i sin
.
20
20

10

10

10



9
9
2 cos
+ i sin
.
20
20



17
17
2 cos
+ i sin
.
20
20

Edis Mekic

z3

Elvis Barakovic

Za k = 3, dobijamo





+ 6
+ 6
25
25
10
10
4
4
=
2 cos
+ i sin
= 2 cos
+ i sin
=
5
5
20
20



5
5
10
2 cos
+ i sin
.
=
4
4

Za k = 4, dobijamo


+ 8
10
z4 = 2 cos 4
+ i sin
5

+ 8
5

10

y
z1



33
33
2 cos
+ i sin
.
20
20

z2
b

z0 x

z3
b

z4

Dobijeni mnogougao je pravilan petougao cija je duzina stranice

10
a = |z0 | = 2.
Pa je povrsina dobijenog petougla

a2 3
5 52 3
15 5 2
P = 5 P = 5
=
=
,
4
4
4

a obim
O =5a=5

Primjer 1.10 Rijesiti jednacinu

2z 3

10

2.

3 + i = 0,

a zatim rjesenja predstaviti graficki i izracunati obim i povrsinu tako dobijenog lika.
Rjesenje:
2z 3

3+i = 0

2z 3 = 3 i
3 1
z3 =
i
2
2
s

3
3 1
z =
i.
2
2
10

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Kompleksni broj z = 23 21 i zapisimo u trigonometrijskom obliku.

3 1
3
Vrijedi z =
i pa je Re(z) =
> 0 i Im(z) = 12 < 0, pa ako
2
2
2
bismo ovaj kompleksni broj predstavili u Gausovoj ravni, on bi se nalazio
u cetvrtom kvadrantu. Izracunajmo modul i argument ovog kompleksnog
broja:
v
u !2   2 r
u
1
3
3 1
+
=
+ =1
= |z| = t
2
2
4 4

12
1
3

tg = = =
= = .
3
3
6
3
2

Zato je
Rjesenje jednacine je

 
 
z = cos
+ i sin
.
6
6
r
3

 
 
cos
+ i sin
6
6

a to su kompleksni brojevi


6 + 2k
6 + 2k
zk = cos
+ i sin
3
3
gdje je k = 0, 1, 2.
Za k = 0, dobijamo


 
 
6 + 0
6 + 0
z0 = cos
+ i sin
= cos
+ i sin
.
3
3
18
18
Za k = 1, dobijamo


6 + 2
6 + 2
11
11
z1 = cos
+ i sin
= cos
+ i sin
.
3
3
18
18
Za k = 2, dobijamo


6 + 4
6 + 4
23
23
z2 = cos
+ i sin
= cos
+ i sin
.
3
3
18
18
11

Edis Mekic

Elvis Barakovic
y
z1
b

x
z0
b

z2

a
b

Iz trougla z2 Az0 vidimo da je

 
23
z2 A = |Re(z2 )| + |Re(z0 )| = cos
+ cos
1.628,
18
18
 
23
z0 A = |Im(z2 )| |Im(z0 )| = sin
sin
0.592.
18
18
Sada iz pravouglog trougla z2 Az0 primjenom Pitagorine teoreme slijedi
q

a = z2 A + z0 A = 2.65 + 0.35 = 3.
Sada su obim i povrsina dobijenog jednakostranicnog trougla dati sa:

a2 3
3 3
O = 3a = 3 3,
P =
=
.

4
4
Primjer 1.11 Rijesiti jednacinu
(3 + 2i)(1 + i) + 2i
7i 4
=
z ,
(2 i)(1 + i) 3
4

a zatim dobijena rjesenja predstaviti graficki i izracunati obim i povrsinu tako

dobijenog lika.
Rjesenje: Sredivanjem lijeve strane jedncine imamo

odnosno

(3 + 2i)(1 + i) + 2i
3 + 5i + 2i2 + 2i
=
=
(2 i)(1 + i) 3
2 + i i2 3
1 + 7i i
=

i
i
7 + i
=
= 7 i,
1
7 i 4.
7i =
z
(4)
4
28 + 4i = (7 i) z 4
28 + 4i
4(7 i)
z4 =
=
7i
7i
12

Edis Mekic

Elvis Barakovic
z 4 = 4.

Zadatak smo sveli na racunanje cetvrtog korijena iz 4. Odnosno

z = 4 4.
Zapisimo komleksan broj z1 = 4 u trigonometrijskom obliku. Kako je
Re(z1 ) = 4, a Im(z) = 0 to je
p
p
= |z1 | = Re(z1 )2 + Im(z1 )2 = (4)2 = 4,

a argument

Im(z1 )
0
= = 0,

4
Re(z1 )
4
cos =
=
= 1,

4
odakle dobijamo da je = . Dakle,
sin =

z1 = (cos + i sin ) = 4(cos + i sin ).

Primjenom formule (4) za racunanje ntog korijena imamo



+ 2k
+ 2k
4
4
z = 4 = 4 cos
+ i sin
, k = 0, 1, 2, 3
4
4
odnosno rjesenja polazne jednacine su



= 1 + i,
2 cos + i sin
z0 =
4 
 4

3
3
z1 =
+ i sin
2 cos
= 1 + i,
4
4



5
5
2 cos
z2 =
+ i sin
= 1 i,
4
4



7
7
z3 =
2 cos
+ i sin
= 1 i.
4
4
Ako dobijena rjesenja predatavimo u Gausovoj ravni dobijamo
y
1

z1
b

z0
b

x
1
z2

1
13

1
z3

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Sada mozemo izracunati obim i povrsinu dobijenog kvadrata. Jer je duzina

stranice a = 2, pa je
P = a2 = 4,

O = 4 a = 8.

Primjer 1.12 Rijesiti jednacinu

10 2

a z =|a |

1+i
1i

3

pri cemu za kompleksan broj a vrijedi

3
3
| a| + a =
i.
2
2
Rjesenje: Oznacimo kompleksan broj a sa
a = x + iy,

x, y R,

tada je
Sada iz jednakosti

| a| =

x2 + y 2 .

3
3
| a| + a =
i
2
2

slijedi

p
3
3
i.
x2 + y 2 + x + iy =
2
2
Lijeva strana ove jednakosti jednaka je desnoj ako su realni i imaginarni
dijelovi jednaki, odnosno
p
3
x2 + y 2 + x =
2
3
y =
.
2

3
Uvrstavanjem vrijednosti y =
u prvu jednacinu dobijamo
2
v
u
!2
.2
u
3
tx2 + 3
=
x
2
2
x2 +

3
9
=
2x + x2
4
4
1
x =
.
2
14

Edis Mekic

Elvis Barakovic

1
3
Dakle, vrijedi a = x + iy =
i, pa je
2
2
v
u 2
u 1
p
| a| = x2 + y 2 = t
+
2

!2
3

= 1.
2

Kako je

| a3 | = | a|3 = 13 = 1.

Da bismo rijesili datu jednacinu moramo odrediti a10 . U tu svrhu napisimo

kompleksan broj a u trigonometrijskom obliku
a = (cos + i sin ),
pri cv
emu je
u 2
!2
u 1
3
+
= 1,
=t
2
2
x
1
cos = cos = ,

2
y
3
,
sin = sin =

sin
(, +)

(+, +)
cos

1
(, )

15

1
1

(+, )

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Vidimo da se trazeni ugao nalazi u cetvrtom kvadrantu, jer je cos

pozitivan, a sin negativan. Odnosno
=

5
.
3

Koristeci Moivreovu formulu (3) imamo:

a10 = 10 (cos(10) + i sin(10))
5
5
= cos(10
) + i sin(10
3
3
1
3
= +i
.
2
2
Uvrstavanjem dobijenoh rezultata u polaznu jednacinu dobijamo
!

3
1
3
1+i
2
+i
z =
,
2
2
1i
odnosno nakona racionalizacije kompleksnog broja
!
1
3
+i
z 2 = i3 ,
2
2
odnosno
z2 =

1+i
dobijamo
1i

i3

i
=
.
1
3
1
3
+i
+i
2
2
2
2

Odavde je

3
1
i
i
2
2
=
1
3
1
3
+i
i
2
2
2
2

3
1
=
+i
2
2

z2

ili u trigonometrijskom obliku



5
z = cos
6
2

+ i sin

16

5
6

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Primjenom formule (4) za racunanje ntog korijena kompleksnog broja dobijamo


 5

  5

+ 2k
+ 2k
6
6
zk = 1 cos
+ i sin
, k = 0, 1.
2
2
Odakle dobijamo da data jednacina ima dva rejsenje
 
 
5
5
z0 = cos
+ i sin
12
12




17
17
z1 = cos
+ i sin
.
12
12

Primjer 1.13 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava jednacinu

|z 3i| = 2.
Rjesenje: Neka je z = x + iy.
|x + iy 3i| = 2
|x + (y 3) i| = 2
q
x2 + (y 3)2 = 2

x2 + (y 3)2 = 22

a jednacina x2 + (y 3)2 = 22 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0, 3)

i poluprecnikom 2.
y
5
4
3
2
1
x
2

1
1

17

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Primjer 1.14 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava nejednacine

3 |z + i| 5.
Rjesenje: Neka je z = x + iy.
Posmatrajmo prvo nejednakost |z + i| 3. Sada je
|z + i|
|x + iy + i|
|x + (y + 1) i|
q
x2 + (y + 1)2
2

x2 + (y + 1)

3
3
3
3

32 .

Jednacina x2 + (y + 1)2 = 32 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0, 1)

i poluprecnikom 3, a nejednakost x2 + (y + 1)2 32 zadovoljavaju sve tacke
van te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici (jer je znak ).
Posmatrajmo sada drugu nejednakost
|z + i|
|x + iy + i|
|x + (y + 1) i|
q
x2 + (y + 1)2

5
5
5
5

x2 + (y + 1)2 52 .

Jednacina x2 + (y + 1)2 = 52 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0, 1)

i poluprecnikom 5, a nejednakost x2 + (y + 1)2 52 zadovoljavaju sve tacke
unutar te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici (jer je znak ).
Skup tacaka koji zadovoljava nejednacine 3 |z + i| 5 ce biti sve tacke
van te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici x2 + (y + 1)2 = 32 i sve tacke
unutar te kruznice ukljucujuci i tacke na kruznici x2 +(y + 1)2 = 52 , tj. tacke
koje pripadaju kruznom prstenu.

18

Edis Mekic

Elvis Barakovic
y
5
4
3
2
1
x
6

1
1

2
3
4
5
6
7

Primjer 1.15 Odrediti skup tacaka koji zadovoljava nejednacine

1 |z| < 5

<
.
4
4

Rjesenje: Neka je z = x + iy. Posmatrajmo nejednakost |z| 1.

p

|z| 1

x2 + y 2 1
x2 + y 2 12 .

Jednacina x2 + y 2 = 12 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0, 0) i

poluprecnikom 1, pa datu nejednacinu zadovoljavaju sve tacke van kruznice,
ali ukljucujuci i ta cke na kruznici.
Posmatrajmo nejednakost |z| < 5.
p

|z| < 5

x2 + y 2 < 5
x2 + y 2 < 52 .

19

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Jednacina x2 + y 2 = 52 je jednacina kruznice sa centrom u tacki (0, 0) i

poluprecnikom 5, pa datu nejednacinu zadovoljavaju sve tacke unutar kruznice,
ali ne ukljucujuci i tacke na kruznici.
3

Tacke koje zadovoljavaju uslov

<
su tacke koje se nalaze
4
4
izmedju pravih odredjenih jednacinama y = x i y = x, ali ukljucujuci i
tacke na pravoj y = x.
Znaci, skup tacaka koje zadovoljavaju postavljene uvjete cine tacke na
dijelu kruznog prstena omedjenog dvjema pravima, ali ukljucujuci tacke na
vecoj kruznici i tacke na pravoj y = x.
5
4
3
2
y = x

1
1
1

2
3
4
5
6

Primjer 1.16 Odredite i skicirajte skup svih kompleksnih brojeva z za koje

vrijedi


|z + 4| 6
cos arg(2iz 4 ) 0,
1.
4 |z 2|

Rjesenje: Oznacimo arg(z) = . Tada vrijedi

arg(2iz 4 ) = arg(2i) + arg(z 4 ) + 2k,

k Z.

3
Dalje, kako je arg(2i) =
, a iz Moievreove formule (3) slijedi arg(z 4 ) =
2
4. Tada je
3
arg(2iz 4 ) =
+ 4 + 2k
2
pa mozemo pisati




3
3
cos
+ 4 + 2k = cos
+ 4 .
2
2
20

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Takoder vrijedi






3
3
cos
+ 4 = cos 2
4 = cos
4 = sin(4).
2
2
2
Iz
sto implicira

cos arg(2iz 4 ) 0 sin(4) 0
0 + 2m 4 + 2m, m Z, [0, 2).

Intervali u kojima se nalazi argument su sa

m = 0

m = 1
2
m = 2
3
m = 3
2

4
3

4
5

4
7

4

(5)

Iz drugog uslova zadatka slijedi

|z + 4| 6
|z + 4| + |z 2| 10
1
0.
4 |z 2|
4 |z 2|

(6)

Ovaj razlomak je negativan kada su brojnik i nazivnik razlicitog znaka. Zbog

toga moramo razmatrati dva slucaja:
Slucaj 1
|z + 4| + |z 2| 10 0,

4 |z 2| < 0

(7)

Prva nejednakost odreduje skup

A = {z C : |z + 4| + |z 2| 10}

(8)

Prisjetimo se da skup tacaka

{z C : |z z1 | + |z z2 | = 2a}
predstavlja elipsu sa fokusima z1 i z2 ako je |z1 z2 | < 2a. Dakle, skup
A predstavlja dio ravni izvan elipse koja ima fokuse u tackama z1 = 4 i
z2 = 2, duzinu velike poluose a = 5 i duzinu male poluose b = 4. Zbog znaka

21

Edis Mekic

Elvis Barakovic

jednakosti skup takode ukljucuije i rub elipse.

Druga nejednakost u (7) odreduje skup
B = {z C : |z 2| > 4}

(9)

S obzirom da skup
{z C : |z z0 | = r}
predstavlja kruznicu sa centrom u z0 poluprecnika r, to skup B predstavlja
dio ravni izvan kruznice sa centrom u z0 = 2 i poluprecnika r = 4. Zbog
stroge nejednakosti kruznica nije ukljucena u skup B. Rjesenje nejednacina
(7) je presjek skupova A i B.
7
6
5
4
3
2
1
8

1
1

2
3
4
5
6
7
8

Slucaj 2
|z + 4| + |z 2| 10 0,

4 |z 2| > 0

(10)

Slicno kao u slucaju 1 zakljucujemo da prva nejednakost odreduje dio ravni

unutar elipse koja ima fokuse u tackama z1 = 4 i z2 = 2, duzinu velike
poluose a = 5 i duzinu male poluose b = 4. Druga nejednakost predstavlja
dio ravnine unutar kruznice sa centrom u z0 = 2 i poluprecnika r = 4.
Rjesenje nejednacina (10) je presjek predhodno opisanih skupova.

22

Edis Mekic

Elvis Barakovic

5
4
3
2
1
6

1
1

2
3
4
5
6

Konacno rjesenje nejednacine (6) je unija skupova koji predstavljaju rejesenje

za slucajeve 1 i 2. Obiljezimo taj skup sa C. Kompleksni brojevi koji zadovoljavaju uslove zadatka moraju se nalaziti u skupu C, a njihovi argumenti
moraju zadovoljavati nejednakosti (5) .

6
5
4
3
2
1
9

1
1

2
3
4
5
6
7

1.1

Zadaci za samostalan rad

Zadatak 1.1 Predstaviti u trigonometrijskom obliku sljedece kompleksne brojeve:

(a) z = 1 + i 3,
(b) z = 3 i,
(c) z = 1.
Rjesenje:
23

Edis Mekic

Elvis Barakovic


(a) z = 2 cos + i sin
,
3
3
(c) z = cos + i sin .


(b) z = 2 cos i sin
,
6
6

Zadatak 1.2 Naci realni i imaginarni dio sljedecih kompleksnih brojeva:

3i
1+i
(a) z =
,
(b) z =
(3 + 2i),
i2
2i
1 3i i 1
(c) z =

.
i+1
i2

Rjesenje:

6
3
i Im(z) = ,
5
5
8
9
(c) Re(z) =
i Im(z) = .
5
5

(a) Re(z) =

(b) Re(z) =

Zadatak 1.3 Izracunati vrijednost izraza

z+z
zz
ako je z = 1 + i,
(b)
(a)
1 + zz
2z + 3

3
5

ako je

Im(z) =

1
z = (i 1).
2

Rjesenje:
2i
(a) ,
3

1
(b) (2 i).
2

Zadatak 1.4 Ako je z1 = 2(1 i) i z2 = 1 + i 3 izracunati

z1

(a) z1 z2 ,
(b) ,
(c) z150
(d) 4 z2 .
z2
Rjesenje


13
13
z1
19
19
(a) z1 z2 = 4 cos
+ i sin
, (b)
= cos
+ i sin
,
12
12
z2
12
12


3
3
(c) z150 = 250 cos
+ i sin
,
2
 2


+
2k
+
2k

4
3
3
+ i sin
, (k = 0, 1, 2, 3)
(d) 4 z2 = 2 cos
4
4
Zadatak1.5 Naci:

(a) 3 2 + 2i,
(b) 6 1 i,
a zatim dobijene rezultate predstaviti graficki.

(c)

1,

Rjesenje:


3
3

+ 2k
+ 2k
3
4
4
(a) 2 + 2i = 2 cos
+ i sin
, k = 0, 1, 2
3
3 

7
7

+ 2k
+ 2k
12
6
4
(b) 1 i = 2 cos
+ i sin 4
, k = 0, 1, 2, 3, 4, 5
6
6


+ 2k
+ 2k
(c) 8 1 = 8 1 cos
+ i sin
, k = 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
8
8
24

11
,
5

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Zadatak 1.6 Izracunaj



1+i

100

Rjesenje:


1+i

100

= 1.

Zadatak 1.7 Rijesiti jednacinu

(2 + 5i) z 3 2i + 5 = 0,
a zatim rjesenja predstaviti graficki i izracunati obim i povrsinu tako dobijenog lika.
Rjesenje:

3 1
3 1
z0 =
+ i, z1 =
+ i, z2 = i,
2
2
2 2

a2 3
3 3
=
.
O = 3a = 3 3,
P =
4
4
Zadatak 1.8 Rijesiti jednacinu
8
8z 4 + (1 i) = 0,
2

a zatim rjesenja predstaviti graficki i izracunati obim i povrsinu tako dobijenog lika.
Rjesenje:


4
zk = 4 z = 1 cos

3
4

+ 2k
+ i sin
4

3
4

+ 2k
4

(k = 0, 1, 2, 3).

Zadatak 1.9 Rijesiti jednacinu

z 6 1 = 0,
a zatim rjesenja predstaviti graficki i izracunati obim i povrsinu tako dobijenog lika.
Rjesenje:

1
3
z0 = 1,
z1 = +
i,
2 2

3
3
1
1
z4 =
i, z5 =
i.
2
2
2
2
3 3
O = 6a = 6, P = 6 P =
.
2

1
3
z2 = +
i,
2
2

25

z3 = 1,

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Zadatak 1.10 Rijesiti jednacinu

z 6 + 64 = 0,
a zatim rjesenja predstaviti graficki i izracunati obim i povrsinu tako dobijenog lika.
Rjesenje:

z0 = 3 + i,
z4 = 2i,
O = 6a = 12,

z2 = 3 + i,

z1 = 2i,

z5 = 3 i.

P = 6 P = 6 3.

z3 = 3 i,

Zadatak 1.11 Odrediti skup tacaka u ravni koje zadovoljavaju nejednacine

|z i| < 1

|z 1| 1.

Rjesenje:
Trazene tacke su u presjeku skupova tacka zadanih sljedecim nejednacinama
2
x + (y 1)2 < 1, (x 1)2 + y 2 1.
Zadatak 1.12 Odrediti skup tacaka u ravni koje zadovoljavaju nejednacine
3 |z + i| 5.
Rjesenje:
Skup tacaka izmedu kruznica x2 + (y + 1)2 = 9 i x2 + (y + 1)2 = 25.
Zadatak 1.13 Odrediti skup tacaka u ravni koje zadovoljavaju relacije

(a) |z i| = 1 i arg z = ,
(b) 0 < arg z < i |z 6i| = 3.
2
4
Rjesenje:
(a) Rjesenje je tacka A(0, 2),
(b) Nema tacaka!
Zadatak 1.14 Odrediti skup tacaka u ravni koji zadovoljava jednacinu
|z + i| = |z + 2|.
Rjesenje:

3
To je prava y = 2x + .
2
Zadatak 1.15 Odrediti skup tacaka u ravni koji zadovoljava nejednacinu
log3

|z|2 |z| + 1
< 2.
2 + |z|
26

Edis Mekic

Elvis Barakovic

Rjesenje:
Dobijamo nejednacinu
|z|2 |z| + 1 < 6 + 3|z| (|z| + 1)(|z| 5) < 0,
a kako je |z| + 1 > 0 z C, to mora biti
|z| 5 < 0 x2 + y 2 < 25.
Dakle, sve tacke unutar kruznice x2 + y 2 = 25.
Zadatak 1.16 Pokazati da je

12
4

= 4096
3i 1
Rjesenje:

4
napisati u trigonometrijskom obliku,
Uputa: Kompleksan broj
3i

1

12
4
a zatim izracunati
.
3i 1

27