Razvoj, funkcije i vrste OS-a

Razvoj:
Fon-Nojmanova arhitektura:
Izrz fon Nojmnov rhitektur se odnosi n dizjn runr koji koristi jedinstvenu
strukturu z sklditenje u kojoj uv i instrukcije, i podtke.

Arhitekturu, odnosno model raunara kakav imamo danas prvi je opisao John von Neumann
1945. godine. Model raunara, tj. naelo rada Neumannovog opisa vrijedi i za veinu
dananjih raunara.
Von Neumannova arhitektura utvruje da raunar ima sljedee dijelove:
-

ulazni ureaj (omoguuje unos podataka u raunar);

izlazni ureaj (omoguuje prikaz podataka koje raunar obrauje);
memoriju (pohrana podataka i naredbi programa);
aritmetikologiku jedinicu (eng. aritmetical logical unit, izvoenje aritmetikih i
logikih operacija);
upravljaki sklop (dobavlja naredbe koje se nalaze u memoriji, te na osnovu njih
upravlja aritmetikologikom jedinicom, te ulaznim i izlaznim ureajima raunara).

Smjena generacija hardvera povezana je novim dostignuima u oblasti proizvodnje

elektronskih komponenata: elektronske lampe zamenjene su tanzistorima, a oni integralnim
kolima sve veih gustina pakovanja. Svaka nova generacija donosila je znaajno pojeftinjenje,
smanjenje dimenzija, potronje elektrine energije i koliine toplote koju je raunar razvijao
pri radu. S druge strane, sa svakom novom generacijom znaajno su poveavani brzina rada i
kapacitet memorije.

Vrste OS-a:
Postoje brojne podjele OS-a na osnovu razliitih kriterijuma: prema broju korisnika i/ili procesa,
prema nainu obrade poslova, prema distribuciji procesorske snage i ostalih resursa, prema namjeni i
funkcionalnim osobinama.

Klasifikacija prema broju korisnika i procesa:

Prema broju korisnika, OS se dijele na:
jednokorisnike (singleuser)
viekorisnike (multiuser)
Jednokorisniki sistemi obezbjeuju virtuelnu mainu za samo jednog korisnika. To su
rauinarski sistemi prilagoeni za jednu funkciju ili je rije o slabijim i jeftinim
konfiguracijama tipa mikroraunara.Uglavnom ih karakterie jeftin hardver, solidna pratea
programska podrka, jednostavan sistem datoteka, jednostavan U/I sistem.
Viekorisniki sistemi su kvalitetni OS koji zahtevaju jae hardverske konfiguracije. Tipian
viekorisniki OS je UNIX, koji obezbjeuje simultani pristup za vie korisnika istovremeno,
pri emu korisnici pristupaju sistemu preko posebnih terminala.
Prema broju simultanih aktivnosti tj. prema broju procesa koji se mogu izvravati paralelno ili
kvaziparalelno, operativni sistemi se mogu podijeliti na:
jednoprocesne (singletasking, singleprocess)
vieprocesne (multitasking, multiprocess)
Na osnovu kombinovanog kriterijuma mogu se izdvojiti tri vrste operativnih sistema:
jednokorisniki jednoprocesni (single-user, singletasking) kao to je MS-DOS
jednokorisniki vieprocesni (single-user, multitasking) kao to su OS/2 i MS
Windows 3.1/9x/Me
viekorisniki vieprocesni (multiuser, multitasking) kao to je UNIX, ali uslovno se
mogu prihvatiti i MS Windows 2000/XP/2003 ukoliko obezbjeuju terminalske
usluge.

Klasifikacija prema namjeni i nainu obrade poslova:

Prema namjeni, operativni sistemi se dijele na:
OS opte namjene
OS specijalne namjene (slue za upravljanje procesima)
Prema nainu obrade poslova OS se dijele na:
Sistemi sa grupnom obradom (batch)
Interaktivni sistemi
Kombinovani sistemi
Sistemi sa grupnom obradom (batch):
Grupna (serijska, paketna) obrada je takav nain rada raunara u kome korisnici predaju svoje
poslove na izvrenje posredstvom ulaznih jedinica i koji se zatim odvijaju jedan za drugim u
nizu, pri emu korisnik nema mogunost komunikacije sa svojim poslom.
Interaktivni sistem:
Interaktivne sisteme (time-sharing sistemi) karakterie postojanje terminala za svakog
korisnika, preko kojih korisnici zadaju zadatke i poslove i komuniciraju sa svojim poslovima.
Paralelnost u radu se postie tako to se svakom korisnikom programu dodjeljuje jedan
kvantum vremena centralnog procesora, pa se na svaku poruku korisnika odaziva u roku od

nekoliko sekundi. Po isteku vremenskog kvantuma dodeljenog jednom procesu, on se prekida,

bilo da je zavrio sa radom ili nije , a procesor se dodjeljuje sljedeem procesu u redu ekanja.
Kombinovani sistem:
Kombinovane sisteme karakterie mogunost istovremenog obavljanja interaktivnih poslova i
paketne obrade. Npr. korisnik moe u pozadini pokrenuti nekoliko vremenski zahtjevnih
poslova koji ne zahtijevaju interakciju sa njim, a dok eka moe itati elektronsku potu ili
Web stranice.

Klasifikacija prema funkcionalnim osobinama raunarskog sistema:

Prema funkcionalnim osobinama raunarskog sistema za koji su namjenjeni, OS se dijele u

sljedee kategorije:
OS za velike raunarske sisteme (mainframe systems)
OS za sisteme sa djeljenim vremenom (time-sharing systems)
OS za stone raunare (desktop systems)
OS za vieprocesorske sisteme (multiprocessor systems)
Mreni operativni sistemi (network OS)
Distributivni sistemi (distributed systems)
OS za upravljanje u realnom vremenu (real-time systems)
OS za velike raunarske sisteme:

Na velikim raunarskim sistemima (mainframe system) prvi put su se pokretale mnoge

komercijalne i naune aplikacije. U svoje vrijeme bile su to fiziki ogromne maine kojima se
upravljalo preko konzole. Zajedniki ulazni ureaji su bili itai buenih kartica i magnetne trake, a
izlazni takoe buene kartice , trake ili tampai. Uvodi se tehnika multiprogramiranja, a sa njom i
automatsko sekvenciranje poslova, koje bez operatera prebacuje kontrolu sa jednog posla na drugi. Da
bi OS mogao da funkcionie, njegov osnovni dio mora da bude uvijek u memoriji. Taj dio bira posao
koji e se trenutno izvravati. Po zavretku posla ili nakon blokade zbog ekanja na I/O operacije, OS
opet preuzima upravljanje i dodjeljuje kontrolu drugom poslu.

OS sistemi za sisteme sa djeljenim vremenom:

Sistemi sa djeljenim vremenom nastali su kao specijalna klasa velikih sistema u kojoj je svakom
korisniku omoguena on-line komunikacija sa svojim poslom i operativnim sistemom. Vrijeme odziva
se uvodi kao kriterijum za ocjenu efikasnosti ove klase sistema. Opet imamo tehniku
multiprogramiranja - to znai vie poslova koji se u memoriji nalaze istovremeno i tehniku djeljenja
vremena, gdje poslje isteka vremenskog kvantuma svaki posao mora da preda kontrolu drugom poslu i
saeka svoje novo vrijeme. Ove sisteme djelimo na dve posebne klase: upitne sisteme (file
interrogation systems) i transakcione sisteme (transaction processing)
Kod upitnog sistema, kao to su razni informacioni sistemi koji rade sa velikim bazama podataka,
veoma je bitno da vrijeme odziva za postavljeni upit bude veoma kratko. Transakcioni sistemi su
relativno slini upitnim s tim to se kod njih esto (npr. nekoliko puta u sekundi) modifikuju baze
podataka. Primjer su sistemi za rezervaciju karata i bankarsko poslovanje. Aurnost baze podataka je
za transakcione sisteme veoma bitna.

OS za stone raunare:
Stoni raunari (desktop systems) jesu mali raunarski sistemi namjenjeni jednom korisniku i
dostupni po pristupanim cijenama. Ovu klasu karakterie vie vrsta operativnih sistema
(DOS, MS Windows, Novell NetWare, UNIX, Linux).

OS za vieprocesorske sisteme:

Vieprocesorski sistemi (multiprocessor systems) jesu sistemi sa vie procesora koji su vrsto
povezani zatvorenim komunikacionim linijama a nalaze se u istom kuitu. Pominju se pod imenom
paralelni sistemi. Procesori dijele istu memoriju i sistemski asovnik. Komunikacija i sinhronizacija
izmeu procesora se obavlja preko djeljive memorije. Prednosti vieprocesorskih sistema su
poveanje brzine, ekonominosti i pouzdanosti. to se tie poveanja brzine, N procesora bi u
idealnom sluaju radilo N puta bre, ali je zbog meuprocesorske sinhronizacije to poveanje manje
od N. Ekonominost se postie zato to se dijele isti hardverski resursi, memorija, asovnik, DMA
kanali, prekidni kontroleri i jedan izvor napajanja. Poveanje pouzdanosti se postie tako to e
sistem nastaviti da radi i ukoiko otkae jedan ili vie procesora. Postoje 2 koncepta za realizaciju
vieprocesorskih sistema: simetrino multiprocesiranje (symmetric multiprocessing, SMP) i
asimretino multiprocesiranje (asymmetric multiprocessing).
U sluaju simetrinog multiprocesiranja svaki procesor izvrava istu kopiju operativnog sistema,
pri emu te kopije komuniciraju jedna sa drugom kad god je to potrebno. Svi procesori su
ravnopravni, pa nema odnosa nadreeni/podreeni. U idealnom sluaju svakom procesoru se
dodjeljuje jedan proces i oni se izvravaju nezavisno, bez slabljenja performansi. Veina modernih
operativnih sistema podrava SMP.
U sluaju asimetrinog multiprocesiranja svakom procesoru je dodjeljen specifian posao. Postoji
jedan glavni procesor (master) koji potpuno kontrolie cijeli sistem i koji dodjeljuje poslove ostalim
procesorima (slave).

Mreni OS:

Mreni OS obezbjeuju okruenje u kome korisnici sa svojih lokalnih maina mogu pristupiti
resursima udaljenih maina na dva naina: procedurom daljinskog prijavljivanja na sistem (remote
login) ili razmjenom datoteka sa udaljenim sistemom (fremote file transfer). Posebnu, mnogo
kvalitetniju klasu mrenih operativnih sistema predstavljaju distribuisani sistemi, kod kojih se gubi
koncept lokalne i udaljene mree.

Distribuisani OS:

Distribuisani sistemi predstavljaju kolekciju procesora tj. raunara koji ne dijele zajedniki
memoriju i sistemski asovnik. Umjesto toga svaki procesor tj. raunar ima sopstvenu lokalnu
memoriju, a meusobna komunikacija se ostvaruje putem mree realizovane kao LAN ili WAN. Osim
podatka, datoteka i tampaa distribuiu se i procesi. etiri glavne prednosti distribuisanih sistema su
djeljenje resursa, ubrzavanje izraunavanja, pouzdanost i komunikacije.
Distribuisani sistemi zahtjevaju mrenu infastrukturu i mogu biti realizovani kao klijent/server ili
kao ravnopravni raunarski sistemi koji dijele resurse na mrei (peer-to-peer systems). U klijent/server
arhitekturi postoje raunari koji predstavljaju servere i raunari koji koriste njihove usluge klijenti.

OS za upravljanje u realnom vremenu:

Sistemi za upravljanje u realnom vremenu (real-time systems) spadaju u klasu specijalnih
oprativnih sistema. Glavna karakteristika ovih sistema je davanje odziva u propisanom vremenskom
intervalu i precizno definisana vremenska ogranienja u kojima se moraju dogoditi odzivi. Glavni
izvori podataka su senzorski ureaji, razni prekidai, AD i DA konvertori. To su sistemi koji
kontroliu aplikacije specijalne namene , kao to su: specijalni grafiki sistemi, sistemi za medicinsku
grafiku, sistemi za industrijsku kontrolu. Dijele se na vrste sisteme za rad u realnom vremenu i meke
sisteme za rad u realnom vremenu. vrsti realni sistemi garantuju da e se svi vai poslovi obaviti na
vrijeme. Po pravilu, nemaju sekundarnu memoriju, tj. diskove, jer najee rade u tekim uslovima, a
kompletan kd i operativnog sistema i aplikacije se uva u ROM memoriji. Sam operativni sistem je
ogranien, tako da mnoge funkcije operativnih sistema opte namjene ne postoje.
Meki realni sistemi su manje zahtijevni i obezbjeuju 2 klase procesa, a to su obini procesi i
procesi u realnom vremenu koji imaju apsolutni prioritet. To je mjeavina sistema za rad u realnom
vremenu i operativnih sistema opte namjene. Meki realni sistemi su sve vrste UNIX i Linux sistema,
zatim Windows 2000/XP/2003.

Funkcije OS-a:
Operativni sistem tretira raunar kao skup resursa i pokuava da dodjeli ove resurse
programima, tako da raunar kao cjelina bude to bolje iskorien.
Da bi zadovoljio sve ove zahtjeve, operativni sistem ima tri glavne funkcije:

kontrolu procesa,
upravljanje memorijom i
upravljanje jedinicama.

Operativni sistem mora stalno da prati akcije programa i promjene u stanju hardvera i da
djeluje u skladu sa tim promjenama. Ovo djelovanje operativnog sistema odvija se
pozivanjem odgovarajuih sistemskih programa u sastavu operativnog sistema kojima se
izvravaju razliiti zadaci, a u skladu sa komandama koje mu je zadao korisnik.