Professional Documents
Culture Documents
Jayasamkr Jayasamkr Jayasamkr Jayasamkr-Pa'Saad Pa'Saad Pa'Saad Pa'Saad-Ì%A Ì%A Ì%A Ì%A
Jayasamkr Jayasamkr Jayasamkr Jayasamkr-Pa'Saad Pa'Saad Pa'Saad Pa'Saad-Ì%A Ì%A Ì%A Ì%A
r Pa`saad-%a
aad %a
kamaayanaI
Aamau#a
AayaAaya- saaih%ya maoM maanavaaoM ko Aaid PauYa manau ka [i%ahasa vaodaoM sao laokr PauraNa AaOr [i%a
hasaaoM maoM iba#ara huAa imala%aa hO | Eawa AaOr manau ko sahyaaoga sao maanava%aa ko ivakasa kI kqaa
kao $Pak ko AavarNa maoM, caaho iPaClao kala maoM maana laonao ka vaOsaa hI Pa`ya%na huAa hao jaOsaa
ik saBaI vaOidk [i%ahasaaoM ko saaqa ina> ko Wara ikyaa gayaa,
gayaa iMk%au manvaM%ar ko
AqaaAqaa-%a\%a%a\ maanava%aa ko navayauga ko Pa`va%aa%a-k ko $Pa maoM manau kI kqaa AayaaAayaa-oM kI AnauEaui%a
maoM dRZ%aa sao maanaI gayaI hO | [sailae vaOvasva%a manau kao eoi%ahaisak PauYa hI maananaa ]ica%a
hO |
yaid Eawa AaOr manau AqaaAqaa-%a%a manana ko sahyaaoga sao maanava%aa ka ivakasa $Pak hO, %aao BaI baDa
hI Baavamaya AaOr SlaaQya hO | yah manauYya%aa ka manaaovaO&ainak [i%ahasa bananao maoM samaqasamaqa- hao
sak%aa hO | Aaja hma sa%ya ka AqaAqa- GaTnaa kr lao%ao hOM | %aba BaI,
BaI ]sako i%aiqa ma maa~ sao
saM%auYT na haokr,
r manaaovaO&ainak Anvao
AnvaoYaNa ko Wara [i%ahasa kI GaTnaa ko BaI%ar kuC do#anaa
caah%ao hOM | jala-Plaavana
jala Plaavana Baar%aIya [i%ahasa maoM ek eosaI hI Pa`acaIna GaTnaa hO, sao manau kao
dovaaoM sao ivalaxaNa,maanavaao
ivalaxaNa maanavaaoM kI ek iBa saMsi%a Pa`i%aiYz%a krnao ka Avasar idyaa | vah
[i%ahasa
[i%ahasa hI hO | `manavao
manavao vaO Pa`a%a:' [%yaaid sao [sa GaTnaa ka ]llao#a Sa%aPaqa ba`a*maNa ko
AazvaoM AQyaaya maoM imala%aa hO | dovagaNa ko ]cCRM#ala svaBaava,
svaBaava inabaainabaa-QaQa Aa%ma%auiYT maoM
AMi%ama AQyaaya lagaa AaOr maanavaIya Baava AqaaAqaa-%a\%a%a\ Eawa AaOr manana
manana ka samanvaya haokr Pa`aNaI kao
ek nayao yauga kI saUcanaa imalaI | [sa manvaM%ar ko Pa`va<aa<a-k manau hue | manau Baar%aIya [i%ahasa
ko Aaid PauYa hOM | rama,
rama YNa AaOr bauw [nhIM ko vaMSaja hO |Sa%aPaqa
Sa%aPaqa ba`a*maNa maoM
]nhoM Eawadova kha gayaa hO | Baagava%a
Baagava%a maoM [nhIM vaOvasva%a manau AaOr Eawa sao maanavaIya
saRiYT ka AarmBa maanaa gayaa hO |
CaMdaogya ]PainaYad\
]PainaYad\maomaoM manau AaOr Eawa kI BaavamaUlak vyaa#yaa BaI imala%aI hO | ?gvaod maoM
Eawa AaOr manau daonaaoM ka naama ?iYayaaoM kI %arh imala%aa hO | Eawa vaalao saU> maoM saayaNa
nao Eawa ka Paircaya do%ao hue ila#aa hO | `kamagaao
kamagaao~jaa EawanaamaiYaka |' Eawa
EawanaamaiYa-ka
kamagaao~ kI baailaka hO, [saIilae Eawa naama ko saaqa ]sao kamaayanaI BaI kha jaa%aa hO |
manau Pa`qama Paqa-Pa`
Paqa Pa`dSaSa-k AaOr Aigna-hao
Aigna hao~ Pa`jvaila%a
vaila%a krnaovaalao %aqaa Anya k vaOidk kqaaAaoM
ko naayak hOM :: [nako saMbaMQa maoM vaOidk saaih%ya maoM bahu%a-saI
a saI baa%aoM iba#arI hu imala%aI
hOM; iMk%au ]naka ma sPaYT nahIM hO | jalaPlaavana ka vaNavaNa-nana Sa%aPaqa ba`a*maNa ko Pa`qama
kaMD ko AazvaoM AQyaaya sao AarMBa hao%aa hO; samaoM ]nakI naava ko ]<arigair ihmavaana Pa`doSa
maoM Pahucanao ka Pa`saMga hO | vaha AaOGa ko jala ka Ava%arNa haonao Par manau BaI sa sqaana Par
]%aro ]sao manaaorvasaPavasaPa-NaNa kh%ao hOM |
Eawa ko Saaqa manau ka imalana haonao ko baad ]saI inajainaja-nana Pa`doSa maoM ]jaDI hu saRiYT kao
ifr sao AarMBa krnao ka Pa`ya%na huAa | iMk%au Asaur Pauraoih%a ko imala jaanao sao [nhaoMnao PaSau
baila kI | [sa ya& ko baad manau maoM jaao PaUva-a- -Parica%a
Parica%a dova-Pa`
a Pa`vaRi%a jaaga ]zI-]sanao
]zI ]sanao [Da ko
saMPakak- maoM Aanao Par }nhoM Eawa ko Ai%air> ek dUsarI Aaor Pa`oir%a ikyaa | [Da ko
saMbaMQa maoM Sa%aPaqa maoM kha gayaa hO ik ]sakI ]%Pai<a yaa PauiYT Paak ya& sao hu AaOr ]sa
PaUNa-a- yaaoiYa%aa kao do#akr manau nao PaUCa ik `%auma kna hao ?' [Da nao kha,`%au
kha %aumharI duih%aa
hU |'manau
manau nao PaUCa ik `maorI duih%aa kOsao ?' ]sanao kha,`%au
kha %aumharo dhI,
dhI GaI [%yaaid ko
hivayaaoM sao hI maora PaaoYaNa huAa hO |'
[Da ko ilae manau kao A%yaiQak AakYa-Na huAa AaOr Eawa sao vao kuC iM#acao | ?gvaod maoM
AakYaNa
ka manauYyaaoM ka
[Da
[Da ka k jagah ]llao#a imala%aa hO | yah Pa`jaaPai%a manau kI Paqa-Pa`
Paqa Pa`diSaiSa-ka
Saasana krnaovaalaI khI gayaI hO | Anaumaana ikyaa jaa sak%aa hO ik bauiw ka ivakasa,
ivakasa rajyarajya
sqaaPanaa [%yaaid [Da ko Pa`Baava sao hI manau nao ikyaa | ifr %aao [Da
[Da Par BaI AiQakar krnao
kI caoYTa ko karNa manau kao dovagaNa ka kaoPaBaajana haonaa PaDa | [sa AParaQa ko karNa ]nhoM
dMD Baaoganaa PaDa | [Da dova%aaAaoM kI svasaa qaI | manauYyaaoM kao cao%anaa Pa`dana krnao vaalaI
qaI |
[saIilae ya&aoM maoM [Da -km
kma
kma- hao%aa hO | yah [Da ka bauiwvaad Eawa AaOr manau ko
baIca vyavaQaana banaanao maoM sahayak hao%aa hO | ifr bauiwvaad ko ivakasa maoM AiQak sau#a kI #aaoja
maoM, du#a imalanaa svaaBaaivak hO | yah Aa#yaana [%anaa Pa`acaIna hO ik [i%ahasa maoM $Pak ka BaI
BaI
Ad\
Ad\BauBau%a imaEaNa hao gayaa hO | [saIilae manau, Eawa AaOr [Da [%yaaid APanaa eoi%ahaisak
Ais%a%va r#a%ao hue, saaMkoi%ak AqaAqa- kI BaI AiBavyai> kroM %aao mauJao kao AaPai<a nahIM |
manau AqaaAqaa-%a%a manau ko daonaaoM Paxa )dya AaOr mais%aYk ka saMbaMQa maSa:
maSa: Eawa AaOr [Da sao
BaI sarla%aa sao laga jaa%aa hO | `Eawa
Eawa )dyya yaakU%yaa Eawyaa ivand%ao vasau !'(?0 1010
151-4) [nhIM sabako AaQaar Par `kamaayanaI kI kqaa-saR
kqaa saRiYT hu hO | ha, kamaayanaI'
kI kqaa-EaR
kqaa EaRM#alaa imalaanao ko ilae khIM-khIM qaaoDI bahu%a klPanaa kao BaI kama maoM lao Aanao
ka AiQakar maOM nahIM CaoD saka hU |
-jayaSaM
jayaSaMkr
`Pa`saad'
AaivaBaamaaGa Sau@laa dSamaI ivama saMva%a\
AaivaBaava-va-va
a%a\ -1946
i%araoBaava-kai%aaava
kai%a-k Sau@laa ekadSaI saMva%a - 1994
kamaayanaI
7
iMca%aa
.........
ihmaigair ko ]<auMga iSa#ar Par,
Par baOz iSalaa kI SaI%ala Cah,
ek PauYa,
Ya BaIMgao nayanaaoM sao do#a rha qaa Pa`laya Pa`vaah |
naIcao jala qaa }Par ihma qaa,
qaa ek %arla qaa ek saGana,
saGana
ek %a%va kI hI Pa`Qaana%aa-khao
aana%aa khao ]sao jaD yaa cao%ana |
dUr dUr %ak ivas%aR%a qaa ihma s%abQa ]saI ko )dya-samaana
)dya samaana,
samaana
naIrva%aa-saI
carNa sao Tkra%aa ifr%aa Pavamaana |
naIrva%aa saI iSalaa -carNa
%aNa %aPasvaI-saa
smaSaana,
%aPasvaI saa vah baOza saaQana kr%aa saur-smaSaana
smaSaana
naIcao Pa`Pa`layaiMsaQau lahraoM ka hao%aa qaa sakNa Avasaana |
]saI %aPasvaI-sao
%aPasvaI sao laMbao qao dovada dao caar #aDo,
hue ihma-Qavala
ihma Qavala,
Qavala jaOsao Pa%qar bana kr izzuro rho ADo |
Avayava kI dRZ maaMsa-Pao
isva%a qaa vaIyyaa PaoiSayaa, }ja}ja-isva%a
vaIyya- APaar,
APaar
sfI%a iSarayaoM, svasqa r> ka hao%aa qaa namaoM saMcaar |
iMca%aa-ka%ar
a%aa ka%ar vadna hao rha ParYa samaoM Aao%aa Pa`ao%a,
a
]Qar ]Paoxaamaya yavanava ka bah%aa BaI%ar maQaumaya sa`ao%a |
baQaI mahavaT sao naka qaI saU#ao maoM Aba PaDI rhI,
rhI
]%ar calaa qaa vah jala-Plaavana
jala Plaavana,
Plaavana AaOr inaklanao lagaI mahI |
inakla rhI qaI mamamama- vaodnaa kNaa ivakla khanaI saI,
saI
vaha AkolaI Pa`i%a sauna rhI,
rhI hsa%aI-saI
a%aI saI PahcaanaI-saI
PahcaanaI saI |
"Aao
Aao iMca%aa kI PahlaI ro#aa,
aa ArI ivaSva-vana
ivaSva vana kI vyaalaI,
vyaalaI
jvaalaamau#aI sfaoT ko BaIYaNa Pa`qama kMPa-saI
a saI ma%avaalaI !
8
ho ABaava kI caPala baailako, rI lalaaT kI #alalao#aa !
hrI-BarI
hrI BarI-saI
BarI saI dD-QaU
dD QaUPa,
a Aao jala-maayaa
jala maayaa kI cala-ro
cala ro#aa !
[sa ga`hkxaa kI hlacala - rI %arla garla kI laGau-lahrI ,
jara Amar-jaIvana
Amar jaIvana kI , AaOr na kuC saunanao vaalaI,
vaalaI bahrI !
ArI vyaaiQa kI saU~-QaairN
QaairNaI
ArI AaiQa,
QaairNaI -ArI
AaiQa maQaumaya AiBaSaaPa!
)dya-gagana
saI PauNya-saR
ya saRiYT maoM sauMdr PaaPa |
)dya gagana maoM QaUmako%au-saI,
manana kravaogaI %aU ik%anaa ? ]sa inaiMSca%a jaai%a ka jaIvajaIva
Amar marogaa @yaa ? %aU ik%anaI gahrI Dala rhI hO naIMva |
Aah! iGarogaI )dya-lahlaho
)dya lahlaho-#ao%aaoM Par krka-Gana
krka Gana-saI
Gana saI,
saI
iCPaI rhogaI AM%ar%ama maoM saba ko %aU inagaUZ Qana-saI
Qana saI |
bauiw,
w manaIYaa,
manaIYaa mai%a,
mai%a AaSaa,
AaSaa iMca%aa %aoro hOM ik%anao naama !
ArI PaaPa hO %aU, jaa,
jaa cala jaa yaha nahIM kuC %aora kama |
ivasmaRi%a Aa,
Aa Avasaad Gaor lao, naIrva%ao ! basa
basa cauPa kr do,
cao%ana%aa cala jaa,
jaa jaD%aa sao Aaja SaUnya maora Bar do |"
"iMiMca%aa kr%aa hU maOM %anaI ]sa A%aI%a kI,
kI ]sa sau#a kI,
kI
]%anaI hI AnaM%a maoM bana%aI jaa%aI ro#aayaoM du#a kI |
Aah sagasaga- ko Aga`dU%a ! %auma Asafla hue , ivalaIna hue,
Baxak
Baxak yaa rxak jaao samaJaao, kovala APanao maIna hue |
ArI AaiQayaaoM ! Aao ibajalaI kI idvaa-rai~
idvaa rai~ %aora na%ana%a-na,
nana
]saI vaasanaa kI ]Paasanaa,
]Paasanaa vah %aora Pa`%yaava<ayaava<a-nana |
maiNa-dIPaao
maiNa dIPaaoM ko AMQakarmaya Aro inaraSaa PaUNa-a- BaivaYya !
dova-dM
a dMBa ko mahamaoQa maoM saba kuC hI bana gayaa hivaYya |
Aro Amar%aa ko camakIlao Pau%alaao ! %aoro yao jayanaad kaPa rho hOM Aaja Pa`i%aQvaina bana kr maanaao dIna ivaYaad |
Pa`i%a rhI dujao-ya,
yaya Para%a hma saba qao BaUlao mad maoM,
Baaolao qao, ha i%ar%ao kovala saba ivalaaisa%aa
ivalaaisa%aa ko nad maoM |
vao saba DUbao, DUbaa ]naka ivaBava,
ivaBava bana gayaa Paaravaar ]maD rha qaa dova-sau
a sau#aaoM Par du:#a-jalaiQa
#a jalaiQa ka naad APaar |"
9
"vah
vah ]nmau> ivalaasa huAa @yaa ! svaPna rha yaa Clanaa qaI !
dovasaRiYT kI sau#a-ivaBaavarI
a ivaBaavarI %aaraAaoM kI klanaa
klanaa qaI |
cala%ao qao sauriBa%a AMcala sao jaIvana ko maQaumaya inaSvaasa,
inaSvaasa
ivaSvaasa |
kaolaahla maoM mau#air%a hao%aa dova jaai%a ka sau#aa-ivaSvaasa
sau#a,
a kovala sau#a ka vah saMga`h, koMd`IBaU%a huAa [%anaa,
[%anaa
CayaaPaqa maoM nava %auYaar ka saGana imalana hao%aa %anaa
%anaa |
saba kuC qao svaaya<a,
bala,
svaaya<a ivaSva ko -bala
bala vaOBava,
ava AanaMd APaar ,
]Woila%a lahraoM-saa hao%aa ]sa samaRiw ka sau#a-saM
a saMcaar |
kIi%akIi%a-, dIiP%a,
dIiP%a SaaoBaa qaI naca%aI ANa-ikrNa
ANa ikrNa-saI
ikrNa saI caaraoM Aaor ,
saP%aiMsaQau ko %arla kNaaoM maoM, d`uma-dla
a dla maoM, Aanand-iv
Aanand ivaBaao
ivaBaaor |
Sai> rhI ha Sai>-Pa`
Sai> Pa`i%a qaI Pad-%ala
Pad %ala maoM ivanama` ivaEaaM%a,
a
kPa%aI QarNaI ]na carNaaoM sao haokr Pa`i%aidna hI AaaM%a |
svayaM dova qao hma saba,
saba %aao ifr @yaaoM na ivaEaRM#ala hao%aI saRiYT ?
Aro Acaanak hu [saI sao kDI AaPadaAaoM kI vaRiYT
YT |
gayaa,
baalaaAaoM ka EaRMgaar,
gayaa saBaI kuC gayaa,
gayaa maQaur %ama saur-baalaaAao
aar
]Yaa jyaao%snaa-saa
snaa saa yavana-isma%a
yavana isma%a maQauPa-sadR
a sadRSa inaiMSca%a ivahar |
BarI vaasanaa-sair%aa
vaasanaa sair%aa ka vah kOsaa qaa madma<a Pa`vaah ,
Pa`laya-jalaiQa
aya jalaiQa maoM saMgama saka do#a )dya qaa ]za krah |"
"icar
icar-ikSaao
vaya,
ivalaasaI sauriBa%a sasao rha idgaM%a,
a
icar ikSaaor-vaya
vaya ina%ya ivalaasaIAaja i%araoih%a huAa kha vah maQau sao PaUNa-a- AnaM%a vasaM%a ?
kusauima%a kuMjaaoM maoM vao Paulaik%a Pa`omaaiMlagana hue ivalaIna,
ivalaIna
mana hu hOM maUiCC-%a%a %aanaoM AaOr na sauna PaD%aI
PaD%aI Aba baIna |
10
Aba na kPaaolaaoM Par Cayaa-saI
Cayaa saI PaD%aI mau#a kI sauriBa%a BaaPa
Bauja-maU
a maUlaaoM maoM iSaiqala vasana kI vyas%a na hao%aI hO Aba maaPa |
kMkNa @vaiNa%a,
@vaiNa%a riNa%a naUPaur qao, ihla%ao qao Ca%aI Par har,
har
mau#air%a qaa klarva,
klarva gaI%aaoM maoM svar
svar laya ka hao%aa AiBasaar |
sarBa sao idgaM%a PaUir%a qaa,
AQaIr ,
qaa AM%airxa Aalaaok-AQaIr
saba maoM ek Acao%ana gai%a qaI,
qaI sasao iPaCDa rho samaIr |
vah AnaMga-PaIDa
a PaIDa-Anau
PaIDa AnauBava-saa
ava saa AMga-BaM
a BaMigayaaoM ka na<ana<a-na,
nana
maQaukr ko marMd-]%sava
]%sava-saa
]%sava saa maidr Baava sao Aava<aAava<a-na |
saura sauriBamaya badna ANa vao nayana Baro Aalasa Anauraga,
aga
kla kPaaola qaa jaha ibaCla%aa klPavaRxa ka PaI%a Paraga |
ivakla vaasanaa ko Pa`i%ainaiQa vao saba maurJaayao calao gayao,
Aah ! jalao APanaI jvaalaa sao ifr vao jala maoM galao, gayao |"
"ArI
ArI ]Paoxaa-BarI
aa BarI Amar%ao ! rI A%aRiP%a ! inabaainabaa-QaQa ivalaasa !
iWQaa-rih%a
iWQaa rih%a APalak nayanaaoM kI BaU#a-BarI
a BarI dSadSa-nana kI Pyaasa !
ibaCuDo %aoro saba AaiMlagana,
agana Paulak-sPaSa
ak sPaSasPaSa- ka Pa%aa nahIM,
maQaumaya cauMbana ka%ar%aayaoM, Aaja na mau#a kao sa%aa rhIM |
r%na-s
r%na saQa ko vaa%aayana,
vaa%aayana namaoM Aa%aa maQau-maidr samaIr,
samaIr
Tkra%aI haogaI Aba ]namaoM i%aiMmaigalaaoM kI BaID AQaIr |
dovakaimanaI ko nayanaaoM sao jaha naIla nailanaaoM kI saRiYTYT
hao%aI qaI,Aba
qaI Aba vaha hao rhI Pa`layakairNaI BaIYaNa vaRiYT |
vao Amlaana-ku
Amlaana kusauma-sausauriBa%a-maiNa
iBa%a maiNa rica%a manaaohr maalaayaoM,
banaIM EaR#M alaa,
baalaayaoM |
alaa jakDI namaoM ivalaaisanaI saur-baalaayao
dova-yajana
a yajana ko PaSauya&aoM kI vah PaUNaa-aa-huhiu %a kI jvaalaa,
jvaalaa
jalainaiQa maoM bana jala%aI kOsaI Aaja lahiryaaoM kI maalaa |"
11
"]nakao
]nakao do#a kna rao
raoyaa yaaoM AM%airxa maoM baOz AQaIr !
vyas%a barsanao lagaa AEaumaya yah Pa`alaoya hlaahla naIr !
hahakar huAa Mdnamaya kizna kuilaSa hao%ao qao caUr,
hue idgaM%a baiQar ,BaIYaNa
BaIYaNa rva baar-baar
baar baar hao%aa qaa Ur |
idgdahaoM sao QaUma ]zo, yaa jalacar ]zo ixai%aja
ixai%aja-%aT
%aja %aT ko !
saGana gagana maoM BaImaPa`kPM ana,
ana JaMJaa ko cala%ao JaTko |
AMQakar maoM mailana ima~ kI QauQalaI AaBaa laIna hu |
vaNa vyas%a qao, GanaI kailamaa s%ar-s%ar
s%ar s%ar jama%aI PaIna hu,
PaMcaBaU%a ka BaOrva imaEaNa,
imaEaNa SaMPaaAaoM ko Sakla-inaPaa%a
Sakla inaPaa%a
]lka
]lka laokr Amar Sai>yaa #aaoja rhIM jyaaoM #aaoyaa Pa`a%a |
baar baar ]sa BaIYaNa rva sao kPa%aI Qar%aI do#a ivaSaoYa,
a
maanaao naIla vyaaoma ]%ara hao AaiMlagana ko ho%au ASaoYa |
]Qar garja%aI iMsaQau lahiryaa kuiTla kala ko jaalaaoM saI,
saI
calaI Aa rhIM fonana ]gala%aI fna fOlaayao vyaalaaoM-saI |
Qasa%aI Qara,
Qara QaQak%aI jvaalaa,
jvaalaa jvaalaa-mau
jvaalaa maui#ayaaoM ko inasvaasa
AaOr saMkuica%a maSa: ]sako Avayava ka hao%aa qaa *rasa |
sabala %arMgaaGaa%aaoM sao ]sa uw iMsaQau ko, ivacaila%a-saI
ivacaila%a saI vyas%a mahakcCPa-saI
mahakcCPa saI QarNaI
QarNaI }Ba-caU
}Ba caUma qaI ivakila%a-saI
ivakila%a saI |
baZnao lagaa ivalaasa-vao
ivalaasa vaoga saa vah Ai%aBaOrva jala-saM
jala saMGaa%a,
aa%a
%arla-i%aimar
%arla i%aimar sao Pa`laya-Pavana
aya Pavana ka hao%aa AaiMlagana,
agana Pa`i%aGaa%a |
vaolaa xaNa-xaNa
xaNa xaNa inakT Aa rhI ixai%aja xaINa,
xaINa ifr laIna huAa !
]diQa Dubaakr Ai#ala Qara kao
-da hIna huAa !
kao basa mayaamayaada-hIna
da
krka Mdna kr%aI AaOr kucalanaa qaa saba ka,
ka
PaMcaBaU%a ka yah %aaMDvamaya naR%ya hao rha qaa kba ka |"
ek naava qaI,
"ek
qaI AaOr na ]samaoM DaDo laga%ao, yaa Pa%avaar,
Pa%avaar
%arla %arMgaaoM maoM ]z-igarkr
]z igarkr bah%aI PagalaI baarMbaar |
12
laga%ao Pa`bala qaPaoDo , QauQalao %aT ka qaa kuC Pa%aa nahIM,
ka%ar%aa sao BarI inaraSaa do#a inayai%a Paqa banaI vahIM |
lahroM vyaaoma caUma%aI ]z%aIM, caPalaayaoM AsaM#ya naca%aIM,
garla jalad kI #aDI JaDI maoM baUdoM inaja saMsaRi%a rca%aIM |
caPalaayao
caPalaayaoM ]sa jalaiQa-ivaSva
jalaiQa ivaSva maoM svayaM cama%%a hao%aI qaIM |
jyaaoM ivaraT baaDva-jvaalaayao
#aMD hao rao%aI qaIM|
baaDva jvaalaayaoM #aMD-#aM
jalainaiQa ko %alavaasaI jalacar ivakla inakla%ao ]%ara%ao,
huAa ivalaaoiD%a gaRh, %aba Pa`aNaI kna!kha!kba!sau#a Paa%ao ?
GanaIBaU%a hao ]zo Pavana,
Pavana ifr SvaasaaoM kI gai%a hao%aI w,
w
AaOr cao%anaa qaI ibala#aa%aI,
ibala#aa%aI dRiYT ivafla hao%aI qaI uw |
]sa ivaraT AalaaoDnamaoM ga`h, %aara baud-baubaud sao laga%ao ,
Pa`#ar Pa`laya-Paavasa
aya Paavasa maoM jagamaga,
jagamaga jyaaoi%aiMrgaNaaoM-sao jaga%ao |
Pa`hr idvasa ik%anao baI%ao, Aba [sakao kna ba%aa sak%aa,
sak%aa
[nako saUcak ]PakrNaaoM ka ica*na na kao Paa sak%aa |
kalaa Saasana-ca
Saasana ca maR%yau ka kba %ak calaa,
calaa na smarNa rha,
rha
mahama%sya ka ek caPaoTa dIna Paao%a ka marNa rha |
iMk%au ]saI nao laa Tkrayaa [sa ]<arigair ko iSar sao,
dova-saR
a saRiYT ka QvaMsa Acaanak Svaasa lagaa laonao ifr sao |
Aaja Amar%aa ka jaIiva%a hU maOM vah BaIYaNa jajajaja-r dMBa,
a
Aah sagasaga- ko Pa`qama AMk ka AQama-Paa~
AQama Paa~ maya saa ivaYkMBa !"
!
"Aao
Aao jaIvana kI ma-mairicaka
ma mairicaka,
mairicaka kayar%aa ko Alasa ivaYaad !
Aro Paura%ana
ra%ana AmaR%a ! Agai%amaya maaohmaugQa jajajaja-r Avasaad !
mana! naaSa! ivaQvaMsa! AQaora! SaUnya banaa jaao Pa`kT ABaava ,
vahI sa%ya hO, ArI Amar%ao! %auJakao yaha kha Aba zava |
maR%yau, ArI icar-inad`
icar inad`o! %aora AMk ihmaanaI-saa
ihmaanaI saa SaI%ala,
SaI%ala
%aU AnaM%a maoM lahr banaa%aI kala-jalaiQa
kala jalaiQa kI-saI
kI saI hlacala |
13
mahanaR%ya ka ivaYama sama ArI Ai#ala sPaMdnaaoM kI %aU maaPa,
maaPa
%aorI hI ivaBaUi%a bana%aI hO saRiYT sada haokr AiBaSaaPa |
AMQakar ko A+hasa-saI
A+hasa saI mau#air%a sa%a%a icarM%ana sa%ya,
sa%ya
iCPaI saRiYT ko kNa-kNa
kNa kNa maomaoM %aU yah sauMdr rhsya hO ina%ya |
jaIvana %aora xaud` AMSa hO vya> naIla Gana-maalaa
Gana maalaa maoM,
sadaimanaI-saM
sadaimanaI saMiQa-saa
Qa saa saundr xaNa Bar rha ]jaalaa maoM |"
Pavana PaI rha qaa SabdaoM kao inajana%aa kI ]#aDI saasa,
inaja-na%aa
a
Tkra%aI qaI,
qaI dIna Pa`i%aQvaina banaI ihma-i
ihma iSalaaAaoM ko Paasa |
QaU-QaU kr%aa naaca rha qaa Anais%a%va ka %aaMDva naR%ya ,
AakYa-Na ivahIna ivaVu%kNa banao BaarvaahI qao BaR%ya |
AakYaNa-ivahIna
Na
maR%yau sadRSa SaI%ala inaraSa hI AaiMlagana Paa%aI qaI dRiYT,
YT
Parmavyaaoma sao Bai%ak kNa-saI
kNa saI Ganao kuhasaaoM kI qaI vaRiYT |
vaaYPa banaa ]D%aa jaa%aa qaa yaa vah BaIYaNa jala-saM
jala saMGaa%a,
aa%a
sarca maoM Aava%aAava%a-nana qaa Pa`laya inaSaa ka hao%aa Pa`a%a !
14
AaSaa
........
]Yaa saunahlao %aIr barsa%aI jayalaxmaI-saI
jayalaxmaI saI ]id%a hu ,
]Qar Para%a kalarai~ BaI jala maoM AM%ainaih%a hu |
aina-ih%a
vah ivavaNaivavaNa- mau#a ~s%a Pa`i%a ka Aaja lagaa hsanao ifr sao,
vaYaavaYaa- baI%aI,
baI%aI huAa saRiYT maoM Sard-ivakasa
Sard ivakasa nayao isar sao |
nava kaomala Aalaaok iba#ar%aa ihma-saM
ihma saMsaRi%a Par Bar Anauraga,
aga
isa%a saraoja Par IDa kr%aa jaOsaoao maQaumaya iMPaga Paraga |
QaIr QaIro ihma-AacCadna
ihma AacCadna hTnao lagaa Qara%ala sao,
jagaIM vanasPai%ayaa Alasaa mau#a Qaao%aI SaI%ala jala sao |
nao~ inamaIlana kr%aI maanaao Pa`i%a Pa`bauw lagaI haonao,
jalaiQa lahiryaaoM kI AgaDa baar-baar
baar baar jaa%aI saaonao |
iMsaQausaoja Par QarabaQaU Aba %ainak saMkuica%a baOzI-saI
I saI,
saI
saI |
Pa`laya inaSaa kI hlacala smaRi%a maoM maana ikyao saI eoMzII-saI
do#aa manau nao vah Ai%arM%a ivajana ka nava ekaM%a,
a
jaOsao kaolaahla saaoyaa hao ihma-SaI%ala
ihma SaI%ala-jaD%aa
SaI%ala jaD%aa-saa
jaD%aa saa EaaM%a |
[Md`naIlamaiNa
aIlamaiNa maha caYak qaa saaoma-rih%a
a rih%a ]laTa laTka ,
Aaja Pavana maRdu saasa lao rha jaOsao baI%a gayaa #aTka |
vah ivaraT\
ivaraT\ qaa homa Gaaola%aa nayaa rMga Barnao kao Aaja ,
`kna
kna?'hu
kna huAa yah Pa`Sna Acaanak AaOr ku%auhla ka qaa raja !
"ivaSvado
ivaSvadova,
Yaa saaoma,
a saiva%aa yaa PaUYaa,
Yaa
a ma%a,
ma%a caMcala Pavamaana,
Pavamaana
vaNa Aaid saba GaUma rho hOM iksako Saasana maoM Amlaana ?
iksaka qaa Ba`U-BaMga Pa`laya-saa
aya saa samaoM yao saba ivakla rho,
Aro ! Pa`i%a ko Sai>-icanh
Sai> icanh yao ifr BaI ik%anao inabala rho !
15
ivakla huAa-saa
a saa kaPa rha qaa,
qaa sakla BaU%a cao%ana samaudaya,
aya
]nakI kOsaI baurI dSaa qaI vao qao ivavaSa AaOr inaPaaya |
dova na qao hma AaOr na yao hOM, saba Pairva<aPairva<a-nana ko Pau%alao,
ha ik gavagava--rqa maoM %aurMga-saa
a saa,
saa %anaa jaao caaho jau%a lao |"
"mahanaIla
mahanaIla [sa Parma vyaaoma maoM, AM%airxa maoM jyaaoi%amaa%amaa-na,
nana
ga`h, naxa~ AaOr ivaVu%kNa iksaka kr%ao-sao saMQaana !
iCPa jaa%ao hOM AaOr inakla%ao AakYaAakYa-NaNa maoM iM#acao hue ,
%aRNa,
a vaIQa lahlaho hao rho iksako rsa sao iMsacao hue?
isar naIcaa kr iksakI sa<aa saba kr%ao svaIkar yaha
yaha,
sada mana hao Pa`vacana kr%ao saka,
saka vah Ais%a%va kha ?
ho AnaM%a rmaNaIya ! kna %auma?
a yah maOM kOsao kh sak%aa,
sak%aa
kOsao hao? @yaa hao ? [saka %aao Baar ivacaar na sah sak%aa |
ho ivaraT! ho ivaSvadova ! %auma kuC hao, eosaa hao%aa Baana maMd`-gaMgaMBaIr-QaIr
aIr QaIr-svar
QaIr svar-saM
svar saMyau%a yahI kr rha saagar gaana |"
"yah
yah @yaa maQaur svaPna-saI
svaPna saI iJalaimala sadya )dya maoM AiQak AQaIr,
AQaIr
vyaakula%aa saI vya> hao rhI AaSaa banakr Pa`aNa-samaIr
Na samaIr !
yah ik%anaI sPaRhNaIya bana ga maQaur jaagarNa-saI
jaagarNa saI Civamaana,
Civamaana
ismai%a kI lahrao
lahraoM-saI ]z%aI hO naaca rhI jyaaoM maQaumaya %aana |
jaIvana ! jaIvana ! kI Paukar hO #aola rha hO SaI%ala-dah
SaI%ala dahdah
iksako carNaaoM maoM na%a hao%aa nava Pa`Baa%a ka SauBa ]%saah |
maOM hU, yah vardana sadRSa @yaaoM lagaa gaUjanao kanaaoM maoM !
maOM BaI khnao
khnao lagaa,
lagaa `maOmaOM rhU' SaaSva%a naBa ko gaanaaoM maoM |
yah saMko%a kr rhI sa<aa iksakI sarla ivakasa-mayaI
ivakasa mayaI,
mayaI
ivalaasa-mayaI
mayaI ?
jaIvana kI laalasaa Aaja @yaaoM [%anaI Pa`#ar ivalaasa
16
%aao ifr @yaa maOM } AaOr BaI-jaIkr
BaI jaIkr @yaa krnaa haogaa ?
dova ! ba%aa dao, Amar-vao
Amar vaodnaa laokr kba marnaa haogaa ?"
ek yavainaka hTI,
hTI Pavana sao Pa`oir%a maayaaPaT jaOsaI |
AaOr AavarNa -maumau> Pa`i%a qaI hrI-BarI
hrI BarI ifr BaI vaOsaI |
svaNasvaNa- SaailayaaoM kI klamaoM qaIM dUr-dUdUr %ak fOla rhIM,
Sard-[M
Sard [Midra ko maMidr kI maanaao kao gaOla rhI |
ivaSva-klPanaa
ivaSva klPanaa-saa
klPanaa saa }caa vah sau#a-SaI%ala
a SaI%ala-saM
SaI%ala saM%aaoYa-inadana
a inadana,
inadana
AaOr DUba%aI-saI
a%aI saI Acalaa ka AvalaMbana,
ana maiNa-r%na
maiNa r%na-inaQaana
r%na inaQaana |
Acala ihmaalaya ka SaaoBana%ama la%aa-kila%a
la%aa kila%a Sauica saanau-SarIr,
SarIr
inad`a maoM sau#a-svaPna
a svaPna do#a%aa jaOsao Paulaik%a huAa AQaIr |
]maD rhI sako carNaaoM maoM naIrva%aa kI ivamala ivaBaUi%a,
%a
18
Pa`Sna ]Paisqa%a
]Paisqa%a ina%ya nayao qao AMQakar kI maayaa maoM,
rMga badla%ao jaao Pala-Pala
Pala Pala maoM ]sa ivaraT kI Cayaa maoM |
AQa- rhI samas%a,
AQa- Pa`sfuiT%a ]<ar imala%ao Pa`i%a sakmasakmak
samas%a
inaja Ais%a%va banaa r#anao maoM jaIvana Aaja huAa qaa vyas%a |
%aPa maoM inar%a hue manau
manau, inayaima%a-kma
inayaima%a kmakma- lagao APanaa krnao,
ivaSvarMga maoM kmajaala ko saU~ lagao Gana hao iGarnao |
kma-jaala
]sa ekaM%a inayai%a-Saasana
inayai%a Saasana maoM calao ivavaSa QaIro-QaIro,
ek SaaM%a sPaMdna lahraoM ka hao%aa jyaaoM saagar-%aIro
saagar %aIro |
ivajana jaga%a kI %aMd`a maoM %aba cala%aa
cala%aa qaa saUnaa saPanaa,
saPanaa
ga`h-Paqa
Paqa ko Aalaaok -vaRvaR<a sao kala jaala %ana%aa APanaa |
Pa`hr,
r idvasa,
idvasa rjanaI Aa%aI qaI cala jaa%aI saMdoSa-ivahIna
a ivahIna,
ivahIna
ek ivaragaPaUNa-a- saMsaRi%a maoM jyaaoM inaYfla AarMBa navaIna |
Qavala,
Qavala manaaohr caMd`ibM aba sao AMik%a sauMdr svacC inaSaIqa ,
]d\gaIqa
\gaIqa |
samaoM SaI%ala Pavana gaa rha Paulaik%a hao Paavana ]d
naIcao dUr-dUdUr ivas%aR%a qaa ]ima]ima-lala saagar vyaiqa%a,
vyaiqa%a AQaIr ,
AM%airxa maoM vyas%a ]saI saa caMid`ka-inaiQa
a inaiQa gaMBaIr |
#aulaIM ]saI rmaNaIya dRSya maoM Alasa cao%anaa kI Aa#ao
#aoM,
)dya-ku
)dya kusauma kI i#alaIM Acaanak maQau sao vao BaIMgaI Paa#aoM |
vya> naIla maoM cala Pa`kaSa ka kMPana sau#a bana baja%aa qaa,
qaa
ek A%aIMid`ya svaPna-laao
svaPna laaok ka maQaur rhsya ]laJa%aa qaa |
nava hao jagaI Anaaid vaasanaa maQaur Pa`ai%ak BaU#a-samaana
a samaana,
samaana
icar-Pairica%a
icar Pairica%a-saa
Pairica%a saa caah rha qaa WMW sau#ad krko Anaumaana |
idvaa-rai~
idvaa rai~ yaa-ima~
yaa ima~ va$Na kI baalaa ka Axaya EaRgM aar,
aar
imalana lagaa hsanao jaIvana ko ]ima]ima-lala saagar ko ]sa Paar |
19
%aPa sao saMyama ka saMica%a bala,
bala %aRiYa%a AaOr vyaakula qaa Aaja A+hasa kr ]za ir> ka vah AQaIr-%ama
AQaIr %ama-saU
%ama saUnaa raja |
QaIr-samaIr
QaIr samaIr-Parsa
samaIr Parsa sao Paulaik%a ivakla hao calaa EaaM%a-SarIr
a SarIr,
SarIr
AaSaa kI ]laJaI AlakaoM sao ]zI lahr maQaugaMQa AQaIr |
manau ka mana qaa ivakla hao ]za saMvaodna sao #aakr caaoT,
saMvaodna ! jaIvana jaga%aI kao jaao
jaao kTu%aa sao do%aa GaaoTM |
"Aah
Aah !klPanaa ka saudM r yah jaga%a maQaur ik%anaa hao%aa !
sau#a-svaPnaao
a svaPnaaoM ka dla Cayaa maoM Paulaik%a hao jaga%aa-saao
jaga%aa saao%aa |
saMvaodna ka AaOr )dya ka yah saMGaYaaYa- na hao sak%aa,
sak%aa
ifr ABaava Asafla%aaAaoM kI gaaqaa kna kha bak%aa
bak%aa !
kba %ak AaOr Akolao ? kh dao ho maoro jaIvana baaolaao ?
BavaQaama"
i%ars%a kr ]sakao %auma BaUla banaa%ao hao Asafla BavaQaama
"dudu:#a kI iPaClaI rjanaI baIca ivaksa%aa sau#a ka navala Pa`Baa%a,
aa%a
ek Parda yah JaInaa naIla iCPaayao hO samaoM sau#a gaa%a |
sao %auma samaJao hao AiBaSaaPa,
AiBaSaaPa jaga%a kI jvaalaaAaoM ka maUlaa
Sa ka vah rhsya vardana,
vardana kBaI ma%a [sakao jaaAao BaUla |
ivaYama%aa kI PaIDa sao vyas%a hao rha sPaMid%a ivaSva mahana,
mahana
yahI du#a-sau
a sau#a ivakasa ka sa%ya yahI BaUmaa ka maQaumaya dana |
ina%ya samarsa%aa ka AiQakar ]maD%aa karNa-jalaiQa
karNa jalaiQa samaana ,
vyaqaa saosao naIlaI lahraoM baIca iba#ar%ao sau#a-maiNagaNa
a maiNagaNa Vui%amaana |"
lagao khnao manau saih%a ivaYaad:-"maQau
vaasa
ivaYaad: maQaur maa%a\
maa%a\-sao yao ]cC\
]cC\vaasa
AiQak ]%saah %arMga AbaaQa ]za%ao maanasa maoM saivalaasa |
iMk%au jaIvana ik%anaa inaPaaya ! ilayaa hO do#a,
a nahIM saMdoh,
inaraSaa hO saka PairNaama,
PairNaama safla%aa ka vah kilPa%a gaoh |"
kha AagaM%auk nao sasnaoh :Aro, %auma [%anao hue AQaIr !
: "Aro
har baOzo jaIvana ka dava,
a jaI%a%ao mar kr sakao vaIr |
25
%aPa nahIM kovala jaIvana-sa%ya
jaIvana sa%ya kNa yah xaiNak dIna Avasaad,
Avasaad
%arla AakaM
AakaMxaa sao hO Bara-saao
Bara saao rha AaSaa ka Aalhad |
Pa`i%a ko yavana ka EaRMgaar kroMgao kBaI na baasaI fUla,
a
imalaoMgao vao jaakr Ai%a SaIGa` Aah ]%sauk hO ]nakI QaUla |
Paura%ana%aa ka yah inamaao sahna kr%aI na Pa`i%a Pala ek,
inamaa-k
ek
ina%ya naU%ana%aa ka AanaMd ikyao hO Pairva<aPairva<a-nana maoM Tok |
yaugaaoM kI ca+anaaoM Par saRiYT Dala Pad-icanhao
Pad icanhaoM calaI gaMBaIr,
aIr
dova,
a gaMQavaava-,Asaur kI PaMi> AnausarNa kr%aI ]sao AQaIr |"
" ek %auma,
a yah ivas%aR%a BaU-#aMD Pa`i%a vaOBava sao Bara AmaMd,
kmakma- ka Baaoga,
a Baaoga ka kmakma-, yahI jaD ka cao%ana-Aanand
ana Aanand |
Akolao %auma kOsao Asahaya yajana kr sak%ao ? %aucC ivacaar |
%aPasvaI ! AakYaAakYa-NaNa sao hIna kr sako nahIM Aa%ma-ivas%aar
Aa%ma ivas%aar |
dba rho hao APanao hI baaoJa #aaoja%ao BaI na khIM AvalaMba,
a
%aumhara sahcar bana kr @yaa na ]?Na hao} maOM ibanaa ivalaMba ?
samaPasamaPa-NaNa laao-saovaa ka saar,
saar sajala-saM
sajala saMsaRi%a ka yah Pa%avaar,
Pa%avaar
Aaja sao yah jaIvana ]%saga]%saga- [saI Pad-%ala
Pad %ala maoM ivaga%a-ivakar
ivaga%a ivakar |
dyaa,
dyaa maayaa,
maayaa mama%aa laao Aaja,
Aaja maQauirmaa laao, AgaaQa ivaSvaasa ,
hmaara )dya-r%na
mharo ilae #aulaa hO Paasa |
)dya r%na-inaiQa
r%na inaiQa svacC %aumharo
banaao saMsaRi%a ko maUla rhsya,
rhsya %aumhIM sao fOlaogaI vah baola,
a
ivaSva-Bar
ivaSva Bar sarBa sao Bar jaaya saumana ko #aolaao sauMdr #aola |"
"AaO
AaOr yah @yaa %auma sauna%ao nahIM ivaQaa%aa ka maMgala vardanavardana
'Sai>SaalaI
Sai>SaalaI hao, ivajayaI banaao
banaao' ivaSva maoM gaUja rha jayajaya gaana |
Drao ma%a,
ma%a Aro AmaR%a saM%aana ! Aga`sar hO maMgalamaya vaRiw,
w
PaUNa-a- AakYa-Na jaIvana koMd` iM#acaI AavaogaI sakla samaRiw |
AakYaNa
26
dova-Asafla%aaAao
Aaja,
a Asafla%aaAaoM ka QvaMsa Pa`caur ]PakrNa jauTakr Aaja
PaDa hO bana maanava
maanava-samPai<a
ava samPai<a PaUNa-a- hao mana ka cao%ana-raja
ana raja |
cao%anaa ka sauMdr [i%ahasa-Ai#ala
[i%ahasa Ai#ala maanava BaavaaoM ka sa%ya,
sa%ya
ivaSvako )dya-PaTla
)dya PaTla Par idvya-Axarao
idvya AxaraoM sao AMik%a hao ina%ya |
ivaQaa%aa kI klyaaNaI saRiYT,
YT safla hao [sa BaU%ala Par PaUNa-a-,
PaToM saagar,
saagar iba#aro ga`h -PauPauMja AaOr jvaalaamaui#ayaa haoM caUNa-a- |
]nhoM icanagaarI sadRSa sadPasadPa- kucala%aI rho #aDI saanaMd,
Aaja sao maanava%aa kI kIi%akIi%a- Ainala,BaU
Ainala BaU, jala maoM rho na baMd |
jalaiQa ko fUToM ik%anao ]%sa-WIPa
]%sa WIPa-kcCPa
WIPa kcCPa DUbaoM-]%arayao |
ikn%au vah #aDI rho dRZ-maUmaUi<a<a- AByaudya ka kr rhI ]Paaya |
ivaSva kI duba-a-la%aa
la%aa bala banao, Parajaya ka baZ%aa vyaaPaarvyaaPaar
hsaa%aa rho ]sao saivalaasa Sai> ka IDamaya saMcaar |
Sai> ko ivaVu%kNa jaao vyas%a ivakla iba#aro hOM, hao inaPaaya,
inaPaaya
samanvaya ]saka kro samas%a ivajaiyanaI
ivajaiyanaI maanava%aa hao jaaya !"
!
27
kama
........
"maQau
maQaumaya vasaM%a jaIvana-vana
jaIvana vana ko, bah AM%airxa kI lahraoM maoM,
kba Aayao qao %auma cauPako sao rjanaI ko iPaClao PahraoM maoM ?
@yaa %aumhoM do#a kr Aa%ao yaaoM ma%avaalaI kaoyala baaolaI qaI ?
]sa naIrva%aa maoM Alasaa kilayaaoM nao Aa#aoM #aaolaI qaI ?
jaba laIlaa sao %auma saI#a rho kaork-kao
k kaonao maoM lauk rhnaa,
rhnaa
%aba iSaiqala sauriBa sao QarNaI maoM ibaClana na hu qaI ? saca khnaa !
jaba ila#a%ao qao %auma sarsa hsaI APanaI,
APanaI fUlaaoM ko AMcala maoM,
APanaa klakMz imalaa%ao qao JarnaaoM ko kaomala kla-kla
kla kla maoM |
inaiMSca%a Aah !vah qaa ik%anaa,
ik%anaa ]llaasa,
]llaasa kaklaI ko svar maoM !
Aanand Pa`i%aQvaina gaUMja rhI jaIvana idgaM%a ko AMbar maoM |
iSaSau ica~kar ! caMcala%aa maoM, ik%anaI AaSaa icai~%a kr%ao !
AsPaYT ek ilaiPa jyaaoi%amayaI-jaIvana
%amayaI jaIvana kI Aa#aaoM maoM Bar%ao |
lai%aka GaUGaT sao ica%avana kI vah kusauma-du
a dugQa-saI
Qa saI maQau-Qaara,
Qaara
Plaaiva%a kr%aI mana-Ar
qaa %aucC ivaSva-vaO
mana Ar rhI -qaa
ivaSva vaOBava saara |
vao fUla AaOr vah hsaI rhI vah
vah sarBa,
sarBa vah inaSvaasa Cnaa,
Cnaa
vah klarva,
klarva vah saMgaI%a Aro vah kaolaahla ekaM%a banaa !"
!
kh%ao-kh%ao%a kuC saaoca rhoM laokr inaSvaasa inaraSaa kIkI
jaD-cao
jaD cao%ana%aa kI gaaz vahI saulaJana hO BaUla-sau
a sauQaaraoM kI |
vah SaI%ala%aa hO SaaMi%amayaI jaIvana ko ]YNa ivacaaraoM kI |
]sakao Paanao kI [cCa hao %aao yaaogya banaao"-kh%aI
kh%aI-kh%aI
kh%aI kh%aI
vah Qvaina cauPacaaPa hu sahsaa jaOsao maurlaI cauPa hao rh%aI |
manau Aa#a #aaolakr PaUC rho-"PaMPaMqa kna vaha Pahucaa%aa hO ?
]sa jyaaoi%amayaI kao dova ! khao kOsao kao nar Paa%aa hO ?"
Par kna vaha ]<ar do%aa ! vah svaPna Anaao#aa BaMga huAa ,
do#aa %aao sauMdr Pa`acaI maoM ANaaodya ka rsa-rM
rsa rMga huAa |
]sa la%aa-ku
la%aa kuMja kI iJala-imala
iJala imala sao homaaBariSma qaI #aola rhI ,
dovaaoM ko saaoma-sau
rsa kI manau ko haqaaoM maoM baola rhI |
a sauQaa -rsa
33
vaasanaa
..........
cala PaDo kba sao )dya dao,Paiqak-sao
Paiqak sao AEaaM%a,
a
yaha imalanao ko ilayao, jaao BaTk%ao qao Ba`aM%a |
ek gaRhPai%a , dUsara qaa Ai%aiqa ivaga%a-ivak
ivaga%a ivakar
ivakar,
ar
Pa`Sna qaa yaid ek,
ek %aao ]<ar iW%aIya ]dar |
ek jaIvana-iM
jaIvana iMsaQau qaa,
qaa %aao vah lahr laGau laaola,
a
ek navala Pa`Baa%a,
aa%a %aao vah svaNasvaNa--ikrNa Amaaola |
ek qaa AakaSa vaYaavaYaa- ka sajala ]wama ,
dUsara rM%a ikrNa sao EaI-kila%a
EaI kila%a GanaSyaama |
nadI-%aT
nadI %aT ko ixai%aja
ixai%aja maoM nava jalad saayaMkalaala
#aola%aa dao ibajailayaaoM sao jyaaoM maQauirmaa-jaala
rmaa jaala |
laD rho Aivar%a yaugala qao cao%anaa ko PaaSa,
PaaSa
ek sak%aa qaa na kao dUsaro kao fasa |
qaa samaPasamaPa-NaNa maoM ga`hNa ka ek sauinaih%a Baava ,
qaI Pa`gai%a,
ai%a Par ADa rh%aa qaa sa%a%a ATkava |
cala rha qaa ivajana-Paqa
ivajana Paqa Par maQaur jaIvana-#ao
jaIvana #aola ,
dao APairica%a sao inayai%a Aba caah%aI qaI maola |
ina%ya Pairica%a hao rho %aba BaI rha kuC SaoYa ,
gaUZ AM%ar ka iCPaa rh%aa rhsya ivaSaoYa |
dUr, jaOsao saGana vana-Paqa
vana Paqa-AM
Paqa AM%a ka Aalaao
Aalaaoksa%a%a hao%aa jaa rha hao, nayana kI gai%a raok |
34
igar rha inas%aoja gaaolak jalaiQa maoM Asahaya ,
Gana-PaTla
Gana PaTla maoM DUba%aa qaa ikrNa ka samaudaya |
kmakma- ka Avasaad idna sao kr rha Cla-CM
Cla CMd,
maQaukrI ka saursa-saM
sa saMcaya hao calaa Aba baMd |
]z rhI qaI kailamaa QaUsar ixai%aja sao dIna ,
BaoMT%aa AMi%ama ANa Aalaaok-vaOvaOBava-hIna
ava hIna |
yah dird`-imalana rha rca ek kNaa laaok ,
Saaok Bar inajainaja-nana inalaya sao ibaCuD%ao qao kaok |
manau ABaI %ak manana kr%ao qao lagaayao Qyaana ,
kama ko saMdoSa sao hI Bar
Bar rho qao kana |
[Qar gaRh maoM Aa jauTo qao ]PakrNa AiQakar ,
Sasya,
Sasya PaSau yaa Qaanya ka haonao lagaa saMcaar |
na [cCa #aIMca laa%aI,
laa%aI Ai%aiqa ka saMko%a cala rha qaa sarla-Saasana
sarla Saasana yau>-sausauica-samao
ica samao%a |
do#a%ao qao AignaSaalaa sao ku%auhla - yau> ,
manau cama%%a inaja inayai%a ka #aola baMQana-mau
ana mau> |
ek maayaa ! Aa rha qaa PaSau Ai%aiqa ko saaqa ,
hao rha qaa maaoh kNaa sao sajaIva sanaaqa |
caPala kaomala-kr
ala kr rha ifr sa%a%a PaSau ko AMga ,
snaoh sao kr%aa camar-]d
camar ]d\
]d\ga`ga`Iva hao vah saMga |
kBaI Paulaik%a
aik%a raomarajaI sao SarIr ]Cala ,
BaavaraoM sao inaja banaa%aa Ai%aiqa saiiQa jaala |
kBaI inaja Baaolao nayana sao Ai%aiqa badna inahar ,
sakla saMica%a-snao
ca%a snaoh do%aa dRiYT-Paqa
YT Paqa sao Zar |
35
AaOr vah Paucakarnao ka snaoh Sabaila%a caava ,
maMjau mama%aa sasao
Baava |
sasao imalaa bana )dya ka sad\
sad\Baava
do#a%ao-hI-do
hI do#a%ao daonaaoM Pahuca kr Paasa,
Paasa
lagao krnao sarla SaaoBana maQaur maugQa ivalaasa |
vah ivaraga-ivaBaU
ivaraga ivaBaUi%a YaaYaa--Pavana sao hao vyas%a
iba#ar%aI qaI AaOr #aula%a%ao jvalana-kNa
jvalana kNa jaao As%a |
ikn%au yah @yaa ? ek %aI#aI GaUT , ihcakI Aah !
kna do%aa hO )dya maoM vaodnaamaya Dah ?
" Aah yah PaSau AaOr [%anaa sarla saundr snaoh !
Pala rho maoro idyao jaao A sao [sa gaoh |
maOM? kha maOM ? laoilayaa kr%ao saBaI inaja Baaga ,
AaOr do%ao foMk maora Pa`aPya %aucC ivaraga !
ArI naIca %aGna%ao ! iPacCla-iSalaa
iPacCla iSalaa-saM
iSalaa saMlagna ,
mailana ka-saI
ka saI krogaI )dya ik%anao Bagna ?
)dya ka rajasva APa)%a kr AQama AParaQa ,
dsyau mauJasao caah%ao hOM sau#a sada inabaainabaa-QaQa |
40
kr PakD ]nmau> sao hao lagao khnao "Aaja
Aaja,
Aaja
do#a%aa hU dUsara kuC maQauirmaamaya saaja !
vahI Civa
Civa ! ha vahI jaOsao ! iMk%au @yaa yah BaUla ?
rhI ivasmaRi%a-iM
%a iMsaQau maoM smaRi%a-naava
%a naava ivakla AkUla !
janma-saM
janma saMiganaI ek qaI jaao kamabaalaa naama maQaur Eawa qaa,
qaa hmaaro Pa`aNa kao ivaEaama sa%a%a imala%aa qaa ]saI sao, Aro sakao fUla
idyaa kr%ao AQa
AQa-Qa- maoM makrMd sauYamaa-maU
amaa maUla
Pa`laya maoM BaI baca rho hma ifr imalana ka maaod
rha imalanao kao bacaa , saUnao jaga%a kI gaaod !
jyaao%snaa saI inakla Aa ! Paar kr naIhar,
naIhar
Pa`Naya-ivaQau
aya ivaQau hO #aDa naBa maoM ilayao %aark har !
kuiTla kuM%ala sao banaa%aI
banaa%aI kalamaayaa jaalajaala
naIilamaa sao nayana kI rca%aI %aimasa`a maala |
naIMd-saI
saI duBao-V %ama kI , foMk%aI yah dRiYT,
YT
svaPna-saI
svaPna saI hO iba#ar jaa%aI hsaI kI cala-saR
cala saRiYT |
hu koMd`IBaU%a-saI
a saI hO saaQanaa kI sfUi<a<a- ,
dRZ- sakla saukumaar%aa maoM rmya naarI-maU
i<a- |
naarI maUi<ai<a
idvaakr idna yaa PairEama ka ivakla ivaEaaM%a
maOM PauYa,iSaSau
Ya iSaSau-saa BaTk%aa Aaja %ak qaa Ba`aM%a |
caMd` kI ivaEaama raka baailaka -saI
saI kaM%a,
a
ivajayanaI saI dI#a%aI %auma maaQaurI-saI
I saI SaaM%a |
Paddila%a-saI
Paddila%a saI qakI va`jyaa jyaaoM sada AaaM%a ,
Sasya -Syaamala
Syaamala BaUima maoM hao%aI samaaP%a ASaaM%a |
Aah ! vaOsaa hI )dya ka bana rha PairNaama ,
Paa rha Aaja dokr %aumhIM sao inaja kama |
41
Aaja lao laao cao%anaa ka yah samaPasamaPa-NaNa dana |
ivaSva-ranaI
ivaSva ranaI ! sauMdrI naarI ! jaga%a kI maana !"
!
QaUma-lai%aka
a lai%aka saI gagana-%a
gagana %a Par na caZ%aI dIna ,
dbaI iSaiSar -inaSaIqa
inaSaIqa maoM jyaaoM Aaosa-Baar
a Baar navaIna |
Jauk calaI sava`ID vah saukumaar%aa ko Baar ,
lad ga Paakr PauYa ka namamaya ]Pacaar |
nama-maya
AaOr vah naarI%va ka jaao maUla maQau AnauBaava ,
Aaja jaOsao hsa rha BaI%ar baZa%aa caava |
maQaur va`IDa-imaEa
Da imaEa iMca%aa saaqa lao ]llaasa,
]llaasa
)dya ka AanaMd-kU
kUjana lagaa krnao rasa |
laalaI bana sarla kPaaolaaoM maoM Aa#aaoM maoM AMjana saI laga%aI ,
kuMica%a AlakaoM saI GauGM aralaI mana kI maraor banakr jaga%aI ,
caMcala ikSaaor sauMdr%aa kI
kI maOM kr%aI rh%aI r#avaalaI ,
maOM vah hlakI saI masalana hU jaao bana%aI kanaaoM kI laalaI |
ha, zIk,
"ha
zIk ParM%au ba%aaAaogaI maoro jaIvana ka Paqa @yaa hO ?
[sa inaivaD inasaa maoM saMsaRi%a kI AalaaokmayaI ro#aa @yaa hO ?
yah Aaja samaJa %aao Paa hU maOmaOM duba-ala%aa
-la%aa maoM naarI hU ,
Avayava kI sauMdr kaomala%aa laokr maOM sabasao harI hU |
Par mana BaI @yaaoM [%anaa ZIlaa APanao hI hao%aa jaa%aa hO ,
GanaSyaama-#aM
saI Aa#aaoM maoM @yaaoM sahsaa jala Bar Aa%aa hO ?
GanaSyaama #aMD-saI
savasva samaPasava-sva-samaPa
sva
samaPa-NaNa krnao kI ivasvaasa
ivasvaasa-maha
sa maha-%a
maha %a-Cayaa
%a Cayaa maoM ,
cauPacaaPa PaDI rhnao kI @yaaoM mama%aa jaga%aI hO maayaa maoM ?
45
CayaaPaqa maoM %aark-Vu
%aark Vui%a saI iJalaimala krnao kI maQau-laIlaa,
laIlaa
AiBanaya kr%aI @yaaoM [sa mana maoM kaomala inarIh%aa Eama-SaIlaa
Eama SaIlaa ?
inassaMbala haokr i%ar%aI hU [sa maanasa kI gahra maoM ,
caah%aI nahIM jaagarNa kBaI saPanao kI [sa sauQara maoM |
naarI jaIvana ka ica~ yahI @yaa ? ivakla rMga Bar do%aI hao ,
AsPauT ro#aa kI saImaa maoM Aakar klaa kao do%aI hao |
k%aI hU AaOr zhr%aI hU Par saaoca-ivacaar
a ivacaar na kr
kr sak%aI,
sak%aI
PagalaI saI kao AM%ar maoM baOzI jaOsao Anauidna bak%aI |
maO jaBaI %aaolanao ka kr%aI ]Pacaar svayaM %aula jaa%aI hU ,
Baujala%aa fsaa kr nar-%a
nar %a sao JaUlao saI JaaoMko #aa%aI hU |
[sa APaAPa-NaNa maoM kuC AaOr nahIM kovala ]%saga]%saga- Clak%aa hO ,
maOM do dU AaOr na ifr kuC laU, [%anaa hI sarla Jalak%aa hO |"
"@yaa
@yaa kh%aI hao zhrao naarI ! saMklPa AEau -jala
jala-sao
jala sao APanao %auma dana kr caukI Pahlao hI jaIvana ko saaonao-sao saPanao |
naarI ! %auma kovala Eawa hao ivaSvaasa-rja%a
ivaSvaasa rja%a-naga
rja%a naga Paga%ala maoM ,
PaIyaUYa-sa`
a sa`ao%a-saI
a saI baha krao jaIvana ko sauMdr sama%ala maoM |
dovaaoM kI ivajaya,
ivajaya danavaaoM kI haraoM ka hao%aa-yau
aa yauw rha ,
saMGaYaaYa- sada ]r-AM
]r AM%ar maoM jaIiva%a rh ina%ya-ivaw
ina%ya ivaw rha |
AasaU sao BaIMgao AMcala Par mana ka saba kuC r#anaa haogaaaa%aumakao APanaI isma%a ro#aa sao yah saMiQaPa~ ila#anaa haogaa |
46
kmakma............
yah @yaaoM, @yaa imala%ao nahIM %aumhoM Saavak ko sauMdr maRdula camacama- ?
%auma baIja baIna%aI @yaaoM ? maora maRgayaa ka iSaiqala huAa na kmakma- |
i%asa Par yah PaIlaaPana kOsaa - yah @yaaoM baunanao ka Eama sa#aod ?
yah iksako ilae,
ilae ba%aaAao %aao @yaa [samaoM hO iCPa rha Baod ?"
APanaI rxaa krnao maoM jaao cala jaaya %aumhara khIM As~
"APanaI
vah %aao kuC samaJa sakI hU maOM - iMhsak sao rxaa kro Sas~ |
Par jaao inarIh jaIkr BaI kuC ]PakarI haonao maoM samaqasamaqa- ,
vao @yaaoM na yaoM, ]PayaaogaI bana -[saka
[saka maOM samaJa sakI na AqaAqa- !
61
camaDo ]nako
]nako AavarNa rho }naaoM sao maora calao kama ,
vao jaIiva%a haoM maaMsala bana kr hma AmaR%a duhoM - vao dugQaQaama |
vao d`aoh na krnao ko sqala hOM jaao Paalao jaa sak%ao saho%au ,
PaSau sao yaid hma kuC }cao hOM %aao Bava-jalainaiQa
Bava jalainaiQa maoM banaoM sao%au |"
"maOmaOM yah %aao maana nahIM sak%aa sau#a sahja-labQa
sahja labQa yaaoM CUT jaaya,
jaIvana ka jaao saMGaYaaYa- calao vah ivafla rho hma Clao jaaya |
kalaI Aa#aaoM kI %aara maoM- maOM do#aU APanaa ica~ Qanya,
Qanya
Ananya
anya |
maora maanasa ka maukru rho Pa`i%aiMbaiba%a %aumasao hI An
Eawo ! yah nava saMklPa nahIM - calanao ka laGau jaIvana Amaaola,
a
maOM ]sakao inaScaya Baaoga calaU jaao sau#a caladla saa rha Daola !
do#aa @yaa %aumanao kBaI nahIM svagaIsvagaI-yaya sau#aaoM Par Pa`laya-naR
aya naR%ya ?
ifr naaSa AaOr icar-inad`
icar inad`a hO %aba [%anaa @yaaoM ivaSvaasa sa%ya ?
yah icar-Pa`
icar Pa`SaaM%a-maM
a maMgala kI @yaaoM AiBalaaYaa [%anaI rhI jaaga ?
yah saMica%a @yaaoM hao rha snaoh iksa Par [%anaI hao saanauraga ?
yah jaIvana ka vardana-mau
vardana mauJao do dao ranaI-APanaa
ranaI APanaa dulaar ,
kovala maorI hI iMca%aa ka %ava-ica<a
%ava ica<a vahna kr rho Baar |
maora sauMdr ivaEaama banaa saRja%aa hao maQaumaya ivaSva ek ,
samaoM bah%aI hao maQau-Qaara lahroM ]z%aI haoM ek-ek
ek ek |"
"maOmaOnao %aao ek banaayaa hO cala kr do#aao maora kuTIr
Ir, "
yaaoM kh kr Eawa haqa PakD manau kao lao calaI vaha AQaIr
AQaIr |
]sa gaufa samaIPa PauAalaaoM kI Cajana CaoTI saI SaaMi%a%a-PauPauMja ,
kaomala lai%akaAaoM kI DalaoM imala saGana banaa%aI jaha kuMja |
qao vaa%aayana BaI kTo hue - Pa`acaIr PaNamaya rica%a SauBa` ,
PaNa-maya
AavaoM xaNa Bar %aao calao jaaya - k jaaya khIM na samaIr,
samaIr ABa` |
62
]samaoM qaa JaUlaa huAa vao%asaI-la%aa
asaI la%aa ka sauicaPaUNa-a- ,
ibaC rha Qara%ala Par icaknaa saumanaaoM ka kaomala sauriBa-caU
iBa caUNa-a- |
68
" yah kna ? Aro ifr vahI kama !
sanao [sa Ba`ma maoM hO Dalaa CInaa jaIvana ka sau#a-ivarama
a ivarama ?
Pa`%yaxa lagaa haonao A%aI%a na GaiDyaaoM ka Aba SaoYa naama
vardana Aaja ]sa ga%ayauga ka kMiPa%a kr%aa hO AM%arMga
AiBaSaaPa
AiBaSaaPa %aaPa kI jvaalaa sao jala rha Aaja mana AaOr AMga -"
baaolao manau - " @yaa maOM Ba`aM%a saaQanaa maoM hI Aba%ak lagaa rha
@yaa %aumanao Eawa kao Paanao ko ilae nahIM sasnaoh kha ?
Paayaa %aao, ]sanao BaI mauJakao do idyaa )dya inaja AmaR%a-Qaama
a Qaama
ifr @yaaoM na huAa maOM PaUNa-a--kama ?"
manau ! ]sanao %aao kr idyaa dana
"manau
vah )dya Pa`Naya sao PaUNa-a- sarla samaoM jaIvana ka Bara maana
samaoM cao%ana%aa hI kovala inaja SaaM%a Pa`Baa sao jyaaoi%amaana
Par %aumanao %aao Paayaa sadOva ]sakI
]sakI saudM r jaD doh maa~
saMdya-ya- jalaiQa sao Bar laayao kovala %auma APanaa garla Paa~
%aa kao na svayaM %auma samaJa sako
%auma Ai%a AbaaoQa,
a APanaI APaUNa-a-%aa
PairNaya sakao PaUra kr%aa ]sasao %auma APanao AaPa ko
`kuC maora hao' yah raga-Baava
%aa hO Ajaana
raga Baava saMkuica%a PaUNa-a-%aa
maanasa-jalainaiQa
maanasa jalainaiQa ka xaud`-yaana |
ha Aba %auma bananao kao sva%aM~
saba klauYa Zala kr AaOraoM Par r#a%ao hao APanaa Alaga %aM~
WMWaoM ka ]d\
gama %aao sadOva SaaSva%a rh%aa vah ek maM~
]d\gama
DalaI maoM kMTk saMga kusauauma i#ala%ao imala%ao BaI hOM navaIna
APanaI ica sao %auma iMbaQao hue sakao caaho lao rho baIna
%aumanao %aao Pa`aNamayaI jvaalaa ka Pa`Naya-Pa`
aya Pa`kaSa na ga`hNa ikyaa
ha, jalana vaasanaa kao jaIvana Ba`ma %ama maoM Pahlaa sqaana idyaaidyaa
Aba ivakla Pa`va<a
a<a<a-nana hao eosaa jaao inayai%a-ca
inayai%a ca ka banao yaM~
hao SaaPa Bara %ava Pa`jaa%aM~ |
69
yah AiBanava maanava Pa`jaa saRiYT
Wya%aa maoM lagaI inarM%ar hI vaNaavaNaa-oM kI kr%aI rho vaRiYT
ivanaiYT
naiYT
Anajaana samasyaayaoM gaZ%aI rca%aI hao APanaI hI iva
kaolaahla klah AnaM%a calao, ek%aa naYT hao baZo Baod
AiBalaiYa%a vas%au %aao dUr rho, ha imalao AinaicC%a du#ad #aod
)dyaaoM ka hao AavarNa sada APanao vaxasqala kI jaD%aa
Pahcaana sakoMgao nahIM ParsPar calao ivaSva igar%aa PaD%aa
saba kuC BaI
BaI hao yaid Paasa Bara Par dUr rhogaI sada %auiYT
du#a dogaI yah saMkuica%a dRiYT |
Pairva<a--nana AnaM%a
sakao Aba %ak samaJao qao saba jaIvana maoM Pairva<a
Amar%va, vahI BaU
Amar%va
BaUlaogaa %auma vyaakula ]sakao khao AM%a
du#amaya icar iMca%ana ko Pa`%aIk ! Eawa-vaM
Eawa vaMcak banakr AQaIr
riSma-rjjau
maanava-saM
maanava saM%ai%a ga`h-riSma
riSma rjjau sao Baagya baaQa PaITo lakIr
'klyaaNa BaUima yah laaok' yahI Eawa-rhsya
Eawa rhsya jaanao na Pa`jaa |
Ai%acaarI imaqyaa maana [sao Parlaaok-vaMvaMcanaa sao Bar jaa
AaSaaAaoM maoM APanao inaraSa inaja bauiw ivaBava sao rho Ba`aM%a
vah cala%aa rho sadOva EaaM%a |"
71
AiBaSaaPa-Pa`
AiBaSaaPa Pa`i%aQvaina hu laIna
naBa-saagar
naBa saagar ko AM%as%ala maoM jaOsao iCPa jaa%aa maha
maha maIna
maRdu ma%a\
ma%a\-lahr maoM fonaaoPama %aaragaNa iJalaimala hue dIna
inas%abQa mana qaa Ai#ala laaok %aMd`alasa qaa vah ivajana Pa`aM%a
rjanaI-%ama
%ama PaUMjaIBaU%a-sadR
a sadRSa manau Svaasa lao rho qao ASaaM%a
rjanaI %ama-PaU
vao saaoca rho qao "Aaja
Aaja vahI maora AdRYT bana ifr Aayaa
sanao DalaI qaI jaIvana Par Pahlao APanaI kalaI Cayaa
ila#a idyaa Aaja ]sanao BaivaYya ! yaa%anaa calaogaI AM%ahIna
Aba %aao AvaiSaYT ]Paaya BaI na |"
kr%aI sarsva%aI maQaur naad
bah%aI qaI Syaamala GaaTI maoM inailaP%a Baava
inaila-P%a
Baava saI APa`maad
saba ]Pala ]Paoixa%a PaDo rho jaOsao vao inaYzur jaD ivaYaad
vah qaI Pa`sa%aa kI Qaara samaoM qaa kovala maQaur gaana
qaI kmakma--inarM%ar%aa-Pa`
ar%aa Pa`%aIk cala%aa qaa svavaSa AnaM%a-&ana
a &ana
ihma -SaI%ala
SaI%ala lahraoM ka rh-rh
rh rh kUlaaoM sao Tkra%ao jaanaa
Aalaaok ANa ikrNaaoM ka ]na Par APanaI Cayaa iba#aranaa Ad\
vaad
Ad\BauBau%a qaa ! inaja-inaima
inaja inaimainaima-%a-Paqa
%a%a Paqa ka vah Paiqak cala rha inaivainaiva-vaad
kh%aa jaa%aa kuC sausaMvaad |
Pa`acaI maoM fOlaa maQaur raga
sako maMDla maoM ek kmala i#ala ]za saunahlaa Bar Paraga
sako Pairmala sao vyaakula hao Syaamala klarva saba ]zo jaaga
Aalaaok-riSma
riSma sao baunao ]Yaa-AM
]Yaa AMcala maoM AaMdaolana AmaMd
kr%aa Pa`Baa%a ka maQaur Pavana saba Aaor iva%arnao kao marMd
alaa
]sa rmya flak Par navala ica~ saI Pa`kT hu saudM r babaalaa
vah nayana-mahao
nayana mahao%sava kI Pa`%aIk Amlaana-nailana
Amlaana nailana kI nava-maalaa
nava maalaa
sauYamaa ka maMDla sauisma%a -saa
saa iba#ar%aa saMsaRi%a Par sauraga
saaoyaa jaIvana ka %ama ivaraga |
72
saMQyaa ANa jalaja kosar lao Aba %ak mana qaI bahlaa%aI,
bahlaa%aI
maurJaa kr kba igara %aamarsa,
%aamarsa ]sakao #aaoja kha Paa%aI !
ixai%aja Baala ka kuMkuma imaT%aa mailana kailamaa ko kr sao ,
kaoikla kI kaklaI vaRqaa hI Aba kilayaaoM Par maDra%aI |
kamaayanaI-ku
kamaayanaI kusauma vasauQaa Par PaDI,
PaDI na vah makrMd rha ,
ek ica~ basa ro#aaAaoM ka,
ka Aba ]samaoM hO rMga kha !
vah Pa`Baa%a ka hInaklaa SaiSa - ikrna kha caadnaI rhI,
rhI
vah saMQyaa qaIqaI riva,
riva SaiSa,
SaiSa %aara yao saba kao nahIM jaha |
jaha %aamarsa [MdIvar yaa isa%a Sa%adla hOM maurJaayao APanao naalaaoM Par,
Par vah sarsaI Eawa qaI,
qaI na maQauPa Aayao ,
vah jalaQar samaoM caPalaa yaa Syaamala%aa ka naama nahIM,
iSaiSar-klaa
iSaiSar klaa kI xaINa-sa`
xaINa sa`ao%a vah jaao ihma%ala maoM jama jaayao
jaayao |
ek mana vaodnaa ivajana kI , iJallaI kI Janakar nahIM,
jaga%aI kI AsPaYT-]Pao
AsPaYT ]Paoxaa,
aa ek ksak saakar rhI |
hir%a-ku
hir%a kuMja kI Cayaa Bar-qaI
Bar qaI vasauQaa-AaiM
aa AaiMlagana kr%aI ,
vah CaoTI saI ivarh-nadI
ivarh nadI qaI saka hO Aba Paar nahIM |
naIla gagana maoM ]D%aI-]D%aI
]D%aI ]D%aI ivahga-baailaka
ivahga baailaka saI ikrnaoM,
svaPna-laao
svaPna laaok kao calaIM qakI saI naIMd-saosaoja Par jaa igarnao |
iMk%au, ivarihNaI ko jaIvana maoM ek GaDI ivaEaama nahIM ibajalaI-saI
ibajalaI saI smaRi%a camak ]zI %aba,
%aba lagao jaBaI %ama-Gana
%ama Gana iGarnao |
76
saMQyaa naIla saraoh sao jaao Syaama Paraga iba#ar%ao qao,
SaOla-GaaiTyaao
a GaaiTyaaoM ko AMcala kao vao QaIro sao Bar%ao qao ::
%aRNa-gau
a gaulmaaoM sao raomaaMica%a naga sauna%ao ]sa du#a kI gaaqaa ,
Eawa kI saUnaI saasaaoM sao imala kr jaao svar Bar%ao qao ::
"jaIvana
jaIvana maoM sau#a AiQak yaa ik du#a,
a maMdaikina
aikina kuC baaolaaogaI ?
naBa maoM na#a%a AiQak , saagar maoM yaa baudbaud hOM igana daogaI ?
Pa`i%aiMbaiba%a hOM %aara %auma maoM, iMsaQau imalana kao jaa%aI hao,
yaa daonaaoM Pa`i%aiMbaba ek ko [sa rhsya kao #aaolaaogaI !
[sa AvakaSa-PaTI
AvakaSa PaTI Par %anao ica~ ibagaD%ao
ibagaD%ao bana%ao hOM,
]namaoM ik%anao rMga Baro jaao saurQanau PaT sao Cna%ao hOM,
iMk%au sakla ANau Pala maoM Gaula kr vyaaPak naIla-SaU
naIla SaUnya%aa-saa
ya%aa saa ,
jaga%aI ka AavarNa vaodnaa ka QaUimala-PaT
mala PaT bauna%ao hOM |
dgQa-Svaasa
dgQa Svaasa sao Aah na inaklao sajala kuhU maoM Aaja yaha !
ik%anaa snaoh jalaa kr jala%aa eosaa hO laGau-dIPa kha ?
bauJa na jaaya vah saaJa-ikrna
a ikrna saI dIPa-iSa#aa
dIPa iSa#aa [sa kuiTyaa kI,
kI
SalaBa samaIPa nahIM %aao AcCa , sau#aI Akolao jalao yaha !
Aaja saunaU kovala cauPa haokr,
r kaoikla jaao caaho kh lao ,
maanasa ka smaRi%a-Sa%adla
%a Sa%adla i#ala%aa,
i#ala%aa Jar%ao iMbadu marMd Ganao ,
maao%aI kizna PaardSaIPaardSaI- yao, [namaoM ik%anao ica~ banao !
AasaU sarla %arla ivaVu%kNa,
kNa nayanaalaaok ivarh %ama maoM,
Pa`aNa Paiqak yah
jaga rcanao |
yah saMbala laokr lagaa klPanaa -jaga
ANa jalaja ko SaaoNa kaoNa qao nava %auYaar ko iMbadu Baro,
maukur caUNa-a- bana rho , Pa`i%acCiva ik%anaI saaqa ilayao iba#aro !
vah Anauraga hsaI dulaar kI PaMi> calaI saaonao %ama maoM ,
vaYaaivarh-ku
vaYaa- -ivarh
ivarh kuhU maomaoM jala%ao smaRi%a ko jauganaU Dro-Dro |
saUnao igair-Paqa
igair Paqa maoM gauMjaair%a EaRgM anaad kI Qvaina cala%aI ,
AakaMxaa lahrI du#a-%aiTnaI
a %aiTnaI Pauilana AMk maoM qaI Zla%aI |
jalao dIPa naBa ko, AiBalaaYaa-SalaBa
AiBalaaYaa SalaBa ]Do, ]sa Aaor calao ,
Bara rh gayaa Aa#aaoM maoM jala
jala,
la bauJaI na vah jvaalaa jala%aI |
79
"maa
maa"-ifr
ifr ek iklak dUraga%a ,gaUgaUja ]zI kuiTyaa saUnaI ,
maa ]z dDI Baro )dya maoM laokr ]%kMza dUnaI |
lauTrI #aulaI Alak,
Alak rja-QaU
rja QaUsar baaho Aakr ilaPaT gayaIM ,
inaSaa -%aaPasaI
%aaPasaI kI jalanao kao QaQak ]zao bauJa%aI
a%aI QaUnaI !
kha rha naT#aT %aU ifr%aa Aba %ak maora Baagya banaa !
Aro iPa%aa ko Pa`i%ainaiQa ! %aUnao BaI sau#a-du
Ganaa
a du#a %aao idyaa Ganaa,
caMcala %aU, banacar-maR
banacar maRga bana kr Bar%aa hO cakDI khIM ,
maOM Dr%aI %aU $z na jaayao kr%aI kOsao %auJao manaa !"
!
"maOmaOM $zU maa AaOr manaa %aU, ik%anaI AcCI baa%a khI !
lao maOM saao%aa hU Aba jaakr,
jaakr baaolaUgaa maOM Aaja nahIM ,
Pako flaaoM sao PaoT Bara hO naIMd nahIM #aulanao vaalaI |"
Eawa caubM ana lao Pa`sa kuC-ku
kuC ivaYaad sao BarI rhI |
jala ]z%ao hOM laGau jaIvana
maQaur vao Pala hlako ,
jaIvana ko maQaur-maQau
mau> ]dasa gagana ko ]r maoM Calao bana kr jaa Jalako |
idvaa-EaaM
riSmayaa naIla-inalaya
idvaa EaaM%a-Aalaao
a Aalaaok-riSmayaa
naIla inalaya maoM iCPaI khIM ,
kNa vahI svar ifr ]sa saMsaRi%a maoM bah jaa%aa hO gala ko |
Pa`Naya ikrNa ka kaomala baMQana maui> banaa baZ%aa jaa%aa ,
dUr, iMk%au ik%anaa Pa`i%aPala vah )dya samaIPa huAa jaa%aa !
maQaur caadnaI-saI
naI saI %aMd`a jaba fOlaI maUiCC-%a%a maanasa Par,
Par
%aba AiBa Pa`omaasPad ]samaoM APanaa ica~ banaa jaa%aa |
80
kamaayanaI sakla APanaa sau#a svaPna banaa-saa
banaa saa do#a rhI,
rhI
yauga-yau
a yauga kI vah ivakla Pa`%aair%a imaTI hu bana lao#a rhIrhI
jaao kusaumaaoM ko kaomala dla sao kBaI Pavana Par AMik%a qaa,
qaa
88
" manau, saba Saasana sva<va %aumhara sa%a%a inabaahoM ,
%auiYT,
YT cao%anaa ka xaNa APanaa Anya na caahoM !
Aah Pa`jaaPai%a yah na huAa hO, kBaI na haogaa ,
inavaa
iQa%a AiQakar Aaja %ak iksanao Baaogaa ?"
inavaaavaa-iQa%a
yah manauYya Aakar cao%anaa ka hO ivakisa%a ,
ek ivaSva APanao AavarNaaoM maoM hOM inaimainaima-%a%a !
icai%a-ko
icai%a kond`aoM maoM jaao saMGaYaaYa- calaa kr%aa hO ,
Wya%aa ka jaao Baava sada mana maoM Bar%aa hO ::
vao ivasmaR%a Pahcaana rho sao ek-ek
ek ek kao ,
hao%ao sa%a%a samaIPa imalaa%ao hOM Anaok kao |
sPaQaasPaQaa- maoM jaao ]<ama zhroM vao rh jaavaoM ,
saMsaRi%a ka klyaaNa kroM SauBa maagamaaga- ba%aavaoM |
vyai> cao%anaa [saIilae Par%aM~ banaI -saI
saI ,
ragaPaUNa-a-,Par WoYa-PaM
a PaMk maoM sa%a%a
sa%a%a sanaI saI |
inaya%a maagamaaga- maoM Pad-Pad
Pad Pad Par hO zaokr #aa%aI ,
APanao laxya samaIPa EaaM%a hao cala%aI jaa%aI |
yah jaIvana ]Payaaoga,
a yahI hO bauiw-saaQanaa
w saaQanaa ,
Panaa samaoM Eaoya yahI sau#a kI A'raQanaa |
laaok sau#aI hao AaEaya lao yaid ]sa Cayaa maoM,
Pa`aNa sadRSa %aao rmaao raYT/ kI [sa kayaa maoM |
89
doSa klPanaa kala PairiQa maoM hao%aI laya hO ,
kala #aaoja%aa mahacao%anaa maoM inaja xaya hO |
vah AnaM%a cao%ana naca%aa hO ]nmad gai%a sao ,
%auma BaI naacaao APanaI Wya%aa maoM-ivasmaRi%a maoM |
ixai%aja PaTI kao ]za baZao ba`*maaMD ivavar maoM,
gauMjaair%a Gana naad saunaao [sa ivaSva kuhr maoM |
%aala-%aala
%aala %aala Par calaao nahIM laya CUTo samaoM ,
%auma na ivavaadI svar CoDao Anajaanao [samaoM |
"AcCa!
AcCa! yah %aao ifr na %aumhoM samaJaanaa hO Aba,
Aba
%au%auma ik%anaI Pa`orNaamayaI hao jaana cauka saba |
iMk%au Aaja hI ABaI laT kr ifr hao AayaI ,
kOsao yah saahsa kI mana maoM baa%a samaayaI !
Aah Pa`jaaPai%a haonao ka AiQakar yahI @yaa !
AiBalaaYaa maorI APaUNa-a- hI sada rho @yaa ?
maOM sabakao iva%air%a kr%aa
kr%aa hI sa%a%a rhU @yaa ?
icar-ivaYaad
icar ivaYaad-ivalaIna
ivaYaad ivalaIna mana kI,
kI
[sa vyaqaa ko i%aimar-vana
i%aimar vana kI ;
maOM ]Yaa-saI
]Yaa saI jyaaoi%a-ro
%a ro#aa ,
kusauma-ivakisa%a
a ivakisa%a Pa`a%a ro mana !
jaha ma-jvaalaa
ma jvaalaa QaQak%aI,
QaQak%aI
caa%akI kna kao %arsa%aI ,
]nhIM jaIvana-GaaiTyaao
jaIvana GaaiTyaaoM kI,
kI
maOM sarsa barsaa%a ro mana !
Pavana kI Pa`acaIr maoM k
jalaa jaIvana jaI rha Jauk,
[sa Jaulasa%ao ivaSva-idna
ivaSva idna kI
maOM kusauma-?%au
a ?%au-ra%a ro mana !
icar inaraSaa naIrQar sao,
Pa`i%acCaiya%a AEau-sar maoM,
maQauPa-mau
a mau#ar marMd-maumaukuila%a ,
maOM sajala jalajaa%a ro mana ! "
102
]sa svar-lahrI
svar lahrI ko Axar saba saMjaIvana rsa banao Gaulao,
]Qar Pa`Baa%a huAa Pa`acaI maoM manau ko mauid`%a-nayana
a nayana #aulao |
Eawa ka AvalaMba imalaa ifr %a&%aa sao )dya Baro ,
manau ]z baOzo gad\
\gad\ haokr baaolao kuC Anauraga Baro |
gadgad\
gad
"Eawa
Eawa ! %aU Aa gayaI Balaa %aao- Par @yaa maOM qaa yahIM PaDa !"
!
vahI Bavana,
Bavana vao s%aMBa,
a vaoidka ! iba#arI caaraoM Aaor GaRNaa |
Aa#aoM baMd kr ilayaa xaaoBa sao "dUdUr dUr lao cala mauJakao ,
[sa Bayaavanao AMQakar maoM #aao dU khIM na ifr %auJakao |
haqa PakD
ha ik yahI AvalaMba imalao ,
PakD lao , cala sak%aa hU -ha
vah %aU kna ? Paro hT,
hT Eawo ! Aa ik )dya ka kusauma i#alao |"
Eawa naIrva isar sahlaa%aI Aa#aaoM maoM ivaSvaasa Baro ,
maanaao kh%aI "%au%auma maoro hao Aba @yaaoM kao vaRqaa Dro ?"
jala PaIkr kuC svasqa
svasqa hue sao lagao bahu%a QaIro khnao,
"lao
lao cala [sa Cayaa ko baahr mauJakao do na yaha rhnao |
mau> naIla naBa ko naIcao yaa khIM gauha maoM rh laoMgao ,
Aro Jaola%aa hI Aayaa hU -jaao
jaao Aavaogaa sah laoMgao "
"zhrao
zhrao kuC %aao bala Aanao dao ilavaa calaUg aI %aur%a %aumhoM ,
[%anao xaNa %ak"
rhnao dogM aI @yaa na hmaoM ?"
%ak Eawa baaolaI - "rhnao
[Da saMkiu ca%a ]Qar #aDI qaI yah AiQakar na CIna sakI ,
Eawa Aivacala,
Aivacala manau Aba baaolao ]nakI vaaNaI nahIM kI |
"jaba
jaba jaIvana maoM saaQa BarI qaI ]cCRM#ala AnauraoQa Bara ,
Svaasa-Pavana
Svaasa Pavana Par caZ kr maoro dUraga%a vaMSaI-rva
aI rva-saI
rva saI ,
gaUja ]zIM %auma , ivaSva-ku
ivaSva kuhr maoM idvya-raiganaI
idvya raiganaI-AiBanava
raiganaI AiBanava-saI
AiBanava saI !
jaIvana-jalainaiQa
jaIvana jalainaiQa ko %ala sao jaao mau>a qao vao inakla PaDo ,
jaga-m
jaga maMgala-saM
ala saMgaI%a %aumhara gaa%ao maoro raoma #aDo |
AaSaa kI Aalaaok-ikrna
ikrna sao kuC maanasa sao lao maoro,
laGau jalaQar ka saRjana huAa qaa sakao SaiSalao#aa Gaoro ]sa Par ibajalaI kI maalaa-saI
maalaa saI JaUma PaDI %auma Pa`Baa BarI ,
AaOr jalad vah irmaiJama barsaa
barsaa mana-vanasqalaI
mana vanasqalaI hu hrI !
%aumanao hsa-h
a hsa mauJao isa#aayaa ivaSva #aola hO #aola calaao ,
%aumanao imalakr mauJao ba%aayaa sabasao kr%ao maola calaao |
yah BaI APanaI ibajalaI ko sao ivaBa`ma sao saMko%a ikyaa ,
APanaa mana hO, sakao caaha %aba [sakao
[sakao do dana idyaa |
%auma Ajasa` vaYaavaYaa- sauhaga kI AaOr snaoh kI maQau-rjanaI ,
icar A%aRiP%a jaIvana yaid qaa %aao %auma ]samaoM saM%aaoYa banaI |
ik%anaa hO ]Pakar %aumhara AaiSr\
\1a%a maora Pa`Naya huAa ,
AaiSr1a%a
ik%anaa AaBaarI hU , [%anaa saMvaodnamaya )dya huhuAa |
105
iMk%au AQama maOM samaJa na Paayaa ]sa maMgala kI maayaa kao,
AaOr Aaja BaI PakD rha hU hYahYa- Saaok kI Cayaa kao ,
maora saba kuC aoQa maaoh ko ]Paadana sao gaiz%a huAaa,
eosaa hI AnauBava hao%aa hO ikrnaaoM nao Aba %ak na CuAa |
SaaiPa%a-saa
SaaiPa%a saa maOmaOM jaIvana ka yah lao kMkala BaTk%aa hU ,
]saI #aao#alaoPana maoM jaOsao kuC #aaoja%aa ATk%aa hU |
AMQa-%amasa
a %amasa\
%amasa\ hO, iMk%au Pa`i%a ka AakYaAakYa-NaNa hO #aIMca rha ,
saba Par,
Par ha APanao Par BaI maOM JauJalaa%aa hU #aIJa rha |
nahIM Paa saka hU maOM jaOsao jaao %auma donaa caah rhI ,
xaud` Paa~ ! %auma ]samaoM ik%anaI maQau-Qaara hao Zala rhI |
saba baahr hao%aa jaa%aa hO svaga%a ]sao maOM kr na saka ,
bauiw-%ak
w %ak%ak- ko iCd` hue qao )dya hmaara Bar na saka |
yah kumaar-mao
aar maoro jaIvana ka ]cca-AM
]cca AMSa,
a klyaaNa-klaa
klyaaNa klaa !
ik%anaa baDa Pa`laaoBana maora )dya snaoh bana jaha Zlaa |
sau#aI rhoM, saba sau#aI rhoM basa CaoDao mauJa AParaQaI kao"
Eawa do#a rhI cauPa manau ko BaI%ar ]z%aI AaQaI kao |
idna baI%aa rjanaI BaI AayaI %aMd`a inad`a saMga ilayao ,
[Da kumaar samaIPa PaDI
PaDI qaI mana kI dbaI ]maMga ilayao |
Eawa BaI kuC i#a qakI saI haqaaoM kao ]PaQaana ikyao ,
PaDI saaoca%aI mana hI mana kuC, manau cauPa saba AiBaSaaPa iPayao saaoca rho qao, "jaIvana
jaIvana sau#a hO ? naa,
naa yah ivakT PaholaI hO ,
kmakma--ca-saa
ca saa GaUma rha hO yah gaaolak,
ak bana inayai%a-Pa`
inayai%a Pa`orNaa ,
saba ko PaICo lagaI hu hO kao vyaakula nayaI eYaNaa |
126
Eamamaya kaolaahla
aahla, PaIDnamaya ivakla Pa`va%aa%a-nana mahayaM~ ka ,
xaNa Bar BaI ivaEaama nahIM hO Pa`aNa dasa hOM iyaa-%aM
iyaa %aM~ ka |
Baava-rajya
Baava rajya ko sakla maanaisak sau#a yaaoM du#a maoM badla rho hOM ,
iMhsaa gavaagavaa-oM%a haraoM maoM yao AkDo ANau Thla rho hOM |
yao Bai%ak sadoh kuC krko jaIiva%a rhnaa yaha caah%ao ,
Baava-raYT/
Baava raYT/ ko inayama yaha Par dMD banao hOM, saba krah%ao |
kr%ao hOM, saM%aaoYa nahIM hO jaOsao kSaaGaa%a-Pa`
kSaaGaa%a Pa`oir%a sao Pa`i%a xaNa kr%ao hI jaa%ao hOM BaIi%a-ivavaSa
BaIi%a ivavaSa yao saba kMiPa%a sao |
inayaa%ao calaa%aI kma
kma--ca yah %aRYNaa-jaina%a
Naa jaina%a mama%va-vaasanaa
mama%va vaasanaa ,
PaaiNa-Paadmaya
PaaiNa Paadmaya PaMcaBaU%a kI yaha hao rhI hO ]Paasanaa |
yaha sa%a%a saMGaYaaYa- ivafla%aa kaolaahla ka yaha raja hO ,
AMQakar maoM dD laga rhI ma%avaalaa yah saba samaaja hO |
sqaUla hao rho $Pa banaa kr kmaa
kmaa-oM kI BaIYaNa PairNai%a hO ,
AakaMxaa kI %aIva` iPaPaasaa ! mama%aa kI yah inamainama-mama gai%a hO |
yaha SaasanaadoSa GaaoYaNaa ivajayaaoM kI huk
M ar saunaa%aI ,
yaha BaU#a sao ivakla dila%a kao Pad%ala maoM ifr ifr igarvaa%aI |
yaha ilayao daiya%va kmakma- ka ]i%a krnao ko ma%avaalao ,
jala-jalaa
jala jalaa kr fUT PaD rho Zula kr bahnao vaalao Calao |
yaha raiSa%a ivaPaula ivaBava saba marIicaka-sao
marIicaka sao dI#a PaD rho ,
Baagyavaana bana xaiNak Baaoga ko vao ivalaIna,
ivalaIna yao Pauna: gaD rho |
baDI laalasaa yaha sauyaSa kI AParaQaao
AParaQaaoM kI svaIi%a bana%aI ,
AMQa Pa`orNaa sao Paircaaila%a k%aak%aa- maoM kr%ao inaja igana%aI |
Pa`aNa %a<va kI saGana saaQanaa jala,
jala ihma ]Pala yaha hO bana%aa ,
Pyaasao Gaayala hao jala jaa%ao mar-mar
mar mar kr jaI%ao hI bana%aa
127
yaha naIla-laao
naIla laaoih%a jvaalaa kuC jalaa-jalaa
jalaa jalaa kr ina%ya Zala%aI,
Zala%aI
caaoT sahna kr knao vaalaI Qaa%au, na sakao maR%yau saala%aI |
vaYaavaYaa- ko Gana naad kr rho %aT-kU
%aT kUlaaoM kao sahja igara%aI,
igara%aI
Plaaiva%a kr%aI vana kuMjaaoM kao laxya Pa`aiP%a sair%aa bah jaa%aI |"
"basa
basa ! Aba AaOr na [sao id#aa %aU yah Ai%a BaIYaNa kmakma- jaga%a hO ,
Eawo ! vah ]jjvala kOsaa hO jaOsao PauMjaIBaU%a rja%a hO |"
"iPa`
iPa`ya%ama ! yah %aao &ana-xao
&ana xao~ hO sau#a-du
a du#a sao hO ]dasaIna%aa ,
yaha nyaaya inamainama-ma,
mama cala%aa hO bauiw-ca
w ca,
ca samaoM na dIna%aa |
Ais%a-naais%a
Ais%a naais%a ka Bao
Baod , inarMkSu a kr%ao yao ANau %ak%ak--yaui> sao,
yao inassaMga,
a iMk%au kr lao%ao kuC saMbaMQa-ivaQaana
a ivaQaana maui> sao |
yaha Pa`aPya imala%aa hO kovala %aRiP%a nahIM, kr Baod baaT%aI ,
bauiw,
w ivaBaUi%a sakla isak%aa-saI
isak%aa saI Pyaasa lagaI hO Aaosa caaT%aI |
nyaaya,
nyaaya %aPasa\
aPasa\, eoSvayavaya- maoM Pagao yao Pa`aNaI camakIlao laga%ao ,
[sa inadaGa ma maoM, saU#ao sao sa`ao%aaoM ko %aT jaOsao jaga%ao |
manaaoBaava sao kaya-kma
kaya kmakma- ko sama%aaolana maoM d<aica<a sao ,
yao inasPaRh nyaayaasana vaalao caUk na sak%ao %ainak iva<a sao !
APanaa Pairima%a Paa~ ilayao yao baUd -baUbaUd vaalao inaJainaJa-r sao ,
maaga rho hOM jaIvana ka rsa baOz yaha Par Ajar-Amar
Ajar Amar -saosao |
yaha ivaBaajana QamaQama--%aulaa ka AiQakaraoM kI vyaa#yaa kr%aa ,
yah inarIh,
inarIh Par kuC Paakr hI APanaI ZIlaI saasao Bar%aa |
]<ama%aa
]<ama%aa [naka inajasva hO AMbauja vaalao sar saa do#aao ,
jaIvana-maQau
jaIvana maQau ek~ kr rhI ]na maai#ayaaoM saa basa lao#aao |
128
yaha Sard kI Qavala jyaao%snaa AMQakar kao Baod ina#ar%aI ,
yah Anavasqaa,
Anavasqaa yaugala imalao sao ivakla vyavasqaa sada iba#ar%aI |
do#aao vaovao saba samya banao hOM ikn%au saSaMik%a hOM daoYaaoM sao
vao saMko%a dMBa ko cala%ao Ba`U-caalana imasa Pair%aaoYaaoM sao |
yaha ACU%a rha jaIvana rsa CUAao ma%a , saMica%a haonao dao |
basa [%anaa hI Baaga %aumhara %aRYaa !maRYaa,
aa vaMica%a haonao dao |
saamaMjasya calao krnao yao iMk%au ivaYama%aa fOlaa%ao hOM ,
maUla-sva%va
a sva%va kuC AaOr ba%aa%ao [cCaAaoM kao Jauzlaa%ao hOM |
svayaM vyas%a Par SaaM%a banao-sao Saas~ Sas~-rxaa
Sas~ rxaa maoM Pala%ao ,
yao iva&ana Baro AnauSaasana xaNa xaNa Pairva<aPairva<a-nana maoM Zla%ao |
yahI i~Paur hO do#aa %aumanao %aIna iMbadu jyaaoi%ama%ama-yaya [%anao ,
APanao kond` banao du#a-sau
a sau#a maoM iBa hue hOM yao saba ik%anao !
&ana dUr kuC, iyaa iBa hO [cCa @yaaoM PaUrI hao mana kI ,
ek dUsaro sao na imala sako yah ivaDMbanaa hO jaIvana kI |"
mahajyaaoi%a-ro
%a ro#aa saI banakr Eawa kI ismai%a dDI ]namaoM ,
vao saMbaw hue ifr sahsaa jaaga ]zI qaI jvaalaa namaoM |
naIcao }Par lacakIlaI vah ivaYama vaayau maoM QaQak rhI saI ,
mahaSaUnya maoM jvaala saunahlaI saba kao kh%aI 'nahIM nahIM saI |
Sai>-%ar
Sai> %arM
%arMga Pa`laya-Paavak
aya Paavak ka ]sa i~kaoNa maoM ina#ar-]za
ina#ar ]za saa ,
EaRMga AaOr Dma$ inanaad basa sakla-ivaSva
saa |
sakla ivaSva maoM iba#ar ]za -saa
icai%amaya ica%aa QaQak%aI Aivarla mahakala ka ivaYaya naR%ya qaa,
qaa
ivaSva rMQa` jvaalaa sao Barkr kr%aa APanaa ivaYama %ya qaa ,
svaPna
svaaPa,
svaPna ,svaaPa
svaaPa jaagarNa Basma hao [cCa iyaa &ana imala laya qao ,
idvya Anaah%a Par-inanaad
Par inanaad maoM Eawayau%a manau basa %anmaya qao |
129
AanaMd
........
cala%aa qaa QaIro-QaIro vah ek yaai~yaaoM ka dla ,
sair%aa ko rmya PauPauilana maoM igairPaqa sao , lao inaja saMbala |
yaa saaoma la%aa sao AavaR%a vaRYa Qavala,
Qavala QamaQama- ka Pa`i%ainaiQa ,
GaMTa baja%aa %aalaaoM maoM ]sakI qaI maMqar gai%a-ivaiQa
gai%a ivaiQa |
vaRYa-rjjau
a rjjau vaama kr maoM qaa dixaNa i~SaUla sao SaaoiBa%a ,
maanava qaa saaqa ]saI
]saI ko mau#a Par qaa %aoja APairima%a |
kohir-ikSaao
ir ikSaaor sao AiBanava Avayava Pa`sfuiT%a hue qao ,
yavana gaMBaIr huAa qaa samaoM kuC Baava nayao qao |
cala rhI [Da BaI vaRYa ko dUsaro PaaSvaPaaSva- maoM naIrva ,
gaOirk-vasanaa
rk vasanaa saMQyaa saI sako cauPa qao saba klarva
klarva |
]llaasa rha yauvakaoM ka iSaSau gaNa ka qaa maRdu klakla|
klakla
maihlaa-maM
maihlaa maMgala-gaanaao
ala gaanaaoM sao mau#air%a qaa vah yaa~I dla |
camaraoM Par baaoJa lado qao vao cala%ao qao imala Aivarla ,
kuC iSaSau BaI baOz ]nhIM Par APanao hI banao ku%aUhla|
la
maa%aae PakDo ]nakao baa%aoM qaIM kr%aI jaa%aIM ,
'hma
hma kha cala rho' yah saba ]nakao ivaiQava%a samaJaa%aIM |
kh rha ek qaa " %aU %aao kba sao hI saunaa rhI hO Aba Aa PahucaI laao do#aao Aagao vah BaUima yahI hO |
Par baZ%aI hI cala%aI hO knao ka naama nahIM hO ,
vah %aIqa%aIqa- kha hO kh %aao sako ih%a dD rhI hO |"
130
" vah Agalaa sama%ala sa Par hO dovada ka kanana,
kanana
Gana APanaI PyaalaI Bar%ao lao sako dla sao ihmakna |
ha [saI ZalavaoM kao jaba basa sahja ]%ar jaavaoM hma ,
ifr sanmau#a %aIqa%aIqa- imalaogaa vah Ai%a
Ai%a ]jjvala Paavana%ama "
vah [Da samaIPa Pahuca kr baaolaa ]sakao knao kao ,
baalak qaa , macala gayaa qaa kuC AaOr kqaa saunanao kao |
vah APalak laaocana APanao Paadaga` ivalaaokna kr%aI ,
Paqa-Pa`
ka saI cala%aI QaIro-QaIro Dga Bar%aI |
Paqa Pa`diSaiSa-ka-saI
ka
baaolaI,
hma jaha calao hOM vah hO jaga%aI ka PaavanaaI "hma
Paavana
saaQanaa Pa`doSa iksaI ka SaI%ala Ai%a SaaM%a %aPaaovana |"
"kO
kOsaa ? @yaaoM SaaM%a %aPaaovana ? ivas%aR%a @yaaoM na ba%aa%aI "
baalak nao kha [Da sao vah baaolaI kuC sakucaa%aI "sausauna%aI hU ek manasvaI qaa
qaa vaha ek idna Aayaa ,
vah jaga%aI kI jvaalaa sao Ai%a-ivakla
Ai%a ivakla rha Jaulasaayaa |
]sakI vah jalana Bayaanak fOlaI igair AMcala maoM ifr,
ifr
davaaigna Pa`#ar laPaTaoM nao kr ilayaa saGana bana Aisqar |
qaI AQaaAQaa-MiganaI ]saI kI jaao ]sao #aaoja%aI AayaI,
AayaI
yah dSaa
dSaa do#a,
a kNaa kIkI vaYaavaYaa- dRga maoM Bar laayaI |
vardana banao ifr ]sako AasaU, kr%ao jaga -maMmaMgala ,
saba %aaPa SaaM%a haokr,
r bana hao gayaa hir%a,
hir%a sau#a SaI%ala |
igair-inaJa
igair inaJainaJa-r calao ]Cla%ao CayaI ifr sao hiryaalaI ,
saU#ao %a kuC mausa@yaayao fUTI Pallava
Pallava maoM laalaI |
vao yaugala vahIM Aba baOzo saMsaRi%a kI saovaa kr%ao ,
saM%aaoYa AaOr sau#a dokr saba kI du#a jvaalaa hr%ao |
131
hO vaha maha*nad inamainama-lala jaao mana kI Pyaasa bauJaa%aa,
aa%aa
maanasa ]sakao kh%ao hOM sau#a Paa%aa jaao hO jaa%aa |
"%aa
%aao
%aao yah vaRYa @yaaoM %aU yaaoM hI vaOsao hI calaa rhI hO ,
@yaaoM baOz na jaa%aI [sa Par APanao kao qaka rhI hO ?"
"saarsva%a
saarsva%a-nagar
saarsva%a nagar-inavaasaI
nagar inavaasaI hma Aayao yaa~a krnao ,
yah vyaqavyaqa-, ir>-jaIvana
ir> jaIvana-GaT
jaIvana GaT PaIyaUYa-sailala
a sailala sao Barnao |
[sa vaRYaBa QamaQama--Pa`i%ainaiQa kao ]%saga]%saga- krogM ao jaakr,
jaakr
icar-mau
icar mau> rho yah inaBainaBa-yaya svacCMd sada sau#a Paakr |"
saba samhla gayao qao Aagao qaI kuC naIcaI ]%ara ,
sa sama%ala GaaTI maoM, vah qaI hiryaalaI sao Ca |
Eama,
Eama %aaPa AaOr Paqa-PaIDa
Paqa PaIDa xaNa Bar maoM qao AM%aihaih-%a,
%a%a
saamanao ivaraT Qavala-naga
Qavala naga APanaI maihmaa sao ivalaisa%a |
]sakI %alahTI manaaohr Syaamala %aRNa-vaIQa
a vaIQa vaalaI ,
nava-ku
nava kuMja,
a gauha-gaR
a gaRh sauMdr *rd sao Bar rhI inaralaI |
vah maMjairyaaoM ka kanana kuC ANa PaI%a hiryaalaI ,
Pa`i%a-Pava
%a PavaPava- saumana-sau
ana sauMkula qao iCPa ga ]nhI
]nhI maoM DalaI |
yaa~I dla nao k do#aa maanasa ka dRSya inaralaa ,
#aga-maR
#aga maRga kao Ai%a sau#adayak CaoTa-saa
a saa jaga%a ]jaalaa |
mark%a kI vaodI Par jyaaoM r@#aa hIro ka PaanaI ,
CaoTa saa maukru Pa`i%a yaa saaoyaI raka ranaI |
idnakr igair ko PaICo Aba ihmakr qaa caZa gagana maoM,
kOlaasa Pa`daoYa-Pa`
a Pa`Baa maoM isqar baOza iksaI lagana maoM |
saMQyaa samaIPa AayaI qaI ]sa sar ko, valkla-vasanaa
valkla vasanaa ,
APanao du#a-sau
a sau#a sao Paulaik%a yah maU%a-a--ivaSva sacaracar ,
icai%a ka ivaraT-vaPau
ivaraT vaPau maMgala yah sa%ya sa%a%a ica%a sauMdr |
saba kI saovaa na ParayaI vah APanaI sau#a-saM
a saMsaRsaRi%a hO ,
APanaa hI ANau ANau kNa-kNa
kNa kNa Wya%aa hI %aao ivasmaRi%a hO |
maOM kI maorI cao%ana%aa sabakao hI sPaSasPaSa- ikyao saI,
saI
saba iBa Pairisqai%ayaaoM kI hO maadk GaUT iPayao saI |
jaga lao }Yaa ko dRga maoM saao lao inaiSa kI PalakaoM maoM,
ha svaPna dodo#a lao sauMdr ]laJana vaalaI AlakaoM maoMcao%ana ka saaxaI maanava hao inaivakar hMsa%aa saa ,
inaiva-kar
maanasa ko maQaur imalana maoM gahro gahro Qasa%aa saa |
saba Baod-Baava
Baava Baulavaa kr du#a-sau
a sau#a kao dRSya banaa%aa,
banaa%aa
maanava kh ro ! yah maOM hU, yah ivaSva naID bana jaa%aa !"
!
Eawa ko maQau-AQaraoM kI CaoTI-Cao
I CaoTI ro#aayaoM ,
ragaaNa ikrNa klaa saI ivaksaIM bana ismai%a lao#aayaoM |
134
vah kamaayanaI jaga%a kI maMgala-kamanaa
ala kamanaa-Ako
kamanaa AkolaI ,
qaI-jyaao
qaI jyaaoi%aYma%aI Pa`fuilla%a maanasa %aT kI vana baolaI |
vah ivaSva-c
ivaSva cao%anaa Paulaik%a qaI PaUNa-a--kama kI Pa`i%amaa ,
jaOsao gaMBaIr maha*nad hao Bara ivamala jala maihmaa |
sa maurlaI ko inasvana sao yah SaUnya ragamaya hao%aa ,
vah kamaayanaI ivahsa%aI Aga jaga qaa mau#air%a hao%aa |
xaNa-Bar
xaNa Bar maoM saba Pairvai%aPairvai%a-%a%a ANau-ANau qao ivaSva-kmala
ivaSva kmala ko,
iMPagala-Paraga
agala Paraga sao macalao AanaMd-sausauQaa-rsa
aa rsa Clako |
Ai%a maQaur gaMQavah bah%aa Pairmala baUdaoM sao iMsaica%a ,
sau#a-sPaSa
a sPaSasPaSa- kmala-ko
kmala kosar ka kr Aayaa rja sao rM%a |
jaOsao AsaM#ya maukulaaoM ka maadna-ivakasa
maadna ivakasa kr Aayaa,
Aayaa
]nako ACU%a AQaraoM ka ik%anaa caubM ana Bar laayaa |
k-k
k k kr kuC [zlaa%aa jaOsao kuC hao vah BaUlaa ,
nava knak-ku
jalad-saa
knak kusauma-rja
a rja QaUsar makrMd-jalad
jalad saa fUlaa |
jaOsao vanalaxmaI nao hI iba#arayaa hao kosar-rja
ar rja ,
yaa homakUT ihma jala maoM Jalaka%aa ParCa inaja |
saMsaRi%a ko maQaur imalana ko ]cC\
\vaasa banaa kr inaja dla ,
]cCvaasa
cala PaDo gagana-Aa
gagana Aagana maoM kuC gaa%ao AiBanava maMgala |
vallairyaa naR%ya inar%a qaIM, iba#arI saugaMQa kI lahroM ,
ifr vaoNau rMQa` sao ]z kr maUcCnaa kha Aba zhro |
C-naa
gaUja%ao maQaur naUPaur sao madmaa%ao haokr maQaukr,
r
vaaNaI kI vaINaa-Qavaina
vaINaa Qavaina-saI
Qavaina saI Bar ]zI SaUnya maoM iJala kr |
]nmad maaQava malayaainala dDo saba igar%ao-PaD%ao ,