Bundan olaslkla 2500 yl nce yazlm bir bilgelik retisi olan Tao Te Ching

Taoculuun temel kitabdr. 2500 yl nce yazlm olmasna ramen bu retinin

zellikle gnmz insanna nemli bir ars, bir bildirisi var: insan doann
karsnda bir hitir! Kar kt zaman yenilmeye
mahkmdur. Ama doayla uyum iinde yaar, doay karsna deil de yanna ve
arkasna alrsa hem doann snrsz gcn kullanabilir, hem byle yaparak
huzuru, mutluluu da bulur.

LAO TSE

TAO TE CHING

YOL VE ERDEM SZ VE CAN KTABI

YOL YAYINLARI
BASIM YILI: 1994
eviri:mer Tulgan

TAO TE CHING
YOL VE ERDEM KTABI
SZ VE CAN KTABI
TRKES VE YORUMU:MER TULGAN

NSZ
Tao Te Ching, Taoculuun temel kitabdr. Eer byle sylemek hounuza
gidiyorsa Kutsal Kitab'dr da diyebilirsiniz. Ama aslnda, Tao Te Ching bundan
olaslkla 2500 yl nce yazlm bir bilgelik retisidir.
2500 yl nce yazlm bir kitabn ne de olsa eskidiini, zamannda ne
derece nemli ve etkili olursa olsun bugnn insanna bir bildirisi, bir ars
kalmam olduunu dnebilirsiniz. Ama bu reti belki de toplumsal deerleri
ve ynetenlerin otoritesini hafife ald iin ounluk tarafndan kabul grp
kullanma konmad iin hi eskimedi. Gnmzde de tazeliini koruyor. Hatta
dnyamz arszlmzla, doymak bilmez hrslarmzla berbat ettiimizi,
acmaszca kaynaklarn tketip havasm suyunu kirlettiimizi fark etmeye
baladmz u gnlerde Tao The Ching'in retisine kulak vermeye her
zamandan daha ok ihtiyacmz var.
dnyay ele geirmek tutkusu
dnyay elden geirmek tutkusu
denenmitir yenilgiye mahkmdur
kutsaldr dnya
ele gemez
el atan rtr onu
elde tutmak isteyen yitirir onu
(Tao Te Ching, 29. Mesel)
Sava naralaryla doaya egemen olmak, doay yenmek iin balattmz
sava artk kaybettiimizi anlayanlaTAO TE CHING
rn says her gn oalyor. Bu durumda hi olmazsa, bu bilince varanlarn deer
yarglarm yeniden gzden geirmeleri gerekiyor gibi geliyor bana. Belki ilk
bakta bize ok ters, yadrgatc grnse de Tao Te Ching'in retisi bir seenek
olarak ortada duruyor. Kendimizi kandrmadan, yan tutmadan, gereki bir
gzlemcilikle dnyaya bakmay tleyen bir reti bu.
Tanry yeryznden gkyzne karan gksel dinler, yani Musevilik,
Hristiyanlk ve islamlk'ta gnlmze gre bir Tanr var. Affedici ve kahredici,

iyileri dllendirip, ktleri cezalandran insan gnll bir Tanr... Oysa Tao Te
Ching'in Tao'su insan gnll deildir. Karncayla imparator arasnda fark
gzetmez. Rahmetini iyiden de ktden de esirgemez. yininde bahesine
yamur yadrr, ktnnde... Tao Te Ching'in bilgeleri de insan gnll deildir.
gkle yer sevgi bilmez
bin bir tr saman kukladr ona
kutlu kii sevgi bilmez
yetmi iki, millet saman kukladr ona
(Tao Te Ching, 5. mesel)
Dnyann gereki olarak deerlendirilmesi dediim zaman, gzlem
dediim zaman bunlar anlatmak istedim. Ac ama gerek! Dnyay biz
yaratmadk, dnya gnlmze gre deilse sorumluluk bizim deil. Dnya, her
naslsa ona katlanmaktan, ac ve tatl yanlaryla onu iimize sindirmekten baka
elimizden gelen bir ey yok. Ne yapalm ki kartlan da biz datmyoruz. Bu oyunu
elimize gelen kartlarla oynamak, mutluluu, huzuru bu koullar iinde bulmak
zorundayz. Hem durumu abartmaya da hi gerek yok.. Dnya zaten olduu gibi
olaanst gzel. Bundan daha gzel olamazd. Baka trlsn dnmek bile
samalk. Kitabn en sonunda yer alan Tao The Ching'den de eski olduu sanlan
"Srlar Kitab", 'Yin Fu Jing'de dile getirildii gibi
iyilik bilmez gkyz
en byk iyilii de budur ite
Doal olan gzeldir. Doal olan iyidir. Doal insan ya da insan doas da
gzeldir ve iyidir, insan iyidir ve iinden yle geldii iin iyilik yapmaldr, iyilii
dl bekledii iin ya da cezadan korktuu iin deil iinden geldii iin
yapmaldr. insan, insan yaps olan btn kurallardan, ahlak yasalar da iinde
olmak kouluyla btn yasalardan daha byktr. Btn kurallar, yasalar
insann itenliini snrlar, iten gelmeden yaplan eyler de uyum getirmez.
Taocu dnyay olduundan baka trl bir ey yapmaya almaz. Taocunun
gzyle insan yaps olan her ey doal olann, bozulmam doalln yannda
yavan kalr, isteklerini azaltmak, tutkularn dizginlemesini bilmek, ite

Taocunun yolu budur. Bugn dnyay iine drdmz berbat durumun

nedeni

dnyay

dzeltmeye,

dzenlemeye

kalkm

olmamz,

ondan

verebileceinden daha ounu istememizdir. Doaya egemen olmaya, doay

yenmeye kalkt zaman insan, doann karsnda bir hitir. Doaya yenilmeye
mahkmdur. Bunu bugn daha iyi anlyoruz. Ama insan doayla uyum iinde
yaar, doay karsna deil de yanna, arkasna alrsa doann snrsz gcn
kullanabilir, huzur ve mutluluu da bulur. Bilgeliin yolu yaam rmann iinde
yerini bulmak, kar koymadan, dayatmadan yzmesini, akmasn bilmektir.
Hepimiz biliriz, yzmek bilmeyen bir kimse suya dnce srtst dnp
kendini sulara teslim etse su onu kaldrr ve yzdrr; ama rpnr, kendini
kurtarmaya abalarsa boulur. Burada uang Tzu'nun (Zhuang zi) bir yksn
anmsyorum:
"Bir gn Konfys (Kong Zi) rencileriyle birlikte kayalarn arasnda deli
deli, alaya alaya akan bir rman kysnda dolayormu. Birden rman
yukarlarnda yzmekte olan yal bir adam grm. Adam bir sulara gmlyor
bir grnyormu. Konfys hemen adam kurtarmalar iin rman aa
.blmne rencilerini gndermi. Adam sa salim rmaktan karp
Konfys'n nne getirmiler. Konfys kayalarn arasnda ve cokun
sularn iinde sa kalmay nasl baardm sormu adama. 'ok kolay!' demi
adam. 'Aknt beni aa ektii zaman daldm, yukar ittii zaman da su yzne
ktm.'"
Kendini aldatmaya kar gerei gslemenin, sertlie kar yumuakln,
zorlamaya kar zorlamaszln, tutkuya kar tutkusuzluunu, hogrszle
kar hogrnn, savamaktansa savamamann, erkee kar kadnn yann
tutan bir reti bu...
Taoculuun Konfyslk ve Budaclk'la birlikte in kltrn tayan
sacayann bir aya olduu sylenir. Ama belkide Taoculuun hem
Konfysle hem Budac- la yapt etki ve katk gz nne alnrsa in
kltrnn temel direi olduunu sylemek daha doru olur.
Her eviri kukusuz bir yorumdur. Ama Tao Te Ching dnyadaki
yorumlanmas en g kitaplarn en bata gelenlerinden biri... Tao Te Ching'in
doru yorumunu Taoculuu derinlemesine zmlememi bir kimsenin yapmas

mmkn deildi. Onun iin sylyorum, Berlin'de gerek bir Taocu, bir bilge
yayor. Bu deerli almasndan dolay mer Tul- gan' yrekten kutluyorum.
Son Sz Yin Fu Jingden aktardm u dizelerde de...
lgnlar tanrsal vahiy ararlar
gn yerin iaretlerinde
ben bilgelik ararm
zaman ve dnyann iaretlerinde
kimileri ahmaka kayglara kutsal der
ben ahmaka kayglan brakmaya kutsal derim
kimileri mucizeleri kutsal sayar
ben mucize olmayanlar kutsal sayarm

Florya, Ekim 1994

lhan Gngren

GiRi
Parka gittik karmla - Tao Te Chingi tartmak iin. Bir aacn altna oturduk...
Syleirken bir kpek geti sahibiyle birlikte; plastik bir halka tayordu dileri
arasnda gururla. Aa altlar kuru, rk, krk dal doludur hep. Kpekler sever
koca koca dallar tamay parkta gezerken. Kpekleri de insanlatryoruz,
dedim, budakl, pis dallar yerine, bak, plastik halkalar tayor onlar da. Karm,
Parkta radyo almak gibi, dedi - Ve Tao Te Chingi tartmak gibi, dedim, ku
seslerini dinlemek dururken. Sustuk; parkn sesini dinlemeye koyulduk.

hep hilikte kalanlar grr onun zn

hep varlkta kalanlar grr onun yzn...1
Bat kltrlerinin iyi ile kty ayrt etmede usta, usu dnyasna byle yansyor
Klasik in1 Bk.: Aklamalar -1. meselin aklamas.

cenin ele avuca smaz dn-simgeleri (hece- harfleri). Tao Te Chingin ilk
iirinden u dizeler, hep bu ya da benzeri ierikte evrilir Avrupa dillerine. Oysa
ok-anlaml dn-simgelerin arm denizine bir sre dalp gittin mi, bunlar birden Escherin siyah-beyaz kertenkele-kular gibi anlam deitirir:

hep hilikte kalanlar tutkuludur zne

hep varlkta kalanlar tutkuludur yzne...2
Hangisi doru? Sz srdryor Lao Tse:
bu ikisi ayndr aslnda ancak ayrlr adnda
aynlkta szn srr...
Yalnzca ilk bakta srrn ele verirmi gibi grnyor Lao Tse: Ama ayn
olan ne? Varln zn ya da yzn grme tutkusu mu, yoksa in dnsimgesinin ok-anlamll ardna gizlenmi u iki kart yorum mu? Bilmece
zlmyor, yeni bir boyut kazanyor...

Tao Te Chingi zmseyerek okumann ilk adm, bu elikili ok-anlamlla

yreini amak olmal. zmseyerek dedim, baka szck bulamadmdan.
Anlayarak, kavrayarak szckleri tam yerini bulmuyor, nk ussal, mantksal,
tek
2-1. mesel - (B).

boyutlu anlamlardan te bir anlay, kavray sz konusu: Tao Te Chingi her

okuyan, kendi Tao Te Chingini yeni batan yazmal kendi tinsel dnyasna. - Bir
gazeteci dostum Tao Te Ching ile ilk tantnda yle dile getirdi bunu: okanlaml in harflerine bakar gibi bakmak gerek dnyaya.
Lao Tsenn (Lav Dznn) yapt, usu zmlere kapal olduunu gzlerden
ustaca gizleyip srrn inatla koruyan bir hazine. Bununla hem dilin yetersizliini,
szcklerle ifade edilebilir dncenin snrlarn gsteriyor bize o, ama hem de
bu snrlarn tesinde bir geree iaret ediyor. Szle ifade edemesek de
eriilmez olmayan, benliimizin znde tandmz bir geree:
Taocu bilge Zhuang Zinn (Cvang Dznn) yle bir yks var - Bilge,
sofist dostu Hui Shi ile sk sk giritii keyifli tartmalarndan birine girimitir:
Zhuang Zi, gldeki balklarn sevin iinde oynamalarna iaret etmekte, Hui

Shi ise Siz balk deilsiniz ki. Nasl bilebilirsiniz onlarn sevincini diye itiraz
etmektedir... etin bir sz dellosunun sonunda Zhuang Zi, Gelin baa dnelim, der, Siz ok iyi biliyorsunuz benim balklarn sevincini bildiimi aslnda!
Bunu ben, ky boyunda gezerken duyduum kendi sevincimden biliyorum...3
3 Zhuang Zi, XVII. 12. Ayn zamanda bk.: "Han an - Souk Doruktaki Adam",
Yol Yaynlar 1993, s. 77.

Tao Te Ching 4
Tao Te Chingi ilk eline alann soraca soru her halde Tao Te Ching ne demek?
olacaktr... Tao, gerek klasik incedeki, gerekse gnmz incesindeki
anlamyla, bir kez, yol demek, yntem demek, gitmek demek, yol gstermek,
ynetmek, ynlendirmek demek. Sonra yine ayn Tao, sz demek, anlam
demek, sylemek ve anlatmak demek...
Te hem gnmzde, hem klasik incede erdem anlamnda kullanlyor.
Ama klasik anlam daha zengin: Orada o, ayn zamanda enerji demek, kuvvet
demek, yaam gc demek...
Ching yaz rulosu demek - saygn ve kutsal kabul edilen tm klasik yazl
yaptlara verilen isim bu. Gnmzde genellikle kitap diye evriliyor. Seksen bir
meselden -ya da iirden, blm4 Gnmzde gerek Tayvan, gerekse in Halk Cumhuriyeti'nde ince'yi Latin
harfleriyle yazmak iin "Pinyin'' transkripsiyonu kullanyor. Buna gre
kitabn ad (aksan iaretlerini bir yana brakrsak) "Dao De Jing". Trke
okunuu ise, yaklak olarak, "Dav D Cing". Kitab yazan sylencesel
bilgenin ad da Pinyinle "Lao Zi" yazlyor, yine yaklak olarak, "Lav Dz"
okunuyor. Ama hem kitabn, hem de bilgenin adlar belki yzyldan fazla bir
sredir tm Bati dnyasnda, yarm yzyla yakn bir sredir de dilimizde
eski Wade-Giles transkripsiyonuyla "Tao The Ching" ve "Lao Tse" diye
tanndndan, bu gelenee uymay yeledim. Buna karlk dier yer ve kii
isimlerini (aksansz) Pinyin transkripsiyonuyla yazdm. ok fazla isim
yazmam da gerekmedi zaten; nk Lao Tse kitabnda (yaptn akn
ieriine uygun olarak) ne bir tek yer ismi vermi, ne herhangi bir tarihsel

kiiye iaret etmi. Ancak bu girite ve kimi aklama metinlerinde sz

konusu oluyor ince szckler.

den...- oluan Tao Te Ching, bu adna uygun olarak iki blme ayrlyor: ilk otuz
yedi mesel Tao Ching - Yol ya da Sz, Anlam kitab, otuz sekizinciden
sonuncuya kadar da Te Ching - Erdem ya da Can, Yaam kitab.
Ben Tao Te Chingdeki TAO ve TE kavramlarn, iinde bulunduklar meselin
balamna gre kimi zaman YOL, kimi zaman da SZ; kimi zaman ERDEM, kimi
zaman da YAAM, CAN diye evirdim. Ama her seferinde TAO ve TEnn szkonusu olduunu hatrlatmak iin de byk harflerle yazdm...
u sopaya sopa dersen, szcn anlamna ayan taklr, tkezlersin. Sopa
deildir dersen, gerei arptm olursun. Ne yapacaksn yleyse?..
Bu bir koan - yani Zen Budizminde5 ustann, tini mantn zincirlerinden
kurtarmak iin renciye verdii, mantk yoluyla zm olanaksz olan dev.
TAO ve TE kavramlarn anlatmak da ite bylesi bir koan: YOLa yol desen,
yordam desen, ahlaka ve gelenee taklr ayan, SZe sz desen, anlam desen,
mantn ve usuluun zincirlerine... ERDEMe erdem desen, iyi-kt ikilemine
taklr ayan, YAAMa yaam desen, kuvvet, enerji desen, pozitif bilimlerin
kavramlarna...
5 "Koan" ve "Zen"i Japonca'dan dilimize getikleri gibi aldm. ince karlklar
"kong an ve "Chan".

Tao
Klasik in yaznnda tm o deiik anlamlaryla kullanlm Tao. Lao Tsenn
ada olduu sanlan Kong Zi (Konfys), bu szc, kutsal bildii yolyordam-ahlak anlamnda kullanr: Geleneklere sadakat, hkmdara hizmet,
byklerine hrmet, kklerine efkat demektir Tao... Daha sonra ine gelen
Hristiyan Cizvit misyonerleri de Kong Zinn bu yorumunu kendi geleneki,

ortodoks ahlak dnya grlerine pek uygun bulmulardr... Oysa Lao Tse bu
ahlak-geleneki Yolu, rmenin, asl YOLu yitirmenin belirtisi sayar:
nerede yitirilmise YOL
orada ahlak ve grev vardr
nerede yetenek ve bilgi varsa
orada byk yalanlar vardr
bir ailede kalmamsa uyum
orada kklere efkat
byklere hrmet vardr
bir devlette bozulmusa dzen
orada drst devlet adamlar vardr... (18)
te yandan Taoyu Sz ya da Anlam diye okumak da Bat-Ortadou
kltrlerine, Mslman, Musevi ve Hristiyan dncelerine uyar: Kuran-
Kerimin bir ad da Kelam- Kadim-En Eski Szdr. Ve En bata Sz vard, Anlam vard, Eski Yunanca terimiyle Logos vard,- di
ye balar Yuhanna Incili, Tanryla birlikteydi Sz - Sz Tanryd... Ve Incili
inceye ilk evirenler, Eski Yunancann Logosunun tm derinliini, bir an bile
duraksamadan Tao szc ile karlamlardr. Bir tek hecenin Dou ve Bat
kltrleri arasnda, dinsel gelenekler arasnda bylesi arm kprleri
kurmasnda byleyici bir ey var. Ama bu benzerlik bir yerden sonra ayana
dolar insann... Lao Tsenn SZ, Yu- hannann akll-uslu Sz deil,
Logos deil:
syleyebildiin SZ asl SZ deil
ad verebildiin ad asl ad deil... (1 B)
asl SZ adszdr ve ekilsiz
ekiller balaynca balar adlar da
adlarla da eriilir varla ama kendi snrnca... (32)
sen istersen dnyann anas de
bilmiyorum adn

SZ diyorum ona... (25)

Tasavvuf felsefeleri ile Lao Tsenn Taoculuu arasnda derin bir yaknlk
var. Ama burada da yzeysel bir szck benzerliine taklmamak gerek - YOL
bir bakma tarikat szcnn kk olan Osmanlca tarik (yol - yordam yntem) szcn anmsatyor. Ama TAO, tarikatin tarikiyle, yoluyla da
tam zde deil. rnein Yunus Emre,
eriat, tarikat yoldur varana,
Hakikat kaps andan ier.
diyor. Bu anlamda alrsak, TAO, hem zerinden gelinip geilecek yoldur - Tao
Te Chingde bundan insann YOLu diye sz edilir; ama hem de hakikat
kapsnn ta kendisidir - ki buna da Tao Te Ching Gn YOLu der: O,
hereyin kayna olan HLKtir.

Yin - Yang
in felsefesinde Hilik, ikili nesnel dnyann, kartlklar dnyasnn kaynadr.
Bu nesnel kartlklar Yin ve Yang kavramlarnda dile gelir. Yin, doadaki
diil unsurdur: O, Toprak Anadr, koruyandr, glgedir, kktr, enerjidir.
Yang ise eril unsurdur: Gnetir, etkileyen ve yaylandr, ktr, dal ve
yapraktr, kuvvet ve harekettir. Bu ikisi hibir zaman tek bana deildir. Bir
madalyonun iki yz gibidir onlar. Ikla glge, enerji ile hareket ancak birlikte
vardrlar. Ve bu ikisi yabanc deildir birbirine: Birinin iinde tekinden,
erkekte kadndan, kadnda erkekten, kta glgeden, toprakta gneten birey
vardr her zaman.6 Bu -belki pek oumuzun
6 Bk.: 28. mesel.

glge boksu - Tai Chi Chuann simgesi olarak tand- Tai Ji, Ana Kaynak
-hece hece evirisi: en u- simgesi ile gsterilir:

Bu kaynan da kayna, her trl olasl ieren ayrmsz Birliktir; kaos,

Wu Ji - Hi Kaynaktr:

Kaos - ayrmsz Birlik - Wu Ji ise Hilikten kaynaklanr: te bu Hilik,

TAOdur! Tao Te Ching bunu, Anadolu heterodoksisinin biemini kullanarak
evirirsek yle anlatyor:
H iken Bir oluruz
Birken ki oluruz
ki iken oluruz
ten bin bir tr oluruz... 7
Yin-Yang ve onlarn kayna olan Hilik-TAO ve kaos dncesi, Lao
Tseden ok daha nceki
7 Bk.: 42. mesel ve aklamas.

dnemlerde olutu. Bilinmeyen tarihlerde, ad unutulmu in dnrleri

bununla dnyay, doann douunu ve doadaki deiimleri akladlar.

Te
Ama nasl Antik Yunan Felsefesinde Sokrates ncesi filozoflarn dnyay tanma
abalarn Kendini -insan- tan arsyla Sokrates izlediyse, inde de
filozoflar -tarih olarak Sokratesten ok daha nce- insan, benlii tanmaya
yneldiler. Tao Te hingden de eski olduu sanlan, yazar bilinmeyen Yin Fu

Jing adl Taocu yapt, ...doay yaratr benlik / Gn en derin z, insan...

diyor.8
8 Bk.: Kitabn sonunda "Yin Fu Jing - Srlar Kitab".

Tao Te Chingin varlk-bilimsel temelinde Yin-Yang Felsefesi yatar. Ama

yaptn esas konusu bu deildir. O, hereyden nce insana ynelir, onun
dnyadaki yerini kavramaya alr... Ve Ne yapmal? Nasl yaamal?
sorularna yant arar. Kitapta Yin, Yang ve Wu Ji kavramlar yalnzca bir kez
kullanlr, Tai Ji kavramysa hi gemez. TAOdan sonra ikinci nemli kavramsa,
onun baka bir dzeyde trevi olan TEdr: TAO, ete kemie brnr, insanda
TE diye, CAN diye, ERDEM diye grnr. Lao Tse iin ERDEMin ahlakl insan
olmak demek olmadn sylemeye bilmem gerek var m:
ERDEMli kii
ERDEMi bilmez
ondan ERDEMlidir o
ERDEMsiz kii
abalar ERDEMi yitirmemee
ondan ERDEMsizdir o... (38)
YOLu yitirince ERDEM
ERDEMi yitirince ak
ak yitirince adalet
adaleti yitirince ahlak
sadakat ve gven ktldr ahlak
ve badr huzursuzluun... (38)
Lao Tsede ERDEM, TAOdan kaynaklanan enerji ve kuvvettir. Yalnz
insanda deil, bin bir trde, her canlda, her varlkta var olan, onlann tm
doa ile uyumundan gelen yaam gcdr o. Eski inli yorumculara gre havanefes-yaam soluu demek olan qi hecesiyle de (okunuu i) eanlamldr...

Wu Wei

ERDEM insan davranna wu wei olarak yansr: Edimsizlik diye eviriyorum

ben. Wu, olumsuzluk hecesi - ou yerde varolmann ya da sahip olmann
tersi anlamda yok diye evrilir. -Burada kimse yok, ya da param yok
gibi. Wei i, eylem, etki demek. Wu wei, Bat kltrlerinde yanl olarak,
eylemsizlik, dnyadan el etek ekmek gibi alglanr. Oysa Wudaki yok,
TAOdaki hereye kaynak olan Hilike benzer. nl Zen ustalarndan Jao
Jouun yle bir koan var:
Bir rencisi Jao Joua sorar: Manastr khyasnn kpeinde de Buda
Doas var m? (Zen Budizminde Buda Doas, TAO ile e anlamldr; tm ile
btnl iinde her eyde vardr o.) Jao Jou rencisinin sorusunu yantlar:
Wu!!! Ne demek istemi Jao Jou?9
Koann yazya smaz zmn aramay okuyucuya brakyorum... Bu
koandan karak Wu10 hecesi kimi zaman Zen meditasyonuna tinde elik
eder, tini arndrmak iin.

9 Jao Jou: IS 8. Yy. - Taoculuk, yabancs deil Zen Budizrai'nin: Zen

in'de doduu zaman, babas Hindistandaki Buda Gotha- ma'nn felsefesi
olduysa, anas da in'in Tao'cu felsefesi oldu... yle ki, kimi yerde "Lao Tse'nin
Buda'nn bir 'tekrar doumu' olduu" eklinde; kimi yerlerde de "Lao Tse'nin
inden ayrldktan sonra Hindis'a gidip orada Buda'nn retmeni olduu, ona
Budizm'i kurdurduu" yolunda sylenceler vard.

10 Bat ve Trkiye yaznnda inli bilge Jao Jou'un bu koan ve "Wu" hecesi
Japonca'daki biimiyle, "Mu" diye tannyor. ince okunuu yaklak
olarak "Hu"...

Wu wei, eylemsizlik demek deildir, her trl eylemden uzak durmak

demek deildir. Bu nedenle Tao Te Chingde paradoks bir kavram var: Wei
wu wei - edimsizlik etmek. Edimsizlik, yaamn akna aykr olan eylemlere
girimemek-

tir. zellikle Gllerin dnyay ele geirme abas, onu elden geirip
istediince biimlendirme tutkusu, ite bu tr yaama ters giriimlerdendir.
Gller ne kadar grkemli de olsalar ve zaferlerini dnyaya grltyle ilan da
etseler, yaamn ak karsnda yenilgiye mahkmdurlar.

dnyay ele geirme tutkusu

dnyay elden geirme tutkusu
denenmitir
yenilgiye mahkmdur... (29)
Bunu Brecht de Moldav Trksnde konu etmitir:
Dner durur zaman. Ve dev planlar
Gllerin sonunda boa kar.
Kanl horozlar gibi kabarsalar da
Dner durur zaman, fke bouna ! 11
11 Bertolt Brecht'in "Schweyk ikinci Dnya Savanda adl tiyatro yaptndan
"Moldav Trks".

Edimsiz kii yaamdan uzak deildir; tam tersine, yaamn ta

gbeindedir o. O dnyevi olan hor grmez. Yaamn akna brakr kendini:
alr, yaratr, hizmet eder insanlara. Ve gerekli olduu zaman ve yerde de
fkesiz, acelesiz, sabrla yener yaama ters olan - gsz suyun gl ta
yendii gibi. O benimdir demeden - ben, benim demeden:
kutlu kii edimsizlikte kalr
szsz retiye uyar
dnyadaki bin bir tr hor grmez
yaratr benim demez
yaptna bel balamaz
yarar verir orada durmaz... (2)
edimsizlik eder
ve dzelmemi bir ey kalmaz (3)

Teekkr
Burada

Taoculuk, Zen

ve Tasavvuf

yolunda

bilgi

ve yaamlar

ile

almalarmda yol gsterici olan tm dostlara, zellikle Klasik ince ve in

mistisizmi zerine derin bilgisi ile byk yardmlar iin Werner Thomsona
sonsuz teekkrlerimi dile getirmek isterim.
mer Tulgan Eyll 1994, Berlin

I -TAO CHING

1
(A)
Gsterebildiin YOL asl YOL deil
Ad verebildiin ad asl ad deil
Adlandrlmazsa o kayna gn yerin
Adlandrlrsa o anas bin bir trn
Demek
Hep tutkusuz olanlar grr onun zn
Hep tutkulu olanlar grr onun yzn
Bu ikisi birlikte doar
Ve adlandrnca ayrlr
Srdr birlik
Srlar srr
Kaps saysz mucizenin
(B)
Syleyebildiin SZ asl SZ deil
Ad verebildiin ad asl ad deil
Adlandrlmazsa o kayna gn yerin
Adlandrlrsa o anas bin bir trn
Demek
Hep hilikte kalanlar tutkuludur zne
Hep varlkta kalanlar tutkuludur yzne
Bu ikisi ayndr aslnda
Ayrlr adnda
Aynlktr szn srr
Srlar srrdr
Kaps tm mucizenin

2
Gn altnda bilince herkes
Gzelliini gzelin
Dodu irkin
Ve bilince herkes
yiliini iyinin
Dodu kt
Demek
Varlk yokluk birbirini dourur
Zorla kolay birbirini tamamlar
Uzun ksa birlikte biim olur
Yksek alak birlikte eim olur
sesle tn birlikte uyum olur
n ile art birlikte dizi olur
Gerekten de kutlu kii
Edimsizlikte kalr
Szsz retiye uyar
Bin bir tr nne kar
Hor grmez
Yaratr benim demez
Yaptna bel balamaz
Yarar verir orada
Kalmaz
Ve orada olmaynca
Yz evirmezler ondan

3
(A)
dllendirme yetenekliyi
Halk kavga etmesin
Deer verme deerli mala
Halk hrszlk etmesin
Gsterme istenmeye deer olan huzursuz olmasn halkn yrei
Demek kutlu kiinin dzeni
Yrekleri boaltp
Karnlar doldurur
stenci zayflatp
Kemikleri pekitirir
Halk bilgisiz klar
Ve tutkusuz
Bilenleri cesaretsiz klar
Ve edimsiz
Edimsizlik eder
Ve dzelmemi bir ey kalmaz
(B)
dllendirme yetenekliyi
Halk kavga etmesin
Deer verme deerli mala
Halk hrszlk etmesin
Gsterme istenmeye deer olan
Huzursuz olmasn halkn yrei
Demek kutlu kiinin dzeni zihinleri boaltp
Tohum eker derinlie
Tutkular azaltp
G verir karaktere

Uzak tutar halk

Bilgiden tutkudan
Ve uzak tutar bilgeyi
Edime cesaretten
Edimsizlik eder
Ve dzelmemi bir ey kalmaz

4
YOL cokun akar yarar verir ama
Dolup tamadan uyy sanki uurum
Dipsiz atas bin bir trn sanki
Keskinlikleri kreltir
Karmaalar zer
Parlaklklar snkletirir
Tozuna karr dnyann
Derinlerde varlk gibidir kimin oludur
Bilmem ya sanrm eskidir yceler
Ycesinden

5
Gkle yer sevgi bilmez
Bin bir tr saman kukladr ona
Kutlu kii sevgi bilmez
Yetmi iki millet saman kukladr ona
Gkle yerin aras
Benzer kre
Botur ama bakarsan durur dopdolu
Devindike kar ha kar iinden
Fazla sz boa zahmet

yisi mi iindekini tut iinde

6
Vadi ruhu lmsz
Derler ki karanlk diiymi o
Karanlk diinin kaps
Kkym gn yerin
Durmadan yorulmadan
Etki yayan drt yanna

7
Gk sonsuz yer lmsz
lmsz ve sonsuz onlar
Yaamazlar nk kendilerini
Bu yzdendir yaamlar sonsuz
Kutlu kii de yle
Sona koyar kiiliini
Kiilii ne geer
Salverir kiiliini
Kiilii kalr ylece
yle deil mi?
stemez kendine birey
Ve yetkinleir kendi

8
Su gibidir yce iyilik
yidir ki su
Binbir tre yarar verir dayatmasz
nsanlarn hor grd yerlerde
O bu yzden yakndr YOLa

Evin iyilii yerinde

Dncenin iyilii derinde
Armaann iyilii sevgide
Szn iyilii doruluunda
Hkmdarn iyilii dzeninde
in iyilii beceride
Hareketin iyilii zamanlamada
Ancak savamayan
Zararsz olur

9
Hem tutup hem doldurmak
Denemeye demez
Hem bileyip hem snamak
Uzun sre gitmez
Altnla mcevherle dolu evi
Koruyamaz kimse
Hem zengin olmak
Hem soylu hem de gururlu
Felaketi armaktr bu
ini bitirince ekilip gitmek
te budur gn YOLu

10
Yaratp kendini BRi kucaklayarak
Kalabilir misin dalp gitmeden
Toparlarken tm gcn smsk

Olabilir misin bir bebek gibi yumuak

Artabilir misin giz gzn
Tm lekelerden
Ve cennet kaplar aldnda
Kalabilir misin bir ana ku gibi
Arklyla yreinin
Girebilir misin her yere edimsizce
Dourmak ve beslemek
Yaratmak benim demeden
lemek ele geirmeden
oaltmak ynetmeden
te budur gizli erdem

11
Otuz ubuk buluur tekerin ortasnda
Ortadaki hiliktedir arabann yarar
Balktan mlek oyarlar
indeki hiliktedir mlein yarar
Ev yapan kap pencere aar duvara
Oradaki hiliktedir evin yarar
Demek varlk kazan getirirse
Hilik yarar getirir

12
Be renk bir arada grmez olursun
Be ses bir arada duymaz olursun
Be tat bir arada tatmaz olursun
Av ve yar coku verir yree
Deerli mal insan kudurgan eder

Demek kutlu kii yree ynelir gze deil

Brakp birini demek alr tekini

13
Saygnlk da utan da korku gibidir
an ve eref benlik gibi bir derttir
Saygnlk da utan da korku gibi
Ne demek
Ykselmek alaltr insan
Korku ile kazanlr
Korku ile yitirilir
Bundan ite saygnlk da utan da korku gibi
an ve eref benlik gibi bir dert ne demek
Byk derdim varsa bu benliim olduundandr
Benliim olmasayd derdim mi olurdu
Demek
Her kim benliinde kutsarsa dnyay
Dnyay ekinmeden brak eline
Her kim benliinde severse dnyay
Dnyay ekinmeden ver eline onun

14
Bakan gzler onu grmez
Dz derler ona
Kulak veren onu duymaz
Az derler ona
Uzanan el ona demez
z derler ona
Bu zlmez ayr ayr

Bu yzden birlikte Bir olurlar

Ykseklerde aydnlanmaz
Derinlerde kararmaz
Kurumayan kaynaktr
Adlandrlamayandr
Hilie dnendir
Biimlenmemi biim
Asl olmayan resim
Karanlktr kaostur
nne kan grmez yzn
Ardna den grmez tersini
Eskilerin YOL'unu tutarsan
Anlamak iin bugnn varn
Bulursun eskinin balangcn
Byle olur dokuduu kuma YOL'un

15
Eskinin yetkin ustalar
zl ve gizemliydiler
Akt onlara her ey
Derindiler eriilip bilinmez
Eriilmez bilinmezdi onlar ki
Bilmem nasl anlatsam
Kn bir rma geer gibi
ekingen
Komularn gz altnda gibi
Dikkatli

Konuklar gibi sakngan

Eriyen buz gibi geici
lenmemi balk gibi ekilsiz
Vadi gibi geni
Sis gibi bulank
Kim berraklk getirir bulankla
Sabrl Sknuyla
Kim sknet yaratr
Sabrl deimezliiyle
Bu YOL'u yitirmeyen
Doygunluu aramaz
Doygunluu aramayan
Kalr dolmadan
Hep ak yeni yetkinlie

16
Hilik yaratmak alabildiine
Skunetle doldurmak her yeri
Bin bir trn birlikte ykselii
Ve geri dnn izlemek
Olgunlar varlklar
Sonra dnerler kaynaklarna
Kaynaa dnmek huzur demek
Huzur amaca varmak demek
Amaca varmak sonsuzluk demek
Sonsuzluu kavramak aydnlk demek
Sonsuzluk kavranmad m
Uyumsuzluk gelir ve mutsuzluk
Sonsuzluu kavrayan hogrldr

Hogrl demek adil

Adil demek egemen
Egemen demek kutsal
Kutsal demek YOL'da
YOL'da demek kalc
O brakr bedenini korkmadan

17
(A)
En yce hakanlarn varln
Bilmezdi halk
Sonrakiler sayld ve sevildi
Sonrakilerden korkuldu
Sonrakilerden nefret edildi
Gven gstermeyen bulamaz gven
Ne sakngand deerli szleri
lerini grrlerdi onlar ve yoluna girerdi
Her ey
Yetmi iki millet derdi zgrz
(B)
En yksekte olan tmyle bilinmez altta
Sonra gelir sayg sevgi
Sonra korku
Sonra nefret
Yarm hakikatlilik hakikatsizliktir
Sakngandr deerli sz
ini yapsn herkes yoluna girer her ey
Ve insanlar der ki zgrm

18
Nerede yitirilmise YOL
Orada ahlak ve grev vardr
Nerede yetenek ve bilgi varsa
Orada yalann by vardr
Bir ailede kalmamsa uyum
Orada kklere efkat byklere hrmet vardr
Bir devlette bozulmusa dzen
Orada drst devlet adamlar vardr

19
Brak bilgelii bover bilgiye
Bin kat byk olur kazanc halkn
Brak ahlak bover greve
Dner halk ana baba saygsna sevgiye
Brak ustal bover kazanca
Ne hrsz kalr lkede ne haydut
Bu bo lafla olmaz tutunacak dal olmal
Basit yaa drst ol
Bencillii tutkularn azalt
Vazge bilgilik taslamaktan
Biter kayglarn

20
Vazge bilgilik taslamaktan biter kayglarn
Evet ile olur arasnda ne fark var?
yi ile kt arasnda ne fark var?
Say herkese saygn olan
Ah daha ne kadar srer yalnzlk
Herkes sevin sayor

Bayrama gider gibi

Baharda kulelere kar gibi
Bir ben ekingen
Haber gelmedi daha
Glmeyi renmemi bebek gibiyim
Huzursuz savrulurum
Yersiz yurtsuz gibiyim
Herkes bolluk iinde
Ben unutulmu gibiyim
Maara gibi yreim
Uyumsuz ve karanlk
Dnya insanlar l l ah
Bir ben bulank su gibiyim
Dnya insanlar kurnaz m kurnaz
Bir ben kapal kutu gibiyim
Huzursuzum ah deniz gibi
Dur durak bilmeyen girdap gibiyim
Herkesin hedefi var
Bir ben aylak dilenci gibiyim
Bir ben bakaym herkesten
Ama deerlidir anadan alnan besin

21
Yce ERDEM'in iinde
Yalnz SZ var biimlenen
SZ etkiler varlklar salt kaos ve karanlkta
Karanlk ve kaos ki biimler var iinde
Kaos ve karanlk ki varlklar var iinde

Derinlik ve gizem ki z var iinde

z eksiksiz gerekliktir inan var iinde
Eskilerden bugne dek
Adlar olmazsa olmaz kavramak iin tm
Nasl bilirim yoksa cinsini bin bir trn?
Ancak onlarla

22
Eksik olan tmleir
Eri olan dzleir
Bo olan doldurulur
Eski olan yenilenir
Az olana verilir
ok olandan alnr
Kutlu kii de yle
BR'i kucaklar rnek olur dnyaya
evresine k samaz ve aydnlanr
Kendisine deer vermez ve yceltilir
Kendini vmez ve yarar verir
Kendini ne koymaz ve kalclar
nk savamayanla
Kim savaabilir dnyada
Eskilerin szdr - eksiini eksilt
Bo laf deil yetkinlik var bu szde

23
Bilgilik taslama her ey girer yoluna
Btn sabah srmez kasrga
Btn gn srmez yamur

Kim yapar onlar?

Gkle yer
Gkle yerin bile srgit yapamadn
Nasl yapsn insan
Demek YOL'unda alrsan iini ele
YOL'da olanlarla bir olursun YOL'da
CAN'da olanlarla bir olursun CAN'da
Yoklukta olanlarla bir olursun yokluk ta
YOL'da bir oldun mu onlarla
YOL'da olanlar da
Honut olur bundan
CAN'da bir oldun mu onlarla
CAN'da olanlar da
Honut olur bundan
Yoklukta bir oldun mu onlarla
Yoklukta olanlar da
Honut olur bundan
Gven bulamaz gven gstermeyen

24
Ayak parmaklar stne kalkan salam durmaz
Dizlerini krmadan yryen ilerlemez
evresine k saan aydnlanmaz
Kendine deer veren yceltilmez
Kendini ven yarar vermez
Kendini ne koyan kalclamaz
Byle kii yemek art yara irini gibidir YOL'a
V e bin bir tr rak durur ondan

Demek YOL'u bulan kalmaz orada

25
Bir ey var ki ayrmsz ve yetkin
Gkle yer yokken de vard o
Sessiz ve bir bana
Yalnz durur deimeden
Dner gider kendi yolunu kesmeden
Sen istersen dnyann anas de
Bilmiyorum adn
SZ diyorum ona
Ad bulmak g - byk diyorum
Byk demek hep devingen
Hep devingen demek rak
Irak demek geri dnen
yleyse
SZ byk
GK byk
YER byk
Ve HAKAN byk
Drt byk var evrende hakan da bunlardan
nsan ynelir yere
Yer ynelir ge
Gk ynelir SOZ' e
SZ kendine ynelir

26
Ar hafifin anas
Huzursuzluun efendisidir skun
Byledir kutlu kii de
Dnyay gezse
Atmaz ar ykn omuzlarndan
Ne kadar sayg gsterseler de ona
Yoluna gider aldrmadan
Peki ya lkenin efendisi
Hafife alabilir mi dnyay
Kkn yitirir hafife alan
Huzursuz olan saygnln

27
Yolculukta usta kii iz brakmaz
Konumakta usta kii gaf yapmaz.
Hesapta usta kii ubuk saymaz
Kapatmakta usta kii kilit asmaz
Ama kimse aamaz
Balamakta usta kii sicim kullanmaz
Ama kimse zemez
Kutlu kii korur insanlar g
zden karmaz hibirini
Kutlu kii korur bin bir tr
Gzden karmaz hibirini
te aydnlk yn
yiler mrit olur ktye

Ktler iyiye madde olur hem

Kim ki saymaz mridini
Hem kim ki sevmez maddesini
Ne kadar bilge de olsa krdr o
te byk sr

28
Erkekliini bilip diiliini yitirmeyen
Olur gn altnda sel yata yerin
Yerin sel yata olan
Terketmez snrsz erdem
O dner ocuklua

Aydnln bilip karanln yitirmeyen

Olur gn altnda lt yerin
Yerin lt olan
Terketmez eksiksiz ERDEM
O dner hi kaynana

Yceliini bilip alakln yitirmeyen

Olur gn altnda vadisi yerin
Yerin vadisi olan
Terketmez yetkin ERDEM
O dner adsz zne
Adsz z dalrsa olur yararl insan

Kutlu kiinin elinde olur devletin hizmetkr

Demek biimlendirmek iin budamak gerekmez

29
Dnyay ele geirme tutkusu
Dnyay elden geirme tutkusu
Denenmitir yenilgiye mahkumdur
Kutsaldr dnya
Ele gelmez
El atan rtr onu
Elde tutmak isteyen yitirir onu
Bin bir tre bak
Bir nc bir art
Nefesleri bir scak bir souk
Bazen gldrler bazen zayf ve ince
Bazen stte yzerler bazen batarlar dibe
Bu yzden uzak durur kutlu kii
Pek oktan ok fazladan fazla bykten

30
Doru YOL'da hizmet eden hakanna
Kirletmez dnyay silahlarla
Ki insann eylemi kendine yansr
Savan ardndan gelir ktlk yllar
Usta olan savata sonu alnca durur
Gcne gvenip kalkmaz hakim olmaa
Sonu almak vnmeden
Sonu almak nam almadan
Sonu almak gurursuzca
Sonu almak aresizce

Sonu almak gvenmeden gcne

Bir ey glendi mi bir kez kocar
Ters YOL'dur bu nk
Ters YOL'a giren erken tkenir

31
Uursuz aratr silah
Bin bir tr de tiksinir ondan
Bu yzden ki doru YOL'da olanlar
Adn bile duymak istemezler onun
Soylu kiinin gnlk yaamnda
ereflidir sol yan
Oysa sava sanatnda erefli yan sadadr
Uursuz aratr silah yakmaz eline kutlu kiinin
Ancak baka are yoksa kullanr onu
Huzur ve bartr en yce ona
Zafer kazannca sevinmez
Kim sevinirse buna
Cinayetine sevinir demektir
Cinayetine sevinen kimse
Hedefe eriemez yeryznde
Sevinli gnlerde soldadr erefli yan
l evinde ise erefli yan sadadr
Kk rtbeli asker sol yanda durur
stteki komutan onun sanda
Demek l evi gibi sralanrlar
Alay alay cana kyanlar
Yamur gibi gzya dkmelidir

Savata zafer kazanan taraf

l evi gibi davranmaldr

32
Asl SZ adszdr ve ekilsiz
O kktr ama
Kimse boyun ediremez ona
Hkmdarlar hakanlar yitirmeseydi onu
Bin bir varlk konuk olur
Gkle yer birleir
Ab- hayat damlard i yerine
Yetmi iki millet emir beklemeden
Uzlard kendiliinden
ekiller balaynca balar adlar da
Adlarla da eriilir varla
Ama kendi snrnca
Snrn bilirsen
Dmezsin yanla
Benzer SZ'n dnya iin varl
Sanki derelerin vadilerin
Veriine rmaklara gllere

33
nsanlar bilen aklldr
Kendini bilen bilge
Bakasn yenen gldr
Kendini yenen egemen
Halinden memnun olan zengindir
Nefsini yenen istenli

Yerini korumay bilen kalcdr

lp de yok olmayan lmsz

34
YOL ortada akar ha akar
Sala da solla da uyum iinde
Bin bir tr ondan alr varln
O reddetmez onlar
ini tamamlar benim demez
Giydirip besler varlklar
Efendilik etmez
Hep tutkusuz olduundan o
Kktr ad
Her ey ona bal olduundan
Ki kul olmadan ona
Byktr ad
Demek kutlu kii de
Bytmez kendini ki
Byk iler yapar

35
Yitirme ana tabloyu
Tm dnya sana gelir
Gelir yara almadan
Sakin adil ve mutlu
Mzik ve doa gzellii

Alkoyar yolundan yolcuyu

SZ' syler dudaklar
Tad brakmadan dilde yumuak
Bakarsn da grmezsin
Dikkate deer bir ey
Dinlersin de duymazsn
Dikkate deer bir ey
Elini uzatrsn ama
Deemezsin kenarna

36
Ezecekler mi birini
Bytrler onu alabildiine
Zayf m drecekler birini
Glendirirler onu alabildiine
Yok edeceklerse birini
Gelitirirler onu alabildiine
Alacaklar m elindekini onun
Ona verirler nce bol bol
Budur grmek grnmezi
Yumuak yener serti
Zayf yener gly
karma bal derinden
Srdr dzen ele verme srrn

37
YOL usuz bucaksz dzenlemez bir eyi

Ki dzensiz ey kalmaz
Bilse hakanlar hkmdarlar korumay onu
Bin bir tr biimlenir kendinden
Ve biimler olutu da uyand m tutkular
Adsz ylecelikle balamal onlar
Adsz ylecelik tutkusuzluktur
Tutkusuzluk sknet
Bakarsn ki dnya kendinden dengede

II -TE CHING

38
ERDEM'li kii
ERDEM'i bilmez
Ondan ERDEM'lidir o
ERDEM'siz kii
abalar ERDEM'i
Yitirmemee
Ondan ERDEM'sizdir o
ERDEM'de olan
Edimsizdir ve amasz
ERDEM'siz olan
Edimlidir ve amal
Akta olan edimlidir ama amasz
Adaletli olan edimlidir amaldr
Ahlakl olan edimlidir ki
zlemedi mi biri
rpnr ekmee yanna
Demek
YOL'u yitirince ERDEM
ERDEM'i yitirince ak
Ak yitirince adalet
Adaleti yitirince ahlak
Sadakat ve gven ktldr ahlak
Ve badr huzursuzluun
Yol gstermek glgesidir YOL'un
Ve badr lgnln
Demek doru kii
Bollukta kalr ktlkta deil
Asl da kalr glge de deil
Brakr tekini alr bunu.

39
Zamann birinde Bir' e erienler
Gk eriti Bir' e - arnd
Yer eriti Bir'e - pekiti
Tanrlar eriti Bir'e - glendi
Vadiler eriti Bir'e - doldu
Bin bir tr eriti Bir'e - oldu
Hakanlar hkmdarlar eriti Bir'e
Ve l oldular dnyaya
Bir'le oldu btn bunlar
Gk byle arnmasa yrtlrd
Yer byle pekimese sarslrd
Tanrlar glenmese byle
Katlp kalrlard
Vadiler dolmasa byle
Kurur biterlerdi
Bin bir tr olumasa byle
Snp yiterlerdi
Hakanlar hkmdarlar ycelmese byle
Yklp giderlerdi
Demek soylunun kk yoksulda
Yksein temeli alakta
Ki hakanlar hkmdarlar da
Yalnz yetimi ksz ad alr
Kklerindeki yoksulu gsterirler deil mi?
nk paralan olmadan araba olmaz
Dileme parlakln incinin
Tan kaba katln dile

40
Dn YOL'un devinimi
Gszlk YOL'un edimi
Gn altnda bin bir tr kar varlktan
Varlk kar yokluktan

41
Ycelerden bilge YOL'u duyunca
zler onu uyumla
Ortacalardan bilge YOL'u duyunca
Bir uyar bir aar
Alakalardan bilge YOL'u duyunca
Gler az dolusu
Ve glmezse bil ki
Doru YOL deildir o
Ne der atasz
Ak YOL karanlk grnr
leri YOL geri grnr
Doru YOL eri grnr
En yce ERDEM alak grnr
En temiz insan kirli grnr
En engin ERDEM dar grnr
En cesur ERDEM kaak grnr
En doru z dnek grnr
Byk drtgenin kesi olmaz
Byk ara ge yetkinleendir
Byk sesin sesi duyulmaz
Byk resmin ekli grnmez
YOL gizemli ve adszdr

Ama ancak onunla var olur her ey

42
Sz dourur Bir'i
Bir dourur iki'yi
ki dourur '
dourur bin bir tr
Bin bir trn ard karanlk
n aydnlk
i yaam soluu uyum yaratan

Herkes uzak durur ama

Terkedilmiten yalnzdan yoksuldan
Yine de hkmdarlar hakanlar
Ad alrlar bunlar
nk her ey
Ya oalr azaldka
Ya azalr oaldka
Benim retim de tekilere benzer
Gl eremez lmne
retimin bana yazdm bunu

43
Gn altnda en yumuak
Yener gn altnda en serti
Hi olan szar hi aralksza
Bundan anla gcn edimsizin

Szsz reti edimsiz edim

Seyrek nasip olur gn altnda

44
Nam m can m hangisi yakn?
Can m mal m hangisi byk?
Kazan m kayp m hangisi ar?
Elbet dilei byk olann
Byk olur harc
ok toplayann
ok olur kayb
Azla yetinenin yz kara kmaz
Durmay bilenin ba derde girmez
Ve uzun olur mr

45
En byk yetkinlik eksik grnr
Ve sonsuz olur etkisi
En byk dolgunluk yarm grnr
Ve tkenmez olur etkisi
En byk doruluk eri grnr
En byk yetenek aciz grnr
En byk belagat dilsiz grnr
Souu hareket yener sca skunet
Saflk ve skunet
Bu ikisi ltdr, dnyann

46
YOL egemense eer gn altnda
Gbre arabasna koulur yar atlar
YOL yitirilmise eer gn altnda
Sava atlan yetiir haralarda
stei ok olmaktan byk gnah yok
Yetinememekten byk bela yok
Mal mlk hrsndan byk hata yok
nk
Yetinmekle yetinene
Her zaman yeter dnya

47
Kapndan kmadan da tanrsn dnyay
Pencereden bakmadan da
Grrsn gn YOLunu
Ne kadar alrsan o kadar azalr bilgin
Bu yzden kutlu kii
Bir yere gitmez
Ve bilir her eyi
Bir eye bakmaz
Ve grr apak
Bir eyler yapmaz
Ve yetkinletirir

48
renen her gn artar

YOL'da olan her gn azalr

Azala azala varr edimsizlie ki
Edimsizlikte
Dzelmemi bir ey kalmaz
Dnyay kazanr ancak
Sabrszlk bilmeyen
ok ii olan hibir zaman kazanamaz dnyay
renen her gn artar
YOL'da olan her gn azalr
Azala azala varr edimsizlie
Ki edimsizlikte
Dzelmemi bir ey kalmaz
Dnyay kazanr ancak
Sabrszlk bilmeyen
ok ii olan hibir zaman
Kazanamaz dnyay

49
Kutlu kiinin kendi kalbi yoktur
Yetmi iki milletin kalbidir onun kalbi
yilere iyiyim
Ktlere de iyiyim
nk iyiliktir ERDEM
Dost olana dostum
Dost olmayana da dostum
nk dostluktur ERDEM
Kutlu kii skunet iinde yaar
Geni kalbi dnyaya ak
Yetmi iki milletin gz kula onda

O kendi ocuklar gibi bakar hepsine

50
k yaam giri lm
Yaamn yandalar onda
lmn yandalar onda
Yaayp da lme ynelenler
Onlar da onda
Neden?
nk dolu dolu yaamak isterler yaam
Derler ki doru yaamay bilen
Gesin lkeyi bir utan bir uca
Rastlamaz tek gergedana kaplana
Gesin bir ordunun iinden
Ne zrh arar ne kl
Gergedan bulamaz boynuz saplayacak yer
Kaplan bulamaz trnak geirecek yer
Kl bulamaz keskinliini gmecek yer
Neden?
nk lml yan yoktur onun

51
YOL dourur ERDEM besler
evre biimlendirir
Etkiler yetkinletirir
Bu yzden bin bir tr
Sayg besler YOL'a

Deer verir ERDEM'e

YOL'a beslenen sayg
ERDEM'e verilen deer
Ad vermeden kendindendir
Demek
YOL dourur ERDEM besler
Bytr bakar
Gelitirir tutar
rter ve korur

52
Yeryznn kayna var
Ki anas yer yznn
Her kim anaya bakarsa
Bilmek iin oulu
Ve olu bilince dnerse anaya
Yaam boyunca korkmasn bir eyden
Her kim azn kapar tkarsa deliklerini
O yorulmaz yaam boyunca
Her kim azn ap kalkarsa i grmee
Kimse yardm edemez ona
En k grebilmek aklk demek
Bilgelii yitirmemek gllk demek
Her kim kullanrsa n
Dnmek iin bu akla
Korkmasn hibir eyden
Sonsuzluu kucaklamaktr bunun ad

53
Biliyorsam biraz doru YOL'da yaam
Tek korkum yolu yitirenlerdendir
Sapanlardan dar sokaklara doru
YOL dururken
htiaml ve zenginken saraylar
Yabani otlar brmse tarlay
Ambarlar bomboken
Pahal ve ssl ise giysiler
Keskin kllar sallanyorsa kemerlerde
Ve patlayasya yiyip ienler
Bouluyorsa bolluktan
Orada haydutluk yasas geerli demektir
Budur ite sahte YOL - ah!

54
Salam kk salan sklmez
Sk tuttuun alnmaz
Geleneini torunlarna ileten tkenmez
Kendine uygula - ERDEM gerekleir
Evine uygula - ERDEM olgunlar
Kyne uygula - ERDEM yaygnlar

line uygula - ERDEM zenginleir

Dnyaya uygula - ERDEM yetkinleir
Demek
Kendinle tan insan
Evinle tan evleri
Kynle tan kyleri
linle tan illeri
Dnyanla tan dnyalar
Nereden mi biliyorum
Byle olduunu dnyann?
te bundan

55
ERDEM'le dolu kii
Benzer yeni domu bebee
Ylan yan sokmaz
Vahi hayvan saldrmaz
Alc ku paralamaz
ncedir kemikleri kaslar yumuaktr ama
Yine de smsk yapr tuttuuna
Erkek dii nedir bilmez ama
Yine de kalkar pipisi
nk dopdoludur hayat tohumuyla
Gece gndz haykrr durmadan ama
Yine de kslmaz sesi
nk dopdoludur hayat uyumuyla
Uyumu bilmek sonsuzluk
Sonsuzu bilmek k
karn artrmak ansllk

stenle yaamak gllk

Bir ey glendi mi bir kez kocar
Ters YOL'dur bu nk
Ters YOL'a giren erken tkenir

56
Bilenler konumuyor
Konuanlar bilmiyor
klarn kapa
Deliklerini tka
Keskinliini krelt
Karmaalarn z
Parlakln snkletir
Tozuna kar dnyann
Budur gizli Bir' e varmak
Buna erieni
Ne sevgi yaralar ne soukluk
Ne kazan yaralar ne kayp
Ne saygnlk yaralar ne utan
Ki en saygn olur gn altnda

57
lke ynetmek iin drstlk
Sava kazanmak iin hile
Dnyay kazanmak iin
Vazgemek igzarlktan
Nereden mi biliyorum?
undan:

Ne kadar yasak varsa o kadar yoksul insan

Ne kadar silah varsa o kadar huzursuzluk
Ne kadar yetenek varsa o kadar uursuzluk
Ne kadar yasa varsa
O kadar zorba haydut ve hrsz
Kutlu kii der ki
Kalrm edimsiz halk kendini ynetir
Kalrm suskun halk drst olur
Karmam iine halk zengin olur
Kalrm tutkusuz halk tutkusuz olur

58
Bataki sakin ve edimsizse
Halk drst ve temiz olur
Bataki zeki ve kurnazsa
Halk hilekar ve gvenilmez olur
Mutsuzluk stne kurulur mutluluk
Mutluluun derininde pusu kurar mutsuzluk
Kim bilir snrn?
dzenlemeye kalkmayn
Dzen dnr uursuzlua
Ahlak dnr sahtekarla
Ve krl insanlarn bitmek bilmez
Bu yzden kutlu kii
Adildir incitmeden

Drsttr zedelemeden
Dorudur yaralamadan
Aydnlktr gz kamatrmadan

59
nsanlar ynetip ge hizmet etmede
Yok kanaatkarlk gibi
Kanaatkar olan hazrlkldr
Hazrlkl olan ERDEM dolar iki kat
ki kat ERDEM dolan aar her engeli
Her engeli aann bilinmez snr
Snr bilinmeyen kazanr yer yzn
Kazanan toprak anay lmszleir
te budur yolu
Derin kkn
Salam temelin
Bitmez yaamn
Ve grmenin sonsuzu

60
Byk lkeyi ynetmek
Kk bir balk kzartmaya benzer
Dnyay kurarsan YOLa uyumlu
Hortlamaz kayp ruhlar
Kayp ruhlarn hortlamamas bir ey deil
Hortlayanlar zarar vermez insana
Hortlaklarn zarar vermemesi bir ey deil
Kutlu kii zarar vermez insana
Bu iki g zedelemez birbirini

Ki ERDEM balar birletirir onlar

61
Irmak gibi alttan akan byk lke
Dii olur dnyaya
Dii skunetiyle stndr erkee
Skunetiyle altta kalarak
Byk lke altta kalsa ke
Kazanr k
Kk lke altta kalsa bye
Kazanr by
Ya kazanr altta
Ya kazanan kazanr altta
Byk lkenin hedefi
Birletirip doyurmaksa
Kk lkenin hedefi
Katlmaksa bu hizmete
Eriir herkes hedefe
Altta kalsa byk olan

62
YOL yuvas bin bir trn
yilerin hazinesi
Ktlerin sna
Tatl sz ylan deliinden karr
Ve gzel huyun yoktur bedeli
Peki ya ktler?
Nasl gzden karrsn onlar?
Hakanlar bunun iin deil mi?
Hkmdarlar bunun iin deil mi?

ncili asa tayp

Drt atl arabayla
Drtnala gelenden
Yedir sakin YOL'da kalan
Neden yelemi eskiler YOL'u?
Dememiler mi ?
Arayan bulur
Sulu olan affolur?
Bu yzden
Ondan tatl ey yok gn altnda

63
Edimsizlik et eylemsizlik eyle
Tatsz tat
Byk kktr okluk azdr
Yantla fkeyi ERDEM'le
Kur zoru kolayndan
Yap by knden
Dnyada her zorluk balar kolaydan
Her byk balar kkten
Ki kutlu kii byk ie girimez
Byk iler yetkinleir
Kolay vaat eden seyrek durur sznde
Kolaya kaan zorluu bulur
Ki kutlu kii zoru gze alr
Zorluk ekmez mrnce

64
Sakin duran kolay tutulur
Grnmeyen kolay korunur
Ya dal kolay eilir
nce un kolay serpilir
Olmadan yap bozulmadan dzelt
Dev nar byr bir incecik filizden
Dokuz kat kule kurulur bir tmseklik topraktan
lk admla balar bin fersahlk yolculuk
leyen rtr tutan yitirir
Ki kutlu kii ne iler ne rtr ne tutar ne yitirir
nsan balar ie
Tam bitirirken bozar
Baladnca zenle bitir iini y
Arm kalmasn hi bir i
Ki kutlu kii isteksizlii ister
Deerliye deer vermez
retisiz retir
Herkesin kt yerden o dner
Bin bir tre yardm eder doal aknca cesaret etmeden edimlilie

65
Eski devirlerde usta olan
YOL'da gitmede
Anlatmazd bunu yetmi iki millete
Tersine bilgisiz tutard onlar
Zor oluyorsa YOL'a getirmek insanlar
Fazla bilgidendir

yleyse
Bilmekle yneten ykm getirir
Bilmemekle yneten mutluluk verir
Bilmek bu ikisini gvenilir lttr
Bilmek bu lt gizli ERDEM'dir
Derindir engindir gizli ERDEM
Ters gelir bin bir tre
Ama hedefe gtrr

66
Irmaklar ve gller neden hkmdardr
Sellerin derelerin?
Her zaman altta kaldklarndan
Bundan hkmdardrlar sellerin derelerin
Kutlu kii de yle
Halktan stn olur nk
Altta kalr sznde
Halka nder olur nk
Hep arda kor kiiliini.
Demek yukarda kalr
Kimseye yk olmadan
nde gider
Kimseyi incitmeden
Demek herkes seve seve ne alr onu
Bkmadan usanmadan
nk savamayanla .
Kim savaabilir dnyada?

67
Diyorlar ki geri bykm szlerim

Ama yararszm
Oysa onlarn bykl yararszlklarndandr
Yararl olsayd onlar
oktan klrlerdi bugne dek
hazinem var benim
Koruyup stne titrediim
Biri sevgi
Biri kanaatkarlk
Biri cesaret etmemek dnyaya ba olmaya
Dnyaya ba olmaya cesaret etmeyen
Ba olur hkmdarlara
Oysa sevgisiz cesaret
Kanaatkar olmadan cmertlik
Geride kalmadan ba olma tutkusu
lm demektir
Savata sevgi zafere gtrr
Savunmada sevgi yenilmez yapar
Gk kurtaracaksa birini
Korur onu sevgiyle

68
yi ynetmeyi bilen savakan olmaz
yi savamay bilen fkeli olmaz
Dmann yenmeyi bilen savamaz onunla
nsan yararl klmay bilen altta kalr .
Tutkusuz ERDEM'dir bu
nsan yararl klan gtr bu
Gk ile elemektir bu ki eskilerin en ycesi

69
Deneyimli bir komutan demi ki
Ev sahibi olmaya cesaretim yok
Konuk kalmak daha iyi
Bir parmak ilerlemeye cesaretim yok
Bir ayak ekilmek daha iyi
Bunun ad ayaksz yrmektir
Kolsuz dvmektir
Saldrsz yenmektir
Silahsz durdurmaktr
En byk talihsizliktir kmsemek dman
Kmseyen korkarm yitirir hazinesini
Savaan iki ordunun arpt yerde
Savaa istemeden giren kazanr zaferi

70
Szlerimi anlamak ok kolay
zlemek ok kolay
Ama gn altnda anlayabilen
zleyebilen yok onlar
Szlerimin kayna var
Yaplacak iin sahibi var
Onu anlamayan anlamaz beni
Az anlalmamdadr benim deerim
Kee hrka giyer kutlu kii
Ama inci tar yreinde

71
(A)
Bilmediini bilmek byklktr
Bildiini bilmemek eksiklik
Ancak eksiini eksilten
Kurtulur eksiinden
Kutlu kiinin eksiksizlii
Eksiini eksiltmesindendir
Ondan eksiksizdir o
(B)
Bilmediini bilmek byklktr
Bildiini bilmemek hastalk
Ancak hastaln hastalanan
Kurtulur hastalktan
Kutlu kiinin hastalanmamas
Hastaln hastalanmasndandr
Ondan hasta deildir

72
Halk korkmazsa korkun olandan
Gelir en korkuncu
Dar etmeyin evleri insanlara
Bktrmayn yaamdan
Dar etmezsen yaam bkmaz insan yaamdan
Ki kutlu kii kendini bilir ama ortaya koymaz
Kendini sever ama an hret aramaz
Brakr tekini alr bunu

73
Cesarete cesaret edeni ldrrler
Cesaretsizlie cesaret edeni brakrlar yaasn
Kimi zaman biri yarar verir bunlarn
Kimi zaman biri zarar verir
Ya gn reddettiinin kim bilir nedenini?
Kutlu kii bilir bu iin zorluunu
Gn YOL'u savamadan kazanr
Konumadan yantlar
armadan getirir
Telaszdr iyi planlar
Gn engin ann seyrektir dmleri
Yine de karmaz hibir eyi

74
lmden korkmaz olursa insanlar
Nasl korkutursun lm korkusuyla?
Ya peki insanlar korkutursan lmle
Biri bir uursuzluk ettiinde ldrecek misin?
Kim cesaret eder buna?
lmn bir sahibi var
lmn sahibinin yerine ldrmek
Marangoz yerine keseri ele almak demek
Marangoz yerine keseri ele alann
Seyrek kalr eli salam

75
Halk asa

Bu sttekilerin
Fazla vergi yemelerindendir
Bu yzden atr halk
Halk ynetmek gse
Bu sttekilerin her ie karmasndandr
Bu yzden gtr ynetmek halk
Halk lmden korkmuyorsa
Bu sttekilerin lks iinde yaamak istemesindendir
Bu yzden halk korkmaz olur lmden
Yaptn kendi yaam iin yapmayan
Daha bilgedir yaama deer verenden

76
nsanolu doduu zaman
Yumuaktr ve zayf
ld zaman sert ve gldr
Bin bir tr dnyaya geldiinde
Yumuaktrlar ve ince
ldklerinde kuru ve katdrlar
Demek sert ve gl yandadr lmn
Yumuak ve zayf yandadr yaamn
Demek gl ordu kazanamaz sava
Salam gvdeli aa kurtulamaz baltadan
Gl ve byk olan yenilir
Yumuak ve zayf olan kazanr

77
in yayma benzer gn YOL'u
sttekini aa bastrr alttakini yukar kaldrr
Fazla olandan alr eksik olana ekler
Gn yoludur bu
Fazlay azaltmak eksii tamamlamak
nsann YOL'u farkl
O eksik olandan alr fazla olana ekler
Ya kimin harc
Fazlasn geri vermek dnyaya?
Ancak YOL'da olann
Demek ki kutlu kii
Yaratr benim demez
Yarar verir orada kalmaz
stemez grnmeyi bilgeliiyle

78
Su kadar yumuak ve zayf ey yok
Ama serti ve gly yenmede
stne yoktur onun
Deimez bu
Zayfn gly yendiini
Yumuan katy oyduunu
Gn altnda bilmeyen yoktur ya
Yine de kimse uyamaz buna
Demi ki bir kutlu kii
lkenin gnahn kim alrsa stne

Bata gider tohum kurban treninde

lkenin aclarn kim alrsa stne
Hakan olur yeryznn
Ki doru szler tersi gibidir

79
Barnca byk bir dargnln ardndan
Kalan aclk yreklerde nasl onarlr?
yleyse kutlu kii
Sol stuna bakar szlemede
Bakasndan hak aramaz
ERDEM'li ykmlle bakar szlemede
ERDEM'siz hakkn almaa bakar

80
Kk ola lke ve insan az
Ve insan gcn kat kat artran aralar
Olsa da kullanmaya kimse
lme nem vere insanlar
Ve gitmeyeler uzaklara
Ve gemiler arabalar olsa da
Binmeye kimse
Ve zrhlar silahlar olsa da
Kuanmaya kimse
Ve yeniden dm ata insanlar
Yaz yazmak yerine
Yiyecekler tatl ola
Giyecekler renkli ola
Evler huzurlu

Trenler keyifli ola

Gresiye yaknken komu lkeler
Horozlarn kpeklerin sesini
Duyasya yaknken
Kocam le insanlar
Bir kez bile oralara gidip gelmeden

81
Doru szler gzel olmaz
Gzel szler doru olmaz
Usta olan ikna etmez
kna eden usta olmaz
Bilge bilgili deildir
Bilgili bilge deildir
Kutlu kii mal toplamaz
Yardm eder onun olur
Verir kendine ok olur
Gn YOL'u
Yarar vermektir zarar vermeden
Kutlu kiinin YOL'u
Yardm etmektir dayatmadan

Yin Yang rgs

AIKLAMALAR
Dao De Jing1 -1. Mesel
1 Burada da Pinyin transkripsiyonunu kullanld. Okunu hakknda yalnzca
yaklak bir fikir verebilmek iin; Bugnk incede e harfi (ei ve ie
dnda) Trke'deki gibi, j ve zh harfleri c gibi, q ve ch harfleri gibi, x
ve sh harfleri gibi, c harfi m gibi, r harfi de j gibi okunuyor...
ince'de heceler okunu melodileriyle de ayrt edilirler. Bu Pinyin'de sesli
harf zerine konan aksan iaretleriyle belirtilir. Buraya aksan iaretlerini
almadk.

1
ilk meseller, zellikle birincisi, tm dierlerinin de anahtardr. Hem bu
nedenle, hem de Klasik incedeki dn-simgelerin ok-anlamll hakknda
bir fikir verebilmek iin, bunlarn zerinde daha fazla durdum ve ilk meselin
ince orijinalinin hece hece evirisini de verdim... ilk meselde Lao Tsenin
TAOsu ile geleneksel Tao arasndaki snrlar belirlenir ve ayn anda Tao Te
Chingin kendi snrll gsterilir: Onun anlatmak istediini dile getirmek,
sonsuzu,

snrsz

anlatmak

olanakszdr.

Onu

adlandrdk

m,

onun

sonsuzluunu yitiririz. Museviler de Tanrnn adn yalnzca branicedeki

drt sessiz harfle (YHVH) yazar, ama bunu okumay, sylemeyi saygszlk
sayarlar... nk her sylenen sz, her verilen ad eyleri kendisi
olamayandan ayrr, snrlar koyar. Ve eyleri ayrdk m aalardan orman
gremez oluruz, btn, sonsuzu yitiririz elden...
Ama bu snrl SZ, sonsuzluunu yitirmi YOLu hor grmez Lao Tse:
Szle ifade edemediin, ancak sezgi ile duyumsadn TAO hereyin z,
kayna ise, adlandrp snrlandrdn TAO
da bin bir trn, tandn tm varlklarn anasdr.
Peki ama, asl SZ sylenemeyen szse, asl YOL gsterilemeyen yolsa,
nasl anlayacam ben o SZ, nasl bulacam o YOLu? Bunu bir paradoksla
duyumsatmaa alr Lao Tse okuyucuya. Giri blmnn banda bu
paradoksa iaret etmitik: Gu - yleyse... diyor bilge,
hep tutkusuz olanlar grr onun zn
hep tutkulu olanlar grr onun yzn...
ya da,
hep hilikte kalanlar grecektir zn
hep varlkta kalanlar grecektir yzn...
Bu, ilk bakta grnen anlam bu dizelerin. Meseller -rnein Bektai
fkralaryla yakndan ilgilenenler de bilir- birden fazla anlam tarlar. Dikkatli
gzler onun ilk bakta grlebilen, zahiri (Yang) anlamndan te, dzey dzey

baka, gizli, batni (Yin) anlamlarn kefeder. Bu gelenee uyarak dizelerin

srrn kefetmeyi okuyucuya brakmak isterdim; ama ne yazk ki burada bu sr
Klasik incenin ok-anlamllnn ardnda gizli... Bu ok-anlamllk yznden
yukardaki dizeler yle de okunabilir :
hep hilikte kalanlar tutkuludur zne
hep varlkta kalanlar tutkuludur yzne...
ilk bakta grlen anlam bize, TAOnun zn kavramann yolu, hep
hilikte kalmak, tutku ve isteklerden arnmaktr, diyor. Ayn imlerin altnda
gizli ikinci anlam ise, TAOnun zne varacam diye tutkularndan kurtulmak
iin abalayp duran kiinin bu halinin de tutku dolu olduunu hatrlatyor...
Zen Ustas Nan Yueden bir koan2: Nan Yue bir gn gnler boyunca
durmadan meditasyon yapan rencisi Ma Zuya sorar: Ka gndr byle
oturmu ne yapyorsun? Ma Zu: Buda olmaa alyorum Muhterem Usta.
Nan Yue birey sylemez, yalnz eline bir tula paras alp bir taa srtmee
balar. Ma Zu sonunda dayanamaz: Ne yapyorsun, Muhterem Usta? Ayna
yapyorum. Usta taa srtmekle tuladan ayna olur mu? Ya byle kazk
gibi oturup durmakla Buda olunur mu? Soru: Ya nasl olunur?..
ster varlk, ister hilik tutkusu olsun, bunlar aslnda -Tai Ji, Ana-kaynak
dzeyinde- yan- yana, birliktedirler, -Wu Ji, Hi-kaynak dzeyindeayndrlar; yalnzca biz farkl adlar vermiiz onlara, diyor Lao Tse, asl bu
aynl anlamakta sorun.
Dizeler boyunca bu birliktelik-aynlk deiik dzeylerde kyor
karmza: Maddesel ve tinsel her eyin kayna olan TAO ile adlandrdmz,
bildiimiz varlklarn anas olan TAOnun aynl; varlk tutkusu ile TAOnun
zne varma tutkusunun aynl; ve nihayet u iki yorumun,
2 MS. 8. Yy.

tutkusuzlua ar ile tutkusuzluk tutkusuna kar uyarnn aynl...

Son iki dizede de i ie iki anlam gizli, ilk bakta grnen anlam: O sr
ki, srlar srrdr, kapsdr saysz mucizenin. ikinci ve gizli anlam ise: Ama bu

da ancak yolun yarsdr; hereyin znn, tm mucizenin kaps ise srlarn da

srrdr. Ya da Yunus Emrenin szleriyle,
Hakikat kaps andan ier.
Burada ok-anlamllklardan yalnz birkann zerinde durdum. eviride
ise deiik dzeylerdeki anlamlar, ilk bakta gze arpanlar -ince
yorumlarda ve Bat dillerine evirilerde de daha yaygn olanlar- (A) ve ancak
ikinci bakta grlebilenler -eviri ve yorumlarda da daha az raslananlar- (B)
diye iki grupta topladm, iki farkl eviri kt. Ama bu da benim znel deerlendirmem. Baka bir gz, kukusuz daha baka anlamlar kefeder, daha farkl
ekillerde bir araya getirir, gruplatrrd bu dizeleri.

2
ikinci mesel blmden oluuyor, ilk iki blmde nce dnyadaki
kartlklar iki grup halinde ele alnyor, ilk grupta insani, znel deerlendirmeler var: Gzel ve irkin, iyi ve kt... ikinci grupta ise Tai Ji (Anakaynak) dzeyinde nesnel
olan kartlklara geiliyor: Varlk ve hilik, uzun ve ksa, yksek ve alak... iyi ile ktnn tesinde, Yin ve Yangla dile getirilebilen kartlklar.
nsanlarn gzel ve iyi deerlendirmeleri ayn anda kartlarn da
yaratyor, irkin ve kt kavramlar douyor onlarla birlikte: Gn
altnda herkes gzeli gzel diye, iyiyi iyi diye bilince - gzel ve iyi, ad
konmam, znel, doal duyumlar olmaktan karlp toplumsal normlara
dntrlnce, irkinin, ktnn ve tm uzlamaz kartlklarn kayna
oluyorlar.
Gu - Demek ki... diyor Lao Tse, varlk-yok- luk, uzun-ksa gibi nesnel
kartlklar aslnda hep elbirliiyle oluturduklar olgularn iinde, bir
madalyonun iki yz gibi birbirine ayrlmazcas- na bal halde karlar
karmza. Onlar birbirinden ayrp uzlamaz dmanlar olarak alglamak,
onlara iyi-kt, Tanr-eytan etiketlerini takmak ise insanln kollektif

bilincinde, szck- ler-adlandrmalar-deerlendirmeler dnyasnda ortaya

kar ancak.
Buradan meselin nc blmne geiliyor: yleyse ne yapmal? Nasl
yaamal? Taocu etii, Wu Wei - Edimsizlik felsefesini bir ka dizede
zetliyor Lao Tse. lgintir ki edimsizliin dnyevi sorunlar hor grmek, her
eyden el etek ekmek demek olmadnn stnde srarla duruyor bilge.
Anlalan Bat ve Uzakdou kltrlerinin insanlar gnmzde sk sk ileri
srld gibi o kadar da birbirinden farkl deil: O zamanki
inde de, tpk bugnk Taocu dnceyle yeni tanan Bat insanlarnda
olduu gibi, tam bu ynde yanl anlalyormu her halde edimsizlik.
Kutlu kii edimsizlik eder, szsz retir: Edimsizlik, eylemsizlik demek
deil, tutkulu, hrsl eylemlerden, doadaki dengeye, uyuma, yaama ters
eylemlerden uzak durmak demek. iine kapallk demek deil, ukalalk,
gevezelik etmemek, evresine yaam ve tutumu ile rnek olarak yol
gstermek demek. Baka mesellerde sk sk suyun kendine bir ey almadan
evresine yarar vermesine benzetilir edimsizlik. Edimsizlik iindeki kii
dnyevi ilere hor bakmaz; alr, yaratr, insanlara ve bin bir tre yardm
eder: Ama tutku, hrs ve fke duymadan, bu benimdir ve ben benim
demeden...

3
ilk iki meselde varlk, bilgi ve deer sorunlarn ele aldktan sonra bu
meselde toplum ve devlet sorununa geiyor Lao Tse.
ilk blm Kong Zic, ortodoks ahlak ilkeleriyle hesaplayor. Tartlmaz
kabul edilen toplum normlarnn gerekte toplumsal hastalklarn asl kayna
olduunu gsteriyor.
ikinci blmde ise yorumu etin dizeler var: Gnmz ynetimlerinin
tketim olanaklar verip halk pasifletirmek ve basit halk bilgisiz
brakmak; aydnlarn ise gzn yldrp eyleme
girime cesaretini krmak tr yntemlerini kanlmazlkla anmsatyor
bunlar! Ama her bir dizeyi gerek bu meselin gerekse Tao Te Chingin
btnl iinde anlamak gerek. Lao Tsenn bir tr tketim toplumu
nermedii, meselin ilk blmnde sylenenlerden de ortada. te yandan bu

dizelerin hkmdara halk aldatp lks iinde yaamay nermesi de olas

deil: Daha sonraki kimi mesellerde Lao Tse, halk fakirlik iindeyken zenginlik
iinde yzen yneticileri ar ekilde sular (53), hkmdarlarn halka korku
vermemelerini, onlarn yaam koullarn ktletirmemelerini, onlar lm
zler hale getirmemelerini (72-74) ister; stelik, en deerli hakan da varl
duyulmayandr, der (17).
Eski Yunandaki Platon gibi Lao Tse da, devlet ynetiminin filozoflarn,
bilgelerin ii olduu inancndadr. Lao Tseya gre, toplumu ynetmekle ilgili
bilgi herkese verilmemesi gereken, ancak bildiklerinden tr tutkularnn
tutsa olmayacak, bilge kiilere verilebilecek bir srdr (36). Bundan da te,
basit halk, yreini huzursuz klmaktan baka bir ie yaramayacak, ona ancak
mutsuzluk getirecek olan tm bilgiden uzak tutulmaldr. Tutkularn am,
bilge kii iinse durum bakadr: Onun, bildiklerine gvenip hayatn akna
ters ilere girimeye cesaret etmesini nlemek, onu edimlilikten uzak tutup,
bildiini

wu

wei

edimsizlik

iinde

deerlendirmesini

salamak

gerekmektedir.
kinci blmn bandaki yrek, karn, isten (irade), kemik
szckleri incede bizim alageldiimizden farkl armlara yol ayor:
Yrek yalnz sevgi ve cesaretin deil, duyumsal ve zihinsel faaliyetin de
simgesidir. Karn, -eski Trkede ve Sufi yaznnda da olduu gibi- batninin, karanlk, gizli, srl hakikatin simgesidir. sten ayn zamanda istektutku demektir. Kemik szc ise ayn zamanda karakter anlamna
gelmektedir. Tm bunlardan yine biri yang, biri yin iki eviri kt.
Gerek bu meselde, gerekse bir sra baka mesellerde grlyor ki, ' kutlu
kii diye evirdiim kutsal, hakikate varm, ermi insan, yalnz aydnlanm
bir bilge, bir filozof deil, ayn zamanda politik sorumluluk tayan, halkn
yazgsn elinde tutan kiidir. Bu yzden eviride, ermi, kutsal anlamna
gelen, ama eski Trk yaznnda zellikle hakanlar, hkmdarlar iin kullanlan
kutlu szcn kullandm.
Lao Tsenn bu bak tarz, devlet ynetimi konusundaki bata
belirttiimiz tutumuyla bal: Bir kent cumhuriyetinde yaayan Platonun

tersine, o dnem inde bilgece ynetim, ancak bataki hkmdarn bilgece

davranmasyla olanakl grnyordu. Bu, yalnz Lao Tsenn deil, o dnemde
indeki hemen tm dnrlerin beklentisiydi: mparator, hem politik, hem
de tanrsallk dzeyinde dinsel otoriteyi temsil ediyordu. Tm sylencesel eski
bilgeler,
ayn zamanda mitolojik alarn hkmdarlarydlar.
Bu tr dizelerden tr gnmzde kimi yorumcular Tao Te Chingin
gen bir prense adil ve baarl bir hkmdar olmann yollarn gsteren eitici
bir kitap olduunu ileri sryorlar. Ama bu yorum yalnzca yapt ynetici
evrelerden uzak durmalaryla tannan Taocu gelenekten -zellikle .
3.Yy.n Taocu bilgesi Zhuang Zidan- tmyle koparmakla kalmyor, bu kitabn iindeki -rnein bu meselin de ilk blmndeki- toplumsal normlar
reddeden, yasa-dzen tanmaz tutuma da ters der grnyor...
Kimi yorumcularsa Tao Te Chingde toplum ve devlet dzeniyle ilgili
hkmler bulunduunu tmyle reddediyorlar: Bu meselde olsun, yukarda
sz konusu edilen dier mesellerde olsun dzen szcyle bireyin ruhsal
dzeninin simge- lendiini sylyorlar. Bu yoruma gre halk, lke,
hkmdar, egemenlik gibi kavramlar hep insan ruhunun eitli yanlarn
dile getiren simgelerdir.
Bu daha akla yakn grnyor: Belki tek bana deil ama, dier olas
anlamlarn yan sra, bu ynde bir anlamn da mesellerin arkasna gizlenmi
olmas

Tao

Te Chingin

tmne

uygun

dyor...

Ama,

incenin

zelliklerinden kaynaklananlar dndaki gizli anlamlar bulup karmay

okuyucuya brakyorum.

4
YOL cokun akar dizesi YOL bombotur diye de evrilebilir! Ayrca
klasik in iirinde ses ve yazl (im) benzerlikleri de rol oynuyordu. Bu
nedenle kimi eski yorumcular ilk dizenin yazl ve okunuunun bir yandan
YOL ortadadr - tarafszdr szleriyle, bir yandan da YOL bir su bardadr
ya da bir bardak sudur szleriyle benzerliine iaret ediyorlar. kincisiyle

YOLun yararllnn vurgulandn ileri sryorlar. Ayn zamanda bk.: 34.

mesel.
Meselin 5,den 8.ye kadarki drt dizesi ince yazlyla 56. meseldeki
5,den 8.ye kadarki dizelerle tmyle ayndr. Yalnz anlam olarak burada
YOLun zellikleri anlatlrken, orada ayn szlerle YOLu izleyen bir yaam
biimi neriliyor. Kimi yorumcular ve evirmenler bu yzden bu dizelerin
sonradan, kitab kopya edenlerce yanllkla 56. meselden kartrlm
olabileceini ileri sryorlar. Ben, bu dizelerin her iki meselle de uyumlu
olduunu dnyorum. Ayn dn-sim- gelerin farkl mesellerde farkl
anlamlarda kullanlmas Tao Te Chingin tmne yaraan ve her halde bilerek,
isteyerek kullanlm bir ok-an- lamllk olsa gerek.
Kimi Batl evirmenler sanrm eskidir yceler ycesinden dizesini
Tanrdan diye eviriyorlar. Kanmca bylesi bir eviri Tao Te Chingin
ieriine uymayan armlara yol aar: MuseviHristiyan-Mslman dinlerindeki gibi yaratc, kadiri mutlak, her an her
yerde bulunup her eyi gren, dllendirici, cezalandrc, affedici bir
Tanr anlay Uzakdou kltrlerine yabancdr. Buradaki ince Di hecesi
en yksek, en yce, en saygdeer demek. Ama Di szc her ailenin
atas (atasnn ruhu) iin, zellikle de en eski in mitolojisine gre yerin ve gn kayna olan yer-gkn, dolaysyla da imparator hanedannn atas
anlamnda kullanlrd. Ayn Di szc 17. meselde de kullanlyor ve gerek
yorumcularn gerekse evirmenlerin pek ounca en yce, en deerli
hakanlar, hkmdarlar diye yorumlanyor.

5
Meselin ilk blmndeki sevgi, incedeki ren hecesinin karldr:
Bu szck, Kong Zinn, ailene, yaknlarna, ulusuna kar sevgide kusur etme!,
tr nerilerindeki ortodoks geleneki, toplumsal bir sevgi, iyilik, insaniyet,
ballk kategorisi. Taoculuk bu tr sevgiyi reddeder: Bylesi sevgi, kimilerini
bakalarna kar kayrmak demektir. Oysa TAOnun, doann, dnyann iyilii,

tarafszlnda, kimseyi sevmeyip, kimseyi kayrmamasndadr. Taoculuun bilinen en eski yapt olan Yin Fu Jingde de yle deniyor:
yilik bilmez gkyz.
En byk iyilii de budur ite.3
Saman kukla diye evirdiim hece iftinin tam karl samandan
kpek; Taocu bilge Zhu- ang Zi da ( 3.Yy.) Gney Bahar lkesinin Kitabnda anlalan bu mesele gnderme yapyor:
Trenlerde kurban olarak sunulan samandan kpekler trenden nce
zel sandklarda saklanr, dantellerle, naklarla sslenir. Rahip onlara el
srmeden nce bir gn oru tutup abdest alp arnr. Ama tren bitti mi atarlar
onlar plerin arasna, gelen geen hi aldrmadan balarna, srtlarna basar
ve k iin yakacak toplayanlar onlar toplayp yakarlar...4
Meselden, tek-tanrl dinlerdeki gibi bir lmsz ruha, ya da klasik Budizm
ve Hinduizmdeki gibi balangsz ve sonsuz bir yine-doular zincirine yer
olmad anlam karlabilir: Yaamn bitiren canl sahneden ekiliyor! Bu
gre baz eski Taocu bilgelerin yaptlarnda da rastlayabiliyoruz. 5
Koreli Zen Ustas Seung Sahn bir rencisinin Budist yine-dou zerine
bir sorusunu yle bir koan-soruyla yantlyor: Budizm gemiteki, imdiki ve
gelecekteki yaamlardan sz eder. Hristiyanlkta gemi yaamlar yoktur,
yalnzca imdiki ve gelecekteki yaamlar vardr. Taocu3 Bk.: Kitabn sonunda, "Yin Fu Jing", 14. mesel.
4 Zhuang Zi, XIV.4
5 rnein Yang Zhou; Li Dsi, VII.7, VII.10...

lukta ise ne gemi ne gelecek, yalnzca imdiki yaam vardr. Hangisi hakl?
Ve bu soruya yant verenin, ne yant verirse versin, otuz denek yemei hak
edeceini ekliyor.6
te yandan Taoculukta ruhun lmll- nn de ok-anlaml olduu
unutulmamal. rnein Zhuang Zi ayn zamanda Platonun Phai- donunda

Sokratesin savunduunun benzeri bir ierikle, lmn esiz bir mutluluk

olduunu savunur.7
6 Seung Sahn Dae Soen Sa Nim, "Buddha steht Kopf, Kontext Verlag, Bielefeld
1990, s. 135.
7 rnein Zhuang Zi, XVII.4.

6
Bu mesel .4.-5.Yy'da yaad sanlan Taocu bilge Lie Zinn da yaptnda
-sylencesel bilge Sar Hakannn kitabndan alnt diye- yer alyor.8 ok eski
tarihlerden gelip Tao Te Chinge alnm olmas ok olas. Dizelerin lirik
gzelliinin arkasnda birinci meselden tandmz youn felsefi ierik gizli.
Vadiler, eski in inancnda dnyadaki yaamn oluup yayld yerdi. Vadi
ayn zamanda iki da arasndaki boluk olarak hilii simgeliyor. Her iki
ynden de vadi ruhu TAOyu artryor: Hem, birinci meseldeki gibi,
adlandrlrsa, bin bir trn anas olarak, hem de adlandrl8 Lie Zi, 1.1.

mazsa-hilik dzeyinde, zahiri ve batini dnyalarn kayna olarak.

Karanlk dii hem gizemli, sr dolu diilii, dolaysyla yini, batniyi
simgeliyor, hem de incede ayn zamanda ana rahmi anlamna geliyor.
Karanlk diinin kaps da, hem bin bir trn douunun tablosunu iziyor,
hem de birinci meseldeki srlar srr olan tm mucizenin kapsn
artryor.
Tao Te Chingde -eski sylencelerden kalm kimi szler bir yana
braklrsa- yksek bir iradenin tm evreni ve tm yaratklar bir anda yaratmas
inanc yoktur. Aksine, yaradl, doa anann koynunda srekli olarak yeniden
gerekleir.

Bu ve daha bir ok mesellerde su, TAOnun simgesidir: O, yumuak ve

uysal, ama ta yenecek kadar gldr. En ince aralklara bile szar. Karlk
beklemeden evresine hizmet eder. Her zaman en altta, insanlarn hor
grd yerlerde kalr. Bu yzden de toplayc, birletirici olur. Her yerde
evresiyle uyum salar, iinde bulunduu kaba uyar, yine de hi bir zaman
kendi doasn yitirmez...
Buradaki Bin bir tre yarar verir dayatma- sz dizesi de bin bir tre uyar
- iine konduu kabn biimini alr- kar koymadan diye okunabilir.
insanlarn hor grd yerlerde dizesi,
Bilge kii iyi insanlarn olmad yerde durmaz, 9 diyen Kong Ziya kar bir
polemik de ieriyor olabilir.
Meselin ortasndaki blmde eski ataszleri ve vecizeler aktarlyor
olmal. Bu blmn yapt kopya edenlerce sonradan eklenmi olmas da olas.
nc blm hemen birinciyi izlermi gibi grnyor.
Armaann iyilii -yardmn, sadakann iyilii diye de evrilebilirsevgide sz, Taocu- luktan ok Kong Zinn grlerine uygun: Burada da
sevgi, incedeki renin yani Kong Zic ahlakn gelenee uygun, toplumsal
ballk kategorisinin karl.

9
ilk iki dize eski ataszleri: Fincan iki elinle tutarken, ayn anda
dolduramazsn; klc bir yandan bilerken, ayn anda keskinliini sulayamazsn. Yorumlarda bu iki atasz yle de anlalyor: Fincan ok doldurma,
taar; klc fazla bileme, krleir!

11
Ev yapan kap pencere aar duvara - O dnemlerde kaya kovuklarna
oyularak yaplan ev9 Kong Zi, IV. 1.

lerden sz ediliyor: Kap ve pencere duvar rlrken bo braklmyor,

sonradan kayalara oyuluyor.

12
Be renk: Yeil, krmz, sar, beyaz, siyah. Be tat: Tuzlu, eki, tatl, ac,
buruk. Be ses: Eski in mziinin pentatonik gam - do, re, mi, sol, si-bemol.
Bu, eski sko mziinde de kullanlan gamd.

13
Olaslkla bu mesel kopya edilirken ok deiiklie uram: Ortadaki iki
blm ilk iki dize iin sonradan yazlm yorumlarn metinlerinden karm
olabilir. Son iki ikili de ayn ikilinin tekrar olabilir.

14
lk blmdeki Dz-Az-z szcklerinin in- cesi Yi-Xi-Wei, okunuu
yaklak Yi-Hi-Vey. Kimi yorumcular bunda Musevi dininde Tanrnn ad
olan Yehovaya gnderme yapan bir akrosti buluyorlar. Bu gr modern
sinologlarn pek ou desteklemiyor. Ama bu olanaksz da deil - ve herhalde
sempatik bir olaslk...
Eer bunu tanrsal bir vahiy ile aklamaya kalkmazsak, geriye bu adn
eski israiloulla- rndan ine gelmi gruplarca iletilmi olmas olasl kalyor.
Gerekten de Kai Feng kentinde bulunan ibranice yaztlarda Zhou hanedan
dneminde, -yani i 10. ve 4. yzyllar arasnda kalan bir tarihteIsrailoullarndan gruplarn ine gelmi olduklar anlatlyor. Kai Fengdeki
Musevilerin kutsal sayd metinler arasnda I 7. yzyldan sonra olutuu
sanlan kutsal metinlerin bulunmamas10 ve kullandklar kendilerine zg
takvim de bu gruplarn Lao Tsedan nceki dnemlerde ine gelmi olduunu
doruluyor.
israiloullarnn Tanrs, 4. meselin aklamasnda da belirttiimiz gibi
Taocu dnya grnden ok farkl dyor. Lao Tse yaptna Yi- Xi-Wei

akrostiini almsa, bu bana eski bir Hintli Brahman rahibinin u szn

hatrlatyor:
Komunun tanrsn kendi tanrndan ok sev!
ikinci blm hem ierii hem de biemi ile Sufi ve Anadoludaki
heterodoks metinlerini andryor.
Son drt dize ise yine, bugn anlamak iin tarihi renmek gerekir diye
eski in tarih ve geleneini inceleyen Kong Ziy hedef alyor olmal.

10 Talmud metinleri ve Kitab Mukaddes'te Kralie Ester'in (Pu- rim

bayramnn) yks

15
kalr dolmadan
hep ak yeni yetkinlie
nceleri sutra11 ustas olan De Shan, zen ustas Long Tan ziyaret
eder.12'Sohbete dalarlar. De Shan ok eyler anlatmakta, ok eyler sormakta,
renmek istemektedir. Long Tan ay ikram eder konuuna. Fincan doldurur,
doldurur, fincan taar... De Shan, Aman usta, der, dikkat, tayor! Long Tan
yant verir: Sen de ite byle azna kadar dolmu tayorsun. Ben bu halde
sana ne verebilirim? Bilgelie ak olmak istersen, boalmalsn!

17
Mesel iki ekilde anlalabiliyor: iyi bir hkmdarn nasl davranmas
gerektii stne nasihatler olarak (A), ya da insann dnyay deerlendiriini
anlatmak iin (B).
gven

gstermeyen

bulamaz

gven

ya

da

yarm

hakikatlilik

hakikatsizliktir dizesinde anahtar szck ayn anda gereklik, doruluk,

sadakat, gven, inan anlamna gelen xin hecesi. Hakikatli
szcnn Trkede de in- cedekine benzer bir ok-anlamll var. Bu yz-

11 "Sutra: Budizm'in kutsal metinleri. Sutra ustas: Zen geleneinde Mahayana

ustalarna verilen ad.
12 S 9. Yy.

den ikinci eviri kendi iinde de birden fazla -ince aslna uygun- yorum
ieriyor...
Son dizedeki zgr (ran) sc, ayn zamanda doal da demek: Bu
szck, kendini hem toplumun dayatmalarndan, hem de kendi tutkularndan
bamsz hisseden, yaamn doall ile btnlemi bir i zgrl dile
getiriyor.

18
Keskin bir dille Kong Zic ahlak normlar ele- iriliyor: Toplumdaki
huzursuzluklarn temeli toplumsal deerlerde, normlarda, ahlakta yatyor...
Ayn konu 3. ve 19, zellikle de 38. meselde ele alnyor.

19
lk blmdeki toplumsal deerlerle ilgili dizeler iin, bk.: 3, 18 ve 38.
meseller.
Bu blme biim ve ieriiyle ok benzeyen bir iiri Zhuang Zinn
Byk Kk Haydutlar adl yaptnda da buluyoruz:
brak bilgelii bover bilgiye
ii biter byk haydutlarn
at kymetli talar ine incileri
krarsn belini kk haydutlarn
yak szlemeleri parala mhrleri
drst ve doru olur insanlar
kaldr lleri kr kantarlar
biter dmanlklar insanlarn... 13

13 Zhuang Zi, X.3

Meselin ikinci blmnn otantiklii tartmal. Bu blm daha sonraki

dnemlerde yneticilere sadk yorumcularca, gerek 18. meselde, gerekse bu
meselin ilk blmnde dile getirilen yasa dzen tanmaz tutumun anariste
yorumlanmas kaygs ile eklenmi olmas olasl grlyor.
Son iki dizenin de bu meselin sonuna m, yoksa 20. meselin bana m ait
olduu da tartmal. Her iki biimde de yazlm eski metinler var. Dizeler
gerekten de her iki balama ok iyi uyuyor. Bu nedenle ben bir seme
yapmaktansa her iki meselde de dizeleri yinelemeyi yeledim.

20
Daha nce belirtildii gibi, ilk iki dize bir nceki mesele ait de olabilir.
Bk.: 19. meselin aklamas.
...haber gelmedi daha dizesinde haber szc, kehanet, akn bir iaret
anlamnda.
Hem geleneksel hem de modern yorumlarda bu mesel, bilgelie eren
kiinin insan olarak yalnzl diye yorumlanyor. Bana kalrsa burada -belki de
ikinci, yin anlam olarak- herkesteki
benliin yalnzl ve bu yalnzln verdii ac dile getiriliyor.

21
Son blm Taoculuun kavramlarla ilgili tutumunu bir kez daha dile
getiriyor: Taoculuk kavramlar, dnyay paralarna blerek anlamaya alan
usuluu tmyle reddetmiyor. Yalnzca bunun snrlln bilmek gerektiini
belirtiyor. Bu, 32. meselde de ele alnyor.

22

Klasik in edebiyatnda ilk dizedeki szler ayn geirdii deiimin, ikinci

dizedekiler ipek bceinin ipliini geriinin, nc dizedekiler yamurun bir
hendei dolduruunun, drdnc dizedekiler ilk baharda aacn yeilleniinin
tasvirinde kullanlr. Hepsi de Taonun dnyadaki doal dnglere yansmasn
simgeliyorlar. Beinci ve altnc dize 77. meselde de yineleniyor.
ikinci blmden drt dize, 24. meselde kartyla ifade edilerek
yineleniyor.
Son iki dizedeki Eksiini eksilt! tam tersi anlamda, Hastaln
hastalan! diye de anlalabiliyor. Bunun iin bk.: 71. meselin (A) ve (B) almaklar.

23
Bu mesel gerek eski yorumcularca, gerek Bat dillerine evirenlerce ok
deiik biimlerde yorumlanmtr. zellikle yokluk szc kimilerince
fakirlik, yoksulluk, kimilerince Hilik, kimilerince bozulma, rme olarak
yorumlanyor.
honut olur bundan dizeleri ise honut olur aldna diye de
okunabiliyor. Kimileri de seve seve gelir sana diye eviriyorlar.
Son dize gven (hakikatlilik) szcnn ok-anlamllndan tr
yarm hakikatlilik hakikatsizlik demektir diye de evrilebilir. Bk.: 17. mesel.

24
Buradaki dizelerden drd 22. meseldeki dizelerin tersine ifadesi.

25
Klasik in yaznnda bir ok yerde Gk-Yer- nsan ls sz konusu
edilir. Meselin sonunda da drt bykler ikinci kez -ve tersinden- sayldnda
insan-Yer-Gk-TAO diye geiyor. Bu nedenle gnmzde kimi yorumcular
hakan szcnn insan temsil ettiini ileri sryorlar.

28

Meselin ikinci blmndeki hi-kaynak, Yin-Yang ieren Tai Jinin Ana-Kaynan kayna olan Wu Jidir. Bk.: Giriteki Yin Yang blm ve 41.
meselin aklamas.
Son dize meselin btnne uymuyor. Yorumcular bu dizelerin aslnda
37. mesele ait olduunu, kopya edenlerce yanllkla kartrldn tahmin
ediyorlar.

29
Dnyay ele geirmek sz, o dnemde in illeri zerinde egemenlikle de
e anlamlyd. Burada elden geirmek, keyfi, istediince deitirmee
kalkmak anlamna geliyor. Drdnc dizedeki kutsaldr dnya, dnya -ya
da in illerinin tm- kutsal bir aratr gibi de okunabilir: Tao Te Chingi
politik ierikle yorumlayan yorumcular, bununla burada in mitolojisinin
Nuhu sylencesel hakan Yunn dokuz kurban kabna yaplm bir yknme
gryorlar. Sylenceye gre Hakan Yu kendi eliyle kanallar aarak ini
tufandan kurtardktan sonra, dokuz in ilini temsilen dokuz kurban kab
yapm. Bu kaplar in illerinin politik birliinin simgesi olarak kral
hanedanlarnda kuaktan kuaa miras kalrd.

30
Son dize 55. meselin sonunda da ayn biimde yer alyor. Burada bu
dizeler meselin genel akna uyumlu grnmyor. Kopya edilirken 55.
meselden yanllkla kartrld sanlyor.

31
Kimi eski yorumcular bu meseli tmyle 30. meselin aklamas olarak
kabul edip kendi yaynlarnda yapta katmamlardr.

32

Meselin ikinci blmnde, rnein 1. ve 21. mesellerde de olduu gibi,

Taoculuun adlar ve kavramlar zerine, dnyann ussal kavrannn snrll
zerine gr dile getiriliyor.
Nesneler ile adlar arasndaki iliki, klasik in felsefesinin gelimesi
srecinde ok nemli bir kilometre ta oldu. Daha sonra 4.Yy.da Ku Huo,
Chi Qi, Beng Ling Zi gibi Yeni Mo Zic- lar bu konuyu grece
sistemletirerek tz ile yklem ilikisi zerinde durdular. Bu okulun devamclar, mantk oyunlaryla kavramlarn iinde yatan elikileri ortaya
karan Hui hi gibi eski in sofistleri oldu.
Lao Tsenn ada ve usu kart Kong Zi, kavramlara zellikle nem
veriyordu. Bir rencisinin, yeni baa geen bir hkmdarn devlet ynetiminde ilk yapaca iin ne olmas gerektii sorusuna Kavramlara aklk
getirmek yantn vermiti.14

14 Kong Zi, XIII.3

33
Altnc dizeyi amacn dayatmay bilen is- tenlidir diye evirmek de
olanakl. Kimi evirmenler bu yolu izliyor. Ama dier dizelerin sralannda
hep ikinci almak birinciden stn olarak deerlendirildiinden, buradaki
yorum daha hakl grnyor.

34
Bu mesel de 4. ve 8. mesel gibi adn vermeden TAOyu simgeleyen suyu
artryor.

36
Birinci blmdeki paradokslar, acmaszlyla Makyavelliyi andryor.
Son dizeyi de kimi yorumcular gizle devletin silahlarn - gsterme halka

eklinde okuyorlar. Ama ana fikir zayf yener gly olduundan bu yorum
doru grnmyor.
te yandan 3. meselde iaret edildii gibi, devlet ynetimi ve toplumsal
sorunlar konu eden tm mesellerde olduu gibi burada da, lkeyi bireyin
karakterinin, toplumsal kavramlar da bireyin ruhsal yaamnn, karakterin
deiik ynlerinin simgesi olarak yorumlamak olanakl.

38
Zhuang Zi yaptlarnn pek ounda Kong Zi ile Lao Dan (Lao Tsey)
tarttrr. Aadaki de bunlardan biri:
"... Kong Zi: Ana tezim sevgi ve grev duygusudur. Lao Dan: Sorabilir
miyim: Sevgi ve grev duygusu insann znde var mdr? Kong Zi: Kukusuz;
ERDEM sevgisiz yetkinlemez ve grev duygusu olmadan domaz....
Lao Dan: ... Sevgi ve zveriyi grev olarak grmek, bencillikle dolu
olmaktan baka nedir? Deerli Usta, eer Sizin korkunuz dnyann o- bansz
kalmas ise, bakn, gne ve ay n kendinden alr; yldzlar ve burlar
kendiliklerinden dzene girerler; hayvanlar kendiliklerinden srlere katlrlar;
bitkiler bitecekleri yeri kendileri seerler. Siz de Deerli Usta, eylemlerinizde
bu ERDEMi izler ve yazlarnzda bu YOL'u tutarsanz, hedefinize vardnz
demektir. Kaybolan olunu sokaklarda davul alarak arayan baba gibi, ille de
sevgi ve grev diye tutturmaya ne gerek var? Ah Usta, huzursuz ediyorsunuz
insanlar! 15
Ayn konuda bk.: 18. mesel.

15 Zhuang Zi, XIV.7

39
nc blmde hkmdarlarn yetim, ksz gibi adlar almalarndan
sz ediliyor. Bu dnemde eitli in illerinin hkmdarlar geleneksel inanca
gre kader arkn eviren Gk karsnda alakgnlllklerini belirtmek
iin bu tr adlar alyorlard. Ayn olguya 42. meselde de iaret ediliyor.

Eski yorumcular paralan olmadan araba olmaz dizesinin aslda

bulunmayp sonradan katlm olabileceini ileri sryorlar. nk Taoculukta daha ok vurgulanan, btnn paralardan fazla bir ey olduu
olgusudur. Oysa grmce burada gerein baka bir yanna iaret edilmesi
Tao Te Chingin paradokslu biemine hi de ters dmyor.

42
lk blmde Taocu Yin-Yang felsefesi zetleniyor: TAO hiliktir. Buradan
Bir, yani iinde elikiler tamayan Wu ji - Hilik Kaynak kyor. Bundan
iki, yani nesnel kartlklar, Yin ve Yang ieren Tai Ji - Ana Kaynak kyor.
Ve nc olarak bu, Qi - yaam soluu ile tamamlanyor.16 Nihayet bu
nden bin bir tr, tm varlklar kyor.
16 Bk.: Girite "Te" balkl blm.

Bin bir tr, tm bu aamalar zerlerinde tayorlar: Onlarn n, gzle

grlr yanlar, aydnlktr, incesiyle: Yangdr. Ard, gzle grnmeyen,
gizli yanlan karanlktr, Yindir. leri ise uyum yaratan yaam soluu ile, Qi ile
doludur.
Meselin birinci blmnde sralanan simgeler -ierikleri farkl da alglansaAnadolu hetero- doks geleneklerinin biemini hatrlatyor. Bundan esinlenen
bir eviriyi Girite, Yin Yang blmnde verdim.
incede fiillerin zaman kipleri belirsizdir. Bu nedenle kimi eviriler birinci
blm gemi zamanda,
SZ dourdu Biri
Bir dourdu kiyi
iki dourdu
dourdu binbir tr...
diye okuyorlar... Ya da Anadolu biemiyle:
H iken Bir olduk
Bir iken iki olduk

iki iken olduk

ten bin bir tr olduk...
Bu geri -farkl bir ierikle Anadolu geleneine uyduu kadar- eski in
mitolojisine de uyuyor: En bata Kaos'tan ("Gk-Yer"den) Gk ve Yer kt.
Sonra Yerden vadiler, vadilerden canllar kt... Ama Tao Te Chingin
felsefesinde -eski sylencelerden kalm kimi szler dnda- bylesi bir seferlik
bir yaradl deil, srekli bir devir vardr: 6, 16, 25, 40. mesellerde de tekrar
tekrar gsterildii gibi, vadi ruhu lmszdr: Varlklar TAOnun barndan
srekli doar, yaar, sonra yine TAOnun, hiliin koynuna geri dnerler. Bu
nedenle geni zaman yeledim.
Hkmdarlarn yalnz, yoksul gibi adlar almalar konusunda bk.: 39.
mesel.
Sondan ikinci dize, gl eremez lmne dizesi yorumu ok zor bir
dize. Kimi eski yorumcular bunu -Orijinal metne uymamasna karn- gl
eremez doal - iyi lmne diye okuyorlar: Gl insan doal lmyle
lmez, ldrlr. Ya da, gl insan tutkulu olduundan, tutkularnn esiri
olarak, yaama doymam olarak, acyla lr...
Baka bir yoruma gre ise ermek, srra ermek demek. Yani dize gl
eremez lmn srrna anlamna geliyor. Buradaki lmne ermek
Bektailikteki lmeden lmek ile zde oluyor...

43
Ayn konuda bk.: 8. mesel, ayrca 4, 34. meseller.

45
Ayn konuda bk.: 41. mesel.

48
Zhuang Zidan: Sar Hakan, evrenler tesinde geziyordu. Yksek bir
tepeden dnyadaki geli-gidii seyre dald; tlsml incisini yitirdi. Bilgiyi

gnderdi aramaya, bulamad. Algy gnderdi aramaya, bulamad. Usu

gnderdi aramaya, bulamad. Benlii unutuu gnderdi aramaya - benlii
unutu buldu tlsml inciyi...17

49
Kong Zi Bakalarnn bana yapmasn istemediimi ben de onlara
yapmamalym 18 der. Lao Tse bir adm daha ileri gidiyor: Kutlu kiinin kalbi
yoktur; ona lt onun kendisine nasl dav17 Zhuang Zi, XII.4
18 Kong Zi, V.ll

ranlmasn istedii deil, dier insanlarn ne istediidir, yetmi iki milletin

kalbidir onun kalbi...
Devlet ynetiminin pratik sorunlarnn basks altnda olan Kong Zi, Lao
Tsenn bu grn ele alp eletirir19: Bir renci sordu: Ktle iyilikle
karlk vermeye ne dersiniz? Usta yantlad: Ya o zaman iyilie neyle karlk
vereceim? Hayr, ktle adaletle, iyilie iyilikle yant vermeli! Oysa Lao
Tse ...iyiliktir ERDEM diyor, TEda, insan doasnda vardr iyilik - nasl iyi
olmayaym ki?
Sondan bir nceki yetmi iki milletin gz kula onda dizesini kimi
yorumcular, kutlu kiinin bu snrsz iyilii karsnda herkesin az ak kalr
gibi anlyorlar.

50
k ve giri, TAOdan k ve ona dntr. kinciden drdncye
kadar dizeler farkl yaam biimleri olarak anlalabilecei gibi, insann
genlik, olgunluk ve yallk dnemi olarak da yorumlanabilir. Her iki halde de
toplam, onda dokuz ediyor. Ancak geri kalan onda birdir doru yaamay

bilen, yaam dolu dolu yaayaym diye huzurunu bozmayan insanlar.

Doru yaamay bilenler ise yalarndan bamszlayorlar.
19 Kong Zi, XIV.36

Bu meselin tmyle farkl baka bir yorumu dinsel Taoculuk

uygulamalarnda son derece nemli bir iz brakt: Sonraki yzyllarda Taocu
keilerden kimileri -meselin tmne uymasa da- onda szcklerini on
ve olarak yorumladlar, bundan on yaam gc, on lm gc
ve insann bedeninde on lmcl zayf yer olduu sonucunu kardlar.
Buna dayanarak yzyllar boyunca lmszlk iksirleri, ilalar ve zehirler
gelitirildi, insan anatomisi aratrld. Bu gelenein bir sonucu da 19. Yy.da
ngilizlere kar ayaklanan Boksrler isyannda, savaan Taocu keilere
kl ilemedii inanc oldu...

54
Kong Zida toplumsalln dzlemleri kii-ev- lke-dnya -tm in
lkeleri- diye sralanr. Lao Tse lke yerine farkl bir szck alm, bundan
tr -eski Mool-Trk devletlerinde, rnein lhan devletinde kullanlan
szckle- il olarak evirdik; znde ayn. Asl ilgin olan, Lao Tsenin
bunlara ky eklemesi.
ikinci blmdeki kendinle tan insan... szleri iin, bk.: Girite Zhuang
Zinn balklarn sevinci zerine Hui Shi ile tartmas: Balklarn sevincini
ben kendi sevincimden biliyorum!

55
30. meselden yanllkla kart sanlan son dize burada btne daha
uygun olarak yineleniyor.

56
klarn kapa

deliklerini tka...
Zhuang Zinn yedinci kitabnn yedinci yks:
Gney denizinin hkmdar Sabrszd. Kuzey denizinin hkmdar
Savruktu. Ortann hkmdar ise Kaostu.20 Savrukla Sabrsz sk sk
buluurlard Kaosun lkesinde ve Kaos dosta davranrd onlara hep.
Savrukla Sabrsz nasl deriz onun bu iyiliini diye dndler. Dediler ki,
btn insanlarn yedi delii var, grmek, iitmek, yemek, solumak iin, bir
onun yok. Bu delikleri ona da amaa alalm. Bylece hergn bir delik
atlar Kaosa. Yedinci gn Kaos ld. 21
Ayn konuda bk.: Sonda Yin Fu Jing, 5. mesel.
5'inciden 8'inciye kadar olan diziler iin bk: 4 mesel ve aklamas
20 Sabrsz, Savruk, Kaos:."u", "Hu", "Hundun".
21 Zhuang Zi, VII.7. Ayn zamanda bk.: "Han an...", s. 69.

57
Yasaklar ve emirlerle halk yldrmann doru bir yol olmad grn
Kong Zi da bir yere kadar paylayordu: Emirlerle ynetip cezalarla dzenlersen halk ylgn ve utanmaz olur. ERDEMle ynetir ahlakla dzenlersen
halk utanmay renir ve iyiye ynelir.22 Ama gerek ahlak, gerekse
ynetme ve dzenleme abalarnn kendisi huzursuzluun asl kayna Lao
Tseya gre!

22 Kong Zi, II.3

58
Ortalardaki kim bilir snrn? sorusu hem Kim tanr kendi snrlarn?,
hem de Kim bilir mutluluk ile mutsuzluk arasndaki snr anlamna geliyor.

60

Byk lkeyi ynetmek yksek duyarllk ister: Paralamadan, yakmadan,

sanki kk bir balk kzartrm gibi.
ilk iki dizede balayan paradokslu biem giderek hiciv dzeyine varyor:
Asl tehlikenin by, asl saknlmas gereken ey hortlaklardan da nce,
insanla hizmet etme akyla hortlaklara sava aan kutlu kiiden gelebilecek
zarar!

61
Han krallar, zellikle 179-157 yllarnda kral olan Han Wen Di, Taocu
olarak tannyorlard. Sylenceye gre Han Wen Di, doru YOLda, bar
ve alakgnll bir politika gtt. Anlatlanlar her halde abartmal da olsa Nitekim bk.: 74. meselin aklamas-, bu dnem in tarihinde grece sakin bir
dnem oldu. Gerek Han kral ile in illerinin hkmdarlar arasnda, gerekse
lkenin kuzeyindeki Hunlarla (Xiung Nularla) grece bar ilikiler kuruldu.
Bunun yan sra Han Wen Di tarihte kanaatkr zel yaam ve tutumlu
ekonomik politikasyla da tannmtr.

62
Mahayana Budizminin Amida Buda geleneinin kurucularndan olan
Shinrana sorarlar Ktler de kurtulabilir mi? Amida Budann ark lkesine
(cennete) varabilir mi? Shinran yantlar: yiler bile kurtulabilir! Ktler
kurtulamaz olur mu hi? 23
Ktlere kar hogr konusunda bk.: 49. ve 63. mesel. Bu konuda Kong
Zinn gr iin bk.: 49. meselin aklamas.
23 Tannishyo III.1

63
fkeye kar ERDEM ve ktle kar iyilik konusu yineleniyor. Bk.:
49. ve 62. meseller. Kong Zinn gr iin bk.: 49. meselin aklamas.

65
Halk bilgiden uzak tutmak konusunda bk.: 3 ve 36. meseller.

66
TAOnun simgesi olarak su iin ayn zamanda bk.: 4, 8, 34, 43. meseller.

69
Savatan kanma, silahlardan uzak durma konusunda bk.: 30, 31.
meseller.

71
bildiini bilmemek eksiklik: insann canllardan biri oluundan, doann
tm ile uyumundan, TEdan kaynaklanan doal zbilgi sz konuok-anlamllk bing: eksik, eksiklik, eksiltmek / hasta, hastalk,
hastalanmak szcnden ve bunun iki kez st ste kullanlarak kendini deillemesinden kaynaklanyor. Bylece ayn szlerle huzura ermenin iki kart
yolu gsterilmi oluyor: Biri eksiini eksiltmek, gidermek - adm adm
eksiklerini

tutkularn

azaltarak

onlardan

kurtulmak. Dieri

bir tr

homopatik terapi yntemi: hastaln hastalanmak - eksiklerini, tutkularn gzard etmeyip kabul ederek, onlar bilinli yaayarak amak. Her
iki yntem de gerek Taoculuk ve Zen gibi geleneksel yollarda, gerekse
modem psikolojide uygulanyor. Bu iki ayr anlam eviride (A), ve (B)
almaklarnda verdik.
su. Bk.: Girite Zhuang Zinn balklarn sevinci yks.
Bu mesel de birbirinin tmyle kart olan iki anlam tayor. 3. ve 4.
dizeleri hece hece evirecek olursak:

Bing bing! - Eksiini eksilt! - Hastaln hastalan! sz 22. meselde de

geiyor ve orada bunun eski bir atasz olduu belirtiliyor.
Kimi kaynaklarda dizeler farkl dizilmi: Bunlarda buradaki 5. ve 6. dizeler
3. ve 4. dizelerden nce geliyor ve 7. dize tmyle dyor...

74
Lao

Tse

lmn

sahibinin

kim

olduunu

sylemiyor.

Ancak

Taoculuun -belki daha eski- dier klasik eseri Yin Fu Jingde, lmn
Gkten kaynaklanrsa uyum yaratacana, yerden kaynaklanrsa korkun
felaketlere yol aacana iaret ediliyor.24 Demek Taoculukta lmn sahibi, eski inanca gre kader arkn eviren Gktr.
Ama in tarihinin hibir dneminde lm cezasnn kaldrld olmad.
zellikle Taocu krallar ve onlarn evresindeki yorumcular iin bu meselin
yorumu zorluk yaratyordu. Bu nedenle resmi yorumlarda lmn sahibinin
cellat ya da lm cezas vermee yetkili mahkemeler olduu belirtiliyor, bu
dizelerin lm cezasn deil, lmle almay ve kan davalarn knad syleniyor; kim cesaret eder buna dizesi de, kim cesaret eder lm cezas
vermee diye deil de, lm cezas karsnda kim cesaret edebilir uursuzluk etmee diye yorumlanyor! Ama, Tao Te
24 Bk.: Kitabn sonunda "Yin Fu Jing, 4. mesel

Chingin tm ok anlamllna karn, her halde bu yorum hem bu meselin,

hem yaptn tmne ve hem de Taocu grn zne ters dyor.

77
in yay gerili olmad zaman arkaya bk- lyd. Yay gererken yayn
iki ucunun arkadan ne bklerek balanmas gerekiyordu.
TAOnun fazladan alp eksii tamamlamas konusunda bk.: 22. mesel. Burada bunu insanlarn toplumsal normlarn hicveden bir paradoks izliyor...

78
Trenle tohum kurban etmek her lkenin hkmdarnn ayrcalyd.
Halkn gnahlarn yklenmek, Hristiyanlkta Isann armha gerilirken tm
gnahkrlarn cezasn stne almasn hatrlatyor. Bu, eski in mitolojisinde
de vard. Sylenceye gre Zhou hanedannn kurucusu baa getiinde Gke
Halkmn gnahlar varsa, hepsinden beni sorumlu tut diye seslenmiti.25
Son dize bir yorumuyla yine hiciv ierikli bir paradoks: Atasz halkn
gnahlarn, lkenin aclarn stne alan dnyaya hkmdar olur diyor ama,
toplumsal gereklik byle deil, doru
25 KongZi, XX,1

szler tersi gibidir. Benzeri bir hiciv 77. meselde de vard.

80
Zhuang Zi insan gcn kat kat artran aralar zerine u yky
anlatr:
Kong Zinn en yetenekli rencisi Zi Gong bir gn yal bir kylye
rastlar. Kyl bostanm sulamak iin kuyuya inmekte, her seferinde bir kova
su karp tarhlar sulamaktadr. Zi Gung kylye yol gstermek ister:
...Zi Gung dedi ki: Tahta bir kaldra alrsnz, arkasna bir arlk
balarsnz, n hafif kalr. Bununla ksa zamanda istediiniz kadar su
ekersiniz...

htiyar fkelendi: Benim ustam derdi ki, makine ile alann yapt i de
makineleir.

Yapt

makineleenin

kalbi

de

makineleir,

kalbi

makineleenin safl, basitlii gider. Safln, basitliini yitiren kii huzursuz

olur. Huzursuzluk ise doru YOLda yaamla uyumaz. O Sizin anlattnz
arac ben de bilirim, ama kullanmaktan utan duyarm... Gidin Efendi,
alkoymayn beni iimden!26
Ama bu dize yzlerce ara ya da birliklerde kullanlan aralar diye de
okunabilir. Bu ikinci okunuuyla sava aralar kastedilmi oluyor.

26 Zhuang Zi, XII.11

Yaz yerine dmler atmak ynteminin Perudaki kimi ndio

toplumlarnda olduu gibi inde de tarih ncesi dnemlerde kullanlan basit
bir iletiim biimi olduu anlalyor.

81
Kitab- Mukaddeste Tanr, Peygamber Yesa- yaya Bilgelerin bilgeliine
son vereceim, yok edeceim uslularn usunu!diye seslenir. Yeni Ahitte de
Aziz Pavlus Nerede zeki insanlar, nerede okumu kiiler? Nerede u dnyann
bilgeleri? Tanr bu dnyann bilgeliini delilie evirmedi mi? diye alaya alr
yetenekleri ve bilgeliiyle vnenleri.27
Ortodoks dinler insan dnyevi hkmdarlar olan us ve yetenekin
otoritesini reddetmee arrken onu yalnz brakmamakta, boyun eebilecei yeni bir otorite gstermekle vicdann rahatlatmaktadrlar: Evrenin
stnde antropomorf nitelikleriyle taht kurmu, mutlak irade ve iktidar sahibi,
kiilikli bir Tanrnn hkmdarl ve otoritesi.
Oysa Taoculukta bylesi bir hkmdar, bir otorite de yok. Lao Tsenin
dizeleri okuyucuyu usun ve yetenein hkmdarlna ba kaldrmaya
arrken, ona sarlabilecei yeni bir otorite de gstermiyor, kendi doasyla
yz yze brakyor. Bu dnyay terketmeye armyor, usun, bil27 Yesaya, 29.14; Korint mektubu 7.20

ginin, iyi ve ktnn, kartlklarn tesinde yreini dnyann srrna amaya

aryor. Bu srr, d dnyann ve gemiin biimlendirdii karakterinin
tesinde, kendi z doasnda bulmaa aryor...

Lao Tse Konfys'le (Kong Zi) Tartyor.

TARHSEL KOULLAR
Tao Te Ching (Pin Yin yazl Dao De Jing, okunuu yaklak Dav D Cing)
hakknda eski alardan beri ok ey yazlm, ama hl pek az ey kesinlikle
biliniyor. Lao Tsenn (Lao Zi, okunuu Lav Dz) hangi tarihlerde yaad,
yaptn ne zaman yazld tartmal. Kimi tarihiler bunu 4. ya da 3. yzyla
yerletirirlerken, kimileri de Tao Te Chingin randa Zerdt, Hindis- tanda
Buda akyamuni ve inde Kong Zinn (Konfysn) yaad yzyl olan

6. yzylda yazldn; Lao Tsenn Kong Zidan 50 yl kadar daha yal

olduunu sylyorlar. Taocu gelenek bu ikinci tezi benimsiyor. Lao Tsenin
Kong Zi ile bulumalar zerine yaayan pek ok yk var.
in tarihi zerine eski bir ran kaynana gre Lao Tse 604de domu.
Hakknda yazl gvenilir en eski kaynaklar Taocu bilge Zhuang Zinn
rencilerinin 3. Yzylda onun adna yazdklar felsefe tarihi ile, 163-85
yllarnda yaayan in tarihisi Si Ma Qianin kronii. Lao Tse, htiyar Bilge
demek. Zhuan Zinn yazlarnda ve felsefe tarihinde Lao Tse -yetikinlik ad ya da lmnden sonra verilen
eref nam olan- Lao Dan adyla anlr.
Lao Tse ve Kong Zinn yaadklar yllar, in de Zhou krall
egemenliinin kmee balad dneme rastgeliyor:
16. Yy.dan 11. Yya kadar inde bir airet federasyonundan km,
gevek balarla bal bir politik birlik olan Shang-Yin krall vard. Bu
dnemde in kltr ve uygarl byk admlar att. Bugnk in yazsnn
temeli olan dn- simgeler ilk kez bu dnemde dodu.
11. Yy. sonlarnda Zhou krall batdan saldrarak lkeyi ele geirdi.
Zhou krallar, nce airetlerin geleneksel ynetimlerinin yanna atadklar,
giderek bu lkelerin prensleri, hkmdarlar olan komutanlara dayanan
merkezi bir ynetim kurdular. te yandan Shang-Yin toplu- mundan
devralnan kltrel ve moral deerlere sahip ktlar. Otoritelerini geleneksel
treler, dinsel trenlerle temellendirdiler.
Ancak

giderek

glenen

mahalli

ynetimler,

nce

krala

kar

saygszlklar cezalandrma bahanesi ile birbirlerine kar, sonra da giderek

merkezi kralla kar savamaa baladlar. 5. Yy.da lkenin birlii
tmyle dald, yzyl sren, halk iin byk aclarla dolu bir Savaan
krallklar dnemi balad.
221de Qin krall tm dier krallklar ve prenslikleri ele geirdi,
Zhou kralln da kesin
bir yenilgiye uratt, halka kar olaanst terr ve iddet uygulayan yeni bir
totaliter dzen kurdu.

Qin egemenliinin mr uzun olmad. Ar basklar karcnda tm

lkeleri ayaklanmalar sard. 206da Chin Krall yklarak Han Krall
kuruldu. Han hanedannn egemenlii drt yz yl kadar, S 220 ylna kadar
srd.

Lao Tse ve Kong Zi

inde felsefenin geliip yaplanmas, Zhou krallnn zayflamas ve kmesi
dnemine rastlar. Savaan krallklar dnemi ile Felsefe tarihindeki Yz felsefe
okulu dnemi -yz yldan az bir gecikmeyle- rtr. Lao Tse ve Kong Zi ite
bu iki dnemin de arifesinde yaadlar. Zulmn, huzursuzluun, halkn
aclarnn giderek artna tank oldular.
Kong Zi, kurtuluu eski geleneklerde ve buna uygun olarak Zhou
krallnn tartmasz otoritesini, o dnemin merkezi feodal toplumsal dzenini yeniden pekitirmekte gryordu. Bu amala eski gelenek ve treleri
aratrd, klasik metinleri toplayp inceledi. Bunlardan politik ahlaksal sonular
karp uygulamaya alt. Bir sre -baaryla!- bir blgenin son derece
otoriter valisi oldu. Ama politik entrikalar ortamnda bu uzun srmedi.
Grlerini benimseyip gerekletirecek bir hkmdar, bir prens aramaya
giriti. Bu olmaynca lkenin selameti iin bildiklerini gelecee miras
brakmaya karar verdi. Bu amala bir okul kurarak renciler yetitirmee
balad.
Lao Tse ise toplumdaki rmenin ahlak dersi verme ve politik nlemler
almayla giderilemeyecek kadar derin olduunu dnyordu. Tersine, tm
treler, kurallar, ahlak, politik giriimler ktlklerin asl kaynaklaryd,
insanlarn

doallklarna

dnmeleri,

her

trl

tutku

ve

bencillikten

kurtulmalar, toplumsal norm ve deerlerden vazgemeleri gerekiyordu.

Gsterdii yolu kimsenin izlemek istememesi, Lao Tseda Kong Zida olduu
gibi hayal krkl yaratmad. O, etrafna renciler toplayp bir okul kurmaya
da almad...

Lao Tse ile Kong Zinn grmeleri zerine Taocularn bir ok

sylenceleri var. Bunlara gre Kong Zi, Lao Tsey ziyaret ederek onun
bilgisine bavurur. Lao Tse onun gururlu ve giriimci tutumunu eletirir. Kong
Zi sarslm ve Ustaya derin ekilde hayran kalm bir halde rencilerinin yanna dner. Lao Tsenn bir ejderha gibi olduunu anlatr... Bu zet
erevesinde pek ok deiik yk var. Bunlarn pek ou da Zhuang Zinn
yazdklar.
Sylenceye gre Lao Tse lkede huzursuzluun egemen olduunu
grnce Zhou Krallnn arivcilii grevini brakp lkeyi terkeder. Ancak
snrda, snr bekisi Guan Lin Yin Xinin (Snr Komutan Xi) ricas zerine,
bilgeliinin gmr olarak retisini yazp brakmaa raz olur. Tm
bildiklerini yaklak be bin dn-simgede zetleyip Tao Te Chingi yazar...
Bu yky nl Alman ozan Bertolt Brecht de bir iirine konu etmi. iirin
son dizelerinden, Brechtin nceleri tm Tao Te Chingi evirmeyi amalam
olduu anlalyor...
Zhuang Zi, Lao Dann lkeyi terkediinden sz etmiyor. Yalnz onun
felsefe tarihinde de Gu- an Lin Yin Xinin ad geiyor; ama Lao Dann arkada
ve onunla edeerli bir Taocu filozof olarak.

Yapt zerine
Tao Te Ching, in yaznn ok eskiden beri etkilemitir. lk alntya Kong
Zinn Tao Te Chinge ynelen bir eletirisinde -rencilerinden naklenrastlyoruz.28 Lie Zinn rencilerinin 10 4. Yy.da onun adna derledikleri
klasik yaptta da Tao Te Chingin 16 blmne -geri kaynak belirtmeden, ya
da baka kaynaklar gstererek- yer veriliyor. 29 Ama o dnemde genellikle
alntlar belirtmek ve kaynak gstermek gelenei bulunmadndan, bu
dizelerden kimilerini hem Lie Zi hem de Lao Tse daha eski kaynaklardan alnt
olarak alm da olabilirler.
Yz Felsefe Okulu dneminde, aklamalarda yaptlarna sk sk
bavurduumuz Taocu filo28 Bk.: 49. mesel'in aklamas.

29 Bk.: 6. meselin aklamas.

zof Zhuang Zi ( 365-290), Tao Te Chingi kendi felsefesinin temeli yapt.

Yaptlarnda Lao Tse Lao Dan adyla anlyor. 230 ylnda Han Fe Zi 6. ve
7. kitaplarn tmyle Lao Tsenin yaptna ayrd ve kaynak gstererek 22
meseli aktarp yorumlad. Ancak Han Fe Zi insanlarn doutan kt
olduklarn30 ileri sren totaliter yasaclk felsefe okulundand. Qin krallnn
hizmetine girerek halka kar terr ve iddetin ideolojik temelini kurmutu.
Qin

hanedann

izleyen

Han

krallar

Taoculua

byk

yaknlk

duyuyorlard.31 Sylenceye gre ilk kez Ho Shang Gung adl bir bilge Tao Te
Chingi ve kendi yazd bir yorumunu Kral Han Wen Diye armaan etmi,
yapt ilk kez bugn tannd biimde 81 mesele ayrann da Ho Shang Gung
olduu syleniyor... Ama bu kitap gnmze kalmam, yazar hakknda da
bundan baka bir ey bilinmiyor.
Han Wen Diden sonra kral olan olu Han Jing Di'nin kendisi de Lao
Tsenn kitabna bir yorum yazd ve ilk kez yapta Tao Te Ching adn verdi.
Ayn tarihlerde filozof Huai Nan Zi da Lao Tsenn yaptn tarihsel rnekler
vererek yorumlad. Bu yaptta Tao Te Chingin 41 meseli bulunuyordu. Yine
Han Krall dneminde ok gen yata felsefi yaptlar veren, ama 24 yanda
len Wang Bi bugn de belirleyici saylan bir yorum yazd.
30 Buna karlk bkz.: 49. mesel ve aklamas.
31 Bk.: 61. meselin aklamas.

Tm klasik yaptlar gibi Tao Te Ching de el yazmasyla oaltlyordu. Bu

nedenle hatalar yaplyor, kimi zaman da bilinli deiikliklere uruyordu.
Nihayet kitabn ilk aa basks iS 10. Yy. sonlarnda, Sung hanedan
dneminde yapld.
Yakn tarihte, 1973 ylnda Ma Wang Duede Han kral ailesinden bir asilin
mezarnda yorumsuz, ipek zerine eski stil imlerle yazlm, eksiksiz iki Tao Te
Ching rulosu bulundu. Bunlarn 190 ve 180 yllar arasnda yazlm olduu
anlalyor. Bu gne dek bulunan en eski eksiksiz metin bu. Bundan, yaptn
szlerinde pek ok kk deiikliklere urad, ama ieriinin genellikle

korunmu olduu anlalyor. evirimizde bu metni byk lde gz nne

aldk.

Etkileri
Savaan krallklar dneminde Kong Zinn rencisi Mong Zi (Mensiys) onun
retisini gelitirmi, Zhou hanedanna sadakat ilkesinden bamszlatrm,
bir bakma demokratikletirmi, her ynetim iin kullanl bir ahlak felsefesi
haline getirmiti. Mong Zi, doa insan felsefesi diye sz ettii Lao Tse
felsefesinin kesin kartyd. Kong Zi ve Mong Zinn retisi yzyllar boyunca
inin resmi devlet ideolojisi oldu.
Bunun kart olan Lao Tse ve Zhuang Zinn retisi ise, Han dneminin
ilk krallarn bir yana brakrsak, hibir zaman resmi devlet ideolojisi
haline gelmedi. Toplumsal deerleri ve yneticilerin otoritesini insanln tm
aclarnn kayna saydn dnrsek, buna amamak gerek. Tao Te Ching,
bir in yksek memurunun mutlaka tanmas gereken resmi klasiklerden
saylmyordu. Yine de in aydnlar arasnda ok yaygn olan bir yapt olarak
kald, yneticilerin grlerini, uygulamalarn, toplumsal yaam aka ne
kmakszn her zaman etkiledi.
Sonraki dnemlerde Hint blgesinden gelen rahipler ine Budizmi
getirdiler. Tao Te Ching felsefesi ile Budizm arasndaki derin felsefi benzerlik
etkisiz kalmad. Sylenceye gre 5. Yy.da Hindistandan Douya gelen
Bodidarma (Bod- hidharma) adl bilge, Zen Budizmini kurdu. Zende Tao Te
Ching felsefesi ile Budizm birletiler. Giderek Zen tm Douya, Japonya, Kore
ve inhindine yayld.
Zen, gerek in, gerek Japonya, gerekse dier lkelerde aydn evreler
arasnda tutunmutu. Ama bunun yan sra Lao Tsenin felsefesi batan beri
halk arasnda da etkili oldu: Tao Te Ching, kendi dneminin modernizmine
kar kmas ve insan doallna dnmee armas nedeniyle, halkn doal
inanlarna, yaygn amanist geleneklere de uygun dyordu. Taocu
felsefenin

popler bir biimi

ile

amanizmin

birlemesinden

bugn

Taoculuk diye bilinen halk dini olutu. Ama bugn halk arasnda en yaygn
din olarak bilinen Taoculuk ile Lao Tse ve Zhuang Zinn

Taocu felsefesini ayrt etmek gerek. Dinsel Taoculuk Lao Tsey lmszle ermi kutsal bir insan olarak grr; bilinci
edimsizlikle artmaya ynelmesi ve meditasyon uygulamalaryla da Tao Te
Ching felsefesiyle birleir. Ama te yandan pek ok Taocu keiin bycle,
falcla, altn ve hayat iksiri yapmak iin simyacla ynelmesiyle de
edimsizlik ilkesinden uzaklar.32

Si Ma Qianin kroniinde Lao Tse

Lao Tse, Qu lkesinde, Ku beldesinin Li blgesinin Qu Ren kynde dodu.
Soyad Li, ocukluk ad Er (Kulak), yetikinlik ad Bo Yang (soylu k),
lmnden sonra ald ad Dandr (uzun kulak). Zhou krallnn arivcisi
olmutur.
Kong Zi eski gelenekleri renmek iin Zhou krallna, Lao Tseye geldi.
Lao Tse ona dedi ki: Sizin sorduklarnz ancak kemikleri bile oktan rm
insanlarn sorunlar. Onlardan bugne kalan yalnzca szcklerdir. Arif kii
zamann bilir, arabas gelince biner, gelmezse de knn toplayp gider. Derler
ki, tccarn iyisi maln yle saklarm ki, onu gren yoksul sanrm. Arif ve
ERDEMli kii de odur ki, gren budala sanr, iyisi mi, Siz vazgein u gururlu,
hrsl, kibirli halinizden, brakn u yakksz abalarnz, hi yarar olmaz
bunlarn. Syleyeceklerimin hepsi budur, Size bundan baka sylenecek szm
yok!
Kong Zi gitti ve rencilerine dedi ki: Kular bilirim, uarlar. Balklar
bilirim, yzerler. Hay32 rnein bk.: 50. meselin aklamas.

vanlar bilirim, koarlar. Koan tuzan a yakalar. Yzeni oltann inesi tutar.
Uana avcnn oku eriir. Ama ya ejderhalar? Ya onlar nasl ykselir rzgarlarn
bulutlarn stne de ge ularlar, bunu bilemem. Lao Tseyi grdm bu gn.
Dndm: Acaba o da ejderha gibi mi?
Lao Tse, YOL ve ERDEMi izlerdi, gzlerden rak kalr, isimsizlii yelerdi.
Zhou krallnn hizmetinde uzun yllar alp devletin nasl dalp gittiini
grdkten sonra lkeyi terkedip gitti. Snrda Guan Ling Yin Xi (Snr Komutan

Xi) kesti yolunu. Gidiyorsunuz, yle mi Usta? Ltfen bir iyilik edin de
dncelerinizi yazn bize. Bunun zerine Lao Tse be bin dn-simgelik bir
kitap yazd, iki blm halinde YOL ve ERDEMi anlatt. Sonra gitti uzaklara;
nerede tamamlad yaamn, bilmiyor kimse.

BERTOLT BRECHT
LAO TSE'NIN GMENLK YOLUNDA
TAO TE CHING YAZIININ YKSDR
1
Ya yetmii bulunca ve dnce elden ayaktan
Sonunda huzuru arad usta
nk lkede iyilik zayf dmt yine
Ve yine artmt gc ktnn.
Ve balad arklarm.
2
Ve toplad knna ne gerekli grdyse:
ok deil. Ama unu da alaym, bunu da derken,
ubuunu, her akam tttrd,
Sk sk okuduu kitab...
Gz karar bir miktar ekmek ald, beyaz
hamurdan,

3
Hazla bakt bir kez vadinin gzelliine ve hemen
Unuttu sapnca kz da yollarna.
Pek memnundu hayvan taze imenden
Gevi getirerek tarken ihtiyar.
Zaten acelesi yoktu onun da.
4

Ama drdnc gn tal yollarda

Bir snr bekisi kt nlerine:
Gmrklk deerli maln neyin var?-Hi.
kz sren olanck, retmendi, dedi,
Anlalmt.
5
Ama keyfi iyiydi ki adamn
Sordu karabildi mi bari bir eyler?
ocuk yant verdi: Yumuak suyun akp
Yendiini buldu sonunda kat ta.
Anladn ya, yenildiini yani glnn.
6
Sonra ekti ban kzn
Gn batmadan varmak iin bir hana.
bir kara kaya ardnda gzden yiterken
Birden komaya balad adam
Bararak Hey, sen, bir dur bakalm!
7
Ne dedin ihtiyar, ne olmu suya?
ihtiyar durdu bakt: Merak m ettin?
Adam yantlad: Basit bir gmrkym,
Ama kim kimi yener, ben de bilmek isterim.
Bildiin bir ey varsa, anlat!
8
Yaz bana! Yazdr ocua!
Bylesi bilgiyi alp gitmek olur mu?
stediin ktsa, mrekkepse syle.
Akam yemeiyse: urada evim.
Nasl, anlatk m?
9

Omuzu stnden bakt ihtiyar

Adama: Yamal mintan. Ayaklar arksz.
Aln buru buru.
Hayr yenenlerden deildi karsndaki.
Mrldand ihtiyar, Sen de mi?
10
Artk nazik bir ricay reddedemeyecek
Kadar ihtiyard anlalan ihtiyar.
nk yksek sesle Soru soranlar,
Hak ederler, dedi, yant almay. ocuk ekledi,
Hava da soudu zaten!
Pekl, bir mola vereceiz demek.
11
Ve indi kzn srtndan ihtiyar
iki kii yedi gn durmadan yazdlar.
Ve yiyecek getirdi gmrk (sverek
Kaaklarn ardndan her gn).
Ve tamamland sonunda,
12
Ve bir sabah ocuk
Seksen bir mesel verdi gmrknn eline
Ve biraz da azk alp teekkrleKayboldular o kara kayann ardnda.
Deyin imdi: Bundan nazik olabilir mi insan?
13
Ama yalnz bilgeye ynelmesin vgler,
Ad u kitabn kapan ssleyen!
nk hikmeti bilgeden almak da marifet.
Demek gmrkye de teekkr borluyuz ki
Dile gelmi bilgelii bilgenin.

Kutlu Kii

Y N F U J N G -SIRLAR KTABISon sz, Taocu gelenein Tao Te Chingden de daha eski olduu sanlan
bir yaptna verelim: Yin Fu Jing. Yazar ve yazld tarih bilinmiyor. Adnn
tam anlam Gizli Tmleyiciler Kitab. Bu ad, onun zahiri bilginin eksiini
tamamlayp tmleyen srlar ierdiini dile getiriyor. Elimizde ince kayna
olmadndan bu eviriye nl Alman sinolog Richard Wilhelmin Almancaya
evirisini temel aldk.33 Dipnotlar da, tersi belirtilmiyorsa, onun dipnotlar.
1.

Gn ANLAMn grmek,
Gn deiimini kavramak:
ite en yce ey.

33

Li Dsi - Das wahre Buch vom quellenden Urgrund Eugen Die- derichs
Verl., Mnchen 1992, s. 16-20.

2.

Gn be zorbas var; 34
Kim grrse bunlar hayat dolar.
Bu be zorba benliin iindedir;35
Kim yneltirse onlar ge
Alr evreni avucu iine
Ve doay yaratr benlik.

3.

Gn en derin z: insan;
Gn dnen ark: insan yrei.
Gn ANLAMn belirleyen:
nsann yeri.

4.

Gk lm arkn iletirse,
Yldzlar koar, burlar dner;
Yer lm arkn iletirse,

Ters dner gkle yer ve yklr;

Birlik olursa gkle insan,
Tm doann temelleri kurulur.
5.

i yaam, usu da bilir lgnl da,

Bzlp gizlenmeyi de.
Dokuz deliin gnahnn kayna
ilk dr ki
Kztrmay da bilir yattrmay da.36

34 Anlalan gn be etkisi sz konusudur: Yamur, aklk, scak, souk,

rzgar. Bunun karl unsurlar ise unlardr: Tahta, metal, ate, su,
toprak. Bunlar ancak birbirlerini yok ederek varolduklarndan "be zorba
deniliyor.
35 insan be duyusuyla -iitme, grme, koklama, tatma, dokunma- ve be i
organyla -yrek, karacier, mide, akcier, bbrekler- mikrokozmos
olarak evrendeki tm srelere ortaktr.
36 Gz, kulak ve az. (R. Wilhelmin bu saydklar dokuz delikten bei
ediyor! ilk delik ise, bir sonraki dizenin sz ve dili konu eder
grnmesinden anlaldna gre, az ve kulaklar olsa gerek. - .
Tulgan)

6.

Ate tahtadan doar:

Bir esti mi rzgr, yener onu mutlak.
Sahtekrlk devletten doar:
Ba kaldrd m zaman, ykar onu mutlak.
Bunu grp de dzeltebilirse kii,
Kutlu kiidir o.

7.

Gk can verir, gk can alr

Budur yasas ANLAMn.

8.

Gk-yer37 doann zorbas,

Doa insann zorbas,

nsan doann zorbas. 38

Haddini bilirse zorbadan her biri
Gler arasnda bar olur.
Yemeini dzenli ye,
Saln dzene girer;
ark dzenince evir, sre huzura kavuur.
9.

nsan, zihnini zihin diye bilir,

Ama bilmez, zihni zihin yapan.

10.

Gnele ayn saylar bellidir,

Bykle kn yasalar kesindir.
Kutlu kii bir i yapt m,
Kutsal bir berraklk vardr o ite.

37 (Eski ince'de "Gk-Yer" gn ve yerin atas, her eyin kayna, ve

insanlarn yazgsn belirleyen g anlamna da geliyordu. - . Tulgan)
38 nk her biri tekisine bal olarak varolur.

11.

Zorbalk ark dner kendi kendine; 39

Bu grnmez yeryznden,
Ve bilinmez.
Soyluyu vurursa, vakarla karlar felaketi,
Basit insan vurursa, o sver yazgsna.

12.

Krler iyi iitir,

Sarlar iyi grr.
At bir kazan kaynan elinden
On katna kar yardmclarn!
kez geri dn gndz ve gece
On bin kat olur yardmclarn.

13.

Bilin doar d dnyadan

Ve lr d dnyayla birlikte;

Gzdr arkn dnd yer.

14.

yilik bilmez gkyz.

En byk iyilii de budur ite.
Gkgrlts ve kasrga
Her zaman gelir hedefsizce. 40

15.

En byk sevin kayna: zn fazlas,

En derin huzur kayna: zn az,
Gn en zgn yan
Etkisinde en herkese zg yandr
Bunu ele geirmenin yolu:
Ruhun gc.

39 Tam evirisi: "Onlarn zorbalklar mekaniktir", bilinli bir istence deil,

arkn dnne baldr.
40 Yani tanrlarn belli amalarna gre deil, hedefsiz-tarafsz doa
yasalarna gre.

16.

Yaam lmn kkdr,

lm yaamn kkdr;
Uursuzluk uur getirir,
Uur uursuzluk getirir.

17.

lgnlar tanrsal vahiy ararlar

Gn-yerin iaretlerinde.
Ben bilgelik ararm
Zaman ve dnyann iaretlerinde.

18.

Kimileri ahmaka kayglara kutsal der,

Ben ahmaka kayglar
brakmaya kutsal derim.
Kimileri mucizeleri kutsal sayar,
Ben mucize olmayan kutsal sayarm:
Kendini suya, atee atan
Kendisi arr felaketini.

19.

Hep kendi kalann ANLAM huzur:

Gk-yer ve doa byle oluur.
Gn-yerin ANLAM
Doldurur evreni:
Byle yener kla glge bir birlerini.
Ve bir glge, bir k stn gelirken,
Deiim ve sre gider kendi yolunca.

20.

Kutlu kii bilir

Hep kendi kalann ANLAMna
Kar koyamayacan kimsenin;
Bu yzden o yn verir her eye
En derin huzurun ANLAMyla.

21.

Yasalara kurallara smayan

Bir kaynaktr o, bir mucizedir.
O yaratr tm tablolar:
Varln imlerini, zamann iaretlerini, 41
Tanrlarn evirdii ark,
Ve gizini ruhlar aleminin,
Ve glge ve n birbirini
Yenmesindeki esrar
Prl prl berrak durur ortada
En yce ey: Tinsellik

41 Varlklar dnyasnn tm esrarn ifade eden sekiz izim ve zaman

dzenleyen 60 dngsel simge.

BBLYOGRAFYA
ince orijinal metinler ve yorumlar
Chen Gu Ying Lao Zi Zhu Yi Ji Ping Jie, Zhung Ha Shu Ju (yaynevi), Bei
Jing 1984
Kitapta Dao De Jingin Sung hanedan dneminde baslm metnini esas alan en
yaygn srmlerinden biri ve Ma Wang Due mezarlarnda bulunan eldeki en eski iki
metnin kopyalar yer alyor. Bunun yansra Chen Gu Ying yapt Yeni inceye
evirerek karlatrmal eletirel bir yorumunu yapm.
Lu Yu San - Lao Zi Shi Yi, Tian Jin Gu Ji Chu Ban She (yaynevi), Tian Jin 1987
Dao De Jingin yan sra Lu Yu Sann yeni ince yorumu ve nemli kavramlarn
getii meselleri gsteren bir referans tablosu ,
Zhang Song Ru - Lao Zi Shuo Jie, Qi Lu Shu She (yaynevi), 1987
Dao De Jingin Ma Wan Due srm ve Jang Song Runun Yeni ince yorumu.
Yardmc eviriler
Victor von Strauss - Lao-Tse / Tao T King, Manesse Verlag, Zrich 1959
En eski Almanca eviri ve yorum.
Richard Wilhelm - Laotse / Tao te king, Eugen Diederichs Verlag, Mnih 1989
Yetkin bir Almanca eviri ve yorum
Yardmc yaptlar
Zhuang Zi - Gney Bahar lkesinin Kitab
Almanca: Dschuang Dsi - Das wahre Buch vom sdlichen Bltenland, E. Diederichs
Verlag, Mnih 1991.
Lie Zi - Chong Xu Zhen Jing
Almanca: Lii Dsi - Das wahre Buch vom quellenden Urgrund, E. Diederichs Verl.,
Mnih 1992. Kaos Kitab.
Kong Zi-Luit Yu

Almanca: Kungfutse - Gesprche, E. Diederichs Verlag, Mnih 1990. Tartmalar Sohbetler

Hui Kai - Wu Men Kuan
Almanca: Wu Men Kuan, Verlag Lambert Schneider, Heidelberg, 1977. Kapsz duvar
- Ne kap var ne duvar.
Seung Sahn Amuda kalkan Buda
Almanca: Buddha steht kpf, Kontext Verlag, Bielefeld 1990 - Kore Zen Piri Seung
Sahndan konumalar, koanlar.
Shinran Tannishyo
Almanca: V. Zotz, Der Buddha im Reinen Land - Shin Buddhismus in Japan, E.
Diederichs Verl., Mnih 1991.
Bertolt Brecht - Seme iirler
Ausgewhlte Gedichte, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 1966.
Han Shan - Souk Doruktaki Adam
Yol Yaynlar, Istanbul 1993 - iirlerin aklamalarnda sz konusu bir sra klasik yaptn
Trke evirileri yer alyor.