Rudarsko-Geoloko-Graevinski fakultet TUZLA

Graevinski materijali I
Br.indexa:III-1051/13
kolska godina:2013/14

FIZIKO-MEHANIKE OSOBINE
GRAEVINSKIH MATERIJALA

Student:Ahmetovi Omer
Nedad vanr.prof.

Profesor: dr.sc.Ali

1.1.Deformaciona svojstva
Prva podjela fiziko-mehanikih svojstava su tzv. Deformaciona
svojstva.Sam naziv deformacija predstavlja promjenu oblika
nekog materijala,uzrokovanog djelovanjem nekog
napona.Deformaciona svojstva materijala ispituju se na
aksijalno optereenim uzrocima izloenim silama zatezanja ili
pritiska.To se radi na nain da se odgovarajui uzorci stavljaju u
ureaje za ispitivanje(hidraulike prese),te se na bazi napona
koje nanosimo i izmejrenih dilatacija crtaju odgovarajui -
dijagrami.

(Na slici su prikazane dispozicije ispitivanja uzoraka putem aksijalnog zatezanja i

pritiska)

(Ispitivanje vrstoe betona na pritisak)

Napon iz - dijagrama dobija se po formuli:

=P/A0
P-sila ; A0=poetna povrina
Dilatacija iz iz - dijagrama dobija se po formuli:

=l/l0
l-promjena duine l0 izazvana optereenjem ; l0-poetna
duina
Ovakva ispitivanja najee se vre do loma uzorka.Duina l 0
nikada ne predstavlja cjelokupnu duinu ve samo jedan njen
mali dio tzv. BAZU MJERENJA.Vrlo bitno je spomenuti injenicu
da na kontaktu uzorka i nalene ploe aparata dolazi do
stvaranja znaajnih sila koje zajedno sa silom P stvaraju jedno
sloeno naponsko stanje.Isto tako usvajanje mijerne baze koja je
kraa od uzorka je uslovljeno karakteristikama i mogunostima
instrumenta jer neki od njih bez obzira na duinu samog uzorka
registruju promjenu one duine koja predstavlja njihovu
sopstvenu mijernu duinu.
Instrumenti za mjerenje deformacija su:mijerne
trake,tenzometri,deformetri.

(Tenzometarska mjerna traka)

- dijagrami koji su dobijeni po opisanom procesu definiu se

kao USLOVNI.Osnovni razlog je to to se prilikom izraunavanja
napona uvijek uzima u obzir poetna povrina presjeka
A0.Meutim realno to nije tako jer dolazi do promjene poprenog
presjeka uzorka prilikom nanoenje sile.

(Tipini oblici uslovnih - dijagrama)

Na bazi ovih dijagrama definiu se jako bitne osobine

materijala:

Modul elastinosti
Modul deformacije
Sekantni modul elastinosti
Dinamiki modul elastinosti

A takoe se dobijaju i dvije jako bitne konstante:

Zapreminski modul elastinosti
Modul smicanja (klizanja)

MODUL ELASTINOSTI
Modul elastinosti predstavlja tanges ugla koji tangenta na
proizvoljnom mjestu krive - zaklapa sa apcisnom
osom.Odnosno:

E=tg

d
d

Ova karakteristika materijala mijenja se od take do take

krive,tj. Zavisi od napona.U praksi se najee upotrebljava
modul elastinosti koji odgovara pravolinijkom dijelu -
dijagrama te imamo

E=tg0

MODUL DEFORMACIJE
Kao i modul elastinosti i ova veliina je u optem sluaju
funkcija napona koja je evidentna iznad granice v.
SEKANTNI MODUL ELASTINOSTI
Ukoliko na gornjoj slici primjetimo izvjesnu taku C za koju je
>v onda se taj modul deformacije naziva sekantni modul
elastinosti i rauna se:

Esek=tg=/
Pri dovoljno niskim vrijednostima napona,pri vrijednostima
ispod granice v,veliine E,Etg,Esek biti e priblino ili gotovo
jednake.

1.2. Stvarni radni dijagram materijala

Svi do sada spomenuti dijagrami bili su uslovni iz razloga to

smo zanemarivali promjenu poprenog presjeka uzorka.U
stvarnosti se ova povrina nanoenjem optereenja mijenja.To
je naroito izraeno kod vrlo ilavih materijala koji se ispituju na
zatezanje.Kod njih se kao i kod ostalih materijala,na poetku
javlja ravnomjerno deformisanje kako u podunom tako i u
poprenom pravcu,meutim ova ravnomjernost se pri
odreenom nivou naprezanja naruava te dolazi do ojave
kontrakcija presjeka.Kontrakcija se javlja oko sredine uzorka i
njena pojava je nagovjetaj skorog loma.Nakon pojave
kontrakcije poinje naglo poveavanje podunih deformacija.
Premda se mi u graevinarstvu koristimo raznim vrstama
materijala ne bi smjeli zanemariti stvarni radni dijagram
materijala.Meutim posebno je zanimljiv - dijagram za
elik,prikazan na slici.
Potrebno je spomenuti dvije stvari:
-Elastina deformacija je ona kod koje nakon rastereenja tijelo
se vraa u prvobitni poloaj.
-Plastina deformacija je ona kod koje nakon rastereenja tijelo
ostaje deformisano.
- Sposobnost materijala da se plastino deformira, prije nego to doe
do loma, zove se duktilnost.

1-DUKTILNI ELIK
2-VISOKO VRIJEDNI ELIK
fe-elastinost
razvlaenja

fu-granina vrstoa

-procentualno izduenje
Et-tangentni modul
-deformacija
-napon

fy-granica

1.3.vrstoe pod statikm optereenjima

Ova oblast ovog kursa zasigurno je najvanija za nas
graevince.U njoj emo se upoznati sa osnovnim naponskim
stanjima.No prije toga potrebno je definisati samu vrstou.
vrstoa je sposobnost materijala da se suprotstavi dejstvu
unutranjih napona koji se javljaju pod djelovanjem razliitih
vanjskih uticaja,kao i dugih promjena (skupljanje,promjena
temperature i slino).
Ispitivanja koja se najee vre jesu ispitivanje na pritisak i
zatezanje,meutim spomenut emo jo i ispitivanja na
savijanje,smicanje i torziju.
Kod ispitivanja vrstoe materijala primjenjujemo statika i
dinamika optereenja.
Pod djelovanjem statikog optereenja podrazumijevamo
djelovanje optereenja koje se u toku vremena ne mijenja
nikako ili se mijenja u vrlo malim odnosno neznatnim
koliinama,dok pod dinamikim optereenjem podrazumijevamo
ona koja se u toku vremena poveavaju ili smanjuju, a tu
spadaju i optereenja koja se deavaju jednokratno ali sa
velikim brzinama (udari)
U ovisnosti o trajanju opterenja imamo:
Izuzetno kratkotrajna optereenja
Optereenja normalnog trajanja
Dugotrajna optereenja
Samo izuzetno kratkotrajna optereenja smatraju se dinamikim
a ostala dva spadaju u statika optereenja.Takoe u statika
optereenja moemo svrstati ona koja su promjenjiva u toku
vremena ali pod uslovom da te promjene ne prate dinamiki
efekti tj.da se promjena odvija jako sporo.

U ispitivanju vrstoa podrazumijevat e se da sva optereenja

imaju normalno trajanje.

VRSTOA NA ZATEZANJE
Pri ispitivanju vrstoe uzorka na zatezanje dobijamo najbolji
opis materijala koji se nalazi pod optereenjem.Sa tako
dobijenim podacima vrimo razne proraune i dimenzioniranje a
takoer u mogunosti smo izvriti kontrolu raznih tehnolokih
procesa.
Laboratorijsko ispitivanje materijala na zatezanje vri se
posebnim ureajima KIDALICAMA

ema univerzalne kidalice

Prilikom ispitivanja iz materijala se isjecaju uzorci koji se obrade
u obliku epruveta duine 5 ili 10 poprenih presjeka krune
epruvete.

Kod ispitivanja zavrtnjeva i slinih elemenata uzima se vie

uzoraka iz jedne serije proizvodnje i kidalica se podesi sa
posebnim eljustima.

VRSTOA NA PRITISAK
vrstoa na pritisak je otpor koji stijena prua kada je izloena
statikoj sili pritiska, sa kontinualnim prirastom, u momentu
loma. Ispituje se u laboratoriji na uzorcima stijena oblika kocke,
cilindra ili prizme. Opit se izvodi pomou hidraulike prese koja
moe da proizvede pritisak od 100 i vie tona, tako to se
uzorak optereti jednoaksijalnim optereenjem do momenta
loma.
Odnos optereenja u momentu loma i povrine poprenog
presjeka uzorka predstavlja statiku vrstou na pritisak.
p=F/A (MPa)
gdje su:
p jednoaksijalna vrstoa na pritisak (MPa)
F oprereenje u momentu loma (MN)

A povrina poprenog presjeka uzorka (m2)

Ispitivanje se vri najmanje na tri uzorka. Uticaj vlanosti na
vrstou stijena je jako znaajan kod higroskopnih stijena. Sa
poveanjem vlanosti smanjuje se vrstoa na pritisak. vrstoa
na pritisak krenjaka varira od 20 do 295 Mpa. Najmanju
vrstou imaju organogeni krenjaci, a najveu silifikovani.

HIDRAULIKA PRESA ZA BETON

BETONA NA PRITISAK

ISPITIVANJE VRSTOE

VRSTOA NA SAVIJANJE
Savijanje nastaje uslijed djelovanja momenata savijanja u
poprenim presjecima Momenti savijanja javljaju se usljed
djelovanja vanjskih sila koje su rasporeene okomito na os
tapa.
U graevinarstvu,odnosno vezano za graevinske
materijale,vrstoa na savijanje uvodi se u oblasti MehanikeStatika gdje se detaljno ispituju savijanja materijala
uopteno,meutim u ostalim naukama,daljnjim proraunima
uzimajui u obzir vrstu materijala kog ispitujemo,dolazimo do
podataka tzv. Granine vrstoe na savijanje,koja se dobija
eksperimentalno i u svim vidovima usvaja takva.Granine
vrstoe na savijanje dobijaju se klasinim ispitivanjima

poveavanjem optereenja i oitavanjem vrijednosti za dati

materijal.

p=Mp/W---napon na savijanje u nekom presjeku p

Gdje je: Mp-momenat u presjeku
W-otporni momenat
U zavisnosti od materijala imamo dozvoljeno naprezanje na
savijanje i nae naprezanje u datom presjeku mora biti manje
od dozvoljenog.

VRSTOA NA SMICANJE
vrstoa na smicanje se odreuje laboratorijski, ali i
terenski.Ispitivanje vrstoe na smicanje u laboratoriji se
najee vri na prizmatinim, a rjee i cilindrinim uzorcima. U
specijalnom aparatu istovremeno se nanose horizontalna sila
smicanja (Fs) i normalna sila (Fn) na ravan smicanja. Pri
konstantnom prirataju smiuih deformacija poveava se
smiua sila sve do loma, dok se normalna sila odrava

konstantnom. vrstoa na smicanje se prikazuje sledeim

izrazom:
= c + tg

gdje su:
smiui (tangencijalni) napon stijene (MPa)
normalni napon kojem je stijena izloena (MPa)
c kohezija (MPa)
ugao unutranjeg trenja ()

TORZIONA VRSTOA
Uvijanje je naprezanje pri kome se u svakom poprenom
preseku tapa javlja samo moment koji obre oko ose tapa
moment uvijanja ili moment torzije Mt.

Ako u preseku deluje samo moment torzije naprezanje je isto

uvijanje torzija. Uzronici naprezanja su spoljanji obrtni
momenti koji deluju na tap u ravnima upravnim na njegovu
osu.
Ispitivanja se najee vre na uzorcima krunog poprenog
presjeka.Pri ovakvim ispitivanjima pretpostavlja se da:
pri deformaciji tapa popreni presjeci ostaju ravni i
okomiti na os tapa
popreni presjeci rotiraju se oko osi tapa kao kruti diskovi
razmak izmeu poprenih presjeka se ne mijenja

A zatim emo ponovo imati uvjete da naponi ne smiju biti vei

od dozvoljnih napona koje eksperimentalno sraunavamo.Na
osnovu tih podataka vre se daljnja dimenzioniranja.

ILAVOST
ilavost je sposobnost materijala da plastinom deformacijom
razgradi naprezanja i na taj nain povisi otpornost materijala

na krhki lom. Mjera za ilavost materijala je udarni rad

loma.Ispitivanje udarne ilavosti izvodi se na arpijevom
klatnu. Odreuje se sposobnost materijala da apsorbuje
izvjesnu koliinu energije prije nego doe do loma.Ispituje
se jednim udarcem,brzine obino 5 do 5,5m/s.
Epruveta se postavlja centrino na oslonac s razmakom od
40 mm
Klatno slobodno pada
Rezultat mjerenja gleda se razlika izmeu poetne
potencijalne energije koju posjeduje klatno i krajnje
energije
to se vei dio energije potroi na lom materijal je ilaviji