T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

BAHECLK

AIYLA RETM

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER

BAHECLK.............................................................................................................. 1
AIKLAMALAR ........................................................................................................ii
GR ........................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3
1. ANA YETTRME.............................................................................................. 3
1.1.Ana eitleri ..................................................................................................... 4
1.2. Ana retimi ..................................................................................................... 4
1.2.1. Generatif Yntem ....................................................................................... 4
1.2.2. Vejetatif Yntem ........................................................................................ 6
1.3. Kltr Bitkisi..................................................................................................... 7
UYGULAMA FAALYET ...................................................................................... 8
DEERLENDRME .............................................................................................. 10
RENME FAALYET2 ...................................................................................... 11
2. AI LE RETM .................................................................................................. 11
2.1. Tanm ve Kullanm Nedenleri........................................................................ 11
2.2. Ann Tutmasn Etkileyen Faktrler ............................................................. 12
2.3. Alama Zamanlar .......................................................................................... 13
2.4. A Malzemeleri .............................................................................................. 15
2.5. A eitleri..................................................................................................... 17
2.5.1. Gz Alar ............................................................................................... 17
2.5.2. Kalem Alar ........................................................................................... 23
2.6. A Sonras Bakm........................................................................................... 32
UYGULAMA FAALYET .................................................................................... 34
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 35
DEERLENDRME .............................................................................................. 36
MODL DEERLENDRME .................................................................................. 37
NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 39
KAYNAKA ............................................................................................................. 40

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL / MESLEK
MODLN ADI

621EEH017
Bahecilik
Ortak Alan
Ayla retim

MODLN TANIMI

retim teknikleri yntemlerinden elik ile retiminde ana

bitki yetitirmenin, tekniine uygun olarak a yaplmasnn ve
a sonras yaplan ilem konularnn anlatld renme
materyalidir.

SRE

40/32

N KOUL

n koul yoktur.

YETERLLK

A ile retim yapmak.

Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda tekniine uygun
olarak a ile retim yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

Amalar
Amaca uygun ana ve kltr bitkisini seebileceksiniz.
Tekniine uygun alama yntemlerini uygulayabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf, sera,

termometre, d mekn bitkileri, meyve aalar, ana, kalem, a
makas, macun, a ba,
Donanm: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon,
bilgisayar
Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
Modln sonunda ise kazandnz bilgi, beceri ve
tavrlar lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak
lme aralar ile deerlendirileceksiniz.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
A ile retim vejetatif retim yntemlerinden biridir. A farkl ya da ayn tr
bitkilerin birbirleriyle kaynatrlarak tek bir bitki olarak yetitirilmesidir. Bu durumda a ile
retim dier retim yntemlerine gre farkllk gsterir. nk dier retim yntemlerinde
ayn bitkinin farkl ksmlarndan retim yapmak mmkndr. A ile retimde ise anca ve
kaleme ihtiya vardr. Bu da iki ayr bitkiye ihtiya dourur.
Ana yeni bitkinin kk ksmn olutururken kalem ise retmek istediimiz bitkinin
zelliklerini tar. Kalem retilmek istenen bitkiden tek ya da birka gz ierecek ekilde
alnabilir. te alnan bu kalem ya da gzler ana zerine yerletirilerek yeni bitki elde
edilmi olunur.
Ada baarl olabilmek iin a yntemlerini ve a yapmay bilmek gerekir.
Bahenizde istemediiniz ya da eidini deitirmek istediiniz erik aacna kalem as
uygulayarak bunu baarabilirsiniz ya da bahenizdeki glnzn rengini deitirmek
istediinizde uygulayacanz gz as ile bunu salayabilirsiniz.
Ayn zamanda aclk artk gnmzde ayr bir meslek olarak karmza kmaktadr.
te bu modl ile ann uygulama zamanlarn ve uygulama yntemlerini en iyi ekilde
renecek ve gerektii zamanlarda uygulayabileceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Amaca uygun ana ve kltr bitkisini seebileceksiniz.

ARATIRMA

Ana seiminde dikkat edilecek hususlar belirleyerek snfta tartnz.

A ile retimde ana neden nemlidir? Aratrarak rapor halinde sununuz.

Kltr bitkisinde aranlan zellikleri snfta tartnz.

1. ANA YETTRME
Ana yetitirme daha ok meyve aalarnn oaltlmasnda kullanlr. Meyvecilikte
ana kullanmay gerektiren sebepleri yle sralayabiliriz:

Meyve aalarnn kendileri iin uygun olmayan iklim ve toprak artlarnda

yetitirilmek istenmesi

Aalarda gelimenin kontrol altna alnmak istenmesi

Genlik ksrl sresinin ksaltlmak istenmesi

Meyve kalitesinin artrlmas

Hastalk ve zararllarn kt etkilerini nlemek

Turungiller kireli topraklarda turun anac zerinde, asitli topraklarda ise yaprakl
anacn zerinde yetitirilir. yaprakl anacnn soua da dayankl olmasndan dolay
iklim asndan kritik saylan yerlerde turungiller bu anaca alanarak yetitirilir.
Nematodla bulak topraklarda eftali aalar, nematoda dayankl eftali anacna
alanarak baaryla yetitirilir.
Aalarda gelimenin kstlanmas yani kk tal aalar elde etme amacna ynelik
bodur analar kullanlmaktadr. Bu gibi analar ayn zamanda aalarda genlik ksrl
dneminin ksaltlmasnda olumlu etki eder. Yani baz analar zerine al aalarn verime
yatma sresini ksaltr.
Bunlarn dnda analar zerine aalarn ekli, mr, verimi, meyve irilii, meyve
rengi, meyvenin olgunlama sresi, meyve tutumu, budama ve terbiye etki ederek deiik
imknlar salar.
3

1.1.Ana eitleri
Meyvecilikte kullanlan analar tohum ve klon analar olmak zere iki ksmda
incelenir.
Tohum analar: Bu analar tohum ile retilir. retiminde yabani trlerin tohumlar
kullanlabilecei gibi kltr eitlerinin tohumlar da kullanlr. Yabani eitlerin
tohumlarndan elde edilen analara r, kltr eitlerinin tohumlarndan elde edilen
analara ise yoz ad verilir. Ancak uygulamada her iki grup iinde r deyimi
kullanlmaktadr. r ve yozlar gelime kuvveti, aacn mr, verim, meyve kalitesi vb.
zellikler bakmndan ok fazla fark gstermez.
r ve yozlar ayn aacn tohumundan elde edilmi olsalar bile yabanc
dllenmeden dolay ne birbirlerine ne ana bitkiye ne de tozlayc bitkiye benzer. Bu
farkllklar bu analarla alanm eitlerle kurulan bahelerde rahatlkla grlr, bu yzden
yabani tohum analaryla rnek bir bahe kurma imkn yoktur.
Modern meyvecilikte sadece alanacak eidin deil, kullanlacak anacn da standart
zelliklerde olmas istenir. Meyve retim ve ticaretinde standardizasyonun baars buna
baldr. Bununla birlikte lkemizde eitli amalara ynelik ana kullanm sz konusu
olmadndan tohum analar ile bir rnek fidan retimini imknsz klar.
Bununla birlikte turungiller, eftali, kays, badem, erik, elma, armut gibi trlerin
retiminde genelde tohum anac kullanlmakla birlikte klon analar da kullanlmaktadr.
Klon analar: elik, daldrma, kk veya dip srgn ve doku kltr gibi vegatatif
yntemlerle retilen analardr. Bu analarn morfolojik, fizyolojik, kimyasal ve kaltsal
zellikleri bakmndan hem birbirlerine hem de alndklar ana bitkiye benzer. Klon analar
ile modern meyvecilikte istenilen kalem ve ana standardizasyonu salanm olur. Bu da
rnek bahe kurma imkn salar.

1.2. Ana retimi

1.2.1. Generatif Yntem
retim amac ile kullanlacak tohumlar eitli kaynaklardan salanabilir. Fidan
reticileri ihtiyalar olan tohumu ya bizzat kendi fidanlndaki tohum ana damzlndan
veya tohumculukla uraan kii veya kurululardan salar.
Tohumlar verim devresinde bulunan iyi gelimi, salkl, damzlk aalardan
alnmaldr. Tohumlar yabani veya kltr eitlerinin aalarndan alnr. Her iki durumda da
tohumlar alnrken kaliteli r veya yoz elde edilen aalar tercih edilmelidir. Zayf
aalarn tohumlarnda yeterli derecede besin maddesi birikmediinden bunlarn imlenme
oranlar dk olur. Tohumlar hangi blgede yetiecek ise o blgede bulunan aalarn
tohumlarndan alnmaldr. Tohum alnacak aalar tam olgunlua eritikleri eide zg
renk, irilik vb. zellikleri kazandklar zaman alnmaldr.
Tohumlar, meyvelerden trlere gre u ekilde karlr.

a) Sert ekirdekli meyve trlerinde (eftali, erik, kays vb.) tohumlar, meyveler
yarlarak kartlr. yice ykanp glgede kurutulur.
b) Yumuak ekirdekli meyve trlerinde (elma, armut, ayva) tohumlarn karlmas
g ve zaman alcdr. Eer meyvelerin meyve etleri alnmayacaksa meyveler olduu gibi
ezilir. Sonra ezilen materyal su dolu kaba konularak bir sre bekletilir. Fermantasyon
baladktan ksa bir sre sonra ekirdekler dibe ker. Bylece elde edilen tohumlar gzelce
ykanarak glgede kurutulur.
c) Sert kabuklu meyve trlerinde (ceviz, badem) yeil d kabuk krlarak soyulur ve
tohumlar glgede kurutulur.
yi bir tohumda aranlan zellikler unlardr.

Taze olmaldr.

Tohumun imlenme gc yksek olmal ve iyi olgunlam meyvelerden

alnmaldr.

eide zg renkte olmaldr.

yice ykanp temizlenmi, yabanc maddelerden arndrlm ve kurutulmu

olmaldr.

Meyvelerin, meyve suyu, pekmez, pestil vb. rnler haline getirilmesinden elde
edilen artklardan karlm olmamaldr.

Hastalksz olmal, bcek ve mantar hastalklarn izlerini tamamaldr.

Tohumlarn ekim zaman oaltlacak bitkinin trne ve tohumlara uygulanacak

ilemlere baldr. Buna gre tohumlar sonbahar veya ilkbaharda ekilir. lkbaharda ekilen
tohumlar, souklama ihtiyac olmayan sert kabuklar bir n ilemden geirilmi veya k
aylar ierisinde soukta katlanm olan tohumlardr. Eer tohumlar zel bir n ilemden
geirilmilerse, birka hafta gibi ksa bir srede imlenir.
Tohum ekim derinlii tohumun byklne, ekim yerlerine ve evre artlarna
baldr. ok derin ekimde imlenme baarsz olur. nk meydana gelecek fide toprak
yzne kmadan nce depo maddeleri bitmi olur. Hafif kumlu topraklarda derin dikim,
ar topraklarda ise yzlek ekim yaplmaldr. Genel bir kural olarak tohumlar kendi
kalnlklarnn drt kat derinlie ekilmelidir.
Tohumlar ya tohum tavalarna ya da dorudan doruya a parsellerine ekilir.
Birok meyve trnn rleri bir yl veya bazen de iki yl zel olarak hazrlanm
tohum tavalarnda yetitirilir.
Dorudan doruya a ve terbiye parsellerine ekim, genelde imlenme asndan
problem karmayan ve ok hzl byme zelliine sahip olan trlerde uygulanr.
Tohumlar ekildikten sonra tohum tavalarnda veya ekim parsellerinde kltrler
ilemler uygulanmaldr. Tohum tavalar 7-20 gnde bir sulanmal, azotlu gbreleme
5

yaplmal ve zellikle yabanc ot mcadelesi geciktirilmemelidir. Ayn zamanda rlerde

grlen veya grlmesi mmkn hastalk ve zararlara kar da gerekli mcadele
yaplmaldr.
Uygun evre koullarnda kurulmu fidanlklarda iyi bir bakm uygulanm rler
imlendikleri yln byme dneminde gelimelerini tamamlayarak o mevsim sonunda a ve
terbiye parsellerinde artlacak duruma gelir.
Normal ekilde gelimi rler, sonbaharda yaprak dkmn takiben, gelimenin
durduu dnemden itibaren sklmeye balanr. Skm ii erken ilkbaharda vejetasyon
balamadan nde bitirilmelidir. Skm esnasnda havann rzgrsz, yamursuz ve topran
tavnda olmas istenir.
rler traktrle ekilen skm aleti veya insan i gc ile bel kullanlarak sklr.
Skm aleti kullanldnda i daha ksa zamanda ve ucuza mal edilir. Skm esnasnda
rlerin gerek kk, gerekse gvde ve dallar zerinde fazla yara almamasna dikkat
edilmelidir.

1.2.2. Vejetatif Yntem

Klon analar vejetatif retim yntemlerinden daldrma, elik ve doku kltr ile
retilir.
Klon; tek bir meyve aacndan vejetatif olarak retilmi, genotip ve fenotip zellikleri
ayn olan bireylerin oluturduu ve bu zellikleri yetkili kurulularca tescil edilmi bulunan
topluluklardr.
rnein bir lop incirinden alnan elikler alnd aacn zelliklerini aynen gsterdii
gibi, bundan retilen tm aalar da ilk alnd incirin tm zelliklerini aynen tar. Bu bitki
topluluklarnn klon olarak vasflandrlabilmeleri iin yetkili kurulular tarafndan mutlaka
tescil edilmesi gerekir.
Tohumdan elde edilen rler ile vejetatif retim yntemlerinden daldrma ile elde
edilen klon analar sonbaharda yaprak dkmn takiben veya hasattan sonra a ve terbiye
parsellerine artlncaya kadar hendeklemeye tabi tutulur.
Bu i iin analar, kum veya kumlu topraktan oluan hendekleme havuzlarnda dou
bat ynnde alacak hendeklere demet yaplmadan yan yana hendeklenir. Hendeklemede
analarn 5-10 cmlik ksmlar darda braklr. Hendekleme srasnda tr ve eit
karmna izin verilmemelidir.
K aylarnda arazide i olmad veya hava artlarndan dolay araziye klamad
zamanlarda hendeklenmi olan analar, elden geilerek tuvalet budamas denilen ileme tabi
tutulur. Tuvalet budamas analarn hasattan sonra elden geirilerek fazla ve yaral kklerin
kesilmesi, st tarafta tepesinin uygun bir ykseklikten budanmas ve eer var ise yan dallarn
dipten karlmas eklinde uygulanan bir ilemdir.
Analarn hem kolay dikilmesi hem de zellikle kazk kkl trlerde saak kklerin
olumasna yardmc olmak ve ayn zamanda tutma orann artrmak iin tuvalet ileminin
mutlaka yaplmas gerekir.

Bu amala kazk kk, boyun noktasndan itibaren 8-10 cm aadan, yan kkler de 3-4
cm uzunluunda makasla kesilir. Yaral kkler yara zerinden, hi ie yaramayan kkler ise
dipten kesilir.
Tuvalet budamas bitirilen generatif ve vejetatif analar gelime durumlarna ve gvde
kalnlklarna gre I. , II. , III. boy olmak zere boya ayrlr. Kk boaznn 7-10 cm
yukarsndan llen analardan gvde kalnl 8-12 mm olanlar I. boy, 5-8 mm arasnda
olanlar II. boy ve aplar 5 mmden az olan zayf analar ise III. boy olarak ayrlr. III. boy
analar ya imha edilir ya da uygun bir yere artlarak bir yl daha gelimeleri salanr.

1.3. Kltr Bitkisi

Kltr bitkisinde aranlan zellikler ana bitki ile ayn olmaldr. retilmek istenen
bitkinin tm zelliklerini tamal, hastalk ve zararllardan arndrlm olmal ve evre
koullarna dayankl olmaldr.

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

retim plan yapnz.

retim amacnz belirleyiniz.

reteceiniz anaca karar veriniz.

Amacnza uygun ana seiniz.

Kltr bitkisine uygun ana seiniz.

evre artlarna uygun ana seiniz.

reteceiniz ana eidine karar veriniz.

Salkl bitkileri seiniz.

Kltr bitkisi ile akrabalk derecesine
dikkat ediniz.
Eldeki bitkilerinizi gzden geiriniz.
Tohum anac ile retim yapmaya zen
gsteriniz.

Tohumluk ana elde ediniz.

Ana bitkinin tohumlarn karnz.

Anacn tohumlarn alnz.

Tohumlara zarar vermeyiniz.

Tohumlar ziyan etmeyiniz.
Tohumlar ykaynz.
yice kurumasn salaynz.

Tohumlar ekiniz.

Gerek varsa tohumlara katlama

uygulaynz.
Uygun derinlie dikiniz.
Fazla derine dikmemeye dikkat ediniz.
Uygun topraa dikiniz.

Kltrel bakm ilemlerini yapnz.

Sulamalara dikkat ediniz.

Yabanc ot mcadelesi yapnz.
Gbreleme yapnz.

r veya yozlar elde ediniz.

Uygun bykle gelmi olmasna

dikkat ediniz.
Gerek yerlerine alnz.

Klon ana elde ediniz.

Kaliteli olmasna dikkat ediniz.

Aranlan zellikleri tamasna zen
gsteriniz.
Amacnza uygun seiniz.
8

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME

Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi

lnz.

LME SORULARI
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun ifadeleri getiriniz.
1)

Genlik ksrl sresini ksaltmak iin yetitirilir.

2)

Ana eitleri . ve .. olmak zere iki eittir.

3)

Kltr eitlerinin tohumlarndan elde edilen analara denir.

4)

Klon analar yntemlerle retilen analardr.

5)

Sert ekirdekli meyve trlerinde tohumlar . kartlr.

6)

yi bir tohum .. renkte olmaldr.

7)

Hafif kumlu topraklarda .., ar topraklarda ise . ekim

yaplmaldr.

8)

Tohum tavalar .. gnde bir sulanmal, .. gbreleme yaplmal ve

. mcadelesi geciktirilmemelidir.

9)

Tek bir meyve aacndan vejetatif olarak retilmi genotip ve fenotip zellikleri ayn
olan bireylerin oluturduu ve yetkililer tarafndan tescillenmi topluluklara
denir.

10)

Tuvalet ilemi, .. dikimini ve .. artrmak iin

yaplr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal cevaplarnz iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen
doru ise deerlendirme leine geiniz.

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda erik bitkisinden
r elde etme uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki kriterlere gre
deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE
DEERLENDRME LTLER

Evet

Hayr

r elde edeceiniz erik eidine karar verdiniz mi?

Erik meyvelerini temin ettiniz mi?
Erik meyvelerini yardnz m?
Tohumlar kardnz m?
Tohumlar iyice ykadnz m?
Glge de kuruttunuz mu?
Ekim yerini hazrladnz m?
Tohumlar ektiniz mi?
Uygun derinlikte ektiniz mi?
Derin ekimden kandnz m?
Kltrel bakm ilemlerini uyguladnz m?
Tohumlarda imlenme grdnz m?
Erik rlerini elde ettiniz mi?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz.
Hatal cevaplar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm cevaplar doru ise bir sonra ki
renme faaliyetine geiniz.

10

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Tekniine uygun alama yntemlerini uygulayabileceksiniz.

ARATIRMA

Al bitkilerin bakmnda neler yapldn aratrarak snfta sununuz.

A ile retimde karlalan sorunlar rapor haline getirerek snfta sununuz.

Al bitkilerin skm nasl yaplr? Snfta tartnz.

2. AI LE RETM
2.1. Tanm ve Kullanm Nedenleri
A ile retim; retilmesi istenen bitkinin bir parasn, kknden faydalanmak istenen
baka bir bitkiyle kaynatrarak tek bir bitki olarak yetitirme tekniidir.
Bitkinin toprak st ksmn yani gvde ve dallar oluturmak zere asl retilmesini
istenen bitkiden alnan ksma kalem veya gz denir. Kalem, zerinde birka uyur gz
bulunan bitki paras, gz ise bir tek gz ve srgnden alnan retken bir paradr.
Yeni bitkinin kk ksmn oluturacak olan ann yapld ksma ise ana denir.
Bylece ana veya kalem anala birletirildiinde ana kk olutururken, kalem veya gz
de srerek yeni bitkinin gvde ve dallarn oluturur. A, canl iki ayr bitki dokusunun
kaynatrlarak tek bir bitki olarak yetitirme tekniidir. Bunun sonucunda kk anacn, a
kalemi ise kalem alnan bitkinin genotipine benzer. Ancak kalem zerinde anacn etkileri
olduu gibi, kaleminde ana zerinde byme, soua dayanma gibi etkileri sz konusu
olmaktadr.
Baz odunsu ss bitkileri yeteri kadar kklenemedikleri iin bunlar ounlukla a ile
retilir. A ile retim, gymnospermlerden Conifer snfna giren trlerde, angiospermlerde
ise kotiledonlara ait bitki trlerinde uygulanr. Ancak monokotiledonlarda ada kaynamay
salayan kambiyum tabakalar yoktur.
Baz bitki trlerinde bireyler erkek veya dii ayr ayr yani dioik olur. Byle bir bitki
bir yerde tek bulunmas halinde erkek veya diidir. Hangisi olursa olsun bu bitki bu durumda
iek amaz ve bu bitkiden tohum elde edilmez. elikle retimde de iyi bir kklenme
salanmazsa, ayn zellikleri tayan bitki retilmesi ancak a ile olur. Bazen de bir aa
herhangi bir sebeple ok zarar grm ise bu aacn bir veya birka dalna yaplan a ile bu
aa tekrar gelitirilebilir. Bazen de ayn bitki zerinde farkl dallar ayn trden farkllk
gsteren bireylerden alnan kalemler alanarak ayn bitki zerinde eitli tip ve renkte iek
veya meyve elde edilmi olur.
11

Bitkilerde ann kullanlma nedenlerini u ekilde sralayabiliriz.

Tr ve eide uygun fidan retimi yapmak

Baka ve kolay metotlarla oaltlamayan eitlerin ortadan kalkmasna engel

olmak ve bitkinin neslini devam ettirmek

Byk aalarn mevcut olan eitlerini deitirmek

Islah almalarnda belirli zellikleri iin seilen rlerin bymelerini

hzlandrmak

Aalarn zarar gren ksmlarnn yenilemek

Virs hastalklarnn incelenmesi

Baz analarn stn zelliklerinden (bodur analar gibi) yararlanlmas

2.2. Ann Tutmasn Etkileyen Faktrler

Bir ann tutmasn etkileyen ve baarl olmasnda rol oynayan en nemli faktrler
unlardr.
a) Kalem ve ana birbirleriyle uyuur olmaldr. Tersi olduunda uyumazlk sz
konusudur. Uyumazlk olduu durumda iki birey parasnn birletii a noktasnda
kaynama ya hi olmaz veya yetersiz olur. Bu durumda a noktasnda ime gzlenir ve bu
yerden a kolaylkla krlabilir. Al fidanda bodurlama olur ve sal bozularak
yapraklar sararr. Ana ve kalem arasnda byme farkllklar gzlenir ve bir iki yl iinde
al fidan lr.
Bitkiler, botanik akrabalk ilikileri bakmndan birbirlerine ne kadar yakn olurlarsa
uyuma ans o kadar yksek olur. Bunun iin srasyla ayn klon, ayn alt tr iinde olan
alamalarda baar ans ok yksektir. Ayn cinsin ayr trleri arasnda ise ayn familyaya
ait olsalar da cinsler arasndaki uyumazlk dolaysyla baar ans dk olmaktadr.
b) Bitki trlerinde, adaki baar trlere gre deimektedir. Baz trlerde ann
tutma ans dktr. rnein, mee ve kaynlar ok g alanr. Baz trlerde ise baar ok
yksektir.
c) Ana kaliteli, kuvvetli ve gen bir fidan olmaldr. Anacn tohumdan yetimi
olmas ounlukla vejetatif yollardan retilmi fidan olmasna gre daha ok tercih edilir.
d) Kalemler uygun zamanda alnmal ve a uygun zamanda yaplmaldr. Kalem
alar iin en uygun alama zaman yaz as dnda, ilkbaharda anata kk faaliyeti
baladnda, fakat kalemde gzler henz uyku halinde olduu zamandr. Bunun iin
kalemler daha nce souk depolara alnarak saklanaca gibi, analarda sakslara dikilerek
seralara alnp daha erken aktif hale gelmeleri salanabilir.
e) Kalem ve anacn kambiyomu mmkn olduunca sk bir ekilde st ste
gelmelidir. Bylece kaynama daha abuk olur. nk iki para arasndaki akl
doldurmak zere kallus kolaylkla oluur ve yara hzla kapanr. Bylece her iki parann
12

iletken dokular arasnda hzla kaynama salanm olur. Bu yolla kalem srnce su ve besin
maddesi ihtiyacn, anatan birbirleriyle en ksa zamanda ilikiye geen iletken dokular
sayesinde kolayca karlar. Bunun iin ana ve kalemde alan kesitler ne kadar birbirine
benzer olursa o kadar kambiyumlarn st ste gelme ans artar.
f) A yeri, alamadan hemen sonra uygun bir macunla kapatlmaldr. Bu ekilde a
yerinde kuruma ve eitli enfeksiyon tehlikeleri nlenmi olur. Macunlamadan nce her iki
parann sk bir ekilde lastik, plastik veya rafyadan oluan bir bantla sarlmas da
gerekebilir.
g) Alamadan sonra uygun bakm ve zen gerekir. zellikle anatan kan srgnler
azaltlarak ana kalem arasnda zsu sirklasyonunun yeterli olmas salanmaldr.
h) Hava, nem ve scaklk artlar uygun olmaldr. Serada, cameknlarda, sisleme
altnda baar ans artarken ak alanda ise balangta glgeleme yapmak da bu konuda
faydal olur.
) Kalem veya gzn anaca doru taklm olmas gerekir. Ters taklm kalem veya
gz olmas halinde ada tutma grlmez.
i) Ann baar oran; bitkinin tr, koullara uygun alama ynteminin iyi seimi ve
deneyimli bir ac ile daha da ykselir.
j) Kalem ve gzn hastalk etmenleriyle (zellikle virsler) bulak olmas, ada
baary azaltr. Bu yzden virssz aalardan ve omcalardan kalem alnmas, aya
balamadan nce fidan retim materyallerinin mantari ve bakteriyel hastalk etmenlerine
kar dezenfekte edilmesi gerekir.

2.3. Alama Zamanlar

Alama zamanlar seilen a eidine gre farkllk gsterir. Kalem alar genellikle
ilkbaharda anata aktif byme dnemi balayp kalemde ise gzler uyanmaya balad
dnemde yaplr. Ancak baz bitki trlerinde bu sre yaz sonuna kadar devam eder.
Fakat bu durum gz alarnda daha bir farkllk gsterir. Gz alar yaplma
zamanlarna ve srgn verme durumlarna gre ikiye ayrlr.

Srgn gz alar: Anaca yerletirilen gz, ann yapld yl iinde srgn

verir. Srgn gz alar erken ve ge srgn gz alar olmak zere iki
zamanda gerekleir.

Erken srgn gz alar: Gz tomurcuklarda henz bir kabarma grlmeden yani

gz latent halde iken yaplr. Anacn ise aktif halde olmas gerekir. Bunun iin gz kalemleri
alamadan bir sre nce alnp 0-4o C'de analar aktif hale geene kadar saklanr. Bu alar
ilkbaharda ana gelimeye ve zsuyu yrmeye balayp kabuk kolaylkla ayrldnda ak
alanda yaplr. A iki hafta iinde tutar ve gzn kuvvetli srmesi iin anacn a noktasnn
altnda uyuyan gzlerden srgn verenler koparlarak uzaklatrlr. Bu yolla gcn byk
bir ksm a gznde toplanr.
13

Ge srgn alar: Daha ge yani haziran aynn ilk yarsnda yaplr. Bu dnemde
gz artk yeni olumu srgnler haline dnm ve her yaprak koltuunun altnda iyi
gelimi tomurcuklara sahip olmulardr. A kalemi olarak bu tomurcuklar kullanlr. Ge
srgn alarnda yara hemen kapanr ve a iki hafta iinde tutar. Ann tuttuu, yaprak
sapnn dmesi ile anlalr. Gz hazirandan itibaren bymeye devam eder ve bitkinin yeni
tacn oluturur. Bu yntemde a gvde zerinde yeteri kadar ykseklie taklmal ve
alamadan 34 gn sonra tepegzn 510 cm yukarsndan kesilmelidir. Alamadan 1015
gn sonra bu kesim gzn hemen stne kadar indirilir.

Durgun gz alar: Temmuz ayndan eyll bana kadar durgun gz as

uygulanr. Ancak anata byme halen devam etmektedir. Durgun gz asnda
gzler, bitkinin d tarafnda bulunan ksa ve yava byyen srgnleri dnda,
ayn yln olgunlam kuvvetli gelien srgnlerinden alnmaldr. Gz kalemi
olarak ise srgnn orta ksmlarndan kk ve sivri formlaryla ayrlan yaprak
tomurcuklar kullanlmaldr.

Alamada kullanlacak olan kalemler, slak uvallarda serin ve glge yerlerde a

yaplana kadar saklanr. Gzlerin taze olarak kullanlmasna zen gsterilmelidir. Gzler 2-3
haftada kaynayarak a tutar. Ancak gzler ayn yl iinde srmez. Ertesi ilkbahara kadar
olduu gibi kalr.

Resim 2.1: Anata Tnin almas

Resim 2.2: Gz kaleminin hazrlanmas

14

Resim 2.3: Gzn kaleme yerletirilmesi Resim 2.4: Gz ile kalemin birlemesi

Resim 2.5: A rafyas ile balanmas Resim 2.6: Gzn srm hali

Normalde ilkbaharda ana srmeye hazrlanan gzlerin hemen zerinden kesit yzeyi
ann bulunduu tarafn ters ynne doru meyilli olarak kesilir veya 10-15 cm koltuk
altnda kalacak ekilde ksaltlr. Bylece gzn kuvvetli olarak srmesi salanr.

2.4. A Malzemeleri
Alarn yaplmas
aklayabiliriz.

srasnda

kullanlan

malzemeleri

ve

zelliklerini

yle

a) aklar: Gz aks ve kalem aks olmak zere iki tip ak kullanlr. Gz veya
kalem alarnn daha snrl yapld yerlerde gz aks, her iki yntem iin de rahatlkla
kullanlabilir. Az kapanmayan baklar daha kuvvetlidir. Keskin yz korumak amacyla
bir klf kullanlrsa daha iyi olur. yi almak iin ban gayet keskin olmasnda yarar
vardr. Eer ok a yaplacaksa yksek kaliteli salam ve dayankl baklara ihtiya vardr.
b) A macunlar: yi bir a macunu bitkinin yzne iyice yapmal, yamurlarla
ykanp gitmemelidir. Soukta atlayp dklmemeli, scak havalarda ise eriyip akacak kadar
yumuak olmamaldr.

15

A macunun kullanm amalar unlardr.

A blgesini tamamen kaplayarak su kaybn ve ana-kalem zerindeki plak

kesit yzeyinde hcrelerin lmesini nlemek.

Odunun rmesine neden olan mikroorganizmalarn aacn bnyesine

girmesine engel olmak.

Son yllarda a macunlar souk ve scak olmak zere iki ekilde kullanlmaktadr.

Scak macunlar: Bu tip iine giren maddeler, reine, bal mumu, keten tohumu
ya veya mangal tozu kmrdr.

Souk macunlar: Asfalt ve su emilsyonundan ibaret olan bu a macunu son

yllarda piyasaya sunulmutur.

c) A balar: A ileminde kalem veya gzn anala skca birlemesini salamak

ve aralarnda boluk brakmamak iin kullanlan rafya, plastik erit, lastik erit ve pamuk
iplii gibi malzemelerdir.
Daha ok gz alarnda kullanlan rafyann esneklii yoktur. Bundan dolay gz
alarnda, alamadan 15-20 gn sonra alnmazlarsa anac boar ve krlmalarna neden olur.
Ceviz fidan retiminde uygulanan yama gz a veya yarma alarda a ba olarak
beyaz plastik eritler kullanlr. Esnek olduklar iin a yerinde boum yapmaz.
d) Kalem as makineleri: Asmalarda uygulanan masa as, ana ve kalemin
ularnda kare eklinde diler aan, elektrikli yuvarlak bir testere yardm ile yaplr. Bu
diler sayesinde ana ve kalem birbirleri iine girer ok sk ve kesin bir birleme salanr.
e) Serpet: Kalem alarnda a yerinin ve budamalarda ap byk olan yaralarn
dzeltilmesinde veya kaln dallarn budanmasnda kullanlan kavisli olarak yaplm kuvvetli
aklardr.

16

Resim 2.7: Alamada kullanlan malzemeler

f) Budama makas: A kalem veya gzlerin hazrlanmasnda, ana ve fidanlarn

tuvalet budamasnda, adan nce analarda a temizliinde, al analarn temizliinde ve
aalarn budanmasnda kullanlr. Tek tarafl kesen budama makaslar bitkiyi ezdiklerinden
iki azl makaslar tercih edilmelidir.
g) A baltas: Yarma kalem alarnda anacn yarlarak kalemin yerletirilecei
yerlerin hazrlanmasnda kullanlan tahta sapl, keskin azl, n tarafnda gen eklinde
yark acs bulunan zel bir alettir.
h) A tokma: Yarma kalem alarnda a yerinin hazrlanmasnda kullanlan ve a
baltasna vurarak bir yark amasn salayan tahta bir tokmaktr.
) Testere: A ve budama ilerinde budama makasnn kesemeyecei kadar kaln olan
dallarn kesiminde kullanan testereler zel ekillerde yaplmlardr. nce ve dar ulu olanlar
tercih edilmelidir.
i) Bilei ta: A aklar, serpet, budama makas gibi aletlerin bilenmesinde
kullanlan aletlerdir. Su ve ya talar olmak zere iki eittir. Bileme esnasnda eidine
gre zerine su veya ince ya damlatlr.

2.5. A eitleri
2.5.1. Gz Alar
zerinde bir gz veya tomurcuk bulunan kk bir dal parasndan alnan bir kalem
kullanlarak yaplan alama yntemi gz a veya tomurcuk a olarak adlandrlr. Bu yolla
bir bireyden ok sayda gz alma olana vardr. Bu metot ile kymetli, nadide bireyler
retilir. Ekonomik ve amatrlerin kolaylkla uygulayabilecei bir a yntemidir.
17

Gz alar gen analara veya 0,6-2,5 cm apnda ince dallara uygulanr. Bunun iin
ana olarak 1 yllk fidanlar yeterlidir. rnein 1 yllk yabani gller, mkemmel analardr.
Ancak ana olarak kullanlacak trler eer yava byyen tr ise ana ya 2 olabilir.
Gz alarn grupta toplamak mmkndr.
2.5.1.1. T Gz As
Gz alar arasnda en ok bilinen ve kullanlan gz a yntemi T gz adr. Ana
zerinde kabuun T eklinde kesilmesinden dolay bu isimle adlandrlr. zelliklerin birok
ss allarn retilmesinde kullanlr. T gz as iyi gelimi ve vejetasyon devresi iinde su
yrm ve kabuun odundan kolaylkla ayrld dnemde olan analara uygulanr. Anacn
0,6-2,5 cm apnda ve olduka ince kabuklu olmas istenir. Gzlerin alnd odun ksmnn
ise kabuklar kalnlamam 1-2 yanda olmas istenir. Gzler odunlam, fakat z suyunun
henz yrmeye balamad srgnlerden alnr.
zerinde gz bulunan kabuk kalkann karlmas iin gzn 1 cm kadar aasndan
eimli bir kesimle ie balanr ve bu kesim gzn altna kadar devam eder. 2,5 cm zerinde
ise son bulur. Kabuk kalkan mmkn olduu kadar ince fakat ayn zamanda bir para sert
olmaldr.

Resim 2.1: Gzn hazrlamas (kar ve yandan)

nce ana zerinde yerden 5-25 cm ykseklikte iki boum arasna 2,5 cm uzunlukta
dikey bir kesim yaplr. Bunu T eklini verecek ekilde stten bir yatay izgi izler. ki kabuk
dilimini kaldrmak iin a makas hafife evrilir alttaki gz, gzn sadece yaprak sap
kalacak ekilde yukardan aa hazrlanan gze yerletirilir ve rafya ile balanr. Hular gibi
zor a tutan trler dnda macunlamaya gerek yoktur.

18

Resim 2.2: Anacn hazrlamas (kar ve yandan)

Balama ileminde ba olarak lastik tercih edilmelidir. Lastik kesilmeye ihtiya

gstermeden kendiliinden kopar. Lastik balarn ular bir nceki veya bir sonraki
srgnn altna sokulur. Lastik ba ne ok gevek ne de ada bir zarar meydana getirecek
kadar sk olmaldr.

Resim 2.3: Gzn kaleme taklmas ve balanmas

A yaklak iki hafta iinde zellikle de gllerde tutar. Ann tuttuu, gzdeki yaprak
sapnn dmesiyle anlalr. Ana yaz sonu veya sonbaharda ann stnden kesilerek
uzaklatrlr.

19

2.5.1.2. Yama Gz As
Yama gz asnn en belirgin zellii dikdrtgen eklindeki bir kabuk parasnn
anatan kesilip karlmas ve bunun yerine zerinde bir gz bulunan retilmek istenen
bitkiden alnan kabuk parasnn yerletirilmesidir.
Yama gz asnn yaplmas T gz asna oranla daha yava ve zordur. Ancak ceviz
ve pikan gibi kaln kabuklu trlerde baarl olarak uygulanmaktadr.
Bu a metodunda gerek anacn gerekse gz kaleminin kolay kabuk vermesi gerekir.
Yama gz as yaz sonlar veya sonbahar balarnda yapld gibi az olmakla birlikte
ilkbaharda da yaplabilir. Ana ve gz kaleminin aplar 1,22,5 cm olmaldr.
Gerek ana gerekse kalemden kabuk paralarnn karlmas iin zel baklar
kullanlr. Bu baklarda 2,5-3 cm aralklarla enlemesine paralel kesim yapacak iki azn
bulunmas gerekir. 2,5 cm uzunlukta olan bu kesimler, anacn dzgn bir yerinde toprak
yzeyinin 1015 cm stnde kabuktan oduna kadar giden bir derinlikte yaplr. Bu iki yatay
veya enlemesine kesim, yek azl bir bakla yukardan aaya kesim yaplarak birletirilir.
Gz kaleminden karlan ve zerinde gz bulunan kabuk yamas ana zerinde daha
nceden hazrlanan yere hemen taklmaldr. Gz kaleminden kan kabuk yamasnn st ve
alt ksmnn anata alan yere skca uymas, dier taraflarn uymasndan daha nemlidir.

Resim 2.4: Anacn hazrlanmas (kar ve yandan)

Resim 2.5: Kalemin hazrlanmas (kar ve yandan)

20

Resim 2.6: Kalemin gze taklmas

Fotoraf 2.8:Yama gz asnn yapl ve gzn srmesi

Yerine taklan kabuk yamasnn sarlp balanmas gerekir. Yama gz asnn

balanmasnda kullanlacak materyal, kalem kabuunun anataki yerini skca tutmakla
kalmayp ayn zamanda gz kabuunun altna hava girmesini, dokularn kuruyup lmesini
nlemek iin btn yzeyi kapatabilmelidir.
zellikle cevizlerde yama gz asnda balamann a noktasnda bir boum etkisi
yapmamasna dikkat etmek gerekir. Ana hzla bymeye balaynca alamadan 10 gn
sonra a bann kesilmesi gerekir. Bunun iin taklan gzn ters tarafnda yukardan
aaya doru yaplacak olan bir kesim yeterlidir.
Yama gz as, anata hzl bymenin grld, kabuk vermeye balad zaman
ilkbaharda yaplr.
21

2.5.1.3. Yongal Gz As
Yongal gz as ilkbaharda bitkide aktif byme balamadan nce veya yaz
aylarnda aktif bymenin su noksanl nedeniyle durduu durumlarda yapld gibi
kabuun odundan kolayca ayrlmad zamanlarda da yaplabilir. Metot genellikle ap 12,5
cm olan kk bitkilere uygulanr.
zellikle vinifera asma eidinde floksera ve nematoda dayankl analarn
sonbaharda yongal gz as ile alanmas mkemmel sonu verir. Her ne kadar yongal gz
baarl ise de T gz as kadar abuk ve basit olmadndan T gz asnn uygun olduu
durumlarda uygulanmaz.

Resim 2.6: Anacn hazrlanmas ( yandan ve kardan )

Resim 2.7: Gzn hazrlanmas ( yandan ve kardan )

Resim 2.8: Gzn anaca taklmas

22

Anacn topraa yakn ksmndan, iki boum arasnda dzgn bir yerden kabukla
birlikte bir para odun (yonga) kesilip karlr. Bu yere istenen gz kaleminden alnan ve
zerinde bir gz bulunan ayn byklkteki bir kabuklu yonga yerletirilir. Ana ve kalemde
yongal kabuklar ayn ekilde kesilir. lk kesim, odunun 450lik bir ayla tomurcuun hemen
altndan yaplr. kinci kesim tomurcuun 1 cm kadar zerinde balar. Tomurcuun
arkasndan odunun iinden geecek birinci kesimle birleinceye kadar aaya iner. Anatan
karlan kabuklu yonga yerine, gz kaleminden karlan yongal gz yerletirilir. Eer bu
iki yonga ayn byklk ve ekilde kesilirse, iki kabuklu para birbirine tam uyarak ann
tutma ans artar.
Yongal gz asnda, a tamamen kaynayncaya kadar anacn tepesi gzn zerinden
kesilmez. Eer yongal gz sonbaharda yaplrsa, anacn tepesi ilkbaharda gzn
taknmasndan 10 gn sonra vurulur.

2.5.2. Kalem Alar

2.5.2.1. Yarma A
Yarma a kk aalarn gvdelerinde veya byk aalarn ana dallarnda eit
deitirmek iin kullanlan en eski ve en ok bilinen a eididir. eit deitirme 5-10 cm
apndaki dallarla odunu olduka dz yarlabilen odun dokulu trlere uygulanr.
Yarma a dinlenme mevsimi boyunca herhangi bir dnemde yaplabilir. Ancak
bitkide aktif byme balamadan nce fakat anacn gzlerinin uyanmaya balad erken
ilkbaharda yapld zaman a yeri daha abuk kaynar. Aa aktif olarak bymeye
baladktan sonra alama yaplrsa anacn kabuunun odundan ayrlmas mmkndr, bu da
yarann kaynamasnda zorluklarn meydana gelmesine neden olur.

Resim 2.9: Anacn yarlmas

23

Resim 2.10: Yarn kapanmamas iin bir aletle tutulmas

Uygulamada kullanlacak kalemler dinlenme dneminde bulunan bir yllk dallardan

alnmaldr. Bu ve dier deitirme a yntemleri iin daln testere ile kesiminde kesit
yzeyi daln ana eksenine dik olmaldr.

Resim 2.11: Kalemin hazrlanmas Resim 2.12: Kalemin grn

Yarma a yaplrken kasap ba gibi ar bir bak veya zel yarma a aletlerinden
biri alanacak ksmn merkezinden 57,5 cm derinlikte dik bir yark amak iin kullanlr.
Bu ilem bir tokmak veya ekile baa vurularak yaplr. Dzgn bir yark aldktan sonra
bu yeri ak tutmak iin bir tornavida, keski veya yarma a aletinin kama ksm alan yerin
iine yerletirilir. Kalemler 7,5-10 cm uzunlukta olmal ve zerlerinde en az 2-3 gz
bulunmaldr. Her kalemin u ksm yaklak olarak 5 cm uzunlukta hafife meyilli kama
eklinde kesilerek hazrlanr. Anacn d tarafnda kalacak olan kalemin kenar i taraftaki
kenara gre biraz daha geni olmaldr. Anacn kabuu kalemin kabuuna gre daha kaln
olduundan kambiyum tabakalarnn st ste gelmesi iin kalemin d yzeyinin anacn
kabuunun d ksmndan biraz daha ieri yerletirilmesi gerekir.
Kalemin alt ksmndaki kama eklinde kesilmi meyilli uzun kenarlarn dzgn olmas
iin ok keskin bir bakla kesilmesi gerekir. Kalemin kenarlarnn her iki taraf, uzunluklar
boyunca anaca sk bask yapmaldr.
24

Fotoraf 2.9: Kalemlerin anaca yerletirilmesi ve macun ile kapatlmas

Fotoraf 2.10: Kalemlerin macunlanmas ve balanmas

Kalemler istenilen ekilde hazrlanp yerletirildikten sonra yar ak tutmada

kullanlan aletler, kalemler oynatlmadan karlr. Kalemler anacn basks ile skca
tutulduklarndan balama veya ivileme gerekmez. Ann tmnn macunlanmas gerekir.
Macunun anacn yarna girmesi salanacak ekilde ak yerler tamamen macunlanmaldr.
ki veya gn sonra btn alar kontrol edilerek grlen aklklar tekrar macunlanmaldr.
2.5.2.2. Kakma A
Kakma a yntemi yapran dken trlerde geni olarak uygulanr. Ana ve
kalemdeki oyuklarn akmasn salayacak ekilde alabilmesi deneyim ister.

25

Yntem, anacn kalemden kaln olduu durumlarda yarma ann yerini alr. Ancak
yarma adaki gibi byk bir yarn almasna gerek yoktur. Yara daha kk olacandan
mikro organizmalar tarafndan enfekte olma olasl daha az olur.

Resim 2.13: Kalemlerin ve anacn aya hazrlanmas

Resim 2.14: Anacn kaleme yerletirilmesi

Kakma a uygulanrken anata bir tarafa doru hafif meyilli przsz bir kesit alr.
Kesitin daha yksek olan ksmndan a makas ile 10 cm kadar keli bir kama oyuu
oluturulur. Anataki bu oyuun derinliinin kenardan merkeze doru 3-4 cm olmas
yeterlidir. Kalemde de bu oyua uygun iki taraf kesilmi bir kesit meydana getirilir.
Anataki oyua kalem oturduu zaman balamaya gerek kalmaz. Ancak anataki kesit
yzeyini mutlaka kapsayacak ekilde macunlanmas arttr. Uygulamada kalemin anaca
uygulanmas bir yerden fazla olarak 2-3 yerde olabilir. Bylece ann tutmas bakmndan
garantili hareket edilmi olunur.
Baz durumlarda eik kesilen ana zerinde dz yzeyli bir kesit daha yaplarak kalem
oyuu buraya alr. Bu durumda kalem anaca daha salam oturmu olur.
A vejetasyon dnemi balamadan 23 ay gibi uzun bir sre iinde yaplabilir. Ancak
al gibi ilkbaharda erken sren trlerde daha erken, d budak, yalanc akasya gibi ge sren
trlerde daha ge yaplabilir.
26

2.5.2.3. Yan (Kenar) A

Kenar veya yan a dediimiz bu metot, kalemin kendinden daha kaln anacn alt
ksmna oturtulmas eklinde yaplr.
Yan a, mavi ladin, krmz iekli atkestanesi bata olmak zere birok ine yaprakl
trlerde uygulanr. Ayrca yaprakl ve dar yaprakl daimi yeil yaprakl trlerde de uygulanr.
Acer, Aesculus, Alnus, Betula, Cornus, Fagus, Ginkgo, Hibuscus, Laburnum, Magnolya,
Morus, Tilia, Salix, Viburnum, Vitis, Wisteria gibi yaprakl trlerle Picea, Cedrus, Pinus,
Chamaecyparis ve Larix gibi ine yaprakl trler bu yntemle alamaya uygundur.
Uygulamada anacn gvdesinin alt ksmnda varsa ine yapraklar veya yapraklar
uzaklatrlarak temiz bir gvde yzeyi ortaya karlr. Ana gvdesi zerinde alt ksmda
kabukta bir dil braklr. Kalemde de benzer bir dey kesit oluturup kalemin arka tarafnda
da dilcik ksmna girecek ekilde ikinci fakat ksa bir kesim yaplr. Kalemin kesilen yzeyi
anata kesilen yzeyin stne ve kambiyumlar st ste gelecek ekilde oturtulur. Eer kalem
anataki kesit yzeyinden dar ise bir tarafn kambiyumlarnn akmalarnn tam olmasna
zen gsterilir. Sonra a yeri rafya veya lastik bir eritle balanarak macunlanr.
Yara kapandktan sonra ana dallar yava yava alnarak mevsim sonunda yalnz
kalemden gelien srgnler geride kalm olur. Bu ite gecikme kalemin gelimesini
zayflatarak lmne neden olabilir. Ana dallarnn sratli alnmas ise, bitkinin besin
madde alm dengesini bozar.
Kaynama olup gelime balaynca eer balama iin kullanlm malzeme
kmamsa arka taraftan jiletle keserek uzaklatrmak gerekir.
Analar, adan 3-4 hafta nce sera veya scak camekna alnarak srmeleri salanr.
nk yan a ilkbaharda ana srmek zereyken fakat kalem srmemi haldeyken akta
yaplr. Bu durumda uyur halde saklanan kalemlerle a gerekleir. Ada kaynama ve
tutma grldnde zaman zaman havalandrma artrlarak daha iyi sertlemesini salamak
iin 4 ay souk seralara alnabilir. lkbaharda da darya glge bir yere karlr. Bunlar da
yazn austosta darda yapmak mmkndr.
2.5.2.4. Dilcikli A
Kenar ann bu tipi kk aalar ve geni ine yaprakl her dem yeil bitki trlerinin
bazlarnda ok kullanlr. Dilcikli a iin ana bitkide kk boaznn hemen stnde dzgn
bir ksm bulunmaldr. Kalemin ap anaca gre biraz daha kk olmaldr. Kalemin dip
ksmndaki kesimler tamamen dilcikli ada olduu gibi yaplr.
Ana gvdesinin dzgn ksm boyunca kalemin kesim yzeyi ile ayn uzunlukta ince
bir kabuk ve odun tabakas tamamen karlr. Sonra anataki kesitin st ksmndan ve btn
yarann te birinden balayarak kesilmi ksmn iine doru ters bir kesim daha yaplr.
Sonra kalem iki dil birbiri iine girecek ekilde ana iine sokulur.
Anacn tepesi a tutuncaya kadar birka hafta dokunulmadan braklr. Daha sonra
tepe ksm kalemin zerinden azar azar veya bir defada kesilir. Bu ilem kalem zerindeki
gzlerin aktif bymesini salar.
27

2.5.2.5. Kpr A
Kpr a, aacn kk sisteminin zarar grmedii fakat gvdedeki kabuk ksmnn
zarar grd hallerde uygulanr. Toprak ileme aletleri, kemirgenler veya hastalklar
gvdede bazen olduka geni bir ksmda zarar meydana getirebilir. Bu da ou kez aacn o
ksmnn plak kalmasna sebep olur. Kabukta meydana gelen zarar, aacn lmesine yol
aacak kadar zararl olabilir. nk kkler, aacn tacndan kendilerine gelecek olan besin
maddelerinden mahrum kalr. Gvdelerindeki kabuklar iddetli olarak zarar grm birok
aa trnde aalar kurtarmak iin kpr a yaplr.
Kpr a aata aktif bymenin balad ve gvdenin kolaylkla kabuk verdii
ilkbahar balarnda yaplr. Kullanlacak kalemler dinlenme devresinde, ya ayn aacn veya
benzer bir aacn ap 0,6- 1,2 cm olan yal dallarndan alnarak a yaplana kadar souk
bir yerde saklanmaldr. Acil durumlarda kpr a ilkbahar sonlarnda tomurcuklar daha
nceden bymeye balam olan kalemlerle de baarl olarak yaplabilir. Ancak bu
durumda patlam olan tomurcuklar veya yeni srgnlerin sklp atlmas arttr.
Kpr a uygulanrken yaplacak ilk i l ve yrtlm kabuu kazyp atarak yaray
salam ve zarar grmemi dokuya kadar temizlemektir. Zarar grm blgenin etrafna her
5-7,5 cm'de alt ve st ular canl kabuk iine yerletirilmek artyla bir kalem yerletirilir.
Btn kalemler yerlerine yerletirildikten sonra kesik yzeyler tamamen macunlanr.
Macunun zellikle a noktasn iyice kapamasna dikkat etmek gerekir. Zarar gren gvde
blgesinde plak odun ksm da, mikroorganizmalarn giriini engellemek, su ve besin
maddelerinin almn nlememek iin macunlanr.
Eer a tutmusa zerindeki gzler srmeye balar. Bu gzlerden oluan srgnler
kesilip atlmaldr. Kalemler ksa zamanda byyp geniler ve yara birka yl iinde
kapanr.
2.5.2.6. Kabuk A
Amatrler tarafndan kolaylkla yaplabilen abuk ve basit bir a yntemidir. zel
aletlere ihtiya gstermez ve 25-30 cm'ye kadar kaln dallarda yaplabilir.

Resim 2. 15: Anacn hazrlanmas Resim 2.16: Kalemlerin hazrlanmas

28

Resim 2.17: Kalemlerin anaca taklmas

Kabuk as kabuun kolaylkla ayrlmasna bal olduu iin anata aktif byme
baladktan sonra yaplr. Ada dinlenme halindeki kalemler kullanldndan yapraklarn
dken trlerde dinlenme mevsimi iinde alnmaldr. Alnan bu kalemlerin alama zamanna
kadar souk yerlerde tutulmas arttr. Her dem yeil trlerde ise yeni alnan kalemler
kullanlabilir. Kabuk alar iyi kaynasa da balangta krlmalara kar hassastr. Bu
sebeple a srgnleri bitkinin dibine dikilen bir kaza balanmaldr. Birka yl sonra al
fidan buna ihtiya duymadan yaamaya devam eder.
Kabuk as eitli ekillerde yaplmaktadr.

Her anaca birka kalem yerletirilir. Her kalem iin anacn ucundan kabukta
oduna kadar giden derinlikte yaklak 5 cm uzunluunda yukardan aaya
doru bir kesim yaplr. Sonra kalemleri yerletirmek iin kesitin her iki kenar
hafife kaldrlr. Kalem 2-3 gz tamal, 0,6-1,2 cm kalnlnda olmaldr.
Kalemler dinlenme halindeki srgnlerden alnmaldr.

Kalemin uzun kesilen ksmnn ters ynnde ikinci bir kesim daha yaplr. Bylece
kalemin alt ucu keskin bir kama haline getirilmi olur. Kalem, anacn kabuu ile odunu
arasna yerletirilir. Kalemin uzun kesilen ksm oduna doru getirilir ve anacn kesit
yzeyine oturuncaya kadar aaya itilir. Her kalem iin iki ivi kullanlarak kalemin anaca
ivilenmesi ile a son bulur.

Bu a metodu kalemin ana kabuundaki dik kesimin ortasna yerletirilmesi

hari yukardaki metoda benzer. Kabuk dik kesimin yalnz bir kenar boyunca
kaldrlr, kabua ise dokunulmaz. Kalem kaldrlm kabuun altna yerletirilir
ve anacn kabuu kalemden anacn odununa aklan iki ivi ile tutturulur. Bu
metodun dier metoda gre faydas, kalemin bir kenarnn kaldrlmayan
29

kabuun salam kambiyumu ile temas etmesidir. Bu da yara yerinin daha abuk
kapanmasn salar.

Bu a ynteminde dier iki a ynteminin aksine bir kesim yerine anacn

kabuundan oduna doru 5 cm uzunluunda iki kesim yaplr. Bu iki kesim
arasndaki uzaklk kalemin genilii ile ayn olmaldr. Kalemin iki kenar, dier
iki kabuk asnn aksine kaldrlmam kabuk ve kambiyum hcrelerine dedii
iin yara daha abuk kapanr. Bu yntem ceviz gibi kalemin altna
yerletirilmesi mmkn olmayan kaln kabuklu aalarn alanmasnda
uygulanr.

2.5.2.7. Yanatrma A
ki serbest bitkinin kendi kklerini koruyacak ekilde gvdelerinde kesim yzeyleri
meydana getirilir, kesim yerleri st ste olacak ekilde her iki bitki birbirine yanatrlr. Bu
ekilde yaplan aya yanatrma a denir.
Yanatrma a iin genellikle bitkilerden biri veya ikisinin de saks ya da kapta olmas
gerekir. Bu yntem baka yntemlerle alanmas mmkn olmayan bitki trlerinde
kullanlr. Yanatrma a, yln herhangi bir zamannda yaplabilirse de byme mevsiminin
banda yaplmas halinde a yerinin kapanmas daha hzl olur.

Fotoraf 2.11: Ana bitki Fotoraf 2.12: Dier bitki

30

Fotoraf 2.13: Bitkilerin yan yana getirilmesi Fotoraf 2.14: Bitkilerin yanatrlmas

Fotoraf 2.15: Bitkilerin kaynatrlmalar Fotoraf 2.16: retilen bitki

Yanatrma a deiik ekilde uygulanr.

Kertikli yanatrma a: Alanacak her iki gvde de aa yukar ayn

kalnlkta olmaldr. Birlemenin meydana gelecei yerde her iki gvdeden ince
bir kabuk ve 2,5-5 cm uzunluunda birer odun paras kesilir. Kesitler birbiri
zerine geldiinde skca temas etmesi istendiinden mmkn olduu kadar dz
olmaldr.

Dilcikli yanatrma a: Bu a esas olarak kertikli yanatrma ann aynsdr.

Ancak birleecek gvdelerde ilk kesim yapldktan sonra ana bitkide aadan
yukarya, kalem de ise yukardan aaya doru ikinci bir kesim yaplr. Bu
ekilde her para zerinde ince bir dil meydana getirilir. Bu dillerin sk bir
ekilde birbirine geirilmesiyle a yerlerinin birlemesi salanm olur.
31

Kakmal yanatrma a: Ana kabuunun kalem kabuuna oranla olduka

kaln olduu zaman uygulanr. Anacn kabuu zerinde birbirine paralel iki
kesim yaplr. ki paralel arasndaki kabuk karlarak 7,5-10 cm uzunluunda
bir oyuk meydana getirilir. Kakmal yanatrma a yalnzca anacn aktif olarak
byd ve kolay kabuk verdii dnemde yaplabilir. Anata alan oyuk,
iine yerletirilecek kalemin byklnde olmas gerekir. Kalem anata alan
oyuk iine yerletirilir ve iki veya daha fazla tel ivi ile aklr. Btn a
blgesinin macun ile kapatlmas mecburidir. A kaynadktan sonra ana a
noktasnn stnden, kalem ise a noktasnn altndan kesilir.

2.5.2.8. Kk A
Ss bitkilerinden Wisteria ve Rhododendronlar gibi bitki trleri kk as ile
oaltlmaktadr.
Kk asnda 7,5-15 cm uzunluunda kk paralar ile ayn uzunlukta 2-4 gz ieren
kalemler kullanlr. Bunlar masalar zerinde alanr ve her bir a nitesi 50-100lk
demetler halinde nemli kum veya yosunda 5-7 0Cde buzdolabnda, bazlar ise 21 0C
scaklkta 10-12 gn kadar saklanr. Bylece kallus balamalar salanm olunur.
lkbaharda kallus balayan alar tomurcuk ve kk bymeleri balamadan nce 10-15
cm aralarla ak arazide hazrlanan yastklara dikilir.
2.5.2.9. Ters A
Baz ss aalarna sarkk form kazandrmak iin belli boy seviyesinde ters a
uygulanr. zellikle dutlar, karaaalar, kaynlar, d budak ve ss stleri trlerinde bu
uygulamaya pratikte ok bavurulmaktadr.
Bunun iin gerek gz a gerekse kalem a yntemlerinden biri uygulanmaktadr.
Sadece gz ve kalemler aaya doru taklmaktadr. Bu yntem zellikle dut, karaaa ve
d budak aalarnda gz alarndan yararlanlmaktadr.
2.5.2.10. Omega A
Masa banda yaplan alarda al kkl fidan retimi amacyla omega as
uygulanr ve bunun iin de omega a yapan makineler kullanlr. Bu makinelerde saatte 400
a yaplabilmektedir. Omega ada temas yzeyi oktur. Ayrca anaca skca
tutturulabilmektedir.

2.6. A Sonras Bakm

A sonras bakm mutlaka yaplmaldr. Adan 20-25 gn sonra a ba
gevetilmeli, a srgnleri 20-25 cm olunca a balar sklerek a srgn anaca yatk
sekiz () biiminde balanmal, a yerinin altndan kan srgnlerin tamam ve a yerinin
stnden kanlarn ise bir ksm temizlenmeli, a srgn kalnlnn ana kalnlna
yaklat sonbaharda, trnaklar mutlaka kesilmelidir.
32

Fotoraf 2.17: A bann gevetilmesi Fotoraf 2.18: Srm gz

Fotoraf 2.19: Kurumu ve srmemi gz

33

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Alanacak bitkilerinizi
belirleyiniz.

neriler
eit zelliini gstermesine dikkat ediniz.
Salkl bitkiler seiniz.
Akrabalk derecelerine dikkat ediniz.

Uygulayacanz a yntemini
belirleyiniz.

Anacnza uygun alama yntemini seiniz.

Ay yaptnz dnemi dikkate alnz.
Ay doru bildiinize emin olunuz.

Alamada kullanacanz
malzemelerinizi temin ediniz.

A bann keskin olmasna dikkat ediniz.

Salam rafya kullannz.
Macunu dikkatli srnz.
Her tarafn macunla kapatmaya dikkat ediniz.

Anata a yerini belirleyiniz.

Bitkinin dzgn yeri olmasna dikkat ediniz.

Toprak seviyesinden yksekliine dikkat
ediniz.
Gvdede bulunabilecek przleri
temizleyiniz.

Anata a yerini anz.

A ban dikkatli kullannz.

Kaleme uygun yer anz.
Alan yerlerin ayn olmasna dikkat ediniz.

eit zellii gsteren kalem ve

gzleri alnz.

Salkl bitkilerden kalem alnz.

Kalem-gz, aya hazr hale

getiriniz.

Odun dokularn kaldrnz.

Kalem-gz anaca taknz.

Kambiyumlarn st ste gelmesine dikkat

ediniz.

Taze srgnlerden hazrlaynz.

Anataki yere uygun hazrlaynz.

Skca temas etmelerini salaynz.

A yerini uygun malzemeyle
kapatnz.

A yerini macunlaynz.
Macunu dikkatli srnz.
Tm a noktasn kapatmasna dikkat ediniz

34

UYGULAMA FAALYET
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi
lnz.

LME SORULARI
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere uygun ifadeleri getiriniz.
1)

retilmesi istenen bir bitkinin kknden faydalanlmak istenen baka bir bitkiyle
kaynatrlarak tek bitki olarak yetitirilmesine denir.

2)

Bitkilerde akrabalk dereceleri arttka ada tutma oran da artar.

3)

Kalem alar iin en uygun zaman ilkbaharda anata . balad

dnemdir.

4)

Gz alar yaplma zamanlarna gre .ve . olmak zere ikiye

ayrlr.

5)

A malzemeleri olarak , , ve kalem a makineleri

kullanlr.

6)

Gz alar . analara veya apnda ince dallara uygulanr.

7)

Yarma ada kullanlan kalemler .. uzunluunda ve zerlerinde en az

gz bulunacak ekilde hazrlanr.

8)

Kakma a .. trlerde geni olarak uygulanr.

9)

ki serbest bitkinin kendi kkleri zerinde iken yaplan aya a denir.

10)

Baz ss bitkilerinde sarkk form vermek iin .. uygulanr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal cevaplarnz iin konuyu tekrar ediniz.
Cevaplarnz tamamen doru ise deerlendirme leine geiniz.

35

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda kkl uygun iki
bitkide yanatrma a uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere
gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE
DEERLENDRME LTLER

Evet

Hayr

Bitkilerinizi belirlediniz mi?

Kkl olarak setiniz mi?
Byme mevsiminde olmasna dikkat ettiniz mi?
Akrabalk derecelerine dikkat ettiniz mi?
Bitkilerin ayn kalnlkta olmasna dikkat ettiniz mi?
Her iki bitkide de ayn byklkte odun tabakas kestiniz mi?
Bitkileri yan yana getirdiniz mi?
Kesilen odun tabakalarndan birletirdiniz mi?
Rafya ile skca balayarak parafinlediniz mi?
Ann tutup tutmadn sk sk kontrol ettiniz mi?
Tutan ay bitkiden ayrdnz m?
Kalemin st ksmndan kestiniz mi?
Yeni bitkiyi yerine diktiniz mi?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz.
Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise modl
deerlendirmeye geiniz.

36

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak modle ilikin
bilgilerinizi lnz.
1)

Yabani eitlerin tohumlarndan elde edilen analara denir.

2)

Tohumlar verim devresinde bulunan iyi gelimi .. ve aalardan

alnmaldr.

3)

Sert kabuklu meyve trlerinde .. krlarak soyulur.

4)

Ana elde edilecek tohumlar .. veya . ekilirler.

5)

Tohumlar ya .. yada dorudan .. dikilirler.

6)

Yeni bitkinin kk ksmn oluturacak ann yapld ksma . denir.

7)

Kalem ve anacn . mmkn olduu kadar st ste gelmelidir.

8)

Alar . ve . alar olmak zere ikiye ayrlr.

9)

Gz alar ., ., ..gz alardr.

10)

Masa banda makinelerde yaplan a adr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz.
Hatal cevaplar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm cevaplarnz doru ise bir
sonraki modle geiniz.
Modl tamamladnz. retmeninizle iletiime geiniz.

37

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARI
RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5

Ana
Tohum, klon
Yoz
Vegatatif
Meyveler yarlarak

6
7
8
9
10

eide zg
Derin, yzlek
7-20, azotlu, yabanc ot
Klon
Analarn kolay, tutma orann

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

A ile retim
Botanik
Kk faaliyeti
Srgn, durgun
ak, a macunu, a
ba

6
7
8
9
10

Gen, 0,6-2,5
7,5-10, 2-3
Yapran dken
Yanatrma
Ters a

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

Ana
Kambiyumu
Kalem, gz
T gz, yama, yongal
Omega

6
7
8
9
10

38

r
Salkl, damzlk
Yeil d kabuklar
Sonbahar, ilkbahar
Tohum tavalar, a parsellerine

NERLEN KAYNAKLAR
NERLEN KAYNAKLAR

Prf. Dr. RGEN Suad, Aa ve Ss Bitkileri Fidanlk ve Yetitirme

Teknii ,stanbul ,1998-1999

Prf. Dr. ALTAN Sebahattin, ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Ss

Bitkileri retim Teknii, Adana, 1992.

D. Dr. KORKUT Asl, Prf. Dr. smail Hakk NAN, Saksl Ss Bitkileri,
Hasad Yaynclk, stanbul, 1995.

ORAL Necdet, Mekn Ss Bitkileri, Tav Yaynclk, Bursa, 1991.

Prf. HUDSON T. Harman, Yrd Prf. E. Kester DALE, Bahe Bitkileri

Yetitirme Teknii, ukurova nv. Ziraat Fak. Yaynlar No: 79, Ankara,
1974 (eviri, Prf. Dr. KAKA Nurettin, Prf. Dr. YILMAZ Muhsin .. Bahe
Bitk. Krss).

Prf. Dr. MENG Ahmet, Ss Bitkileri, Anadolu niversitesi No:486,

Eskiehir, 1996.

Ziraat Yksek Mh. YAPICI Muhittin, Meyve Fidan retim Teknii, T.C.
Tarm ve Ky ileri Bakanl Tarmsal retim ve Gelitirme Genel Md.,
Ankara, 1992.

Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Eitim, Aratrma ve Gelitirme Vakf

Yaynlar No:4 Genel Bahe Bitkileri Ankara, 1997

39

KAYNAKA
KAYNAKA

Prf. Dr. RGEN . Suad, Aa ve Ss Bitkileri Fidanlk ve Yetitirme

Teknii, stanbul, 1998-1999.

Prf. Dr. ALTAN Sebahattin, ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi, Ss

Bitkileri retim Teknii, Adana, 1992.

D. Dr. KORKUT Asl, Prf. Dr. smail Hakk NAN, Saksl Ss Bitkileri,
Hasad Yaynclk, stanbul, 1995.

ORAL Necdet, Mekn Ss Bitkileri, Tav Yaynclk, Bursa, 1991.

Prf. HUDSON T. Harman, Yrd Prf. E. Kester DALE, Bahe Bitkileri

Yetitirme Teknii, ukurova nv. Ziraat Fak. Yaynlar No: 79, Ankara,
1974 (eviri, Prf. Dr. KAKA Nurettin, Prf. Dr. YILMAZ Muhsin .. Bahe
Bitk. Krss).

Prf. Dr. MENG Ahmet, Ss Bitkileri, Anadolu niversitesi No:486,

Eskiehir, 1996.

40