نصیحت های طلایی برای جماعت های اسلامی

‫نصیحت های طالیی برای‬
‫جماعت های اسالمی‬

‫(فتوا در مورد اطاعت و بیعت)‬
‫تأليف‪:‬‬
‫شيخ اإلسالم ابن تيميه رحمه هللا‬
‫مقدمه و تعليق و تخريج احاديث‪:‬‬

‫مشهور حسن سلمان‬
‫مترجم‪:‬‬
‫عبدالسالم‬
‫﴿‪﴾2‬‬ ‫نصيحتي طالئي براي جماعتهاي اسالمي (فتوي در مورد اطاعت و بيعت)‬
‫فهرست عناون كتاب‬

‫صفحه‬ ‫عنوان‬ ‫شماره‬
‫‪40‬‬ ‫مقدمه محقق‬ ‫‪1‬‬
‫‪30‬‬ ‫آنچه از نصوص پيداست‬ ‫‪2‬‬
‫‪34‬‬ ‫مقدمه‪ -‬فضيلت تيراندازي‪ 5‬در راه خداوند‪ 5‬متعال‬ ‫‪3‬‬
‫‪38‬‬ ‫جهاد بهترين اعمال است‬ ‫‪4‬‬
‫‪39‬‬ ‫برترين اعمال‬ ‫‪5‬‬
‫‪40‬‬ ‫يادگيري جه‪55‬اد و آم‪55‬وزش آن از جمله اعم‪55‬ال ص‪55‬الح‬ ‫‪6‬‬
‫است‬
‫‪40‬‬ ‫واجب ب‪55‬ودن تع‪55‬اون و همك‪55‬اري‪ 5‬در تق‪55‬وي و نيكي و‬ ‫‪7‬‬
‫حرام بودن فرار از جنگ و پشت كردن‬
‫‪43‬‬ ‫حرام بودن تجاوز به حق ديگري‪5‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪43‬‬ ‫مجازات كردن غير شرعي ممنوع است‬ ‫‪9‬‬
‫‪45‬‬ ‫حرام بودن حزبگرايي‪ 5‬و تعصب نادرست‬ ‫‪10‬‬
‫‪46‬‬ ‫حق را مالك دوس‪55‬تي ق‪55‬رار‪ 5‬دادن و آن را ب‪55‬راي حق‬ ‫‪11‬‬
‫انجام دادن‬
‫‪49‬‬ ‫م‪55‬واالت و دوس‪55‬تي‪ 5‬مؤمن‪55‬ان بايد به ان‪55‬دازه اط‪55‬اعت و‬ ‫‪12‬‬
‫بندگيشان باشد‬
‫‪50‬‬ ‫نك‪55‬وهش كسي كه بس‪55‬يار عهد و پيم‪55‬ان با اف‪55‬راد را تغيير‬ ‫‪13‬‬
‫مي‌دهد‬
‫‪52‬‬ ‫از اهل فساد پيمان نگيريد‬ ‫‪14‬‬
‫‪52‬‬ ‫نكوهش واليت و دوستي‪ 5‬مطلق به حق يا باطل‬ ‫‪15‬‬
‫‪54‬‬ ‫دريافت‪ 5‬كردن م‪55‬ال ب‪55‬راي كاره‪55‬ايي كه س‪55‬بب حم‪55‬ايت‬ ‫‪16‬‬
‫كردن جهاد در راه خداست‬
‫‪55‬‬ ‫خالصه دين‬ ‫‪17‬‬
‫‪57‬‬ ‫ميزان‪ ،‬كتاب خدا و سنت رسولش‪ 5‬مي‌باشد‬ ‫‪18‬‬
‫مقدمه محقق‬
‫إن الحمد هلل نحم ده ونس تعينه ونس تغفره ونع وذ باهلل من ش رور أنفس نا وس يئات‬
‫أعمالنا من يه ده اهلل فهو المهت د‪ ،‬ومن يض لل فال ه ادي له وأش هد أن ال إله إال اهلل‬
‫وحده ال شريك له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله‪.‬‬
‫اما بعد‪:‬‬
‫اين رساله بسيار نافع و سودمند است كه در آن شيخ اإلسالم ابن تيميه ‪/‬‬
‫متعرض حزب گرايي در ميان مسلمين مي‌شود‪ 5‬چنانچه جمعي از مسلمانان‬
‫پيرامون شخصي جمع مي‌گردند‪ 5‬و نسبت به او تعصب خاصي پيدا مي‌كنند‬
‫و جهت اطاعت و مخ‪5‬الفت نك‪5‬ردن با او عهد و پيم‪5‬ان مي بندند ط‪5‬وري‪ 5‬كه‬
‫بايد امر و نهي او را پذيرفت و در اين كار مهم نيست شخص مورد نظ‪55‬ر‪،‬‬
‫صالح و نيكوكار و تابع وحي يا غافل و بدكار و تابع هواي نفس باشد‪.‬‬
‫برادر‪ 5‬خواننده چه بسا سؤاالتي به ذهنت خطور‪ 5‬كند كه آيا چنين چ‪55‬يزي‬
‫در ميان مس‪55‬لمانان ممكن است وج‪55‬ود‪ 5‬داش‪55‬ته باشد در حاليكه در ميان آنها‬
‫افرادي‪ 5‬اهل صالح و تقوي و علم و عمل موجودند؟!!‬
‫در ج‪55‬واب آن مي‌گ‪55‬ويم‪ :‬آري وج‪55‬ود دارد‪ .‬به تحقيق كه در ق‪55‬ديم و جديد‬
‫براي مذاهب‪ ،‬روشها‪ 5،‬اشخاص‪ ،‬هيئتها‪ ،‬جماعتها و دعوتها تعصب وج‪55‬ود‪5‬‬
‫داشته است كه اصل آن دو چيز است‪:‬‬
‫اول اينك‪5555‬ه‪ :‬از جمله ط‪5555‬بيعت بش‪5555‬ري‪ 5‬و اخالقش اين است كه تنها در‬
‫صورتي بر چيزي مجتمع مي‌گردند كه معتقد باش‪55‬ند در آن به‪55‬ره و س‪55‬ودي‪5‬‬
‫وجود‪ 5‬دارد و ممكن است اين عقيده ب‪55‬راي بعضي ناشي از نظر و اس‪55‬تدالل‬
‫يا تجربه و امتح‪55‬ان و ب‪55‬راي بعضي ديگر ناشي از پ‪55‬يروي و تقليد از كسي‬
‫باشد كه معتقد به فضيلت و بزرگواري‪ 5‬و كمال او هستند!!‬
‫دوم اينكه‪ :‬از جمله ط‪55‬بيعت آنها اين است كه نس‪55‬بت به چ‪55‬يزي كه به آن‬
‫عادت كرده و خو گرفته اند راضي‪ 5‬و تسليم باشند و به آن انس گيرند و در‬
‫صورت‪ 5‬يافتن مخالفي براي آن از خود تعصب نش‪55‬ان دهند و تم‪55‬ام س‪55‬عي و‬
‫تالش خويش را به كار گيرند تا بتواند‪ 5‬از آن در مقابل هجوم مخالفان دف‪55‬اع‬
‫نمايند و در اين راه چ‪55‬يزي كه به آن توجه نمي‌ش‪55‬ود حق خ‪55‬واهي و آش‪55‬كار‬
‫شدن راستي‪ 5‬به هنگام نزاع و اختالف است‪.‬‬
‫در ص‪55‬ورتي‪ 5‬كه اين اخالق و ط‪55‬بيعت بش‪55‬ري‪ 5‬موج‪55‬ود نب‪55‬ود هيچ دين و‬
‫م‪55‬ذهب و ح‪55‬زب و گ‪55‬روهي ب‪55‬اقي نمي ماند ولي نكته مهم اين است كه در‬
‫تمامي آنها حق تنها يك چيز است و كثرت نمي‌پذيرد‪.‬‬
‫در اينجا مس‪55‬ئله‌اي وج‪55‬ود دارد كه بايد به آن تص‪55‬ريح نم‪55‬ود و چن‪55‬ان در‬
‫صدد روش‪55‬نگريش‪ 5‬برآمد كه هيچ پوش‪55‬يدگي‪ 5‬در آن نمان‪5‬ده باش‪5‬د‪ .‬كس‪55‬اني كه‬
‫در اين عصر جزو كارگزاران اسالم محس‪55‬وب مي‌ش‪55‬وند‪ 5‬و در ميدان عمل‬
‫اس‪55‬المي حض‪55‬ور‪ 5‬دارند بايد نس‪55‬بت به تص‪55‬حيح بس‪55‬ياري از تص‪55‬ورات‪ 5‬و‬
‫مفاهيم خويش اقدام نمايند‪:‬‬
‫اوالً‪ :‬نظرشان نسبت به رهبران و سرپرستان امورشان چيست؟‬
‫ثانياً‪ :‬در م‪55‬ورد چه‪55‬ارچوب‪ ،‬تنظيم‪55‬ات و مص‪55‬طلحاتي‪ 5‬كه بك‪55‬ار مي‌برند‪5‬‬
‫شفاف سخن بگويند‪.‬‬
‫ثالثاً‪ :‬نسبت به بقيه مسلمانان نظر خويش را بيان دارند‪.‬‬
‫ش‪55‬يخ اإلس‪55‬الم در اين رس‪55‬اله به معالجه در امر اول و آخ‪55‬ري برآم‪55‬ده و‬
‫تعدي و ظلم بر هر مسلماني را حرام و هر كسي را كه مرتكب آن ش‪55‬ود و‬
‫مسلمانان را با گفت‪55‬ار و ك‪55‬ردار‪ 5‬خ‪55‬ويش به ن‪55‬احق آزار دهد م‪55‬ورد س‪55‬رزنش‪5‬‬
‫قرار‪ 5‬مي‌دهد و اظهار مي‌دارد‪ 5‬براي كس‪55‬اني كه در گ‪55‬روهي جمع هس‪55‬تند و‬
‫معلمي بر آن سرپرست‪ 5‬مي‌باشد درست نيست كه از اس‪55555‬تاد خ‪55555‬ويش در‬
‫عقاب و ن‪55‬اراحت ك‪55‬ردن يكي از مس‪55‬لمانان اط‪55‬اعت نمايند چ‪55‬ون تنها امر و‬
‫نهي ك‪55‬ردن مالك نيست بلكه بايد تحقيق و جس‪55‬تجو‪ 5‬نم‪55‬ود ل‪55‬ذا در ص‪55‬ورت‪5‬‬
‫صحت‪ ،‬عقوبت و ناراحتي بايد به مقدار گناه باشد و از آن تجاوز ننمايد‪.‬‬
‫اعالم مي‌دارد‪ 5‬در ص‪55‬ورت ايج‪55‬اد ن‪55‬زاع بين معلم و ش‪55‬اگرد يا اس‪55‬تاد و‬
‫دانشجو‪ 5‬يا رئيس و مرئوس بايد به طور دقيق‪ 5‬تحقيق و بررسي نمود چ‪55‬ون‬
‫ياري نمودن از روي‪ 5‬جهل و هوي حرام است‪ ،‬در هر ص‪55‬ورت حق چه با‬
‫نزديكان باشد و يا با كساني كه از ايشان دورند‪ 5‬فرقي‪ 5‬نمي‌كند‪.‬‬
‫من نيز در مورد عالج مسئله دوم مي‌گويم‪ :‬در صفوف عامالن اسالمي‬
‫در اين زمان مجموعه‌اي از مفاهيم وج‪55‬ود‪ 5‬دارد و بايد به تص‪55‬حيح آن اق‪55‬دام‬
‫نمود و تصحيح ننمودنشان م‪55‬وجب ريشه دار نم‪55‬ودن پيون‪5‬د‌هايي‪ 5‬خواهد شد‬
‫كه باعث متفرق گشتن دلها و پراكنده شدن تالشها خواهد گرديد و م‪55‬انع از‬
‫استفاده و بهره گيري آگاهانه از تجارب ع‪55‬امالن اس‪55‬المي در اكن‪55‬اف زمين‬
‫خواهد شد و نهايتا ً تجارب بال استفاده باقي خواهد ماند‪.‬‬
‫از جمله چيزهايي كه تصحيح نمودنشان از طرف‪ 5‬اكثر افراد حركته‪55‬اي‪5‬‬
‫اسالمي الزم است عبارتند از‪:‬‬
‫اوالً‪ :‬مفهوم بيعت‪ .‬ثانياً‪ :‬مفهوم جماعت‪.‬‬
‫شيخ اإلسالم ‪ /‬متعرض مسئله اولي مي‌ش‪55‬ود‪ 5‬ل‪55‬ذا بياييد با هم در س‪55‬خنش‬
‫تأمل و انديشه كنيم‪« :‬براي هيچكدام از معلمين و كس‪55‬اني كه مش‪55‬غول تعليم‬
‫ديگران هستند اين حق وجود‪ 5‬ندارد كه از نفري عهد و پيم‪55‬ان بگيرند‪ 5‬تا در‬
‫تم‪55‬ام چيزه‪55‬ايي‪ 5‬كه او مي‌خواهد م‪55‬وافقش باش‪55‬ند و يا كسي را كه او دوست‬
‫دارد دوست بدارند‪ 5‬و يا دشمنانش را دشمني كنن‪55‬د‪ ،‬بلكه انج‪55‬ام دهن‪55‬ده چ‪55‬نين‬
‫كاري از جمله اف‪55‬رادي چ‪55‬ون چنگ‪55‬يز خ‪55‬ان و امث‪55‬ال او مي‌باش‪55‬ند‪ 5‬چ‪55‬ون آنها‬
‫موافق‪55‬ان خ‪55‬ويش را دوست و ياور‪ 5‬و هر كس مخ‪5‬الف با آنها ب‪55‬ود دش‪5‬من و‬
‫ب‪555‬اغي مي‌دانس‪555‬تند‪ ،‬ل‪555‬ذا عهد و پيم‪555‬ان خ‪555‬دا بر همه الزم و واجب است و‬
‫همگي بايد از خدا و رسولش‪ 5‬اط‪55‬اعت كنند و از آنها پ‪55‬يروي‪ 5‬و هر آنچه را‬
‫تحريم‪ 5‬كرده اند حرام بداند»‪ .‬ب‪55‬راي بيان مطلب توض‪55‬يحي‪ 5‬الزم است و آن‬
‫اينكه‪:‬‬
‫زماني‪ 5‬كه جهان اسالم به سبب ناداني و پشت كردن به احكام اسالمي و‬
‫تفرقش در سراشيبي‪ 5‬سقوط ق‪5‬رار گ‪5‬رفت و دنياي غ‪5‬رب توانست بيش‪5‬ترين‬
‫قسمتهاي ممالك اسالمي را با سلطه نظامي‪ ،‬سياسي‪ 5‬و ف‪55‬رهنگي تحت نف‪55‬وذ‬
‫خويش در آورد و در نتيجه صدمات شديدي بر پيكره نظ‪55‬ام اس‪55‬المي ف‪55‬رود‪5‬‬
‫آورد؛ در نتيجه آن و تحت ت‪55‬أثير اين مص‪55‬ائب م‪55‬رداني كمر همت بس‪55‬ته و‬
‫آستينها را باال زده و امت را به قيام و نهض‪5‬تي‪ 5‬بيدار ب‪5‬راي نج‪5‬ات دع‪5‬وت‬
‫كردند‪ 5‬و ب‪55‬راي بازگردان‪55‬دن فرهنگ و تم‪55‬دن اس‪55‬المي چ‪55‬يزي كه يك منهج‬

‫زندگي‪ 5‬به طور‪ 5‬كامل است تالش قابل ستايشي‪ 5‬را بعد از آنكه اين حقيقت و‬
‫راستي‪ 5‬در دلها دچار تزلزل شده بود‪ ،‬انجام دادند‪.‬‬
‫در ج‪555‬واب اين دع‪555‬وتگران تالش‪555‬گر جمعي لبيك گفته و دعوتش‪555‬ان را‬
‫اجابت نمودند و پيرامونش‪55‬ان جمع ش‪55‬دند در نتيجه چ‪55‬يزي را كه ما ح‪55‬ركت‬
‫اسالمي معاصر‪ 5‬نام نهاده ايم پا به عرصه وجود‪ 5‬نهاد‪ ،‬اين حركت در قالب‬
‫تنظيمات و تشكلهايي جلوه گر شد و يك امر طبيعي هم ب‪55‬ود كه اين تش‪55‬كلها‬
‫مس‪55‬لمانان را به هم‪55‬راهي با خ‪55‬ود دع‪55‬وت نمايند تا تالش‪55‬ها را در كن‪55‬ار هم‬
‫قرار‪ 5‬دهند و ب‪55‬راي تحقق اين امر از نصوصي قطعي‪ 5‬ياري گرفتند [و اين‬
‫حق است] كه در نه‪55‬ايت آن حجت اقامه مي‌گرديد و مش‪55‬كالت و گرفتاريها‬
‫رفع مي‌شدند‪5.‬‬
‫آش‪55‬كار ك‪55‬ردن و اب‪55‬راز نم‪55‬ودن نص‪55‬وص معيني از وحي در اوق‪55‬ات‬
‫اس‪55‬تثنائي‪ 5‬ام‪55‬ري س‪55‬اده و آس‪55‬ان نمي‌باش‪55‬د‪ .‬ل‪55‬ذا اين ك‪55‬ار بر كس‪55‬اني كه دست‬
‫ان‪55‬دركار انج‪55‬ام آن هس‪55‬تند الزم مي‌دارد كه داراي علم ش‪55‬رعي چ‪55‬يزي كه‬
‫مبن‪55‬ايش كت‪55‬اب و س‪55‬نت اس‪55‬ت‪ ،‬باش‪55‬ند و ش‪55‬ناخت ك‪55‬افي به نس‪55‬بت زم‪55‬اني كه‬
‫بشريت در آن قرار دارد داشته باشد‪ ،‬بعد از آن بايد بتوانند بين نصوص و‬
‫واقع رابطه ايجاد نمايند طوري كه واقع را به سبب نداش‪55‬تن علم ش‪55‬رعي به‬
‫س‪555‬قوط نكش‪555‬انند‪ 5‬و يا به س‪555‬بب جهل به واقع نص‪555‬وص را ناكارآمد‪ 5‬و در‬
‫سراش‪55‬يب س‪55‬قوط ق‪55‬رار‪ 5‬ندهند كه اين امر منجر به انحراف‪55‬اتي خواهد شد كه‬
‫خطرات آن يكسان نمي‌باشد‪5.‬‬
‫خالصه‪ ،‬نصوصي كه در ميدان عمل اس‪5‬المي خ‪5‬ود را نمايان‪5‬ده است و‬
‫داراي نتايج تربيتي بسيار‪ 5‬بزرگي است آنهايي هستند كه به بيعت نم‪55‬ودن و‬
‫ملزم كردن به اط‪55‬اعت و اجتم‪55‬اع دع‪5‬وت مي‌نمايند‪ 5‬نص‪5‬وص در اين مع‪5‬ني‬
‫بس‪5555‬يار‪ 5‬است كه ما به ذكر بعضي از آنها اكتفا مي‌ك‪5555‬نيم و هم‪5555‬راه با آن‬
‫خطراتي‪ 5‬كه نسبت به فهم معاني آن در كمين است را اشاره مي‌نماييم‪5.‬‬
‫مس‪555‬لم در ص‪555‬حيحش از ابن عمر ب از رس‪555‬ول هللا ص نقل مي‌كند كه‬
‫س فِي‬ ‫اع ٍة ل َِق َي اللَّهَ َي ْو َم ال ِْقيَ َام ِة َال ُح َّجةَ لَهُ َو َم ْن َم َ‬ ‫ِ‬
‫ات َول َْي َ‬ ‫فرمود‪َ « :‬م ْن َخلَ َع يَ ًدا م ْن طَ َ‬
‫اهلِيَّةً» «كسي كه از اطاعت دست برمي‌دارد در حالي‬ ‫ات ِميت ةً ج ِ‬ ‫ِِ‬

‫عُنُق ه َب ْي َع ةٌ َم َ َ َ‬
‫خداوند‪ 5‬را مالقات مي‌كند كه براي ك‪55‬ار خ‪55‬ويش حجت و دليلي ن‪55‬دارد و هر‬
‫كس بميرد و بيعتي بر گردن نداشته باشد با مرگ جاهليت م‪55‬رده است»‪ .‬و‬
‫همچنين مسلم در صحيح و احمد در مس‪55‬ند و نس‪55‬ائي در المجت‪55‬بي از طريق‪5‬‬
‫اب‪555‬وهريره ح‪555‬ديث مرف‪555‬وعي را روايت مي‌كنند كه در آن رس‪555‬ول هللا ص‬
‫ات ِميت ةً ج ِ‬
‫اهلِيَّةً‪َ ،‬و َم ْن‬ ‫مي‌فرمايد‪« :‬من َخ رج ِمن الطَّ َ ِ‬
‫ات َم َ َ َ‬ ‫اع ةَ فَ َم َ‬
‫ْج َم َ‬
‫اع ة َوفَ َار َق ال َ‬ ‫َْ َ َ ْ‬
‫اهلِيَّةٌ‪َ ،‬و َم ْن‬
‫ض ب لِعص ب ٍة أَو ي ْدعُو إِلَى َعص ب ٍة َف ُقتِ ل فَِق ْتلَ ةٌ ج ِ‬ ‫قَاتَ ل تَح َ ٍ ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ت َرايَ ة ع ِّميَّة َيغْ َ ُ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ ْ‬
‫اش ى ِمن م ْؤِمنِها والَ ي ِفي لِ ِذي َع ْه دٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ ُ َ َ َ‬ ‫ب َب َّر َها َوفَاج َر َها َوالَ َيتَ َح َ‬‫ض ِر ُ‬‫َخ َر َج َعلَى أ َُّمتي يَ ْ‬
‫ت ِم ْن هُ» «هركس از اطاعت خارج شود و جماعت را‬ ‫َس ُ‬ ‫ع ْه َده َفلَي ِ‬
‫س منِّي َول ْ‬ ‫َ ُ ْ َ‬
‫رها كند و در آن حال بميرد با مرگ ج‪55‬اهليت م‪55‬رده اس‪55‬ت‪ ،‬و ه‪55‬ركس زير‬
‫پرچمي‪ 5‬كه هدفش معلوم نيست بميرد و به خاطر قوم و خويشش خش‪55‬مگين‬
‫شود و يا به سوي طائفه و قومي‪ 5‬دعوت نمايد مرگش ج‪55‬اهلي خواهد ب‪55‬ود و‬
‫هركس بر عليه امتم خارج ش‪55‬ود و خ‪55‬وب و ب‪55‬دش را بزند و به مؤمن‪55‬ان آن‬
‫اهميت ندهد و پيم‪55‬ان ص‪55‬احبان عهد را رع‪55‬ايت نكند چ‪55‬نين كس‪55‬اني از من‬
‫نيستند‪ 5‬و من هم از آنها نيس‪55‬تم»‪ .‬اين نص‪55‬وص و هر آنچه در اين معنا وارد‬
‫شده اند قضايا و مسائل مهمي را در شرايط زم‪55‬اني ما در ط‪55‬بيعت ح‪55‬ركت‬
‫اسالمي طرح مي‌گردانند‪ …5‬كه بارزترين آنها دو مسئله مهم مي‌باشند‪:‬‬
‫مسئله نخست اينكه‪ :‬آن بيعت واجبي كه مسلمان به س‪55‬بب ت‪55‬رك ك‪55‬ردنش‬
‫گناهك‪55‬ار خواهد ش‪55‬د‪ ،‬چيس‪55‬ت؟ آيا منظ‪55‬ور‪ 5‬از آن‪ ،‬بيعت با يك اس‪55‬تاد و يا‬
‫رئيس يك تش‪55‬كيالت اس‪55‬المي اس‪55‬ت؟ و آن اس‪55‬تاد و آن رئيس تش‪55‬كيالت كه‬
‫اهليت ب‪55‬راي بيعت نم‪55‬ودن را دارند چه كس‪55‬اني هس‪55‬تند؟ اس‪55‬اتيد بس‪55‬يارند‪ 5‬و‬
‫تشكيالت و تنظيمات متعددند!! يا اينكه اين بيعتي كه مسلمان به سبب ت‪55‬رك‬
‫كردنش دچار گن‪55‬اه مي‌ش‪55‬ود‪ 5‬ب‪55‬راي ح‪55‬اكم مس‪55‬لماني‪ 5‬است كه جهت ح‪55‬اكميت‬
‫شرع خداوند‪ 5‬به پا خاسته است؟‬
‫در صورتي‪ 5‬كه معني مشخص همين باشد و مسلمانان فاقد‪ 5‬حاكمي باشند‬
‫كه اهليت ش‪555‬رعي و واجب ب‪555‬راي بيعت ك‪555‬ردن را دارد آيا در اين ح‪555‬الت‬
‫دچ‪55‬ار گن‪55‬اه مي‌ش‪55‬وند؟ يا فقط زم‪55‬اني كه حك‪55‬ومت اس‪55‬المي برپا گ‪55‬ردد و‬

‫مسلماني‪ 5‬حاضر به بيعت كردن نباشد دچار گناه مي‌شوند؟‬
‫آنچه از مجموع نصوص مربوط به بيعت كردن برايمان آشكار مي‌شود‪5‬‬
‫اين است كه بيعت واجب‪ ،‬بيعتي است كه ب‪55‬راي ح‪55‬اكم مس‪55‬لمان از ديگ‪55‬ران‬
‫گرفته مي‌شود‪ 5‬و اين واجب است كه مسلمانان در صورت قدرت به خ‪55‬اطر‬
‫ترك آن گناهكار مي‌شوند و در اين ص‪55‬ورت‪ 5‬ن‪55‬يز اگر ن‪55‬اتوان از آن باشد يا‬
‫شروط‪ 5‬آن كامل نگردد گناه نيز منتفي مي‌گردد‪ 5.‬وهللا أعلم‪.‬‬
‫چ‪5‬يزي كه ما را مل‪5‬زم به ذكر ح‪5‬ديث بيعت نم‪5‬وده است بحث بس‪5‬يار در‬
‫زمينه آن در جريان ح‪55‬ركت جمعي اس‪55‬المي است بس‪55‬ياري از تش‪55‬كيالتهاي‪5‬‬
‫اسالمي براي ت‪55‬أثير گذاش‪55‬تن بر ديگ‪55‬ران آن را به ميان مي‌كش‪55‬ند تا آنها را‬
‫وادار به هم‪55‬راهي با خ‪55‬ويش در تنظيم‪55‬ات خ‪55‬ود گردانند و از اينجا نتيجه‬
‫مي‌گيرند‪ 5‬كه هركس بيعتي چ‪55‬ون بيعت تنظيم‪55‬ات و تش‪55‬كيالتي‪ 5‬را به گ‪55‬ردن‬
‫نگيرد گناهكار‪ 5‬است و ممكن است در صورت بيعت ندادن با مرگ جاهلي‬
‫دنيا را ترك نمايد!!‪.‬‬
‫اين اش‪55‬تباه در فهم مس‪55‬ئله منجر به موضع گ‪55‬يري متش‪55‬نج و ن‪55‬اگوار‪ 5‬مي‬
‫گردد‪.‬‬
‫خواننده گرامي ما سخنان متعددي‪ 5‬از علم‪55‬اي مع‪55‬روف را در اين زمينه‬
‫برايتان بازگو مي‌كنيم‪ 5‬تا موجب وضوح امر و آشكار ش‪55‬دن مس‪55‬ئله گ‪55‬ردد و‬
‫حق بصورت آشكار ظاهر شود ط‪55‬وري كه هيچ پوش‪55‬يدگي و خف‪55‬ايي در آن‬
‫نماند‪.‬‬
‫ام‪555‬ام احمد در «مس‪555‬ائل ابن ه‪555‬انيء» ش‪555‬ماره‪ 2011‬بعد از آوردن اين‬
‫ات ِميت ةً ج ِ‬
‫اهلِيَّةً» «ه‪55‬ركس‬ ‫ام َم َ َ َ‬ ‫س لَ هُ إِم ٌ‬
‫ات َول َْي َ‬
‫فرموده رسول هللا ص « َم ْن َم َ‬
‫بميرد و فاقد امام باشد با مرگ جاهليت مرده است»‪ .‬در جواب اس‪55‬حاق بن‬
‫ابراهيم بن هانيء كه از مع‪55‬ني ح‪55‬ديث مي‌پرسد‪ 5‬مي‌گويد‪« :‬ت دري ما اإلم ام؟‬
‫ال ذي يجتمع المس لمون عليه كلهم‪ .‬يق ول‪ :‬ه ذا إم ام‪ ،‬فه ذا معن اه» «مي‌داني امام‬
‫كيست؟ كسي است كه مسلمانان همگي بر امامتش اجتماع نمايند‪ ،‬اين ام‪55‬ام‬
‫است و معنايش همين است»‪.‬‬
‫كش‪55‬ميري‪ 5‬در فيض الب‪55‬اري‪ 59 5/4‬گويد‪« :‬اعلم أن الح ديث ي دل علی أن‬
‫الع برة بمعظم جماعة المس لمين‪ ،‬فلو بايعه رجل أو اثن ان أو ثالثة فإنه ال يك ون إمام اً‬
‫ما لم يبايعه معظمهم‪ ،‬أو أهل الح ّل والعقد» «ب‪55‬دان كه ح‪55‬ديث داللت مي‌كند بر‬
‫اينكه اعتبار به بيشترين جماعت مسلمانان است بن‪55‬ابراين اگر يك و يا دو و‬
‫يا سه نفر با كسي بيعت كنند ام‪55‬ام نخواهد ب‪55‬ود تا زمانيكه بيش‪55‬ترين آنها يا‬
‫اهل حل و عقد با او بيعت نمايند»‪.‬‬
‫مي‌گويم‪ 5:‬بر اين اساس تهديد و عقاب به خاطر ترك بيعت كه در حديث‬
‫ات ِميتَ ةً‬
‫س فِي عُنُِق ِه َب ْي َع ةٌ َم َ‬
‫ات َول َْي َ‬
‫رسول هللا ص آمده است كه فرمود‪َ « 5:‬م ْن َم َ‬
‫اهلِيَّةً» «هركس بم‪55‬يرد و بيع‪55‬تي بر گ‪55‬ردن نداش‪55‬ته باشد با م‪55‬رگ ج‪55‬اهليت‬ ‫جِ‬
‫َ‬
‫مرده است» بر او منطبق نمي‌گردد مگر به خاطر ام‪55‬امي كه مس‪55‬لمانان به‬
‫دورش جمع ش‪55‬ده و با او بيعت ك‪55‬رده ان‪55‬د‪ ،‬ولي در ص‪55‬ورتي‪ 5‬كه فاقد‪ 5‬چ‪55‬نين‬
‫ام‪55‬امي باش‪55‬ند اين وعيد و تهديد برآنها قابل انطب‪55‬اق‪ 5‬نيس‪55‬ت‪ .‬ش‪55‬اهد س‪55‬خن‪،‬‬
‫فرم‪55‬وده رس‪55‬ول هللا ص است كه حذيفه را راهنم‪55‬ايي مي‌كند در ص‪55‬ورت‬
‫نبودن جماعت و امام كناره گيري و اعتزال نمايد آيا مي‌توان معتقد بود كه‬
‫رسول هللا ص حذيفه را راهنمايي كرده تا بر اساس م‪55‬رگ ج‪55‬اهليت بم‪55‬يرد‬
‫چ‪55‬نين انديش ‪5‬ه‌اي خطاس‪55‬ت‪ .‬بر اين اس‪55‬اس اش‪55‬تباه كس‪55‬اني كه به اين ح‪55‬ديث‬
‫متمسك مي‌ش‪55555‬وند‪ 5‬تا بيعت با ام‪55555‬امي را قبل از برپا ك‪55555‬ردن دع‪55555‬وت و‬
‫روشنگري‪ 5‬اثبات كنند روشن مي‌گ‪55‬ردد‪ ،‬و الزم به دانس‪55‬تن است كه رس‪55‬ول‬
‫هللا ص تنها زماني كه حق آشكار و بيان شده بود با انصار‪ 5‬بيعت كرد و آن‬
‫هم بيعت گ‪55‬رفتنش‪ 5‬تنها به خ‪55‬اطر ايم‪55‬ان آوردن و متمسك ش‪55‬دن به فض‪55‬ايل‬
‫اعمال و دوري جستن از منكرات بود و بيعت دوم ن‪55‬يز كه با انص‪55‬ار‪ 5‬منعقد‬
‫گرديد‪ 5‬براي تحقق بخشيدن به امكان هجرت و محكم نم‪55‬ودن موقف انص‪55‬ار‪5‬‬
‫نسبت به رسول هللا ص و مطمئن شدن نسبت به پ‪55‬اكي و ص‪55‬فاي جو ح‪55‬اكم‬
‫بر مدينه بود‪.‬‬
‫آلوسي در تفس‪55‬يرش زير آيه ‪ _+‬در س‪55‬وره الجمعة س‪55‬خن‬
‫از رابطه بين متص‪55‬وفه به ميان مي‌آورد‪ 5‬و در موردش‪55‬ان مي‌گويد‪…« 5:‬‬
‫رابطه را اظه‪55‬ار داش‪55‬ته و در م‪55‬وردش مي‌گوين‪55‬د‪ :‬به ب‪55‬ركت آن دل آم‪55‬اده‬

‫دريافت‪ 5‬فيض و بخشش مي‌گردد‪ 5‬كه براي اثبات آن دليلي از شارع ب‪55‬زرگ‬
‫اس‪55‬المص و از جانشينانشن نيافته‌ام كه ق‪55‬ابليت آن را داش‪55‬ته باشد و به آن‬
‫اعتنا نمود بلكه تمام آن چيزهايي‪ 5‬را كه در اين زمينه اظهار مي‌دارند‪ 5‬و آن‬
‫را دليل به حساب مي‌آورند خالي از ايراد نيست و بيشتر‪ 5‬آنها چون متمسك‬
‫نمودن به ريسمانهاي ماه است‪ ،‬و اگر ترس از طوالني‪ 5‬شدن كالم نبود آنها‬
‫را همراه هر آنچه كه در بردارند‪ 5‬بيان مي داشتم»‪.‬‬
‫شما به اين عالم بزرگوار كه اطالع‪55‬ات وس‪55‬يعي دارد و آگ‪55‬اه به س‪55‬خنان‬
‫طرفداران اين طريقه در اس‪55‬تدالل بر رابطه و توجه است بنگريد كه دليلي‬
‫قابل اعتماد از آنها سراغ ندارد و به چيزي از سخنانشان رض‪55‬ايت نمي‌دهد‬
‫آيا ممكن است اح‪5‬اديث م‪5‬ورد‪ 5‬بحث از او مخفي مان‪55‬ده باشد در حاليكه ن‪5‬زد‬
‫كساني كه در طلب علم مبتدي هستند اين اح‪5‬اديث مش‪5‬هور‪ 5‬است تا چه رسد‬
‫به امثال او كه متبحر و داراي علم فراوان است‪.‬‬
‫و به فرض مخفي ماندنش بر او آيا اين احاديث بر امث‪55‬ال ش‪55‬يخ اإلس‪55‬الم‬
‫ابن تيميه‪ ،‬نيز مخفي مي‌مان‪55‬د‪ .‬آنجا كه از او س‪55‬ؤال مي‌ش‪55‬ود‪ 5‬آيا ب‪55‬راي ت‪55‬ازه‬
‫شروع‪ 5‬به كار كرده جايز است كه به معلمش تعهد دهد كه در صورت‪ 5‬حق‬
‫يا باطل همراه او باشد و با هركس كه با او دشمني كند دش‪55‬من و با ه‪55‬ركس‬
‫او دوستي‪ 5‬نمايد دوست باشد؟ كه جوابش در همين رساله موجود است و به‬
‫هيچ وجه اح‪55‬اديث م‪55‬ذكور را م‪55‬ورد‪ 5‬توجه ق‪55‬رار نمي‌ده‪55‬د‪ ،‬در ص‪55‬ورتي‪ 5‬كه‬
‫اينجا محل توجه به آنها بود برايشان پوشيده نمي‌ماند اين را هر فرد آگاه به‬
‫كتابه‪55‬ايش مي‌داند مخصوص ‪5‬ا ً توجه به كت‪55‬اب «السياسة الش رعية في إص الح‬
‫الراعي والرعيّة» گواه بر مدعي است‪.‬‬
‫از اين گذش‪55‬ته وق‪55‬تي‪ 5‬كه از ابن عاب‪55‬دين‪ :‬س‪55‬ؤال مي‌ش‪55‬ود‪ 5:‬يك ص‪55‬وفي از‬
‫فردي‪ 5‬بيعت مي‌گيرد‪ 5‬آنگاه ف‪5‬رد م‪5‬ورد نظر ش‪5‬يخ ديگ‪5‬ري‪ 5‬را برگزيده با او‬
‫نيز تعهد و پيمان مي‌بن‪55‬دد‪ ،‬آيا عهد و پيم‪55‬ان اولي بر او الزم است يا عهد و‬
‫پيم‪555‬ان دومي؟ ايش‪555‬ان همانگونه كه در (تنقيح الفت‪555‬اوي الحامدية‪)334 555/2‬‬
‫مسطور است مي‌گويد‪« 5:‬ال يلزمه العهد األول وال الث اني‪ ،‬وال أصل ل ذلك» «نه‬
‫پيم‪55555‬ان اولي و نه عهد دومي هيچك‪55555‬دام بر او الزم نيست و اين امر فاقد‬
‫هرگونه اصلي است»‪ .‬به همين ص‪55‬ورت س‪55‬يوطي در (الح‪55‬اوي‪ 5‬للفت‪55‬اوي‪/1‬‬
‫‪ )253‬و محم‪55‬ود خط‪55‬اب الس‪55‬بكي در (ال‪55‬دين الخ‪55‬الص‪ )6/290‬مت‪55‬ذكر اين‬
‫مسئله شده ان‪55‬د‪« :‬اما آنچه كه در م‪5‬ورد‪ 5‬بعضي از متص‪55‬وفه زم‪55‬ان ما روي‬
‫مي‌دهد كه دست خ‪555‬ويش را در دست م‪555‬ردان و زن‪555‬ان مي‌گذارند و با آنها‬
‫عهد و پيمان مي‌بندند‪ 5‬كه شاگردشان باشند تا آنها نيز ش‪55‬يخ آنها گردند‪ 5‬و در‬
‫نتيجه گ‪55‬اهي به وس‪55‬يله خ‪55‬وردن اطع‪55‬ام در منزلش‪55‬ان در اموالش‪55‬ان ش‪55‬ريك‬
‫مي‌ش‪555‬وند‪ 5‬و گ‪555‬اه مالياته‪555‬ايي‪ 5‬بر مالش‪555‬ان ق‪555‬رار داده تا آنها در وقت معين‬
‫بپردازند مثل اينكه جزيه است كه با زور‪ 5‬و قهر دريافت مي‌ش‪555‬ود اينك‪555‬ار‬
‫ج‪55‬رم و فس‪55‬اد است و خ‪55‬ارج از حد و م‪55‬رز ش‪55‬رع است و عقل ن‪55‬يز آن را‬
‫نمي‌پسندد از خداوند براي خ‪55‬ود و جملگي امت كم‪55‬ال ه‪55‬دايت و همه توفيق‪5‬‬
‫را خواستارم‪.»5‬‬
‫در اين ك‪555‬ار تنها علم‪555‬اي مت‪555‬أخرين منكر آن نش‪555‬ده اند بلكه ع‪555‬المي از‬
‫بزرگان معتمد تابعين در اين زمينه سبقت جسته است او مطرف‪ 5‬بن عبدهللا‬
‫بن شخير است‪ .‬ابونعيم‪ 5‬در (الحلية ‪ )204 5 /2‬و از هم‪55‬ان طريق‪ 5‬او‪ ،‬ذه‪55‬بي‬
‫در (سير أعالم النبالء‪ )4/192‬با سند صحيح از مط‪55‬رف روايت مي‌كند كه‬
‫گفت‪ :‬اي بن‪555‬دگان خ‪555‬دا‪ ،‬بخشش كنيد و نيكي نماييد كه تنها وس‪555‬يله بن‪555‬دگان‬
‫ب‪55‬راي رس‪55‬يدن به خداوند دو فض‪55‬يلت خ‪55‬وف و طمع اس‪55‬ت‪ .‬روزي پيش او‬
‫رفتم‪ 5‬در حاليكه چيزي را مي‌نوشت كه از جمله آن امث‪55‬ال اين كلم‪55‬ات ب‪55‬ود‪:‬‬
‫«أن اهلل ربنا‪ ،‬ومحمداً نبينا‪ ،‬والقرآن إمامنا‪ ،‬ومن كان معنا كنا… وكنا له…‪ ،‬ومن‬
‫خالفنا كانت يدنا عليه‪ ،‬وكنا وكنا» «هللا پروردگار‪ 5‬ما و محمد ص پيامبر ما و‬
‫قرآن پيشواي ماست هركس با ما باشد ما نيز با او هستيم و هركس مخالف‬
‫ما باشد همگي بر عليه او خ‪555‬واهيم ب‪555‬ود»‪ .‬گفت‪ :‬اين نوش‪555‬ته را بر تك تك‬
‫مردان عرضه داشتند به او گفتند‪ :‬اي فالني آيا به آن اقرار‪ 5‬داريد؟ تا ن‪55‬وبت‬
‫به من رسيد‪ .‬گفتند‪ :‬اي جوان آيا تو اقرار‪ 5‬مي‌نماييد؟ گفتم‪ :‬نه‪.‬‬
‫زيد گفت‪ :‬بر آن ج‪55‬وان عجله نكنيد‪ .‬اي ج‪55‬وان نظر ش‪55‬ما چيست و چه‬
‫مي‌گوييد؟ گفتم‪ :‬خداوند در كتابش عه‪55‬دي بر من نه‪55‬اده است ل‪55‬ذا من هرگز‬
‫غير از آن عهد و پيمان ملزم به عهدي نخواهم بود‪ ،‬سپس اف‪55‬راد از آخر به‬
‫اول يكي يكي برگشتند‪ 5‬هيچكدام به آن اقرار ننمودند در حاليكه آنها سي نفر‬
‫از زاهدان بودند‪5.‬‬
‫زيد بن صوحان شبها را به قيام مي‌ايستاد‪ 5‬و روزها‪ 5‬را روزه مي‌گ‪55‬رفت‪5‬‬
‫و هرگ‪55‬اه شب جمعه ف‪55‬را مي‌رس‪55‬يد‪ 5‬آن را احيا مي‌ك‪55‬رد‪ 5‬و در آن ش‪55‬بها اگر‬
‫زنش پيش وي مي‌آمد ناراحت مي‌شد و از مالقات با او در آن شبها پرهيز‬
‫مي‌نمود‪ 5.‬گزارش كردار او به سلمان رس‪55‬يد‪ .‬به م‪55‬نزلش آمد و ح‪55‬ال زيد را‬
‫جويا ش‪55‬د‪ .‬همس‪55‬رش گفت‪ :‬در خانه نيس‪55‬ت‪ .‬آنگ‪55‬اه س‪55‬لمان گفت‪ :‬س‪55‬وگندت‬
‫مي‌دهم كه طعامي درست ك‪5‬ني و زيب‪5‬اترين‪ 5‬لباس‪5‬هايت را بپوش‪5‬ي‪ 5.‬آنگ‪5‬اه به‬
‫دنبال زيد فرستاد‪ ،‬زيد كه آمد سلمان به طعام نزديك شد و گفت‪ :‬اي زيد تو‬
‫هم بخور‪ .‬در جواب اعالم نمود كه من روزه هستم‪ .‬گفت‪ :‬اي زيد بخ‪55‬ور و‬
‫دينت را ناقص مكن به درستي‪ 5‬كه بدترين سفرها‪ ،‬س‪55‬فري است كه درآن به‬
‫نفس زن‪55‬ان‪ ،‬بيفتيد و در آن بر خ‪55‬ود س‪55‬خت گيريد و گفته ش‪55‬ده‪ :‬از حيوان‬
‫بيشتر‪ 5‬از حد توانايي‪ 5‬بار مي‌كشيد‪ .‬چشم تو بر تو حقي دارد و بدن تو بر تو‬
‫حقي دارد و همس‪55‬رت بر تو حقي دارد‪ .‬اي زيد بخ‪5‬ور‪ 5.‬آنگ‪5‬اه زيد خ‪55‬ورد و‬
‫آنچه را انجام مي‌داد از انواع سختگيري‪ 5‬را ترك كرد‪.1‬‬
‫آنچه از اين جريان فهم مي‌شود‪ 5‬مسئله انكار ك‪55‬ردن مط‪55‬رف‪ 5‬بر آن است‬
‫و زيد در آن روزگار‪ 5‬از جمله افراط‪ 5‬كنن‪55‬دگان در اط‪55‬اعت و بن‪55‬دگي ب‪55‬ود و‬
‫سرانجام‪ 5‬ايشان آنچه را انجام مي‌داد همانگونه كه گذشت ترك ك‪55‬رد‪ ،‬گرچه‬
‫مطرف‪ 5‬از جمله كس‪55‬اني نب‪55‬ود كه از جم‪55‬اعت دور باشد چ‪55‬ون او همانگونه‬
‫كه در«الحلية‪ »208 /2‬آمده مي گويد‪« :‬هيچ بيوه زني كه در منزل خويش‬
‫س‪55‬كني گزيده محت‪55‬اج‌تر از من به جم‪55‬اعت نيست»‪ .‬اما ايش‪55‬ان‪ :‬در مقابل‬
‫ش‪55‬رع گ‪55‬ردن كج و مطيع و از اهل ب‪55‬دعت دور ب‪55‬ود‪ .‬از جم‪55‬اعت خ‪55‬وارج‬
‫حروريه پيش او آمدند و ايش‪555‬ان را به عقيده خ‪555‬ويش دع‪555‬وت كردند در‬
‫جوابشان اظهار نمود‪ :‬اگر دو نفس داشتم با يكي از آنها با شما بيعت ك‪55‬رده‬
‫و ديگري‪ 5‬را باز مي‌داشتم اگر آنچه مي‌گوييد هدايت و حق بود نفس ديگرم‬
‫‪ -‬تاريخ بغداد‪.439 /8 5‬‬ ‫‪1‬‬

‫را نيز به پيروي‪ 5‬وامي داشتم و اگر گمراهي ب‪55‬ود نفسي هالك و ب‪55‬از ب‪55‬رايم‬
‫نفسي باقي بود اما چكار كنم تنها يك نفس دارم نمي‌توانم‪ 5‬آن را فريب دهم‪.1‬‬
‫خالصه اينكه‪ :‬اعتقاد داشتن به اينكه بيعت دادن به مشايخ و جماع‪55‬ات و‬
‫احزاب به خاطر وجود‪ 5‬احاديثي كه بيعت با امير مؤمنان را واجب مي داند‬
‫مش‪55‬روع‪ 5‬است س‪55‬خن ناس‪55‬نجيده و نش‪55‬ان از ع‪55‬دم آگ‪55‬اهي و بص‪55‬يرت است‬
‫هيچگونه ش‪55555‬باهتي بين بيعت مش‪55555‬ايخ و ديگ‪555555‬ران و بيعت ك‪555555‬ردن با‬
‫اميرالمؤمنين وجود ن‪55‬دارد‪ ،‬چ‪55‬ون آث‪55‬ار بيعتها با هم‪55‬ديگر اختالف دارند كه‬
‫در صورت وجود‪ 5‬مشابهت ابن تيميه و ابن عاب‪55‬دين و س‪55‬بكي و ديگ‪55‬ران از‬
‫آن مطلع مي‌ش‪55‬دند‪ 5‬و آث‪55‬اري بر آن م‪55‬ترتب مي‌شد كه هيچ ع‪55‬اقلي آن را بر‬
‫زبان نمي‌آورد‪ 5‬تا برسد به كسي كه عالم و فقيه باشد‪.‬‬
‫بعد از اين‪ ،‬چ‪555‬يزي كه مي‌ماند اين است كه بگ‪555‬وييم‪ 5:‬بيعت ك‪555‬ردن بر‬
‫ام‪55‬ورات ج‪55‬زئي كه از نظر اس‪55‬الم مش‪55‬روع‪ 5‬باش‪55‬ند آن هم با اختيار‪ ،‬ب‪55‬دون‬
‫اينكه واجد آث‪55‬ار بيعت ك‪55‬ردن با اميرالمؤم‪55‬نين باشد ج‪55‬ايز است ح‪55‬ال مهم‬
‫نيست در عهد و پيم‪55‬ان گرفته ش‪55‬ده مل‪55‬زم به يك اط‪55‬اعت معين و مش‪55‬روع‬
‫گرداند‪ 5‬يا ملتزم به انجام عملي بين خود و ديگران ش‪55‬ود به ش‪55‬رطي‪ 5‬كه هيچ‬
‫ممنوعيت شرعي به دنبال نداشته باشد‪.‬‬
‫در مورد اولي چيزي را كه امام بخاري در تاريخ الكبير‪ 6/39‬در شرح‬
‫ح‪55‬ال عب‪55‬اد بن ميس‪55‬ره منق‪55‬ري تميمي آورده بيان مي‌داريم‪ 5‬كه ايش‪55‬ان متعهد‬
‫مي‌ش‪55‬ود‪ 5‬هر شب ه‪55‬زار آيه از ق‪55‬رآن را ق‪55‬رائت نمايد و در ص‪55‬ورت‪ 5‬ع‪55‬دم‬
‫قرائت فردايش‪ 5‬روزه باشد اين كار بر او سخت آمد پيش ابن س‪55‬يرين رفت‪.‬‬
‫در جواب به او گفت‪ :‬من در مورد عهد و پيمان با خداوند‪ 5‬چيزي نمي‌گويم‪5‬‬
‫به عهدي كه با خداوند‪ 5‬بسته ايد وفا كنيد‪.‬‬
‫حسن بص‪555‬ري‪ /‬گفت‪ :‬خداوند هيچ نفسي را به زيادتر‪ 5‬از حد توان‪555‬ايي‪5‬‬
‫مكلف نكرده است لذا سوگندش‪ 5‬را كفاره دهد‪.‬‬
‫در م‪55‬ورد دومي‪ 5‬س‪55‬خن م‪55‬ادر مؤمن‪55‬ان‪ ،‬عائشهل‪ ،‬به ابن ابي ش‪55‬ائب كه‬
‫قصه گو و داستانس‪555‬راي اهل مدينه ب‪555‬ود مي‌باشد‪ 5‬كه به او گفت‪ :‬سه چ‪555‬يز‬
‫‪ -‬طبقات ابن سعد‪ ،7/143‬سير أعالم النبالء‪.195 /4‬‬ ‫‪1‬‬

‫وجود‪ 5‬دارد كه در موردشان بايد با من بيعت كني و در صورت عدم بيعت‬

‫با تو مي‌جنگم‪ 5‬و دشمني‪ 5‬خواهم كرد‪ .‬در جواب س‪55‬ؤال ك‪55‬رد آن سه چ‪55‬يز را‬
‫بيان داريد من با تو اي مادر مؤمنان بيعت مي‌كنم‪ .‬فرمود‪ :‬از سجع در دعا‬
‫كردن پرهيز كنيد چون رسول اللهص و اص‪55‬حابش آن را انج‪55‬ام نمي‌دادن‪55‬د‪.‬‬
‫(اس‪55‬ماعيل اس‪55‬تاد ام‪55‬ام احمد كسي كه اين اثر را روايت ك‪55‬رده مي‌گويد‪ :‬ام‬
‫المؤمنين‪ ،‬عائشه‪ ،‬گفت‪ :‬من معاهد رسول خ‪55‬دا و اص‪55‬حابش ب‪55‬ودم و آنها آن‬
‫را انج‪555‬ام نمي‌دادن‪555‬د)‪ .‬در هر جمعه يكب‪555‬ار ب‪555‬راي م‪555‬ردم قصه بگ‪555‬و‪ ،‬اگر‬
‫نتوانستيد دو ب‪55‬ار و اگر نتوانس‪55‬تيد سه ب‪55‬ار آن را انج‪55‬ام دهيد و ك‪55‬اري نكنيد‬
‫مردم از كتاب خدا خسته شوند‪ ،‬نكند خودت پيش م‪55‬ردم برويد‪ 5‬در حاليكه با‬
‫خود سخن مي‌گوين‪55‬د‪ ،‬س‪55‬خنان را با قصه ه‪55‬ايت قطع نكنيد بلكه آنها را رها‬
‫كن اگر خود پيشت آمدند و از تو خواستند برايشان قصه بگو‪.1‬‬
‫و از آن جمله كالم امام قرطبي‪ 5‬در تفسيرش‪ 6/33‬در م‪55‬ورد‪ 5‬آيه ‪+‬‬
‫‪[ _    ‬مائده‪ ]1 :‬مي باشد‬
‫زجاج گويد‪ :‬مع‪55‬ني آن اين است كه در عهد و پيم‪55‬ان خداوند را بر خ‪55‬ود و‬
‫عهد و پيمان همديگر رعايت و به آن وفا كنيد و اين امر به ق‪55‬ولي‪ 5‬راجع به‬
‫عموم و به آن داللت دارد‪ ،‬چنانكه رسول هللا ص مي‌فرمايد‪َ « 5:‬م ْن َع ِم َل َع َمالً‬
‫س َعلَْي ِه أ َْم ُرنَا َف ُه َو َر ّد» «ه‪55‬ركس ك‪55‬اري را انج‪55‬ام دهد و دس‪55‬تور‪ 5‬ما بر آن‬ ‫ل َْي َ‬
‫نباشد آن كار مردود است»‪ .‬ابن اس‪5‬حاق ب‪5‬ازگو‪ 5‬مي‌كند كه اف‪5‬رادي‪ 5‬از قبايل‬
‫ق‪55‬ريش در م‪55‬نزل عبدهللا بن ج‪55‬دعان به خ‪55‬اطر بزرگ‪55‬واري‪ 5‬و نسب او جمع‬
‫شدند عهد و پيمان بستند هرگاه مظل‪55‬ومي را در مكه يافتند‪ 5‬از اق‪55‬وام‪ 5‬باشد يا‬
‫ديگران او را حمايت كنند تا زمانيكه ظلم از او برطرف‪ 5‬گ‪55‬ردد‪ ،‬ق‪55‬ريش آن‬
‫را پيمان جوانمردان‪« 5‬حلف الفضول» ناميدند و اين هم‪55‬ان چ‪55‬يزي است كه‬
‫ت فِى َدا ِر َع ْب ِد اللَّ ِه بْ ِن ُج ْد َعا َن‬ ‫رسول هللا ص در موردش مي‌فرمايد‪« :‬لََق ْد َش ِه ْد ُ‬
‫ِِ‬ ‫ب أ َّ ِ ِ‬ ‫ِح ْل ًفا ما أ ِ‬
‫ت» «در منزل‬ ‫َج ْب ُ‬ ‫َّع ِم َولَ ِو أُ ْد َعى بِ ه فى ا ِإل ْس الَِم أل َ‬
‫َن لى بِ ه ُح ْم َر الن َ‬ ‫ُح ُّ‬ ‫َ‬
‫‪ -‬امام احمد در مسندش آن را تخريج و همانگونه كه در فتح الرباني ‪ 19/287‬آمده‬ ‫‪1‬‬
‫سندش خوب است‪.‬‬

‫عبدهللا بن جدعان پيماني را بس‪5‬تم كه ب‪5‬رايم از ش‪5‬تران س‪5‬رخ م‪5‬وي به‪55‬تر و‬

‫محبوبتر بود در صورتي‪ 5‬كه كسي در دوران اس‪5‬المي ن‪5‬يز م‪5‬را به رع‪5‬ايت‬
‫آن فرا خواند دعوتش را پاسخ مي‌گويم‪ .»5‬اين پيمان همان مع‪55‬ني قصد‪ 5‬ش‪55‬ده‬
‫در اين فرموده رسول هللا ص مي‌باشد‪ 5‬آنجا كه مي‌فرمايد‪« 5:‬وأَيُّما ِح ْل ٍ‬
‫ف َك ا َن‬ ‫َ َ‬
‫َم يَ ِز ْدهُ اإْلِ ْس اَل ُم إِالَّ ِش َّد ًة» «هر پيم‪55‬اني كه در دوران ج‪55‬اهليت‬ ‫فِي ال ِ ِ ِ‬
‫ْجاهليَّة ل ْ‬
‫َ‬
‫منعقد گشت اسالم آن را قوت بخشيد»‪ .‬زيرا آن موافق‪ 5‬با شرع بود به دليل‬
‫اينكه در آن دستور‪ 5‬به حم‪55‬ايت از مظل‪55‬وم‪ 5‬داده مي‌ش‪55‬ود اما عهد و پيمانه‪55‬اي‪5‬‬
‫فاسد‪ 5‬و باطلي كه بر اس‪55‬اس ظلم و غ‪55‬ارت ش‪55‬كل گرفته بودند اس‪55‬الم آنها را‬
‫نابود‪ 5‬و از بين برد‪ ،‬الحمد هلل رب العالمين‪.1‬‬
‫ابن اسحاق مي‌گويد‪ 5:‬آن زم‪55‬ان كه وليد بن عتبه ام‪55‬ير مدينه ب‪55‬ود و م‪55‬الي‬
‫را كه متعلق به حسين بن علي ب‪55‬ود به نفع س‪55‬لطان دس‪55‬تور به مص‪55‬ادره اش‬
‫داد‪ .‬حس‪55‬ين به او گفت‪ :‬س‪55‬وگند به هللا يا انص‪55‬اف‪ 5‬را در م‪55‬ورد من رع‪55‬ايت‬
‫مي‌كنيد‪ 5‬يا شمشير‪ 5‬به دست گرفته و در مسجد رسول هللا ص برمي‌خ‪55‬يزم و‬
‫مردم را به پيمان ج‪5‬وانمردان‪ 5‬ف‪5‬را مي‌خ‪55‬وانم‪ .‬عبدهللا بن زب‪55‬ير گفت‪ :‬من هم‬
‫به هللا سوگند مي‌خورم اگر مرا دعوت كند شمشير به دست گرفته و همراه‬
‫او قيام مي‌كنم تا به حقش مي‌رسد‪ 5‬يا همگي در آن كش‪55‬ته مي‌ش‪55‬ويم‪ 5.‬جريان‬
‫به مس‪55‬ور‪ 5‬بن مخرمه رس‪55‬يد ايش‪55‬ان ن‪55‬يز همانند آن س‪55‬خنان را بيان داش‪55‬ت‪.‬‬
‫عبدالرحمن بن عثم‪55‬ان بن عبيدهللا تميمي ن‪55‬يز وق‪55‬تي جريان را ش‪55‬نيد هم‪55‬ان‬
‫سخنان را بر زبان ج‪55‬اري ك‪55‬رد و آنگ‪55‬اه كه جريان به وليد رس‪55‬يد حقش را‬
‫برگرداند‪.‬‬
‫و از آن جمله عهد و پيمان حذيفه و پ‪55‬درش حس‪55‬يل با مش‪55‬ركين در كمك‬
‫نكردن به پيامبر‪ 5‬ص بر عليه آنها و همراه او جنگ نكردن مي‌باشد‪.‬‬
‫مس‪555‬لم در ص‪555‬حيحش و احمد در مس‪555‬ندش از حذيفه بن يم‪555‬ان روايت‬
‫مي‌كنند‪ 5‬كه گفت‪ :‬م‪55‬را از حض‪55‬ور‪ 5‬ب‪55‬در منع نك‪55‬رد جز عهد و پيم‪55‬اني كه با‬
‫مشركان بسته بودم‪ 5.‬مي‌گويد‪ :‬كافران ق‪55‬ريش ما را گرفتند و گفتن‪55‬د‪ :‬آيا ش‪55‬ما‬
‫قصد‪ 5‬داريد پيش محمد برويد؟‪ 5‬در جواب گفتيم‪ :‬ما قصد او را ن‪55‬داريم‪ 5‬و فقط‬
‫‪ -‬شرح ثالثيات مسند امام احمد بن حنبل ‪ 168 -167 -2/162‬را مالحظه نماييد‪5.‬‬ ‫‪1‬‬
‫مي‌خ‪55‬واهيم به مدينه ب‪55‬رويم‪ .‬از ما عهد و پيم‪55‬ان گرفتند كه به س‪55‬وي مدينه‬

‫منص‪55‬رف‪ 5‬و هم‪55‬راه رس‪55‬ول خ‪55‬دا در جنگ ش‪55‬ركت نك‪55‬نيم‪ .‬ما هم خ‪55‬بر را به‬
‫رس‪55‬ول هللا ص رس‪55‬انديم‪ .‬فرم‪55‬ود‪ :‬به مدينه بازگرديد‪ 5‬س‪55‬پس فرم‪55‬ود‪ :‬با آنها‬
‫عهد و پيمان را رعايت كنيد و از خداوند عليه آنها ياري مي‌طلبيم‪5.‬‬
‫ابن قيم در اله‪55‬دي‪ 3/139‬مي‌گويد‪ :‬از جمله ه‪55‬دايت رس‪55‬ول هللا ص اين‬
‫است هرگ‪555‬اه يكي از اص‪555‬حابش با دش‪555‬منانش‪ 5‬عه‪555‬دي مي بست هرچند با‬
‫رضايت ايشان هم صورت‪ 5‬نمي‌گ‪55‬رفت ولي در ص‪55‬ورتي‪ 5‬كه مضر به ح‪55‬ال‬
‫مس‪555‬لمانان نب‪555‬ود آن را تأييد مي‌ك‪555‬رد همانگونه كه عهد و پيم‪555‬ان حذيفه و‬
‫پدرش حس‪5‬يل را با مش‪5‬ركان كه متعهد جنگ نك‪5‬ردن هم‪5‬راه پيامبر ص را‬
‫امضاء و به آنها گفت‪ :‬از جنگ منص‪55‬رف‪ 5‬و عهد و پيم‪55‬ان را رع‪55‬ايت و ما‬
‫از خداوند عليه آنها كمك و ياري مي‌طلبيم‪5.‬‬
‫و از آن جمله بيعت گ‪555‬رفتن ام‪555‬ام بزرگ‪555‬وار ش‪555‬هيد ابو عبدهللا احمد بن‬
‫نصر بن مالك بن هيثم خزاعي مروزي‪ 5‬با مردم بر مخالفت كردن كسي كه‬
‫معتقد به مخل‪5555‬وق‪ 5‬ب‪5555‬ودن ق‪5555‬رآن است مي‌باشد و تالش ب‪5555‬راي ايج‪5555‬اد يك‬
‫دگرگوني اساسي در روزگ‪55‬ار‪ 5‬الواثق خليفه عباسي ب‪55‬ود‪ .‬ل‪55‬ذا بر اين اس‪55‬اس‬
‫بيعت گرفت (و امام احمد بن حنبل ن‪55‬يز او را م‪55‬دح و س‪55‬تايش نم‪55‬ود) او در‬
‫اين حركتش توانست قلوب اهل بغداد را مالك شود و در ميان افرادي‪ 5‬كه با‬
‫او عهد و پيمان بسته بودند نفري را بر غ‪55‬رب بغ‪55‬داد و يك نفر ديگر را بر‬
‫شرق بغداد ك‪55‬ار گذاشت و با جمله كس‪55‬اني كه با او بودند‪ 5‬ق‪5‬رار‪ 5‬گذاش‪5‬تند‪ 5‬كه‬
‫در شب پنج ش‪55‬نبه م‪55‬اه ش‪55‬عبان س‪55‬ال ‪231‬هـ قيام را آغ‪55‬از نمايند و عالمت‬
‫شروع‪ 5‬قيام را زدن طبل قرار‪ 5‬دهند‪ ،‬ولي دسته‌اي از س‪55‬فهاء و اف‪55‬راد ن‪55‬ادان‬
‫شب چهارشنبه يك شب قبل از ق‪55‬رار ش‪55‬روع‪ 5‬به زدن طبل كردند‪ 5‬آنها گم‪55‬ان‬
‫كرده بودند همان پنج شنبه شبي است كه برايش خود را آماده كرده اند‪ ،‬لذا‬
‫بسيار‪ 5‬طبل زدند و كسي جوابشان را نداد‪ .‬اسحاق بن اب‪55‬راهيم آن زم‪55‬ان در‬
‫بغداد نبود برادرش‪ 5‬محمد بن ابراهيم جانشين او ب‪55‬ود‪ .‬ايش‪55‬ان غالمي داشت‬
‫كه به او رحش مي‌گفتند او را دنبالشان فرس‪55‬تاد آنها را آوردند‪ 5‬و در م‪55‬ورد‬
‫علت كارش‪55‬ان از آنها س‪55‬ؤال ك‪55‬رد اما كس‪55‬اني كه طبل زده بودند‪ 5‬هيچك‪55‬دام‬
‫معلوم نشدند‪ ،‬نفري كه بيشتر‪ 5‬در حمامها كار مي‌ك‪55‬رد و يك چش‪55‬مش آس‪55‬يب‬
‫ديده بود و به او عيسي األع‪55‬ور مي‌گفتند را آوردند‪ 5‬به زدن تهديدش كردند‬
‫ايش‪5555‬ان به دو فرزند اش‪5555‬رس كه قبل از موعد طبل را به ص‪5555‬دا در آورده‬
‫بودند‪ 5‬و احمد بن نصر بن مالك و ديگراني كه مي‌شناخت‪ ،‬اع‪55‬تراف نم‪55‬ود‪.‬‬
‫همان شب به دنبال آنها رفتند بعضي را دستگير كردند‪ ،‬ط‪55‬الب را كه احمد‬
‫بن نصر بر طرف غرب نه‪55‬اده ب‪55‬ود و همچ‪55‬نين ابوه‪55‬ارون الس‪55‬راج م‪55‬أمور‬
‫ج‪55‬انب ش‪55‬رقي از ط‪55‬رف‪ 5‬احمد بن نصر را دس‪55‬تگير‪ 5‬كردند يك ش‪55‬بانه روز‬
‫همراه عيسي اعور به دنبالشان گشتند و سرانجام‪ 5‬در ش‪55‬رق و غ‪55‬رب بغ‪55‬داد‬
‫آنها را به زندان انداختند‪ .‬ابوهارون و طالب را به وس‪55‬يله هفت‪55‬اد رطل آهن‬
‫بس‪55‬تند‪ ،1‬و ديگ‪55‬ران را ن‪55‬يز همينط‪55‬ور‪ 5‬به بند كش‪55‬يدند؛ در م‪55‬نزل فرزن‪55‬دان‬
‫اشرس دو پرچم سبز رنگ را در يك چ‪55‬اه كه مق‪55‬داري قرم‪55‬زي در آن ب‪55‬ود‬
‫يافتند‪ 5‬و يكي از ياران محمد بن عياش م‪55‬أموريت‪ 5‬ب‪55‬يرون آوردنش‪ 5‬را به‬
‫عهده گرفت كه ايشان عامل جانب غربي و عب‪55‬اس بن محمد بن جبريل قائد‬
‫خراساني‪ 5‬ن‪5‬يز عامل ج‪5‬انب ش‪5‬رقي‪ 5‬حك‪5‬ومت بودن‪5‬د‪ .‬آنگ‪5‬اه يكي از نزديك‪5‬ان‬
‫احمد بن نصر را آورده و تهديد كردند ايشان نيز به همان چيزي كه عيسي‬
‫اعور اعتراف كرده بود اقرار نمايد‪ .‬به نزد احمد بن نصر كه در حمام بود‬
‫رفتن‪55‬د‪ 5.‬ايش‪55‬ان به م‪55‬أموران ح‪55‬اكم گفت‪ :‬اين م‪55‬نزل من است اگر پ‪55‬رچمي يا‬
‫وس‪55‬ايل جنگي و يا چ‪55‬يزي ديگر را يافتيد همگي هم‪55‬راه خ‪55‬ون من برايت‪55‬ان‬
‫مباح باشد‪ .‬ولي در نتيجه جستجو‪ 5‬چيزي را نيافتند‪ 5‬س‪55‬رانجام ايش‪55‬ان را پيش‬
‫محمد بن اب‪55‬راهيم بن مص‪55‬عب بردن‪55‬د‪ .‬او را با دو زنج‪55‬ير بس‪55‬ته هم‪55‬راه دو‬
‫نفري كه اقرار‪ 5‬نم‪55‬وده بودند‪ 5‬و دو فرزن‪55‬دش و نف‪55‬ري كه او را پنه‪55‬ان ك‪55‬رده‬
‫بود پيش اميرالمؤمنين الواثق كه آن هنگام در سامره بود فرس‪55‬تادند‪ 5.‬الواثق‬
‫نسبت به محل آنها اطالع يافت‪ .‬ابن داود و اص‪55‬حابش را احض‪55‬ار‪ 5‬نم‪55‬ود و‬
‫يك مجلس عمومي را برايش‪55‬ان ت‪55‬رتيب داد تا آنها را بيازمايد و حالش‪55‬ان را‬
‫كشف كند‪ .‬جملگي افراد در حضورش همراه زندانيان جمع شدند و چنانكه‬
‫مي‌گويند‪ :‬ظاهراً احمد بن داود به وس‪55‬يله تهديد به قتل او را به حض‪55‬ور‪ 5‬در‬
‫آن مجب‪555‬ور ك‪555‬رده بودن‪555‬د‪ ،‬هنگ‪555‬امي كه احمد بن نصر را آورند‪ 5‬الواثق در‬
‫‪ -‬رطل يك وسيله سنجش و معادل ‪ 84‬مثقال است‪ .‬مترجم‬ ‫‪1‬‬

‫مورد‪ 5‬اخالل و آشوب از او چيزي نپرسيد و همچ‪55‬نين در م‪55‬ورد اينكه قصد‪5‬‬

‫خ‪55‬روج بر عليه او را داش‪55‬ته با او من‪55‬اظره و گفتگو نك‪55‬رد بلكه به او گفت‪:‬‬
‫اي احمد در مورد ق‪55‬رآن نظ‪55‬رت چيس‪55‬ت؟ ج‪55‬واب داد‪ :‬ق‪55‬رآن كالم خداس‪55‬ت‪.‬‬
‫سؤال كرد‪ :‬آيا آن مخلوق است؟ جواب داد‪ :‬آن كالم خداست‪ .‬س‪55‬ؤال نم‪55‬ود‪:‬‬
‫در مورد پروردگار‪ 5‬چه مي‌گوييد؟ آيا در قيامت ديده مي‌ش‪55‬ود؟ ج‪55‬واب داد‪:‬‬
‫اي اميرالمؤمنين‪ ،‬از رسول خدا به ما رس‪55‬يده كه فرم‪55‬ود‪َ« 5:‬ت َر ْو َن َربَّ ُك ْم َك َما‬
‫ض ُامو َن فِي ُر ْؤيَتِ ِه» «پروردگارتان را مي‌بينيد همانگونه كه ماه‬ ‫َت َر ْو َن الْ َق َم َر َال تُ َ‬
‫را مي‌بينيد و در ديدنش شك نمي‌كنيد»‪ .‬پس ما بر خير مي‌باشيم‪5.‬‬
‫اس‪55‬حاق بن اب‪5‬راهيم به او گفت‪ :‬واي بر ت‪55‬و! بنگريد چه مي‌گويد! گفت‪:‬‬
‫تو مرا به آن امر كردي‪ .‬اس‪55‬حاق از س‪55‬خنانش ترس‪55‬يد و گفت‪ :‬آيا من تو را‬
‫به اين سخنان دستور‪ 5‬دادم! گفت‪ :‬آري‪ .‬به من امر كردي كه او را هنگامي‬
‫اميرالمؤمنان است نصيحت كنم و از جمله نصيحت من ب‪55‬راي او اين است‬
‫كه او از حديث رسول هللا ص نمي‌ترسد‪.‬‬
‫الواثق به اطرافيانش‪ 5‬گفت‪ :‬در م‪5555‬وردش‪ 5‬چه مي‌گوييد؟ همگي دهن‬
‫گشودند‪ 5،‬عبدالرحمن بن اسحاق كه قبالً بر جانب غربي بغداد قاضي بود و‬
‫عزل شده بود و در مجلس حض‪55‬ور‪ 5‬داشت و از جمله ارادتمن‪55‬دان احمد بن‬
‫نصر هم ب‪555‬ود گفت‪ :‬اي اميرمؤمن‪555‬ان او خ‪555‬ونش حالل است و ابو عبدهللا‬
‫ارم‪55‬ني كه رفيق پسر اب‪55‬وداود‪ 5‬ب‪55‬ود گفت‪ :‬اي اميرمؤمن‪55‬ان خ‪55‬ونش را به من‬
‫بدهيد‪ .‬آنگاه الواثق گفت‪ :‬او كشته مي‌شود‪5.‬‬
‫ابن ابي داود گفت‪ :‬اي اميرمؤمن‪555‬ان‪ :‬ك‪555‬افري‪ 5‬است كه از او درخواست‪5‬‬
‫توبه مي‌ش‪55‬ود ش‪55‬ايد دچ‪55‬ار ن‪55‬وعي جن‪55‬ون و يا عقلش زايل ش‪55‬ده باشد [گويا‬
‫مجبور‪ 5‬شده كه به واسطه آن كشته شود] الواثق گفت‪ :‬هرگ‪55‬اه م‪55‬را ديديد كه‬
‫به س‪55‬وي او ب‪55‬رمي خ‪55‬يزم هيچكس با من برنخ‪55‬يزد و به راس‪55‬تي كه من به‬
‫واسطه قدم زدن به سوي او خواهان اجر و پ‪5‬اداش الهي هس‪5‬تم‪ .‬دس‪5‬تور‪ 5‬داد‬
‫يك شمش‪555‬ير تيغ را ب‪555‬رايش آوردند‪ 5‬آن را به دست گ‪555‬رفت و به ط‪555‬رف او‬
‫حركت كرد‪ ،‬ايش‪5‬ان در وسط‪ 5‬خانه ب‪5‬ود درخواست ك‪5‬رد پوس‪5‬تي‪ 5‬را ب‪5‬رايش‬
‫بياورند آن را در وسطش قرار‪ 5‬داد و ريسماني‪ 5‬خواست س‪55‬رش را محكم به‬
‫آن بست و ريسمان را كشيد آنگاه واثق يك ض‪55‬ربه شمش‪55‬ير‪ 5‬به او زد كه بر‬
‫ريسماني روي شانه اش اصابت كرد سپس ضربه اي بر سرش وارد نمود‬
‫آنگاه شمشير را تكاني داد و كار را يكسره كرد و شمشيري بر گردنش زد‬
‫و س‪55‬رش را از تن ج‪55‬دا نم‪55‬ود‪ .‬و گوين‪55‬د‪ :‬الواثق سر شمش‪55‬ير‪ 5‬را در ش‪55‬كمش‬
‫ف‪55‬رو‪ 5‬ب‪55‬رد و پس از آنكه ك‪55‬ار را يكس‪55‬ره ك‪55‬رد دس‪55‬تور داد آن را به ص‪55‬ليب‬
‫بكشند و در حاليكه با دو زنج‪55‬ير‪ 5‬پاه‪55‬ايش را بس‪55‬ته بودند و با يك پ‪55‬يراهن و‬
‫دامن او را در محله‌اي از شهر قرار‪ 5‬دادند‪ .‬س‪55‬رش را به بغ‪55‬داد حمل كردند‬
‫و روزها آن را در قس‪55‬مت ش‪55‬رقي و به هم‪55‬ان ص‪55‬ورت‪ 5‬در قس‪55‬مت غ‪55‬ربي‬
‫بغ‪5555‬داد نهادند س‪5555‬رش را بر درخ‪5555‬تي نه‪5555‬اده و خيمه‌اي را بر آن زده و‬
‫نگهباناني‪ 5‬بر آن گماش‪55‬تند‪ 5‬كه آن محل به مك‪55‬ان سر احمد بن نصر مع‪55‬روف‪5‬‬
‫شد و در گوشش يك برگ كاغذ نهاده و بر آن نوشته بودند‪« 5:‬اين سر ك‪55‬افر‪5‬‬
‫مشرك گم‪55‬راهي اس‪55‬ت!!! او احمد بن نصر بن مالك است او كسي است كه‬
‫خداوند‪ 5‬وي را به دست عبدهللا ه‪55‬ارون اإلم‪55‬ام الواثق باهلل اميرالمؤم‪55‬نين بعد‬
‫از آنكه در مورد‪ 5‬خلق قرآن و نفي تشبيه نم‪55‬ودن حجت بر او تم‪55‬ام گرديد و‬
‫توبه به او عرضه گرديد و امكان برگشت به حق به او داده شد ولي ايش‪55‬ان‬
‫روي‪ 5‬برت‪55‬افت‪ 5‬و عن‪55‬اد و سركشي‪ 5‬نم‪55‬ود و به م‪55‬وارد م‪55‬ورد اش‪55‬اره تص‪55‬ريح‬
‫نمود به قتل رس‪55‬يد‪ ،‬حمد و ثنا ب‪55‬راي خداون‪55‬دي كه ب‪55‬راي ب‪55‬ردنش به آتش و‬
‫عذاب دردناكش در مورد او تعجيل نمود و اميرالمؤمنين درآن مورد از او‬
‫س‪55‬ؤال نم‪55‬ود و ايش‪55‬ان به تش‪55‬بيه اق‪55‬رار و به كفر س‪55‬خن گفت و ب‪55‬دين س‪55‬بب‬
‫اميرالمؤمنين خونش را مباح و او را لعن نمود»‪ .‬و دستور داد همراهان و‬
‫دوستان احمد بن نصر آنهايي كه جزو ياران او به حس‪55‬اب مي‌آمدند‪ 5‬را داغ‬
‫كنند و زن‪5‬داني‪ 5‬نمايند س‪5‬پس بيست و ان‪5‬دي از اين زن‪5‬دانيان داغ ش‪5‬ده را در‬
‫يك مك‪55‬ان تاريك زن‪55‬داني و آنها را از گ‪55‬رفتن زك‪55‬اتي‪ 5‬كه زن‪55‬دانيان مي‌دادند‪5‬‬
‫منع كردند و از مالق‪55‬ات ممنوعش‪55‬ان كردند و آهن را به آنها بس‪55‬ته بودند تا‬
‫سنگين ش‪55‬وند بعد او ه‪55‬ارون الس‪55‬راج و ديگ‪55‬ري كه با او ب‪55‬ود را به س‪55‬امره‬
‫حمل كردند سپس دوب‪55‬اره آنها را به بغ‪55‬داد بازگرداندند‪ 5‬و آنها را در زن‪55‬دان‬
‫حبس كردند‪.‬‬
‫علت گرفتار‪ 5‬شدن كساني كه به سبب احمد بن نصر دستگير ش‪55‬دند م‪55‬رد‬
‫گازري‪ 5‬بود كه در يك كاروانسرا ساكن بود‪ .‬ايشان پيش اسحاق بن ابراهيم‬
‫بن مص‪55‬عب آمد و گفت‪ :‬من تو را ب‪55‬راي دس‪55‬تگيري‪ 5‬ياران احمد بن نصر‬
‫راهنم‪55‬ايي مي‌كنم ل‪55‬ذا كس‪55‬اني را هم‪55‬راه و به دنب‪55‬ال او فرس‪55‬تادند‪ ،‬آنگ‪55‬اه كه‬
‫همگي دس‪55‬تگير‪ 5‬و با هم جمع گرديدند فهميدند‪ 5‬كه م‪55‬رد گ‪55‬ازر (لباسش‪55‬وي)‬
‫سبب دستگيري آنها بوده است كه در مهرزار‪ 5‬باغ نخلي دارد بعد باغش را‬
‫بريدند‪ 5‬و منزلش را به تارج بردند‪.1‬‬
‫حركت احمد بن نصر بعد از م‪55‬رگش ن‪55‬يز ادامه يافت و به علت آش‪55‬كار‬
‫شدن امورشان در زن‪5‬دگي‪ 5‬نتوانست در نتيجه ح‪55‬ركت و قيامش به مقص‪5‬ود‬
‫برسد و از بررسي‪ 5‬دوراني كه به دنبال مرگش ف‪55‬را رس‪55‬يد دانس‪55‬ته مي‌ش‪55‬ود‪5‬‬
‫كه ح‪5‬ركت ايش‪5‬ان از بين ن‪55‬رفت و مع‪55‬اني كه او ب‪5‬راي آن قيام نم‪55‬ود ت‪5‬أثير‬
‫گذاشت و ب‪55‬اعث تح‪55‬ول در متوكل و ح‪55‬تي ب‪55‬اعث شد الواثق از آنچه انج‪55‬ام‬
‫داده ب‪55‬ود توبه كند و در ص‪55‬دد تغيير برآيد و بازگشت به حق و راس‪55‬تي‪ 5‬را‬
‫آغاز كند و به نصيحت و خ‪55‬يرخواهي‪ 5‬ابن نص‪55‬ير‪ 5‬عمل كند و او را مبتدعه‬
‫اطراف‪ 5‬خودش كشتند‪.‬‬
‫شاهد ما در اين قصه اين بود كه امام احمد بن نصر منكري‪ 5‬را بر حاكم‬
‫جامعه كه خارج از اسالم بود انكار مي‌نمود و بر مخالفت كردن با حاكم و‬
‫خروج نمودن بر عليه او بيعت نمود و صف اس‪55‬المي را مش‪55‬خص نم‪55‬ود و‬
‫آن را از اهل ب‪55‬دعت و ديگ‪55‬راني‪ 5‬كه در صف مخ‪55‬الف حك‪55‬ومت بودند ج‪55‬دا‬
‫نم‪55‬ود و عالم‪55‬ان عص‪55‬رش اين ك‪55‬ارش را س‪55‬توده تا ج‪55‬ايي كه ام‪55‬ام احمد بن‬
‫حنبل امام اهل سنت در موردش‪ 5‬گفت‪« :‬رحمت خدا بر او باد با جان خ‪55‬ود‬
‫فداكاري نمود»‪.‬‬
‫چيزي كه باعث جمع ش‪5‬دن ام‪5‬ام احمد بن نصر و دوس‪5‬تانش با هم‪5‬ديگر‬
‫گرديد‪ ،‬تنها جنگيدن با بدعت و كمك كردن به س‪55‬نت ب‪55‬ود‪ ،‬بن‪55‬ابراين هرگ‪55‬اه‬
‫جماعتي بر اطاعت خداوند‪ 5‬و رسولش‪ 5‬اجتم‪55‬اع نمايند و هم‪55‬ديگر را بر اين‬
‫‪ -‬تفص‪5‬يل اين جريان را در ت‪5‬اريخ ط‪5‬بري‪ ،190 5-139 5-9/135‬س‪5‬ير أعالم النبالء‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ،11/166‬طبقات الحنابلة‪ ،82 5-1/80‬طبقات الشافعية‪ ،2/51‬ت‪5‬اريخ بغ‪55‬داد‪-5/173‬‬

‫‪ ،176‬البداية والنهاية‪ 307 -10/302‬مطالعه نماييد‪5.‬‬
‫كار ياري كنند عملش‪55‬ان همانگونه كه از خالل تم‪55‬امي مثاله‪55‬ايي‪ 5‬كه گذشت‬
‫مش‪55‬روع‪ 5‬مي‌باشد چ‪55‬ون دوري جس‪55‬تن از ظلم و تعص‪55‬بات ج‪55‬اهلي هدفش‪55‬ان‬
‫ب‪5‬وده اس‪5‬ت‪ .‬شعارش‪5‬ان اين نب‪5‬ود كه «نحن مع كل أحد منا في كل ش يء» «ما‬
‫در تمامي مس‪5‬ائل با هم‪5‬ديگر هس‪5‬تيم» يا اينكه «نب ايع علی الس مع والطاعة في‬
‫المكره والمنشط في كل شيء»!! «با همديگر در هر شرايط و در مورد همه‬
‫مسائل به قصد اطاعت و فرمانبري بيعت مي‌ك‪55‬نيم‪ !!»5‬بلكه بايد اجتم‪55‬اع بر‬
‫اس‪55‬اس يك ك‪55‬ار مع‪55‬روف‪ 5‬و پس‪55‬نديده كه همه مجتمعين نس‪55‬بت به آن اطالع‬
‫دارند صورت‪ 5‬گيرد‪ .‬يا اينكه اجتماع بر اساس جنگيدن با يك امر ناپس‪55‬ند و‬
‫مك‪55‬روه كه پيش همه اجتم‪55‬اع كنن‪55‬دگان ش‪55‬ناخته ش‪55‬ده و جملگي از آن ب‪55‬يزار‬
‫هس‪55‬تند ص‪55‬ورت‪ 5‬گ‪55‬يرد كه در غ‪55‬ير اين ص‪55‬ورت‪ 5‬عهد و پيمانش‪55‬ان از جنس‬
‫همان پيمانهايي‪ 5‬خواهد بود كه مشركان انجام مي‌ دادند‪.‬‬
‫اگر ف‪55‬رد متع‪55‬رض به ح‪55‬ديث عب‪55‬اده بن ص‪55‬امت كه در ص‪55‬حيح آم‪55‬ده‬
‫اع ِة فِي الْعُ ْس ِر‬ ‫ول اللَّ ِه ‪َ ‬علَى َّ‬
‫الس ْم ِع َوالطَّ َ‬ ‫اس‪55‬تدالل نمايد كه گويد‪« :‬بَ َاي ْعنَا َر ُس َ‬
‫َوالْيُ ْس ِر» «با رسول خدا در اطاعت و فرمانبري در آسايش و س‪55‬ختي بيعت‬
‫نموديم‪ .»5‬در جواب او همان چيزي را اظهار مي‌داريم كه ابن ج‪55‬وزي گفته‬
‫است‪« :‬وأين اشتراط الشيخ علی المريد‪ ،‬من اشتراط رسول اهلل ‪ ‬الواجب الطاعة‬
‫علی البيعة اإلسالمية الالزمة»‪« .1‬شرايط بيعت يك شيخ با مريدش كجا و شرط‬
‫بيعت با رسول هللا ص كه اطاعت كردنش در بيعت اس‪55‬المي واجب و الزم‬
‫است كجا» ابن قيم بيان مي‌دارد‪ 5‬كه از جمله مكر و كيد ش‪55‬يطان با ص‪55‬وفيه‬
‫اين است ك‪55‬ه‪« :‬به آنها دس‪55‬تور مي‌دهد كه ش‪55‬كل واحد داش‪55‬ته باش‪55‬ند‪ ،‬لب‪55‬اس‬
‫واحد‪ ،‬شكل و شمايل واحد و راه رفتن معين و ش‪55‬يخ مش‪55‬خص و ط‪55‬ريقه‌اي‬
‫ساخته شده و همه اينها را بر آنها الزم مي‌نمايد‪ 5‬چنانكه مانند فرائض آن را‬
‫بر خود الزم مي‌دارند و هركس از آن خارج گردد از او ايراد مي‌گيرند و‬
‫او را مورد‪ 5‬ذم و نكوهش قرار مي‌دهند»‪ .‬در ادامه مي گويد‪« :‬آنها مشغول‬
‫‪ -‬تلبيس ابليس ص‪.192‬‬ ‫‪1‬‬
‫به حفظ نمودن رسومات از شريعت و حقيقت هستند لذا در مقابل رسومات‬
‫اهل ب‪55‬دعت توقف مي‌كنند‪ 5‬نه با اهل فقه هس‪55‬تند و نه هم‪55‬راه اهل حق‪55‬ايق و‬
‫كشفند چون صاحبان حقيقت مقيد شدن به رسومات قراردادي را شديدترين‬
‫چيز بر خود مي‌داند و اين امر از جمله بزرگترين پ‪55‬رده بين دلش و هللا مي‬
‫باشد پس هرگاه به آن مقيد مي‌شود‪ 5‬دلش را از س‪5‬ير و ح‪5‬ركت ب‪5‬از مي‌دارد‪5‬‬
‫و بدترين احواالتش توقف همراه رسومات‪ 5‬وض‪55‬عي‪ 5‬مي باشد و در ح‪55‬ركت‬
‫متوقف نمي‌گ‪5‬ردد بلكه يا پيش مي‌رود‪ 5‬يا پس مي‌گ‪5‬ردد‪ 5‬همانگونه كه خداوند‪5‬‬
‫مي‌فرمايد‪_       + 5:‬‬
‫«ب‪55‬راي آن كس از ش‪55‬ما كه بخواهد به پيش و يا به عقب رود»‪ .‬ل‪55‬ذا ت‪55‬وقفي‪5‬‬
‫در راه نيست تنها رفتن و پيشرفت و رجوع و برگشتن است‪.1‬‬
‫بنابراين كس‪55‬اني كه در ص‪5‬دد انج‪55‬ام عمل ديني هس‪5‬تند بايد ه‪55‬دفهاي بلند‬
‫خويش را حاضر و مان‪55‬دگار‪ 5‬كنند و به آن تمسك جويند‪ 5‬و از هرگونه غل و‬
‫زنج‪555‬يري‪ 5‬آن را دور گردانند چ‪555‬يزي كه آنها را متوجه نفسهايش‪555‬ان خواهد‬
‫ك‪55‬رد و بس‪55‬ياري از عوارض‪55‬ات و اراضي را چ‪55‬ون ظن و گم‪55‬ان فاسد در‬
‫م‪55‬ورد م‪55‬ردم بط‪55‬ور‪ 5‬ع‪55‬ام و در م‪55‬ورد دع‪55‬وتگران بص‪55‬ورت خاصي ايج‪55‬اد‬
‫مي‌نمايد‪ 5‬تا جايي كه چنان عبارات تندي را در مورد هم به ك‪55‬ار مي‌برند كه‬
‫گاه‪55‬ا ً به ح‪55‬دي مي‌رسد‪ 5‬كه بعضي از ديگ‪55‬ران درخواست توبه نمايند و آن‬
‫وقت در چنان ظن و گم‪55‬ان فاسد‪ 5‬و تعصب ق‪55‬رار مي‌گيرند‪ 5‬كه ن‪55‬تيجه‌اي جز‬
‫باطل شدن اجر و پاداش و يا ناقص گرديدنش مي‌گردد‪ 5.‬والعياذ باهلل تعالي‪.‬‬
‫و چنانكه خواهد آمد شيخ اإلسالم اين طايفه را مورد‪ 5‬نداي خويش ق‪55‬رار‪5‬‬
‫مي‌دهد و از آنها مي‌خواهد آنچه را در اين رس‪555555‬اله مس‪555555‬طور‪ 5‬نم‪555555‬وده‬
‫بخوانند‪ …5‬و به آنچه در آن آم‪555‬ده عمل كنند… كه ش‪555‬ما بيش از ه‪555‬ركس‬
‫ديگر به آن محتاجيد‪5.‬‬
‫مس‪55‬ئله دوم‪ :‬منظ‪55‬ور‪ 5‬از جم‪55‬اعتي كه مس‪55‬لمانان به س‪55‬بب ت‪55‬رك ك‪55‬ردنش‬
‫گناهكار‪ 5‬مي‌گردد چيست؟آيا منظور‪ 5‬از آن تشكيالتها و تنظيماته‪5‬اي‪ 5‬موج‪5‬ود‬
‫در زمان ماست كه در اكناف زمين پراكنده هس‪55‬تند مي‌باش‪55‬د؟ يا منظ‪55‬ور از‬
‫‪ -‬إغاثة اللهفان‪.126 -1/125‬‬ ‫‪1‬‬

‫آن جماعتي از مسلماناني است كه بر اساس بيعت با ح‪55‬اكم مس‪55‬لمان مجتمع‬

‫گشته اند؟‬
‫آنچه از نصوص پيداست‪:‬‬
‫منظ‪555‬ور‪ 5‬از آن جم‪555‬اعتي كه مس‪555‬لمان به واس‪555‬طه دوري جس‪555‬تن از آن‬
‫گناهكار‪ 5‬مي‌شود جماعت مسلماناني‪ 5‬هستند كه ام‪55‬ام مس‪55‬لمانان در رأس آنها‬
‫ق‪5‬رار‪ 5‬دارد‪ .‬آش‪5‬كار نم‪5‬ودن اين مع‪5‬ني در اين زم‪5‬ان ام‪5‬ري ض‪5‬روري است‬
‫چون نگاه ك‪5‬ردن به يك تش‪5‬كل و مقص‪5‬ود از جم‪5‬اعت م‪5‬ورد بحث را به آن‬
‫تخصيص دادن باعث اختالفات و موضعگيري ه‪55‬اي متع‪55‬دد در ميان تم‪55‬ام‬
‫كساني خواهد شد كه در قالب تنظيمهاي متعدد در ميادين ح‪55‬ركت اس‪55‬المي‬
‫معاصر‪ 5‬حضور دارند‪ .1‬و اين فهم خطا آنگ‪55‬اه خ‪55‬ود را مي‌نماياند‪ 5‬كه ف‪55‬ردي‪5‬‬
‫يا مجموعه‌اي بخواهند‪ 5‬يكي از تشكيالت هاي موجود را رها نمايد كه نتايج‬
‫آن از جهت فردي‪ 5‬و اخالقي بسيار‪ 5‬ويرانگر‪ 5‬مي‌باشد‪.‬‬
‫به همين دليل… ما تأكيد مي‌كنيم‪ 5‬هر تشكيالتي‪ 5‬از تشكلها و يا حرك‪55‬تي‬
‫از حرك‪55‬ات و يا جم‪55‬اعتي از جماعتها تنها جمعي از مس‪55‬لمانان هس‪55‬تند و نه‬
‫‪ -‬امام ش‪5‬افعي در الرسالة ص‪ 475‬مي‌گويد‪« :‬إذا ك انت جم اعتهم متفرقة في البل دان فال‬ ‫‪1‬‬
‫تق در أحد أن يلزم جماعة أب دان قوم متف رقين‪ ،‬وقد وج دت أب دان تك ون مجتمعة من المسلمين‬
‫والك افرين واالتقي اء والفج ار‪ .‬فلم يكن في ل زوم األب دان مع نی‪ ،‬ألنه ال يمكن وألن اجتم اع‬
‫األب دان وال يص نع ش يئاً فلم يكن لل زوم جم اعتهم مع ني‪ ،‬إال ما عليه جم اعتهم من التحليل‬
‫والتح ريم والطاعة فيهما» «هنگ‪55‬امي كه جمعيتش‪55‬ان در ش‪55‬هرها پراكن‪55‬ده است هيچكس‬
‫قادر نيست اين افراد متفرق را ملزم به يك جماعت نمايد و گاها ً افرادي‪ ،‬مجتمعي را‬
‫تشكيل داده اند كه از مسلمانان و كافران و اهل تقوا و فجور تشكيل يافته است در آن‬
‫هنگام چنين اجتماعي با اين كيفيت هيچ معني ندارد و تشكيل مجتمع از چنين افرادي‬
‫ممكن نيست چون اجتماع چنين افرادي چيزي را نمي‌سازد پس لزوم جماعتش‪55‬ان جز‬
‫در م‪55‬ورد حالل و ح‪55‬رام و رع‪55‬ايت ك‪55‬ردن آنها كه همگي در م‪55‬وردش اتف‪55‬اق دارند و‬
‫ملزم به آن هس‪55‬تند‪ 5،‬چ‪55‬يزي بي مع‪55‬ني است»‪ .‬رحمت خ‪55‬دا بر او ب‪55‬اد كالمش خ‪55‬وب و‬
‫س‪55‬نجيده است و شايس‪55‬ته تأمل و موافق آن چ‪55‬يزي است كه ما ذكر ك‪55‬رديم يع‪55‬ني هر‬
‫جماعتي از جماعتهاي موجود تنها ج‪55‬زئي از مس‪55‬لمانان هس‪55‬تند‪ 5‬و جم‪55‬اعت مس‪55‬لمانان‬
‫تنها آنها نمي باشند‪.‬‬
‫به ص‪55‬ورت متف‪55‬رق و نه به ص‪55‬ورت مجتمع جم‪55‬اعت مس‪55‬لمانان نيس‪55‬تند‬

‫همانگونه كه اگر كسي منتسب به يكي از اين تنظيم‪5555555‬ات و يا يكي از اين‬
‫حركات اسالمي نباشد چ‪55‬نين ف‪55‬ردي‪ 5‬ج‪55‬دا از جم‪55‬اعت محس‪55‬وب نمي‌ش‪55‬ود‪ 5‬و‬
‫هرگاه بميرد مردنش مرگ جاهلي نيست‪.‬‬
‫چنانچه انتشار اين فهم اشتباه ما را به معني درست جماعتي كه مسلمان‬
‫به س‪555‬بب ج‪555‬دايي از آن دچ‪555‬ار مي‌ش‪555‬ود‪ 5‬ف‪555‬را مي‌خواند و تأكيد مي‌نمايد كه‬
‫برادري‪ 5‬بين مسلمانان تنها و تنها بواسطه اصل ايمان است‪.‬‬
‫‪[ _  +‬حج‪55‬رات‪« .]10 :‬تنها مؤمن‪55‬ان‬
‫ب‪55‬رادر همديگرند‪ .»5‬بن‪55‬ابراين ب‪55‬رادري بواس‪55‬طه انتس‪55‬اب به تش‪55‬كيالتي يا‬
‫حركتي‪ 5‬از حركتها‪ 5‬ميسر نمي‌گردد‪5.‬‬
‫بنابراين واجب است با ه‪55‬ركس كه نص‪55‬وص اس‪55‬الم به ايم‪55‬انش ش‪55‬هادت‬
‫مي‌دهد با او چون يك مؤمن معامله نماييم حال چ‪55‬نين ف‪55‬ردي‪ 5‬عضو تنظيمي‪5‬‬
‫باشد يا نباشد‪ .‬و اختالف و امراض انواع آسيبها به صفوف عاملين حركت‬
‫اسالمي به خاطر عدول از همين مقياس وارد گرديده است‪.‬‬
‫هرگ‪555‬اه لب‪555‬اس عص‪555‬مت دروغين كه ب‪555‬اعث ش‪555‬ده به كليه تص‪555‬رفات و‬
‫خطاهاي‪ 5‬فردي رنگ مضحك نيكي دهد از اندام بعضي اشخاص به درآيد‪.‬‬
‫و هرگاه براي گروه و شخصي‪ 5‬عصمت ق‪55‬رار ن‪55‬داده و آنها را ف‪55‬ارغ از‬
‫اشتباه قرار ندهند چيزي كه جز در حالت نبودن عقل و بصيرت ص‪55‬حيح و‬
‫يا در ح‪55‬التي كه انس‪55‬ان به ص‪55‬ورت قطعي‪ 5‬مل‪55‬تزم به اين دين نباشد حاصل‬
‫نمي‌گردد‪.‬‬
‫و تا زمانيكه ك‪555‬ار نقد و بررسي و نص‪555‬حيت و خ‪555‬يرخواهي و امر به‬
‫معروف‪ 5‬و نهي از منكر هيچ تحولي را ايجاد نكند و به جدايي صفها از هم‬
‫نيانجامد‪5.‬‬
‫و تا هنگ‪55‬امي كه از گروهها‪ 5‬و طوايف‪ 5‬فك‪55‬ري جديد كه افك‪55‬ار متع‪55‬دد را‬
‫در زمين مي‌پراكنند و جزئيات را رشد و كليات را به دست فراموشي‬
‫مي‌سپارند و نردبان اولويات را پريشان مي‌نمايند‪ 5‬دوري نجويم‪5.‬‬
‫و تا زمانيكه بحث و بررسي اس‪55‬باب تقص‪55‬يرات بر توجيه نم‪5‬ودن كارها‬
‫فزوني دارند هنگامي مصطلحات‪ 5‬بد و نادرست پنه‪55‬ان ش‪55‬ده را بر كسي كه‬
‫از ح‪55‬زبي به خ‪55‬اطر يك فكر قابل اعتم‪55‬اد ج‪55‬دا ش‪55‬ده اطالق مي‌نمايند و در‬
‫م‪55‬وردش به ك‪55‬ار مي‌برند‪ 5‬مانن‪55‬د‪ :‬از راه به در رفت‪ ،‬منح‪55‬رف گرديد‪ 5‬و يا‬
‫فرار‪ 5‬نمود و يا برعكس گرديد‪5.‬‬
‫و زمانيكه وسايل را براي رسيدن به غايات و اهداف بكار نمي‌روند‪ 5‬و‬
‫منتظر‪ 5‬نتايج اعمال نيستند‪ 5‬و اشخاص مح‪55‬وريت‪ 5‬ح‪55‬ركت اس‪55‬المي مي‌باش‪55‬ند‬
‫طوري‪ 5‬كه قضاياي اسالمي جز در خالل آنها نگريسته نمي‌شود‪5.‬‬
‫و زمانيكه مجال و ميداني براي مصحلت نيست و سياست و مهارت و‬
‫فراگيري و تجربه ميداني براي حضور‪ 5‬ندارند‪.‬‬
‫و بآلخره اين رساله را از ميان مجموع الفتاوي‪ 25 5-9 5/28‬برگزيدم و‬
‫قص‪55‬دم در آغ‪55‬از و انته‪55‬اي آن پ‪55‬اداش الهي و توض‪55‬يح دادن حق ب‪55‬وده در‬
‫مسئله‌اي كه سخنان بسياري پ‪55‬يرامون آن به حق و باطل گفته ش‪55‬ده است كه‬
‫در آن مترصد‪ 5‬آثار بيعتي شده است كه به اميرمؤمنان داده مي‌شود‪ 5‬و م‪55‬انع‬
‫الحاق اين آثار به بيعتي كه به مشايخ و جماعات داده مي‌شود مي‌گردد‪5.‬‬
‫و در هر حال بايد به ش‪55‬رع خداوند‪ 5‬متع‪55‬ال مل‪55‬تزم ب‪55‬ود و از آن در هيچ‬
‫حالتي كه براي ديگران اعم از مشايخ و پادش‪55‬اهان و حاكم‪55‬ان و معلم‪55‬ان و‬
‫متعلمان پيش مي‌آيد خارج نشد‪ .‬و شيخ اإلس‪55‬الم ابن تيميه‪ :‬اين احك‪55‬ام را با‬
‫عبارات جامع و واضح و آشكار توضيح داده است‪.‬‬
‫مقدمه‪ :‬فضيلت تيراندازي در راه خداوند متعال‬

‫تيران‪555‬دازي‪ 5‬و زخمي ك‪555‬ردن و زدن در راه خداوند از جمله ام‪555‬وراتي‪5‬‬
‫هستند كه خداوند متعال و رسولش‪ 5‬به آن دستور داده اند؛ پروردگار‪ 5‬متع‪55‬ال‬
‫در اين موارد مي‌فرمايد‪    + 5:‬‬
‫‪      ‬‬
‫‪[ _       ‬محمد‪:‬‬
‫‪« .]4‬چون با كافران برخ‪55‬ورد‪ 5‬نموديد گردنهايش‪55‬ان را بزنيد تا زمانيكه از‬
‫خونريزي بسيار دشمن را از پاي درآوريد‪ 5‬آنگاه اسيران جنگ را محكم به‬
‫بند كش‪555‬يد س‪555‬پس يا بر آنها منت گذاريد و آزاد كنيد و يا فديه بگيريد تا در‬
‫نتيجه جنگ س‪555‬ختيهاي‪ 5‬خ‪555‬ود را ف‪555‬رو‪ 5‬گ‪555‬ذارد»‪ + .‬‬
‫‪[ _    ‬انفال‪« .]12 :‬س‪5‬رها و‬

‫اط‪555‬راف‪ 5‬دست و پاهايش‪555‬ان را بزنيد» ‪  +‬‬
‫‪      ‬‬
‫‪[ _‬مائده‪« .]94 :‬اي كساني كه ايمان آورده ايد خداوند‪ 5‬شما را‬
‫به چيزي از شكار كه دستها و نيزه هاي شما به آن برسد مي‌آزمايد» ‪+‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪_       ‬‬
‫[انفال‪« .]60 :‬براي مقابله با آنها هر چيز كه در ت‪55‬وان داريد آم‪55‬اده كنيد و‬
‫از آماده داشتن اسبها كه به وسيله آن دشمنان خ‪55‬دا و خ‪55‬ويش و ق‪55‬ومي‪ 5‬ديگر‬
‫غير از آنها را بترسانيد‪ .»5‬در ص‪55‬حيح مس‪55‬لم از رس‪55‬ول هللا ص ث‪55‬ابت است‬
‫الر ْم ُي‪ ،‬أَالَ‬ ‫كه اين آيه را روي منبر قرائت نمود و آنگاه فرمود‪« 5:‬أَالَ إِ َّن الْ ُق َّوةَ َّ‬
‫إِ َّن الْ ُق َّو َة ال َّر ْم ُي‪ ،‬أَالَ إِ َّن الْ ُق َّو َة ال َّر ْم ُي» «آگاه باش‪55‬يد به درس‪55‬تي كه ق‪55‬وت هم‪55‬ان‬
‫تيران‪55‬دازي‪ 5‬اس‪55‬ت‪ ،‬اين جمله را سه ب‪55‬ار تك‪55‬رار فرمودند»‪ .‬رس‪55‬ول هللا ص‬
‫الرْمىَ ُثَّم‬ ‫َي ِم ْن أَ ْن َت ْر َكبُ وا‪َ ،‬وَمْن َتعََّلَم َّ‬ ‫ب إِل َّ‬ ‫َح ُّ‬‫فرمودند‪ْ « :‬ار ُم وا َو ْار َكبُ وا َوأَ ْن َت ْر ُم وا أ َ‬
‫س مَِّنا»‪« .1‬تيران‪5‬دازي‪ 5‬كنيد و س‪5‬واركاري‪ 5‬نماييد و تيران‪5‬دازي ن‪5‬زد‬ ‫َنسَِيُه‪َ ،‬فَلْي َ‬
‫من از سواركاري محبوبتر است و هركس تيراندازي ياد بگ‪55‬يرد س‪55‬پس آن‬
‫را فرام‪555‬وش‪ 5‬كند از ما نيست»‪ .‬و در روايتي‪ 5‬آم‪555‬ده كه فرم‪555‬ود‪َ « :‬م ْن َت َعلَّ َم‬
‫ال َّر ْم َي ثُ َّم نَ ِس يَهُ فَ ِه َي نِ ْع َم ةٌ َج َح َد َها» «هركس تيراندازي را ياد بگيرد و سپس‬
‫آن را فراموش‪ 5‬نمايد نعم‪5‬تي است كه آن را انك‪5‬ار ك‪5‬رده است»‪ .‬و در س‪5‬نن‬
‫الرج ل ب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫اط ٌل إِالَّ‬ ‫از رسول هللا ص روايت شده كه فرمود‪َ « :‬و ُك ُّل َش ْىء َيل ُْهو بِ ه َّ ُ ُ َ‬
‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬
‫ْح ِّق» «انجام هر كار‬ ‫الر ُج ِل بَِق ْوسه َوتَأْديبَهُ َف َر َسهُ َو ُمالَ َعبَتَهُ ْام َرأَتَهُ فَِإ َّن ُه َّن م َن ال َ‬
‫َر ْميَةَ َّ‬
‫بي فايده باطل است جز تيراندازي كردن با كمان‪ ،‬آموزش اسب س‪55‬واري و‬
‫ب‪55‬ازي ك‪55‬ردن با همس‪55‬رش كه اين سه م‪55‬ورد حق و درست مي‌باش‪55‬ند»‪ .‬و‬
‫ْفي ُك ُم اللَّهُ فَاَل َي ْع ِج ُز‬ ‫ض و َن ويك ِ‬ ‫رس‪55‬ول هللا ص مي‌فرمايد‪َ « :‬س ُت ْفتَ ُح َعلَْي ُك ْم أ ََر ُ‬
‫ََ‬
‫‪ -‬رواه احمد في المسند‪ ،‬ابوداود‪ ،‬ابن ماجه و نسائي في السنن‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫َس ُه ِم ِه»‪« .1‬ب‪55‬زودي‪ 5‬س‪55‬رزمين ها بر ش‪55‬ما فتح مي‌گ‪55‬ردد‪ 5‬و‬ ‫َح ُد ُك ْم أَ ْن َيل ُْه َو بِأ ْ‬
‫أَ‬
‫خداوند‪ 5‬شما را كفايت است لذا ب‪55‬ازي ك‪5‬ردن با تيرها ش‪55‬ما را ع‪5‬اجز نكند»‪.‬‬
‫مكحول گويد‪ :‬عمر بن خطابس به ش‪55‬ام نامه نوشت و مت‪55‬ذكر گرديد‪ 5‬ك‪55‬ه‪ :‬به‬
‫فرزندانتان تيراندازي و اسب سواري ياد بدهيد‪.‬‬
‫در صحيح بخاري‪ 5‬از رس‪55‬ول هللا ص روايت است كه فرم‪55‬ود‪ 5:‬فرزن‪55‬دان‬
‫اسماعيل تيران‪55‬دازي‪ 5‬را بياموزيد كه پ‪55‬در ش‪55‬ما تيران‪55‬داز‪ 5‬ب‪55‬ود‪ .‬و بر اف‪55‬رادي‬
‫يل‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫گذشت كه مشغول مسابقه در تيراندازي‪ 5‬بودند فرم‪55‬ود‪ْ « :‬ار ُم وا بَني إ ْس َماع َ‬
‫فَ ِإ َّن أَبَ ا ُك ْم َك ا َن َر ِاميًا ْار ُم وا َوأَنَا َم َع بَنِي فُاَل ٍن» «فرزندان اسماعيل تيران‪55‬دازي‪5‬‬
‫كنيد كه پ‪55‬درتان تيران‪55‬داز ب‪55‬ود ح‪55‬ال تيران‪55‬دازي‪ 5‬كنيد و من هم‪55‬راه فرزن‪55‬دان‬
‫فالني هستم»‪ .‬آنگاه يكي از دو گروه تيراندازي‪ 5‬را متوقف ك‪55‬رد و فرم‪55‬ود‪5:‬‬
‫شما را چه ش‪5‬ده كه تيران‪5‬دازي نمي‌كنيد؟ ج‪55‬واب دادن‪55‬د‪ :‬چگونه تيران‪55‬دازي‪5‬‬
‫ك‪555‬نيم در حاليكه ش‪555‬ما با آنها هس‪555‬تيد؟ فرم‪555‬ود‪ْ « :‬ار ُم وا فَأَنَا َم َع ُك ْم ُكلِّ ُك ْم»‬
‫«تيراندازي كنيد من با همه شما هستم»‪ .‬س‪55‬عد بن ابي وق‪55‬اص س مي‌گويد‪:‬‬
‫در روز احد رس‪55‬ول هللا ص از ت‪55‬يردان من ت‪55‬ير خ‪55‬ارج مي‌ك‪55‬رد و به من‬
‫اك أَبِي َوأ ُِّمي» «پ‪5555‬در و م‪5555‬ادرم ف‪5555‬دايت ش‪5555‬ود‬ ‫مي‌داد و مي‌گفت‪ْ « :‬ارِم فِ َد َ‬
‫تيراندازي كن» علي بن ابي ط‪55‬الب س مي‌گويد‪ 5:‬نديديم كه رس‪55‬ول هللا ص‬
‫جز براي سعد براي اح‪55‬دي ديگر اين جمله را به ك‪55‬ار ب‪55‬برد‪[ .‬يع‪55‬ني پ‪55‬در و‬
‫مارش را ف‪5‬داي كسي ديگر كن‪55‬د]‪ .‬انس بن مالك س گويد‪ :‬رس‪55‬ول خ‪5‬دا ص‬
‫س َع ْن النَّبِ ِّي ‪ ‬قَ َ‬
‫ال‪:‬‬ ‫ئ َعلَى ُس ْفيَا َن َس ِم ْع ُ‬
‫ت ابْ َن ُج ْد َعا َن َع ْن أَنَ ٍ‬ ‫ال قُ ِر َ‬ ‫فرم‪55‬ود‪« 5:‬قَ َ‬
‫ش َخ ْي ٌر ِم ْن مائة» «صداي ابوطلحه در لشكر بهتر از‬ ‫ْج ْي ِ‬ ‫ت أَبِي طَل ِ‬
‫ْحةَ في ال َ‬ ‫َ‬ ‫َص ْو ُ‬
‫لَ‬
‫يكصد نفر است»‪ .‬و وق‪55‬تي كه ابوطلحه در لش‪55‬كر ب‪55‬ود رس‪55‬ول هللا ص در‬
‫مقابلش بر زانو نشسته و تيرهاي‪ 5‬تيردانش را بيرون مي‌آورد‪ 5‬و مي‌گفت‪:‬‬
‫ووجهي لوجهك الوقاء‪.2‬‬ ‫نفسي لنفسك الفداء‬
‫‪ -‬أخرجه مسلم في صحيحه‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬أخرجه بخاري‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫نفسم فداي نفس تو و رويم فداي روي‪ 5‬تو‪.‬‬

‫رسول خدا ص شمشير و ت‪55‬ير و كم‪55‬ان داشت و در س‪55‬نن از وي روايت‬
‫است كه فرمود‪« 5:‬من رمى بِس ْه ٍم فِي سبِ ِ ِ‬
‫اب َكا َن لَهُ‬ ‫يل اللَّه َفَبلَ َغ ال َْع ُد َّو أَ ْخطَأَ أ َْو أ َ‬
‫َص َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ََ َ‬
‫َك ِع ْد ِل َر َقبَ ٍة» «هركس در راه خدا تيري بيندازد به دشمن برسد يا نه ب‪55‬رايش‬
‫چون آزاد كردن يك برده است»‪ .‬و باز در سنن از رسول خ‪55‬دا ص روايت‬
‫ب فِى‬ ‫ِ‬ ‫اح ِد ثَالَثَ ةً الْجنَّةَ ِ‬ ‫الس ْه ِم الْو ِ‬
‫است كه فرمود‪« 5:‬إِ َّن اللَّهَ لَيُ ْد ِخ ُل بِ َّ‬
‫ص ان َعهُ يَ ْحتَس ُ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬
‫ص ْن َعتِ ِه الْ َخ ْي َر َوال َّر ِام َى بِ ِه َوال ُْم ِم َّد بِ ِه» «خداوند‪ 5‬به سبب هر تير سه نفر را به‬ ‫َ‬
‫بهشت داخل مي‌گرداند كسي كه به قصد‪ 5‬خ‪55‬ير و پ‪55‬اداش الهي آن را س‪55‬اخته‬
‫است و فردي كه آن را مي‌اندازد و كسي كه آن را آماده مي‌‌گرداند»‪ .‬و اين‬
‫بدان سبب است كه اين نوع كارها از جمله اعم‪55‬ال جه‪55‬اد مي‌باش‪5‬ند‪ 5‬و جه‪55‬اد‬
‫برترين چيزي است كه انسان به وسيله آن خ‪55‬ير ف‪55‬راهم مي‌آورد‪ 5‬و فض‪55‬يلت‬
‫آن بر حج و عب‪55555555‬ادات ديگر برتر است همانگونه كه خداوند‪ 5‬متع‪55555555‬ال‬
‫مي‌فرمايد‪    + :‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪           ‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪      ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪[ _       ‬توبه‪« .]22 -19 :‬آيا آب‬
‫دادن به حاجيان و آب‪55‬اد ك‪55‬ردن مس‪55‬جد الح‪55‬رام را چ‪55‬ون كسي مي‌دانيد‪ 5‬كه به‬
‫خدا و روز‪ 5‬آخرت ايمان آورده و در راه هللا جهاد مي‌كند‪ ،‬اينها نزد خداوند‪5‬‬
‫يكسان نيستند و خداوند ظالمان را هدايت نمي‌كند‪ .‬آن‪55‬ان كه ايم‪55‬ان آوردند و‬
‫هجرت كردند و در راه خدا با مالهايشان و جانهايشان جهاد كردند در ن‪55‬زد‬
‫خداوند‪ 5‬بلند مرتبهترن‪55‬د‪ .‬و هميناناند كه كاميابند‪ .‬پروردگارش‪55‬ان آن‪55‬ان را به‬
‫بخشايشى‪ 5‬از [سوى] خود و خش‪55‬نودى‪ 5‬و باغه‪55‬ايى كه در آنجا نعمت پايدار‬
‫دارند‪ ،‬مژده مىدهد‪ .‬هميشه در آن جاودانند‪ .‬خداوند‪ 5‬است كه پاداش ب‪55‬زرگ‬
‫به نزد اوست»‪.‬‬
‫جهاد بهترين اعمال است‪:‬‬

‫در ص‪55‬حيح آم‪55‬ده كه نف‪55‬ري گفت‪ :‬من بعد از اس‪55‬الم به هيچ عملي چ‪55‬ون‬
‫عم‪55‬ارت و آب‪55‬اد ك‪55‬ردن مس‪55‬جدالحرام‪ 5‬اهميت نمي دهم‪ .‬علي بن ابي ط‪55‬الب‬
‫گفت‪ :‬جه‪55‬اد در راه خ‪55‬دا از همه اينها برتر اس‪55‬ت‪ .‬عمر بن خط‪55‬اب گفت‪:‬‬
‫صداهايتان را نزد منبر رس‪55‬ول خ‪55‬دا ص بلند نكنيد‪ ،‬هرگ‪55‬اه نم‪55‬از را انج‪55‬ام‬
‫داديم در موردش از او مي‌پرسم‪ .‬بعد از انج‪55‬ام نم‪55‬از س‪55‬ؤال ك‪55‬رد و خداوند‬
‫اين آيه را نازل فرمود‪ 5‬و آنگاه برايشان روشن گرديد‪ 5‬كه ايمان و جه‪55‬اد‪ ،‬از‬
‫آباد كردن مسجدالحرام و حج و عمره و ط‪55‬واف‪ 5‬و نيكي ك‪55‬ردن به حاجيان‬
‫به‪5‬تر است به همين س‪5‬بب اب‪5‬وهريره س گويد‪« :‬ألن أرابط ليلة في س بيل اهلل‪،‬‬
‫أحب إلى من أن أقوم ليلة القدر عند الحجر األسود» «نگهباني‪ 5‬دادن يك شب در‬
‫راه خ‪55‬دا ب‪55‬رايم محبوب‪55‬تر‪ 5‬از شب زن‪55‬ده داري در شب ق‪55‬در در ن‪55‬زد حجر‬
‫األسود‪ 5‬است»‪ .‬به همين دليل حفاظت كردن از مرزها از مجاورت در مكه‬
‫و مدينه برتر است و ك‪55‬اركردن با ت‪55‬ير و كم‪55‬ان در مرزها به‪55‬تر از نم‪55‬از‬
‫سنت است‪ ،‬اما در شهرهاي دور از دسترس دشمن مانند نماز سنت است‪.‬‬
‫در ص‪55‬حيحين از رس‪55‬ول هللا ص روايت است كه فرم‪55‬ود‪« 5:‬إِ َّن فِي الْجنَّةِ‬
‫َ‬
‫الس ماءِ‬ ‫اه ِد ِ ِ ِ ِ‬ ‫َع دَّها اللَّه لِل ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ين في َس بيله ُك ُّل َد َر َجَت ْي ِن َما َب ْيَن ُه َما َك َما َب ْي َن َّ َ‬
‫ْم َج َ‬
‫مائَ ةَ َد َر َج ة أ َ َ ُ ُ‬
‫ض»‪« .1‬در بهشت يكصد درجه وج‪55‬ود‪ 5‬دارد فاص‪55‬له يك درجه تا درجه‬ ‫َواأْل َْر ِ‬
‫ديگر به ان‪5555‬دازه فاص‪5555‬له زمين تا آس‪5555‬مان است كه خداوند‪ 5‬آن را ب‪5555‬راي‬
‫مجاهدان در راهش آماده كرده است»‪.‬‬
‫برترين اعمال‪:‬‬
‫اعمال عبادي همگي مقام اليق به خود را دارند كه در مق‪55‬ام و م‪55‬وقعيت‬
‫خويش افضل از ديگ‪5‬ري است پس هنگ‪5‬ام رس‪5‬يدن دش‪5‬من شمش‪5‬ير به دست‬
‫گرفتن و از نزديك بر او ض‪55‬ربه زدن و يا به خ‪55‬اطر وج‪55‬ود م‪55‬وانعي‪ 5‬چ‪55‬ون‬
‫رودخانه و قلعه و امثال آن از دور تيران‪55‬دازي‪ 5‬ك‪55‬ردن تا اينكه دش‪55‬من را به‬
‫زانو در آورد براي مسلمانان سودمندتر و برت‪5‬رين اعم‪5‬ال است و اين ك‪55‬ار‬
‫‪ -‬رواه بخاري‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫به واسطه اختالف در حاالت دشمن و حاالت مجاهدين در رابطه با دش‪55‬من‬

‫فرق‪ 5‬دارد كه از آن جمله اين است كه‪ ،‬گ‪55‬اهي تيران‪55‬دازي س‪55‬ودمندتر‪ 5‬و گ‪55‬اه‬
‫زخمي كردن و كشتن و اين چيزي است كه جنگجويان آن را تشخيص مي‬
‫دهند‪.‬‬
‫يادگيري جهاد و آموزش آن از جمله اعمال صالح است‪:‬‬

‫كسي كه قصدش رضاي‪ 5‬پروردگ‪55‬ار‪ 5‬باشد يادگيري‪ 5‬اين اعم‪55‬ال از جمله‬
‫اعمال صالح است و هركس چنين فردي را آموزش دهد در هر جهادي كه‬
‫او انجام دهد ش‪55‬ريك خواهد شد ب‪55‬دون اينكه اجر و پ‪55‬اداش او ن‪55‬اقص گ‪55‬ردد‪.‬‬
‫همچون كسي كه قرآن را قرائت و يا عملي را مي‌آم‪55‬وزد‪ 5.‬بر فراگ‪55‬ير‪ 5‬الزم‬
‫است در اين كار نيتش را نيكو گرداند‪ 5‬و قصدش‪ 5‬رضاي‪ 5‬پروردگار‪ 5‬باشد و‬
‫بر معلم و مربي الزم است كه براي يادگير‪ 5‬و متعلم‪ ،‬خ‪55‬يرخواه و ناصح و‬
‫براي يادگيريش‪ 5‬بكوشد و بر فراگير‪ 5‬و متعلم الزم است كه احترام اس‪55‬تاد را‬
‫بگيرد و احسانش را پاس دارد چون كسي كه ش‪55‬كرگزار‪ 5‬م‪55‬ردم نباشد ش‪55‬كر‬
‫پروردگار‪ 5‬را ن‪55‬يز به ج‪55‬اي نمي‌آورد و بايد حقش را نفي و نيكيش را انك‪55‬ار‬
‫نكند‪.‬‬
‫واجب ب‪LL‬ودن تع‪LL‬اون و همك‪LL‬اري در تق‪LL‬وي و نيكي و ح‪LL‬رام ب‪LL‬ودن ف‪LL‬رار از‬
‫جنگ و پشت كردن‪:‬‬
‫بر تعليم دهن‪55‬دگان الزم است در احس‪555‬ان و نيكي با هم‪555‬ديگر همك‪55‬اري‪5‬‬
‫َخو ال ُْم ْس لِ ِم الَ‬
‫نمايند چنانكه رسول هللا ص به آن دس‪55‬تور‪ 5‬مي‌ده‪55‬د‪« :‬ال ُْم ْس لِ ُم أ ُ‬
‫يَظْلِ ُمهُ َوالَ يُ ْسلِ ُمهُ»‪« .1‬مسلمان برادر‪ 5‬مسلمان است به او ظلم نمي‌كند و او را‬
‫ْج َس ِد‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫تسليم نمي‌نمايد»‪ .‬و مي‌فرمايد‪« 5:‬مثَل الْم ْؤِمنِ ِ‬
‫ين في َت َوادِّه ْم َوَت َعاطُف ِه ْم َمثَ ُل ال َ‬
‫َ ُ ُ َ‬
‫ْح َّمى» ‪« .‬مؤمن‪5‬ان در‬ ‫ْج َس ِد بِ َّ‬
‫الس َه ِر َوال ُ‬
‫ِ‬
‫اعى لَ هُ َس ائ ُر ال َ‬ ‫اش تَ َكى ِم ْن هُ عُ ْ‬
‫ض ٌو تَ َد َ‬ ‫إِذَا ْ‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬متفق عليه‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه بخاري‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫دوستي‪ 5‬و محبت چون اندام واحدي‪ 5‬هستند كه هرگاه عض‪55‬وي از آن به درد‬
‫آيد باقيمان‪55‬ده ان‪55‬دام در تب و بي خ‪55‬وابي با او همك‪55‬اري خواهند ك‪55‬رد»‪ .‬و‬
‫َخي ِه ِم ْن الْ َخ ْي ِر َما‬‫ب أِل ِ‬ ‫َح ُد ُك ْم َحتَّى يُ ِح َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫مي‌فرمايد‪َ « :‬والَّذي َن ْفس ي بِيَ ده اَل ُي ْؤم ُن أ َ‬
‫يُ ِحبُّه لَِن ْف ِس ِه»‪« .1‬سوگند به كسي كه جانم در دست اوست كسي از شما ايمان‬
‫نمي‌آورد تا زمانيكه هر آنچه از خير براي خود دوست دارد بر ديگري‪ 5‬هم‬
‫ضا‬ ‫ض هُ َب ْع ً‬‫ش ُّد َب ْع ُ‬
‫ان يَ ُ‬‫دوست داشته باشد»‪ .‬و مي‌فرمايد‪« :‬الْم ْؤِمن لِلْم ْؤِم ِن َكالْب ْني ِ‬
‫َُ‬ ‫ُ ُ ُ‬
‫َص ابِ ِع ِه»‪« .2‬مؤمن براي مؤمن چ‪5‬ون س‪5‬اختماني است كه بعضي‬ ‫ك َب ْي َن أ َ‬
‫َو َش بَّ َ‬
‫از آن بعضي ديگر را محكم مي‌گرداند‪ 5‬آنگاه انگشتان خ‪55‬ود را چ‪55‬ون ش‪55‬بكه‬
‫ض وا َواَل‬‫اس ُدوا َواَل َت َق اطَعُوا َواَل َتبَاغَ ُ‬ ‫در هم قرار‪ 5‬داد»‪ .‬و باز مي‌فرمايد‪« 5:‬اَل تَ َح َ‬
‫اد اللَّ ِه إِ ْخ َوانًا»‪« .3‬حس‪555‬ادت نورزيد‪ 5‬و قطع رحم نكنيد و‬ ‫تَ َد َاب ُروا َو ُكونُ وا ِعبَ َ‬
‫نسبت به هم بغض نداشته باش‪55‬يد و به هم پشت نكنيد و در بن‪55‬دگي خداوند‪ 5‬با‬
‫هم برادر باشيد»‪ .‬اين روايات همگي در صحيح وجود دارند‪.‬‬
‫ِ‬
‫ض َل م ْن‬ ‫در سنن از رسول هللا ص روايت است كه فرمود‪« 5:‬أَاَل ُأَنِّبُئكُْم بِأَفْ َ‬
‫ال‪:‬‬ ‫وف َوالنَّْهىِ َعِن ْالمُْنَكر؟ قَالُوا َبلَى قَ َ‬ ‫األْمرِ ِبْالَمعُْر ِ‬ ‫الصاَل ِة َو َّ‬
‫الص َدقَ ِة َو َ‬ ‫الصيَ ِام َو َّ‬‫َد َر َج ِة ِّ‬
‫الش عر ول ِ‬ ‫ات الْبي ِن ِهي الْحالَِق ةُ؛اَل أَقُ ُ ِ‬ ‫اد ذَ ِ‬ ‫ص اَل ح ذَ ِ‬
‫ات الَْب ْي ِن فَ ِإ َّن فَ َس َ‬
‫َك ْن‬ ‫ول تَ ْحل ُق َّ َ َ َ‬ ‫َْ َ َ‬ ‫َ ُ‬
‫ِّين» ‪« .‬آيا شما را به چيزي كه برتر از درجه نماز‪ ،‬روزه‪ ،‬زكات‬ ‫ِ‬
‫تَ ْحل ُق ال د َ‬
‫‪4‬‬
‫و امر به معروف و نهي از منكر است آگ‪55‬اه گ‪55‬ردانم؟ گفتن‪55‬د‪ :‬آري‪ .‬فرم‪55‬ود‪:‬‬
‫اص‪55‬الح نم‪55‬ودن روابط‪ 5‬م‪55‬ردم با هم مي باشد كه افس‪55‬اد آن هم‪55‬ان تراش‪55‬نده‬
‫است‪ .‬منظورم تراشيدن مو نيست بلكه تراشيدن دين مي‌باشد‪ .»5‬در ص‪55‬حيح‬
‫ْجن َِّة َي ْو َم الِإ ْثَن ْي ِن َو َي ْو َم الْ َخ ِم ِ‬
‫يس‬ ‫اب ال َ‬
‫آمده كه رسول هللا ص فرم‪55‬ود‪ُ « :‬ت ْفتَ ُح أ َْب َو ُ‬
‫‪ -‬رواه بخاري و مسلم‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه بخاري و غيره‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -‬رواه مالك في الموطأ و رواه بخاري في الصحيح‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ -‬أخرجه ابوداود و الترمذي و احمد‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫ت بين ه وبين أ ِ‬
‫َخي ِه َش ْحنَاءُ َف ُي َق ُ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ال‬ ‫َف ُيغْ َف ُر ل ُك ِّل َع ْب د الَ يُ ْش ِر ُك باللَّه َش ْيئًا إِالَّ َر ُجالً َك انَ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ‬
‫ص طَلِ َحا»‪«.1‬دره‪55‬اي بهشت هر دوش‪55‬نبه و پنج ش‪55‬نبه ب‪55‬از‬ ‫أَنْظ ُروا َه َذيْ ِن َحتَّى يَ ْ‬
‫ِ‬
‫مي‌شوند هر بنده‌اي كه شريك براي خداوند قرار‪ 5‬نداده باشد بخشيده مي‌شود‪5‬‬
‫مگر مردي كه بين او و برادرش‪ 5‬كينه و دشمني‪ 5‬باشد پس گفته مي‌ش‪55‬ود‪ 5‬اين‬
‫دو نفر را نگ‪5555‬اه داريد تا زمانيكه ص‪5555‬لح مي‌نمايند»‪ .‬و ب‪5555‬از پيامبر ص‬
‫ص ُّد‬
‫ص ُّد َه َذا َويَ ُ‬
‫ٍ ِ ِ‬ ‫مي‌فرمايد‪« :‬اَل يَ ِح ُّل لِ ُم ْس لِ ٍم أَ ْن َي ْه ُج َر أ َ‬
‫َخ اهُ َف ْو َق ثَاَل ث َيلْتَقيَ ان َفيَ ُ‬
‫الس اَل ِم»‪« .2‬براي مسلمان حالل نيست كه بيشتر‪ 5‬از‬ ‫َه َذا َو َخ ْي ُر ُه َما الَّ ِذي َي ْب َدأُ بِ َّ‬
‫سه روز‪ 5‬از برادر‪ 5‬مسلمانش دوري نمايد‪ ،‬به هم‪55‬ديگر مي‌رس‪55‬ند‪ 5‬و هرك‪55‬دام‬
‫روي‪ 5‬خويش را از ديگري ب‪55‬از مي‌دارد‪ ،‬بهترينش‪55‬ان كسي است كه ش‪55‬روع‪5‬‬
‫به سالم مي‌كند»‪.‬‬
‫حرام بودن تجاوز به حق ديگري‪:‬‬
‫براي هيچيكدام از تعليم دهندگان جايز نيست كه به ديگري ظلم كند و يا‬
‫با قول و عمل بدون حق او را باز دارد‪ .‬خداوند متعال مي‌فرمايد‪+ 5:‬‬
‫‪      ‬‬
‫‪[ _     ‬اح‪55‬زاب‪.]58 :‬‬
‫«هركس مردان و زن‪55‬ان م‪55‬ؤمن را به غ‪55‬ير از گن‪55‬اهي كه انج‪55‬ام داده باش‪55‬ند‬
‫آزار دهد به تحقيق كه بهت‪55‬ان و گن‪55‬اه آش‪55‬كاري‪ 5‬را برداش‪55‬ته است»‪ .‬هيچكس‬
‫اين حق را ن‪55‬دارد ب‪55‬دون هيچ ظلمي ديگ‪55‬ري‪ 5‬را آزار دهد و به او تج‪55‬اوز و‬
‫حقش را ضايع گرداند و چنانچه به خاطر هوي اينكار را انج‪55‬ام دهد انج‪55‬ام‬
‫دهنده ظلمي بوده است كه خدا و رسولش‪ 5‬آن را حرام نموده اند‪ .‬در ح‪55‬ديث‬
‫ْم َعلَى َن ْف ِس ي َو َج َعلْتُ هُ َب ْينَ ُك ْم‬ ‫قدسي‪ 5‬خداوند مي‌فرمايد‪« :‬يَا ِعبَ ِادي إِنِّي َح َّر ْم ُ ُّ‬
‫ت الظل َ‬
‫ُم َح َّر ًما فَاَل تَظَ ال َُموا»‪« .3‬اي بندگانم من ظلم را بر خ‪55‬ود ح‪55‬رام نم‪55‬وده و آن را‬
‫در بين شما ممنوع قرار‪ 5‬دادم لذا به همديگر‌ظلم نكنيد»‪.‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم و مالك في الموطأ‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -‬رواه مسلم في الصحيح واحمد في المسند‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫مجازات كردن غير شرعي ممنوع است‪:‬‬

‫هرگ‪555‬اه شخصي‪ 5‬جن‪555‬ايتي انج‪555‬ام دهد درست نيست او را جز به وس‪555‬يله‬
‫مجازاتهاي ش‪55‬رعي مج‪55‬ازات ك‪55‬رد هيچ يك از اس‪55‬اتيد و تعليم دهن‪55‬دگان اين‬
‫حق را ندارند‪ 5‬كه هرگونه بخواهد مج‪555‬ازات نمايد و هيچ ف‪555‬رد ديگ‪555‬ري هم‬
‫حق ن‪55‬دارد او را در اين ك‪55‬ار ياري و يا با انج‪55‬ام دادنش م‪55‬وافقت نمايد‪.‬‬
‫چنانكه دستور به دوري نمودن از فردي‪ 5‬را بدون گناه شرعي ص‪55‬ادر‪ 5‬نمايد‬
‫يا بگويد‪ :‬تو را س‪55‬رجايت مي‌نش‪55‬انم و يا اخ‪55‬راج ك‪55‬رده و آواره مي‌كنم كه‬
‫چ‪555‬نين كاره‪555‬ايي‪ 5‬مانند ك‪555‬ار راهب‪555‬ان با نص‪555‬اري‪ 5‬و سرپرس‪555‬تان يه‪555‬ود با‬
‫زيردس‪55‬تان و يا مش‪55‬ابه اعم‪55‬ال ره‪55‬بران گم‪55‬راهي‌ و ه‪55‬وي با زيردس‪55‬تان و‬
‫رعايا مي‌باشد‪ .‬ابوبكر‪ 5‬صديق جانشين رس‪55‬ول خ‪55‬دا ق‪5‬در ميان امتش گويد‪:‬‬
‫«أطيع وني ما أطعت اهلل‪ ،‬ف إن عص يت اهلل‪ ،‬فال طاعة لي عليكم» «مرا تا زمانيكه‬
‫پروردگار‪ 5‬را اطاعت مي‌كنم فرمان بريد‪ .‬پس اگر خ‪55‬دا را نافرم‪55‬اني‪ 5‬ك‪55‬ردم‬
‫اع ةَ‬
‫اط‪55‬اعت من بر ش‪55‬ما واجب نيست»‪ .‬رس‪55‬ول هللا ص مي‌فرمايد‪« :‬اَل طَ َ‬
‫ص يَ ِة الْ َخ الِ ِق»‪« .1‬فرمانبري هيچ مخلوقي‪ 5‬در نافرماني خداوند‪5‬‬ ‫لِم ْخلُ ٍ‬
‫وق فِي م ْع ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫درست نيست»‪َ « .‬م ْن أ ََم َر ُك ْم بِ َم ْعص يَة اللَّه فَاَل تُطيعُ وهُ» ‪« .‬ه‪55‬ركس ش‪55‬ما را به‬
‫‪2‬‬
‫معصيت و نافرماني‪ 5‬پروردگار دستور‪ 5‬داد از او اطاعت نكنيد»‪.‬‬

‫بنابراين هرگاه معلم و يا استادي‪ 5‬دستور به هج‪55‬رت و دوري‪ 5‬گزيدن از‬
‫شخصي‪ 5‬را ص‪55‬ادر نم‪55‬ود در آن ك‪55‬ار انديشه كنيد اگر چنانچه م‪55‬رتكب گن‪55‬اه‬
‫شرعي شده بود درست است كه به اندازه گناهش بدون زيادي‪ 5‬مورد عتاب‬
‫قرار‪ 5‬گيرد ولي اگر مرتكب گناه شرعي نشده بود به خ‪55‬اطر غ‪55‬رض معلم‬
‫يا ديگري نبايد او را مجازات كرد‪.‬‬
‫حرام بودن حزبگرايي و تعصب نادرست‪:‬‬
‫تعليم دهن‪555‬دگان اين حق را ندارند‪ 5‬م‪555‬ردم را گ‪555‬روه گ‪555‬روه ك‪555‬رده و در‬
‫ميانشان دشمني‪ 5‬و كينه بياندازند بلكه بايد چ‪5‬ون ب‪5‬رادراني‪ 5‬بر انج‪5‬ام نيكي و‬
‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم في الصحيح‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم في الصحيح‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫احسان همك‪55‬اري نماين‪55‬د‪ .‬چنانكه خداوند متع‪55‬ال مي‌فرمايد‪+ 5:‬‬

‫‪       ‬‬
‫‪[ _‬مائده‪« .]2 :‬بر احسان و تقوي با همديگر همكاري کنید‬
‫ولي به خاطر گناه و دشمني با همديگر همكاري‪ 5‬نكنيد»‪ .‬هيچ فردي‪ 5‬از آنها‬
‫اين حق را ن‪55‬دارد كه از ف‪55‬ردي‪ 5‬پيم‪55‬ان بگ‪55‬يرد كه در آنچه مي‌خواهد‪ 5‬با او‬
‫موافقت نمايد و با هركس او دوست باشد دوست و با هركس او دشمني كند‬
‫دشمن باشد‪ ،‬بلكه ه‪55‬ركس چ‪55‬نين ك‪55‬اري را انج‪55‬ام دهد عملش از جنس عمل‬
‫چنگيزخ‪55‬ان و امث‪55‬ال او مي‌باشد آنه‪55‬ايي كه موافق‪55‬ان خ‪55‬ويش را ص‪55‬ديق و‬
‫دوست‪ ،‬و هركس با آنها مخالف باشد را دش‪55‬من و ب‪5‬اغي مي دانن‪55‬د‪ .‬بلكه بر‬
‫آنها و پيروانش‪555‬ان عهد و پيم‪555‬ان خ‪555‬دا و رس‪555‬ول موج‪555‬ود‪ 5‬است و آن اينكه‬
‫پروردگ‪55‬ار‪ 5‬متع‪55‬ال و رس‪55‬ولش را اط‪55‬اعت كنند و آنچه را هللا و رس‪55‬ولش‪5‬‬
‫دستور‪ 5‬داده اند انجام دهند‪ ،‬لذا در صورتي‪ 5‬كه استاد نفري مظل‪55‬وم واقع شد‬
‫او را كمك كند و اگر ظلم نم‪55‬ود در آن به او كمك نكند بلكه از انج‪55‬امش او‬
‫را ب‪55‬از دارد چنانكه در ص‪55‬حيح از رس‪55‬ول هللا ص ث‪55‬ابت است كه فرم‪55‬ود‪5:‬‬
‫ص ُرهُ ظَالِ ًما‬
‫ف أَنْ ُ‬
‫وما فَ َك ْي َ‬
‫ص ُرهُ َمظْلُ ً‬
‫اك ظَالِما أَو مظْلُوما قِيل يا رس َ ِ‬
‫ول اللَّه أَنْ ُ‬ ‫َخ َ ً ْ َ ً َ َ َ ُ‬ ‫ص ْر أ َ‬ ‫«انْ ُ‬
‫ص ُر َك إِيَّاهُ»‪« .1‬برادرت را چه ظالم باشد يا مظلوم‬ ‫ال‪ :‬تَ ْمَنعُ هُ من الظُّل ِْم فَ َذ َ‬
‫اك نَ ْ‬ ‫قَ َ‬
‫كمك كنيد‪ .‬گفته شد اي رسول خدا‪ :‬اگر مظلوم‪ 5‬باشد او را كمك مي‌ك‪55‬نيم اما‬
‫ظالم را چگونه كمك نم‪55‬ائيم؟ فرم‪55‬ود‪ 5:‬او را از ظلم ك‪55‬ردن ب‪55‬از داريد و اين‬
‫همان كمك كردنش مي‌باشد»‪.‬‬
‫حق را مالك دوستي قرار دادن و آن را براي حق انجام دادن‪:‬‬

‫هرگ‪55‬اه بين دو تعليم دهن‪55‬ده و يا دو نفر از تعليم ش‪55‬وندگان و يا يك تعليم‬
‫دهن‪55‬ده و يك فراگ‪55‬ير‪ 5‬علم و فن‪55‬ون دش‪55‬مني‪ 5‬و مش‪55‬اجراتي روي‪ 5‬داد ب‪55‬راي‬
‫هيچكس درست نيست كه يكي از آنها را تا زمان معلوم گرديدن حق ياري‬
‫دهد لذا نبايد به خاطر هوي و از روي جهل كسي را كمك نمايد بلكه مسئله‬
‫را بررسي كند و در صورت مش‪55‬خص ش‪55‬دن حق ص‪55‬احبش را از ميان آن‬
‫‪ -‬رواه بخاري و مسلم‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫دو بر عليه باطل ياري نمايد‪ ،‬حال صاحب حق دوست او يا ديگري باشد و‬
‫باطل ج‪55‬زو ياران او و يا ديگ‪55‬ري‪ 5‬باش‪55‬د‪ .‬چ‪55‬ون مقص‪55‬ود و ه‪55‬دف‪ ،‬عب‪55‬ادت‬
‫پروردگار‪ 5‬و اطاعت رسولش و پيروي كردن از حق و قيام نمودن به عدل‬
‫مي‌باش‪5‬د‪ 5.‬پروردگ‪5‬ار متع‪5‬ال مي‌فرمايد‪  + 5:‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪_‬‬
‫[نساء‪« .]135 :‬اي كساني كه ايمان آورده ايد برپا دارنده عدالت و اظهار‬
‫كننده حق براي خدا باش‪55‬يد اگر چه بر ض‪55‬رر‪ 5‬خويش‪55‬تن يا پ‪55‬در و م‪55‬ادر و يا‬
‫خويشاوندانتان باشد اگر كسي كه حق بر او ث‪55‬ابت مي‌ش‪55‬ود ت‪55‬وانگر‪ 5‬يا فق‪55‬ير‬
‫باشد به هر ح‪55‬ال خداوند‪ 5‬برايش‪55‬ان مهرب‪55‬انتر‪ 5‬است پس به خ‪55‬اطر پ‪55‬يروي‪5‬‬
‫ك‪55‬ردن خ‪55‬واهش نفس از ع‪55‬دالت دوري‪ 5‬مجوئيد و در ص‪55‬ورتي كه س‪55‬خن‬
‫بپيچانيد‪ 5‬يا اع‪5555‬راض نماييد خداوند‪ 5‬نس‪5555‬بت به آنچه انج‪5555‬ام مي‌دهيد آگ‪5555‬اه‬
‫مي‌باشد‪ .»5‬گفته مي‌شود‪ 5:‬لوي يلوي لسانه‪ :‬يعني خبر دروغ‪ 5‬مي‌دهد‪ .‬اعراض‬
‫نمودن‪ :‬پوشاندن و كتمان حق است چون كسي كه از حق س‪55‬كوت كند مانند‬
‫شيطاني‪ 5‬است كه قادر‪ 5‬به سخن گفتن نمي باشد‪.‬‬
‫هركس به سوي دوست و رفيقش متمايل شود بدون اينكه ج‪55‬انب حق را‬
‫در م‪555‬ورد او رع‪555‬ايت كند به حكم ج‪555‬اهليت عمل نم‪555‬وده و از حكم خ‪555‬دا و‬
‫رسولش‪ 5‬خارج گشته است بنابراين بر همه واجب است كه هم‪55‬راه اهل حق‬
‫بر عليه اهل باطل يك دست باش‪55‬ند ل‪55‬ذا معظم و ب‪55‬زرگ پيش آنها بايد كسي‬
‫باشد كه خ‪55‬دا و رس‪55‬ول او را ب‪55‬زرگ داش‪55‬ته اند و مق‪55‬دم پيش آنها بايد كسي‬
‫باشد كه خدا و رسولش او را مقدم داشته اند و محبوب پيش آنها كسي باشد‬
‫ميباشد و به همين ص‪55‬ورت پست و فرومايه‬ ‫كه محبوب خداوند و رسولش ‌‬
‫نزدشان بايد كسي باشد كه ن‪55‬زد خ‪55‬دا و رس‪55‬ولش‪ 5‬پست و بي‌مق‪55‬دار هس‪55‬تند و‬
‫معيار با رض‪55‬ايت پروردگ‪55‬ار‪ 5‬و رس‪55‬ول مي‌باشد نه اينكه ه‪55‬وي و آرزوها‬
‫مالك واقع شوند‪ ،‬چون هركس خدا و رسولش را اط‪55‬اعت كند ه‪55‬دايت يافته‬
‫و هركس خدا و رسولش‪ 5‬را نافرماني كند چ‪55‬نين ف‪55‬ردي تنها به خ‪55‬ود آس‪55‬يب‬
‫رسانده است‪.‬‬
‫اين هم‪555‬ان اصل و اساسي است كه بايد به آن اعتم‪555‬اد نم‪555‬ود ل‪555‬ذا هيچ‬
‫احتياج به تفرقه و گروه گروه شدن ندارد‪ .‬چون هللا تعالي مي فرمايد‪+ 5:‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪[ _‬انع‪55‬ام‪« .]159 :‬كس‪55‬اني كه دين خ‪55‬ويش را متف‪55‬رق و تب‪55‬ديل به‬
‫گروهها‪ 5‬شدند در هيچ چيز با آنها نيس‪55‬تيد‪ .»5‬و مي‌فرمايد‪ + :‬‬
‫‪      ‬‬
‫‪_‬‬
‫[آل‌عمران‪« .]105 :‬چ‪55‬ون كس‪55‬اني نباش‪5‬يد‪ 5‬كه بعد از آنكه مس‪55‬ائل برايش‪5‬ان‬
‫روشن گرديد‪ 5‬دچار اختالف و تفرقه شدند»‪.‬‬
‫و هرگاه دو نفري كه اس‪55‬تادش او را تعليم دهد م‪55‬نزلت و ارزش احس‪55‬ان‬
‫او را به خود مي‌داند از او تشكر مي‌كند ولي نبايد كمر دفاع از اس‪55‬تادش و‬
‫يا ديگري را در هر شرايطي ببن‪55‬دد چ‪55‬ون آم‪55‬اده دف‪55‬اع ش‪55‬دن از يك ش‪55‬خص‬
‫معين و خود را به او منتسب ك‪5‬ردن همانگونه كه در س‪5‬ؤال بيان گرديد از‬
‫جمله بدعتهاي جاهليت است و از ن‪55‬وع هم‪55‬ان پيمانه‪55‬ايي است كه مش‪55‬ركان‬
‫آن را مي‌بستند‪5.‬‬
‫در صورتي‪ 5‬كه مقصود از آن آمادگي و نس‪55‬بت دادن همك‪55‬اري‪ 5‬و تع‪55‬اون‬
‫در مس‪55‬ائل احس‪55‬ان و تق‪55‬وي باشد اين امر از جمله مس‪55‬ائلي است كه خداوند‪5‬‬
‫متعال و رسولش‪ 5‬براي او و ديگري به آن دستور‪ 5‬داده است و در ص‪55‬ورتي‪5‬‬
‫كه مقصود از آن همكاري كردن با هم براي گناه و تجاوز به ديگران باشد‬
‫اين را خداوند متعال و رسولش‪ 5‬ح‪55‬رام نم‪55‬وده ان‪55‬د‪ ،‬پس هر قصد خ‪55‬يري كه‬
‫در اين موارد وجود‪ 5‬دارد در دستورات‪ 5‬پروردگار متعال و رسولش‪ 5‬وج‪55‬ود‪5‬‬
‫دارد لذا نيازي به دستور متعلمين نيس‪55‬ت‪ .‬و اگر مقص‪55‬ود از آن شر و ب‪55‬دي‬
‫باشد خداوند‪ 5‬متعال و رسولش آن را تحريم‪ 5‬كرده اند‪.‬‬
‫لذا تعليم دهندگان نبايد دانش آم‪55‬وزان خ‪55‬ويش را در اين م‪55‬ورد مخ‪55‬الفت‬
‫كنند و غير از معلمان نيز هيچكس اين حق را ندارد كه يكي از شاگردانش‬
‫را گرفته و به هم‪55‬ان ص‪55‬ورت ب‪55‬دعي به خ‪55‬ود نس‪55‬بت دهد و نبايد منكر حق‬
‫معلم اولي بر شاگرد‪ 5‬باشند و براي معلم اولي ن‪55‬يز اين حق وج‪55‬ود‪ 5‬ن‪55‬دارد او‬
‫را از فايده تعليم از ديگ‪55‬ري منع كند و ب‪55‬راي معلم دوم ن‪55‬يز اين حق وج‪55‬ود‪5‬‬
‫ندارد كه به او بگويد‪ :‬خود را ب‪55‬راي هم‪55‬راهي با من و منتسب ش‪55‬دن به من‬
‫آم‪555‬اده كن و از معلم اوليت دوري كن‪ ،‬بلكه اگر از دو معلم تعليم دريافت‬
‫كرد بايد مراعات حق هر دو را بكند و نبايد براي هيچك‪55‬دام از آنها تعصب‬
‫داش‪55‬ته باشد و در ص‪55‬ورتي‪ 5‬كه تعليم دادن اولي به او بيش‪55‬تر ب‪55‬وده باشد بايد‬
‫بيشتر‪ 5‬رعايت حقوق او را بنمايد‪.‬‬
‫مواالت و دوستي مؤمنان بايد به اندازه اطاعت و بندگيشان باشد‪:‬‬
‫و هرگاه بر اساس اطاعت خدا و رسولش‪ 5‬و همكاري‪ 5‬ك‪55‬ردن در نيكي و‬
‫احسان با همديگر متحد شدند‪ ،‬هر ك‪55‬دام در همه چ‪55‬يز با هم نيس‪55‬تند بلكه هر‬
‫فردي‪ 5‬با ديگري‪ 5‬در فرمانبري‪ 5‬و اط‪55‬اعت خ‪55‬دا و رس‪55‬ولش‪ 5‬همك‪55‬اري مي‌كند‬
‫ولي در معصيت و نافرماني خدا و رسولش با او نخواهد بود‪ ،‬چون تعاون‬
‫و همكاري بر اساس راس‪55‬تي و ع‪55‬دالت و احس‪55‬ان و امر به مع‪55‬روف‪ 5‬و نهي‬
‫از منكر و ياري مظل‪555‬وم‪ 5‬و هر آنچه كه خ‪555‬دا و رس‪555‬ولش‪ 5‬دوست دارن‪555‬د‪،‬‬
‫مي‌باش‪55‬د‪ ،‬و اس‪55‬اس همك‪55‬اري‪ 5‬بر پايه تع‪55‬اون بر ظلم و عص‪55‬بيت ج‪55‬اهلي و‬
‫پيروي‪ 5‬كردن از هوي بدون توجه به ه‪55‬دايت پروردگ‪55‬ار و تفرقه و اختالف‬
‫نيست‪ ،‬ل‪55‬ذا ب‪55‬راي هيچ شخصي نبايد تعهد همك‪55‬اري‪ 5‬در هر چ‪55‬يزي را داد و‬
‫او را در آنچه اطاعت خدا و رسولش در آن است مخالفت ننمايد‪.‬‬
‫در چنين حاالتي ل‪55‬زومي ن‪55‬دارد نفر از ن‪55‬زد يكي به ن‪55‬زد ديگ‪55‬ري‪ 5‬رود و‬
‫هيچ فردي‪ 5‬حق ندارد ديگري‪ 5‬را با نامه‪55‬ايي چ‪55‬ون‪ ،‬پيدا ش‪55‬ده‪ ،‬سر راهي و‬
‫نامهاي ديگر جاهلي بخواند چون اين نامها فردي مي‌سازد‪ 5‬تا ديگ‪55‬ري‪ 5‬را با‬
‫هر آنچه خ‪55‬ود مي‌خواهد‪ 5‬موافق س‪55‬ازد هم‪55‬ان كسي را دوست ب‪55‬دارد كه او‬
‫دوست مي‌دارد‪ 5‬و با همان كسي كه او دشمني مي‌نمايد‪ 5‬بط‪55‬ور مطلق او ن‪55‬يز‬
‫دشمني‪ 5‬كند ولي اين كار حرام است و هيچ فردي حق ن‪55‬دارد ديگ‪55‬ري را به‬
‫آن دس‪55‬تور‪ 5‬دهد و هيچ ف‪55‬ردي‪ 5‬هم نبايد در اين ك‪55‬ار از او اط‪55‬اعت كند بلكه‬
‫عامل وح‪55‬دت و اجتماعش‪55‬ان بايد س‪55‬نت باشد و عامل تفرقه و دور شدنش‪55‬ان‬
‫از هم بايد بدعت باشد‪ .‬آنچه خدا و رسولش‪ 5‬به آن دستور‪ 5‬داده اند آنها را به‬
‫دور خ‪555‬ود جمع كند و معص‪555‬يت و نافرم‪555‬اني‪ 5‬خ‪555‬دا و رس‪555‬ولش بايد عامل‬
‫تفرقشان گردد تا سرانجام م‪55‬ردم به اهل اط‪55‬اعت خ‪55‬دا و يا اهل معص‪55‬يت و‬

‫نافرم‪55‬اني از او تب‪55‬ديل ش‪55‬دند‪ .‬بن‪55‬ابراين عب‪55‬ادت نبايد جز ب‪55‬راي خداوند‪ 5‬و‬
‫اطاعت مطلق جز از خدا و رسولش‪ 5‬صورت گيرد‪.‬‬
‫نكوهش كسي كه بسيار عهد و پيمان با افراد را تغيير مي‌دهد‪:‬‬
‫بدون شك از جمله عب‪55‬ادات ج‪55‬اهلي است كسي كه عهد و پيم‪55‬ان با كسي‬
‫را شكس‪5‬ته و با ديگ‪5‬ري‪ 5‬هم پيم‪5‬ان گ‪5‬ردد اينك‪5‬ار ظلم و بغي و نقض عه‪5‬دي‬
‫است كه آن را محكم نموده بود اين ك‪55‬ار ح‪55‬رام و گن‪55‬اه است و اين بزرگ‪55‬تر‬
‫از گن‪55‬اه كسي است كه همچ‪55‬ون عمل او را انج‪55‬ام ن‪55‬داده اس‪55‬ت‪ ،‬بلكه چ‪55‬نين‬
‫كسي كه پيش غير تعليم دهنده و اس‪55‬تادش ب‪55‬رود و با او پيم‪55‬ان بن‪55‬دد ك‪55‬ارش‬
‫مانند گوشت خوك مرده است‪ .‬چنين فردي‪ 5‬به عهد و پيمان پروردگ‪55‬ار ن‪55‬يز‬
‫عمل نمي‌كند همانگونه كه با اولي بيعت را شكس‪55‬ته و به مانند ف‪55‬ردي است‬
‫كه ش‪555‬وخي‪ 5‬مي‌كند و فاقد‪ 5‬هرگونه عهد و پيم‪555‬اني است و نه دين دارد و نه‬
‫پايبند رعايت پيماني است‪ ،‬چنانكه در ج‪55‬اهليت نف‪55‬ري با ق‪55‬بيله‌اي هم پيم‪55‬ان‬
‫مي شد ولي هرگ‪55‬اه قويتر‪ 5‬از او را پيدا مي‌ك‪55‬رد عهد اولي را شكس‪55‬ته و با‬
‫دومي‪ 5‬پيم‪5555‬ان مي‌بست و اين ش‪5555‬بيه ح‪5555‬ال همانها اس‪5555‬ت‪ .‬خداوند‪ 5‬متع‪5555‬ال‬
‫مي‌فرمايد‪      + 5:‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪_‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫[نحل‪« .]94 5-91 :‬چون عهد و پيمان با خدا بستيد به آن وفا كنيد و بعد از‬
‫محكم س‪55‬اختن س‪55‬وگندها آنها را نش‪55‬كنيد كه هر آينه خداوند‪ 5‬را بر خويش‪55‬تن‬
‫نگهبان ساخته اند و به راستي خداوند‪ 5‬آنچه را انجام مي‌دهيد مي‌داند‪ .‬چ‪55‬ون‬
‫زن‪55‬اني نباش‪55‬يد كه بعد از محكم ك‪55‬ردن‪ ،‬رش‪55‬ته خ‪55‬ود را پ‪55‬اره پ‪55‬اره و از هم‬
‫گسست‪ ،‬س‪55‬وگندهاي خ‪55‬ويش را وس‪55‬يله مكر و حيله در ميان خ‪55‬ويش ق‪55‬رار‬
‫ندهيد تا گروهي از گروه ديگر افزونتر شود كه براستي خداوند‪ 5‬ش‪55‬ما را به‬
‫آن اف‪55‬زوني مي‌آزمايد‪ .‬و البته ب‪55‬راي ش‪55‬ما روز‪ 5‬قيامت آنچه را كه در آن‬
‫اختالف مي‌نموديد‪ ،‬بيان مي‌نمايد‪ .‬و اگر خ‪55‬دا بخواهد همگي ش‪55‬ما را يك‬
‫گ‪55‬روه ق‪55‬رار مي‌داد ولي ه‪55‬ركس را بخواهد گم‪55‬راه و ه‪55‬ركس را بخواهد‬
‫ه‪5555‬دايت مي‌كند و از آنچه انج‪5555‬ام مي‌داديد ح‪5555‬تي بازخواست مي‌ش‪5555‬ويد‪،‬‬
‫سوگندهاي خويش را وسيله نيرنگ و حيله در ميان خ‪55‬ويش ق‪55‬رار ندهيد تا‬
‫قومي‪ 5‬بعد از استواريش‪ 5‬بلغزد و به سبب بازداشتن مردم از راه خدا سزاي‬
‫آن را بچشيد و براي شما عذاب بزرگي قرار‪ 5‬داده اند»‪.‬‬
‫از اهل فساد پيمان نگيريد‪:‬‬
‫بر آنها الزم است امر به مع‪555555‬روف و نهي از منكر كنند و در ميان‬
‫خويش كسي را كه ظلم و فحشايش آشكار است دعوت نكنند و نوجواني‪ 5‬را‬
‫كه هنوز به سن بلوغ نرسيده دعوت نكنند تا مايه فتنه در بينشان نباشد و با‬
‫كسي معاشرت نكنند كه به س‪5‬بب آن م‪5‬ورد‪ 5‬اته‪5‬ام ق‪5‬رار گيرند و از كسي به‬
‫خاطر هدف فاسدي تكريم‪ 5‬ننمايند‪.‬‬
‫نكوهش واليت و دوستي مطلق به حق يا باطل‪:‬‬
‫هركس با فردي‪ 5‬هم پيم‪55‬ان ش‪55‬ود تا با كسي كه او دوست دارد دوس‪55‬تي و‬
‫با كسي كه او دش‪5‬مني دارد دش‪5‬مني‪ 5‬نمايد پيم‪5‬انش از هم‪5‬ان ن‪5‬وع پيمانه‪5‬ايي‪5‬‬
‫است كه تالشگران راه شيطان از لشكريان تاتار داشتند‪ ،‬و امثال اين اف‪55‬راد‬
‫از جمله مجاه‪55‬دان في س‪55‬بيل هللا نيس‪55‬تند و ج‪55‬زو لش‪55‬كريان مس‪55‬لمان ن‪55‬يز‬
‫محسوب نمي‌شوند بلكه از جمله لشكريان شيطان هس‪55‬تند بلكه شايس‪55‬ته است‬
‫استادي‪ 5‬به شاگردش‪ 5‬بگويد‪ :‬بر تو عهد و پيم‪55‬ان خداست كه هر آن كسي را‬
‫دوست بداريد‪ 5‬كه خ‪555‬دا و رس‪555‬ولش‪ 5‬دوست مي‌دارند و با دش‪555‬منان خ‪555‬دا و‬
‫رس‪55‬ولش دش‪55‬مني و بر اس‪55‬اس نيكي و احس‪55‬ان با ديگ‪55‬ران همك‪55‬اري نمائيد‪.‬‬
‫هرگ‪55‬اه حق با من ب‪55‬ود حق را ياري ده و اگر من بر باطل ب‪55‬ودم باطل را‬
‫كمك مكن‪ ،‬اگر كسي چنين ال‪5‬تزامي را بگ‪5‬يرد از جمله مجاه‪5‬دين في س‪5‬بيل‬
‫هللا اس‪55‬ت‪ ،‬آنها كه مي‌خواهند همه دين از آن خ‪55‬دا و كلمة هللا برتر و واالتر‬
‫باش‪55‬د‪ .‬در ص‪55‬حيحين آم‪55‬ده كه به رس‪55‬ول خ‪55‬دا ص گفتن‪55‬د‪ :‬نف‪55‬ري به خ‪55‬اطر‬
‫شجاعت و يكي به خاطر تعصب ج‪55‬اهلي و ديگ‪55‬ري‪ 5‬به خ‪55‬اطر ريا مي‌جنگد‬
‫كدام يك از آنها كارشان در راه خداست؟ فرمود‪َ « 5:‬م ْن قَاتَ َل لِتَ ُك و َن َكلِ َم ةُ اللَّ ِه‬
‫يل اللَّ ِه َع َّز َو َج َّل»‪« .1‬ه‪5‬ركس بجنگد تا كلمه خ‪5‬دا ب‪5‬االتر‬ ‫ِه َي الْعُلْيَا َف ُه َو فِي َس بِ ِ‬
‫باشد او در راه خ‪55‬دا ح‪55‬ركت نم‪55‬وده است»‪ .‬پس هرگ‪55‬اه مجاه‪55‬دي به خ‪55‬اطر‬
‫تعصب ب‪55‬راي مس‪55‬لمانان مي‌جنگد و يا به خ‪55‬اطر اينكه م‪55‬ردم او را س‪55‬تايش‬
‫نمايند و يا به خ‪555‬اطر ش‪555‬جاعت جنگ مي‌كن‪555‬د‪ ،‬تا زمانيكه فقط به خ‪555‬اطر‬
‫اعالي كلمه هللا جهاد نكند جنگيدنش در راه خدا نيس‪5‬ت‪ .‬با اين وصف‪ 5‬كسي‬
‫كه بهترين تعليم دادنش بر اساس و مبن‪55‬اي فاس‪55‬دي‪ 5‬است تا س‪55‬رانجام‪ 5‬ف‪55‬ردي‬
‫را بر عليه مخلوقي ديگر حمايت نمايند چگونه در راه خدا مي‌باش‪55‬د؟‪ 5‬كسي‬
‫كه چنين كاري را انجام دهد عملش از جمله اعمال اهل جاهليت و پ‪55‬يروان‬
‫تات‪55‬ار مي‌باشد‪ 5‬كه از دين خ‪55‬ارج بودند‪ 5‬و چ‪55‬نين اف‪55‬رادي‪ 5‬مس‪55‬تحق مج‪55‬ازات‬
‫ش‪55‬رعي هس‪55‬تند تا آنها و امثالش‪55‬ان را از مانند چ‪55‬نين تفرقه و اختالفي دور‬
‫نمايد و س‪55‬رانجام همه دين از آن خ‪55‬دا و اط‪55‬اعت و فرم‪55‬انبري‪ 5‬از آن خ‪55‬دا و‬
‫رس‪55‬ولش‪ 5‬باشد و برپا دارن‪55‬ده ع‪55‬دالت گردند‪ 5‬و به خ‪55‬اطر خ‪55‬دا و رس‪55‬ولش‬
‫ديگران را دوست بدارند‪ 5‬و به خاطر آنها از ديگران حمايت و به مع‪55‬روف‪5‬‬
‫امر نمايند و از منكرات نهي كنند‪.‬‬
‫دري‪LL‬افت ك‪LL‬ردن م‪LL‬ال ب‪LL‬راي كاره‪LL‬ايي كه س‪LL‬بب حم‪LL‬ايت ك‪LL‬ردن جه‪LL‬اد در راه‬
‫خداست‪:‬‬
‫تعليم دهن‪55‬دگان اين حق را دارند كه ب‪55‬راي اعم‪55‬الي كه از اين قبيل است‬
‫پولي را مقرر دارند بن‪55‬ابراين دريافت نم‪55‬ودن مق‪55‬رري و پ‪55‬اداش به خ‪55‬اطر‬
‫تعليم اين حرفه ها جايز است و چنين شغلي از جمله بهترين شغلهاست‪ ،‬لذا‬
‫اگر فراگيرنده فن‪55‬ون به اس‪55‬تاد يا تعليم دهن‪55‬ده اش به خ‪55‬اطر عمل انج‪55‬ام داده‬
‫ه‪55‬ديه‌اي تحويل دهد يا چ‪55‬يزي را در مقابل آن پ‪55‬رداخت نمايد و وس‪55‬ايلي را‬
‫ب‪55‬رايش تهيه يا كراية مغ‪55‬ازه‌اي را ب‪55‬رايش ب‪55‬پردازد ج‪55‬ايز است و در چ‪55‬نين‬
‫حالتي استاد نيز بايد قبول كند و بخشش معاوض‪5‬ه‌اي در چ‪55‬نين م‪55‬واردي از‬

‫جمله افضل اعمال است ح‪55‬تي در ش‪55‬ريعت بخش‪55‬يدن ع‪55‬وض ب‪55‬راي مس‪55‬ابقه‬
‫دهندگان از غير آنها نيز جايز است‪.‬‬
‫اگر ح‪55‬اكم مس‪55‬لمانان م‪55‬الي از بيت الم‪55‬ال اعم از ت‪55‬ير يا اسب يا ش‪55‬تر و‬
‫امثال آن را براي مسابقه دهندگان خارج گرداند‪ 5‬به اتفاق ائمه جايز است و‬
‫در صورتي‪ 5‬كه يك فرد مسلمان ب‪55‬راي اين ك‪5‬ار م‪55‬الي را ق‪5‬رار‪ 5‬دهد م‪55‬أجور‬
‫مي‌باشد‪ 5‬و به همين منظ‪55‬ور‪ 5‬اگر ف‪55‬ردي ب‪55‬راي تعليم دهن‪55‬دگان اين ام‪55‬ورات‬
‫بخششي‪ 5‬بنمايد به خاطر انجام آن پاداش دريافت مي‌دارد‪ ،‬چ‪55‬ون اين كارها‬
‫نفعش ب‪555‬راي همه مس‪555‬لمانان است ل‪555‬ذا چه به ص‪555‬ورت‪ 5‬ف‪555‬ردي‪ 5‬و يا جمعي‬
‫پرداختن مال در اين راه جايز است‪.‬‬
‫اصل اين ك‪555‬ار ناشي از آن است اين اعم‪555‬ال وس‪555‬يله حم‪555‬ايت از جه‪555‬اد‬
‫مي‌باشند‪ 5‬و مقصود از جهاد در راه خ‪55‬دا ن‪55‬يز اين است ك‪55‬ه‪ ،‬همه دين از آن‬
‫او باشد و كلمه خداوند‪ 5‬متعالي و برتر گردد‪.‬‬
‫خالصه دين‪:‬‬
‫خالصه دين دو چيز مي باشد‪:‬‬
‫اول اينكه‪ :‬غير از هللا تعالي را پرستش ننمائيم‪.‬‬
‫دوم اينك‪55‬ه‪ :‬او را همانگونه كه تش‪55‬ريع نم‪55‬وده عب‪55‬ادت ك‪55‬نيم و به وس‪55‬يله‬
‫امورات بدعي او را عبادت ننمائيم همانگونه كه فرموده اس‪55‬ت‪+ :‬‬
‫‪[ _   ‬ملک‪« .]2 :‬تا شما را بيازميد‪ 5‬كه كداميك‬
‫بهتر عمل مي‌كنيد»‪.‬‬
‫فضيل بن عياض گويد‪ :‬معني آن خالص و ص‪55‬ائب باش‪55‬د‪ .‬به او گفته شد‬
‫مع‪55‬ني آنها چيس‪55‬ت؟ ج‪55‬واب داد‪ :‬عمل اگر خ‪55‬الص باشد ولي ص‪55‬ائب نباشد‬
‫قبول نمي‌گردد و هرگاه صائب باشد ولي خ‪55‬الص نباشد مقب‪55‬ول نيست ح‪55‬تي‬
‫زماني‪ 5‬كه هم خالص و هم صواب باشد‪ .‬خالص آن است كه براي خدا باشد‬
‫و صائب اين است كه بر اساس سنت صورت‪ 5‬گرفته باشد‪.‬‬
‫الحا‪،‬‬
‫عمر بن خط‪555‬اب در دع‪555‬ايش مي‌گويد‪« 5:‬اللهم اجعل عملي كله ص ً‬
‫خالص ا‪ ،‬وال تجعل ألحد فيه ش يئًا» «پروردگارا عملم را همگي‬
‫ً‬ ‫واجعله لوجهك‬
‫صالح گردان و آن را براي خود خالص نما و در آن ش‪55‬ريكي‪ 5‬ق‪55‬رار‪ 5‬م‪55‬ده»‪.‬‬

‫اين همان دين اسالمي است كه خداوند رسوالنش‪ 5‬را به خاطر آن مبعوث و‬
‫كتابه‪555‬ايش را به خ‪555‬اطر آن ن‪555‬ازل ك‪555‬رده است و آن تس‪555‬ليم ش‪555‬دن ب‪555‬راي‬
‫پروردگ‪5‬ار‪ 5‬واحد اس‪5‬ت‪ ،‬ه‪5‬ركس ب‪5‬راي او تس‪5‬ليم نگ‪5‬ردد‪ ،‬از عب‪5‬ادتش روي‬
‫برتافته اس‪55‬ت‪ .‬خداوند متع‪55‬ال مي‌فرمايد‪  + 5:‬‬
‫‪_‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫[غافر‪« .]60 :‬كساني كه از عب‪55‬ادت من تك‪55‬بر ورزند ذليالنه و با خ‪55‬واري‬
‫آنها را وارد جهنم مي‌كنم»‪ .‬و هركس ب‪55‬راي خداوند و ديگ‪55‬ري‪ 5‬تس‪55‬ليم ش‪55‬ود‬
‫چ‪55555‬نين ف‪55555‬ردي‪ 5‬مش‪55555‬رك است و خداوند مش‪55555‬ركان را نمي‌بخشد‪ 5‬چنانكه‬
‫مي‌فرمايد‪[ _      + :‬نس‪5‬اء‪ .]48 :‬ل‪5‬ذا‬
‫خداوند‪ 5‬داراي حقي است كه هيچ مخل‪55‬وقي با او در آن ش‪55‬ريك نيس‪55‬ت‪ .‬پس‬
‫جز هللا عب‪55‬ادت نمي ش‪55‬ود و جز او نبايد از كسي خ‪55‬وف داشت و جز ب‪55‬راي‬
‫او نبايد تقوي پيشه كرد و تنها بايد بر او توكل نم‪55‬ود و فقط بايد او را طلبيد‬
‫و به فريادرسي‪ 5‬خواند همانگونه كه مي‌فرمايد‪  + :‬‬
‫‪[ _    ‬انشراح‪« .]8 5-7 :‬هرگاه از كار فارغ‪5‬‬
‫شدي در عب‪55‬ادت خ‪55‬دا بك‪55‬وش و به س‪55‬وي پروردگ‪55‬ار خ‪55‬ويش توجه نما»‪ .‬و‬
‫مي‌فرمايد‪[ _     + :‬اسراء‪.]23 :‬‬
‫«و پروردگارت امر كرده جز او را نپرستيد»‪ .‬و مي‌فرمايد‪ + 5:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪[ _ ‬نور‪« .]52 :‬هركس خدا و رس‪55‬ولش را اط‪55‬اعت و‬
‫از خ‪55‬دا بترسد و تق‪55‬واي او را داش‪55‬ته باشد آنها رس‪55‬تگاران هس‪55‬تند»‪ .‬پس‬
‫اطاعت از آن خدا و رسولش‪ 5‬و خوف و تق‪55‬وي تنها از آن خداس‪55‬ت‪ .‬خداوند‬
‫متعال مي‌فرمايد‪      + 5:‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪[ _    ‬توبه‪« .]59 :‬اگر به آنچه خدا و رسول‬
‫به آنها داده راضي‪ 5‬بودند و مي‌گفتند‪ :‬خداوند برايم‪55‬ان ك‪55‬افي است و خداوند‪5‬‬
‫از فضل خ‪5555‬ود و رس‪5555‬ولش‪ 5‬خواهد داد و به س‪5555‬وي هللا تع‪5555‬الي راغب و‬
‫خواهانيم‪ .»5‬پس رغبت و كف‪55‬ايت تنها از آن خداست ولي دادن از آن خ‪55‬دا و‬
‫رسول مي‌باشد‪ 5.‬چنانكه مي‌فرمايد‪   + :‬‬

‫‪_‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫[حشر‪« .]7 :‬هر چيز را رسول خدا به شما دهد برگيريد و از هر چ‪5‬يزي‬
‫شما را نهي كند دوري‪ 5‬جوئيد»‪.‬‬
‫ميزان‪ ،‬كتاب خدا و سنت رسولش مي‌باشد‪:‬‬
‫حالل آن چ‪55‬يزي است كه او حالل نمايد و ح‪55‬رام آن چ‪55‬يزي است كه او‬
‫حرام گرداند‪ ،‬دين چ‪55‬يزي است كه او تش‪5‬ريع گردان‪55‬د‪ .‬بن‪55‬ابراين هيچ ف‪5‬ردي‪5‬‬
‫اعم از مش‪55‬ايخ و پادش‪55‬اهان و علم‪55‬اء و حاكم‪55‬ان و تعليم دهن‪55‬دگان و س‪55‬ائر‬
‫مخلوق‪555‬ات‪ 5‬حق خ‪555‬ارج گش‪555‬تن از آن را ندارند بلكه همگي مخلوق‪555‬ات الزم‬
‫است به دين اسالم مت‪5‬دين باش‪5‬ند ديني كه خداون‪55‬د‪ ،‬پيامبرانش‪ 5‬را ب‪55‬راي آن‬
‫مبعوث داشت كه همگي در دين پايان دهند‪ .‬رسوالن و ب‪55‬زرگ اوالد آدم و‬
‫امام و پيشواي‪ 5‬پرهيزگ‪5‬اران و به‪5‬ترين مخلوق‪5‬ات‪ 5‬و شايس‪5‬ته‌ترين آنها محمد‬
‫بنده خدا و رسولش‪ 5‬ص جمع گرديده است‪ ،‬هركس در هر مقام و موقعيتي‪5‬‬
‫كه باشد در ص‪55‬ورتي‪ 5‬كه دس‪55‬توري‪ 5‬بدهد بايد آن را بر كت‪55‬اب خ‪55‬دا و س‪55‬نت‬
‫رس‪55‬ولش عرضه داشت در ص‪55‬ورت م‪55‬وافقت با آن قب‪55‬ول‪ ،‬و در غ‪55‬ير اين‬
‫صورت‪ 5‬م‪55‬ردود مي‌باشد‪ 5‬همانگونه كه در ص‪55‬حيحين آم‪55‬ده مي‌فرمايد‪َ « 5:‬م ْن‬
‫س َعلَْي ِه أ َْم ُرنَا َف ُه َو َردٌّ»‪« .1‬هركس كاري را انجام دهد و دس‪5‬تور‪5‬‬ ‫ِ‬
‫َعم َل َع َمالً ل َْي َ‬
‫ما بر آن نباشد آن كار مردود‪ 5‬است»‪ .‬لذا مشايخ و علماء كه در احواالت و‬
‫اقوالشان‪ ،‬معروف‪ 5‬و منكر و ه‪55‬دايت و گم‪55‬راهي وج‪55‬ود‪ 5‬دارد الزم است كه‬
‫آن را به خ‪5‬دا و رس‪55‬ولش برگردان‪55‬د‪ ،‬هر آنچه را خداوند‪ 5‬متع‪5‬ال و رس‪55‬ولش‬
‫قب‪55‬ول كنند بپذيرند‪ 5‬و آنچه را كه خداوند‪ 5‬متع‪55‬ال و رس‪55‬ولش رد كنند م‪55‬ردود‬
‫دارند‪ .‬در مورد‪ 5‬تعليم دهندگان و امثال آنها ن‪55‬يز همينگونه مي‌باش‪55‬د‪ .‬خداوند‪5‬‬
‫متع‪55‬ال مي‌فرمايد‪    + 5:‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪[ _       ‬نساء‪:‬‬

‫‪« .]59‬اي كساني كه ايم‪55‬ان آورده ايد خ‪55‬دا را فرم‪55‬انبري كنيد و پيامبر‪ 5‬را‬
‫فرمانبري‪ 5‬كنيد و فرمانروايان‪ 5‬از جنس خويش را نيز اط‪55‬اعت نماييد و اگر‬
‫در چيزي دچار اختالف شديد اگر به خدا و روز آخرت ايم‪55‬ان داريد آن را‬
‫به خدا و رسولش برگردانيد اين ك‪55‬ار به اعتب‪55‬ار س‪55‬رانجام‪ 5،‬به‪55‬تر و نيك‪55‬وتر‪5‬‬
‫مي‌باشد‪ .»5‬و مي‌فرمايد‪     + :‬‬
‫‪     ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪[ _   ‬بقره‪« .]213 :‬مردم يك امت واحد بودند‪5‬‬
‫سپس خداوند متعال پيامبران بش‪55‬ارت دهن‪55‬ده و بيم دهن‪55‬ده مبع‪55‬وث داشت و‬
‫هم‪55‬راه آن‪55‬ان كت‪55‬اب را به حق ف‪55‬رو‪ 5‬فرس‪55‬تاد تا در آنچه كه در آن اختالف‬
‫نمودند‪ 5‬داوري كند و تنها كساني كه به آنها كتاب داده ش‪55‬ده ب‪55‬ود بعد از آنكه‬
‫برايشان روشن گرديد‪ 5‬به خاطر ظلم و حس‪55‬ادت اختالف نمودند پس خداوند‪5‬‬
‫مؤمن‪55‬ان را به آن حق كه در وي به اراده خ‪55‬ود اختالف نمودند راهنم‪55‬ايي‬
‫كرد و خداوند هركس را بخواهد به راه راست راهنمايي‪ 5‬مي‌كند»‪.‬‬
‫از خداوند متع‪55‬ال خواه‪55‬انيم كه ما و ب‪55‬اقي برادرانم‪55‬ان را به راه راست‬
‫راهنم‪555‬ايي گرداند‪ 5‬راه پيامبران‪ ،‬ص‪555‬ديقان‪ ،‬ش‪555‬هيدان و ص‪555‬الحان آنها كه‬
‫مشمول نعمت پروردگار شدند و آنها چه خوب دوستاني هستند‪.‬‬
‫وآخر دعوانا أن الحمد هلل رب العالمين‬
‫وصلى اهلل على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم‬

نصیحت های طلایی برای جماعت های اسلامی

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

نصیحت های طلایی برای جماعت های اسلامی

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫نصیحت های طالیی برای‬

‫جماعت های اسالمی‬

‫مقدمه و تعليق و تخريج احاديث‪:‬‬

‫فهرست عناون كتاب‬

‫كردند‪ 5‬و ب‪55‬راي بازگردان‪55‬دن فرهنگ و تم‪55‬دن اس‪55‬المي چ‪55‬يزي كه يك منهج‬

‫اهلِيَّةً» «كسي كه از اطاعت دست برمي‌دارد در حالي‬ ‫ات ِميت ةً ج ِ‬ ‫ِِ‬

‫دچ‪55‬ار گن‪55‬اه مي‌ش‪55‬وند؟ يا فقط زم‪55‬اني كه حك‪55‬ومت اس‪55‬المي برپا گ‪55‬ردد و‬

‫رابطه را اظه‪55‬ار داش‪55‬ته و در م‪55‬وردش مي‌گوين‪55‬د‪ :‬به ب‪55‬ركت آن دل آم‪55‬اده‬

‫‪ -‬تاريخ بغداد‪.439 /8 5‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬طبقات ابن سعد‪ ،7/143‬سير أعالم النبالء‪.195 /4‬‬ ‫‪1‬‬

‫وجود‪ 5‬دارد كه در موردشان بايد با من بيعت كني و در صورت عدم بيعت‬

‫‪ -‬امام احمد در مسندش آن را تخريج و همانگونه كه در فتح الرباني ‪ 19/287‬آمده‬ ‫‪1‬‬

‫سندش خوب است‪.‬‬

‫عبدهللا بن جدعان پيماني را بس‪5‬تم كه ب‪5‬رايم از ش‪5‬تران س‪5‬رخ م‪5‬وي به‪55‬تر و‬

‫مي‌خ‪55‬واهيم به مدينه ب‪55‬رويم‪ .‬از ما عهد و پيم‪55‬ان گرفتند كه به س‪55‬وي مدينه‬

‫‪ -‬رطل يك وسيله سنجش و معادل ‪ 84‬مثقال است‪ .‬مترجم‬ ‫‪1‬‬

‫مورد‪ 5‬اخالل و آشوب از او چيزي نپرسيد و همچ‪55‬نين در م‪55‬ورد اينكه قصد‪5‬‬

‫‪ ،11/166‬طبقات الحنابلة‪ ،82 5-1/80‬طبقات الشافعية‪ ،2/51‬ت‪5‬اريخ بغ‪55‬داد‪-5/173‬‬

‫‪ -‬إغاثة اللهفان‪.126 -1/125‬‬ ‫‪1‬‬

‫آن جماعتي از مسلماناني است كه بر اساس بيعت با ح‪55‬اكم مس‪55‬لمان مجتمع‬

‫به ص‪55‬ورت متف‪55‬رق و نه به ص‪55‬ورت مجتمع جم‪55‬اعت مس‪55‬لمانان نيس‪55‬تند‬

‫مقدمه‪ :‬فضيلت تيراندازي در راه خداوند متعال‬

‫‪[ _    ‬انفال‪« .]12 :‬س‪5‬رها و‬

‫‪ -‬رواه احمد في المسند‪ ،‬ابوداود‪ ،‬ابن ماجه و نسائي في السنن‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬أخرجه مسلم في صحيحه‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬أخرجه بخاري‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫نفسم فداي نفس تو و رويم فداي روي‪ 5‬تو‪.‬‬

‫جهاد بهترين اعمال است‪:‬‬

‫به واسطه اختالف در حاالت دشمن و حاالت مجاهدين در رابطه با دش‪55‬من‬

‫يادگيري جهاد و آموزش آن از جمله اعمال صالح است‪:‬‬

‫‪ -‬متفق عليه‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬رواه بخاري‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬رواه بخاري و مسلم‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬رواه بخاري و غيره‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬رواه مالك في الموطأ و رواه بخاري في الصحيح‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬أخرجه ابوداود و الترمذي و احمد‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬رواه مسلم في الصحيح واحمد في المسند‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫مجازات كردن غير شرعي ممنوع است‪:‬‬

‫معصيت و نافرماني‪ 5‬پروردگار دستور‪ 5‬داد از او اطاعت نكنيد»‪.‬‬

‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم في الصحيح‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم في الصحيح‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫احسان همك‪55‬اري نماين‪55‬د‪ .‬چنانكه خداوند متع‪55‬ال مي‌فرمايد‪+ 5:‬‬

‫حق را مالك دوستي قرار دادن و آن را براي حق انجام دادن‪:‬‬

‫تفرقشان گردد تا سرانجام م‪55‬ردم به اهل اط‪55‬اعت خ‪55‬دا و يا اهل معص‪55‬يت و‬

‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫صالح گردان و آن را براي خود خالص نما و در آن ش‪55‬ريكي‪ 5‬ق‪55‬رار‪ 5‬م‪55‬ده»‪.‬‬

‫رسول مي‌باشد‪ 5.‬چنانكه مي‌فرمايد‪   + :‬‬

‫‪ -‬رواه البخاري و مسلم‪.‬‬ ‫‪1‬‬

You might also like