OSMANLI'DAN CUMHURYETE UZANAN

KUAGIN AR DPLOMATI YAHYA KEMAL VE

ESERLERNDE SPANYA*
Dr. Mehmet Necati KUTLU

SUMMARY
Yahya Kemal (1884-1958) was bom during the OUoman
period and die d as a very well known poet of his time and a retired
diplomat of the young Turkish Republic. He is considered as one of
the last representatives of classical Ottoman poetry. He died in
1958 at the age of 74; his funeral was one of the most crowded of
those days in stanbul, aUesting the immense popularity of this
great poet.
This study aims to analyze the reflections of his experiences as
the Ambassador of Turkey in Spain in his works. Some original
documents obtained from the govemment archives of Turkeyare
included at the end of the study.

Bu alma, 1929-1932 yllar arasnda spanya'da Trkiye

Bykelisi olarak grev yapm olan air Yahya Kemal 'in
eserlerinde spanya ve spanyollarla ilgili yansmalar tespit etmeyi
Bu alma ksm olarak Cervantes Enstits yayn organ "Cervantes" dergisinin
5. saysnda spanyolca olarak yaymlanm, ancak bu yazya esas olan ariv belgeleri ile
baz kaynaklar o almada yer almadndan, konunun yeni bilgi ve belgeler nda
tekrar ele alnmasnda saknca grlmemitir.
"Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, spanyol Dili ve Edebiyat
Anabilim Dal.

290

MEHMET NECAT KUTLU

ve deerlendirmeyi amalamaktadr. Bunun yansra, nl airin

yaamnn bu dnemine k tutar nitelikte baz belgeler de
arivlerimizden temin edilmi ve yorumlanmaya allmtr.
Yahya Kemal, 2 Aralk 1884 tarihinde skp'te domutur, o
dnemde ehrin Belediye Bakan olan brahim Naci Bey'in
oludur. Gerek ad Ahmet Agah olmasna karn, edebiyat yaam
boyunca Yahya Kemal takma adn kullanmay yelemitir. Sanata
yatkn bir aileye mensup olan annesi Nakiye Hanm, tannm air
Leskofal Mustafa Galip Bey' in (1828- 1867) yeenidir.
Dnemin baka nemli isimlerinin hayatlarnda olduu gibi,
Yahya Kemal'in eitim srecinin balangc da aile iinde birtakm
sorunlara
yol am, aile ocuklarnn devam edecei okulun
seimi aamasnda geleneksel eitim kurumlar ile Osmanl
mparatorluu'nun
Avrupa'daki topraklarnda kurulan ada
okullar arasnda bir kararszlk yaamtr. lkretim yaam ou
yatnnkinden farkl olmam, babasnn kararyla "Yeni Mektep"
isimli okula kaydolmu ve retmeni Gani Efendi'ye teslim
edilmitir. (1889) Bununla birlikte dnemin geleneksel eitim
yntemi aileyi mutlu etmekten uzak olduu iin birka yl iinde
kn okulunun deitirilmesine karar verilmitir. Yahya Kemal
ilkokulu, skp'te yeni kurulmu olan "Mekteb-i Edeb"de bitirmi
ve bu okul sayesinde dnemin avrupai tarznda bir eitim alma,
aydn fikirlerle tanma imkan bulmutur.
Kendisi, Bat
medeniyetiyle bu ilk tanmasnn ilk gnlerindeki hissiyatn "bu
bana mslmanlktan kmak gavurlua karmak gibi bir ey
grnd" szleriyle ifade etmitir.")
"Mekteb-i Edeb"den mezun olduktan sonra Yahya Kemal
eitimine ncelikle ayn ehirde, Selanik idadisinde devam etmi,
burada balad orta renimini 1902' de geldii stanbul'da Vefa
dadisinde tamamlamtr? Bu yllar Sultan II. Abdlhamid'in
sa1tanat dneminin bask yllarna denk gelmektedir ve bakentin
boucu havas delikanl iin tam bir hayal krkl olur. Gen
i Ahmet Oktay.
"Cumhuriyet Dnemi Edebiyat/ 1923-1950". Kltr Bakanl
Yaynlar, Ankara, 1993, s. 409.
2 Behet Necatigil,
"Edebiyat/mlZ.da isimler Szlii,~". Varlk Yaynlar, stanbul,

1967.s.64.

OSMANL'DAN

CUMHURiYETE

UZANAN KUAIN AiR DPLOMATl....29I

adam, ok gemeden
hakim bask ortamna
tahamml
edemeyeceini anlar ve en ksa zamanda buradan ayrlmaya karar
verir. "Alafranga neslin birok ocuklar (gibi) bir Paris sevdasna
da tutulur") ve on sekiz yan doldurur doldurmaz, 1903 yl
Temmuz aynda Fransa'ya doru yol alan bir gemiyle Osmanl
bakentini terk eder. Paris'te Siyasal Bilgiler Fakltesi'ne kaydolur
ve "jntrkler" olarak anlan grupla iliki kurar. O dnemde
Paris'te yaayan Trkler balca iki gruba mensupturlar: Devlet
greviyle orada bulunanlar ve Sultann despota ynetiminden
kaarak bu bakente snanlar.
"Jntrkler"
ikinci gruba
giriyorlard ve henz ynetim muhalifi olmamasna karn Yahya
Kemal bunlardan birouyla ksa zamanda dostluk balar tesis
etmitir. Fransz bakentindeki yaam dokuz yl kadar srm, bu
zaman zarfnda Franszca'y mkemmel bir ekilde renme ve
Siyasal Bilgiler eitimi yapma imkan bulmutur, ayn ekilde Bat
edebiyatn tanma frsatn da bulmu, yeni bir edebiyat zevki
edinmitir. Bu dnemde edebi kiilii zerinde en ok etki yapan
ahsiyetlerden biri, spanyol kkenli Fransz yazar Jose Marfa de
Heredia (1842-1905) olmutur. Bu etki, airin baz dizelerinde gze
arpmaktadr.
ada Trk eletirmenleri, bu dnem hakknda,
"Yahya Kemal 'in Heredia araclyla,
sonraki yllarda iir
anlayn kkten deitirmesine yol aacak Latin ve Yunan iirini
tanm, Heredia'nn sonnet'lerinde iirin asl madenine eliyle
dokunduu duygusuna kaplmtr,,4 yorumunu yapmlardr.
Yahya Kemal 1912 ylnda stanbul'a dnm, ehrin en
tannm eitim kurumlarndan biri olan Darafaka Lisesinde
edebiyat ve tarih retmenlii yapmtr. air, sonraki dnemde
stanbul niversitesinde de ders vermi (1916-1919), atekes
sonrasnda ise dnemin bakentinde yaymlanan baz gazetelerde
milli mcadeleyi destekleyen yazlar yazmtr. Mustafa Kemal
nderliindeki milli glerin zaferi sonrasnda ise imzalanacak
bar anlamasnn koullarn grmek zere Lausanne'a giden
heyette yer almtr (1922).

) Mustafa zbalc. "Yahya Kemal'in Duygu ve Dnce Dnyas".

Yaym Pazarlama A.., Ankara, 1996, s. 16.
. Ahmet Oktay, a.g.e., s. 41 .

Aka Basm

MEHMET NECATi KUTLU

292

iirlerini aruz lsyle yazan airin olduka ar bir slubu

vardr. Tercih ettii konularn banda Osmanl zaferlerini ilernek
suretiyle gelitirdii tarihi konular gelmektedir. Aada yer alan
rnek "Aknc" adl tannm iirinden alnmtr. Pekoumuzun
aina olduu bu iirde Yahya Kemal, esas ordu kuvvetleri
gelmeden nce dman ilerine aknlar dzenleyen nl Trk
atllarnn kahramanlklarndan sz etmektedir:
"Bin atl, aknarda ocuklar gibi endik;
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!
Ak tolgal beylerbeyi haykrd: lerle!
Bir yaz gn getik Tuna'dan kaafilelerle ... ,,5
air, benzer duygular ortaya koyduu, ok tannm dier bir
iirinde de ayn aknclarn "Moha" savandaki (29 Austos
1526) yararlklarn
anlatr. Duygusallkla
ykl, benzersiz
gzellikteki yapt, aadaki dizelerle son bulmaktadr:
"Getik hepimiz drt nala cennet kapsndan;
Grdk ebedf cedleri bir anda yakndan!
Bir bahedeyiz imdi ehitlerle beraber;
Bizler gibi lm o yiitlerle beraber.
Lakin kalacak doduumuz topraa bizden,
imek gibi bir hatra nal seslerimizden!,,6
air, Cumhuriyetin ilanndan yl sonra Polonya'ya, bundan
yl sonra da Madrt eliliine atanmtr. Yahya Kemal spanya
nezdindeki temsilciliimize
misyon efi olarak atanan ikinci
7
tannm edebiyatmzdr. nl air 1929 ile 1932 yllar arasnda
ad geen eliliimizi "Ortaeli" nvanyla ynetmitir. Yahya
Kemal Madrit'e harf inklabnn gerekletirilmesinden (l Kasm
1928) hemen sonra, 1929 ylnn ilk aylarnda gnderilmitir
5

Yahya Kemal, "Kendi Gk Kubbemiz", stanbul Fetih Cemiyeti. istanbul, 2001. s.

22.
"a.e., s. 25.
7 Madrit'te
grev yapan ilk edebiyat sefirimiz, tannm romanc Samipaazade
Sezai Bey'dir (1860-1936) ve 1909 y 1914 yllar arasnda adgeen temsilciliimizde
misyon efi olarak grev yapmtr.

OSMANl'DAN

CUMHURYETE

UZANAN KUAGIN AR DPLOMATI. ... 293

(Baknz Ek-I). Baz kaynaklar, nl airin spanya'ya doru yola

kmadan nce Atatrk tarafndan kabul edildiini ve bu buluma
esnas.nda Atatrk'n ona harf inklab tasarsndan sz ettiini
kaydetmektedir. Bunlara gre, air bu konudaki phelerini biraz
da tepki li bir tarzda ortaya koymu ve o zamana kadar Trk
kltrn temsil etmi olan eserlerin kaybolmalar ihtimalini ifade
etmitir.8
Biraz tatsz geentii anlalan bu grme sonrasnda,
Madrt'te bulunduu dnemde de Yahya Kemal'in yeni harflere
kar fikir beyan ettii, dnemin canl tanklarnca teyid edilmitir.9
Kemal Bek, dnemi yaayan baz kiilerin anlarna ve bizzat
Yahya
Kemal'in
ifadelerine
dayanarak,
bu dnemde
Cumhurbakannn yaknnda bulunan ve aralarnda smail Mtak
Mayakon (1882-1938) ve dnemin Dileri Bakan Tevfik Rt
Aras'n (1883-1972) yer ald baz kiilerin yeni Madrt elisi
aleyhinde bir ura iine girdiklerini kaydetmitir. o Bu ura ve
nl aire kartlk, Yahya Kemal'in Portekiz Hkmeti nezdinde
akredite edilmesiyle
ilgili srecin geliiminde
de aka
grlmektedir.
1929 yl Mays ayndan tibaren Madrt'teki
Trkiye
Bykelisi, gen Cumhuriyetin Portekiz'le
olan ilikilerini
spanya'dan gelitirmesi amacyla ayn anda bu lkeye de akredite
edilmitir (Baknz Ek-2). Buna karn, aratrmac Kemal Bek,
ortaelinin
Portekiz
Cumhurbakan 'na sunmas
gereken
timatnamenin kendisine 1931 yl sonuna dek yollanmadnn
altn izmektedir." Bu durum Ek-3'de yer alan belgede de aka
grlmektedir (Baknz Ek-3).
spanya'nn iinde bulunduu dnem itibaryla
artlar altnda yerine getirmeye alrken, Ankara'
karlan zorluklarla da mcadele etmek zorunda
Kemal tm bu olumsuzluklara karn, ksa zamanda
R

grevini zor
dan fazladan
kalan Yahya
kendini dier

Kemal Bek, "Yahva Kemal Beyah", Tarih ve zne Yaynlar, stanbul, 2001, s.

65.
9 Behet
Kemal alar. "Yahya Kemal ve Bir Konuma", Yahya Kemal in
Yazlanlar, Hazrlayan Kazm Yeti, stanbul Fetih Cemiyeti, stanbul, 1998, s. 320.
LO Kemal Bek, a.g.e., S. 61,64.
ii a.e., s. 61.

MEHMET

294

NECATi

KUTLU

misyon efieriyle Madrit cemiyet hayatnn nemli simalarna

tantm ve onlarn sevgisini kazanmtr. Bu tr dostluklarn en ok
dikkat ekeni phesiz airin i 902- i93 i yllar arasnda spanya
tahtnda bulunan Kral XIII. Alfonsol2 (1886- 1941) ile kurduu
yaknlktr. nl edebiyat, u anda spanya tahtnda bulunan .
Juan Carlos 'un babas olan, dnemin
spanyol Kralyla
karlamalarndan birini yle anlatmtr:
"Bir gn XIII. Alfons'un av ziyafetine davet edildim. ( ...)
Baka sefider de vard. Kral beni vagonuna ard. .. Gittim.
'stanbul'u grmedim; ama dnyada en ok stanbul'u severim'
dedi ve bana stanbul'u tasvir ettirdi ... O srada ilhamm boldu.
Gzel bir eski stanbul tasviri yaptm. Kanlca koyunda senede
drt defa yaplan mehtap alemlerinden, ince kayklardan, yank
sesli hanendelerden bahsettim. BayldL,,13
spanya Kralnn Yahya Kemal'i ne denli taktir ettiini ortaya
koyan bir hatray da nl yazar ve edebiyat tarihisi Nihad Sami
Banarl (1907-1974) anlarnda aktarmtr. Aada anlatlan olay
Banarl'nn hatratnda yer almtr:
"Bir seyahat esnasnda spanya Kral Alfons'a eski spanya
tarihinden bahsetmi. Alfons da Kemal Bey iin, <<te bir insan
ki, demi, sefir olmasa da milletini temsil edebilir.,,'4
Yahya Kemal Madrit'te bulunduu dnemde yalnzca nemli
ahsiyetlerle tanmakla kalmam, ayn zamanda Yarmada'nn
son derece zengin tarihiyle ve spanyol kltryle de ilgilenmi,
gzlemlerini ve yorumlarn mektup tarznda yazd anlarna
yanstmtr. Ayn zamanda spanyol bakentinin sosyal yaamna
da katlmaya alm, gerek lkenin gndelik yaamn gerekse
halkn sosyal ve kltrel yapsn anlamay denemitir. nl

XII.

12

Alfansa'nun

Cristina'dan
kk

lmnden

olan XIII. Alfansa

olmas

sebebiyle

bulunduu

dnemde

ve ispanya

Krall

lkenin

spanya

sonra.

doduu
idaresi

tarihinin

son denizar

Habsburg

Hanedanna

gn kral ilan edilmi

annesine

dnm

smrgelerini

emanet

noktalarndan

mensup

ei Marfa

(17. V. 1886) ancak yann

edilmiti.
saylan

Velayet

altnda

1898 krizi yaanm

yitirmitir.

a.e.,s.61.

13

1984.

i"

Nihad

s.

59.

Sami

Banarl.

"Bir

Dada/1

Bir

Daa",

Kubbcalt

Neriyat.

istanbuL,

OSMANLI'DAN

CUMHURYETE

UZANAN

KUAIN

AiR DPLOMATl....295

edebiyatnn duygular ve izlenimleri yalnzca dzyaz eserlerinde

deil iirlerinde de gze arpmaktadr.
airin hatralar "Mektuplar ve Makaleler" adl yaptta
toplanm, spanya'ya dair bilgilerin neredeyse tm. de mektup
eklinde kaleme alnmtr. nl yazar, arkada Mnir Bey'e
yazd bir mektupta, hatratn okurlarna aktarmak iin bu tr
semesinin nedeni hakknda unlar kaydetmitir:
"spanya ehirlerine aid tahassslerimi risale klkl yazmay
tavsiye ediyorsun. Benimse u mektup tarz tabiatma daha uygun
geliyor. Risalede mechul bir kalabala hitap enisi, bir de fazla
malumat serdetmek klfeti var; halbuki ben beni anlayan bir dosta
geliigzel grdklerimi anlatmaktan holanyorum.,,15 Gerekten
de, Yahya Kemal'in eserlerinde ber Yarmadasyla ilgili izlenim
ve betimlemeler son derece samimi bir tarzda adeta bir dost sohbeti
havasnda sunulmutur. Buna karn, yazarn niversite hocas ve
aratrmac kimlii ile olaanst kltr birikimi, ayrntl
anlatmyla kendini gstermektedir.
Bahsi geen anlatlarda ska konu edilen hususlardan biri
spanyol ehirleridir; ehirler hakknda dile getirilen ilk yorumlar
ise isimlerinin kkenleri ile alakaldr. Bu isimlerden bazlarnn
Arapa kkenli olmas, eserlerinde bu konuya birok kez deinen
yazarn olduka ilgisini ekmi olmaldr.
spanyol bakentine ayrlm blmde, Beyatl kentin adnn
etimolojik kkeni konusunda u yorumu yapmtr: "Uzlete iyi
almam insanlara gre Madrt skntl bir ehir olmakla
maruftur. Hakkatte de byledir. Gen, kan hareketli, elenceye
dkn, hareketi seven insanlar burada rahatsz olabilirler. Lakin
ben gnden gne daha ziyade mnzevfletiimden, sekiz dokuz
asr evvel mu 'tekif ve mnzevflerin diyar olduu iin Araplar
tarafndan "Mcerrid" ismi verilmi.,,'6 Bu paragraftan anlald
zere, Yahya Kemal, Madrit isminin kkeninin Arapa'da tecrit
edilmi anlamna gelen "mcerrid"
szcne dayandn
dnmtr. Oysa ki XIV. Yzyl sonlarnda yaymlanan "El
15

Yahya Kemal Beyat!.

1990, s. 7.
16a.e .. s.14.

"Mektuplar

Makaleler".

stanbul Fetih Cemiyeti,

stanbuL,

MEHMET NECATi KUTLU

298

hissettii takdir ve hayrettir. Yahya Kemal spanyol resmine ve

nemli isimlerine duyduu ilgiyi u szlerle ifade etmitir:
"spanya'nn ressamIarna merak sardrdm. Bu millette resim
bir kainattr. Hepsinin en spanyolu Velazquez, en Hristiyan'
Greco, en halk ve tabiat farikals da Goya'dr. kinci derecede
saylan Murillo'dan ta muasr ressamIara kadar dier yzlercesi ise
baka milletlerde olsa eref zirveleri saylrlard. Resmin bir millet
iin ne mthi bir kuvvet olduunu burada idrak ettim,
diyebilirim.,,20 Yazar, lkenin
en nemli ressamlarndan
bahsettikten sonra spanyol resim sanatyla ilgili anlatsn Prado
Mzesi hakknda bilgi vererek srdrr. Anlatnn bu ksmnda
mzenin resim koleksiyonunun
neminin altn izer ancak
mzenin
varlnn
spanyol
bakentinin
skc havasn
deitirmeye yetmediini de tekrarlar: "Fakat ehrin Prado diye bir
mzesi var ki harikuladedir. Avrupa'nn dier yerlerinde teker
teker grlebilen Velazquez'ler, Goya'lar, Rubens'ler burada salon
salon feyza-feyziyle bir manzarada grlr. Prado bu ehrin yegane
tesellfsidir. Heyhat ki insann ruhu ne kadar sanata mevkuf olsa
yine bir mzeye kapanamyor; etrafnda hayat istiyor."21
Yahya Kemal 'in eserlerinde spanya ve spanyollarla ilgili
olup, nemle zerinde durulan bir dier konu da spanyol kadndr.
Szkonusu kiinin (airin) gece hayatna merakl, olduka bonkr,
yemeyi,
imeyi ok seven mzmin
bir bekar olduu
hatrlandnda, lke kadnlarna olan zel ilgisini anlamak zor
olmayacaktr.
Yazar, spanyol kadn ile ilgili yorumlarna,
Madrit'in ortamndan bir kez daha yaknarak balar: "Elence
yerleri az ve spanyollara mahsustur, sosyetesi ecnebilere kapal
gibidir ve zaten mahduttur. Kadnlar harikulade gzeldir. Fakat
ark kskanlnn
murakabesine bal olduklarndan ancak
uzaktan seyredilirler. Esmer gzellerinin bu kadar mtenevv
olduklarn, Madrit'e gelmeseydim idrak edemezdim.,,22 Yahya
Kemal, yalnzca gzlemlemekle kalmam, ayn zamanda bylesi
bir eitliliin nedenini ve meneini renmek iin merak da

111CI.e.,

S.

21 (I.e.,

s.

5.
9.
"'(l.e.,s.9.

OS::\1ANLI'DAN

CUMHURYETE

UZANAN

KUAGIN

AR

DPLOMATL.299

hissetmitir: bunun iin bir aratrma yapm ve u szlerle ifade

ettii bir sonuca varmtr:
"mparatorluklarn
merkezi olan ehirlerde kadnlar daima
gzelolur. Zira cihangirler fethettikleri memleketlerin gzellerini
payitahtlarna
toplarlar. Gzellik ancak cihangirlik tesalb
sayesinde olabilir.23
spanyol kadn Yahya Kemal'in nl bir l1rnn de ana
temasn tekil etmektedir. Ahmet Hamdi Tanpnar'n "Monet
renkleriyle verilmi btn bir renk ve hareket cmbdr...,,24
szleriyle deindii bu iirin ok tannmas bir lde XX. Yzyl
Trk mziinin en nemli isimlerinden biri olan Mnir Nurettin
Seluk (1900-1981) tarafndan bestelenmi olmasna da baldr.
ark bugn mziimizin klasik eserlerinden biri saylmaktadr.
Yahya Kemal, "Endls'te
Raks
adn tayan bu ok
tannm iirinde ise, ak ve evk duygular ile kendinden geip
sarho olduu bir spanya gecesini anlatr. Egzotik bir hava da
tayan bu iirinde asl tema, ateli bir spanyol gzelinin
raksediidir. Ne'e ve elence dolu bir Endls akamnda, ikinin
tesiriyle biraz akr keyf olan air, zil sesleri arasnda sanatnn
btn inceliklerini ortaya dkerek rakseden spanyol gzeline yle
seslenir,,25:
"ENDLS'TE RAK S
Zil, al ve gl. Bu bahede raksn btn hz ...
evk akamnda Endls defa krmz ...
Akn sihirli arks yzlerce dildedir.
spanya ne'esiyle bu akam bu zildedir.
Yelpaze evrilir gibi birden dnleri,
veyle devrili, sa/, rtnleri ...

"IspaTva'da Yaly Kemal'in Bir Ay Misafiri Olmu/um",

n Vali! Nurettin,
Kemal in Yazlanlar.
s. 4 8.
2.

Ahmet

25

Mustafa

Hamdi

Hazrlayan:
Tanpar.

Kazm

stanbul

Fetih Cemiyeti.

"Yalva Kemal", Yap Kredi Yaynlar,

5 .
zbalc.

Yeti.

a.g.e .., s. 126.

Yahya

stanbuL,
stanbuL.

1998.

1999, s.

MEHMET NECATi KUTLU

300

Her rengi istemez gzmz imdi aldadr;

spanya dalga dalga bu akam bu aldadr.
Alnnda halka halkadr dfte kaklii,
Gsnde yosma Grnata 'nn en gzel gl ...
Altn kadeh her elde, gne her gnldedir;
spanya varlyla bu akam bu gldedir.
Raks ortasnda bir durup oynar, yrr gibi;
Bir ba evirmesiyle bakar ldrr gibi ...
Gl tenli, kor dudakl, kmr gzl, srmeli ...
eytan diyor ki sarmal, yz kerre pmeli ...
Gzler kamatran ala, meftun eden gle,
Her kalbi dolduran zile, her sneden: Ole!

,,26

Eserleri sanat, zevk ve lks dolu bir yaam yanstmasna

karn, Yahya Kemal'in spanya'da bulunduu dnemde lke
siyasal adan zor bir dnemden gemekteydi.
Grevinin
gerektirdii zere, tannm air de bu olaylar ok yakndan takib
etmitir. Madrt'te bulunduu dnemde Primo de Rivera'nn (18701930) dikta rejimi yklm, bu ayn zamanda monarinin de sonu
olmutur. Yahya Kemal bu kark dnemde spanyol milletinin i
sava kasrgasna doru srklendiini grm ve bu tablonun
kendisinde uyandrd derin hzn eserlerine yanstmtr. Yazar,
spanya'nn
o yllarda iinde bulunduu vaziyeti ve baka
diplomatlar tarafndan da paylalan duygularn, Madrit'te grevli
yabanc temsilcilerden
biriyle yapt konumay nakletmek
suretiyle ortaya koymutur:
"-Biz bu asrn adamlar her trl temizlik ve istirahat esbabna
malikiz. Giyeceimiz, yiyeceimiz, ieceimiz var. Banyomuz,
sabunumuz var. Lakin ruh istirahatimiz yoktur. Bunu burada daha
ziyade hissetmiyor musunuz?

2"Yahya Kemal,

"Kendi Gk KliMemi",

s. 157-158.

OSMANLI'DAN

CUMHURYETE

UZANAN KUATN AiR DipLOMATI .... 301

Her nedense benim gibi dertleri olan, belki de spanya'nn

akbetini
hayrl
grmeyen
bu kamil insan ayn eyi
dnyormu .'>27
Yahya Kemal spanya'y 1932 yl balarnda terk etmitir.
Baz eletirmenler, bu terk edile, airin yakn dostu olan Kral XIII.
Alfonso'nun srgne gitmi olmas ve bu durumun airin ruhunda
yaratm
olduu byk honutsuzluk
arasnda
balant
kurmulardr.28
Biroklarnca gereksiz olarak nitelenen bu davran sonrasnda
yazar bir sre Paris'te bulunmu, bir dnem Orta Avrupa'da
oyalandktan ve arkada nl edebiyat Hamdullah Suphi'nin
Trk Temsilciliinin banda bulunduu Bkre'te de bir sre
kaldktan
sonra Trkiye'ye
dnmtr.
Yahya Kemal'in
spanya'dan ayrldktan sonra Avrupa'da geirdii bu sreyi
yorumlayan air Behet Kemal alar ise bizzat kendi tank olduu
bir olayla balant kurarak, daha nceki blmlerde deindiimiz
'Yahya Kemal'in harf inklabna kar fikir bildirmesi' meselesini
tayid etmi ve Atatrk ile nl airin aralarndaki buzlarn eriyiini
"Yahya Kemal ve Bir Konuma" balkl makalesinde anlatmtr.
alar, bizzat tank olduu, dahas kendinin de iinde yer ald bu
olay bahsi geen yazsnda yle aktarmtr:
" ... bir akam saatinde Atatrk istiyor diye haber geldi;
beni yanna gtrdkleri zaman sofrada bekleyen misafirlerini
kabule hazrlanyordu, yalnzdk:
-Seni niin arttm biliyor musun? dedi.
-Emretmisiniz, geldim, cevabn verdim.
-Bugn orada Yahya Kemal de var. Yeni harfler aleyhine bir
nkte savurmu; iitince kendine kin balayacam zannetmi;
Avrupa'da dne dolaa Hamdullah'n yanna gelmi; o da Ruen
yoluyla benden istimzaca kalkm, Ankara'ya getireyim mi diye ...
Ben danmanlarn grltye bodum. Mspet-menfi bir cevap
alamadan ite Ankara'dalar... imdi sen daha gelmemi 01. Ben
27
2"

Yahya Kemal Beyatl, "Mektuplar Makaleler", S. 22.

Muzaffer Uyguner, "Yahya Kemal Beyatil", Bilgi Yaynevi. Ekim. 1992. s. 28.

MEHMET NECATi KUTLU

302

ieriye girer girmez senin de geldiini haber verirler. Sana

sofrada tanmadnz kimse var m? diye sorarm; sz Yahya
Kemal'den alr; sen onu methe balarsn, tenkiti de beraber. Ben
de tasdik ederim, gnln alrz. Haydi imdi yle bir kenara
gizlen bakalm. Dur! Sen onun hangi iirlerini ezbere bilirsin (ben
bir ikisini sayverdim). Yok bu kadar olmaz, sorunca hepsini
biliyorum, dersin de ben senden yine bunlar isterim ...
Byk salona geldi
haberini verdirip de ikinci defa elini
pp gsterilen yere otururken sordu:
-Sofrada tanmadnz kimse var m?
-Yahya KemaL... Fakat Trk olup hele airlik iddia edip de onu
tanmayan olmaz ki ... Yani o beni tanmaz demek istiyorum ...
(Bahsin vakitsiz almasndan ekinen, ikimizin birden pay
iitmesinden korkan tandklar, uzatma der gibi iaret ediyorlard;
tembihli olduumu nereden bilecekler? Ben aldrmadan devam
ettim:)
-Yahya Kemal, Trkenin btn tarihi boyunca en byk
airlerinden biridir. Aruzu adeta milli' vezin haline sokan; en gzel,
en temiz, st beyaz bir Trkeyle aruz msralar yazabilen bir air.
Tek hazin taraf maziye dnk olmas, hala nc Ahmet
devrinde yayormu gibi, bir trl Cumhuriyet atmosferine
giremeyiidir.
Bu ufak hitabemi Atatrk'n sabrla dinleyiine benden baka
herkes at. Atatrk biz de bu fikirdeyiz
kabilinden bir
mukaddemeyle sze balad; Yahya Kemal'in gnln ald; ona
Ankara'da,
yanbanda
bir vazife vereceini
ima etti;
ktphanesinin ancak onun tavsiyeleriyle tamamlanabileceini
syledi; eski hizmetlerini ve dostluklarn zevkle and; sofrann
havas yumuad. ..,,29
Bu olayn getii dnem sonrasnda Ankara' da bir sre
dinlendikten
sonra Yahya Kemal' in parlamenterlik
yaam
balamtr, Meclise nce Yozgat sonra da stanbul Milletvekili

2"

Behet Kemal alar. a.g.e.,

s.

32 -322.

OSMANL 'DAN CUMHURYETE

UZANAN KUAGIN AR DPLOMATI .... 303

olarak girmitir. 1947 yl banda Trkiye'nin Pakistan'da Karai

ehrinde yeni alan Bykeliliine
ilk Misyon efi olarak
atanmtr. Yazar yeni kurulan bu lkede on bir ay kadar kaldktan
sonra ya haddi nedeniyle emekliye ayrlmtr. Yahya Kemal 1
Kasm 1958 tarihinde stanbul Cerrahpaa Hastanesi 'nde hayata
gzlerini yummutur.
iirde klasik Osmanl tarznn son
temsilcilerinden olan ve birok eletirmen tarfndan aruz vezninin
Trk Edebiyatndaki son kahraman olarak kabul edilen30 Yahya
Kemal yaamn bu son dnm noktasn "Rinderin lm" ad
manzumesinde yle ilemitir:
"lm asude bahar lkesidir bir rinde;
Gnl her yerde buhurdan gibi yllarca tter.
Ve serin serviler altnda kalan kabrinde
Her seher bir gl aar; her gece bir blbl ter.",H
KAYNAKA
Artala. Miguel. "Enciclopedia de Historia de Espana", Alianza Editarial, Madrid, 1991.
Banarl, Nihad Sami, "Bir Dadan Bir Daa", Kubbealt Neriyat. stanbul, 1984.
Bek, Kemal. "Yahya Kemal Beyatl ", Tarih ve zne Yaynlar, stanbul, 2001.
Beyatl, Yahya Kemal, "Kendi Gk Kubbemiz", stanbul Fetih Cemiyeti, stanbul, 2001.
Beyatl, Yahya Kemal, "Mektuplar Makaleler", stanbul Fetih Cemiyeti, stanbul, 1990.
alar, Behet Kemiil, "Yahya Kemal ve Bir Konuma", Yahya Kemal in Yazlanlar,
Hazrlayan Kazm Yeti, stanbul Fetih Cemiyeti, stanbuL, 1998.
EI-Himyari, bn Abdl Mun'im, "El-Rawz el-Mi'tar Fi Haber el-Aktar"
hazrlayan: hsan Abbas), Librairie du Liban, Beirout, 975.

(Yayma

Necatigil, Behet, "Edebiyamzda simler Szl", Yarlk Yaynlar, stanbul, 1976.

Nurettin, Yala, "spanya'da Yahya Kemal'in Bir Ay Misafiri Olmutum", Yahya Kemal
in Yazlanlar,Hazrlayan: Kazm Yeti. stanbul Fetih Cemiyeti, stanbuL, 1998.
Oktay, Ahmet, "Cumhuriyet Dnemi Edebiyat 1923-1950", Kltr Bakanl Yaynlar,
Ankara, 1993.
Ozansoy. Halit Fahri, "Edebiyatlar evremde", Smerbank Kltr Yaynlar, Ankara.
1970.

JO Halit Fahri Ozansoy,

"Edebiyatlar evremde", Smerbank
Ankara. 1970, s. 20.
3'Yahya KemaL. "Kel/di Gk Kubbemiz", s. 93.

Kltr Yaynlar.

MEHMET NECAT KUTLU

304

zbalc, Mustafa, "Yahya Kemal'in Duygu ve Dnce Dnyas", Aka Basm Yaym
ve Pazarlama A.., Ankara, 1996.
Tanpnar, Ahmet Hamdi, "Yahya Kemal", Yap Kredi Yaynlar", istanbul, 1999.
Uyguner, Muzaffer, "Yahya Kemal Beyatl", Bilgi Yaynevi, stanbul, 1992.

T.c. Babakanlk

Cumhuriyet Arivi, (030.18.01.02.1/14.39),

(030.10.236.593/9) sayl belgeler.

(030. i8.0 i.02.3/30. 13),

OSMANL'DAN

CUMHURYETE

UZANAN KUAGIN AiR DPLOMATJ....305

Ek 1- Yahya Kemal'in Madrit'e Ortaeli olarak tayin edildiine

dair kararname.

1'cll'kiyc. Cumlriyc./i

i__

._i

CUMHUfiYCT .I'n:v

BAVFKATE'[l
Mnameh),!..

mlWI(ll11ftf

~be

""/',:"::'.

:--/tj'1

/,::',:,./

Varura

~InIf

ikinci

sInIfe:l.si,

e:l.:.:l.ne naklen

1u.bat/929

tarih

!t:i.n:l.n6/2/929

Yaly.a Xema beyin

ve 72 n1llIlll.raI teJ.:J.:I.fzer1:e
tarihli

Ma.dri,t ikinci

tay:.:::..Har:1.c:l.yeVekSet:l.nden
Icra

:I.t:i.:aIndatasv:l:p ve kabu

yazan

Vek'.ieri
ounmu'l=

6/2/929
Re:1.s:1.cumhttr

~r..v.

H..y.

D~.V.

..,..., .
..;
tk.V.

S. .IN.

-'~T
........-

N..y.

~L()~__
-L~!--.jIJ.~4 \ ~.l

.Mf.V.

_
Heie

MEHMET NECATi KUTLU

306

Ek 11- Yahya Kemal'in Portekiz Hkmeti

edildiine dair kararname.

nezdinde akredite

i \\."
i CUMHUilIYET

gAf1r\t\..'H~Wl"

Trkye .Cumhuriyeti

BAVERALE.
\lu";riiJiC
tlhd

ilR iVi

K~rnrnnne

riJ6dLi;J:~.,

.1. .

Say ,S,"~J.

HkO.metimidnt ees ssundenberi

Bakonsolo$ bulundurmaksuretiyle

inhe.S:~batpe:rdaetmiF,l olan Port~kiz

tesisedilmesi
.hetle

hariCi

MadridEiim1z

ne,dne alq.dite

Heyetinin

siyas~

!!Ilinas.ehat

:t'a1:>:te.Ii3.rl.inl~1nil':kiaf:na
yardim edeeelti

,Hariciye

::/5/020

tarihii

v~kaet:.nin

:t4/May:s/n3

yap:lari teklifitiz~rine
itima:nda

tasyil'

I%/929

REsctiMHtm

/7.'7

4/24 /tftJa:r
.~'"I/T.
i

M,M.V.

OP~

B.V.

Ad.V.

"
1f;P
Ha,V'.

Ma.V.

i'~,

S.M.t.V.V.
Q

tk ,V.

"

.~,:.

Na.V.

tarih

:cra ve-

ve kabul

mutur

I~

b:t~

yahya Itenal. beyin ayni ze.maida.mazkr devlet

edilmesi

ve 5262/246 numaral: tez,keresiyle

killeri

J:tUkn;etiile

Mf.V.

61un-

OSMANl'DAN

CUMHURYETE

UZANAN KUAGIN AR DPLOMATI.. .. 307

Ek III- Madrit Ortaelisi 'nin Portekiz Cumhurbakan 'na

itimadnamesini sunduuna dair Dnemin Dileri Bakan
Tevfik Rt Bey imzal belge, belgenin eknde elinin
konuyla ilgili raporu bulunmaktadr.

-,~.,
i

? '

' :
'rilrki)'. Galln'iyeti

Ankara

Hariciye Vekaleti

t ,',

l:

193/

...............

Lef: 1 s.uret.

Lizbon, Elj~:tne

de tayin

blYllrl.llmu oLan

Ma:dTid1;;1151 YahyaKemal Beye:fendiden ;Li zbon' da Portekiz

ReislcUmhur\.ina timatnamedni
tahTirstn

bil' sureti

leffan

tekdim ettiitine
takdimklnmtr

dair,alnan
Efendim.

!tartaiye Vekili

;/'/ j~??~~
....
)).....
r>

~~
.~

Jt1 --X

~1
jI

MEHMETNECATi

308

KUTLU

EK 3 'n Devam bu bo sayfaya konulacaktr

s
-: -t.-

II 11 t,iI'
::-.1.';"1-:'" :-1-

-/,

/},

-/

3068/112/163

Emr1DevletleriiuC:l:blnce

Lizbon's

Reislcihur 1la:zr~tleriJl1: ftiatnpmderinl

193i de.iutatme~aBlm1e,portekiz

azirnet ve

;31 Te!lrinievve1

ReisicumhurU

Razretlerlne'

tev<'l..l ettim.
Tevl ml.'re s imlnCl en sonra Reiitc:Oinhur,Hariciye

Nezrne bi:rl1kte;hui'uskabtnesine
m~ar.On1leyhgerekse

nariqiye

NRzrat.klei'l

Gezi Hezre.tlerine,HkUmetimlze
ifade ettiklc.ri

mOcalemede

ve memleketimhe

karl;jl

hissiyat bilhasea ulubbetk;rane

ltUIi1i k8ydetme~ivezife

rllnileylr,samimi

davet etti. Gerek

addel'lerim. Ayrld~m

've dostane temennlyatn.n

1lazrj;'tJ.er1iie a:t'z Ve tble~

oldu~

zaman m~aRe1sicmh:u'1'

ricaenda bulundu,haslettt-

im lnHbaa nazaran Portekiz;de temsilimiz keyt"1yeti

has.seeyiblr

bil-

tesir yap~tr.

UitiieineniJi tevdii.

keyf"iyeti

kebll ollb!.ldllnden yalnzbuksa

on .gl1n zarfnda

mddet! Lbbon'da

geirdikten sCI'Iral4adrid'evazifemin bagna avdet ettim.

Arz. keyfiyet

ederim ~~endim.
5 TeqriniBenl1931.

M:drft Elisi