RAZDJELNE MREE I

DISTRIBUIRANA PROIZVODNJA
Odravanje naponskih prilika u razdjelnim mreama

Kvaliteta opskrbe elektrinom energijom

Idealno, sinusoidalni valni oblik stalne
magnitude i frekvencije
Kvaliteta elektrine energije je pojam koji
oznaava koliko je stvaran valni oblik blizu
idealnom
Visok stupanj kvalitete elektrine energije ->
siguran i uinkovit pogon troila
Nizak stupanj kvalitete elektrine energije ->
smanjenje ivotnog vijeka troila, sniena
uinkovitost pogona

Kvaliteta opskrbe elektrinom energijom

Posljedice loe kvalitete elektrine energije:

neoekivani

ispad napajanja (okidanje prekidaa,

osiguraa)
Kvar opreme
Pregrijavanje transformatora i motora koje smanjuje
ivotni vijek opreme
Oteenje osjetljive opreme (osobna raunala,
proizvodni procesi i sl.)
Poveani gubici u sustavu
Potrebno predimenzionirati elemente mree
Poveane emisije CO2

Harmonika distorzija

THD Total Harmonic Distorsion

Udio viih harmonika naruava sinusoidu

Flickeri (treperenje)
Definicija prema IEC: Impression of
unsteadiness of visual sensation induced by a
light stimulus whose luminance or spectral
distribution fluctuates with time
Promjene napona uzrokuje promjenu svjetline
arulja, ime nastaje vizualni poremeaj zvan
flicker

Flickeri

Pst = 1 -> flickeri smetaju 50% ispitanika

Kvaliteta opskrbe elektrinom energijom

trite elektrinom energijom zahtjeva da se

kvaliteta elektrine energije (eng. power
quality) promatra kao kvaliteta usluge (eng.
quality of service) odnosno kao kvaliteta
opskrbe elektrinom energijom (eng. quality
of electricity supply)

Komponente kvalitete opskrbe elektrinom

energijom

stalnost isporuke (SAIDI i SAIFI)

zbroj trajanja svih prekida

ukupni broj kupaca
ukupni broj svih prekida

ukupni broj kupaca

kvaliteta napona

Preporuke,norme,standardi

EN 50160

IEC 61000-3-2

Ova preporuka slui distributeru da procijeni troila to se tie emisije viih harmonika, te da
odlui da li su troila prikladna za prikljuak na elektroenergetsku mreu, gledano s aspekta
harmonikog izoblienja. Preporuka daje doputene emisije strujnih harmonika za terete
nazivnih struja veih od 16 A, koji se prikljuuju na niskonaponsku razdjelnu elektroenergetsku
mreu.

IEC 61000-3-6

Preporuka IEC 61000-3-2 daje doputene emisije strujnih harmonika za optereenja od In

16 A po fazi koji se prikljuuju na niskonaponsku razdjelnu elektroenergetsku mreu

IEC 61000-3-4

Kvaliteta napona u razdjelnim (distribucijskim) mreama u normalnom pogonu.

Preporuka IEC 61000-3-6 daje principe kojima se treba voditi prilikom odreivanja uvjeta
prikljuenja kupca s velikim teretima koji bi mogli izazvati harmonika i meuharmonika
izoblienja u srednje i visokonaponskoj elektroenergetskoj mrei na koju se prikljuuju.

IEEE 519

Preporuka IEEE 519 (Recommended Practices and Requirements for Harmonic Control in Electric
Power Systems) je ameriki standard po pitanju viih harmonika i kvalitete elektrine energije
openito na svim naponskim razinama, od niskog napona pa sve do napona veih od 161 kV

EN 50160

Preporuka EN 50160 promatra kvalitetu napona u

elektrodistribucijskim mreama u sluaju normalnog pogonskog
stanja. Ona ne vrijedi za vrijeme kvarova u sustavu ili kad se
provode mjere privremene opskrbe.
Preporuka daje kvantitativne odlike kvalitete napona. Svrha joj
je opisati i utvrditi obiljeja distribucijskog napona. Parametri koji
po EN 50160 karakteriziraju kvalitetu napona su:

mrena frekvencija,
veliina opskrbnog napona,
jakost treperenja (flikeri),
propadi napona,
prekidi napona,
kratkotrajni prenaponi,
nesimetrija napona,
naponi viih harmonika i
naponi meuharmonika.

Proraun pada napona

(metoda momenta optereenja)
dozvoljeni pad napona u redovnom pogonu - 5%
dozvoljeni pad napona u izvanrednom pogonu - 8%
zanemarujui kapacitet i induktivitet koritenjem metode
momenta optereenja postie se zadovoljavajua tonost

U
d 'j 1, j

'
P
d

i j 1, j

i 2,n

j 2 ,i
2

U
sn
di, j '
sij

1
K
370 sn

Pi - optereenje u voritu i [kW]

U - pogonski napon [kV]
dij - duljina voda izmeu vorita i i j [m]
dij - nadomjesna duljina [m]
sn - tipski presjek kabela [mm2]
sij - stvarni presjek voda [mm2]
sij- nadomjesni presjek voda [mm2]
sij=sij
sij=sij*57/37

za Al vodie
za Cu vodie

Zadatak 1.

Regulacija napona u mreama

uzduna
utjee

na promjenu napona po iznosu

primjenjiva u zrakastim mreama (pogonski otvorenim) karakteristino za distribucijske mree

poprena
utjee

na promjenu faznog kuta napona

primjenjiva u zamkastim mreama (pogonski
zatvorenim) karakteristino za prijenosne mree

Principi odravanja napona

dimenzioniranjem mree
uteda

na instalacijama ureaja za regulaciju

napona

ugradnjom ureaja za regulaciju napona

uteda

na investicijama u mreu
uteda na gubicima u pogonu
kvalitetniji pogon

Dimenzioniranje mree
promjena presjeka vodia
promjena pogonskog napona
promjena strukture mree

Djelovanje ureaja za regulaciju

napona
na generatoru promjenom uzbude
na transformatoru promjenom broja zavoja
na vodu promjenom parametara voda
kod troila promjenom jalove snage

Elementi EES-a koji utjeu

na jalovu snagu
Transformatori su potroai jalove snage
U praznom hodu troe jalovu snagu u iznosu oko
1% nazivne prividne snage, dok pri punom
optereenju potronja jalove snage dostie i do
10% nazivne
Naime, u praznom hodu jalova snaga se koristi za
magnetiziranje magnetske jezgre, dok pri
optereenju nastaju gubici jalove snage na
rasipnim induktivitetima transformatora

Elementi EES-a koji utjeu

na jalovu snagu
Vodovi i kabeli posjeduju znaajne vlastite
kapacitete i induktivitete, tako da i oni troe ili
proizvode jalovu snagu
Pri odreenom optereenju voda pri stalnom
naponu, proizvodnja i potronja jalove snage
samog voda bit e jednake, tako da on nee niti
troiti niti davati jalovu snagu
Ta snaga optereenja zove se prirodna snaga
voda

Regulacija jalove snage

Ureaji koji se ugrauju u elektroenergetski sustav
sa svrhom regulacije jalove snage su:
sinkroni kompenzatori,
kondenzatorske baterije,
prigunice,
statiki VAR kompenzatori i
FACTS ureaji.

Regulacija napona na transformatoru

regulacijski transformator
promjenjivi prijenosni omjer
regulacija napona regulacijskim transformatorom
2 izvedbe

premjetaem (engl. off-circuit tap changer ili

no-load tap changer)
s regulacijskom sklopkom (engl. on-load tap
changer skraeno OLTC)

Regulacijska sklopka
regulacija napona pod optereenjem
promjena prijenosnog omjera - napona
promjena tokova snaga i bolja iskoristivost
vaan dio opreme (96% transformatora iznad
10 MVA u Njemakoj posjeduje OLTC)

Regulacijska sklopka
neprekinut tok struje tereta
teretna preklopka

prijelaz

sa jednog na drugi otcjep

smanjenje struje prijelaznim otporom

bira
biranje

poloaja bez prekida struje

2 izvedbe:
teretna

preklopka-bira
teretni bira

Princip rada teretne preklopke

Upravljanje regulacijskim sklopkama

runo
elektromotorni pogon
automatski regulatori napona

elektromehaniki
poluvodiki

naponski releji

digitalni

odravanje podeenog izlaznog napona

vrijeme zatezanja, postavljanje granica

Digitalni regulatori napona

Postavke granica napona regulatora napona

Kompenzacija jalove energije-uvod

problem prijenosa jalove energije u ees-u
zbog troila koja rade s malim faktorom
snage
poveani pad napona, poveani gubici snage,
poveano dimenzioniranje vodia, poveani
iznosi izdvajanja za jalovu energiju

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (2)
utjecaj faznog pomaka izmeu struje i napona na
vrijednosti snage u krugu izmjenine struje najlake je
razmatrati na grafikom prikazu trenutnih vrijednosti
snaga u toku jedne periode

vremenski dijagram snage za strujni krug

s radnim otporom - struja i napon su u fazi
(cos =1)
trenutne snage su pozitivnog iznosa u
intervalu vrijednosti [0,Pmax], gdje je P
srednja vrijednost snage u toku jedne
periode
snaga preuzeta iz mree sva se pretvara
u koristan rad - korisna ili radna snaga

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (3)
vremenski dijagram snage za
strujni krug koji posjeduje
samo induktivitet (struja kasni
za naponom za 90o)

vremenski dijagram snage za

strujni krug koji posjeduje
samo kapacitet (struja
prethodi naponu za 90o)

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (4)
1. u oba prethodna sluaja cos =0
2. trenutne vrijednosti snaga kreu se izmeu +/- Smax
3. troilo u intervalima pozitivnog predznaka snage uzima
energiju iz mree i energija se pretvara u energiju
magnetskog polja
4. u intervalima negativnog predznaka snage, energija se
vraa u mreu
5. srednja snaga tijekom jedne periode je nula (0)
6. snaga oscilira unutar kruga generator-troilo i ne vri
koristan rad - jalova ili reaktivna snaga

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (5)

vremenski dijagram snage za

strujni krug koji osim induktiviteta
posjeduje i radni otpor

trenutne vrijednosti snage imaju pozitivne i negativne vrijednosti s

tim da su intervali pozitivne snage vei od intervala negativne
snage - postoji radna komponenta snage koja je uvijek pozitivna

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (6)
intervali negativne snage su vei kod veeg faznog
pomaka izmeu struje i napona
troilo u takvim sluajevima iz mree uzima veu snagu
nego to je potrebna za vrenje korisnog rada - iz
mree se uzima jalova snaga
ukupna snaga koju troilo uzima iz mree zove se
prividna snaga

trokut snaga

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (7)
odnos izmeu radne i prividne snage naziva se faktor
snage - cos - to je vei uz odreeni iznos radne
snage prenosi se manji iznos jalove snage
P
cos
S
radna snaga

P S cos U I cos

jalova snaga

Q S sin U I sin

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (8)
snaga nesinusoidalnih veliina
ako se frekvencija struje
razlikuje od frekvencije
napona
prikazano je meusobno
djelovanje osnovnog vala
napona u1 i treeg harmonika
struje i3
radna snaga za vrijeme jedne
periode jednaka je nuli

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (9)
uz pretpostavku nesinusoidalne veliine struje, to je u
realnim mreama gotovo uvijek ostvareno, za radnu
snagu vrijedi odnos:

P U I1 cos 1

I1 je efektivna struja osnovnog

harmonika
1 je fazni pomak izmeu
napona U i struje I1

prividna (S1) i jalova snaga (Q1) takoer su definirane

za osnovni harmonik

Kompenzacija jalove energije

osnovni pojmovi (10)
zbog svoenja rauna na sinusoidalne veliine osnovnog
harmonika uvodi se nadomjesni faktor:

P
g cos 1
S

cos 1 je faktor snage osnovnog

harmonika

g je faktor koji predstavlja udio osnovnog harmonika u

nesinusoidalnoj struji

I1
I12 I 22 I 32 ...

Kompenzacija jalove energije

transformator (1)
osim prikljuenih troila jalovu energiju troe i pojedini
elementi ees-a - transformatori i vodovi

nadomjesna shema transformatora

Kompenzacija jalove energije

transformator (2)

PCu
U PCu
2
j uk
ZT
2
S U n
Sn

2
n
2
n

PFe
S n PFe

j i0
Y0 2
U n Sn
Sn

Kompenzacija jalove energije

transformator (3)
u svrhu promatranja potrebe za kompenzacijom dovoljno je tono
raunati samo s reaktancijama odnosno admitancijama
transformatora, pa je tada ukupna jalova snaga transformatora

Q Q0 Qq jU Y0 jI X t
2
n

Q jS n i0 m u k
2

I
S
m
I n Sn

transformator u praznom hodu troi relativno malo jalove snage

Q0, a pri optereenju potroak jalove snage Qq raste s kvadratom
struje optereenja

Kompenzacija jalove energije

vodovi (1)
gubici jalove snage se u vodu promatraju preko gubitaka
u uzdunoj grani (strujno ovisni) i gubitaka u poprenoj
grani (naponsko ovisni)

Kompenzacija jalove energije

vodovi (2)
za poprenu granu vrijedi:

QP jU C

za uzdunu granu vrijedi:

QU j 3I L

2
n
2

ukupna jalova snaga voda iznosi:

Q QU QP j 3I L U C
2

2
n

Kompenzacija jalove energije

tokovi jalovih snaga
posljedice tokova jalovih snaga kroz elemente
mree mogu se opisati:
1. dodatnim padovima napona
2. poveanim gubicima
3. nunou dimenzioniranja elemenata mree
za poveanu prividnu snagu

Kompenzacija jalove energije

principi kompenzacije

s obzirom na mjesto ugradnje izvora jalove energije

kompenzacija moe biti izvedena kao:
pojedinana kompenzacija,
grupna kompenzacija i
centralna kompenzacija

Kompenzacija jalove energije

pojedinana kompenzacija
koristi se kod troila vee ili velike snage
s veim brojem pogonskih sati (motori
crpki ili kompresora, transformatori,
indukcione pei,...)

1. zahtjeva veu snagu kondenzatora, jer se oni dimenzioniraju s

obzirom na punu snagu troila koje se kompenzira,
2. izostaju ureaji za iskljuivanje,
3. izostaje prijenos jalove snage, jer se troi na mjestu proizvodnje,
4. nije potreban ureaj za regulaciju kompenzacije

Kompenzacija jalove energije

grupna kompenzacija
grupa troila se kompenzira
zajednikim kompenzatorom ili
grupom kondenzatora
pogodna za grupe manjih
motora

zahtjeva manju snagu kond. nego pojedinana komp.

mrea je djelomino rastereena prijenosom jalove snage
potrebni ureaji za ukljuivanje kondenzatora

Kompenzacija jalove energije

centralna kompenzacija
industrijsko postrojenje ili vei broj
troila koji se napajaju iz jedne TS
kompenziraju se iz jednog,
centralnog mjesta

potrebna najmanja ukupna snaga kondenzatora

djelomino rastereena mrea
potrebni ureaji za ukljuivanje
potrebni ureaji za automatsku kompenzaciju jalove snage

Kompenzacija jalove energije

nain spajanja
s obzirom na nain spajanja dodatnih izvora jalove
energije danas se u praksi susreu:

paralelna kompenzacija

serijska kompenzacija
kombinirana kompenzacija

efekti koji se postiu kompenzacijom

1. kompenzacijski efekt koji se sastoji u popravku faktora
snage i smanjenju gubitaka elektrine energije,
2. regulacijski efekt koji se sastoji u smanjenju pada napona
3. poveanje propusne moi vodova

Kompenzacija jalove energije

paralelna kompenzacija (1)

snaga ureaja za kompenzaciju: Qc U 22C

potrebna snaga kondenzatora se odreuje na bazi srednje

snage u promatranom razdoblju:
Wr - radna energija unutar vremena T
tk - broj sati koji ureaj za komp. korisno djeluje

Wr
Psr
tk

Kompenzacija jalove energije

paralelna kompenzacija (2)
potrebna snaga ureaja za kompenzaciju tada iznosi:

Qc Psrtg tg' kVA

prosjeni faktor snage definiran je kao:

tg

Wj
Wr

Kompenzacija jalove energije

paralelna kompenzacija (3)
gubitak snage prije kompenzacije odreen je izrazom:

Pg

Q
R
2
U2

2
P
Q Qc
'
Pg
R
2
U2
2

dok nakon kompenzacije

iznosi:
razlika je gubitaka:

Pg Pg P

'
g

2Q Qc Qc

R
U

2
2

kW

Kompenzacija jalove energije

paralelna kompenzacija (4)
pad napona prije kompenzacije odreen je izrazom:

U IR I j X
dok nakon kompenzacije iznosi:

U ' IR I j I c X

razlika je:

u U U ' I c X UCX

Kompenzacija jalove energije

serijska kompenzacija (1)

Kompenzacija jalove energije

serijska kompenzacija (2)
ukupna struja tereta I tee kroz kondenzator i stvara
pad napona

I
Uc j
C
pri emu je gubitak snage na kondenzatoru:

I2
Qc j
C

Kompenzacija jalove energije

serijska kompenzacija (3)
ukupni pad napona prije kompenzacije iznosi:
U U u I r R I j X

dok je nakon kompenzacije:

PR QX L
U2

PR Q X L X c
U ' I r R I j X L X C
U2

odnosno dobitak je:

u U U ' I j X C

Q
XC
U2

ako se uzme c=Xc/XL

u

c Q X L c P tg X L

U2
U2

stupanj serijske kompenzacije odreen je dozvoljenim ili eljenim

padom napona

Kompenzacija jalove energije

serijska kompenzacija (4)
gubitak snage prije kompenzacije jednak je:
P22 P22tg 2
P22 Q22
P22 P22tg 2
Pg
R
RR 2
2
2
U2
U1 2P2 R Q2 X
U1 U

uz zanemarenje U2 i uzimajui da je U1/U2=1 nakon

kompenzacije gubici iznose
P22 P22tg 2
P22 P22tg 2
Pg
RR 2
2
U1 2P2 R Q2 X 1 c
U1 U

nakon sreivanja razlika gubitaka iznosi:

QC R Q2
'
Pg Pg Pg 2

2
U2
P2

uz

Q
c 2C
I X

2
2

P
Q
I2 2 2 2
U2

Kompenzacija jalove energije

serijska kompenzacija (5)

iz prethodnih jednadbi vidljivo je da efekt smanjenja

gubitaka nije konstantan, ve se smanjuje poveanjem
faktora snage
kompenzacijski efekt poboljanja faktora snage ne
dobiva se kao kod paralelne kompenzacije na raun
smanjenja jalove komponente struje, ve na raun
poboljanja naponskih prilika, odnosno smanjenja
uzdune reaktancije voda

Kompenzacija jalove energije

serijska kompenzacija (6)
tangens kuta prije kompenzacije:

Q Q2 I 2 X
tg

P2
P2
2

Q
Q

I
1 c X
'
2
2
tg

P2
P2
'

tangens kuta nakon kompenzacije:

to uz pretpostavku da je RL=0 uz Cmax=1

tg max
'

Q2

P2

maksimalni faktor snage koji se moe postii serijskom

kompenzacijom jednak je faktoru snage potroaa, to
je u ees-u gdje se jalova snaga naplauje veliki
nedostatak ser. kompenzacije

Kompenzacija jalove energije

ureaji za kompenzaciju
ureaji za kompenzaciju su:
1. sinkroni motori (regulacija uzbudom istosmjerne struje)
2. sinkroni kompenzatori
3. kondenzatori

Kompenzacija jalove energije

odreivanje potrebne snage kond.
razlikujemo dva sluaja:
kompenzacija iz tehnikih razloga
kompenzacija iz ekonomskih razloga
dozvoljena potronja jalove energije unutar mjesec dana
iznosi:

W jdm Wrm tg arccos 0.95 0.33 Wrm

ostatak se jalove energije obraunski naplauje i
predstavlja jalovu snagu koju treba kompenzirati, tako da
je

W jm W jdm W jcm

W jcm Qc t k

Zadatak 2.

Harmonijsko izoblienje napona

i struje

Izvori harmonika

nelinearni tereti
komutacijska

napajanja - SMPS (engl. Switched Mode

Power Supply)
Fluorescentna rasvjeta i pripadajue elektronike
prigunice
Male jedinice neprekidnog napajanja
Ureaji promjenjive brzine i
Velike UPS jedinice

Harmoniki spektar SMPS

Harmoniki spektar
fluoroscentne rasvjete

Problemi uzrokovani izoblienjima

Problemi uzrokovani harmonikom strujom su:

struja

u nul-vodiu
utjecaji na transformator
nepotrebna prorada prekidaa
preoptereenje baterija za popravak faktora snage
skin efekt

Problemi uzrokovani harmonikim naponom:

izoblienje

napona
problemi u radu asinkronih motora
nepravilan rad elektronikih upravljaa

Mjere smanjenja harmonika

poveanje presjeka nul-vodia

pasivni filteri
serijski

spoj kondenzatora i zavojnice ugraen

paralelno sustavu

aktivni filteri
DSP

analizator
energetska elektronika za proizvodnju harmonike
struje nelinearnih tereta
uklanjaju vie harmonika
ne mogu ui u rezonantni rad sa sustavom

Zadatak 1.

Zadatak 2.

Pitanja i diskusija