Yüzyıllar Boyunca Üsküdar

YZYILLAR BOYUNCA SKDAR
(Birinci Cilt)
Yazar
Mehmet Nermi Haskan
.....
Proje Koordinatr
Veli Saylam
skdar Belediyesi Bilgi lem Mdr
Yayna Hazrlk ve Yapm

Marmara Reklam ve Pazarlama Ltd. ti.
(212) 612 99 87-501 31 72
Redaksiyon
Sleyman Nevzat zdemir
Grafik
Erkan Berrak
Fotoraflar ve Tarih Grsel Malzeme
Mehmet Nermi Haskan ve
skdar Belediyesi skdar Aratrmalar Merkezi
Dialar
Tayyar As
Katkda Bulunanlar
Glhan Yaman - Yasemin Ufuk Yayla
Hlya aredar - Ahmet Zahit Emre
Kemal Akn - Sabri ahin - mer Karc
Renk Ayrm ve Film
Srat Grsel Sanatlar Merkezi (216) 474 08 16-17
Dijital Montaj ve Bask
Asr Matbaaclk Ltd. ti. (212) 283 84 38
Cilt
Sezgin Ciltevi (212) 516 11 63
ISBN Numaralar
Takm No: ISBN 975-97606-0-6
1. Cilt No: ISBN 975-97606-1-4
.....
SKDAR BELEDYES
skdar Aratrmalar Merkezi Say: 3
Temmuz 2001
Talik BESMELE
skdarl ebr stad, kemanke, kfeciyan, hezarfen; Hattat Necmeddin Okyay (1883 - 1976).
Sunu
skdar, stanbulumuzun Asya ktasndaki en eski yerleim birimidir. Tarih boyunca pek
ok uygarla ev sahiplii yapan ilemiz, Fetihten nce bir slm ehri olmakla stanbulun fethine de tanklk etmitir.
Fetihten sonra, zellikle devlet ricalinin ikamet iin en ok tercih ettii yer olan skdar, gerek devlet adamlar, gerekse ahaliden dier kimseler tarafndan vcuda getirilen
eserlerle zerinde tarih hazineleri barndran, devs bir kltr ehri kimlii kazanmtr.
skdar, bugn bile hayatn her alanna nfuz eden derin bir tarih dokuya sahiptir: ehrin drt bir yanna yaylm camiler, tekkeler, trbeler, mektep ve medreseler... emeler,
sebiller, hamamlar... Grkemli saraylar, kkler ve yallarn yan sra scak yuvalar hviyetindeki mtevaz evler... Korular, mesireler, baheler... Hatt ta iilii ve hat sanatnn emsalsiz numuneleriyle dolu birer ak hava galerisi hkmndeki mezarlklar.
ehrin bizden nceki skinleri olan ecdadmz bu ehirdeki kltr varlklarn hangi medeniyet ve millete ait olursa olsun en iyi ekilde koruyarak bize emanet etmee altlar.
Onlar gibi, bu dokunun korunarak gelecek nesillere aktarlmas konusunda hassasiyet
gstermek, ehrin bugnk sakinleri olarak bizim iin de nemli bir sorumluluktur.
Belediye olarak, skdarmzn tarih kimliini oluturan bu dokunun unsurlarn gnmz insanlarna tantmay da kendimiz iin ayn derecede nemli bir vazife sayyoruz. Bu
sebeple greve geldiimiz gnden bu yana yaptmz imar, ina, tamir, bakm, yenileme
ve dzenleme almalarnn yan sra gerek grsel gerekse yazl, eitli belgesel yaynlar
hazrladk.
Sayn Mehmet Nermi Haskann elinizdeki eseri ise skdarmz en eski alardan bugne, btn ynleriyle tantan, sahasnda yaplm en kapsaml ve gncel almadr. Sayn yazarn uzun yllarn vererek, byk bir titizlikle hazrlad eser; geni bilgi birikiminin yan sra zengin grsel ierii ile de skdarmzn tarih kimliinin tantmnda ok
nemli bir boluu dolduracaktr.
Bu vesile ile hazrlanmas pek byk emek, aba ve fedakrlklar gerektiren bu eseri, byk bir zveriyle vcuda getiren yazar Sayn Mehmet Nermi Haskan Beyefendiye; eserin
gnyzne kmas iin gerekli madd kaynan temini konusunda gsterdii abalar
sebebiyle Sayn Tuncer Glc Beyefendiye ve nihayet eserin, Altn ehir skdarmza yarar bir titizlikle hazrlanarak okuyucuya ulamasnda emei bulunan dier
zevata skdarllar ve kltr camiamz adna en derin kranlarm sunuyorum.
Sayglarmla.
Ylmaz Bayat
skdar Belediye Bakan
nsz
be topra saylan ve bu yzden Belde-i Tayyibe denilen, gzel ve tarihi skdar

hakknda bugne kadar baz kitaplar yaynland. Fakat, bunlarn hi biri gerek skdar
yanstmyordu. Bir ksm efsanelere dayandrlmt. ou yazlar ise, makale eklinde ve
masa banda kaleme alnmt. Merhum, brahim Hakk Konyal Beyefendinin eseri bir
dereceye kadar ihtiyac karlyordu. Fakat oradaki kitabeler de Osmanlca olarak
yazlmt. Bugnk neslin bunu okumasna imkn yoktu. Zaten kendi ifadesine gre de,
eser aceleye getirilmiti.
Bu yzden almama, dolaarak ve mevcut kitabeleri yerinde, tekrar tekrar okuyarak baladm. Dier yandan da ariv almalar yaptm. skdarl olduum iin de beldeyi ok
iyi biliyor ve tanyordum. Bu yzden girmediim hi bir yer mevcut deildir.
Bu arada, bir ak hava mzesi olan Karacaahmet Mezarlnn mevcut adalarn taradm.
Topraa gml olanlar hari btn hideleri okudum. Bunu kitabmda grmek
mmkndr. Bu almalarm on seneden fazla srd. Bu mddetin sonunda, hazrlamakta olduum stanbul Tekkeleri adl eserim iin, baz eyh hidelerinin resimlerini ekmek icab etti. Fakat ne yazk ki, yardan fazlasnn yok edildiini hayretle grdm ve ok
zldm. D lkelerin hi bir mezarlnda bu ekilde hazrlanm hideler mevcut
deildir. Bunlar yalnz Osmanlya has sanat eserleridir. Bu yzden korunmalar lzmdr.
Bu yaplmad takdirde, gerek hat ve gerekse ta sanatnn bu esiz numuneleri yok olup
gidecektir.
Eserde yalnz nefs-i skdar anlatlm ve onun ayrlmaz paralar olan blgeler
hakknda aklamalarda bulunulmutur. Kitap hacminin ok genileyecei dncesiyle
skdara bal olduu halde Kuzguncuk, Beylerbeyi, engelky, Vaniky ve Kandilli
beldeleri yazlmamtr.
Bu eserin basmna byk gayret sarf eden ve ok titiz bir alma yapan Sayn Sleyman
Nevzat zdemir Beyefendiye, eseri ilk defa skdar Belediyesi yetkililerine gtrp
tantan Sayn Veli Saylam Beyefendiye, gayretlerini hi bir zaman esirgemeyen Sayn
Mustafa Uur Beyefendiye, her zaman kendisinden byk yaknlk grdm ve eserin
baslmas iin ok emek sarf eden Sayn Ahmet Tevfik Bozmer Beyefendiye, eserin
basm iin gerekli madd destei salayan Sayn Tuncer Glc Beyefendiye ve skdara
bunun gibi bir ok deerli hizmetler ifa eden deerli Belediye Bakan Sayn Ylmaz Bayat
Beyefendiye sonsuz teekkrlerimi ve sayglarm sunarm.
Mehmet Nermi HASKAN
Eser Hakknda
serin yayna hazrl konusunda bir ka not:

1- Eser, sayn yazarn tasnifine uygun olarak ncelikle tematik olarak blmlere ayrlm
ve ardndan her blm iindeki konular, balklarn alfabetik sras ile ilenmitir.
2- Eserin vcuda getirilmesi uzun yllar gerektirdiinden kanlmaz olarak ortaya kan
bilgi - mevcut durum ayrlnn giderilmesi amacyla yayna hazrlk aamasnda eser batan sona gzden geirilerek olabildiince bilgilerin gncellenmesine allmtr. Ancak
her naslsa dikkatten kam eski bilgiler ile kitap okuyucunun eline ulancaya kadar geen srede olas deiikliklerin kitaba yanstlamam olmasnn ho grleceini umuyoruz.
2- Eserin yazmnda genel olarak bugnk syleyie ve Trk Dil Kurumu ml Klavuzundaki esaslara uyulmutur. Bununla birlikte, alntlardan ve tarih metinlerin transkripsiyonundan kaynaklanan yazm farkllklarna rastlanacaktr: Ahmet, Ahmed; Mahmut, Mahmud; Abdlhamit, Abdulhamd; kaptanderya, kaptanderya; reislkttap, reisl-kttab; darifa, dar-if gibi.
Alntlarda kaynak metne sadk kalnmaya allmtr.
Ariv vesikalar, kitabeler gibi tarih metinlerde de doru telaffuzu salayaca dnld dzeyde transkripsiyon yaplmtr. Bu esnada okunuu gletirecek ekilde metnin
iaretlere boulmamasna zen gsterilmitir.
3- Metin, olabildiince farkl okumalara imkn verecek tarzda ekillendirilmeye allmtr: Kitabeleri gzden geirmek isteyen okuyucunun dier metinlerden kolaylkla ayrt
edebilmesi ya da kimi zaman kronolojik olarak hazrlanan listelerin kolaylkla takip edilebilmesi gibi.
4- Sayn yazarn titizliine uygun olarak, eserde bilgilerin olabildiince ok grsel malzemeyle desteklenmesine allmtr. Bu esnada imknlar nisbetinde, fotoraf, pln, kroki
gibi grsel malzemenin ilgili olduu konu ierii ile ayn sayfalara denk getirilmesine zen
gsterilmitir.
5- Her konuya ilikin kaynaka, konunun sonuna eklenmitir. Bundan baka sayn yazarn tercihine uygun olarak gerekli grlen yerlerde metnin iinde de -parantezle ayrlmak
ve italik dizilmek suretiyle- kaynaklara atflar yaplmtr.
Konu sonunda ve metnin iinde geen kaynakalarda kimi zaman eser adlar ksaltlarak
verilmitir. Bunun karklklara sebep olmasn nlemek zere 3. cildin sonuna eserin tamam iin geerli ayrntl bir kaynaka listesi eklenmitir.
6- Eserin tamam iin geerli karma indeks 3. cildin sonunda yer almaktadr. ndekse ilikin aklamalar iin indeks blmnn bana baknz.
NDEKLER
Sunu .............................................................................................................................................................................. 5
nsz .............................................................................................................................................................................. 7
Eser Hakknda ............................................................................................................................................. 9
Ksaltmalar ....................................................................................................................................................... 15
Yzyllar Boyunca skdar ......................................................................................... 17
I- TARH BOYUNCA SKDARIN SMLER .............................................. 19
II- YZYILLAR BOYUNCA SKDAR SAKNLER .............................. 21
1- Eski ta (Paleolithique) Devri ......................................................................................... 21
2- Cill ta (Neolithique) Devri ......................................................................................... 21
3- En Eski alar ..................................................................................................................................... 21
4- Hitit (Eti) Devri ............................................................................................................................... 21
5- Fenikeliler Devri .............................................................................................................................. 21
6- Akalar Devri .......................................................................................................................................... 21
7 - Pers Dnemi ........................................................................................................................................ 22
8- Byk skender Devri ................................................................................................................ 22
9- Bitinya Krall Devri ................................................................................................................. 23
10- Roma mparatorluu Devri .............................................................................................. 23
11- Bizans Devri ........................................................................................................................................ 24
12- Osmanl Dnemi ........................................................................................................................... 28
III- EVLYA ELEBYE GRE SKDAR ............................................................ 47
skdar Cami ve Mescitleri ........................................................................................ 55

EVLYA ELEBYE GRE SKDAR CAMLER .................................... 57
ABDURRAHMAN AA CAM (PAALMANI CAM) ....................... 58
AA CAM (MALATYALI SMAL AA CAM) ................................................ 60
AHMEDYE CAM .................................................................................................................................... 63
AHMET ELEB CAM ...................................................................................................................... 68
ALACA MNARE MESCD (MURAT KAPTAN MESCD) ................... 70
ALTUNZDE CAM ........................................................................................................................... 71
ARAKYEC HACI MEHMET AA MESCD (KAPIAASI MESCD) 74
AIBAI CAM ......................................................................................................................................... 75
ATPAZARI OSMAN EFEND MESCD ...................................................................... 77
AYAZMA CAM .......................................................................................................................................... 79
AZZ MAHMUD HDY EFEND TEKKES CAM ............................. 89

BK EFEND CAM (ABDLBK EFEND CAM) ................................. 114
BALABAN TEKKES MESCD ............................................................................................. 116
BAL AVU MESCD (TUNUS BAI MESCD) ........................................ 119
BANDIRMALI TEKKES MESCD
(NADYE TEKKES MESCD) ........................................................................................................ 120
BODRUM MER EFEND CAM ................................................................................... 126
BULGURLU KY CAM ......................................................................................................... 129
BULGURLU MESCT .......................................................................................................................... 131
BURHANYE CAM (II. ABDLHAMT CAM) ............................................. 132
CAFER EFEND CAM ..................................................................................................................... 133
CEVHER AA CAM (MRANYE CAM) .......................................................... 133
AKIRCIBAI HASAN PAA CAM (DOANCILAR CAM) 136
EK CAM (KK SELMYE CAM) ......................................................... 142
LEHANE MESCD (MUSALLA MESCD) .......................................................... 157
NGENE FIRINI CAM (KARAKADI CAM) .................................................. 160
NL CAM .................................................................................................................................................. 162
DAR-FA MESCD .................................................................................................................. 169
DEBBALAR CAM (TABAKLAR CAM veya
KONYALI BRADERLER CAM) ................................................................................................... 170
DEMRC MESCD ................................................................................................................................ 171
DVTZDE EYH MEHMET TALB EFEND CAM
(SULTAN I. MAHMUT CAM) ..................................................................................................... 171
DURBAL CAM ...................................................................................................................................... 175
EVLYA HOCA CAM ..................................................................................................................... 176
FAK BEY CAM ....................................................................................................................................... 178
FAK PAA CAM ................................................................................................................................. 179
FATH SULTAN MEHMET CAM ................................................................................ 180
FATMA HATUN MESCD ........................................................................................................ 182
FENY TEKKES MESCD (YALDIZLI TEKKE MESCD) .................. 185
FERDUN PAA CAM (FERDYE CAM) ........................................................... 191
FETH AHMET PAA CAM (KARACAAHMET CAM) ................... 192
FEYZYE CAM (BLBLDERES CAM) .................................................................. 199
11
NDEKLER
GEREDEL MESCD ............................................................................................................................. 200
GLFEM HATUN CAM ............................................................................................................ 200
HACI HESNA HATUN CAM ............................................................................................ 204
HAMMAL MEHMET AA MESCD ......................................................................... 206
HAMZA FAKH MESCD ............................................................................................................ 206
HARAP MESCT ........................................................................................................................................ 207
HAYDAR DEDE MESCD ........................................................................................................... 208
HAYDAR PAA CAM .................................................................................................................. 210
HAYRETTN AVU CAM ................................................................................................. 212
HSREV AA CAM (ESK HAMAM CAM) .................................................. 213
BRAHM AA AYIRI CAM ......................................................................................... 214
HSANYE CAM .................................................................................................................................... 218
HSANYE MESCD ............................................................................................................................. 219
RANLILAR CAM (SEYYD AHMET DERES CAM) .............................. 220
KAPTAN PAA CAM ................................................................................................................... 223
KARA DAVUT PAA CAM ................................................................................................ 229
KAVAK SKELES MESCD ..................................................................................................... 231
KAVAK SARAYI MESCD ........................................................................................................ 232
KAVSARA MUSTAFA EFEND CAM ................................................................... 233
KAYMAKI TEKKES MESCD ......................................................................................... 236
KAZASKER CAM (DVTLER CAM) .................................................................. 239
KAZGANCI MESCD ........................................................................................................................ 242
KEFE DEDE MESCD ..................................................................................................................... 242
KISIKLI CAM .............................................................................................................................................. 242
KUMRU MESCD (ARSLAN AA MESCD) ........................................................ 244
KURBAI NASUH CAM ......................................................................................................... 246
KK AMLICA MESRES CAM ...................................................................... 249
MEHMET AA MESCD (KEMER ALTI CAM) ........................................... 250
MEHMET TAHR EFEND (HAREM SKELES CAM) ............................ 251
MEVLEVHANE MESCD ........................................................................................................... 255
MHRMAH SULTAN CAM (SKELE CAM) ............................................... 261
MRAHUR CAM (MRAHOR CAM) ................................................................. 270
MRZZDE CAM (EYHLSLM veya NUR CAM) ......................... 273
eyhlislm eyh Mirzazde Mehmet Efendi Mezarl ...................... 276
MSKNLER TEKKES MESCD (DEDELER MESCD) .......................... 278
MUMCUBAI MESCD ................................................................................................................. 283
MURAT RES MESCD ................................................................................................................... 283
NALACI HALL TEKKES CAM ............................................................................... 285
NAMAZGH CAM (CAVT AA CAM) ........................................................... 290
NASUH MEHMET EFEND TEKKES CAM ............................................... 291
NUHKUYUSU CAM (CEVR USTA CAM) ...................................................... 296
PAZARBAI MESCD ...................................................................................................................... 298
RUM MEHMET PAA CAM ............................................................................................... 299
SALACAK CAM (TERFATI CAM) ................................................................... 303
SALH EFEND CAM ...................................................................................................................... 306
SARIGAZ KY CAM .............................................................................................................. 307
SELM AL EFEND CAM (KURUEME CAM) ................................ 310
SELM AL EFEND TEKKES CAM ..................................................................... 311
SELM AL EFEND TEKKES CAM ..................................................................... 317
SELMYE CAM ....................................................................................................................................... 323
SELMAN AA CAM ...................................................................................................................... 333
SERE HATUN CAM ................................................................................................................... 335
SNAN PAA CAM .......................................................................................................................... 336
SOLAK SNAN CAM ..................................................................................................................... 339
12
EHTLK CAM ...................................................................................................................................... 342

EHT SLEYMAN PAA CAM ................................................................................... 343
EMS PAA CAM ............................................................................................................................. 347
EREFBD CAM (ADLYE CAM) ........................................................................... 352
CA BAI CAM ............................................................................................................................. 354
TAKKEC MESCD (ARAKYEC MESCD) ........................................................... 356
TAILAR CAM (MEHMET AA CAM) .......................................................... 358
TAVA HASAN AA CAM ............................................................................................ 358
TAZICILAR OCAI MESCD .............................................................................................. 361
TEMBEL HACI MEHMET EFEND CAM
(ATLAMATAI CAM) ........................................................................................................................... 362
TOYGAR HAMZA MESCD ................................................................................................... 363
VALDE- ATK CAM (TOPTAI CAM) ............................................................. 365
YEN EME CAM (MEHMET AA CAM) .................................................... 378
YEN VALDE CAM .......................................................................................................................... 379
skdar Tekkeleri ..................................................................................................................... 393

EVLYA ELEBYE GRE SKDAR TEKKELER .............................. 396
ACIBADEM TEKKES ......................................................................................................................... 397
AFGANLILAR TEKKES (KALENDERHANE TEKKES) .......................... 399
AHMEDYE CAM RUFA TEKKES (EYH MAHMUT
EFEND TEKKES) ......................................................................................................................................... 406
ALACA MNARE TEKKES (EYH SADIK EFEND TEKKES) ....... 407
ARF DEDE EFEND TEKKES ................................................................................................ 413
ATK VALDE SULTAN TEKKES (KARABA-I VEL TEKKES) 414
AYE SULTAN TEKKES .............................................................................................................. 419
AZZ MAHMUD HDY EFEND TEKKES ................................................. 420
CEDD HACI DEDE TEKKES ................................................................................................. 420
AMLICALI MEHMET EFEND TEKKES ........................................................... 421
EKMEK YEMEZ TEKKES (EMEK YEMEZ TEKKES) .................................... 423
FEYZULLAH EFEND TEKKES (EYH RM EFEND TEKKES) 426
GZLCE EVLYA TEKKES ........................................................................................................ 428
HACI HOCA TEKKES (ZBEKLER TEKKES) .................................................. 429
HALM GLM TEKKES
(HALM KERM TEKKES veya ZNCRLKUYU TEKKES) ........ 443
HALLA BABA TEKKES (GAN EFEND TEKKES) ................................ 444
HNDLER TEKKES (FEYZULLAH EFEND TEKKES) .............................. 447
BRAHM AA CAM TEKKES ..................................................................................... 451
KAPICI TEKKES ....................................................................................................................................... 451
KARACAAHMET SULTAN TEKKES ...................................................................... 452
KARTAL AHMET BABA TEKKES ................................................................................ 453
KK AMLICA TEKKES ................................................................................................. 455
MALATYALI SMAL AA TEKKES ....................................................................... 456
MUHY EFEND TEKKES (HMMET BABA TEKKES) ............................. 457
MUSA BABA TEKKES (SELM EFEND TEKKESSADIK EFEND TEKKES veya INAR TEKKES) ...................................................... 463
RAUF AHMET EFEND TEKKES ................................................................................... 465
SALI HALL EFEND TEKKES ........................................................................................ 467
SALI EYH HSEYN EFEND TEKKES .......................................................... 468
SAFVET PAA TEKKES ............................................................................................................. 470
SANDIKI EYH EDHEM BABA TEKKES ....................................................... 472
SERBLK EYH AHMET KEF EFEND TEKKES ........................... 476
SEYFEDDN EFEND TEKKES .............................................................................................. 477
EYH CELLEDDN EFEND TEKKES .................................................................... 478
NDEKLER
AH KULU SULTAN TEKKES (MERDVENKY TEKKES) ..... 478
EYH HAFIZ TEKKES (EYH HAFIZ SMAL EFEND TEKKES) 486
EYH HASB EFEND TEKKES (EYH SADIK EFEND TEKKES) 487
EYH MUSTAFA EFEND TEKKES ............................................................................. 488
EYH MUSTAFA EFEND TEKKES (EYH CAM) .................................. 489
EYH NUR EFEND TEKKES (ARAMBA TEKKES) ......................... 498
EYH SADIK EFEND TEKKES (EYH HAFIZ EFEND TEKKES) 500

TAHR BABA TEKKES (NUR BABA TEKKES) ................................................ 504
TOYGAR TEPE TEKKES .............................................................................................................. 508
MM AHMET EFEND TEKKES .................................................................................... 509
YARIMCA BABA TEKKES (KZ LMANI TEKKES) .......................... 511
13
KISALTMALAR
Ans.
Ant.
Bkz.
Bl.
c.
DDY
Def.
Der.
Do.
Ed.
Ed. Fak.
Ens.
Fas.
Haz.
H.
..
Kr.
k.s.
Ktp.
M.
M. N. H.
md.
Md.
Ne.
Osm. Ar.
l.
: Ansiklopedi(si).
: Antoloji(si).
: Baknz
: Blm().
: Cilt.
: Devlet Demir Yollar.
: Defter(i).
: Dergi(si).
: Doum tarihi.
: Edebiyat.
: Edebiyat Fakltesi.
: Enstit(s).
: Fasikl.
: Hazrlayan.
: Hicr.
: stanbul niversitesi.
: Karlatrnz.
: Kuddise sirruh, Kaddesallahu
esrarah.
: Ktphane(si).
: Mild.
: Mehmet Nermi Haskan.
: Madde.
: Mdrlk.
: Neriyat().
: Babakanlk Osmanl Arivleri.
: lm tarihi.
r.a.
rh.a.
s.a.v.
Tas.
TTK
TTOK
: Radyallahu anh.
: Rahmetullahi aleyh.
: Sallallahu aleyhi ve sellem.
: Tasnif(i).
: Trk Tarih Kurumu.
: Trkiye Turing ve Otomobil
Kurumu.
ni. Ktp. T. Y. : niversite(si) Ktphanesi Trke
Yazmalar (Blm).
vd.
: Ve devam.
Yay.
: Yaynevi, yayn.
Tarih yazmlarnda geen Hicr ay adlar ksaltmalar:
M. veya Mim.
S. veya Sad.
Ra.
R.
Ca. veya C. evvel
C., C.hir veya Cim
B.
. veya n.
N. veya Nun.
L.
Za.
Z.
: Muharrem.
: Safer.
: Rebiylevvel.
: Rebiylhir.
: Cemaziyelevvel.
: Cemaziyelhir.
: Receb.
: aban.
: Ramazan.
: evval.
: Zilkade.
: Zilhicce.
15
Yzyllar Boyunca
skdar
Tarih Boyunca skdarn simleri
I- TARH BOYUNCA
SKDARIN SMLER
skdar, tarihin muhtelif devirlerinde deiik isimler almtr. lk adaki ad

KHRYSOPOLStir. Onbinlerin Dn adl
eserinde Ksenophon, (M.. 40l-400) skdardan Khrysopolis diye bahseder. Altnc
gn Kalkhedoniadan Khrysopolise vardlar,
ganimetleri sattlar ve orada yedi gn kaldlar
(Anabasis, 6. kitap, s. 304) Herodotos (M..
484-420) kendi tarihinde Khrysopolis isminden hi bahsetmemitir. Yalnz, Kadkyden
drt yerde sz etmektedir. (Herodot Tarihi, s.
615) Dareios, Susadan kt, zerinde kprnn kurulmu olduu Bosphorosdaki Kalkhedona geldi. (Herodot Tarihi, s. 255)
Strabon (M.. 64-M.S. 21) Corafya adl kitabnda Marmaradan Karadenize doru alnca, sol tarafta Byzantiona komu ksmlar -buralar Thrakiallara aittir ve buraya Pontusun
sol tarafndaki ksmlar denir- sa tarafta Khalkedona (Kadky) komu ksmlar kalr. demektedir. Ayn kitabn IV-VIII. blmlerinde
de Pontusun aznda Megarallar tarafndan
kurulmu olan Kalkhedon ve bir ky olan
Khrysopolis ve Kalkhedonlar tapna bulunur. denmektedir. (s. 3) M.S. 920 ylnda
Anadolunun Tarihi Corafyas adl kitabnda
Leo
Phokas,
Bosphorun
stndeki
CHRYSOPOLSten kaarak buraya gelmiti
diye skdardan bahseder. (s. 155) l8. Asrda
stanbul isimli kitabnda P. G. nciciyan, Khrisopolis ismi konusunda unlar kaydeder: skdarn eski ad olan KHRSOPOLSin
meneine dair muhtelif rivayet ve mtalalar

vardr. Bazlarna gre, Khrista ve Agamemnonun olu Khrisos, Krma giderken burada
lp defnedildiinden kendi ad verilmitir
denmektedir. Dier bir faraziyeye gre ise, ran
hakimiyeti esnasnda (M.. 513ten sonra) ehirlerden toplanan altn burada biriktirildiinden, ona Khrisopolis yani Altn ehir ad verilmitir.
Pers kral Dareios (Darysreios), skit Seferinden dnerken bugnk Beikta veya Kabata
tarafndan skdara gemi ve bu sefer esnasnda elde ettii hazineleri burada yaptrm olduu mahzenlerde saklamt. Bundan dolay
ehre Altn ehir anlamna gelen HRSOPOLS ad verilmitir.
Kmusl-lmda Scutari eklinde yazlm
olan skdarn ismi hakknda u bilgileri bulmaktayz: skdar eski bir ehir olup, ism-i
kadmi (Hrisopolis) yani Altn ehir yahut
Altn ehri idi. Bir rivayete gre Agamemnonun olu Hrisis tarafndan kurulmutur.
Hrisis ehri anlamna gelen Hrisopolis denmitir. Kzkulesi, skdarn Bizans abidelerinden kalm yegne bakiyedir. Kulenin bulunduu sahil, eskiden, Atinal General Charis (Kharis)in kars Damalisin orada medfun
bulunmas sebebiyle DAMALS BURNU adn tar. (P. G. nciciyan, stanbul Tarihi, s.
298) Kk Asya Tarihinde Yolcular sandallarla Bosphorusu geerler ve ekseriya DAMALSte kar sahile karlard. ve Conrad, karya DAMALSten geerek M.S. 1113 senesinde mparator Constantinopleden DAMALSe ulamt. denmektedir. (Kk Asya
19
Yzyllar Boyunca skdar

Tarihi, s. 202, 224-228)
Buradan da anlalaca gibi, DAMALS yalnzca Kzkulesi karsndaki sahilin addr. Fakat zamanla skdar da iine alan bir isim
haline gelmitir.
Sokrata gre ise (Kilise Tarihi); Atinal kumandan Viadis tarafndan surla evrilen bir
mevkide, Karadenizden gelen gemilerden ondalk alrlard. Bir rivayete gre de ehir, sonradan orada SKUTARON (yani kalkan) imal
edilip satldndan dolay SKUTAR adn almtr. Fakat skdarn hi bir zaman suru olmamtr. Sokratn kitabnda ad geen yer
Kadky olmaldr.
Roma devrinde skdarn ad, SCUTAR
olarak gemektedir. Bu devirde SCUTUM
(yani kalkan) tayan SCUTAR denilen Roma askerlerinin burada bir klas olduu da bilinmektedir.
Evliya elebi ise Seyahatnamesinde yle demektedir:
Asl ismi Eski Dardr ki, mehur bir yanl
olarak skdar derler. skdar denilmesinin
sebebi de Seyyid Battal Gazinin skdar Bahesi yannda Harun Reidin adr nnde
yaptrarak oturduu Dar (yer) dolaysyladr.
Tarihi Semavi Eyice, stanbulun Mahalle ve
Semt Adlar Hakknda Bir Deneme adl makalesinde unlar yazmaktadr:
Bir takm adlar vardr ki, imdiki halde birer
problem mahiyeti arzetmektedir. Bunlarn arasnda skdar, Koska, Tahtakale, Avratpazar,
Feriky, Pangalt vs. yi saymak mmkndr.
skdarn bat yaynlarnda yerlemi izah,
Skoutariondan geldiidir. Halbuki bunu haberci, ulak anlamna gelen Farsa-Trke karm SKDAR kelimesine balamak ve
bylece Trk devrinde domu bir ad olarak
kabul etmek de mmkndr. Ancak evvelce
KHRYSOPOLS denilen bu yerin hi deilse
XII. yzylda SKOUTARON ad ile tannmaya balam olduu anlalyor. Nitekim, Drdnc Hal Seferi ile stanbula gelen Villehardouin buraya ESCUTARRE demektedir.
Ancak, bu iki fikri badatrmak kabildir. y-
20
le ki, daha Bizans devrinde menei Farsadan

gelen skdar ad buraya verilmi olabilir.
Ayn makalenin dipnotunda belirtilen bir baka nemli bilgi de, skdar adnn antik aa
balanan ilgi ekici, hatta belki de doru olan
bir izaha gre Roma devrinde SCUTUM yani kalkan tayan SCUTAR denilen Roma
askerlerinin burada bir klas olduudur. (Okular=Sagittari - Hafif kalkanllar= Cetrati)
skdar ismine ilk defa olarak Charles Texierin Kk Asya Tarihinde rastlamaktayz.
Yazar bu kitabnda, mparator Vallensn askerlerinin SKTARYEN ad verilen klalarda kaldklarn yazmaktadr. Buradaki SKTAR szc bazlarna gre Farsa ASKANDAR (Karargh-Konak yeri) kelimesinden ortaya kmakta, bazlarna gre de kalkan sznden gelmektedir. Nitekim bu askerlere
Kalkan tayan askerler ad veriliyordu.
Samiha Ayverdi ise, Boaziinde Tarih adl eserinde u bilgileri verir:
skdarn ad stne biribirini tutmayan iddialar her kitapta her kaynakta bir baka kalba brnm. Biri km, Khrista demi, gya
ki, Agamemnonun olu Chrysos veya Hiriseis, Krma giderken, bir rivayete gre de kahin
olan kz kardei figeniay ziyaret etmek zere
Yorosa giderken bu mevkide lp defnedildii
iin ismi de kye yadigr kalm demi. Bir bakas km, Bizans zamannda Latinlerin
SKUDARUM demelerinin sebebi, SKUTAR yani kalkanl askerler klas ve ESKTER
SARAYIndan kinayedir, demi.
Kalkanl askerlere SKUTAROSlar denildii
gibi Komnenoslar (Xl-XV. asr) andan beri
de burada SKUTARON adl bir sarayn mevcut olduu bilinmektedir.
Btn buraya kadar sylediklerimizden de anlalaca gibi skdarn alar boyunca drt
ismi olmutur:
1- Antik ada
2 - Roma Devrinde
3 - Bizans Dneminde
4 - Osmanl Devrinde
Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri
II- YZYILLAR BOYUNCA

SKDAR SAKNLER
skdar tarih iinde bir ok milletin istilsna uramtr. Bu hususu ana balklar
halinde inceleyelim:
1- Eski ta (Paleolithique) Devri:

ehir bu devirde iskn edilmemitir ve bu devre ait hi bir bilgiye sahip deiliz.
2- Cill ta (Neolithique) Devri:

Bu devre ait hi bir bilgiye malik deiliz. htimal ki, skdar bu devirde de iskn edilmemiti.
3- En Eski alar:
Bu devirlerde skdara yakn evrelerde oturanlar baz Trak kabileleri idi. Onbinlerin Dn adl eserinde Ksenophon yle der: Bitinya Trakya demektir. (Anabasis fihrist, Thrakia, s. 388) Bu Trakya, Pontusun azndan
balar, saa doru Herakleiaya (Karadeniz
Erelisi) kadar varr. (s. 281)
kinci olarak da Moda Burnunda bir kent daha kurmulard. Bu iki kent Fenikelilerin Karadeniz kylarnda kurduklar kentlere gitmek
iin bir durak, bir eksikliklerini tamamlama
yeriydi. Fenikelilerin skdar sahillerinde de
baz tesisleri vard. Sahilden Kzkulesine doru uzanan slk ksm byk talarla doldurarak bir mendirek meydana getirmilerdi. Bu sayede bugnk Salacak sahilinin olduu yerde
bir liman elde etmilerdi. Burada ticaret iskeleleri ve tersaneleri vard. Dier bir limanlar
da imdiki vapur iskelesinin yerinde idi. O devirlerde bu ksm bir koy idi. Krfez, Mihrimah
Camiinin nnden balyarak imdiki Karaolan Sokann bulunduu yere kadar uzanyordu. Son yaplan kanal almalarnda da grld gibi Glnu Emetullah Valide Sultan
Camiinin ambarlar n ve Balaban Tekkesinin deniz taraflarnn gemite deniz olduu,
kan kum, midye, istiridye kabuklarndan anlalmtr. Bu almalarda ayrca kayk balamaya yarayan bir ok da kazk meydana kmtr.
M.. 1200 yllarnda Traklarn bir kolu da
Hali sahilinde Unkapan ile Eyp arasna yerlemiti. stanbul iinde kurulan ilk kent burasdr. Fakat bu kentin ad bilinmemektedir.
4- Hitit (Eti) Devri:

6- Akalar Devri:
(M.. 4000-1200) skdar ve dolaylar Traklarn Rumeliye geii sebebiyle boalmt,
meskun deildi.
5- Fenikeliler Devri:
M.. 1000 yllarnda Kadky, Fikirtepesinde
Fenikeliler KALHEDON kentini kurmulard.
Aka krallarnn en byklerinden olan Agamemnon, Peloponneste Argolisin kuzey dousunda yaptrm olduu Mikenai atosunda
oturuyordu. Agamemnon, kardei Sparta Menelaosun gzel kars Helenann, lion adn
tayan Truva kalesinde oturan Kral Primosun
olu Paris tarafndan karlmas zerine Tru21

vaya kar byk bir sefer tertiplemi ve bu kaleyi on yl sren kuatmadan sonra zapt ve tahrip etmi, Primosu da ldrmt. Bu harplerin M.. 1190-1180 seneleri arasnda olduu
sanlmaktadr. (Ege ve Yunan Tarihi s. 65-82)
M.. 1200 dnemi Akalarn en gl olduklar devirdir. Bu husus btn Ege blgesinden
baka, bir taraftan Makedonya ve Boazlara
kadar yaylan Aka keramikleri ve sanat eserlerinin tad bir rnek slptan anlalmaktadr. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 82)
Kuzeyden Yunanistana inip ve bir ok savalardan sonra yonyaya yerleen Akalarn
(Akhun) bir kolu M.. 675 ylnda Fikirtepe
ve Modadaki iki Fenike kentini ele geirdi.
Bahariye (Mhrdar)-Moda kesimine yerleti.
Az zamanda Gebzeden Boaziine kadar olan
blgeyi ele geirdiler. Kk bir Kalhedon
devleti kurdular. skdar ve dolaylar da bu
yeni devletin topraklar arasna katld. Anadoludan gelen halk bu yerlere bek bek yerletirildi.
Megarallar stanbul Boazna kadar ilerleyerek M.. 680 ylna doru Kalkhedon (Kadky) ve bu ehirden 17 sene sonra Marmara ile
Hali arasndaki burun zerinde Bizantiyonu
(stanbul) kurmulardr. (Ege ve Yunan Tarihi,
s. 166)
M.. 405te Atina donanmas anakkale Boaznda Spartallara yenilmiti. Bu sayede Bizantiyonla Kalkhedonu ele geiren Spartallar Boazlara ve oradan yaplan hububat sevkiyatna tamamen egemen olmulard. (Ege ve
Yunan Tarihi, s. 338)
7 - Pers Dnemi:
Pers kral Dareios, skit Seferinde (M.. 513)
ordusuyla stanbul Boazndan gemitir. Yakn dounun en dikkate deer hkmdarlarndan biri olan I. Dareios M.. 522-486 yllar
arasnda hkm srmtr. Pers kralln o zamann en gl bir devleti haline getirdi ve bu
devletin hemen hemen 200 yl yaamasn salad. (Ege ve Yunan Tarihi s. 255) Dareiosun,
skit Seferinden sonra Boazlarn, Strimona
kadar uzanan Trakyann ve Marmara denizinin kuzey ve Karadenizin bat kylarnn Pers
devletine kalmas, yonlarn Karadeniz kolonileriyle olan ticaret ilikileri iin bir engel ol22
maya balamt. Ayn zamanda bu sefer, n

Asya ile Avrupa arasnda yaplan ulamn Boazlardan gemesine yol amak suretiyle yonya ekonomi alannn bsbtn daralmasna
yol amt. Bizantiyonun, Kalkhedon ve Marmara Erelisini Pers boyunduruundan kurtarmak iin yaptklar bir sonu vermemiti.
M.. 476da Atina donanmas, Egenin kuzey
blgelerini gven altna aldkdan sonra Rusyadan Atinaya ithal edilen hububat iin byk nemi olan Boazlara bir sefer yaptlar ve
bata Bizantiyon olmak zere oradaki ehirlerin Atina deniz birliine girmesini saladlar.
(Ege ve Yunan Tarihi, s. 300)
Atina donanmas anakkale Boaznda Kinossemada ve ondan sonra Alkibiadesin yardmyla Abidosta iki nemli zafer kazand.
(M.. 411 sonlar) M.. 410 ylnda Alkibiades, Marmara Denizinde Kizikos aklarnda
Peleponnes donanmasn byk bir yenilgiye
uratt, bir yl sonra ise Bizantiyon ve Kalkhedonu zaptetmek suretiyle Boazlarn kontrolnn tekrar Atinaya gemesini salad.
Bizansllar bu kylar zerindeki buruna DAMALS (nek) BURNU adn vermilerdi.
Damalis, Bizans kuatan Atinal general
Charis (Hares)in karsdr. Donanmas ile gelip bu sahilde karargh kuran generalin hanm burada lm ve buraya gmldnden,
emsi Paa, Ayazma ve Salacak arasndaki
blgeye onun ad verilmiti. Damalisin Kzkulesine gmld de rivayet edilmektedir.
Belki de Khrisos da buraya gmlmtr.
M.. 340 tarihinde Makedonya kral Philip de
Marmara Erelisini ve Bizantiyonu kuatmt. Fakat bunda kalc bir baar gsterememi,
Makedonya donanmas Kalkhedonya aklarnda malup olmutu. (Ege ve Yunan Tarihi, s.
403)
8- Byk skender Devri:

skender, M.. 334 yl banda, anakkale
Boazn gemi ve 334/333 kn Frigya ehirlerinden Gordionda (Sakarya zerinde
Yasshyk) geirmiti. Bu arada Kalkhedonya
ve Hrisopolisteki Pers hakimiyeti de sona ermitir. skender M.. 13 Haziran 323de Babilde lm ve arabayla skenderiyeye getirilerek gmlmtr. Bu beklenmedik lmden

sonra bir takm karklklar kt ve bu arada
memleket bir ka satraplklara blnd ve
Marmara yresi Leonnatosun idaresine gemi oldu. Bu karklk 300 yl srmt.
9- Bitinya Krall Devri:

M.. 280 ylndan balayarak Bitinya, Pontus
ve Kapadokya gibi prenslikler birer birer bamszlklarn iln etmee baladlar. Bitinya
Krall, Yunan kltrn az ok benimsemi
olan yerli prenslerden Zipoites tarafndan
M.. 280 - 255 tarihlerinde kuruldu. Bu devletin hudutlar, stanbul Boaz, zmit Krfezi
ve Sakarya ile snrlanan blgeyi iine alyordu
ve bu yerler Traklarla meskun idi. (Ege ve Yunan Tarihi, s. 472)
10- Roma mparatorluu Devri:

M.. 200 tarihlerinde Romallar, Makedonya
kral Philipi malup ettiler. Philip, Yunanistan ve Anadoludaki btn topraklarn terk
etti. M.. 191de, Roma Donanmas, Anibalin idare ettii Suriye Donanmasn malup
etti ve Romallar 191de Anadolu topraklarna

ayak bast. M.. 175 tarihinde dou Akdeniz
tamamen Romann hakimiyetine geti.
M.. 131 ylnda Bergamadaki ayaklanmay
bastrmak iin Anadoluya giren Roma ordusu,
gerek anlamyla burasn igale geliyordu. Nitekim M.. 129 tarihinde Bergama Krall ortadan kaldrlarak yerine Asya Eyaleti kuruldu.
(Mahmut Gol, Pontus, s. 61)
M.. 89-88 ylnda da btn Anadoluyu iine alan tek ve mill bir Anadolu devleti kurmak isteyen Pontus kral ile btn Anadoluyu egemenlii altna almak isteyen Roma
mparatorluu arasnda lm kalm savalar
balad. (Pontus, s. 67)
Bu dnemde Kalkhedonya ile Sktariyon ve
dolaylar Pontus hakimiyetine girmiti. M..
63 ylnda Pontus kral byk Mihirdadn lm ile devleti ortadan kalkm ve bu yerler
tekrar Romann hakimiyetine girmitir. (Pontus, s. 107) Bu olaydan sonra skdar 458 sene Romann hakimiyetinde kalmtr.
Ayazma sahilinde
deniz hamam.
Buras Ta skele ad
ile nl idi.
23

11- Bizans Devri:
M.S. 395 tarihinde Roma mparatorluunun,
Arkadys ve Honorys arasnda ikiye blnmesi ile Hrisopolis de Dou Roma mparatorluunun, yani Bizansn hakimiyetine girmi oldu.
M.S. 260 tarihinde, Gothlar Karadenizin bat
sahillerini takip ederek, karadan bir ordunun
desteinde Byzantiona geldiler. Burada ordular gemilere bindiler ve Calcedona (Kadky)
getiler. Calcedon kar koymadan teslim oldu
mdafileri ise kat. stilclar buradan zmit
ve Bursaya giderek yama ettiler. Bu olaylar
srasnda belki skdar da yama edilmitir. O
sralarda skdar, Kadkyne bal bir ky
idi. (Roma mparatorluu Tarihi s. 135)
Daha sonralar Roma mparatorluu iindeki
iktidar mcadelesinde mparator Constantinus, Bizansn destekledii rakibi Liciniusu
M.S. 20 Eyll 323 tarihinde Khrysopolis (Yaldzl ehir) civarnda malup etti. Bizansa snm olan Licinius buray terk ederek kendisini mdafaa iin Kk Asya sahillerine gemiti. Roma mparatoru Constantinus, Byzantionu bir tarafa brakarak Chrysopolis (skdar) yaknnda karaya kt. Ve orada btn
ordusu ile kendisini bekleyen Liciniusu buldu.
skdar muharebesinde yenilen Licinius savatan sonra zmite kat. Daha sonra Byzantion ve Calcedon (Kadky) teslim oldu. (Roma mparatorluu Tarihi, s. 270)
M.S. 324te Roma mparatoru Constantinus
Romadan baka bir yerde ve merkez durumda
olmak zere bir baehir aryordu. nce Nii,
Sofyay ve sonra Troiay dnmt, fakat
sonunda Byzantion zerinde karar klmt. Bizans, M.. 660 ylnda kurulduuna gre 990
sene sonra Roma mparatorluunun baehri
olmutur.
Bizansta inaat M.S. 324 yl balarnda balam ve 330 yl, 2 Maysnda byk elencelerle al treni yaplmt. ehrin resmi ad,
Roma Nova olmutu. Kuzey milletleri ise ona
Miklagard yani Byk ehir diyorlard. (Roma mparatorluu Tarihi s. 275-273)
26 Ocak 447 tarihinde skdar iddetli bir yer
sarsnts ile sallanm bu esnada skdar ve
stanbul byk hasar grerek surlarn 67 kulesi yklmt.
24
Bizansllar dneminde skdar, nemli bir ticaret ve konaklama merkezi olmutur. Bu arada deiik tarihlerde Perslerin ve Araplarn
istilsna uram ve yama edilmitir.
609 tarihinde ran, 710da Araplar, 782 tarihinde Harunr-Reid, 1101-1102de Hallar,
1147de Fransa Kral Lui ile Alman mparatoru Konrad, 1203de gene Hallar skdardan
getiler.
590-628 tarihleri arasnda, ran Sasan mparatorluunun banda II. Husrev bulunuyordu. 602 de Mauriciusun ldrlmesi zerine
intikam almak iin Bizansa sava at. Bu sava sarasnda Pers ordular, stanbulun karsndaki Kadkye kadar geldiler. 609 yl olarak gsterilen bu igal ve yamaya skdarn
da uram olduu muhakkaktr. Baz tarihlerde bu olaylarn 616da meydana geldii kabul
edilir.
Suriye valisi bulunan Muaviye, Kbrs Seferini
mteakib, Bizansa kar stanbulu hedef alan
ilk seferi dzenlemitir. Abdullah kumandasndaki slm donanmas ile Bizans deniz kuvvetleri arasnda Fenike kylarnda 655 ylnda
cereyan eden Direkler Muharabesinde mparator Konstansn ar malubiyeti ve Bizans
donanmasnn imhas Mslmanlara stanbul
deniz yolunun almasn temin etmiti. Muaviye halife iken, olu Yezid tarafndan idare
edilen ve ileri gelen sahabeler ile birlikte mehur Sahabe Ebu Eyyb el-Ensarnin katld
668/669 seferi stanbulun muhasaras ile neticelenen ilk slm teebbsdr. Muaviyenin
668 ylnda Fazala kumandasnda gnderdii
kuvvetler Kadkyde klamakta idi. Yezid,
669 baharnda ehre kar devam eden tazyikten baar elde edemeyince, Arap ordular halife tarafndan geri arld.
715 ylnda, Halife Velid tarafndan Mesleme,
kara ve deniz ordularnn ba kumandan olarak stanbul zerine gnderildi. Fakat bir baar kazanamadan geri dnmek zorunda kald.
781 tarihinde Halife el-Mehdi, olu ve veliahd Harunu stanbul muhasaras iin grevlendirdi. Ordu zmit yaknlarndaki Bizans kuvvetlerini malub ettikten sonra skdara kadar sokulmutu. (slm Ansiklopedisi, MEB Yaynlar, c. 5/2 s. 1173 ve sonras, stanbul Enstits Dergisi II, s. 213-259)

Bu ksa izahattan da anlalaca gibi, stanbul
Araplar zamannda be defa muhasara altna
alnmtr. (Trkler ise sekiz defa muhasara etmilerdir.) Araplarn kuatmalar sra ile 1655 ylnda, 2- 668 ylnda, 3- 674 ylnda, 4715 ylnda, 5- 782 ylndadr. Bu kuatmalar
zamannda skdarn ismi hl Chrysopolistir. Byk Trk seyyah Evliya elebi Araplarn bu son kuatmas hakknda u bilgileri
vermektedir:
stanbul, eski zamanda Emevler ve dier padiahlar tarafndan yedi defa kuatlmtr. Bu
kuatmalarn bazlarnda ise hara alnarak fetihsiz geri dnld. Fakat Peygamberimizin
hicretinin 245inci (M. 859) senesinde, Herakl adl kraln Konstantiniyyede lmesi zerine Eleni kral oldu. Abbaslerden Halife Harun Reid 150.000 asker ile skdardan geerek stanbulu kuatt. Nihayet fetihsiz dnmek ayptr diye bir sr derisi geniliinde
yer alp Silivri Kaps yaknnda, Koca Mustafa Paa Camii yerinde bir kale ve mslman
mahallesi yapp, kale iine bin kadar muhafz
koyarak her sene kafirlerden 50.000 altn hara olmak zere pein yllk hara alp Badata dnd. Bu srada Seyyid Battal Gazi
bin kadar bahadryla skdarda pusuda yatp
kafirlerden ganimet ve hara alarak, zerine
musallat olmazd. Fakat Battal Gazi stanbulda slmlarn toptan ehid edildiklerini
duyunca, iine gayret atei dp hemen o anda Kuzgunca, negelse (herhalde Kuzguncuk
ve engelky olacak) ehirlerini Kartal, Darca kasabalarn yama ederek ele geirdii
bin kadar dman askerini kltan geirdi.
Oradan Badata gidip Harun Reide stanbuldaki slmlarn acnacak hallerini anlatr.
Seyyid Battal Gazinin -ki mbarek isimleri
Hseyin Gazi olu Caferdir- skdarda deniz kysnda Kzkulesine kar bir tepede adrlarn kurup (bu tepe Ayazma Camii ile Salacak plaj gazinosunun zerinde bulunduu tepedir. Eskiden burada Ayazma skelesi adyla
anlan ve esas Fenikelilere kadar dayanan bir
iskele bulunuyordu) orada muhafz kalr, yedi
sene skunetle yaayp oralarda ba ve baheler yetitirirdi. imdi o balara, Battal Gazi
Balar, l-i Bahadr Balar, Gazi Ky Balar derler. Yanl olarak Kadky Ba da diyorlar.
te bu yedi sene zarfnda ilk defa olarak skdar ve Kadkyn Battal Gazi imar etmitir.
Sonralar Battal Gazi ama memur olunca

Kanador (Bizans imparatoru) denilen kral Kadkyne salam bir kale bina etmitir ki, hl bu hakirin ba iinde burlarnn temelleri
grlr. Sonra skdarn kara tarafna ta
amlca Dalarna kadar bir hendek atrr.
Topran i yzne kapatp kap yerleri falan
brakr. amlca Da zerinde bir karakol kulesi, Toygar Tepesinde, Yasstepede (Topta
ve Zeynep Kmil Hastahanesinin zerinde bulunduu tepe), Piyale Paa Tepesinde (Tunus
Ba ve ieki Durann olduu yerler), daha baka oniki yerde byk karakollar yapar.
skdarn drt tarafna 40.000 kadar beki
tayin eder. (Kalkanl svariler klas belki de
bu zaman ina edilmitir.) skdar bu surette eli altna aldktan sonra Battal Gazinin korkusundan deniz yznde byk bir kule yaptrp, skdar tekfurunun kzn ve dier kymetli ve lzumlu insan iine koydurur. O kuleye Pirgos Tiskuris derler ki, Kzkulesi demektir.
Bu srada Battal Gazi de am feth ederek, skdarn byle tahkim edildiini iitince yanna 700 serdengeti gazi alp gelir ve birdenbire
skdar basar. Oradan kaykla Kzkulesine
geip, kraln kzn, hazinesini ve dier lzumlu eyleri alp skdara dner. skdar bahesi yerinde iki rekat namaz klp: lh, buray, Muhammed mmetine nasib et ki, mamur olsun! deyu dua edip yalvarr. Sonra skdara
dokunmadan ganimetlerini alp Medyin (ran) ehrine ynelir. Sonra Battal Gazinin
ayann kerameti olarak Kanator kral skdar yle mamur etmitir ki, gya bir cennet
bahesi olmutur. (Evliya elebi, Seyahatname, 2/169)
Battal Gazi Emev ordularnn 717-740 yllar
arasndaki Anadolu Seferine katlm ve Afyonkarahisar yaknndaki Akroinonda (Seyitgazi) ehid olmutur. Menkbelere gre Battal
Gazi, Emev kumandan Meslemenin Bizans
kuatmas srasnda (715 yl) ehre girer, Ayasofyay grdkten sonra, oradan kymetli bir
ha alarak kar.
1071 Malazgirt Seferinden sonra, 1075 senesinde Kutalmuolu Sleyman, zniki zaptetmi ve buraya yerlemiti. Bu esnada, Bizansn
urad buhrandan ve zayf imparator Mikaele kar kan isyanlardan faydalanarak sratle devletini geniletmi ve kuvvetlendirmiti.
25

Bizans Rumeli ordusu 1075te toptan ayakland ve bu ordunun kumandan N. Bryenrios Edirnede, 1077 tarihinde imparatorluunu iln
ederek stanbul zerine yrd. mparator, bu
tehlikeli durumda hapisten kard Russeli,
Alexis ile birlikte ona kar gnderdi. Tam bu
srada Anadoluda bulunan Bizans askerlerinin
kumandan N. Botaniates de harekete geti ve
Alpaslandan kaan, Bizansa snan Selukun torunu el-Basan ile birleerek Ktahyadan zmite doru ilerledi. Fakat Trklerden
korktuundan ancak geceleri sapa yollardan
hareket ediyordu. znik havzasnda, Sakarya
kysnda (Atzula mevkii) Seluk kuvvetleri
tarafndan sarlmak tehlikesine maruz kalan
N. Botaniates mttefiki bulunan el-Basan
amcazadesi Sleymana gnderdi. Bir takm
menfaatler karlnda ve herhalde maksadn
da anladktan sonra onu ikna etti. Bu sayede
imparatorluunu iln eden N. Botaniates, Bitinyada znik hkmdar olan Kutalmuolu
Sleymandan 2000 kiilik kuvvetten baka asker yardm vadini alarak stanbula doru harekete geti. Oradaki taraftarlarnn da yardm ile 1078de Bizans tahtna oturdu.
Yeni imparator ile birlikte giden Trk askerleri skdarda adrlarn kurarak bir bayram
enlii iinde eleniyor, ark sylyor ve stanbulda itibar gryorlard. (Osman Turan,
Seluklular Zamannda Trkiye, s. 55)
Rivayete gre, Kutalmolu Sleyman ve maiyyetindeki devlet ricali ve askerleri, ilk defa
Byk amlca Tepesinden stanbulu ve skdar grmler ve seyretmilerdir. Trk atlarnn suland yerler artk Trklerindir darb meseli ok ksa bir dnemde yerine gelmi
ve ksa bir sre sonra artk stanbul ve skdar
ebediyen Trkn olmutur.
1080 senesinde Anadoluya bir ordu sevketti.

Bu ordu znikin muhasarasna karar verdi. ehirdeki Trk garnizonu Bizansllar oyalarken
Sleyman ile Melissenos da ilerliyorlard. Bizansllar muhasaray brakarak kanca Trk
Ordusu, Melissenos ile birlikte Kadkye gelip
yerleti. Fakat ondan daha mahir ve erken
davranan Alexios Komneos 1081de imparatorluunu iln etti. Bu durum Trklerin her
tarafa yaylmalarna ve henz ele gememi
yerleri almalarna yardm etti. Filhakika Sleyman ah svarilerini ve piyade askerlerini
Marmara ve Karadeniz sahillerine, Boazlara
kadar gnderiyor, her taraf igal ediyordu. Az
bir gayretle Boaz geebilir, onlar bu yerlerden kimse atamazd. Boazdaki kasabalarda
korkusuzca yaadklarn gren Bizansllar ne
yapacaklarn armlard. Trkler, Boaz,
gmrk dairelerini ve gei resimlerini de
kontrolleri altna almlard. Artk stanbul
Boaz Seluklular ile Bizansllar arasnda hudut olmutu. Yeni imparator Alexis bir ka gece baskn ile Trkleri boazlardan uzaklatrmay denedi ise de bunu baaramad. Bu durumda Sleyman ah ile anlamaya mecbur oldu. Bu sebeple Seluk sultanna mhim bir
miktarda para veya vergi vererek, Trkler boazlardan, hudut olarak izilen Drakon (Dragos-Orhan Tepe) suyuna kadar ekilmek suretiyle, 1081 ylnda bir anlamay imzalamaya
muaffak oldu. Bu anlama gereince skdar
ve Kadky havalisi de Trk kuvvetleri tarafndan boaltlm oldu.
Dragos suyu, Kadkyn hemen dousunda,
bugnk Maltepe-Kartal arasnda ve hayvanat
bahesinin yanndan akan deredir ki, imdiki
ad Kirehane Deresidir. (Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 61)
Hal Seferleri Dnemi:
1080 ylnda, Bizansta eksik olmayan taht

kavgalar Sleyman ahtalmuolu Sleymana
yeni bir frsat ve imkn hazrlad. Nitekim, stankydeki malikanesinde oturan N. Melissenos da yeni imparator Botaniatesi tanmyor,
Adalar Denizi sahillerine kadar yaylan Trklerin babular ile temas ederek taht ele geirmee alyordu. Bu teebbslerinde muvaffak olmak iin, Sleyman ah ile ittifak yaparak Frikyada ve Galatada henz Bizansllarn elinde kalan ehirleri de Seluklulara teslim ediyordu. Bu siyaset deiiklii Sleyman
ile Botaniatesin arasn at ve imparator,
26
XI. asrda, Seluklular Anadolu ve Suriyeye

hakim olmu bulunuyorlard. Bu devirde Avrupa Hristiyan lemi, Trklerin elinde bulunan Kuds almak iin Hal Seferleri ad ile
seferler dzenlemeye balamlard. Bu seferler,
1094 tarihinden 1270 tarihine kadar srmtr.
Bir ka asilzade ile beraber, papaz ve kei, bir
ok haydut ve fahie ile kark 60 binden fazla ekiya alay 1096 senesinin ilk baharnda
Fransadan ve Almanyadan hareket ettiler.

Bunlarn arkasndan 200.000 nfus daha yola
kt. Grlmemi derecede vahet sergileyen
bu gruh bir ok Hristiyan ehir ve kasabalarn yama etmi ve kiliseleri yakp ykmlard. Bunlar stanbul nlerine geldikten sonra,
sur dndaki baheleri, saraylar ve kiliseleri
ayrdetmeksizin yama ettiler. Bu duruma aran mparator Aleksi kendilerine, Trklerin
kontrolnde bulunan Boaziinin Anadolu
sahillerini zaptetmelerini tavsiye etti.
Birinci Hal Seferinden 48 sene sonra, 1144

tarihinde skdar ikinci defa Hal ordularnn talanna uramtr. Bu seferde, birinci seferde olduu gibi Hal gruhu kayk ve gemilerle skdar iskelelerine tanm ve ehirde
bir ok taknlklar yaptktan sonra Haydarpaa-brahimaa-Ayrlk emesi arasnda bulunan geni bir ayrlkta toplanmt. Bu seferin
banda Fransa Kral VII. Lui ile Almanya mparatoru III. Konrat bulunuyordu.
Bunun zerine vahi hallar gruhu skdara geti ve burasn derhal yama ettiler.
Bu esnada skdar, tarihinin en mthi yama ve talanna maruz kald. Mverrih F.
Funck Brentano diyor ki: Reislerinden ayrlnca hi bir intizam tanmyorlard. Trk ocuklarn yakalayp, piirmek iin para para
kesiyorlar veyahut kazklara geiriyorlard.
Byklere de akla hayale gelmeyen ikenceler
yapyorlard.
Drdnc Hal Seferinde, Hal Donanmas

stanbula gelince, ilk nce Kadky ile skdar arasndaki, imparatorun Haremus Sarayn
yama etmekle ie balamlard. Bu esnada ehir de yamadan nasibini almt. Evlere, kiliselere ve dkknlara durmadan tecavz edilmiti. Hallar birka gn, skdar ve Kadky havalisinde kendilerine eki dzen verdikten sonra, stanbula hcum ederek ehre girdiler. Fakat tutunamadklarndan etraf atee
Yeni Cami sebil ve

emesi. Sol tarafta
Hakimiyeti Milliye
Caddesi zerindeki
evler ve dkknlar
grlmektedir.
emenin nnde de
mehur
skdar Bitpazar
bulunuyordu.
27

verip ekildiler. iddetle esen rzgar dolaysyla yangn, Yaldzl Kapdan, (Yedikulede) Ayvansaray veya Kabristan Kaps denilen yere
kadar olan sahay tahrip etti.
Rumlar, yaptklar klarda baarl olamadklarndan, mparator o gece hazinesini alarak ufak bir gemi ile Trakyaya kat. Bu durum
zerine 9 Nisan 1204 tarihinde stanbul, Hallar tarafndan zapt edildi. ehri alan Hallar,
grlmemi bir ekilde yama ve talan ettiler.
Bu tahribattan kiliseler dahi kurtulamamtr.
Bu suretle stanbulda bir Ltin mparatorluu
kurulmu oldu. skdar ve Kadky de yeni
kurulan bu Latin mparatorluunun idaresinde kalmtr. 57 sene sren bu devlet 1261de
yklarak blge yeniden Bizans mparatorluunun eline gemi oldu.
1086 tarihinden, Birinci Hal Seferinin balangc olan 1094 senesine kadar skdar ve
havalisi Trk kontrolnde bulunuyordu. Trkler bu tarihte buradan ekilmee mecbur kalm ve bu blge ancak Osmanl mparatorluu
devrinde tekrar Trk idaresine girmitir.
12- Osmanl Dnemi:

1347 veya 1348 tarihinde Orhan Gazi Bizans
Prensesi Teodora ile evlendikten bir sene sonra, kars ve oullar ile beraber kayn pederi
Bizans mparatoru Altnc Yoannis Kantaskuzinosun davetlisi olarak skdara gelmiti.
skdarda bir mddet oturan Orhan Gazi,
imparatorla beraber amlca ve havalisindeki
ormanlarda av yapmlard. Bu mnasebetle
bir ok ziyafetler ve enlikler tertib edilmiti.
Bu arada imparator, kz Teodoray ve Orhan
Gazinin baka hanmlardan olmu olan drt
olunu da yanna alarak stanbula, imparatorluk sarayna gtrmt. Burada gn kaldktan sonra geri dnmlerdi. Bu mddet zarfnda Padiah emniyet mlahazasyla stanbula gememi skdarda kalmt.
Kar sayfada
Mihrimah Sultan
Camii ve Sultan III.
Ahmet emesi.
Sadaki minarenin
arkasnda irket-i
Hayriyenin kurucusu
Hseyin Hki Beyin
evi grlmektedir.
28
1352 tarihinde Venediklilerle Cenevizlilerin

aras almt. Cenevizliler Orhan Gazinin
mttefiki idi. Her iki talyan devleti Boaziinde bir deniz harbine girimi ve bu harpte
Orhan Bey izledii siyaset gerei Cenevizlilere
yardm etmiti. Bu siyasetin bir neticesi olarak
Padiah, skdar ve Kadky havalisine bir
svari kuvveti gndererek Boaziinin stratejik yerlerini igal etmiti. Bu fetih olay stan-
bulun fethinin 100 sene ncesine tesadf etmektedir.

1347 veya 1348 senelerinde Kocaeli yarmadas, kk ve byk amlcalar Osmanl Trklerinin kontrolnde veya elinde idi. Trklerin
bu hakimiyeti skdarn imdiki Doanclar
tepesine kadar ilerlettikleri anlalmaktadr.
Deniz kylarna yerleememelerinin sebebi
her halde Bizans donanmas idi. Bizansllarn
bu hakimiyeti 1329 tarihinde yaplan Pelekanon Muharebesi ile kazanlmt. Bu harp 29
Haziran 1329da imdiki Gebzenin gneybatsndaki ovada yaplmt. O srada Bizansta,
dede ile torun iki Andronikoslar mtereken
saltanat sryorlard. Trklerin Boazii kylarna kadar aknlar tertib etmesinden usanan
imparator gen Andronikos, znik kuatmasn
da duyunca, 1329 yl hazirannn sonlarnda
bir ksm askerlerini toplayarak skdara geti ve imdiki Haydarpaa ayrnda ordusunu
toplad. Kendisi de bizzat ordunun banda olarak Pelekanon ovasna geldi ve kararghn
kurdu. Herhangi bir bozgun ihtimaline kar,
kaanlar toplayabilmek iin deniz kuvvetleri
de kydan orduyu takip ediyordu. Yaplan muharebede, impratorun yaral olarak bir hal
iinde geri ekilmesi ile bozgun byk bir panikle sonulanmt. Andronikosun karargh
ve hatta erguvn imparator adr dahi Trklerin eline geti. Neticede Prens Kontakuzenos maktul dt.
Bylece malup Bizans ordusu denizden ve karadan skdara ekilirken, imparator da, bugnk Yelkenkayadaki kaleden bir gemiye
bindirilerek stanbulun yolunu tuttu. Neticede, Bizansn istei ile balayan sulh grmeleri iin ilk toplant Gztepede Andronikosun av kknde olmutur ki bu kk, imdiki Merdivenky Tekkesinin (ahkulu
Bekt Tekkesi binas) bulunduu yerde idi.
Sultan Orhan sulh artlar arasnda bu kk
de istiyor ve burasn bir Ah Dergh haline
sokuyordu.
Bir ftvvet yolu, terbiyev bir esnaf kuruluu
olan Ahler o alarda Osmanllarn beinci
kolu idiler, yani yabanc lkelerden onlar sayesinde haber salarlard. Bu tekkenin eyhlerine
de resmen Bizans gzetlemek vazifesi verildiinden kendilerine Gzc Baba deniyordu.
Bugnk Gztepe isminin de buradan geldii
kabul edilmektedir.
29

Bu Ah Dergh tekilt gzetleme vazifesini,
kademeli bir surette yerine getiriyordu. lk gzetleme noktas skdar ile amlca arasnda
bulunan Tophaneliolu mevkiinde idi. Bu ii,
asl ismi unutulmu olan Gl Baba yerine getiriyordu. Gl Babann kabri yakn zamanda,
Boaz Kprs evre yolu yapm srasnda yerinden kaldrlm ve ta Burhaniye emesi
yanna konulmutur. kinci gzetleme noktas
Gztepedeki Gzc Baba hazresinin bulunduu tepede idi. nc nokta ise, erenkyde bulunuyordu. Bu grevi de, halen kabri
ziyaret edilmekte olan Ali Baba yapyordu.
Bunlar birbirleriyle ate yakmak suretiyle haberleiyorlard. Bu sayede skdar sahillerinde
olan bir olay pek ksa bir zamanda znik veya
Bursaya duyuruluyordu.
Orhan Gazi Pelekanon zaferinden sonra bir
ka kere daha Merdivenkyne gelmitir.
1356 ylnda Orhan Gazinin Teodoradan
domu olan olu ehzade Halil, zmit Krfezinde kaykla gezerken Foa Ceneviz korsanlar tarafndan yakalanp Foaya gtrlmt.
Araya giren mparator Yuannis bu ocuu kurtarmak iin istenen fidyenin yarsn vermiti.
ehzade Halili kurtarmak iin Kadkyne
gelirken, Orhan Be, Merdivenkynden gemiti. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, I/135)
Yldrm Bayezid, devrinde Timurta Paa olu

Yahi Beyi, bir miktar askerle, Karadeniz sahilinde olan memleketleri feth etmesi iin gnderdi. Yahi Bey varb ile havalisini ald. Yldrm da Kocaeli zerinden stanbul fethine
azimet ettiler. skender Boaz (Boazii) adl
yere vasl olduklarnda burada bir kale yaptrdlar. Bu hisara bugn, Gzelcehisar (Anadoluhisar) denmektedir. (Mneccimba Tarihi,
I/141)
skdar ve havalisi, 1351 tarihinde Trklerin

eline getiine gre, bu tarihten 1402 Ankara
muharebesine kadar Osmanllarn elinde kalmtr. Bu tarihte, Osmanl Devleti byk bir
sarsnt geirdiinden, baz yerler gibi skdar
da Bizansllarn eline geti.
IV. Andronikos, 1376 tarihinden 1379 ylna

kadar sene saltanat srm ve bu mddet
zarfnda, babas V. Yoannis ve iki olu, Anemas zindanlarnda kalmlardr. V. Yoannis,
Sultan I. Murada, Alaehir kalesini vaad edince bunlar kurtarmaya karar vermi ve Venediklilerle anlamt. Venedikliler, Haziran
1379 tarihinde onlar bu zindandan karmay
baarm ve doru skdara geerek orada onlar bekleyen ehzade Bayezide iltica etmilerdi. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, I/62, smail Hakk Uzunarl,
Osmanl Tarihi, 1/144)
1402 Ankara Muharebesinde Trkler Timur

ordusuna malup olduktan sonra Yldrmn
byk olu ve Veliaht Emir Sleyman Anadoluhisarna snmak zere kaarken Merdivenky civarndan gemiti.
elebi Sultan Mehmet bizzat ordusunun banda Hereke, Gebze, Darca, Kartal ve Pendik
taraflarn zaptettii gibi, Timurtaolu Umur
Bey de elindeki kuvvetlerle ile ve havalisini
alyordu.
Dukas, Emir Sleymann imparatorla stanbulda muahede yaptn sylyor ve terk ettii yerleri gstererek yle diyor: stanbul civarndaki Pendikten Mukaddes Aza (skdarla Sarayburnu aras) ve Mukaddes
Azdan Varnaya kadar olan Karadeniz sahillerindeki btn kaleleri verdi.
elebi Sultan Mehmetin bu sralarda Merdivenkynde kald ve tekkeyi yeniden ihya

ettii sylenir. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, I/372, Bedi ehsuvarolu, Gztepe,
s. 16)
Bu arada da stanbul ve skdar evresindeki

30
Trkler katliama uramlard. Bekt inanlarna gre bu ehitler 40 erenlerdir. ahkulu

Baba, Yrk Baba, Sancaktar Baba, Balc Baba, Mansur Baba, Semerci Baba, Gzc Baba,
Mah Baba, Gl Baba, Garipe Baba, Buhur
Baba, Eren Baba, Kartal Baba ilh. Btn bu
isimler buradaki Bekt Babalarnn lkaplar
idi. Bu arada Merdivenky civarnda ehid
denler Gzc Baba Tepesine defnediliyordu. Tekke civarnda ehid olan Mah Baba tekkeye, Eren ve Kartal Babalar da ehid olduklar yerlere gmldler. Trkler, ksa bir zaman
sonra buralar tekrar ele geirmitir.
1411 ylnn tarihi olaylar arasnda bir de, skdar Anlamas vardr. Bu anlama, Bizans
mparatoru I. Manuel Paleologos ile elebi

Sultan Mehmet arasnda yaplmtr. mparator, Edirnede padiahln iln etmi olan
Musaya kar, elebi Mehmete yardm etmiti. Kendisine asker verdii gibi ordusunu da
Rumeli Yakasna geirmei zerine almt.
Buna mukabil Mehmet elebi de, stanbul ve
Selnik civarlarn terke rza gstermiti. Bu
arada Kartal, Pendik ve Gebze Bizansllara
terk edildi.
Musa elebinin iddetinden korkan ve Osmanl hanedan arasndaki saltanat mcadelesinden istifade etmek isteyen Manuel, ehirde
az kuvvet bulunmasndan dolay, stanbulun
Musann eline gemesinden korktuu iin
Bursada bulunan Mehmet elebiye haber
gnderdi ve yanna davet etti. Bunun zerine
Mehmet elebi Gebze kads Fazlullah eli
olarak gnderdi, neticede grp anlatlar.
Padiah skdara gelip mparatorla grt.
elebi Mehmet, Musa ile yapt muharebeyi
kaybedince stanbula snd. mparator gemileriyle elebi Mehmeti tekrar skdara geirdi. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, I/147-341)
Aradan bir sene geince, 1412 tarihinde 30
bin kiilik bir ordu ile yine mparatorun gemileriyle skdardan Rumeliye geti.
1420 tarihinde Sultan elebi Mehmet, stan-
bul yolu ile Anadoluya gemek zere geldi.

Dolmabahe ve Tophane sahillerine gelerek
burada sra krekli kadrgada bulunan imparator tarafndan karland ve konuarak
Hrisopolis yani skdara getiler, imparator
kadrgadan kmad. elebi Sultan Mehmet,
karaya karak adra indi ve akam olunca
maiyyetiyle beraber zmit tarafna hareket etti.
(smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, s.
372)
Burada dikkat edilecek bir husus da skdara
o tarihlerde hl Hrisopolis denmesidir. elebi Mehmet skdara kadrga ile geldiine gre ya imdiki araba vapurlar iskelesinin bulunduu yerde, fakat biraz daha i tarafta bulunan
iskeleye veya Ayazma Camiinin n tarafnda
bulunan iskeleye yanam olmaldr. Buradan
hareket eden elebi Mehmet Doanclar Tepesindeki adrna gelmitir.
1444 Varna Meydan Muharebesinden evvel
Sultan II. Murad, 40.000 kii ile Rumeli tarafna gemek istemi fakat anakkale Boaz
Hal donanmas tarafndan tutulduu iin,
derhal stanbula hareket etmiti. Sultan Murad, skdardan geerek Gzelcehisara (Anadoluhisar) geldi. Veziriazam andarl Halil
Paa, beraberinde top olduu halde bir ksm
kuvvetle Rumelihisarnn bulunduu Kayalar
mevkiine gelip, her bir nefer iin bir duka alt-
Ahmediye
Meydanndan (Yeni
eme Meydan)
Hakimiyeti Milliye
Caddesinin
grn.
lerde grlen Kara
Davut Paa Camii ve
Byk Hamamdr.
Sa kede yars
grlen lemde ad
verilen Yeni
emedir.
Bunun yannda da
Mehmet Aa Camii
bulunuyor.
31

n verilmek zere Ceneviz gemileriyle 20 Ekim
1444 tarihinde Rumeli sahiline gemiti. (smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 434)
1452 ylnda Fatih Sultan Mehmet, Karaman
Seferinden dnte anakkale Boaznda
Frenk gemilerinin bulunduunun haber verilmesi zerine yine babas gibi skdardan geerek Anadoluhisarna gelmi ve babasnn
getii yerden Rumeli sahiline indii srada
imdiki Rumelihisarnn yaplmasn emretmitir.
Salacak skelesi.
32
skdar her ne kadar 1352 tarihinde Trklerin eline gemise de bu uzun mrl olmam, 1402 Ankara Muharebesinden hemen
sonra elimizden kmt. elebi Mehmet zamannda Trk atllar geri amlca tepelerine
hatta Doanclara kadar gelebiliyorlard, fakat
bu kesin ve kalc bir yerleme deildi. Yalnz
gzetleme yerleri tesis edilmiti. Kesin yerleme stanbulun fethinden sonra olmutur. Yalnz 1352 tarihinden 1452 tarihine kadar geen
bir asrlk zamanda Trkler bu havalinin kontroln hi bir zaman ellerinden brakmamtr.
Fetih Sonras Dnem:

stanbulun 29 Mays 1453 tarihinde Trkler
tarafndan fethedilmesinden sonra skdar,
hzla gelimeye balam ve bu arada 91 cami
veya mescit, 51 tekke, 12 hamam, 11 kervansaray, 2 imaret, 7 medrese, 260 eme, 5 iskele
(byk), 2 darifa, 2 menzilhane, tabhane,
sbyan mektebi, ktphane, darlhadis, sebil,
ve posta tekilt ile bir ok padiah, sultan,
paa ve devlet ricali saray, yal ve kkleri ile
sslenmitir.
Btn Osmanl tarihi dneminde Anadoluya,
Hicaz, Msr, ran, Irak, Kafkasya, Suriye zerine yaplan seferlerde bir konak ve toplanma
mahalli olmutur. Bu seferlere kan Padiah
ve serdarlar burada son hazrlklarn tamamlamlardr. (Konaklama yerleri ve yollar hakknda ileride malmat verilecektir.)
27 Nisan 1481 tarihinde Byk Fatih, o zamana kadar grlmemi, muazzam toplarla donatlm 300.000 kiilik ordusunun banda skdara gemi ve Doanclar tepesindeki
Aa Camii ve
Hamam duvar.
Dnme Dolap Soka
zerindeki eski
skdar evleri.
Solda Aa Camii
nndeki tulumba ve
bunun karsnda da
skender Baba
Mezarl
grlmektedir.
muhteem otana inmiti. Padiahn ota daha kn skdarda kurulmutu. Fakat Fatih
Sultan Mehmet hasta idi. Burada bir ka gn
kaldktan sonra hareket etmi, Gebze yaknndaki Sultan ayrnda Hakkn rahmetine kavumutu. 3 Mays 1481 tarihinde vefat eden
Fatihin mbarek na bir arabaya konarak skdara getirilmiti. Buradan da bir saltanat
kay ile Topkap Sarayna nakledilmiti.
Fatih Sultan Mehmetin skdara bu ilk geii deildi. Bundan evvel de, 1461 tarihinde
Trabzon Fethi iin ve 1473de Uzun Hasana
kar at seferlerde Doanclardaki otana
inmiti. Bu 1473 seferinde bir saldrya kar,
skdar ile Sarayburnu arasnda bir zincir gerdirerek Boaz kapatmt. Bu sayede bir Hal donanmasnn ani saldrsna kar koymak
istemiti.
21 Mays 1481 tarihinde de, Fatihin olu Bayezid-i Veli, tahta gemek iin drt bin atl ile
skdara gelmi buradan stanbula geerken
yenieriler saltanat kaynn etrafn sarmlar
ve kendisinden cls bahsii istemilerdi.
Fatih devrinde skdar yeniden kuruldu denebilir. Salacakta kendi adyla anlan bir mescit yaptrm ve skdarn ilk mahallesi ortaya kmtr. skdar bu zamana kadar bir asra
yakn Trk kontrolnde bulunmasna ramen
daimi bir yerleme olamamtr. Burann Bi-
zans ahalisi de fetihten ok nce bu yerleri

terk ederek bir ksm Rumeli Yakasna ve bir
ksm da Mora, Ege adalarna gitmilerdi. Uzun
seneler buralar ssz kalm ve bundan dolay
skdarda Bizanllara ait tek bir eser bize intikal etmemitir.
Fatih Sultan Mehmet skdarn enlenmesi
iin, Anadoludan Trk halkn getirterek buraya yerletirmitir. Fatihin buradaki ikinci
eseri eski Zincirlikuyu, imdiki skele Meydannda yaptrm olduu Bedestendir. Bununla
da arnn gelimesini salamtr.
Bundan sonra skdar hzla gelimeye balam, 1455te ina edilen Salacak Mescidinden
sonra yine ayn tarihte Toygartepede Durbali
Mescidi, 1460 senesinde Hamza Fakih Camii,
1471 de de Rum Mehmet Paa Camii yaplmtr. Bu camilerle beraber etraflarnda mahalleleri de kurulduundan beldenin nfusu
gitgide artmtr.
23 Nisan 1514 ylnda Yavuz Sultan Selim,
ah smail zerine yrmek iin de yine buradan gemiti. Yavuz, nisann 20sinde Beiktatan skdara gemi ve burada gn kaldktan sonra hareket etmiti. Aradan iki sene
geince Yavuz Sultan Selim, Msr Seferi iin
5 Haziran 1516 tarihinde muhteem saltanat
kay ile skdara gemi ve Doanclardaki
ahane otana eref vermiti.
33

Yavuzun vefatndan sonra, saltanat nbeti
kendisine gelen Kanun Sultan Sleyman, vali bulunduu Manisadan 30 Eyll 1520 tarihinde skdara vasl olmu ve bir yenieri ktas tarafndan selmlandktan sonra, yanndakilerle beraber gemilerle Topkap Sarayna
gemi ve Osmanl tahtna cls etmiti. Aradan bir sene geince de Kanun, Rodos Seferine gitmek iin 16 Haziran 1522 tarihinde skdara gemi ve buradaki otanda iki gn
kaldktan sonra, Badat yolu ile hareket etmiti. ah smail, Rodosun alnmasndan sonra
stanbula 500 kiilik bir tebrik ve sefaret heyeti gndermiti. skdara gelen bu heyetten
20 kadar eli ile beraber stanbul tarafna geirilerek dierleri skdarda alkonulmu ve
arlanmtr. Bu sefaret heyetinin banda ia
ulemasndan Tacddin Hasan Halife bulunuyordu. ran elileri skdara yaklatklar zaman bir ksm cebecilerle, topular kendi aalaryla beraber skdara geirilerek eli alay
Tekke mevkiinde (Merdivenky ahkulu
Tekkesi) karlanp skdara getirilerek orada hazrlanan konaa indirildiler. Eliyi hkmet namna avuba karlar ve kendisine
mihmandar tayin edilirdi. Bundan sonra tersaneden gnderilen kadrga ile eli stanbul tarafna geirilip, Eminnnde yenierilerden bir
mfreze sefiri karlayp kendisi ve maiyyetine
gnderilen atlara bindirilerek ikametine ayrlan konaa gtrlrd.
28 Austos 1553 tarihinde de Kanun, Nahvan Seferine kmak iin skdara gemiti.
Aradan iki seneye yakn bir zaman getikten
sonra bu seferden dnerken 31 Temmuz
1555te skdar Sarayna gelmi ve burada
bir ka gn dinlenmiti.
Kasm 1543 tarihinde skdar brahim Aa

ayrnda hazin bir merasimle, Kanun Sultan
Sleymann kymetli olu ehzade Mehmetin cenazesini karlamlard. ehzade
Mehmet, Manisada vali iken vefat etmi ve
bir arabayla buraya getirilmi ve yine burada
tabuta konularak skdar iskelesinden bir saltanat kay ile stanbula geirilmitir. Namaz, Bayezid Camisinde klnan ehzade Mehmetin na ehzadeba ad verilen camiin avlusundaki muhteem trbesine gmlmtr.
Trbe sonradan ina olunmutur.
4 Mays 1576da II. Sultan Selimin vefat zerine, tahta kan III. Murad tebrik iin bu tarihte rann Revan valisi Tokmak Han skdara gelmiti. Yannda 250 kiilik maiyyeti ve
500 deve yk hediye ve eya getirdii sylenir. ran elisini Rumeli Beylerbeyi Siyavu
Paa 2500 kiilik muhteem bir alayla skdara geip karlamt. lk karlayclar da
ahkulu Tekkesine kadar gitmilerdir. O gn
skdar ok mstesna bir gn yaam ve bu
olay uzun yllar skdar halknn dilinden
dmemiti. Siyavu Paann kapsndaki halk, altn ve gm takml atlar, sorgulu ve
gm asal avular, mteferrikalar ve sipahileriyle skdar ve ranllarn gzlerini kamatrmt. Kaptan- Derya Kl Ali Paann
bayraklarla donattrd 30 muhteem kadrga
ile stanbula geilirken, Kzkulesinden ve
Tophaneden atlan toplarla selmlanmt.
29 Mart 1548 tarihinde Kanun, ikinci defa

ran Seferine kmak iin skdara gemiti.
Bundan sonra Kanunnin dier olu ehzade
Cihangir de 27 Kasm 1553 tarihinde Halepte
vefat etmi ve oradan bir araba ile skdara
getirilmi ve buradan stanbula nakledilerek
aabeyi ehzade Mehmetin yanna defnedilmitir.
34
5 Haziran l559 tarihinde yine Kanun, kendine ba kaldran olu ehzade Bayezide kar
yrmek iin skdara gemiti. Yannda yenieriler ve dier kapkullar ile Rumeli ordusu da bulunuyordu. Sadrazam Sokollu Mehmet
Paa ve dier vezirler de maiyyetinde idi. Kanunnin bu ekilde skdara geiinden korkan Bayezid Anadoludan rana kam ve bu
son durum zerine de Sultan Sleyman, skdar zerinden stanbula dnmt.
30 Austos 1566 tarihinde de, Kanunnin Zigetvar Seferinde vefat zerine, tahta davet
edilen ehzade Selim vali bulunduu Ktahyadan hareketle skdara vasl olmutu. II.
Sultan Selim olarak tahta geecek olan ehzade nce Kadkyne gelmi ve buradan stanbul muhafz skender Paaya haber gndererek ne iin arldn sormutur. Buradan
skdara gemi ve burada hazrlanan saltanat kayklaryla ve yanndakilerle Topkap Sarayna geerken ilk nce Kzkulesinden ve
ondan sonra Tophaneden atlan clus toplaryla selmlanmtr.
5 Nisan 1578 tarihinde, Grcistan ve irvan

Seferine serdar olarak atanan Lala Mustafa

Paa Kbrs fatihidir ve kabri de Eyp Sultan
Trbesinin sa tarafnda ve camiin Bostan skelesine alan kapsnn yannda bulunmaktadr. Paa, skdarda 23 gn kalarak son hazrlklarn tamamlam ve 28 Nisanda Erzuruma hareket etmitir. Azlinden sonra (6 Aralk 1582) bazen skdardaki konanda hasret ekerek vakit geirmitir.
Ferhad Paa, 28 Mart 1583 tarihinde dou serdar olarak skdardaki kararghna gelmiti.
Paa burada 10 gnden fazla kaldktan sonra,
yannda bulunan 60.000 asker, 300 top, 400
avu ve 10.000 inaat amelesiyle yola kmt. Ferhad Paann yannda ayrca iki milyon
akenin olduu da sylenir.
17 Aralk 1583. Bu tarihte, III. Muradn olu
ehzade Mehmet, vali olarak atand Manisa
vilyetine gitmek iin skdara gemiti. Yannda 1500 asker vard. Kendi ve askerleri kayklarla gelerek skdar skelesine yanamlar ve bu esnada byk bir karlama merasimi
yaplmt. Toplama mahalli Doanclar Meydan olduundan veliaht muhteem bir ata binerek gsterili ve mutantan bir ekilde otana gelmiti. ok parlak bir merasimle uurlanan ehzade Mehmet, bata Sadrazam Siyavu
Paa olmak zere btn devlet ricali, ulema,
vzera ve skdarn btn tekke erkn tarafndan brahim Aa iftliinde kurulan otana kadar byk bir debdebe ile gtrlmt.
ehzade, Saraydan Vezir skelesine giderken
de, iki sra dizilen ihtiram ktas tarafndan selmlanm, Kaptan- Derya Kl Ali Paann
refakatyla iskeleden hareket ederken selm
toplar atlm ve skdardaki otanda da el
pme merasimi yapldktan sonra Manisaya
hareket etmiti.
15 Ekim 1584de Sadrazam zdemirolu Osman Paa, Krm syann bastrmak iin serdarlkla stanbuldan skdara gemi ve Paa, buradaki kararghta 18 gn kaldktan sonra Kastamonuya doru hareket etmiti.
8 Nisan 1586 tarihinde serdar Ferhat Paa,
ikinci defa Dou Seferine hareket iin skdara gemiti. Serdar- ekremlerin hareketlerinde eski det olduu zere, Paa, kaptan-
derya baterdasyla skdara gemi, btn
vzera ve ulema tarafndan parlak merasimle
uurlanm ve burada, kararghndaki serdarlk otana inerek son hazrlklarla megul olmu ve 10 gn kadar kaldktan sonra da hareket etmiti. Ferhat Paann yannda 5 bin yenieri, sipahi ve silhdarla, 1000 topu, 1000
Yeni Cami ve
Hnkr Mahfili.
35

cebeci ve 1000 top arabacsndan mrekkeb
bir kuvvet bulunmakta idi.
Safev ehzadesi Haydar Mirza, elilik grevi
ile 28 Ocak 1590 tarihinde skdara gelmiti
ve parlak bir ekilde karlanmt. Bu muhteem karlama Pendikte balam ve skdarda da tekrarlanmt. Yine bu tarihten
gn evvel Dou Seferinden dnen Ferhat Paa, yine ayn yerde parlak bir ekilde karlanmtr.
Glnu Emetullah
Valide Sultan Camii
(Yeni Cami).
Sada grlen iskele
Yemi veya
Balaban skelesi
adn tayordu.
Sol taraftaki byk
bina Erenler Dn
Salonu idi.
Arada ise
kum depolar
bulunmaktadr.
36
Safev ehzadenin stanbula gelii, bu ehrin

tarihinde ok mhim bir gn saylr. Hkmet
adna karlamaya memur olan Anadolu Beylerbeyi Sokolluolu Hasan Paa zengi Aalar ve Blk Aalar ve avuba ve Cebeciba neferleriyle ve lt- bezm- rezm ile mkemmel skdar tarafndan da karlanm ve
yenieri ve kapkulu da, iskelede hazr u mde durmutur. Rz- Har e benzetilen seyirci kalabalnn Er ve avrat farkolmayacak
bir dereceyi bulmasndan dolay glkle yollar alp Safev Trklerinin o kk ehzadesi
stanbula geirilmi, kadrgalar skdardan
stanbula gelinceye kadar akam olmu, stan-
bul tarafnda da caddeler, sokaklar, evler ve

dkknlar erkek ve kadn seyircilerle dolup
tamt.
12 Ocak 1593 tarihinde, Osmanllara snan
Giln hakimi Han Ahmet maiyyetiyle skdara gelmiti. Han Ahmet, ilk nce Badefterdar ve Nianc tarafndan zmitte, sonra da
skdara gelip ahane bir merasimle karland.
Eri Seferinde ordu vaizliine tayin olunan
Yayabazde lyas olu Hzr Efendi emsi
Paa Camii ile tekkesinin mehur vaizi ve ayrca kibar- meyihinden idi. Bu mmtaz alim
szkonusu muharebede, yz mridiyle beraber
ehid olmu ve mbrek na Tatarpazarcndan (Bulgaristanda) getirilip, orada bulunan
Dlbentzde Camii hazresine defnedilmitir.
Eri Seferindeki Haova Meydan Muharebesi,
26 Kasm 1596 tarihinde olmu ve Trklerin
zaferleriyle son bulmutur.
4 Austos 1599 tarihinde Koca Sinan Paa,
Anadoludaki isyanlar bastrmak iin skdara gemi ve buradaki kararghndan aus-

tos sonlarnda hareket etmitir. Sinan Paann, Doanclarda bir camii ve bu camiin
civarnda bir kona vardr.
Senelerden beri Anadoluda srp giden ve bu
yzden birok ehirleri, kasabalar ve kyleri
harab etmi olan Cell isyanlarnn baz elebalar yakalanm ve idam edilmilerdi. Vatan airimiz Namk Kemalin roman kahraman 8 ubat 1603 gn Sleymaniye Camii avlusunda toplanan yenierilere, sipahilerin haklarndan gelmeleri iin ferman gnderilmesi
zerine, yaplan tenkil harektnda sipahilerin
ktibi bulunan Cezmi, bu hadise gn kendisine bir tabut hazrlatarak iine girmi ve skdara naklettirdikten sonra uaklaryla beraber
atlayp kaarken bir da banda uaklarnn
parasna gz koymalar neticesinde kahbece
ldrlmtr. Bu olaylarda en byk rol oynayan Sadrazam Yemii Hasan Paa da 16
Ekim 1603 tarihinde idam edilerek skdarda
Karacaahmet Mezarlna gmlmtr.
15 Mays 1604 tarihinde dou serdarlna atanan Caalolu Sinan Paa, maiyyetiyle skdara gemi ve kararghna yerlemitir. Bu
harp Safevlere kar almtr. ran harbleri
srp gitmi fakat bir netice alnamamt. Bunun iin Sinan Paadan sonra, Ferhat Paa
dou serdar olarak 25 Haziran 1606 tarihinde
skdardaki kararghna gelmi ve burada
hazrlaklarn tamamladktan sonra, Bursa zerinden Konyaya hareket etmitir. 15 Haziran
1607 tarihinde de Kuyucu Murat Paa Cell
isyanlarn bastrmak iin skdara gemitir.
2 Temmuza kadar hazrlklarn tamamlayan
Murat Paa, bu tarihte hareket etmitir. Bu srada nl Celllerden Kalenderolu btn
Anadoluya hakim vaziyete gelmi, hatta Kuyucu Murat Paay malup etmeyi tasarlayarak
skdardan bersn Osmanlya feragat ittirmek suretiyle mparatorluu paylamaya
kadar gitmiti. Bu durumda skdarn muhafazasna ehemmiyet verilmi ve Hadm Yusuf
Paay muhafzla memur etmitir.
skdar bu tarihlerde en heyecanl gnlerini
yaamtr. Bu srada yani 18 Aralk 1608de
Kuyucu Murat Paa, merasimle karlanarak
skdara gelmitir. Bu merasim srasnda 400
Cell bayra tehir edilerek ehre girildii
sylenir. Kuyucu Murat Paa, 15 Haziran 1609
tarihinde bu isyanlara kar tekrar skdara
gemi ve Haydarpaa ayrnda kararghn
kurmu ve silerle haberleen Karaman Beylerbeyi Zlfikar Paa ile Silifkeye hakim olan
Muslu avu burada bir adr iinde idam edilmilerdir.
Veziriazam Nasuh Paa, kendi sadaret dneminde, stanbulda bulunan kpekleri skdara ve baka yerlere srmtr. Byk tarihi Naim tarihinde Garaib-i ahvaldendir ki,
vezareti vaktinde stanbulda olan kpekleri
skdar vesair yere tard etmek ferman idip kayk kayk kpekleri karya geirip brakmlardr. diyor.
15 Haziran 1617 tarihinde de Veziriazam ve
Serdarekrem Halil Paa -Kabri Aziz Mahmud
Hdy hazretleri hazresindedir- ran Seferine gitmek iin skdara gemi ve kararghna yerlemitir. Hatta bu srada Hdy Efendinin kendisine bir hrka giydirdii ve sefer esnasnda srtndan karmamasn tavsiye ettii
sylenir.
9 ubat 1621de stanbulda ei grlmemi bir
iddetli k olmutur. Bu srada Hali tamamen, donduu gibi Sarayburnu ile skdar
arasndaki ksm da buz tuttuundan, skdardan stanbula yaya gidip gelenlere rastlanmtr. Naim, tarihinde; Gnlerin garib
olaylarndandr ki, bu sene knda, Ocak aynn 24. gnnden 8 ubat gnne kadar azim
kar yap kn iddetinden batan baa deniz
donup ancak aknt ortasnda bir kk nehir
miktar yer ak kalm idi. Ayn 9. gn ki,
Hamsnin onbiri idi, Sarayburnu ile skdar
aras cmle buz tutup, Galatadan stanbula ve
Has-Baheden Kire kapsna piyade olarak
adam getiini grenler rivayet ederler. Ol sebepten deniz vastalar kesilip zahre gelmemekle, yetmi dirhem ekmek bir akeye ve
etin okkas onbe akeye satlp, buz zlp
gemiler gelinceye kadar fiyatlar ykselmekte
devam etti.
Hicretin 121. senesinde bir kere daha byle olduu kefere tarihlerinde ve Cenb tarihinde
yazldr. Hatta ol zaman, skdardan stanbula araba geip, Kefeden tccar geldiini yazarlar. Haim elebi, kn bu iddetinin kelime ve mana olarak tarihini byle dedi:
Yol oldu skdara bin otuzda Akdeniz dondu
demektedir.
37

1622 ylnn Mays aynda zuhur eden yenieri
isyannda, II. Sultan Osman tahtn ve hayatn kaybetmi ve bu arada skdar ok korkulu
gnler yaamtr. Aziz Mahmud Hdy Efendinin tekkesine snm olan Veziriazam Dilver Paay getirtmek iin bir ka kere Bostanc gnderilip ve derghn kaplar tutularak
Paa alnm ve Topkap Sarayna getirilmiti.
Bundan sonra Dilver Paa ve Darssade aas Sleyman Aa si yenierilere teslim edilerek mthi bir ekilde paralanmlard.
Gen Osmann si askerler tarafndan Yedikulede ehid edilmesi zerine onun kan davasn gden ve Erzurumda isyan eden ve bulunduu blgedeki btn yenierileri idam ettiren
Abaza Mehmet Paann yola getirilmesi iin
28 Mays 1624 tarihinde Veziriazam erkez
Mehmet Paa skdara gemiti. Yirmi gnde
hazrlklarn tamamlayan Sadrazam Erzuruma
doru yola km, fakat Mehmet Paa bu tenkil iinde baarl olamadndan onun yerine
Halil Paa Veziriazam olmu ve bu isyan bastrmak zere 4 Aralk 1626 tarihinde skdara gemiti. Hdy hazretlerini ziyaret
eden ve onun hayr duasn alan Halil Paa, yannda Rumeli ve Anadolu askerleriyle, yenieri ve sipahilerden oluan byk bir ordu gtryordu. Fakat buna ramen baarl olamaynca azl olunmu ve Husrev Paa Sadaret ve serdarla getirilmiti. Abaza gailesini baaryla
bastran Paa, 9 Aralk 1629 tarihinde, skdara dnm ve parlak bir merasimle karlanmt. Bu merasimde Paann nnde, Kars
valisi Kse Sefer Paa tarafndan esir edilmi
olan Safev kumandan emsi Han da yrtlmt. skdarn btn ahalisinin alklayp
seyrettii bu parlak merasimden sonra Hsrev
Paa, Kaptan- Derya baterdasna bindirilmi
ve Kzkulesi ile Tophaneden atlan toplarla stanbula uurlanmt.
syan hareketleri bir taraftan Anadoluyu kasp
kavururken dier taraftan da, stanbulda yenieriler tam bir ayaklanma halinde idiler. 10
ubat 1632 tarihinde ve IV. Murat zamannda
kazan kaldran kapkulu askerleri, padiah
ayak divanna davet ederek 17 devlet erknnn kendilerine teslimini istemilerdi. Bunlar
arasnda Sadrazam Hafz Ahmet Paa da vard.
Sultann, sevgi ve takdirini kazanm olan Paa, onun izniyle bir kaya binerek skdara
kamt. Burada herhalde Hdy Derghna
snan Hafz Paa, Padiahn ikinci bir emriy38
le geri dnm ve Topkap Saraynda si askerlerle derek ehid olmutu.

Safevlere kar sefere kmak zere Veziriazam
ve Serdarekrem Tabanyass Mehmet Paa, 15
Ekim 1633 tarihinde skdara gemi ve burada son hazrlklarn tamamladktan sonra 22
Ekimde zmite hareket etmiti. Hazrlk ilerini bizzat kontrol eden padiah drt vezirin ihmalini grdnden -ki, bu drt vezir, aalzade Mahmut Paa, Nianc Yusuf Paa, Mostarl Mustafa Paa ve Civan Kapcba Semiz
Mehmet Paalard- bunlarn mallarn msadere ve kendilerini srgn etti. Daha sonra
skdarda askerin geit trenini seyretmi ve
arkadan zmite hareket etmiti. (smail Hakk
Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/192)
24 Austos 1634 tarihinde de Gen Osman facias zerine Erzurumda isyan etmi ve bu durumunu alt sene srdrm olan Abaza Mehmet Paa idam edilmiti. Paa, Padiahn kendisini idam ettirmesinden kukuland iin
Anadoluya kamaya karar vermi ve bunun
iin de skdarda gizlice 40-50 atl hazrlamt. dam zerine bu atllar da yakalanm
ve sorgular srasnda Paann bu gizli niyetini
beyan etmilerdi. (Tarih-i Naim, 3/1277; smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi
Kronolojisi, 3/360)
Yine bu devirde yani Austos 1634 tarihinde
btn stanbulda olduu gibi skdarda da
iki ve ttn yasa konmutu. Bu yasa byk bir titizlikle takip eden IV. Sultan Murat,
bu yasaa uymayan bir ok kimseyi de katlettirmekten ekinmemiti. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/360;
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi,
3/191; Tarih-i Naim, 3/1219)
Sultan IV. Murat, srp gitmekte olan ran
harplerine bir son vermek iin 10 Mart 1635
tarihinde Revan Seferi iin skdara gemiti. Padiahn ota daha kara k iinde 21 ubatta Doanclarda kurulmutu. Parlak bir
merasimle stanbula uurlanan Sultan IV.
Murat, saltanat kayna binerek kaptanpaa
baterdasnn refakatinde; Sarayburnundan,
Tophaneden ve Kzkulesinden atlan toplar
arasnda skdar byk iskelesine gelmiti.
(smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi
Kronolojisi, 3/361; smail Hakk Uzunarl,
Osmanl Tarihi, 3/195; Tarih-i Naim, 3/1285)

Burada, yakn tarihlere kadar duran ve halen,
iskeledeki Mihrimah Sultan Camii avlusunda
bulunan binek tandan atna binerek ve iki sra dizilen yenieri ve sipahi askerlerinin arasndan, peykleri ve solaklaryla ilerleyerek Doanclardaki muhteem otana gelmi ve istirahate ekilmitir. (smail Hami Danimend,
zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/361; smail
Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/195; Tarih-i Naim, 3/1285)
Sultan IV. Murat burada 18 gn kalm ve son
hazrlklar da tamamlandktan sonra 18 Mart
1635 tarihinde zmite doru hareket etmitir.
Bu seferi parlak bir zafer ile kapayan ve bu arada Revan Kalesini de fetheden Sultan, 26
Aralk 1635de zmitten kadrga ile gelerek,
imdiki Selimiye Klasnn yerinde bulunan
skdar (Kavak) Sarayna yerlemiti. Geceyi bu sarayda geiren Sultan Murat, ertesi gn
bir fatih gibi stanbula girmi pek parlak ve
muhteem bir surette karlanmt.
Naim Tarihinde 1045 senesi Recebinin on
beinci gecesi zmitten kadrgalara binip
Emir-gne olu yannda olduu halde skdara geldiler. Btn ulema, ayan ve askerler
devlet erkn el pp padiahn fethini tebrik
ettiler. O gn ve ertesi perembe gn byk
alay tembih olunup btn asker stanbula geip, sadetlu Padiah uhut Kaps denmekle
tannan kapdan muhteem grnl alay ile
stanbula girdiler. denmektedir. (Tarih-i Naim, 3/1317; smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/367)
Ksa bir sre sonra, Safev ah, Erivan kalesini kuatarak zaptetmi ve bu yeni durum zerine de Veziriazam Bayram Paa, 7 Mart 1637de
skdara gemi ve burada 13 gn kaldktan
sonra 20 Mart 1637 tarihinde de zmite hareket etmiti. Bu seferin hedefi Badat ehri idi.
(smail Hami Danmend, zahl Osmanl Tarihi
Kronolojisi, 3/370; Tarih-i Naim, 3/1368)
8 Nisan 1638 tarihinde de Sultan IV. Murat,
yine parlak bir merasimle skdara gemiti.
Yannda, eyhlislm Yahya Efendi ile sadaret
kaymakam ve kaptanderya olan Kemanke
Kara Mustafa Paa ve Padiahn en yakn musahibi vezir Silhtar Mustafa Paa ile onun akl
hocas ve Sultan Muratn mutemedi Ruznmeci brahim Efendi ve Musahib Deli Hseyin
Paa ve Kazaskerler de beraber gidiyorlard.
(smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi,
3/199; smail Hami Danimend, zahl Osmanl
Tarihi Kronolojisi, 3/372; Tarih-i Naim,
3/1371)
Naim, Ordu-yu Hmyun skdara geip,
perembe gn byk alaylar ile Gazi Padiah,
skdar tarafna getiler. Ol gn kendileri ejderha gibi bir ata binip, balarna demir mifer
giyip, zerine bir krmz sark ve sarn ucunu
Salacak sahili.
Geride sahilde
Terifat Akif Efendi
Camii.
Onun stnde Fatih
Camii, sa tarafta
rksulu Mahmut
Paa Kk ve onun
arkasnda da Yemen
fatihi Sinan Paann
kubbeli camii
grlmektedir.
Bu cami kubbesiz
olarak yeniden
yaplmtr.
39

arkadan mbarek omuzlarna sarktp, bu ekilde Arap kyafetinde, sahabe-i kiram svarilerine benzemek isteyip, demir miferlerine hkmdarca sorgu taknp bir heybetle aya
zengide idi ki, grenler Allahn inayeti seninle olsun dediler! demektedir.
Sultan Murat, skdarda bir ay kaldktan
sonra hareket etmitir. Bu sefer esnasnda ve
Badatn fethinde byk yararllklar gsterilmi ve dnte tekrar zmitten kadrgalara binilerek skdar Sarayna gelinmiti. Ayaklarndan rahatsz olan Padiah burada iki gn istirahat ettikten sonra 12 Haziran 1639 tarihinde yine parlak bir ekilde stanbula gemiti.
Bu sefer srasnda esir edilmi olan 22 Safev
han zincirler ierisinde skdar sokaklarndan geirilerek byk iskeleye getirilmiti. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi
Kronolojisi, 3/384; Tarih-i Naim, 3/368, 370)
1643 senesinde skdar tarihinin en heyecanl ve korkulu gnlerini yaamt. Sadrazam
Kara Mustafa Paa ile aralar ak olan Nasuh
Paazade Hseyin Paa, Mustafa Paay makamndan uzaklatrmak ve yok etmek iin Sivastan stanbul zerine harekete gemiti. Bu
kuvveti pskrtmek iin Sadrazamn gnderdii askeri zmit civarnda yenilgiye uratan
Hseyin Paa, Haziran aynda Bulgurluya kadar ilerlemiti. stanbulda bulunan Ktip elebi, Emma azm galebe ve heybet ile grnb
ol gn skdara birka atlusu hcum eylese
beride perianlk mukarrer idi. skdara gzar
idp asker ve serdar bir hamle ile trumr itmek mmkn idi. demektedir.
Hseyin Paa korkusu ile skdardaki btn
dkknlar kapatlm ve herkes bir keye giderek saklanmt. Paa, Bulgurlu Dandaki
(Kk amlca Tepesi) kararghnda gaflet
ile mhr-i hmyunu beklerken, Kara Mustafa
Paa, stanbuldan skdara asker ve top geirmi ve hatta Sultan brahim de skdar Sarayna gelmiti. Askerlerin bana da Grc
Mehmet Paa serdar tayin olunmutu. (smail
Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 3/590; smail Hakk Uzunarl, Osmanl
Tarihi, 3/210)
Naim, tarihinde sadetl padiah dahi skdar bahesine varp orada durdular. Nasuh
Paazde dahi askeriyle gelp Bulgurlu taraflarnda Seyran Tepesi denilen yere kondu. Sa40
bahleyin erkenden, beri taraftan veziriazam askere Koma! dedi. Kme kme cenk iin yrdler, meer gecenin sonlarna doru Nasuh
Paazde bu tehlikeli durumdan cann kurtarmak midiyle adrn ve tm arln brakp
birka gvendii adam ile kamt. demektedir. (Tarih-i Naim, 4/1571)
Ayn olayn bir tekrar da 1649 senesinde Grc Nebi vakasnda grlmtr. 28 Ekim 1648
tarihinde meydana gelen bu vakada yenieriler
baz anlamazlklardan dolay sipahileri Sultanahmet Meydannda kanl bir ekilde kltan
geirmilerdi. Bunun intikamn almak iin
Nide mtegallibesi ve sipahi zorbalarndan
olan Grc Nebi, buradan hareketle, yenierileri cezalandrmak gayesi ile stanbula yrmt. Veziriazam Kara Murat Paann kumandasndaki stanbul kuvvetleri ile Kk
amlca Tepesi ile skdar arasndaki yerde
Altnzde ve civarnda yaplan muharebeyi
kaybeden Nebi geri ekilmi ve skdar yine
korkulu gnler ve saatler yaamt. Bu kanl
muharebe 17 Temmuz 1649 tarihinde olmutur. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl
Tarihi Kronolojisi, 3/414)
Naim Tarihinden: Onbin kadar adam ile skdara geldii stanbulda konuulmaya balanp, sipahilere yemin verdirilip anlama vaki
olmutu. Grc Nebinin Padiaha kar ba
kaldrmakla isyan mukarrer olmutur deyu
btn milletin harekete gemesi emrolundu.
Ad geen akinin hakkndan geline deyu
tekrar eyaletlere emirler gnderilip, dar- devletten Tavuku Paa serdar tayin olunup skdara geirildi. (Tarih-i Naim, 4/1945)
1655 yl ubatnn 25. gn yine Anadoludan Sadrazam bir Mustafa Paa, skdara
gelmiti. Paa, zmite geldii zaman Padiah
divan halknn tevikiyle onu sadrazamlktan
uzaklatrmak istemi, fakat Murat Paann zamannda mdahalesiyle muvaffak olunamamt. Gelen sadrazam dier devlet erkn ile
beraber karlamak Divan halknn da grevi
idi. Fakat bunlar bir Paann korkusundan
Bilhassa Reis ve avuba, skdarda karlayp daha ileriye gitmeyeler diye hatt hmyun kartmlard. (Tarih-i Naim, 4/2534)
Reislkttab ile avuba Sar Mahmut mecburen karlamaya gittiler. Ertesi gn gmrk
emini mehur Hasan Aa ile blk ktibi Ka-
lender Mehmet Efendi dahi beraber gittiler.

Gmrk emini kymetli mnasib hediyeler ve
filori ile dolu kesecikler getirip, ilk azda, birin yannda en byk mevki sahibi olan
Abaza Hasan Aaya skdardan on keselik
bir mlk, mkellef saray hibe edip, sat ve parasn aldna dair senedini nne koydu. Dier ileri gelenlere de hediyeleri datld.
ler. Ayrca mft, vezirler ve Rumeli ve Anadolu kazaskerleri ve dier devlet bykleri skdara geip Bostancba Kprsne doru
vardlar. nce dergh- l kapcbalar varp
bulutular. Sonra yenieri aas varp bulutukta atndan indi. Vezir dahi inip piyade grtler. Yine atlarna binip dierleriyle at zerinde grt.
Vezir zmitte birka gn istirahat edip, oradan hareketle Hereke, Gebze, Tuzla yoluyla
Maltepeye geldi. 24 ubat gn alay tenbih
olundu. stanbulda olan sipahiler atlaryla ve
yenieriler de skdara geip vezir gruhunun ncleri dahi skdara ulat. 25 ubat
Perembe gn Maltepede veziri karlamak
iin Kulkethdas Mustafa Aa kapsnda
mumculara hitab edip:
Alayn ilerisinde kapcbalar, arkasnda ocak

aalar, arkasndan kazaskerler, arkasndan vezirler tertib zre gelip, vezirlerden Koca Yusuf
Paa ile Dellal Mustafa Paa, birin iki tarafna yanap sohbet ederek geldiler.
Yarn hepiniz silhl olarak skdarda alaya

hazr bulunasz. Hazr olmayan ve gelmeyeni
Vallah boarm. diye uyarda bulundu. Ve yine ayrca Odaba ve orbaclar da uyarmaya
baladlar. (Tarih-i Naim, 6/2539)
Bu taraftan yenieri aas, mumcular, krhneliler, kethda, zaarc, samsuncu, turnac, hasekiler ve gedik sahipleriyle karlamaya gitti-
Toygartepeden
skdarn grn.
Grlen byk cami
Mihrimah Sultana
aittir. Onun solundaki
byk bina eski Tekel
binasdr.
Sol tarafta Kara
Davut Paa Camii ve
ortada da
Byk Hamam
grlmektedir.
Nihayet eyhlislm efendi beyaz elbiselere

brnm olup, vezir ile at zerinde grtkten sonra Yusuf Paa ve Mustafa Paa ileriye
gittiler.
Veziriazam merih yldz gibi safi krmz elbiselere brnp, endamndan yiitlik sr grlrd. Vezirin arkasnda kafadarlar Abaza ve
Krt Mehmet ve Beyzde Alisi ve dierleri btn sipahiler ile kat kat saf olmulard.
skdarn stnde Nuh Paa Saray ki, Aye
Sultan hazretlerinindir, oraya btn ayan ile
41

indiler. Aye Sultan, bir Paann nikahlsdr. Byk ziyafet tertib etmiler idi. (Tarih-i
Naim, 6/2541)
toplar arasnda skdar byk iskelesi nnde durarak donanmann geit resmini seyretmiti.
Ertesi gn seher vakti cumartesi gn mft ve

kazaskerler ve azledilmi olanlardan Balizde,
Hocazde, Sun, mamzde, Kemalzde, smet eyhzde ve tarikat mensublar ve mderrislerden altm nefer byk bilginler ve muhterem vezirler fevkalde ssl olarak byk alaya
hazr olup seherle beraber toplar atlp, en byk ss ve saltanat ile skdardan ilerleyip,
eyhlislm Ebu Said Efendinin kay ile Eype geip... (Tarih-i Naim, 4/2543)
Aadaki ksm Ahmet Refik Beyin Lle Devri

adl eserinden alnmtr (s. 108):
3 Austos 1730 tarihinde de, III. Sultan Ahmet Dou Seferine gitmek zere stanbuldan
skdardaki kararghna gelmiti. Daha nce, 17 Temmuz 1730da da, Sultann Dou Seferine kaca ve bu hususta gereken asker ve
malzemenin zamannda istenilen yerlerde hazr bulundurulmas iin kad ve naiblere, kethda yerlerine fermanlar gnderilmiti. Tabii
bu arada skdar kadsna da baz hazrlklar
yapmas iin emir verilmiti. skdar iinde
byk bir faaliyet balam ve 27 Temmuz da
karlan 20 Tu-u Hmyun Doanclar Meydanna getirilerek dikilmiti.
gn sonra da, Cirmen Beyi kendi kuvvetleriye gelip skdar tarafna geti. stanbuldaki
birlikler ve Rumeli tarafndan gelen muhtelif
kuvvetler ksm ksm durmadan Anadolu Yakasna naklolundu. Nihayet, 3 Austos Perembe gn, Enderun-u Hmyun Aalar da
skdardaki ordugha vasl oldular.
Her iin tamamlanmasndan sonra, Padiahn
Ota- Hmyuna gitmesi zaman gelmiti.
skdara gei ve bilhassa burada drt saat
devam eden resmi geit ok debdebeli ve ihtiaml olmutur. stanbulda bulunup da bu merasime itirak eden yabanc devlet elileri bu
ihtiaml geiti raporlarnda etrafl olarak anlatmlardr.
Sultan Ahmet, ayn nc gn sabah saat
sekizde Topkap Sarayndan karak evvel Eyp Camiine gitmi, burada cls merasimlerinde olduu gibi kl kuanm, sonra saraya
avdet ile oullar ve damad veziriazam brahim Paa ve dier vezirlerle leye doru Yal
Kknden saltanat kayna binmi ve Topkap, Tophane ve Kzkulesinden atlan selm
42
Padiahn skdara gemesi pek tantanal

olmutu. Saltanat kadrgasyla Yal Kknden hareket ederek Boaziine doru ald.
Bu deniz alayn seyretmek iin sahillere dolmu stanbul halkn selmlamt. Btn donanma gemileri skdar sahili boyunca ilerleyerek padiahn nnden drt saat sren bir
resmi geit yapmt.
Karaya kan padiahn nnde tular ekiliyor, nc Ahmet, uzun sorgulu peyklerin
ortasnda at stnde gidiyordu. Arkada sarayn
ileri gelen erkn, padiahn kymetli talarla
ssl klcn, yedek sarn, abdest ibriini tayordu. O gn, Akaalar ve Harem aalar da
zrhlar ve miferler giymilerdi. Bunlar, davul
ve zurnalarla geiyorlard. Daha sonra eyhlislmn, ulema ve devlet erknnn, iolanlarnn silhlarla getikleri grlyordu. Alaya
en ziyade renk veren, iolanlard. Hemen btn olanlar zrhlar zerinde ipekli sarglar sarmlar, omuzlarna altnlar, sedefler ve incilerle ssl silhlar almlar, kadifeli ve srmal okdanlklarna, yaldzl oklar doldurmulard.
Alay, btn parlakl, olanca debdebesiyle
skdardan geti.
Doruca annesi adna yaptrlm olan Yeni
Valide Sultan Camiine gitmi ve le namazn cemaatle birlikte kldktan sonra validesi
Glnu Emetullahn trbesini ziyaret etmiti.
Geit resminde bulunduktan sonra Ota- Hmyuna gelip tebrikleri kabul etmitir.
Bu muhteem alay, Venedik elisi Orazio Bartoloni ile ngiltere elisi Kinnoubl skdarda
bir evden beraberce seyretmilerdir. (Mnir
Aktepe, Patrona syan, s. 94)
Padiahn skdara gemesiyle beraber orduya katlacak olan esnaf da skdardaki karargha geirilmi, fakat III. Sultan Ahmetin skdardan hareket edememesi hasebiyle burada kalmt. Bu hal bir mddet sonra esnafn
galeynna sebep oldu. nk, stanbul esnafnn yapt masraf, verdii vergi yle dursun,
bizzat orduya itirak eden orducularn al veri

yapamadklarndan, kendi keselerinden zarar
ettikleri grlyordu. Padiahn sefere isteksiz
oluu buradaki askerin ksa zamanda dalmasna sebep olmu ve skdardaki ordughta,
her trl esnaf isizlikten masrafn dahi karamaz duruma gelmiti.
Sultan Ahmet bu sefere gnlden gitmek istemediinden, 57 gn burada oyalanm, kendisi gibi devlet erkn da karargh bo brakp,
skdar saray ve yallarnda vakit geirmilerdi. te bu esnada, 28 Eyll tarihinde mehur
Patrona Halil ihtilli meydana gelmi ve padiah acele o gece, devlet erkn yannda olduu
halde skdar Sarayndan Topkap Sarayna
gemi, fakat yine de 1/2 Ekim tarihinde tahttan indirilmesini nleyememiti. (smail Hami
Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi,
4/38; Mnir Aktepe, Patrona syan, s. 135)
Sultan III. Ahmet, skdarda bulunduu bu
zamanda, her sene yaplmas det olan mehur
mevlid gnn, devlet erkn ile birlikte Yeni
Valide Camiinde yaptrmt. (Mnir Aktepe,
Patrona syan, s. 133)
Bu merasim srasnda btn stanbul halk skdar sokaklarna dolmutu. Bu mnasebetle
yaplan yine ananevi bir ordu-esnaf alay, hnkr alay kadar muhteem oldu. Takm takm
asker ocaklar, her ocan mehterhanesi (Mzkas ve bandosu) pr silh seferli esnaf, eyh-
lislm efendinin ardsra ulema efendiler, divan- hmyun erkn, bu davetlilerin hepsinin
kaplarndaki kullar, yaran meclislerinin kimi
sakisi, erbetdar, kimi ubukdar nevcivan i
olanlar, altlarnda srmal eerler, gm
zengiler, bayraklar ve tular arasnda getiler.
(Reat Ekrem Kou, Patrona Halil, s. 126)
lerideki ksmlarda skdarn yol gzerghndan ve ordu esnaf alaylarndan ayrca bahsedilecektir.
emdanizde Sleyman Efendi, Mrit-Tevarih
adl eserinde, brahim Paadan yle bahsetmektedir: Bu vezir mirasyedi merebdir. Gece
ve gndz zevk srr icad eder ve kendnn
mtealliktnn sefsna kanaat etmeyip halk
aldatacak ey lzmdr deyu dnlerde Atmeydan ve Sultan Mehmet (Fatih Camii),
Bayezid avlular ve Yenibahe (Vatan Caddesi) ve Yedikule ve Bayrampaa ve Eyp ve Kasmpaa ve Tophane ve Sdbt ve Dolmabahe ve Bebek ve Gksu ve ubuklu ve Beykoz
ve skdarda Harmanlk nam mahallerde dolaplar ve beikler ve atlkarncalar ve salncaklar kurdurup rical nisa ve mahlut ve kadncklar salncaa binip inerken gzel yiitler kadnlar kucana alp salncaa koyup karp
kadnlarn salncakta ukurlar meydanda ho
sada ile arklar rttnda naksatl-akl nisvn taifesi mail olup kimi zevcesinden izinle,
kimi izinsiz, izn-i mdr diyerek seyrana gelip
Deniz tarafndan
skdarn grn.
Burada solda eski
kervansaray binas,
onun nnde
skdar
vapur iskelesi ve
onun sanda da
itfaiye binas
grlmektedir.
43

ve cebren seyr akesi alp olmaz ise talak taleb
eder... Tatlik avratlarn yedinde gibi olup ehli rz diyecek her mahalde be hatun kalmad.
(Mnir Aktepe, Patrona syan, s. 44)
Patrona ayaklanmasndan 77-78 sene sonra,
Kabak Mustafa isyan meydana gelmi ve bu
arada 17 Kasm 1808 gn Kandral Mehmet
ismindeki zorba, erkn ile beraber tersane ile
limandaki gemileri zaptettikten sonra skdar basmt. Birok evleri yamalayp gen
kz ve olanlarn rzna geilmi ve bu arada da
Nizam- Cedid askerinin bulunduu Selimiye
Klasn da yakmlard. (smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 4/98)
Cevdet Paa, Tarih-i Cevdette (9/48) unlar
yazmaktadr:
Yine ayn Cuma gn skdardaki serkeler
grhu Selimiye Klasna hcum ettiler. Bir
miktar asker ile klann korumasna memur
olan Binba Mustafa Aa, top ve tfek ile mdfaaya geip pek ok ekiyy ldrd. Fakat
ekiy detleri zere klay atee verince sekbanlar kart ve Binba da ehid oldu. Klay
yaktktan sonra Ocak aas ile Binbalarn evlerini ve onlarn yan sra Kurunun yannda
ya da yanar meselince komularnn da evlerini basp yamaladktan sonra yaktlar. Kad
Paann kira ile oturduu evi de yamalamakla kalmayp yaktlar.
Bu konak eski sadrazamlardan smail Paann
kona olup yetimlerine kalmt. smail Paa,
Sultan Selim devrinde yenierileri Kad Paa
aleyhine tahrik etmiti. Daha sonra stanbula
getirilen Kad Paa onun konan kiralayp
ikamet etmiti. smail Paa fedakr olan yenieriler konan yakmakla yetimlerine byk
zarar verdiler.
Bu olaydan iki gn evvel Kad Abdurrahman
Paa 22 yk ake getirmiti. Askerin aylklar
olan bu paray, fesle taksim ettiler. Baz esnafn evlerini yama edip yaktlar ve bu esnada
pekok insan ld. Yenierilerle blkba sabk usta Arnavut ve askerleri kyasya dtler. Sonunda Arnavut usta vuruldu. Ba kesilerek Et Meydanna gnderildi. (Yayla mam,
s. 105)
Bostancba Hafz smail Paa, 14 Kasm 1806
tarihinde sadrazamlktan azlolunarak Kon44
yaya gnderilmi ve burann valilii srasnda

vefat etmitir. Kendisi Sultan Selime ve Nizam- Cedide kar idi.
Kad Paann esas ismi Abdurrahman Paadr.
Nizm- Cedid taraftarl ile nldr. III. Selimin emri ile Karaman Beylerbeyi iken, yanna Nizm- Cedid askerini alarak 2 Haziran
1806 tarihinde skdara gelip, ksa bir mddet kalmak iin inaat yeni bitmi olan Selimiye Klasna yerlemiti.
Kad Paa eski eyhlislmlardan Minkrzde
Yahya Efendinin torunlarndan ve Mevaliden
Mehmet Efendinin olu olup ilmiye mesleindendir. (Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, 9/55)
Yahya Efendi skdarda kendi medresesi yanndaki ak trbede medfundur. Kad Abdurrahman Paa 15/16 Kasm 1808 gecesi Sultan
II. Mahmudun emri ve eyhlislm Salih
Efendizde Esad Efendinin fetvas ile IV.
Mustafay yanndaki cellatlara bodurtmutu.
Fakat Alemdar Mustafa Paann Bblide ldrlmesi zerine stanbulda duramayan Kad
Paa olu Abdullah Bey, Alanya ve Beyehir
sancaklar mutasarrf bulunduu iin o tarafa
kaarak Alanya kalesine kapanm ve iki bin
asker toplamt. Ocaklnn teklif ve israr ile
verilen Fermn- li gereince Teke mtesellimi Hac Mehmet aa kaleye onbin askerle hcum ederek 5-6 ay kadar kuattktan sonra Kad Paa ile olu Abdullah Paay ve byk olu mderrislerden Mehmet Beyi Nisan 1809
balarnda idam etti. (Cevdet Paa, Tarih-i
Cevdet, 9/57)
Ba kesilen Kad Paann talihsiz kellesi Konya zerinden skdara, buradan da Topkap
Sarayna getirilmiti. Ba, orta kapnn nne
konulunca ehir yerinden oynad. Btn halk
ve yenieriler oraya kouyor ve meydandaki
baa tkryordu. Osmanl mparatorluunun
geleceini kurtarmak iin aba harcam olan
bu kymetli baa kfrediliyor, birou da sakaln yoluyor ve zerine tkryordu. O kadar
tkrlyordu ki, kelle tamamiyle tkrkle
buland, sakalndan bir kl bile kalmad. (Georg
Oulukyann Rznmesi, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut ve Alemdar Mustafa Paa, s. 46)
Daha nce Kad Paa btn devlet ricalinin
hazr bulunduu Kthane ziyafetinde bulunmutu. Burada, Rumeli ve Anadolu paalar ile
yedi Ocak Aalarnn (yenieri, cebeci, topu,

toparabac, lamc, humbarac, kapkulu svarisi) hepsi de Sekban- Cedid ad altnda tekrar ihya olunan Nizam- Cedidi kabul etmi,
ahitnamesini imzalamlar ve mhrleri ile
tasdik etmilerdi. Sonra btn ocakllarn birlik halinde itirakiyle bir alayla skdar klasna 18 Ekim 1808 tarihinde tu gtrld ve
ocak Sekban Oca diye adlandrld. (Georg
Oulukyann Ruznamesi, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmut ve Alemdar Mustafa Paa, s. 37)
Byk ocaklarn davul, alem (bayrak) ve tular vard. Yeni kurulan ve sekizinci ocak olan
Sekban- Cedid Ocann da deerini ykseltmek maksadyla kulkethdas, zaarc, turnac
ve saksoncubalar vesair ocak aalar, Harbiye
nazr (Umur-u cihadiye), camilerde ders veren hocalar (Ders-i mlar), baz eyhler ve byk cami vaizleri, Bblde toplanp yksek
vekaletten verilen davul, alem ve tulu byk
bir mersimle skdara getirdiler. Orada ayn
ekilde trenle karlandlar. (Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, 9/15)
Bu arada btn skdar ahalisi ve tekke eyhleri, derviler tren kyafetleri ve alemleriyle
skdar iskelesinde toplanmlard. Tekbir ve
ilhlerle ilerleyerek, Selimiye Klasnda bekleyen Kad Abdurrahman Paann yanna gittiler. Klann ortasndaki geni meydanda vaiz efendiler tarafndan dualarla kla alanna
getirilen tu aslarak trene son verildi.
Alemdar Paann asi yenieriler tarafndan
Bblde sarlmas ve askerin buray atee verip yakmas srasnda skdarda oturan Kad
Paa bir mdhalede bulunamam, yalnz mdfaa iin Selimiye Klasndaki Sekban- Cedid askerine cephane dattrm ve kar taraftaki yangn seyrederek iin sonunu beklemeye
balamt. (Cevdet Paa, Tarih- i Cevdet, 9/30)
Yenierilerin Bbl basknndan sonra, Saray- Hmyunu da basaca ve bu esnada II.
Mahmutu da ldrerek IV. Mustafay tekrar
tahta karacaklar endiesiyle, emekli olup
skdarda oturan Kaptan- Derya Salih Paa
ile arhac saraya arlm ve Kad Paann
hazr kuvvetleriyle Sary- Hmyuna gelmeleri iin irade-i seniyye kartmt. Kad Paa
ikindiye yakn askerlerini kayk ve mavnalara
bindirerek Ahrkap ve Balkl kaplarndan
saraya gelmi ve savunma tertibat almt.
(Cevdet Paa, Tarih-i Cevdet, 9/36)
Alemdar Mustafa Paann sadareti zamannda

III. Selimin tahtndan indirilmesi olayna karm yenierilerin ileri gelenleri yakalandklar yerlerde idam olunmutu. Bu srada skdara hakim vaziyette bulunan 59 ortas (Blk) daylarndan 14-15 kiinin balar skdar Meydannda kesilmi ve bunlarn cesetleri gn orada kalmt. Cesetlerin kollar zerinde onlarn mensup olduklar ortalarn iaretleri vard. Bunlar gren yenierilerin yrekleri kan alyordu. (Georg Oulukyann
Ruznamesi, s. 46)
Bu bahse son vermeden nce smail Hakk
Uzunarlnn Alemdar Mustafa Paa adl eserindeki (s. 174) Sultan II. Mahmut ruznamesinden bir blm buraya almakta fayda vardr:
Perembe gn olaylar: Yenieri ekiyalar
tersaneli melunlar ile seher vakti tersaneden
kalkp koarak Tophaneye vasl olduklarnda
Tophane-i Amirede topu olarak henz yz
asker var yok idi. Yenieriler ve tersaneliler iki
bin ekiya ile vardklarnda kolaylkla Tophane- i Amireyi dahi zapt ettikten sonra yzelli kadar yenieri ekiyalar mavnalara binip
skdara getiler. skdar yerlisi dahi bil
tereddt tabi olup birleerek bir ka bin haydut skdar klas zerine hcm ettiler. Klada mevcut olan yz kadar sekban askeri ve
serdarlar olan Arnavut Bekir Aa namndaki
kimse evvelce toplar hazr edip tetikte beklermi. Anszn yenieri zuhur ettiklerinde muharebeye balamlar ve binbalar olan Bekir
Aa, at zerinde yaln pala cenk ederek arkasna bakmayp byk iskeleye kadar indiinden
ancak yannda svarilerden be alt asker kalm. be asker o kadar ekiyann yannda
hi mesabesinde olduundan, onlar dahi canlarn kurtarmak iin, kimisi minareye, kimisi
camiye katndan, Bekir Aa bu hali grdnde ahaliden biraz asker tutmak iin amlca yolunu tutup gitti. Klada olan yz kadar
sekban askeri iki saat kadar cenk ettikten
sonra binbalarn kaybettiler, cephaneleri de
tkenince birka adet top atp firar ettiler.
Askerler firar ettikten sonra btn ekiya Kad
Abdurrahman Paann konana gelip yamaya koyuldu. Ahaliden biraz asker toplamak
iin amlca tarafna giden Bekir Aa kimseyi
toplamayp, klada olan askerin dahi firarndan haberi olmamakla geri klaya gelip ieri45

ye girdiinde, ekiya melunlar dahi Kad Paann konan yama edip tekrar kla tarafna gelmilerdi. Biare Bekir Aa askerin firarna muttali olur olmaz melunlar drt tarafndan
klay atee verdiler. Bekir Aa pencereden
ban kartp Aman yoldalar rznza dtm
beni kurtarnz diye feryat etti. O amanszlar
acm gibi grnerek aa indiinde aay bak darbeleriyle ehid ettiler. Kla dahi yanarak kl oldu.
Saat yedide yenieriler Kad Paann konann bulunduu Selimiye Mahallesini atee
verdiler. (Georg Oulukyann Ruznamesi, s.
45)
Bu byk yangndan Selimiye Camii de zarar
grmtr. Bu srada, 25 ve 59 yenieri ortalar arasnda skdarda byk bir kavga kt.
46
skdara hakim vaziyete gelmi olan 59larn

hepsi de hammal idiler ve halk yenierilerin
iinde Hammalba diye adlandrlm olan
reisleri brahim Kahyadan ok korkuyordu.
skdardaki kavga saat srd. Neticede
25ler galip gelerek drt kiiyi ldrdler,
birounu da yaraladlar. Bunun zerine hammal kafilesi kat, galip gelenler de btn kahvehane ve odalar basarak yama ettiler ve yktlar. Bu esnada Kapudan Paa ve yenieri aas zerlerine gelince hepsi aldklar hereyi brakp kamlard. Yenieri aas, ad geen
hammalbay tutarak gtrm ve tazyik ettikten sonra bomak istemise de ocakllar buna kar gelmi, adam aann elinden almlard. O da skdara gemiti. Padiah ise, bu
esnada tekke mabeyninden kavgay drbnle
seyrediyor ve btn yenierilere lanet okuyordu. (Georg Oulukyann Ruznamesi, s. 53)
Evliya elebiye Gre skdar
III- EVLYA ELEBYE GRE

SKDAR
Eski ehir ve Daimi Olarak Mamur
Olan skdarn Cami, Medrese,
Han, Hamam ve Dier brete ayan
Eserleri:
stanbul eski zamanda Emevler ve dier padiahlar tarafndan yedi defa kuatlmt. Bu
kuatmalarn bazsnda Galata ve bazsnda stanbulun bir ksm fetholunur bazlarnda ise
hara alnarak fetihsiz geri dnlrd. Fakat
Peygamberimizin hicretinin 245 inci senesinde Herakl adl kral, Konstantiniyede lp, yerine Elina (Eleni) kral olunca Abbaslerden
Halife Harunr-Reid yzelli bin asker ile skdardan geerek stanbulu kuatt. Nihayet
fetihsiz dnmek ayptr diye bir sr derisi geniliinde yer alp, Silivrikaps yaknnda Koca Mustafa Paa Camii yerinde bir kale ve
Mslman mahallesi yapmtr. Kale iinde de
bin kadar muhafz koyduktan sonra her sene
kafirlerden ellibin altn hara olmak zere pein yllk hara ald ve Badada dnd.
Sonra Elina isimli kafir isyan ederek, Mslmanlarn hepsini ehit etti. Bu srada Seyyid
Battal Gazi bin kadar bahadryla skdarda pusuda yatp kafirlerden ganimet ve hara alarak, zerine musallat olmazd. Fakat
Battal Gazi, stanbulda slmlarn bylesine
acmaszca toptan ehid edildiklerini duyunca,
iine gayret atei dp hemen o anda Kuzgunca, Cnegelse, (Kuzguncuk ve engelky olmal) ehirlerini Kartal, Darca kasabalarn ya-
ma etti ve ele geirdii bin kadar insan kltan geirdi. Oradan Badada gidip Harunr-Reide stanbuldaki slmlarn acnacak
hallerini birer birer anlatt. Halife olup bitene
mthi bir ekilde kzarak ikiyz bin asker ile
stanbulu tekrar muhasara etti. gn cenk
edilerek onsekiz bin kafir kltan geirildi.
Yirmibin kadar da esir alnd. Tekfur adl kral
da eli kolu bal olarak Harunr-Reidin huzuruna getirilerek halifenin emriyle Ayasofya
anlna asld. Hesapsz ganimet alnarak ve
yaplan kaleye onbin muhafz braklarak Badada geri dnld.
Seyid Battal Gazi -ki mbarek isimleri Hseyin Gazi olu Caferdir- skdarda deniz kysnda Kzkulesine kar bir tepe zerine adrlarn kurup orada muhafz kald. Yedi sene skunetle durup oralarda ba ve baheler yetitirdi. imdi o balara Battal Balar, l-i Bahadr Balar, Gazi Ky Balar ad verirler ki,
yanl olarak Kadky Ba da diyorlar.
te bu yedi sene zarfnda ilk defa olarak skdar ve Kadkyn Battal Gazi imar etmitir.
Sonralar Battal Gazi am gazalar iin memur
olunca Kanator denilen kral, Kadkyne salam bir kale bina ettirmitir ki, hl bu hakrin
ba iinde burclarnn temelleri grnr.
Sonra skdarn kara tarafna, ta amlca
Dalarna kadar bir hendek atrr. Topran
iyzne kapatp kap yerleri falan brakr.
amlca Da zerinde bir karakol kalesi, Toygar Tepesinde, Yasstepede, Piyale Paa Tepesinde daha baka oniki yerde byk karakollar
yapar. skdarn drt tarafna krkbin kadar
beki tayin eder. skdar bu suretle eli altna
47

aldktan sonra Battal Gazinin korkusundan
deniz yznde byk bir kule yaptrp skdar
Tekfurunun kzn ve dier kymetli ve lzumlu insan iine koydurur. O kuleye de Pirgos
Tiskuris derler ki, Kzkulesi demektir.
Bu srada Battal Gazi de am fethini bitirerek
skdarn byle tahkim edildiini iitince yanna yediyz serdengeti gazi alp gelir ve birdenbire skdar basar. Oradan kaykla Kzkulesine geip, kraln kzn, hazinesini ve dier lzumlu eylerini alp skdara gelir. Orada skdar bahesi yerinde iki rekat namaz
klp; lh! Buray, Muhammed mmetine
nasib et ki, mamur olsun! deyu dua edip yalvarr. Sonra skdara dokunmadan ganimetlerini alp rana doru Medayin ehrine ynelir. Sonra Battal Gazinin ayann bereketi
olarak Kanator kral skdar yle mamur etmitir ki, gya bir cennet bahesi olmutur.
skdar fetihten sonra Fatih zamannda da
imar edilmitir. Fakat asl tam mamur hale getirilmesi Kanun Sultan Sleyman Han zamanndadr. Gnmze kadar, Battal Gazinin
duas bereketiyle mamur olmaktadr.
skdar, yedi dan dere ve tepesi zerine kurulmu, dokuzbin kadar bal, baheli, yall
evler ve dier imaretlerle ssl byk bir ehirdir. Asl ismi Eskidardr ki, mehur bir yanl
olarak skdar derler. skdar denilmesinin
sebebi de Seyid Battal Gazinin skdar bahesi yannda, Harunr-Reidin adr nnde
yaptrarak oturduu dar (yer) lerdir.
skdar, mukaddes bir belde olup btn Anadolu, Arap, Acem, Hind, Sind lkelerinin geididir. Bu bakmdan liman gayet byk bir
ehirdir. stanbuldan alt mil mesafe uzaklktadr. Ama Karadeniz aknts iddetli olduundan btn kayklar evvel Beikta denilen
yere varr, oradan skdara ynelirler. Bu suretle mesafe dokuz mil olmu olur. Sarayburnundan Eyb ise on mildir. Ve denizinde
aknt yoktur. Fakat skdara gemek ok
gtr. Bilhassa lodoslu havada ekinmek gerektir. ehirde yetmi mahalle slm, onbir
mahalle Rum ve Ermeni, bir de Yahudi mahallesi vardr Frenk yoktur. ehrin etrafnda kale
dahi yoktur. ehir ahalisinin eyhlislm tarafndan tayin olunan hakimi beyz ake payesiyle getirilen molladr ki, yz adam ile hkmet eder. Btn eyaleti kylerdir. Be naibi
vardr. Senev krkbin kuru geliri olur. inde
48
Yenieri Ocandan bir oda olup, ars iinde yenieri ile kulluk bekler. Sipahi kethda
yeri (vekili), cebeci ve topu oca ihtiyrlar
vardr. Ayan ve erf, ulema ve salihleri, byk eyhleri pek oktur. Fakat fetva sahibi
olan eyhlislm stanbuldadr. skdarda
nakbl-erf (kaymakam) vardr. Subas,
altyz mtevellisi mevcuttur ki byk dkknlar vardr. inde, byk hanednn; Salacakta Aye Sultan Saray, Atik Valide Sultan
Saray, Hanzde Sultan Saray, Doanclar yaknnda Hac Paa Saray, Ak-Mehmed Paa Saray, Nazif Paazde Saray, Cinci Hoca Saray,
Arslan Aa Saray gibi en sekin saraylar bulunur. Bunun yannda daha nice byk ve muntazam saraylar vardr.
Mbarek Camileri:
Mihrimah Sultan Camii: skele bandadr. Sultan Sleyman h. 954 (m. 1547) senesinde yaptrp sevabn kz sultan merhumun ruhuna hibe etmitir.
Deniz kysnda olup, avlusuna iki taraftan ta
merdiven ile klr. Ortasnda narlarla ssl
yerler bulunup, darsnda yan sofalar zerinde stunlarla yaplm bir kubbesi vardr. Birer
erefeli iki tane de minaresi mevcuttur.
Orta Valide Sultan Camii: Atpazar yaknnda
tarifi imknsz bir hayrdr. nc Muradn
annesi yaptrmtr. Bir bayr zerinde olup gya nrdan bir kubbedir. yanlarnda cemaat
tabakalar ve kandil tabakalar vardr. Burada
da eitli billr cam ve pencereler bulunur.
Camiin yan kubbeleri olup hele byk kubbesi ok yksektir. D avlusu iinde nar ve hlamur aalar mabede ayr bir hava verir. Sa
ve solunda birer erefeli iki minaresi vardr. Binalar batanbaa mavi kurun ile nurlu olup
Mimar Sinann salam olarak yapt binalardandr.
Ksem Valide Sultan Camii: Bu Ksem Valide
Sultan, I. Ahmed Hann hatunu, Osman
Hann, Drdnc Muradn ve brahim
Hann analardr. Sultan Ahmedden beri yedi padiah zamannda i grp bu camii salklarnda kendi nefisleri iin yaptrmlardr. Bir
bayr zerinde havadar bir yerde, bir byk
kubbeli, d sofal, haremli, minareli, aydnlk
bir camidir. Kble kaps zerindeki tarihi udur:

Tamm olunca dedi himmetiyle tarihin Hatif
Bu cmide olan tat ola makbul-i sbhani
Sultan Ahmed Camii: Hnkrbahesi yaknnda tazclar iindedir. Bir minareli, eski tarz bir
camidir.
Drdnc Murad Camii: Hnkrbahesi kenarnda bir alak minareli hnkr camiidir.
Birinci Selim Camii: Fener Bahesinde bir has
camidir. Umum iin deildir. Fakat ltif bir camidir.
olup cuma gecesi zerdesi, pilv fakirlere, yal

ve genlere bolca verilir. Cami hademeleri
olan sekizyz adam gelip muayyen rzklarn
alrlar. Byk bir vakftr.
Yeni Valide mareti: Bu da evvelki hayr messeseleri gibi olup belki daha fazladr. Seltin
bahesi nnde zaiflere, miskinlere ve dier
misafirlere nimetleri boldur.
anl, Gnl Yaral Tekke

Dervilerinin Vasflar:
skdarda krkyedi kadar tekke vardr.
Drdnc Murad Camii: stavroz Bahesinde

parlak bir has camidir.
Drdnc Mehmet Camii: amlca Bahesinde binas salam bir camidir.
skdar Mahmud Efendi Camii: ehir iindedir. Arslan Aa Camii, emsi Paa Camii, deniz kysnda kk bir camidir. Ama o kadar
irindir ki uzaktan gren bir ssl kk zanneder. Mimar Sinan yapsdr.
Hazreti Mahmud Efendi Tekkesi: Halvetiye tarikatnn biricik tekkesidir. Gece ve gndz
yz fukaras ilh zikretmekle megullerdir.
Her birinin birer kede hcresi vardr. cuma
namazndan sonra yle sultan tevhid olur ki
duyan aklar kendinden geer.
Abdlkadir-i Geylani Tekkesi: Bu da yledir.
Dutcuzde Tekkesi: Bu da Halvet tekkesidir.
Karacaahmet Sultan Tekkesi: Mezarlk iindedir.
Mescidlerinden Hac Paa Mescidi en sekinidir.
Medreseleri:
Mihrimah Sultan Medresesi, Orta Valide Medresesi, emsi Paa Medresesidir ki, bunlar hep
Mimar Sinan binasdr. Bir de Kelime Hatun
Medresesi vardr.
Darl-kurralar:
Valide Darl-kurras, Esmihan Sultan Darlkurras, emsi Paa Darl-kurras ve trbesi,
Hac-paa Darl-kurras ve trbesi. Bu binalar
hep Mimar Sinann eseridir.
maretleri:
Mihrimah Sultan mareti: skele bandadr. Ay
ve sene, sabah ve akam, gelene ve gidene, saraylarda oturanlara her gn iki defa birer bakr
tepsi ile herkese birer tas buday orbas, birer
ekmek ve her gece birer mum ve her at bana
bir yem sadakas vardr. gnden fazla misafir kalana vermezler. Vakfedenin art byledir.
Orta Valide mareti: Bu da evvelki tertip zere
Hac Bekta- Veli Tekkesi: Kaya Sultan Yals

dibinde kz Limannda bir kk dervi barnadr.
Miskinler Tekkesi: Cadde zerinde ehir dnda bir tekkedir. Btn miskinler burada kalp
sadakalarla geinirler. ehir iinde bir miskin
haber alnsa derhal aman vermeyip tekkelerine getirirler. sterse ayan ve eraftan olsun, hi
dinlemezler. Ellerinde padiah emriyle cebren
alp evine gtrrler. nk czzam illeti bulacdr diye ehir iinde durmak yasaktr. O
yzden her ehrin dnda ayrca miskinhaneler vardr ki, miskinler (czzamllar) kimse arasna karmayp ayrca bulunurlur. Fakat Arabistan ve Msrda czzaml adam oktur. Kaba illetidir diye eli-aya dklm adamlar ile
bir yerde yeyip, yatp kalkarlar. Allahn hikmeti slleye srp, torunlarnn bile ka ve
kirpikleri dklr.
Hamamlar:
Sultan Hamam, iskele arsnda.
avu Hamam, ar iinde gayet ferah, havas ho, yaps ho bir hamamdr. Sevimli, dil49

ber, temiz dellaklar ve mavi petemallar vardr.
Gndoumu Caddesi
zerinde Akaretler.
lerde grlen minare
Kara Davut Paa
Camiine aittir.
Yol, Esvap
Sokann
balangcdr.
50
bir evdir. Mihrimah Sultann hayratdr.
Orta Valide Hamam, Atpazar yaknnda gnl

ac bir mbarek hamamdr. Btn halvetleri
temizdir.
Orta Valide Kervansaray: Bu da, cami ve imareti yanndadr. Yzer ocakl, biner beygir alr
misafirhanedir. Bunun yannda develii de
vardr.
Ksem Valide Hamam, hepsinden sonra yapld iin bir ibretle seyredilecek yaplta, ltif
bir hamam, ho grnl bir binadr. skdarda deil, stanbulda bile benzeri yoktur.
Ksem Sultan Misafirhanesi: ynn ve byklerin yatmalar iin tahsis edilmi mamur bir
yksek saraydr. Hl iinde kethda Arslan
Aa oturmakta idi. Bildiklerimiz bu hanlardr.
Cinci Hamam, Cinci Hoca saray yaknnda

ab- hayat sulu, ltif bir hamamdr. Vesaire bu
hamamlardan baka ehirde sekizyz kadar saraylar, hamamlar vardr ki, bazsna mahalle
halk oluk ocuklaryla girip safa ederler.
Saraylar:
Kervansaraylar:
Onbir kadar misafirhaneleri vardr. Birisi iskele bandaki camiin iki tarafnda, deniz kysnda yzer ocakl, yzer tavla at alr kervansaraydr ki, salam bir kaleyi andrr. Batanbaa
kurun ile kapldr ki, gelip gidene minnetsiz
Koca Mehmet Paa Saray: Sleyman Hann

veziridir. Mimar Sinan yapsdr.
Doanclar Saray, Hac Paa Saray, Piyale Paa
Yals, Mimar Sinan yapsdr.
Kara ve Deniz Tccarlar ve Cihan

Seyyahlar Hanlar:
Hepsi beyz kadar handr. Ama kurunlu deil. Herbiri krkar, ellier ocakl hanlardr. Ba-

z sene ayda bir ulufe iin sipahi taifesi gelip
otururlar. Fakat hepsinin kaplarnda zincirler
ekilmitir. Herbirinin hanclar ve kapclar
vardr.
Sebilhaneler:
Alt adet yoldan geenler ve susamlar iin sebil vardr.
emeler:
skdar emesi: ok deerli byk bir hayrdr.
Kara Mustafa Paa emesi: Cuma pazar iinde yenieri kulluu yanndadr. Tarihi:
Mahallinde yapld eme-i b- hayt-efz
Sultan ars Dkknlar Vasflar:

Tamam ikibin altm dkkndr. Bedestan
yoktur. Bununla beraber btn kymetli eya
bulunur. nk burada eitli sanat erbab
vardr. Tertip zere her esnafa ait ars yoktur. Sanat sahipleri karktr. Hatta debbahanesi bile iki yerdedir. Drtbin kadar zm balar, yz adet glistan vardr ki, herbirinde
nice bin renk ve eitli iek hasl olur.
aklar, orada deniz melikeleri gibi Adem melekleri yzerler.

Kadky Balar Gezinti Yeri, Haydarpaa Ba,
l-i Bahadr Balar, Secah Balar hep emslsizdir. Piyale Paa Havuzu, Kaya Sultan Bahesinde denize bakan bir tepe zerinde bir alak
kk....... Bir byk havuz var ki, iinde kay,
byk balklar vardr.
Doanclar Meydan Seyr Yeri: Padiahlar skdara gtkleri vakit btn doanclar (av kuu besleyenler) buraya gerler.
Kzkulesi: Deniz iinde karadan bir ok menzili
uzaklkta drtke bir sanatl yksek kuledir.
Ykseklii tam seksen ziradr. Etraf ikiyz
admdr. ki tarafa bakan bir demir kaps vardr. inde yedi kat odalar yamurdan toplanm b- hayat gibi sarn suyu vardr. Kale aas elebi Hoca, yz neferi denizde, yedi bal
ejder gibi krk adet balyemez toplar ve mazgal
delikleri ve mkemmel cebhane vardr.
Salacak Denizi Gezinti Yeri: Burada dahi btn
dilberler temmuz aynda denizde imerler.
emsi Paa Seyr Yeri: Burada da btn klar
ikindiden sonra gelip giden kayklar seyredip
hava alrlar.
skdar Mesirelerinin Vasflar:
Sar Kad Mesiresi, ulu ziyaret yeridir.
ehrin her kesi gezinti yeridir. Padiahlara

mahsus baheler ki, cennet gibidir. Birer yol
ile seyrolunsa herbiri bir seyir yeri ve yar dnyadr.
Kay Pnar Mesiresi, aalk iinde bir tatl sudur.
Byk amlca Mesiresi: Gklere ba kaldrm

bir yksek dan ta tepesinde bir tekke idi.
Orada padiahmz kendilerine mahsus Cihan
Ba adyla bir byk bahe tanzim ettirdi ki,
orada olan kke hakrin tarihi yledir:
Dedim Evliya bu kha tarih
Mbarek ola kasrn padiahm
Kk amlca Mesiresi: Byk amlcadan
biraz aada, imenlik, av yeri, nar aalaryla ssl bir vadidir.
Kalam Burnu Gezinti Yeri: Kadky Balaryla, Fenerbahe arasnda bir krfez iinde beyaz,
kumsal bir denizdir. Btn dilberler, sadk
Alemda Gezinti ve Av Yeri: Acaip av lemi

olur.
Halkn Kazanc:
skdar ahalisi birka snftr. Bir snf, asker snfnn ayan ve erafdr ki, eitli kymetli
kumalar giyerler. Bir snf ulema ve salihlerdir. Bir snf fakirlie kanaat etmi, Kisudar
Mahmut Efendi fukaralardr ki, pek oktur.
Bir frkas gemiciler, kayklar, bir frkas sanat ehlidir. Bu snfn elbiseleri iktidarlarna
gre kapama, dolama, feracedir. Bu halkn ou Anadolu tarafndan gelme ve lisanlar
Trktr. lerinde ehl-i dil fasih, beli bilgin
ve airleri vardr. Tebriz ehrinden gelenlerde
ise -bu ehrin suyu ve havasnn gzelliinden
dolay- birok gzelleri vardr ki, skdarda
51

emsali yoktur. Yiyeceklerinden has ve beyaz
pidesi, tandr kebab, kayma, hora zm,
karanfilli zm erbeti mehurdur.
Byk Evliyann, erefli eyhlerin,

Muhterem Bilginlerin Ziyaret Yerleri:
Hazreti ca Baba: Battal Gazinin arkadalarndan byk ve keramet sahibi bir zattr. Ba
apalar iken ylan zehirleyip lmt. ca
Balar iinde gmldr.
smn Dede Mezar: Tarikat ehli bir meczub
imi. Her vakit gkyzne bakp sylenir, eitli hallerin vukua geleceinden haber verirmi. Selim Han Acem Seferine giderken Yr Selim! smail imamlar yoluna ldr ldr
demeden kurban edip gavrine var! buyururlar. Hakikat Selim Han, ah smaili ldr
sahrasnda bozup, askerini kltan geirdikten
sonra Gavri zerine (Msr hkmdar) gidip
Msr fetheder. smn Dede hazretlerinin
inci tanesi szleri doru kar. Kendileri Karaca Ahmet Sultan Tekkesi yannda gmldr.
eyh Hazret Mahmud Efendi: Herkesin ziyaret
yeridir. Tekkesinde gmldr. te lmne
tarih olarak Veysi gftesi:
Veys ki, olmutur lgazda b-bedel
Tayn-i sl-i fevtine tarihdir gazel (Sene 1037)
Kar sayfada
1923 tarihli skdar

Haritas.
52
Allahn hikmeti Sultan- uara (airler sultan) Veysi Efendi, Mahmud Efendiye inananlardan olmakla, senenin banda Mahmud
Efendi vefat edip, birka ay sonra da Veysi
Efendi vefat ettiinden, Mahmud Efendi iin
yazd tarih, kendisine de vefat tarihi olmutur. Merhum Mahmud Efendi hazretleri, Anadoluda Sivrihisar kasabasnda sivrilip ortaya
km, ulema zmresine girmi sonralar kadlk mesleine intisab etmitir. Bir gece ryasnda cehennem atelerini seyretmi, korku ve
dehet iinde uyanarak btn varn younu
datarak Bursada ftade Efendiden feyz almtr. Ad geen eyhten tarikata ait hereyi
renip, eyhlik seccadesine oturmaa memur
buyurulmu. Sonra skdarda bir yer alp
oturmutur. Hls, yedi padiah elini pmtr. Sultan Ahmed, atnn zengisi yannda piyade yrmtr. Yzyetmi bin mride izin
vermitir. O asrn hakikat srlar hazinesine
ulaan, marifetlerin emeba, mcahede
mihrabnn , mhade erbabnn gren

gz idi. Vasflar anlatlamayacak kadar ok,
hayr ileri binden fazladr. Yz adet tasavvufa
ait eserleri, ilh beyitleri vardr. Mahlaslar
Hdy idi. Allaha hamdolsun ben kendilerinin sohbeti ile merref oldum. Ve beni hrkasnn etei ile rtp manevi evldmz olsun!
demilerdir. Hudutsuz vaaz ve nasihatlarda bulunup, mbarek ellerini perek muradma erdiim iin iftihar ederim.
Mevln Mehmed Emin: Bedrddinzde denmekle mehurdur. Doduu yer irvan topranda emahi kalesidir. skdarda Karaca
Ahmed Sultan Tekkesi yaknnda yatp, mezar
tandaki tarihi ahabi Efendi gftesiyle yledir:
Menzil-i f hayatillah. (Sene 1036)
Maarif denizinin tek adam, mn mahzeni bir
irvanl idi.
Konrapal Hayrddin Efendi: Halim ve selim bir
zat idi. Bunlardan baka daha niceleri vardr.
Fakat bildiklerimiz bunlardr.
Kadky mareti:
Hicretin ........ senesinde stanbul tekfuru Kanator (?) kral, Seyid Battal Gazinin korkusundan bu adaya kale, byk kiliseler yaptrp,
birok insanlarla imar etti. Sonra Fatih hazretleri, kalesini ykp ehrini darssade aalarna
has yapt. Hl sekizyz odadr. Bir mahalle
Mslman, yedi mahalle Rum keferesidir. Altyz ba, deniz kysnda yeldeirmenleri vardr. Terzi Mustafa Aa Yals hepsinden mamurdur. ars iinde bir minareli drt ke
kiremitli bir camii vardr. Darssade aalarndan Osman Aa yaptrmtr. Kble kaps zerindeki tarihi yledir:
Nm- pk-i bni-i hayrta sr tamm
Dediler tarihini bil cmi-i Osmandr.
Baka camii yoktur. Bir hamam, yz dkkn
vardr. Limannda bal oktur.
Allaha hamdolsun, stanbulun Anadolu tarafnda Kavak Boazndan buraya kadar dokuz
para kasaba faydal ve muhtasar bir ekilde
yazld.
53
skdar
Cami ve Mescitleri
skdar Cami ve Mescitleri
skdarda, tarihin kaydettii 107 cami veya mescit bulunmakta idi. Mabetlerin ou mescit olarak yaplm sonradan, bir hayr
sever tarafndan, cami haline getirilmitir. Bir
mescidin cami olabilmesi iin baz artlarn yerine getirilmesi lzmdr. Bunlar, elde bir Sakal- erfin bulunmas ve bunun iin de bir
minber yaplmasdr. Bu yzden herkes mescit
yapabilir fakat cami yapamazd.
skdar mescit ve camilerinin bir ksm tekke
olarak yaplmtr. Bir ksm da ilk nce cami
olarak yapld halde sonradan tekke haline
getirilmitir. Bu yzden baz mabetler ilk yapld ekliyle, mescit veya cami olarak kaydedilmitir. Fakat bunlardan bazlar tekke camii olmulardr. Bunun iin camiler listesinde ad
gemeyen mabedi tekkeler listesinde aramak
icap etmektedir.
Kaydedilen bu 107 mabedin bugn yalnz 92
adedi ibadete aktr. Dierleri zamanla yok olmu, yol yapm veya meydan geniletilmesi srasnda yktrlmtr. Yalnz son senelerde yktrlan on mabet yeniden yaptrlmtr ki,
bunlar 92 adedinin iindedir.
mini vermitir. Oysa onun devrinde 16301656 tarihlerinde skdarda 55 mabed vard.
Eserinde ad geen camiler unlardr:
1. Mihrimah Sultan Camii.
2. Orta Valide Camii: Evliya elebi stanbul
Cevlnlarna 1631 tarihlerinde baladna
gre, mabedin bu sralarda bu isimle anld
anlalmaktadr. elebi, camiin yerini tarif
ederken Atpazar yaknnda demektedir. Bu
durumda, camiin ve semtin Topta adn almas bu tarihten sonra olmutur.
3. Ksem Valide Camii: inili Cami ismi ile
nl bu esiz mabet 1640 tarihlerinde yapldna gre Evliya elebi, eserini bu tarihten
sonra yazm olmaldr.
4. Sultan Ahmet Camii (1603-1617): Kavak saray bahesine yaplmtr.
5. IV. Mehmet Camii (1648-1687): Kk
amlca Suyu yanna yaplmtr.
6. skdar Aziz Mahmud Efendi Camii.
imdi ncelikle Evliya elebinin Kaydettii

camiler olmak zere skdar Camilerini alfabetik sraya gre inceleyelim:
7. Arslan Aa Camii: Abdi elebi ve Kumru

Mehmet Efendi Camii adlar ile de bilinir.
8. emsi Paa Camii.
EVLYA ELEBYE GRE

SKDAR CAMLER
vliya elebi, Seyahatnamesinde skdardaki camilerden yalnz 10 tanesinin is-
9. Kelime Hatun Camii: Bu isimle bilinen bir

mabet yoktur. Bunun Glfem Hatun Camii olduu sanlmaktadr.
10. Hac Mehmet Paa Mescidi: Bu mabet im57

diki Doanclar Camiinin bulunduu yerde
veya civarnda idi. (Hac Ahmet Paa Trbesi
bahsine baknz.)
Kaynak: (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/172-173)
ABDURRAHMAN AA CAM
(PAALMANI CAM)
Paalimannda
Abdurrahman Aa
Camii Minaresi
ve gne saati.
ami, Paa Liman mevkiindedir. Krokide

yerini grebilmek iin Hseyin Avni Paa
emesi bahsine baknz.
Hadka yazar cami hakknda u bilgiyi vermektedir:
Bnisi, Sultan III. Mustafann silhtarlnda

bulunmu olan Abdurrahman Aadr. Cami
iinde asl levhada grdmz tarih, mabedin inaatnn tamamland srada drlmtr. Drlen bu tarih air Fehmnindir:
Fehm htiften dinledi b-bedel trih kim
Secdegh olsun Resln mmetine bu mekn.
1180 (1766-67)
Abdurrahman Aa, skdarda Dedeler (Miskinler) Tekkesi yanndaki Yank mer Kaps
civarnda bulunan huss hazrede medfundur.
Vefat tarihi 1184 (1770)tir.
Camiin yaknnda, sonradan baz hayr sahipleri bir eme (Hseyin Avni Paa emesi yerinde) ile bir namazgh ina eylemilerdir. Yannda bir Bekt Tekkesi dahi kurulmutu.
1241(1826 sonlar) tarihinde btn Bekt
tekkelerinin tahribinde bu zaviye de yklmtr.
Bekt Tekkesinin yannda alt gz hubbat
ambar yaptrlp, Nizam- Cedid Karakolu da
tahsis olundu. Yirmi sene sonra Askir-i Mansre tayin olundu. Bu camiin mahallesi yoktur.
Babakanlk Osmanl Arivindeki 25 C. 1184
(14. 10. 1770) tarihli bir arzda skdarda, kz Limannda Silhdar Abdurrahman Aa
Camii Vakf tevliyeti (idaresi) Abdurrahman
Aann byk olu Selim Beye verilmesi Babus-sade Aas Mustafa Aa tarafndan rica
edilmektedir.
Mabedin yanndaki Zahre Ambarlar yerinde,
Abdurrahman Aa vakfndan bir bostan bulunuyordu. Ambarlar bu bostan iin yaplmtr.
(Muallim Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri No:
23839-25807)
Paa Liman Camii, 1248 (1832) tarihinde
Sultan II. Mahmut tarafndan imdiki ekliyle
tamir edilmitir. Bu tamir iin mehur Pertev
Paa u tarihi sylemitir:
Mustafa Hann silhdar yapub bu camii
Eskimidi eyledi tecdd an h- cihn
Syledi berceste bir trh Pertev essel
Kld nev bnyn bu dil-c mabedi Mahmd Hn
(1248)
58

Pertev Paa, nazm ve nesirdeki kudretiyle tannm bir vezirdir. Edirnede, stanbul yolu
zerinde Seyyid Cell Trbesi yannda gmldr. (Hayat iin Kk Selimiye Camii
bahsine baknz.)
Cami fevkn olup alt kat bodrumdur. Yedi
basamakl ta bir merdivenden ahap olan son
cemaat yerine, sol taraftaki bir merdivenden
de hnkr mahfiline klr. Mabet, dikdrtgen eklinde yma tatan yaplmtr. ats
ve minberi ahaptr. Sadaki minaresinin kaidesi kesme ta olup, st ksm tuladr. zeri
imento ile svanmtr. Kaidesine sonradan
bir gne saati yaplmtr. Bunun hemen altnda:
Resemehu Ali, mezzin-i Cami-i Cedd der-skdar
yazs okunmaktadr.
Camiin yannda Yarmca Baba Bekt Tekkesi bulunuyordu. Bu konu hakknda tekke bahsine baklabilir.
Evliya elebi, Seyahatnamesinde Yarmca Baba Tekkesinden, Hac Bekta- Veli Tekkesi,
Kaya Sultan Yals dibinde, kz Limannda
bir dervi konadr diye bahseder. Buna gre
ve Seyahatnamenin de 1630 tarihlerinde yazlmaya baland gz nne getirilirse, tekke,
Abdurrahman Aa Camiinden yaklak olarak en az 170 sene evvel yaplm olmaldr.
Hnkr mahfiline kan ta merdiven 1965 tarihinde kaldrlmtr. Mabet, alt-st pencerelerden k alr. Cami sahnna bakan hnkr
mahfili kafesli olup hi bir yerinde kitbe yoktur.
Hseyin Avni Paa, camiin sa ilerisinde ve
yol ar yerde bulunan mehur sahilhanesini
yaptrrken, Yarmca Baba Tekkesi Mezarlnn tamamna yakn bir ksmn ald fetva
gereince ortadan kaldrtm ve yerine emesini yaptrmtr. (Bu hususta daha geni bilgi
iin, Serasker Hseyin Avni Paa Sahilhanesi
bahsine baknz.)
Camiin sol tarafndaki kk mezarlkta Sadrazam Mithat Paann ablas, Harputlu Tosun
Abdurrahman
Aa Camii.
59

Paann ei Sdka Hanm gmldr. Kendisi
1918 tarihinde hsaniyede Tosun Paa Soka
zerinde bulunan muhteem konanda vefat
ederek vasiyeti gereince bu mezarla gmlmtr. Dier hidelerle beraber yok olmutur. (Tosun Paa Kona bahsine baknz.)
Camiin nnde ve yol ar yerdeki kk kaykhane Abudurrahman Aann hayr eseridir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/182) (E. Kou, stanbul Ans. 1/156) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/297)
(M. Larus, 2/332) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman
Trkesi, 2/174) (Uzunarl, Mithat Paa ve Taif Mahkumlar s. 128) (nal, Son Sadrazamlar, s. 491) (Gezi Notu) (Pertev Paa Divan, s. 38) (Mirat-i stanbul, s. 147)
(Sicill-i Osmn, 3/322) (Erdem Ycel, Kuzguncuk, TTOK
Belleteni, Kasm/Aralk 1975)
AA CAM
(MALATYALI SMAL AA CAM)
C
Aa Camii
vaziyet krokisi.
ami Aahamam mevkiinde, air Nail

Sokak ile Dnmedolap Sokann birletii yerdedir. Bu konuda Hadka yazar bize u
bilgiyi vermitir: Bnisi, Akaalardan Darssade Aas olan Malatyal smail Aadr. Yaknnda ifte hamam ve bir l emesi dahi
vardr. Bb- Hmyuna yakn bir imareti ve
bir tekkesi dahi vardr. Bu hayr yaptrmaa,
Enderun- Hmyunda ikiler aas iken mu-
vaffak olmutur. Camiin yapl 1045 (1635)

tarihindedir. Aann kabri, kendi vilyeti olan
Malatyadadr. Camiin mahallesi yoktur.
Babakanlk Osmanl Arivinde ve 1191
(1777) tarihli bir berata gre, smail Aann
Malatyada da bir camii vardr.
Baka bir rivayete gre smail Aann kabri
Malatyada deil, Rodos Adasnda Kumburnu
tarafndaki Murat Reis Camii hazresindedir. Fakat ta yok olmutur. Hazre giri kapsnn kemeri zerinde sra halinde hazrlanm bir kitbesi vardr ki, okunabilen ksmlar unlardr:
Kapu aas smail Aa
Olub eyhl-harem olmutu. zze-i
sadetle ........... olub itti
Medineden ......... Allaha ibadet
Msrdan vasl olunca Rodosa
Hdann emrile itdi rhlet
.......... hakka olursa
Karin-i hur u glman yeri Cennet
imdi murd diler na trh
O ........... makamn ide Allah Cennet
Sene 1049 (1639)
skdardaki camii hazresine de sonradan bir
makam ta konmutur. Kitbesi udur:
Shibul-hayrat vel-hasent
Esbak bbs-sade aas
Malatyal smail Aann
Ruhuna Fatiha. 1050 (1640)
Zamanla harap olan mabet, Sultan II. Abdlhamitin asker ricalinden evket Paa tarafndan onarlmtr. Bunu belirten kitbesi d kap zerindedir:
Be vaktin cematle salt olduka eda
de gufrn bni-i evvel ve sniye Hda
Esasn bin on sekizde yapd smail Aa
Badehu eyledi ihya camiin evket Paa
1320 (1902)
Kitbeden camiin 1018 (1609) tarihinde yaplm olduu anlalmaktadr.
Bu tamir srasnda cami kaps nndeki eme, camiin cephe duvar iine alnm, harap
olan adrvan kaldrlm ve yanndaki kuyu
da kapatlmtr. eme camiden sekiz sene
sonra yaplmtr. Byle olduuna gre Hadka
60

yazarnn camiyi 1045 tarihinde yaplm gstermesi doru deildir.
Cami, kesme tatan ve ahap atl olarak yaplmtr. Kesme tatan olan sadaki minaresinin erefesinden itibaren st ksm, 1926 da
yldrm dt iin yklm ve 1974 de onarlmtr.
Sahn 60 m2 olan bu kk mabedin yekpre
mermerden yaplm gzel bir minberi vardr.
Cami alt st pencerelerden k alr. Mihrab
ni eklindedir. Minare tarafnda bir pencere
ve onun yannda da trbeye alan bir kap
vardr. Minare, trbenin drt duvar zerinde
ykselmektedir. Klsik demir parmaklkl tek
penceresi ise avluya bakmaktadr. indeki tek
ahap sanduka kaldrlmtr. Buraya defin yaplp yaplmad belli deildir.
Camiin hazresinde pek az ta vardr. Bir kadn
kabrinin arkasnda, eyh Mehmed Efendinin
demir parmaklk iindeki hidesi molla sarkldr. Kitbesinin bir rnei de mezarlk duvarna yerletirilmitir:
m- erifte kim maml-Azam evldlarndan

ve dergh- feyz-i Glen seccde-nini es-seyyid
e-eyh Mehmed ibnis-Seyyid-erif e-eyh
Emin Sadddin Efendi 1285 (1868) am- erifte Kaymerede kin el imaml-rifr-Rabban / Vel gavsl-kebr es-saran Ebul-mevakib
vel-fth evldlarndan / Hazret Sadddin el-Cibav el-Hseyn e-eyhin evldlarndan / ve hankh- feyz-i ktinah seccde-nini el-merhum / esseyyid e-eyh Mehmet ibnis-seyyid-erif eeyh Emin Sadddin / Teveff.
25 Zilhicce 1285 (8 Nisan 1869)
Mabedin gney ve bat ynnde bulunan geni
mezarlnn byk blm bugn park olmutur.
evket Paa, 26 ubat 1336 (1920) tarihinde
skdarda vefat etti. Kabri, Aziz Mahmud
Hdy Efendi Camii hazresindedir. hidesi
iin bu cami bahsine baknz.
Aa Camii nndeki Mezarlkta Gml
Olanlar:
Aa Camii - Malatyal
smail Aa Camii.
61

1022 (1613). Sungur Mustafa Paa.
Malatyal smail Aa
Camiinin ikinci banisi
evket Paann
piramit eklindeki
hidesi.
1044 (1634). Hace Hatun. (Kitbesi ok siliktir.)

1148 (1735). Sadak Hasan Aa.
1158 (1745). mmglsm Hanm.
1180 (1766). Hekim Abdullah elebi.
1184 (1770). Sokollu smail Efendi.
1188 (1774). Haffafhanede Dikici Ahmet
Usta.
1195 (1781). Kazmac Kk Ahmet Bee.
1196 (1782). Sakaba Mehmet Aa.
1218 Ramazan 27 (Ocak 1804). ahin Paann kz Zeliha Hanm. (Sicill-i Osmn,
3/134-135 ahin Ali Paa, l. 1203 Ramazan / Haziran 1789-Gelibolu; Tarih-i
Cevdet, Sabah Gazetesi Yay. 4/343)
1223 (1080). Hac Osman Aann ei, evldna doyamayan erife Nefise Hatun.
1226 (1811). Mtevelli Ali Efendinin kz
erife Rukiyye Hanm.
met Aazde Sleyman Aann 23 yanda vefat eden olu Ethem Aa.
1227 L. 21 (Ekim 1812). Kahveci Kara Ah-
1228 (1813). Genliine doymayan Eyyb olu Emin Aann olu Seyyid Mustafa
Aa.
1228 Rebiylevvel (1813). Laz Memi Paann Yrk Alemdar sitne Yeni
Cami-i erif avlusunda kahveci Alemdar Kara Ahmed Aa. Memi Paa,
1203de Alman harbinde ehid olmutur. (Sicill-i Osmn, 4/512)
1230 (1815). dokuzuncu blk oda bekisi
Mehmet Aa.
1239 (1823). skdar Kahveci Kara Ahmed
Aann ei Hatice Hatun.
Malatyal smail Aa
Camii krokisi.
62
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/214) (Mirat-i stanbul, s. 111) (Sicill-i Osmn, 1/352) (Konyal, skdar Tarihi, 1/83) (Z. elikkol, Rodostaki Trk Eserleri, s. 34, Resim 31) (C. Rodoslu, Rodos ve stanky Adalarnda Gml Tarih Simalar, s. 73)
AHMEDYE CAM
hmediye semtinde eski Ahmediye Caddesinde Yeni Gndoumu Caddesi ile

Esvap Sokan birletii kededir. Her iki
yola alan avlu kaplar vardr. Arazinin meylinden dolay sokak tarafndaki kesmeta ve kitbesiz kapsndan merdivenle avluya klr.
skdar ssleyen 18. yy. Trk yap sanatnn
en gzel rneklerinden saylan bu klliye bir
cami, bir medrese, bir ktphane, bir sebil ve
iki emeden olumaktadr.
Gndoumu Caddesine alan istalaktitli, enlice bir korni altnda byk bir kitbe ta vardr. Onun altnda, etraf kabartma iek nakl ve kenar dantell kemerli mermer kap,
kendi bana bir sanat eseridir.Drt satr halinde yazlm olan kitbesi udur:
Kare plnl cami yma tatan, soldaki minaresi ise tamamen kesme tatan yaplmtr. imdiki camiin yerinde ahap Kefe Dede Mescidi
bulunuyordu. Bu camiin n tarafntaki son cemaat yeri ve onun zerindeki ahap meruta
yklmtr. Bu yerin eski kemerli kaps, cami
cephesinde hl grlmektedir.
Camiin sa kesindeki kemerli kapdan ibadet sahnna girilir. Kap zerinde 20 msral ve
1134 tarihli Arapa bir kitbe bulunmaktadr
ki tarih beyti udur:
Felle hsn Ahmed bin el-Emn kad
Bena cmien lea kefin mceddeden
1134 (1721)
Ahmediye Camii,
Pirini emesi ve
Muvakkithane.
Emnzde cenb- Hac Ahmed

Stde-menkabet Aa-y z-n
Bu nzik-ter mahallin skdarn
db mstarak- nam-y ihsn
Yapub cmi bu Kepe Mescidini
Getrd su idb atna reyyn
Bin itdi bir al dershne
Bu yolda sarf idb ml-i firvn
Okunsun ilm-i din fkh u feriz
Ehdis-i Nebi tefsr-i Kuran
Olub hayrat makbl-i lh
Muammer ide an Rabb-i Rahmn
Mzehheb nusha-i ikbali t har
Ola vreste asb-i devrn
Didi bir ehl-i dil trh-i slin
Zeh tahslgh- ilm irfn.
Kitbenin altnda rakam yazl deildir.
Sz konusu mermer kapya mektep veya tekke
kaps denirdi. Sokaa alan kapya da ktphane kaps ad verilmiti. Caddeye alan kapnn sa tarafnda 1134 (1722) tarihli muhteem bir eme, sol tarafnda ise yine ayn tarihte yaptrlan, Lle Devrinin en gzel sebillerinden biri bulunmaktadr. Kapdan zeri tonoz kemerli bir koridora girilir. Sa tarafndaki bir merdivenle dershaneye klr. Soldaki
bir kapdan da sebile girilir. Koridordan klliyenin avlusuna geilir. Hemen sol bata abdest
musluklar mahalli vardr. Mteaddid emeciklerin nnde drt mermer stunun tad
bir revak ve bunun yan ve gerisinde ise medrese odalar bulunmaktadr.
63

Bu kitbenin zerinde ve bir madalyon iinde
u kitbe vard ki, bugn mevcut deildir:
25 L. sene 1277
Muvaffak oldu Ali Efendi tamirine trh
Hem ihy etdi cmi-i erf-i Ahmediyyeyi
Mabet 6 Mays 1861 tarihinde ihya edilmitir.
Yukardaki kitbe Kavsarazde Selim Efendi
tarafndan yazlmtr. Kendisi 1129 Saferinde
Nianc oldu. 1138 (1725)te Fetva Emni olup
sonra Mekke kads oldu. 1138 Zilhiccesinin
11inde (Austos 1726) vefat etti. Kabri Karacaahmet Mezarlnda 1. Adada ve A Blmndedir.
Mabedin tek kubbesi sekiz yzl ve her yznde bir pencere bulunan bir kasnaa oturtulmutur. Kubbe ve duvarlar naklarla bezelidir. Mermer nakl vaiz krss ok gzeldir.
Nakl ve oymal minberi ise bir aheserdir.
Klahnn kenarna bir hadis-i erif yazlm
mihrabna da bir Kbe resimli ini yerletirilmitir.
Ahmediye Camii.
Klliyenin bnisi Ahmet Aa iin Sicill-i Osmnde u bilgi vardr: zmirli Ali Paann
kardeidir. Tahsilden sonra stanbul gmrks oldu. 1117 (1705)te silhdar, sonra sipahiler aas ve babaki kulu ve 1127 (1715)
Muharreminde tekrar silhdar aas olup ayn
yln Recebinde azl edildi. abannda sipahiler aas ve tekrar gmrk olarak 1128 Ce-
maziyelhirinde (Mays 1716) paalkla Erzurum beylerbeyisi oldu. O sene evvalinin

drdnde (21 Eyll) rtbesi kaldrlarak Aruva Kalasna gnderilmitir. 1129 (1717)da
avuba olup sonra Darphane emini ve 1134
abannda (Mays 1722) tekrar avuba,
1135te tekrar Darphane emini olup 1139
(1726)da Tersane eminliine getirildi. Sonra
I. Ahmetin kemerlerine bina emini oldu.
Ahmet Aa 1143 (1730) tarihinde vefat etmitir. Kabri cami ile dershane arasndaki hazrededir. Hazrenin Gndoumu Caddesine
bakan yz, mermer stunlu ve ebeke demirlidir. Burann alt penceresi vardr. Lhdinin
kavuksuz, keli bir stun eklindeki ba tana
u kitbe yazlmtr:
El-Fatiha
Dira Hac Ahmed shibul-hayrt Eminzde
Ki terk-i lem-i fni idb azm itdi ukbya
Rz-y Hakka mal cann bezl eyledi merhm
Ki bilmidi cihn bki deil al v ednay
Nemensz- firdevs bern olub Hdavenda
Resl-i Ekrem olsun Cennet-i lda hem-saye
Bu msrala didi trh-i fevtin geldi bir di
Eminzde cihndan gd t firdevs-i alya
Sene 1143
Caddeden okunmas iin bu kitbenin ayns
ayak tann d yzne de yazlmtr. nc
pencere nndeki lhdinin hideleri, servi ve
sarmak gl kabartmalar ile bezenmitir.
Hazrede kendinden baka u zevatn hideleri vardr:
947 (1540). Trbe iinde 9 dilim sikkeli hide:
Shibul-hayrat / Merhum Kefe Dede ruhuna
Fatiha / sene 947
1145 (1732). Lhit. ki hidede de ayn yaz
var. Kimin kz olduu belirtilmemi:
Didi bir msra ile htif-i gayb trh
Kla Hakk Fatmann cyini firdevs-bern
1145
1146 1733). Servi kabartmal muhteem lhit.
Kitbesi udur:
Gt bir zt- melek-haslet Aa-y zn
Bezm-i glzr- fendan olub ukbya revn
64

de maherde efat ana Fahr-i lem
Cilve-gh ola y Rab ann kasr- cinn
kd bir mlhem-i gayb didi Feyz tarih
Meskenin Cennet-i mev ola Abdurrahmn
1146
1191 Zilkade 12 (Aralk 1777). Sancak- erif bekilerinden Abdullah Aa.
1147 (1734). Eminzde el-hac Ahmed

Aann .......... Hadice Hatun.
1199 (1784). Yusuf Aazde mer Bey.
1153 evval 4 (Aralk 1740). Eminzde Mahmud Aa.

1153 (1740). shak Molla. Bekaya na-murd
giden.
1156 (1743). Eminzde Ahmed Aann ei
Fatma Kadn.
1159 Zilkade 13 (Kasm 1746). Ktib hideli lhit. Eminzde Ahmed Aann olu
Osman Aa.
1159 evval 20 (Kasm 1746). iekli lhit.
Eminzde Ahmed Aann olu Emin
Muhammed Aa.
1172 (1758). Lhit. hidesinde rakamdan
baka yaz yoktur.
1197 (1783). ehiden vefat eden mmglsm Monla.
1212 (1796). slimyeli Hac Salihzde el-hac

Mustafa.
1214 (1799). Ahmediye mam olup derdine
derman bulamayan Osman Efendi.
1215 Rebiylhir 15 (Eyll 1800). Ulema sarkl. Erf- kuzt- kirmdan sabka skdar naibi Bosnevi brahim Efendi.
1219 Cemaziyelevvel 5 (Austos 1804), Merhum es-seyyid Mustafa Paann haznedar Mustafa Aann annesi erife Fatma kadn.
1222 Cemaziyelevvel 11 (Temmuz 1807). Lhit. Rumeli erf- kuztndan ser-levhai
yemin el-hac Zihni Mustafa Efendi.
(Hakknda bkz. Sicill-i Osmn, 2/344)
1174 (1760). Ahmediye Camii imam Hasan

Efendi.
1175 (1761). Lhit. Eminzde Ahmed
Aann olu Abdullah Aann kz Aye Hanm.
1175 (1761). Kerme-i vkf Emetullah Hatun.
1176 (1762). Eminzde Ahmed Aazde Abdullah Aann kz Aye Hanm.
1179 (1765). Abdurrahman Aann kznn
kz Fatma Hanm.
1180 (1766). Eminzde Abdullah Aann olu Mustafa Bey.
1180 (1766). Eminzde torunu brahim Aa.
1183 (1769). Nianc es-seyyid Ali Efendinin
kz erife mmglsm Hanm. (Ayn
pehle tanda hide vardr.)
Ahmediye Camii
kitabesi ve kaps.
65

1230 (1815). Mevl-i Azamdan erifzde
Torunu Mustafa Edib Efendinin kz erife Zekiye Hanm.
1232 Gurre-i Muharrem (Kasm 1816). Abn
sarkl. Cihanbeyli mer Bee.
1234 Ramazan 27 (Temmuz 1819). e-eyh
Es-seyyid el-hac brahim Efendinin ei
Dilruba Kadn.
1234 (1818). Ulema sarkl. lim-i fzl Seyyid brahim Efendi.
Hem meyih-i Rfaiyyeden ol kmil-i gh
Rh- kudssi ola firdevse emr-i brahim makm
Kubbe Tekkesi eyhi smail Hilmi Efendi bu zatn halifesi idi.
1236 (1820). Dvn- Hmyun avularndan brahim Aazde Burgazl Ali Aa.
1236 (1820). Sadr- Rumili Mustafa Edib
Efendinin ei Fatma Hanm.
Ahmediye Camii
bnisi Ahmet Aann
lhdi.
1222 (1807). Meayih-i azamdan delilci elhac Osman Efendinin ei Rabia Monla.
1225 (1810). Mustafa Edib Efendizde el-hac
Mehmed emseddin Efendi. (Hakknda
bkz. Sicill-i Osmn, I/317)
1228 evval (Ekim 1813). Ktibi sikkeli. Hac Yeen Paann harem kethdas Ahmed Aa.
1229 Rebiylhir (Nisan 1814). Byk molla
sark, tuba aa kabartmal nefis yaz:
Hl mesned-r-y Sadr- Rumili
Mekk Efendizde Mustafa sm Efendinin
Kethdas olub sabka mektubcu
Erf- kuzt- kirmdan Mehmed Emin Efendi.
(Hakknda bkz. Sicill-i Osmn, I/421)
1229 Rebiylhir (ubat 1815). Adana voyvodas silhorn- hazreti ehriyar
Mehmed Aann ei Hadice bint-ieyh es-Seyyid brahim er-Rf.
66
1236 Zilkade 25 (Austos 1821). Sabka sadr vl-y Rumili reisl-ulem el-lim erifzde torunu el-hac Mustafa Edib Efendi. (Hakknda bkz. Sicill-i Osmn, I/317)
1243 Cemaziyelevvel 10 (Kasm 1827). Meyve gmrks silhorn- hassadan elhac Mustafa Aa.
1248 (1832). Fesli. Teberdar Halil Efendinin
olu Teberdar Atf Efendi.
1251 (1835). Erf- kuztan Muhyiddin Efendi.
1252 (1836). Silivri ayan Mehmed Said Bey.
1253 (1837). Ahmediye Camii imam el-hac
Halil Efendi.
1266 Ramazan 26 (Austos 1850). Tirebolu
kazas, Yaldere nahiyesinden Harevek
Tekkesinden Hac Abdullah Halife evldndan Ali eynzde mer eyh.
1268 Receb 18 (Mays 1852). Mekke-i mkerreme kazas terifats Naim Efendizde
faziletl el-hac Mehmed Said Efendi.

1275 Ramazan 27 (Nisan 1859). Mekke-i mkerreme kads Mustafa Edib Efendizde
mteveffa el-hac Mehmed emseddin
Efendinin olu el-hac Mehmed Nazmi
Bey. (Hakknda bkz. Sicill-i Osmn,
I/317, Edib Mustafa Efendi.)
1279 Ramazan 28 (Mart 1863). Hssa-i hmyun jurnal kalemi ketebesinden Sivasl el-hac Mehmed Nuri Efendi.
1285 Receb 7 (Ekim 1868). Meayih-i seltin-i
azamdan Lleli Cami-i erifi cuma eyhi ve Ahmediye Cami-i erifi imam
uleml-muhakkikn e-eyh es-seyyid
el-hac Hafz Hasan lmi Efendi.
1288 Cemaziyelevvel 18 (Austos 1871). Elhc Mehmed Said Efendi.
1295 Muharrem 8 (12 Ocak 1878). Meayih-i
seltin-i azamdan Ahmediye Camii
imam merhum el-hac Hasan Efendinin
ei erife Hadice Hanm.
1314 Safer 23 (Austos 1896). Ahmediye cami-i erifi hatibi Burhanddin Efendi.
1316 evval 3 (ubat 1899). Tarikat-i aliyyei Rifaiyye meayih-i kirmndan Kefe
Dede Dergh- erifi post-nini e-eyh
es-seyyid el-hc Mahmud Raci Efendi.
(Ayn kabirde hide vardr. Kitbesi
imzaldr.)
1176 (1762). Mderris ve skdar mollas ve
Divan airi Emin Mehmed Efendinin
muhteem yazsz lhdi bir zamanlar ziyaretghd.
Camiin ilk vaizi, kerametine inanlm, sekin
kiilii olan, Ruhul-Beyn Tefsiri yazar smail Hakk Bursev Efendi idi. 1137 (1724)te vefat etmi, Bursada, Tuzpazar civarndaki Celvet Derghna gmlmtr. Birok eseri
vardr.
Ahmediye Klliyesi
Pln
(Read Sevinsoy)
Mabedin altnda ve Gndoumu Caddesi zerinde bir de muvakkthanesi vardr. Bunun sol
A- Tekke yahut Dershane kaps

B- Ktphane kaps
1- Medrese odalar
2- Gusulhane
3- Ayak yollar (Tuvaletler)
4- Mutfak, ahane.
5- Sebil
6- eme
7- Dershanenin zemin kat
8- Talk, geit
9- Mezarlk
10- Ak Trbe
11- Cami
12- Ahap meruta
13- Ktphaneye kan geit
14- Ktphanenin altndaki bodrum
15- eme
16- Hazre
17- Muvakkithane
18- Sadaka ta
19- Abdest Mahalli
20- Hamam
21- Su deposu
67

tarafnda mermer bir sadaka ta bulunmaktadr.
yaptrmtr. Her ikisinin masraflar klliyesinin gelirlerinden temin edilmiti. Mektep bugn mevcut deildir.
Mirat-i stanbul yazar diyor ki:

Ad geen cami 1301(1883). tarihinde pek
gzel bir surette tamir edilerek yenilenmi ve
kaps blsna u tarih nak edilmitir:
maml-mslimn Sultn- dn Abdlhamid Han
Hda zevalmen taht- hmyununda klsun pr
Cihn bdn olmada ahdinde ez-cmle
Bu cmi dahi oldu syesinde hsn-i sret-gr
Bin-y smn durduka ol mhr- cihn-tbn
Fr- reyini teyd-i istisvb ide takdr
Drd bir gzel msrala b-bedel trh
Bu al mabedi Sultn- lem eyledi tamr
1301
bu cami-i erifte Rifa ayini icra olunur.
Bundan baka Kasmpaada, Sirkeci Muslihddinin Zincirlikuyu ismi ile anlan camiin
akar olarak Deirmen Arka Sokak zerinde
yaptrd ifte hamam Eminzde satn alm
ve Ahmediye Camiinin akar haline getirmitir. Hamam da bugn mevcut deildir.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmn,1/245, 408, Emin Mehmed
Efendi; 3/3; 3/55-56 Selim Efendi) (Trk Dili ve Ed. Ans.
7/498 Selim Efendi) (Hadkatl-Cevmi, 1/180, Kesmekaya Mescidi 2/135-136, 206) (Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, I/120) (Ekrem Kou, stanbul Ans. I/319, 378)
(Bursal, . Hakk, Kitabul-Hitab, s. 258) (Mirat-i stanbul, s. 107-111) (M. Erdoan, Kayserili Mehmed Aa, s.
17) (S. Nshet Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 658, evki
Efendi) (Hocazade Ahmet Hilmi, Ziyaret-i Evliya, stanbul
1325, s. 141)
Bu kitbe bugn mevcut deildir.

Bu gzel manzumenin mimar, Kayserili Mehmed Aadr. Lle Devri ba mimar olan Mehmed Aa iin, Emetullah Valide Sultan Camii
bahsine baknz.
Ahmet elebi Camii

karsnda eski
skdar evlerinden
biri.
Melek lkabyla anlan Eminzde Ahmed

Aann bu klliyeden baka skdarda ve
Kasmpaada birer emesi daha vardr. Ayrca, Draman civarnda 1729 Balat yangnnda
yanan Hamm Muhiddin Mescidini yeniden
ina ettirmi ve minber koyarak cami haline
getirmitir. Bu camiin yanna bir de mektep
AHMET ELEB CAM
abet, Aktrbe Sokak ile Hdayi Mahmud Sokann birletii yerde ve ikinci
sokan sa kesindedir. Tam karsnda Minkrzde Yahya Efendi Medresesi ve Trbesi
vard. Sokak ismini bu ak trbeden almtr.
Cami hakknda Hadkada u bilgi vardr:
Bnisi Ahmet elebi adnda bir hayr sahibi
olup mihrap nnde medfundur. Mescidin yapl tarihi 975 (1567)dir. Ahmet elebinin
bir ahap mescidi dahi sitne (stanbul) yaknndadr. Camiin mahallesi vardr.
Mirat-i stanbulda ise u bilgi vardr:
Ahaptan ufak bir minaresi vardr. Karsnda
Minkrzde Trbesi mevcuttur. Camiin civarnda bir hane altnda muattal bir eme mevcuttur.
Cami, 2 Eyll 1763 gecesi kan byk skdar yangnnda yanmtr. Be kola ayrlan
yangn 18 saat srmt. 1181 (1767) tarihinde yeniden yaptrld.
Mabet, 29 Zilhicce 1211 (14 Haziran 1789)
tarihindeki Aktrbe yangnnda tekrar yanmtr.
68

Mabedin duvarlar krgir, ats ve minaresi
ahaptr. Ahmet elebinin hidesi mihrap
nndedir. rfi serpulu ta zerinde u kitbe
vardr:
gizli merkezlerinden biri olduunu, yats namazndan sonra yalnz kendisinin imzalad
mazbatalarla Anadoluya 2000 asker ve 400 subay karldn sylemektedir.
Hvel-Bk. Shibul-hayrat merhum el-hac

Ahmed elebi ruhin el-Fatiha. 975 (1567)
Semt halkndan olup, Sultan Vahdettinin riyasetinde toplanan Saltanat urasnda Sevr
Antlamasn imzalamayan tek muhalif kii
olan Topu Feriki Ali Rza Paa merhum da bu
camiin cemaatleri arasnda sk sk grlen sima idi. Paann kona, Aktrbe Sokak zerinde ve bu cami srasnda ve biraz aada bulunmaktadr. Karn patlak tabir olunur biimde yaptrlm bu ahap binann ikinci kat eli
brndelerle da tamal idi. Bugn yerine
apartman yaplmtr. Asalet ve cesaretin timsali olan Ali Rza Paa, 19 Ramazan 1339 (Mays 1921)de vefat etti. Kabri, Fatih Camii hazresindedir. Kabir tandaki kitbe udur:
Bu tan sonradan konulduu sanlmaktadr.

Bu kabrin ayak ucunda, duvara dayal olarak
bir kitbe vardr. zerinde u yaz yazldr:
Bu mescid-i erifin bnisi merhum el-hac Ahmet
elebi ruhin el-Fatiha. 8 aban 1181 (30 Aralk 1767)
Bu kitbe mabedin ikinci defa yapld srada
konmusa da, vefat tarihi yanl yazlmtr.
Kk hazrede, 2. ordu muhasebecisi olup
1336 (1920)de len Rt Beyin ve tarih ksm gml olan Ali Efendizde Can mer
Efendinin hideleri vardr.
Eski bir muallim ve ttihat olan camiin 40
senelik imam Ahmet itli Efendi bu mabedin
Milli Mcadelede vatanperver skdarllarn
yndan topu feriki Ali Rza Paa, Grcistann

Atabek Hanedanndan Mehmet Meded Beyin
oludur. Mehur Sevr Antlamasn Saltanat urasnda red ile yegne muhalif kalmtr. te her
zaman bu tarih vakay yd ile merhmun rhunu da bir dua ile ad etmelidir. 19 Ramazan 1339
(27 Mays 1337)
Ahmet elebi Camii.
69

Ahmet elebinin bir mescidi de, Cibali civarnda, Abdlezel Paa Caddesi ile Ayakap
Caddesinin birletii yerde olup sonradan iyeri haline gelmitir. Alt trbedir. 1528 tarihli Sicil Defterinde, Saray Bosnada skdarl
Ahmed elebi adl bir zatn camii olduu grlmektedir. Mabet, 1313 (1895) tarihinde,
Evkaf Nazr Galip Paa zamannda tamir edilmitir. Bir sene evvel, byk zelzelede harap
olmutu.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/214) (E.
Kou, stanbul Ans. I/347 ve 2/2, 708) (M. Cezar, stanbul
Yangnlar, Trk Sanat Tarihi Aratrma ve ncelemeleri,
I/362) (Mirat-i stanbul, s. 63) (Konyal, skdar Tarihi,
I/86) (Sicill-i Osmn, I/192, 200, Ahmed elebi) (Osm.
Ar. Evkaf d. Katalou, s. 74) (Osm. Ar. Evkaf Defteri II,
s. 903, No 16227) (S. Arkan, Sr Ktibi Ahmet Efendi
Ruznamesi, s. 253)
ALACA MNARE MESCD

(MURAT KAPTAN MESCD)
M
Ahmet elebi Camii
arkadan grn.
Merhum Dr. Suphi Ezgi Bey de bu mahallenin

sakinlerinden olup Aktrbe Sokan Tahririye Arkas Sokak ile birletii yerde bulunan
ahap, cumbal ve sar badanal evde, 1869 tarihinde domutur. Sokaa sonradan onun ad
verildi.
Cami ile beraber yapld sanlan Ahmet elebi emesi 19. yy. sonlarnda yklmtr.
escit, Alaca Minare Soka ile Kartal Baba Caddesinin birletii yerde ve sokan sa kesindedir. Karsnda Hac Dede
Nakibend Tekkesi Camii ve hazresi vardr.
Bu mescit Kanun devri kaptanlarndan Murad
Reis tarafndan yaptrlmtr. Hadkatl-Cevmide u bilgi vardr:
Bnisi Hoca Murad nam kapudan olub merkadi ve tarih-i vefat malm deildir. Mrr-
eyym ile minaresi harb oldukta Sultan Mahmd Hn- evvel hazretlerinin valideleri Saliha Sultan hazretleri mceddeden bina ve ihya
buyurmulardr. Mescid-i mezbr mukabilinde
tarik-i Nakibendiyeden el-hac brahim Efendinin tekkesi vardr ki Alaca Minare Tekyesi
denmekle maruftur. Mahallesi yoktur.
Murat Reisin yine skdarda ve bu camiden
200 m. ileride Tahtaravanc Soka ile inili
Mescit Sokann birletii yerde bir mescidi
daha vardr. (Hayat iin bu mabet bahsine baknz.)
Ahmet elebinin
hidesi.
70
Murat Reis 1012(1603) tarihinde vefat ettiine gre mescidi bu tarihten evvel yaptrm olmaldr. Mescit zamanla harap olmu ve Sultan I. Mahmutun (1730-1754) annesi Saliha
Sultan tarafndan yeniden yaptrlmtr. Sali-

ha Sultan, 21 Eyll 1739 tarihinde vefat ettiine gre ibadetgh yaplndan takriben 130
sene sonra yenilenmitir.
Arakiyeci Hac Mehmet Efendi Mahallesi hudutlar iinde bulunan mabet, 1310 (1892-93)
tarihinden evvel yanm veya yklm olduundan, Mirat-i stanbul adl eserin sahibi bu mescidin bugn yalnz harap bir minaresi
kalmtr demektedir. Muntazam kesme tatan yaplm minaresinin kaidesi bugn de
mevcuttur. Arsas elan botur.
Tayyarzde At Bey, nl tarihinde, Alaca
Minare Camiinin Eski Valide ve Ak-yap ve
Nuhkuyusu civarndaki Morav Kuyusu mevkiinde olduunu beyan etmektedir.
Bu civarda bulunan, Kapaas Yakub Aa
Medresesi ve muhteem emesi, ak kesme tatan yapld iin Akyap ad ile mehur idi.
Moravi Kuyusu ise, emenin nnde ve yol
ar yerde kede olup, elan mevcuttur.
Alaca Minare Mescidinin minare kaidesi Haziran 1990 tarihinde yol geniletilmesi bahanesiyle kaldrld. Bugn bir kuyu ve biri byk
dieri kk kitbesiz iki abdest teknesi kalmtr.
Bu srada, Kasmaa Sokak ile Pazarba Sokak
arasnda ve Kartalbaba Caddesi zerindeki Atik Valide Sultan Camiinin suyunu temin
eden ve vaktiyle iinden Tadelen Suyu akan,
devrinden kalma maksem de izi kalmamacasna yok edildi.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/217) (Mirat-i stanbul, s. 94) (Sicill-i Osmn, 1/47; 4/355) (At Tarihi III, stanbul 1292, s. 26)
ALTUNZDE CAM
ami ayn isimle bilinen semtte ve Kk

amlca Caddesi ile Tophaneliolu-Kouyolunun birletii yerdedir. Kk amlca
Caddesine alan mermer avlu kapsnn zerine satr halinde yazlm u kitbe vardr:
Rh- Hakda hayr idb Altnzde eyledi
Maden-i cd sehsndan nisr sm zer
Yapd bir cmi ki oldu cmi-i nr- mbn
Kta-i elmsdan resm-i latf hb-ter
Seng-i trhi mcevher olsa yndr Senih
Oldu smail Efendi mabedi hayrul-eser
Ketebe Rkm 1282 (1865)
Kitbe, air Senih Sleyman Efendi tarafndan hazrlanmtr. Kabri, skdarda Kk
Selimiye Camii hazresindedir. Kitbe yazar
Altunizde Camii.
71

hattat, Kk Rakm Efendi 1283 (1866) tarihinde vefat etti.
Kitbenin zerine bir madalyon iine Besmele-i erf hak edilmitir.
Camiin kble duvar zerinde ve d tarafta,
satr halinde hazrlanm u kitbe vardr:
Ricl-i rtbe-i ldan smail Efendidir
den bu mevkii sr- hayrt ile tekl
Hussen eyledi islhla bu camii in
Harm-i kalb-i pkinde olub nr yeti kandl
Didim intk- hkla sma trh-i itmmn
Yapld hasbeten-lillah beytullah- smail
1282 (1865)
Altunizde smail
Paann lhdi.
Kitbe, air sm Mustafa Bey tarafndan hazrlanmtr. Kendisi 1320 (1902)de Trabzonda vefat ederek, maret Mezarlna gmlmtr.
Kare plnl mabet, krgir olup tek kubbelidir.
Kubbe drt kemer zerine oturtulmutur. Alt
st pencerelerden k alr. Sa taraftaki minaresi, alemine kadar kesme tatandr. Son cemaat yerindeki kapdan sahna girilir. Kadnlar mahfili balkon eklindedir. Minber ve
vaiz krss, cill mermerden yaplm olup
kabartma desenlerle bezenmitir. Duvarlarnda
Hattat Sami Beyin emsalsiz levhalar asldr.
Mabedin duvarlar ve kubbesi renkli, el ii ekillerle sslenmitir.
Altunizde Camii
cmle kaps.
Minberindeki sancak camiin en kymetli hatrasdr. smail Efendi, 93 Harbi diye bilinen
1877-78 Osmanl-Rus Harbi balaynca, va-
tanseverliin en gzel rneini gstererek, bir

gnll tabur tekil etmiti. Bu taburun iaesini, mhimmtn, elbiselerini kendisi temin
etmi ve geride kalan asker ailelerinin bakmn da stlenmiti. Sancak, bu gnll Altnzde Taburunun sancadr.
smail Efendi camiin yanna bir Rdiye mektebi, bir hamam, muvakkithane, eme ve camie vakf olarak bir sra dkkn yaptrmtr.
Bugn dkknlarn byk bir ksm ile mektep
yklm olup, hamam ise harabe halindedir.
Kendisinin ehzadeba civarnda, Onsekiz
Sekbanlar Sokakta bir camii daha vardr. Kad
Hsmeddin Camii diye bilinen bu mabet, Altnzde tarafndan 1285(1868) tarihinde yeniden yaptrlmtr.
Sonradan Paa olan smail Efendinin babas
altuncu esnafndan olup, kendisi dahi nakka
idi. Devlet binalarnn yapmn zerine alm
ve bilhassa Dolmabahe Saraynn inasnda
bina emini olmutu. Bu yapm srasnda gsterdii iyi ynetim ve doruluundan dolay mkafaten r-y Asker Azalna memur buyurulmutu. 1277 (1860)tan sonra bu grevden afv ile ticaret hayatna atlm ve ok zengin olmutu. yi ahlkndan dolay 1294
(1877)de rtbe-i bl ve 1295 (1878)de de
vezirlik verilerek paa olmutu. 2 Cemaziye-
72

levvel 1305 (16 Ocak 1888)de vefat etti. Lhdi camiin mihrab nndeki kk hazrededir. Tandaki yaz nefis olup Hattat lm Efendinindir:
Bu civrn bis-i imr
Ve ihys ve cami-i erfin dahi
Bnsi olub hayr hasent
Mehur olan Meclis-i Ayn
Azsndan mr kirmdan
Altnzde es-seyyid smail Zhd
Paann ruhi n Fatiha
Sene 1305 f 2 Cemaziyelevvel
Ba tann yan yzne de, caddeden okunabilmesi iin, ayn kitbe yazlm ve tarih rakamnn yalnz ilk iki rakam hak edilmitir. Bundan da lhdin Paa tarafndan hayatta iken hazrland anlalmaktadr.
smail Paann gen
yata vefat eden ei
Hasibe Nevres
Hanmn nefis hatl
hidesi.
Hattat lm Efendi 1342 (1923)te vefat etmitir. Kabri, Karacaahmet Mezarl 8. Adada
ieki Dura civarnda olu smail Hakk
Altunbezerin sofasndadr.
Paann kk, camiin kar kesinde idi. Yakn zamana kadar duran bu ahap ve byk
kk, torunu tarafndan ii sigortasna satlarak yerine hastahane yaplmtr.
ndan eyledi firdevse rihlet / Habibullah ana klsun efaat / Gher-ve fevtine trh-i ran / An
Refet bu gne kld iml / Habibe Hanma Rabbim Tel / de kasr- cinn dr mev 1309
Hazredeki dier hideler unlardr:
Altnzde smail Zhdi

Paann haremi Habibe Nevres
Hanmn rh- pkine el-Fatiha
Sene 1309 Receb 27 yevm-i cuma
Bu hk ire yatan Nevres Habibe / Afife mkrime

gayet edibe / Dirga genc iken bu genc-i ismet / Fe-
Altunizde Camii
kitabesi.
73

2/4) (S. Eyice, stanbul Minareleri, Trk Sanat Tarihi, s.
73) (Mirat-i stanbul s. 55) (nal, Son Hattatlar, s. 290)
(Sicill-i Osmn, 1/387; 2/322) (A. Gvsa, Mehur Adamlar, 4/1603)
ARAKYEC
HACI MEHMET AA MESCD
(KAPIAASI MESCD)
M
Dier bir hide:
Altunizde Camii
mihrap duvarndaki
kitabe.
Altnzde smail Paa merhmun hemiresi erife Emine Hanm 1308 C. evvel
escit, Topta Caddesi ile Harmanlk Sokan birletii yerde ve sokan sol kesinde idi. Tam karsnda, Kapaas Yakup
Aann, 1089 (1678) tarihinde yaptrm olduu ve yzyllar boyunca Ak-yap ad ile
mehur, mektep ve ve muhteem emesi ve
Topta Caddesi ile Kasmaa sokan birletii yerde de Harmanlk Namazgh bulunmakta idi.
Sikkeli bir hide zerindeki yaz da udur:

Tarkat-i liyye-i Celvetiyye
Meyihnden Altnzde Cami-i
erifi imam- evveli es-seyyid
el-hc Ahmed Mmtz Efendi
1314
Kaynaklar: (E. Kou, stanbul Ans. 2/752) (M. Tahir,
Osmanl Mellifleri, 2/44, 369) (T. z, stanbul Camileri,
Altunizde Camii
akareti.
74
Mescit, Arakiyeci (Takkeci) Hac Mehmed

Aa tarafndan yaptrlmtr. Bu zat, 950
(1543)te vefat ettiine gre, mabet bu tarihten evvel yaplm olmaldr. Mescit, 200 yl
kadar sonra Reisl-kttab Abdullah Efendinin (Abdi Efendi) minber koymas ile cami
haline gelmitir. Damat brahim Paann mhrdar da olan Abdi Efendi 2 Safer 1178 (1
Austos 1764) tarihinde Saray- Padihde

kahve ierken vefat etmitir. Kabri, bu mescidin hazresinde iken imdi mevcut deildir.
Hadka yazar, Arakiyeci Mehmet Aann
mihrap nne gmldn kaydetmitir.
Mirat-i stanbul yazar ise, Kapaas Yakup
Aa Mektebinin bahesinde gml olduunu belirtmitir:
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/218) (Mirat-i stanbul, s. 127) (Sicill-i Osmn, 3/410 Abdi Efendi; 3/594,
4/243, Mehmed Paa) (Danimend, Kronoloji, 4/613, Hac
Abdi Efendi) (M. Aktepe, emdanizde Tarihi II/A, s. 63)
(Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri s. 650, 904,
1026, 1852)
Mezar tanda u ibare bulunmaktadr:

Cami-i erif bnisi Arakiyeci el-hac Mehmed
Aann ve kffe-i ehl-i mnn ervhna el-Fatiha.
950
Bu ta bugn mevcut deildir.
Hadka yazar ta, 1765 tarihlerinde camiin
mihrab nnde grdne gre hide bilinmeyen bir tarihte mektebin bahesine nakledilmi demektir.
AIBAI CAM
ami, eski ad Kuyuba olan imdiki Kapaas mevkiinde ve nadiye Camii Soka
zerindedir. Mabedin iki yanndan Mehmet
avu Soka ile Aba Mektebi Soka gemekte ve bu yollar arasndaki camiye de ksa
kmaz sokaklar ile gidilmektedir. Hemen karsnda Aba Mezarl da denilen Karacaahmet kabristannn l0. Adas ve Zeliha Hanm Sebili kitbesi vardr. Sol tarafndaki
Aba Camii.
Mabet, 1171 (1757) tarihinde Ciddede vefat

eden Sadrazam Mehmet Paa tarafndan tamir
ettirilmi ve bir mddet sonra 1200 (1785)li
tarihlerde de Cerrah tekkesi olmu ve daha
sonra eyh Mehmed Arif Dede Tekkesi adn
almtr.
Babakanlk Osmanl Arivi Evkaf Defterinde ve
22 evval 1180 (23 Mart 1767) tarihli bir vesikada Nall Mescide (Bbl Mescidi), skdarda Kapaas emesi nezdinde kin
mescidde Reisl-kttb Hac Abdi Efendinin
vaz ettii evkaftan czhanlk cihetinin, mtevelliye Zeliha Hanmla vakfn nazr Reislkttb mer Efendinin arzlar mucibince tevcihi istenmektedir. 25 Zilkade 1193 (3 Ocak
1779) tarihli bir takrirden de, Reisl-kttb
Hac Abdi Efendinin bu mescidindeki cuma
mezzinine yeniden berat verilmesi arzu edildii anlalmaktadr.
mer Efendi, 13 Cemaziyelevvel 1197 (16 Nisan 1783) senesinde vefat etmitir. Kabri, eski
Haydarpaa Mezarlnda olup ta mevcuttur.
Cami, ok harap durumda iken 1930 tarihlerinde yklmtr. Yeri yakn zamana kadar arsa
halinde iken zerine tek katl bir meruta yaplmtr. Yakub Aa Mektebi de Arakiyeci
Mescidi haline getirilmi ve 1987 ylnda da
bir minare yaplmtr. (Arif Dede Efendi tekkesi bahsine baknz.)
75

mektepten eser kalmamtr.
Mabet, Hadka yazarnn verdii bilgiye gre,
Sultan IV. Mehmetin (1648-1687) abas
Mehmet Aa tarafndan yaplmtr. Aa, Saat-i Selmet terkibinin karl olan 1062
(1652)de vefat ederek avlu kapsnn sol tarafnda ve ileride bir hcet penceresinin arkasna gmlm ve pencerenin zerine de, bugn
yeri bo olan, u kitbe konulmutur:
Sabka Aba merhm ve mafr
Mehmet Aa ruhiyn el-Fatiha.
Mehmet Aann kabir ta bugn de mevcut
olup granit bir stundur. zerinde yaz yoktur.
Aba Camii.
Ayvansaray Hseyin Efendi, Mecmua-y Tevarih adl eserinde Mustafa Aa Mektebinin

Aba Pervane Mehmet Aann Mahalle-
sinde olduunu bildirmektedir. Mehmet

Pervanenin ismini tayan kitbe ise 998
(1589-90) tarihli olup Karacaahmet Trbesinin sol tarafndaki mezarlk duvar zerindedir. Yannda Eski Sarayl Raziye Hanma ait
999 (1590-91) tarihli bir kitbe daha vardr.
Bu durumda Aba Camiinin en ge 1585
tarihlerinde yaplm olmas icap eder.
Sultan III. Ahmet devrinde (1703-l730) yine
Aba olan Selim Aa Kesret tarihinde
minber koyarak mescidi cami haline getirmitir. Selim Aann kabri Karacaahmet Mezarlnn Nuhkuyusu Caddesine alan Harmanlk kapsnn sol tarafnda ve Hint Elisi Mezarlndadr.
Vefatna u tarih drlmtr:
Gt bu dr- fendan itdi ukbaya sefer
Cennet ire ola y Rab meskeni ba- irem
A-ba Hac Selim Aa fevt-i tarihi
Bin yz yiirmi sekiz Cennete basd kadem
1128
Selim Aa, 1716 tarihinde vefat etmi ve minberi de 1711 senesinde vaz eylemitir. Selim
Aann ra Saliha, Hint Elisi Yusuf
Aann yannda medfundur. (Fi l8 Ramazan
1127)
Camiin karsndaki Karacaahmet Mezarlnda ve yol kenarndaki set zerinde, Hindistana eli olarak gnderilen Salim Mehmet
Efendinin yannda bulunup orada 6 sene kalan Yalk Esnafndan Yusuf Aann kabri
vardr. Kabir tana gre 18 Rebiylhir 1167
(ubat 1754)te vefat eden Yusuf Aa, Aba Selim Aann ra olup Yalkzde Sadrazam Mehmet Emin Paann da (l. 1769)
babasdr.
Mabedin nadiye Camii Soka boyunca uzanan avlu duvar iri kesme tatan yaplmtr.
Kemerli kapasnn sa tarafnda iki, sol tarafnda ise, klsik demir parmaklkl alt penceresi
vardr. Kk hazresinde be kabir grlmektedir. Kapnn sa tarafnda ve pencerenin altnda kitbesi olmayan bir sebil teknesi bulunmaktadr.
Cami, kesme ta bir kaide zerine oturtulmu
olup ahaptr. Minaresinin de ahap olduu
sylenir. 1943 de yktrlan mabedin yerine bir
76

ka kk bina yaplmsa da 1989 tarihinde
yeniden ihya edilmitir.
Aba Mehmed Aann Vefada, Tatekneler Sokann banda bir emesi vardr.
Hazredeki hideler unlardr:
1259 (1843). Aba Camii imam Hafz elhac Abdullah Efendinin olu brahim
Edhem Efendi ve dier olunun.
1265 (1848). Karacaahmet imamnn olu
Mehmed Efendi ve tarih ksm gml
olan ukuremede Kestel Camii erifi
imam ve tarikat-i aliyye-i Nakibendiyyeden Hafz Mustafa akir Efendi.
1306 (1888). Saray- Hmyun aavatndan
ve tarikat-i Kadiriyyeden Mehmed
emseddin Aa.
Cenb- mrid-i gh- dil Osman Efendi kim

Odur esrr- kenze mazhar rif-i billh
Yapub bu dil-g l makam say idb hayre
rb tevfk-i Rabban olubdur ana ltfullah
Yapld hamd lillah kudsiynn Kbe-gh hem
Makarr- ehl-i takv kn- hakka menzil-gh
Zehi hlet virir bir cmi-i pr-feyz-i randr
Olur vkf ledn ilmine bunda salikn- rh
Gelb bu tekyenin tknda kandil-ve eb rzn
Durub devr-i devm bunda grse encm ile mh
Heme bunda tat-gr olan ehl-i kulbu Hakk
Vcdn feyze mstarak ide hem srrna gh
Behit ihtitmna didi bir ehl-i dil trh
Mahall-i tat l-ebrr cy- evliy ullah
1133(1720)
eyh Selmi Ali Efendiden ahz inbet ve hilfet alan Osman Efendi 1140 (1728) tarihinde vefat etmitir. Kabri, Hdy Aziz Mahmud
Efendi Trbesi yanndaki eyhler Mezarl-
Hac Bedel Mustafa

Efendi At Pazar
Osman Efendi Camii.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/223) (Mirat-i stanbul, s. 114) (T. z, stanbul Camileri 2/6) (E. Kou, stanbul Ans. 2/1137) (F. R. Unat, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, s. 82-83) (. Tank, stanbul emeleri, I/300)
(Sicill-i Osmn, I/409 M. Emin Paa; 3/3 Salim Mehmet
Efendi; 4/664 Yusuf Aa) (Babakanlk Osmanl Ar. M.
Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III, No: 20705-23471)
ATPAZARI
OSMAN EFEND MESCD
escit, Atpazar semtinde, eski Atpazar

Caddesi, Yeni Topta Caddesi ile Beygirciler Sokann birletii yerde ve kedeki
1141 (1728) tarihli Gen Mehmet Paa emesinin arkasnda idi. Civarnda Hayreddin
avu Mescidinin arsas ve trbesi yan tarafnda ise Sal elebi Halil Efendinin ak
trbesi vardr.
Hadkada u bilgi bulunmaktadr:
Bnisi Osman Efendi, Hdy Mahmud Efendi hazretleri asitanesinin eyhlerindendir. Dede elebi adyla maruf eyh Mehmet Sabr
Efendinin 1130 (17l8) tarihinde vefat etmesi
zerine bu dergha eyh olmutur. Bileciklidir.
Atpazar yaknnda yeni bir cami yaptrmtr.
Mescidin yapmna Behit adl air bu tarihi
demitir:
77

nda ve Reisl-hulef eyh Makad Ahmed
Efendi Trbesindedir.
Mabedin duvarlar yma moloz tandan olup
kk minaresi ve ats ahapt. Kap karsnda medrese tarznda yaplm dervi hcreleri
vard. Bugn yeri park olarak kullanlmaktadr. Osman Efendi, semtinden dolay, Atpazar lkabyla nl idi. Hadka yazar, Mehmed
Sabr Efendinin 1130da vefat etmesi zerine
Hdy Derghna eyh oldu demektedir.
Oysa, Silsile-i Celle-i Celvetiyede Sabr
Efendiden sonra olu smail Efendinin eyh
olduu grlmektedir. smail Efendi ok kk
olmasndan ona vekalet etmi olabilir. Zaten
kendi tekkesini 1133de yaptrdna gre, Hdy eyhi olarak pek az kald ve asaleten de
atanmad iin de buradan ayrld anlalmaktadr.
yin gn cuma olan Celvet Tekkesinin
Mecmua-y Tekayaya gre, 1885 tarihlerindeki eyhi Mustafa Efendi idi. Mustafa Efendi
1305 (1887) tarihinde vefat etmitir. Kabri,
nadiyede Tava Hasan Aa Camii hazresindedir. Sikkeli hidesindeki kitbesi udur:
Ayazma Camii Pln.

(Read Sevinsoy)
Tarikat-i alliyye-i Halvetiyyeden Atpazar eeyh Osman Efendi tekyesi eyhi ve Tava Hasan
Aa Mahallesi imam e-eyh Hac Hafz Mustafa kr Efendi.
Osman Efendinin torunu e-eyh Seyyid

Mehmed Efendi, stanbulda Karaman Mehmet Paa Camii diye bilinen Snbliyeden
Koruk Tekkesinde 41 sene eyhlik yapmtr.
12 Ramazan 1189 (Kasm 1775) tarihinde vefat etmitir. Kabri, Koruk Tekkesi eyhi ve kayn pederi eyh Mehmed Fahri Efendinin yanndadr.
1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde ad olmadna gre bu tarihten evvel yanm veya
yklmsa da bir mddet sonra yeniden yaplmtr. Pervitijin 1930 tarihli sigorta haritasnda yeri, arsa olarak gsterilmitir. Ayn yer,
1340 (1921) tarihli camileri tasnif eden defterde beinci snf camiler arasnda gsterilmitir.
Bu tarihte drt duvar halinde idi.
Mabedin arsasna bir oto tamircisi yerlemi
iken, yapt hizmetlerden dolay Mimar Sinan
gibi ismi stanbulla zdelenen Semiha akir
Hanmefendi tarafndan 15. 8. 1984-23. 12.
1985 tarihleri arasnda, yeniden yaplmtr.
Yalnz ad, Hac Bedel Mustafa Efendi Camii
olmutur. Hac Bedelin bu camiyi ihya ettii
ve anakkale harpleri srasnda da ehit dt sylenmektedir.
imdiki mabet kare plnl ve tek kubbelidir.
Kubbesi sekiz yzl bir kasnaa oturtulmutur.
Mermer sveli ve kemerli kapsnn takna bir
yet-i kerime hak edilmitir. Bu kap nnde,
drt stunlu ve kubbeli bir revak vardr. Alt
st pencerelerden k alr. Minberi mermer
olup mihrab Smerbankn nefis inileri ile
kaplanmtr.
Sadaki minaresi, mabet gibi kesmeta ile kaplanmtr. erefesinin alt sarktldr. Minare
kaidesine konulan bir levhada cami-i erifin
merhum Hac brahim akirin ei Hac Semiha akir tarafndan yapld yazldr.
Kble tarafndaki sekiz yzl adrvann st,
sekiz mermer stunun tad sivri bir kubbe
ile rtlmtr. Gerek mabet ve gerekse adrvan nefis eserlerdir.
Hac Bedelin bu mabet civarnda ayrca bir
mektebi vard.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/219) (Mirat-i stanbul
s. 125) (Gezi Notu) (Atilla etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der. 13/588) (R.
78

130l tarihli Dersadet ve Bild- Selse Nfus- Umumiyesine Mahsus statistik Cetveli iindeki Tekkeler ksm, Millet
Kpt. statistik ksm No: 117) (Cemaleddin Server Revnakolu Arivi, Divan Edebiyat Mzesi, Dosya No. 86) (stanbul Kltr ve Sanat Ans. Tercman Yay. 4/2318) (stanbul Vakflar Ba Mdrlndeki 1341 Tarihli Esami-i Tekaya Defteri, Sra No. 216) (sitne-i Aliyyede ve Bild-
Selsede Kain Tekkeler, stanbul 1256) (Ahmed Mnib
Efendi, Mecmua-y Tekaya, stanbul, 1307) (Sicill-i Osmn, 3/427, Osman Efendi) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya,
Sleymaniye Ktp. Yazma balar No: 2307, 3/22 eyh
Osman Efendi) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/229)
Mstakil muvakkithanesi dahi vardr. Yannda

bir mektep ve bir tek hamam dahi bina olunmutur. 1189 (1775) tarihinde padiah hazretlerinin vefatndan bir sene sonra abdest musluklar tarafna bir kap dahi zam ve ilve klnmtr. Sultan Mustafa, bu camii annesi
Mihriah Emine Sultan ve aabeyi ehzade
Sultan Sleymann ruhlar iin yaptrmtr.
Valide Sultan 1145 (1732) senesi vefat eyledikte stanbul Yeni Cami Trbesine gmlmtr. Karsndaki eme, Valide Sultanndr. ehzade Sleyman dahi ayn ylda vefat
ederek bu trbeye gmlmtr. Ya 23e varmt... Bu camiin mahallesi vardr.
AYAZMA CAM
Cami, daha ziyade Valide sultanlarn yazl

olarak bilinen Ayazma Saraynn nne veya
bahesinin bir ksm zerine yaptrlmtr.
ami, Ayazma adyla bilinen semtte, Ressam Ali Rza Bey ve Mehmet Paa Deirmeni sokaklar arasndadr. Blgeye adn veren ayazma, bu isimli lokantann hemen arkasndaki bir evin bahesindedir. Mehmet Paa
Deirmeni Sokann sol tarafnda bulunan
bu su, kesmeta ve tula hatll olarak yaplan
bir mahzenden kmaktadr.
Hadka yazar, bu mabet hakknda unlar sylyr:
Bnisi Sultan III. Mustafadr. Camiin, dier
padiah camileri gibi levazmt mkemmeldir.
Osmanl Arivindeki 15 Zilkade 1203 (7

Austos 1789) tarihli bir tezkerede Sultan
Mustafann skdarda Ayazma Saray sahasnda bina eyledii cami denmektedir. (M.
Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri IV, No: 32004)
Muharrem 1197 (Aralk 1782) tarihli bir ilmdan da Ayazma Camiinin, Ayazma Saray
Meydannda yapldn ve bu camiin akar
olarak da burada bir reki frnnn tesis edildiini reniyoruz. Bundan dolay mrahor
semti, tarih reki frnlar ile nl idi. Bu f-
Ayazma Camii
kble taraf.
79

rnlardan sonuncusu 1989 tarihinde kapand.
(Osmanl Arivi, M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri IV, No: 27878) Sultan III. Mustafa, 30
Ekim 1757de tahta geer gemez 1732 tarihinde vefat eden annesi Mihriah Kadn ile
ayn tarihte vefat eden z kardei ehzade Sleymann ruhlarn ad etmek iin ina ettirmitir. naat iki yl be ayda, yani 1760 tarihinde tamamlanmtr. Mabede, Mihriah Valide Sultan Camii ad verilmise de, semtin ad
ile anlmtr.
emdanizde Sleyman Efendi tarihinde diyor ki:
Ayazma Camii
son cemaat yeri.
skdarda Ayazma nam mahalde, 24 zir tl

(takriben 200 m.) ve l7,5 zir arz ve 35 zir
ykseklik ve 99 pencere ile bina buyurduklar
cami-i erif ve mabed-i latf, Gmrk emini shak Aa marifetiyle tekmil olunmakla Mihriah tesmiye olunup evhir-i cmadel-lda
(Ocak 1761) cuma namaz iin Sadrazam Ragp Paa ile mfti-i enam Veliyddin Efendi
gelip cuma namazn kldlar, hediyeler ihsan
eylediler. Dorusu mermer talarnn effafl
ve mihrap minberinin gsterii hi bir camide
yoktur. Ve minaresi alemine varncaya kadar
67 zir (55 m.)dir.
Camiin Ressam Ali Rza ve Mehmet Paa Deirmeni Sokaklarna alan avlu kaps vardr. Harputal yksek kaplar birer tak halinde
olup, mabet gibi kesme tatandr. Arazi meyilli olduundan cmle kapsna, Selimiye Camiinde olduu gibi, kesmeta korkuluklu ve
iki tarafl bir rampa ile klr. Bu kaplarn i
ve d alnlarna ayetler yazlmtr. ki yan kaplarn duvarlarna da birer ku evi yaplmtr.
Mabedin nnde, sekiz ince mermer stunun
tad kubbeli bir revak vardr. Ortadaki
beik kubbedir. Son cemaat yerinin etraf, som
mermer bir korkulukla evrilmitir. Cmle kapsnn iki yannda ikier pencere ve bu pencerelerin arasnda, zerinde ayet yazl, mihrapklar vardr. stte ve kapnn iki tarafnda birer sel kk yaplmtr. Arazinin meylinden
dolay, son cemaat yerine, yarm daire eklinde, oniki mermer basamakla klr.
Mermer cmle kapsnn iki yanna, drt ke,
stun kabartmalar yaplmtr. Bunlarn zerine, hillli alemler yerletirilmitir. Bu stunlarn arasnda, iki ksmdan oluan kitbe yer
alr. Bu kitbenin st ksm, be satr halinde
ve dz yaz eklindedir ki, o da udur:
1- Ezm- seltn-i izm efhar- havkn-i kirm
imam- ehl-i snnet ve cemaat mukteda-y kevkib-i sipihr-i hilfet hdiml-Haremeyn-erfeyn bsitl-adl-i beynel-hafkeyn es-Sultan
Mustafa Han
2- bn-is-Sultan Ahmed Han ibnis-Sultan Mehmed Han halled-Allah devlete b inkirzz-zemn ve ebede seltiye il hird-devrn hazretleri ibu cami-i erf ve mabed-i mnfi hasbeten li
vechillhil-kerm
3- Ve taleben li-merdtr-Rabbir-Rahm mceddeden bin ve ihy buyurub bu hayr- cesmlerinin
sevabn vsle-i rahmet-i Rabbl-lemn olan V-
80

lide-i muhteremeleri merhme ve mafretn-leh
Mihriah Emine Hatun tbe seraha ile
4- Clis-i serr-i Cennet olan birader-i ekberleri
merhm ve mafrun-leh ehzade Sultan Sleyman aleyhir-rahmet vel-gufrnn rh-i pr-fthlarna hbe ve ihda buyurmalar ile cenab-
Hakk Feyyz-i Mutlak bu misll
5- Nice mberrt- cezleye mazhar eyliye! min.
Sene erba ve sebin ve miete ve elf.
Bu satrn iki tarafna bir ayet-i kerime yazlmtr.
Bu yaznn altnda, iki satr halinde hazrlanm u kitbe bulunmaktadr:
Mukteda-y ehl-i snnet cami-i mecm-i hayr
Kld n bu mabed-i zbay ina b-riy
Sadr- asr bendesi Rgb didi trhini
Cami-i ran bin-i ah Sultan Mustaf
1174 (1760)
Kitbenin iir ksmn yazan sadrazam Koca
Ragp Paa, Osmanl sadrazamlarnn en deerlilerinden birisidir. 11 Ocak 1757de veziriazam olmu ve Saliha Sultan ile evlendirilmitir. Osmanl divan airlerinin ierisinde nem-
li bir yere sahip olan Ragp Paa, 1176

(1763)de vefat etmitir. Kabri, Llelideki ktphanesinin bahesindedir.
Ayazma Camii
Kitabesi
Kitbeyi talik hatla yazan ve altna Ketebehu

ed-dai Veliyddin ufiye anh diye imza atan
eyhlislm Veliyddin Efendi 1182 (1768)
tarihinde vefat etmitir. Kabri, Eypte Niancada eyh Murat Efendi Tekkesi avlusundaki
ak trbededir. Ktphanesi ve rpc ayrnda emesi vardr.
Mabet, tamamen kesme tatan yaplmtr.
Tek kubbesi, ke troplar yardm ile drt kemer zerine oturtulmutur. Kelerine pence-
Ayazma Camii
Hnkar Mahfili.
81

Minberi ta iiliinin bir aheseridir, tamamen matkap ile oyularak yaplmtr. Aralarna siyah oltu ta ssler yerletirilmitir. ki yannda bulunan bombeli ve oymal kabartmalar
emslsizdir. Sol tarafndaki, 1877-78 OsmanlRus Harbi esnasnda, camiye asker yerletirildii srada kazaen krlmtr. Minber kknn pembe renkli mermer stunlar pek gzeldir.
Ayazma Camii avlu

kaps zerindeki
yet.
reli, arlk kuleleri yaplmtr. Kubbe eteinde 16 pencere bulunmaktadr.

Camiin sa cephesinde bir, kble tarafndaki
cephesinde ise ku evi vardr. Sa tarafta ve
abdest musluklarnn zerinde bulunan ku
evi, konsollar zerine bindirilmi olup pek gzeldir. Sa cephesinin kesine, halen iyi durumda bulunan fakat, tarih rakam olmayan
bir gne saati yaplmtr. Bu, o devrin sekin
muvakkitlerinden eyh Abdullah Efendinin
eseridir. Sadaki minarenin alemine kadar
kesme tatandr.
Cami sahnndaki hnkar mahfili, yedi yuvarlak ve bir kaln drt ke mermer stun zerine oturtulmutur. Etraf som mermer bir korkuluk ile evrilmitir.
Ayazma Camii
Hnkar Mahfili ve
avlu kaps.
82
Ta eklindeki mihrabn iki yannda kabartma

stunlar ve bunun i ksmnda ve esas mihrap
girintisinin iki yanna, bordo renkli mermer
stunlar konmutur ki, mihraba ayr bir gzellik vermektedir. Alnna da mihrap ayeti yazlmtr.
Kubbe gbeine ryr- Gznin isimleri hak
edilmitir. Mabed alt ve st pencerelerden k
alr. kinci sra pencerelerin zerine vitray eklinde Esmal-hsna yazldr. Bu nefis yazlar
Hattat Seyyid Mustafa Aann eseridir. D
eme kitbesi de onundur. Kble duvarnn
sol kesinde, dme demirden yapma bir kasa
bulunmaktadr.
Mabedin byk ember kandilliine, rmcek
tutmamas iin yzlerce devekuu yumurtas
aslmt. Bugn bunlar kaldrlmtr. Oysa bu
yumurtalar cami sahnna ayr bir grnm veriyordu.
Camiin cmle kapsndan baka, iki yan kap-

dan da girilmektedir. Sa taraftaki kap sonradan alm olup, avludan 13 basamakla klmaktadr. Merdivenin nnde ve camiin cephe duvarnda 9 musluklu abdest mahalli bulunmaktadr. Sol taraftaki kap ise, hnkar
mahfilinin alt galerisine almaktadr.
Minaresi, 1289 (1872) ve 1299 (1881) tarihlerinde yldrm ve frtnadan yklm ve yaplan
tamir srasnda ykseklii azaltlmtr.
17 Safer 1311 (30 Austos 1893) tarihli bir dileke ile de minarenin yeniden yaplmas istenmitir. (Osmanl Arivi Evkaf daresi Katalou I, s. 26)
Cami avlusunda ve mabedin sol tarafnda olduka byk yangn havuzu bulunmaktadr.
Kesme ta ve tula hatll olarak yaptrlan bu
havuzun n yznde kitbesiz bir emesi vardr. Sultan Abdlmecid zamannda yaplmtr.
Hnkr mahfili, Camiin sol tarafnda yer almtr. En alt geit de saylmak art ile katldr. En alt geit, n avluyu bir merdiven yardm ile st avluya balamaktadr. Bu ksmda
iki mahzen bulunmakta ve drt ke bir stun
ve tonoz kemerler yardm ile stteki iki kat
tamaktadr. Hnkr mahfiline, iki tarafl
mermer drder basamakla girilir. Kemerli kapsnn zerine u ibare yazlmtr yazlmtr:
Y mfettihel-ebvb ifteh len hayrel-bb
Buradan dik bir merdiven yardm ile st kattaki hnkrn dinlenme odasna, yandaki bir
koridordan da orta galeriye geilir. Bu galeriye
camiin yan kaps almaktadr. Galerideki 18
adet drt ke mermer stun, stteki hnkr
mahfili galerisini tamaktadr. Padiahn namazdan evvel ve sonra dinlenmesi iin yaplm olan oda konsollar yardm ile az bir ekilde de olsa, Mehmed Paa Deirmeni Sokana
tarlmtr. Odann ats kurun kapl olup
zerine bir alem yerletirilmitir. 12 stunun
tad uzun, beik kubbeli galeri yardm ile,
cami sahnna bakan hnkr mahfiline gelinir.
Buradaki inilerin bir ksm yok olmutur.
Hnkr mahfili kaplarnn hatlar Seyyid Abdullahndr. Bunlar 1171 (1758) tarihlidir.
Camiin avluya bakan cmle kapsnn sa tarafnda ve Ressam Ali Rza Bey Sokann sol
tarafnda ve avlu duvarnn kesindeki muvakkithanenin hangi tarihte yktrld belli

deildir. (Mektep ve hamam iin Ayazma
Sbyan Mektebi ve Ayazma Hamam bahislerine baknz.)
Ayazma Camii
duvarndaki ku evi.
skdarn ziyneti olan camiin mimar, Mehmet Tahir Aa; bina emini ise, gmrk emini
shak Aadr. Mimar Mehmet Tahir Aa, Osmanl Mimarsine bu camiden baka Lleli,
Fatih, Zeynep Sultan, Beylerbeyi, Emirgn, ncirliky camileri gibi, mabetlerle, Yeni Valide
Han, arambada Murat Molla, Koskada
Koca Ragp Paa Ktphaneleri, emeler, sebiller ve sbyan mektepleri kazandrmtr.
Kabri ve lm tarihi belli deildir.
shak Aann Beykoz ve Kireburnunda emeleri vardr. Beykoz Onparmak emesi
onundur. 3 Ramazan 1176 (18 ubat 1763)de
vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda,
8. Adada takriben Kk Selimiye Camiinin
karsndadr.
Ayazma Camii ile beraber, 40 adet yastk dokuma i yeri ve bir lonca, bir de bkc i yeri
yaplmt. Basmahane ve ars, bugn Ayazma lkretim Okulunun bahesi olarak kullanlan ve etraf demir parmaklk ile evrilmi
bulunan yerde idi. Buras, Mehmet Paa Deirmeni ve Tulumbaclar sokaklar ile evrili olan
aday kaplamaktadr. Arasta ars eklinde
yaplan dkknlarn bir ksm bugn de mevcuttur. zerleri tonoz atldr. Mehur skdar atmas burada dokunurdu.
83

Topkap Saray Arivinde 1137 Noda kaytl,
Ayazma Camii naat Defterinde svann iine,
100 tanesi 77 kurutan 8750 yumurta, okkas
35 kurutan 626 okka bal ve 1080 kuruluk cva kartrld yazldr.
Terifat Akif Mehmet Efendinin Sadrazam
Ragp Paann istei zerine kaleme ald Tarih-i Cls- Sultan Mustafa adl kymetli bir
eseri vardr. Bugn, Esad Efendi (Sleymaniye) Ktphanesinde ve 2108 numarada kaytl olan bu kitapta Ayazma Camii ile ilgili u
bilgiler vardr:
Ayazma Camii
avlu kaps.
.......skdarda erefbd nam sahil-saray-

hmyun kurbnde Hadka-i Ayazma denmekle maruf Atik Fatma Sultan Saray emlak hmyundan olmala mahall-i merkum sahnnda cami-i erif binas tasmim ve etrafnda
vaki ebniyeli ve ebniyesiz arazinin frht olunmas ferman buyurulman binyzyetmibir senesi Zilhiccesinin onnc gn vekil-i kethday- bevvbn-i ehriyar Mustafa Aa bu
hidmet-i celileye memur ve Haremeyn Mfettii Mehemmed Refi Efendi ve ser-mimaran-
hassa marifetleriyle mahall-i mezbur kef-i
mesaha olundukda arazi-i mezkur seksen dokuz
bin dokuz yz iki ziraa bali olunduu defter-i
rikab- hmyuna arz olundukda cami-i erif
binasna kifayet edecek arsadan maada olan
arazinin be yz zrana yevm bir ake meccele ve beher ziraa yetmier ake icare-i
muaccele ile talibine icar olunmak zere izn-i
hmyun buyurulmala hidmet-i merkumeye
mbaeret esnasnda mmaileyh Mustafa Aa
Tuna sahilinde cemine memur olman hidmet-i mezkure hl (268-a) sadrazam- daver-i
ekrem refetl Rap Paa Efendimiz hazretlerinin shr- muhteremleri olub mirahur- evvel-i ehriyar izzetl Hseyin Aa hazretlerinin uhde-i itmamlarna tefviz buyurulmu iken
aa-y mumaileyh hakknda dahi derya-y inayet-i Husrevan temevv ve rtbe-i aliyye-i
vezaret ile Rakka Eyaleti ihsan- hmyun buyurulman hidmet-i merkume hl stanbul
gmrk emini olan Seyyid shak Aann d ihtimamna tahmil buyurulmala ehr-i merkumun ondokuzuncu perembe gn mahall-i
merkumda cami-i erif mahalli tayin ve saat
onikide esas hafrna bed r olundukdan
sonra arazi-i mezkurenin fruhtuna dahi mbaeret ve yetmiiki senesi Muharreminin yirmibirinci perembe gn esas hafr tamam almala yevm-i mezburda muhtar olan saat-
nehar bir buukda iken meduvven mevcd
bulunan meayihden Hdy Mahmud Efendi
eyhi hazretleri dua ve kurbanlar zebh olduu
gibi vaz- esasa mbaeret ve mihrab- erif mahalli tayin oldukdan sonra eyh Efendi hazretlerine bir sevb sof ferrace ilbas olunmutur.
Bu eyyamlarda cami-i erif evkafndan olmak
zere cami-i erif havalisine esnaf- mteferrika nakl iskn (268/b) olunmak iin skdar
Kadsna hitaben erefyafte-i sudur olan hatt hmyun- evket-makrun skdar Mahkemesinde cmleye isaat ve filhakika mahall-i
merkum eltaf- emkineden olmala herkes talib ve matlublar mikdar arazi itira ederler.
be ay zarfnda krk aded mikdar hane ve
sahil-seraylar bina ve ihya ve yzden mtecaviz dekakin dahi ina.
84

Ve cami-i mezbur semtinde vaki Doanclar
Meydan tabir olunan mahal dahi emlak- hmyundan olman haremeyn mfettii ve bina-emini marifetleriyle mesaha olundukda
otuzbin zira arsa-i hali-ye olman cami-i erif
evkafna zamm ilhak ve Tevki kalemiyle
eeri tashih olup lkin el-iyazu billah baz
ihrak zuhurunda meydan- mezkur ibadullaha
cay- selmet olmak mlahazasyla ala-halihi
terk olunmas emr-i hmyun buyurulub ancak ez-kadim Doanclara mahsus olan harabe
han taraf- vakfdan ve skdar ve Gekbze
menzilcilere tahsis ve iki bab menzilhane ve
ondrt odal bir bab han ve on adet dkkn bina ve kezalik ahincilere mahsus olan han-
harab arsasna dahi bir bab ark krhanesiyle bir bab (269-a) yahane ve iki bab dkkn
ile bir bab hane ve icareteyn-i malmeteyn ile
icar olunduundan maada be on seneden ber ekser-i nasn mptel olduu enfiye tabir
olunan duhan gubar bir mahalle merbut olmayb ve c-be-c furuht edenler iine baz-
eyi katub ol vechile dimaa mazarrate zhir
olmakdan nai erbabndan drt nefer kefere
vakf- hmyuna senev- binsekizyz guru
vermek zere taahhd etmeleriyle binyzyetmiiki senesi Zilkadesinin onbeinci gn erefyafte-i sudur olan hatt- hmyun mucibince bir bab enfiyye krhanesi bina ve icad eyledikleri enfiyye darl-harbden gelen enfiyyeden ala id ehline hveyda olduundan
gayr
yetmi senesi Saferinin on yedinci gn erefyafte-i sudur olan hatt- hmyun- inayetmakrun mucibince on nefer ustaba ve otuz
nefer usta ve yz nefer miktar kalfa ile bir esnaf- mcessem olman cmlesi han- mezkurda iskn olunub elhasl havali-i cami-i erif
de vaki musakkafatdan senev yirmisekiz kese
ake husule gelb.
Ve cami-i erif tlen yirmi iki zira ve arzen onyedi buuk zira ve kilid tandan zemire dek
otuzyedi buuk zira kaddi olub bi-tevfkihi
Subhanehu ve tel ibu bin yz yetmi drt
senesi aban- erif-i gurresinde resde-i hsni hitam olmala (270-a) ehr-i mezburun ibtida cumas namaze bed olunmak irade-i hmyun buyurulman yevm-i mezburda refetl
Sadrazam hazretleri kuluk vakti Glenbd
nam Sahilsaray- Hmyuna terif ve semahatl eyhlislm Efendi hazretleri dahi Reisl-kttb Efendi vesatatiyle hane-i semahataiyanelerinden doru Glenbda gelb bir
mikdar teneffs arm ve vakt-i zuhr takarrb
eyledike suvaren cami-i erife terif ve salt-
Ayazma Camii
hazresinde skfl
ahide.
Birecik skknndan yirmibe neferden mtecaviz atma yastklar onbe seneden ber skdar mahallat arasnda sakin ve sair esnaf
misll nizamlar olmadndan nai evkaf-
mezbur arazisinde merkumlar in krk bab
krhane bina ve cmlesi iskn ve ilerinden
Mehemmed Usta nam kimesneyi kethda olmak zere iltica etmeleriyle ba-ferman- ali
nasb u tayin ve arsa-i mezkurenin atik ebniyesinden tlen krk zira (269-b) ve arzen otuz zira krgir duvarl bir mahall olmala ann dahi
sakf tecdid ve iki tabaka olmak zere tamir
olunduktan sonra Yenikapu ve Fazl Paa Saraynda olan basmaclardan hari baz- mahallerde perakende bulunan mcessem basmaclarn cmlesi han- merkumda sakin olmaa
talib ve beher ehr eryz guru icare-i meccele ve otuzbin guru muaccele vermee mteahhid olmular iken mah inayet-i ehinhiden otuzbin muaccele inam ve ehriyye altyz guru vermee mteahhid olmalaryla
85

cuma eda ve eyh Efendi krsye kub dua
eyledikden sonra cami-i erif derununda huzur- safnede zirde mestur krk ve hilat ilbas ve atiyyeler verildi:
shak Aaya, samur krk, sevb 1.
Cuma vazna, sincab 1.
sneyn vazna, sincab 1.
Dersim Yemlihya, sincab 1.
eyhlkurraya, sincab 1.
Hatib efendiye, sincab 1.
mam- evvel efendiye, sincab 1.
mam- sni efendiye sincab 1.
Mekteb hocasna, uha ferace sevb 1, kese 1.
Mtevelli Aaya, hilat 1.
Nazr Ahmet Efendiye hilat 1.
shakzdeye, hilat 1.
Ktib-i cami, hilat 1.
Rznameci ve Cabi, hilat 2.
Hattat efendiye, hilat 1.
Ktib-i bennak, hilat 1.
Yenieri yazcs, hilat 1.
Ser-mutemedan, hilat 1.
Ser-tacyan, hilat 1.
Ser-nakkaan, hilat 1.
Ser-laim, hilat 1.
Ser-hammalan, hilat 1.
Avdetde seng-i rikabda ilbas olunan:
Neccar kalfaya, hilat 1.
Hamamc kalfaya, hilat 1.
Svac kalfaya, hilat 1.
Ser-mahfile, onbe guru.
Devrhanlar, krk guru; neferen drt, f 10.
Nat-hana, on guru.
Muarrife, on guru. (270-b)
Mezzin baya, on guru.
Mezzinn neferen be, f 8. Guru 40.
Muvakkid, guru on.
Kayyimba, guru 10.
Kayyiman ve farraan ve bevvaban neferen 26,
f 5. Guru 130.
Ar-hanlar neferan 4, f 10. Guru 40
Mek hocas, guru 10
Rah- abi ve sair hademe, neferen 5, f 5. Guru 25.
Cami-i erif bed olunduu gnden hitamna
dek krhanecilere ve yedi nefer Yenieriyan-
Dergh- liye ve mutemedan ve mahzenciyana Bina Emini Seyyid shak Aa marifetiyle
tevzi olunmak in toptan; Blda mestur atyadr, 365.
86
bu ataya ve krkler taraf- asafaneden verildi,

Guru 1500. Yekn: 1865
Krkler ilbasndan mukaddem cami-i erifde
miftahlar ile bir adet ileme seccade shak Aa
tarafndan nezd-i Asafneye arz takdim olunman telhisi aa ile rikab- hmyuna gnderilmitir.
Basmahane iin Musahibzde Cell Bey, Eski
stanbul Yaay adl eserinde unlar yazmtr;
Basmahane be katl, ahap, ok byk bir bina idi. Burada yzden fazla ii kendilerine
mahsus boyalarla mendiller, yemeniler, yatak
takmlar, Anadoluda, Daistanda vesair slm memleketlerinde kullanlan benekli sarklar ve kadn ba rtleri iledikleri gibi perdelik, demelik beyaz zerine kara kalem basmalar da yaplrm...
Bu basmahanenin en son sahibi yirmi be sene
evvel (1920 senesi) Ticaret Odas Reisi merhum Basmaczde Ferit Bey idi. Vefatndan
sonra tatil edilen bu ahap bina yklm yalnz
meydanda cesim arsasn kuatan temelleri
kalmtr.
Ayazma Camii hazresinde gml olanlar
unlardr:
1173 Ramazan 23 (9 Mays 1760). Lhit. Sultan III. Mustafann dayesi Aye Hatun.
1175 (1761). Sarayl hace Hatice Hatun.
1178 (1764). Naki, hattat Mustafa Aa. Cami i yazlar bu zatndr.
1179 (1765). Kethda Hatice Hatun. Darssaade Aas gen Beir Aann ustalarndan olup Saray- Hmyunda kethda Kadn oldu. Yahnikapan Camiini yeniden yaptrd. Ayrca bir de emesi
vardr.
1180 (1766). Hattat, mderris Bosnal Hac
Osman Efendi. (Tuhfetl-Hattatn, s.
308)
1180 (1766). Hattat el-hac Osman Efendinin
olu Mehmed Ltfi Kemaleddin Molla
Efendi.

1181 (1767). Ayazma Camii muvakkiti Mehmet Said Efendi.
1181 (1767). Hattat Osman Efendinin kz
Fatma Hanm.
tasaray Aas sonra Hassa Odabalk ile

kadri yceltilen Abdullah Aa. Cedid
Yakub Aa emesine iki masura su
vakfetmitir. (Libade Suyu emesi bahsine baknz.)
1183 (1769). Sadetl Celdetl Sultan Selim hazretlerinin kabileleri (ebesi) Rukiye Kadn.
1203 (1788). Hassa aalarndan Ali Bey.
1184 (1770). Msahib Kk Mehmed Aa.
1206 (1791). Ktib sikkeli lhit. Ratib Ahmet Paann olu air, Naid brahim
Bey. Lhdi onarlmtr. Aaya aldmz uzun kitbesi air Srurnindir:
1183 (1770). Hdavendigar Sultan Mahmud

Han hazretlerinin 4. faziletlu rtbesiyle
serefraz olan Hatime Kadn. (. Uluay,
Padiahlarn Kadnlar ve Kzlar, s. 95
Not: 5; Sicill-i Osmn, I/29)
1204 (1789). Bekt, Kadn Sultan.
Sultan ll. Mustafa

(1664-1703)
1184 (1770). Lhit. Berber Rukiye Usta.

1184 (1770). Hl hzin-i ehriyar Sleyman
Bey.
1186 (1772). Dars-sade Aas Mercan Aa.
(Sicill-i Osmn, 4/362)
1186 (1772). Bosnal Hattat Kemaleddin Osman Efendinin kz Fatma Hanm.
1188 (1772). Sultan Selimin dads Fatma
Hanm.
1192 (1778). Lhit. Sultan I. Abdlhamidin
ba msahibi Mansur Aa. (Sicill-i Osmn, 4/5l6)
1192 (1778). Hazinedar Mirat Hatun.
1192 (1778). Sultan III. Mustafann kz Hiybetullah Sultann st annesi ve Ktip
mer Efendinin ei Emine Hanm.
1193 (1779). Sultan Abdlhamid Han hazretlerinin aniir bas Behzat Hatun.
1196 Zilhicce 27 (Aralk-1782). Sultan III.
Mustafann uhadar Aas Mustafa
Aa.
1197 (1783). Kethda uhi Kadn. brahim
Aa Camisine su haznesi ve Selmi
emeyi de ihya etmitir.
1203 (1787). Babs-sade aalarndan, Gala87

Azm idb divan- Hakka mr erbb- shan
Firkat-i mazmune beyti eyledi matem-seray
Hasretiyle ir ina hak bir serr-i nayden
Ceyb-i kd ak mefhum sarr-i hame-vay
Nktedanlkla hdiv-i dehre olmuken nedm
Nakl idb dnyadan oldu mahrem-i kurb-i Huda
Ek-i ihvan gibi hk- merkadinde s-be-s
Olsun b- rahmet-i feyyz- mutlak cebhe-sy
Blbl-i kuds Srurye didi tarihini
Nid brahim Be glzr- Adni kld cy
1206
(Hakknda bkz. Sicill-i Osmn, I/255 Ahmed
Ratib Paa; 4/532 Naid Bey; Trk Dili ve Edebiyat Ans. 6/529)
1206 Safer 3 (Ekim 179l). Harim-i Hmyun
aalarndan musahib-i ehriyar Abdurrahman Aa. (Sicill-i Osmn, 3/323)
1209 (1794). Zerrin balkldr. Enderun-
Hmyun hazreti ehriyar Dlbend
Aas Abdullah Aa.
1209 (1794). Babs-sade Aas Hac Ali
Aa. Zerrin balkldr.
1209 (1794). Babs-sade Aas Seyyid Abdullah Aa. Ktib kavukludur.
Ayazma Camii
vaziyet krokisi.
88
1209 Recep 12 (ubat 1795). Ser Lala-y hazreti ehriyar Sleyman Aa.
1216 Muharrem 22(Haziran 1801). Hazine-i
Hmyunda Malc Sivasl Mehmet
Aa.1185 (1771). Lhit, birinci sra.
Hvel-Hallkl-Bk
Merhum ve mafur
el-muhtac il rahmet-i Rabbil-Gafr
es-seyyid Mehmed Aa,
Silhdar- hazreti ehriyar ruhiyn
el-Fatiha.
stanbulda mektebi vardr. Ba hidesi
yenieri skf ile ssldr. (Sicill-i Osmn, 4/253)
1223 (1808). Zerrinba. Hassa aalarndan
Damatzde Ali Bey. Ahmet Ratib Paann oludur.
1227 evval l5 (Ekim 1812). Valide-i Atik
mderrislerinden Mehmed Aziz Efendinin ei sarayl faziletlu Nezafet Hanm
1242 (1826). Enderundan kma eski Lleli
Camii vakfnn ktibi Mehmed Esad
Efendi.
AZZ MAHMUD HDY

EFEND TEKKES CAM
1243 Zilkade 16 (30 Mays 1818). Ktib kavukludur. Silhdarzde Mir Seyyid Mehmet Emin Efendi.
1258 Cemaziyelevvel I (l0 Haziran 1842). hidesi feslidir. Sultan II. Mahmutun hazinedar Kk Beir Aa.
1262 Safer II (ubat 1846). Rzname Ktibi
kr Efendinin ei Nihalzer Hanm.
anigir duhteri ah Mahmudun,
Mihrimah Sultann ol bir danesi diye
yazldr. (Sicill-i Osmn, I/83 Mihrimah
Sultan).
1309 (1891). Harim-i Hmyun aalarndan
msahib-i ehriyar Abdurrahman Aa.
1318 (1900). Ayazma Camii imam- evveli elhac Salih Efendi.
1319 (190l). Atik Valide Camii imam Osman Efendi. Kitbesi, Msrlzde mahdumu Mehmet Rfat skdar hattyla
yazlmtr.
ami, imaret, trbe, ktphane, hnkr

mahfili, eme, dervi hcreleri, eyh evi,
frn ve muhtemelen bir hamamdan oluan bu
gzel klliye skdarn yksek bir semtinde
yaplmtr. Onbin metre karelik ok geni bir
alana yaylan bu manzumeye, Hdy Mahmut
ve Aziz Mahmut sokaklarna alan avlu kaplarndan girilir.
Bnisi, Mihrimah Sultan ve Sadrazam Rstem
Paann kz Aye Hanm Sultandr. 1003
(1594) tarihinde Aziz Mahmud Hdy Efendi
adna yapldndan, bu isimle hret bulmutur. 1007 (1598) ylnda yapld sylenirse de
doru deildir. nki, Hdy Efendinin olu,
Mustafa Ebrar Efendi 1004 senesi vefat ederek
imdiki trbenin bulunduu yere defn edilmi
ve sonra da trbe yaplmtr. (Aye Hanm
Sultan Trbesi bahsine baknz.)
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Camii.
1320 Safer 28 (Haziran 1901). Mabeyn-i Hmyun cenab- mlkane Miri Plevne
Kahraman Gazi Osman Paann kzkardei akire Hanm.
Tarihi yazl olmayan. Rstem Paa Mektebi
muallimi Daistan Hafz Mehmed erif
Vehbi Efendi.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/188) (Konyal, skdar Tarihi, I/96) (T. z, stanbul Camileri, 2/6) (E. Kou,
stanbul Ans. 3/l505) (H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s. 123) (M. Aktepe, emdanizde Tarihi II/A, s.
39-49-52) (. Hakk, Merkd- Mutebere-i skdar, s.
64) (Konyal, stanbul Abideleri, s. 10) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/278) (B. Ktkolu, emizade Tarihi, s.
93) (Mirat-i stanbul, s. 60) (Musahibzde Cell, Eski stanbul Yaay, s. 84) (Terifat Akif Mehmed Efendi, Tarih-i Clus- Sultan Mustafa, Sleymaniye Ktphanesi Esad
Efendi Blm, No: 2108, s. 267/b vd.) (Sicill-i Osmn,
I/327, shak Aa, 2/270, Hadice Usta) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F. Derin-V. abuk, s. 110, 122)
(Tuhfe-i Hattatn, s. 558, Mustafa Naki) (M. Erdoan,
Mehmed Tahir Aa, stanbul ni. Ed. Fak. Tarih Der. Say: 10, c. 7, 1954, s. 157) (Sadi Bayram - Adnan Tzen,
stanbul skdar Ayazma Camii ve Ayazma Camii naat
Defteri, Vakflar Der. Say: 22/199-288) (Sultan III. Mustafa Vakfiyesi, Vakflar Genel Md. Arivi, No: K-l87)
89
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Camii Pln.
Hadka yazar diyor ki: ....Camiine minberini

kendileri koymulardr. Ve minaresinde ifte
mezzin ezan okur ve her gece temcid (sabah
namazndan evvel okunan ilh) verilir. Mukabelesi seltin camileri ayarndadr. Cami-i
erifin avlusunda ve etrafnda fevkn ve tahtan mahfilleri vardr. Zaviye kapsnda mteaddit emeleri bulunmaktadr. Zaviye hcreleri cami etrafndadr. eyh dairesi baka olup
mstakil meruta menzilleri dahi vardr......
Hdy Mahmud Efendinin ya 92ye geldiinde eyh Mahmud Hdy-1038 (1628) tarihinde rihletleri vaki olmutur.
1- Hdy Camii.
2- eyh Kaps-Semhne Kaps-Zikir kaps.
3- maret. (Byk ocakl ve emeli olup yenilenmi ve yksek
bacas yklmtr.)
4- Hnkr mahfili.
5- Ltfi Aa Ktphanesi.
6- Aziz Mahmud Hdy Efendi ve ocuklarnn trbesi.
7- Aziz Mahmud Hdy Efendinin emesi.
8- Kethda Mehmed Paa emesi.
9 - Cennet Efendi Trbesi.
10- Osmanl Mellifleri yazar Mehmed Tahir Beyin kabri.
11- Sadrazam Rusuklu Hasan Paann ba hidesi.
12- Aydnolu Tekkesi eyhi, zz Efendinin ak trbesi.
13- Kaya Sultan kz, Fatma Hanm Sultan ak trbesi.
14- Hdy Mahmut Sokana alan avlu kaps.
15- Yirmisekiz odal eyh evi.
16- Aziz Mahmut Hdy Efendi Sokana alan
esas avlu kaps.
17- Araba kaps ve ahrlar.
18- Makaalid-i Ak yazar
Kzm Paann kabri.
19- Gizli din kullanan Eftimyadisin kabri.
20- Nurettin Paann babas Manastrl
Gazi brahim Paann kabri.
21- Evler.
22- smail evket Paann kabri.
23- Zkirba Ahmet Nuri Dedenin kabri.
24- Kantarclar kethdas Mehmed Aann kabri.
25- eyh Byk Ruen Efendinin kabri.
26- Kuyu.
27- Hnkr Mahfili girii.
28- Kadnlar Mahfili girii.
29- kinci eyh kaps.
30- Hazre Kaps - Kiler Kaps.
31- Ltfi Aa Trbesi.
32- Araba meydan.
33- Aye Sultan ve olu vankapc
Mehmed Paa Trbesi.
34- Sadrazam Halil Paa Trbesi.
35- Mezarlk kaps.
36- Sadaka ta.
A, B, C, D, E, F, G- Mezarlklar.
90
Evliya elebi, mehur eserinde unlar yazmaktadr:

skdar Mahmud Efendi Camii, ehir iindedir. Tekkesi Halvetiyye tekkelerinin biricik
tekkesidir. Gece ve gndz fukaras ilh zikr
etmekle meguldr. Her birinin birer hcresi
vardr. Cuma namazndan sonra yle sultani
tevhid olur ki, duyan aklar kendinden geer.
Aziz Mahmud Efendi Sokana alan avlu kapsnn taknda, drt satr halinde hazrlanm,
onalt msral u kitbe vardr:

Hazreti Abdlmecid Han il yevmil-hisb
mr evketle Hda tahtnda klsun kmyb
Pir Mahmud Hdynin ulvv-i himmeti
sitnn eyledi mamre ve zerrin kbb
Say ile kesb-i safa kl kim dergh- blende
Kbe-i ukdr olmu mataf eyh b
Ba keser bu bba mihrini fer eyleyb
Kad hamide olmu ann-n sipihr-i b-tnb
Bendesin envr- hu ile klub ren-era
Ol Azz-i Celvet eyler derunun lema-tab
Cy-br- feyz himmet kim der-i ihsnnn
eme-sr cnibinden revndr b- nb
Levh-i bba yazd bir muttali Senih kemterin
Kld her msrada bir tarih terkim hisab
Oldu Dergh- Hdy bendeye hayrl-meb
1272
Sdk ile gel sitn- kutb- lemdir bu bb
1272 (1855)
air Senihin hazrlad bu kitbenin ortasnda iekli bir madalyon iinde Sultan Abdlmecidin bir turas vardr. (Senih Efendi iin
Tiryal Hanm emesi bahsine baknz.)
Kapnn sa tarafnda, Kethda Mehmet Paann sol tarafta ise, Hdy Efendinin iki
emesi vardr.
Avlu kapsndan girildiinde iki tarafta ahap
merutalarn olduunu grrz. Sadaki Kapc Babann merutas imi. Merdivenli bir yoku olan avlunun biraz ilerisinde, sa tarafta,
bir hazre, sol tarafta ise, eyhler kabristan
vardr. Sol taraftaki merutann yannda, tonoz
daml ve kaps kesmeta sveli, Ktipler Odas bulunmaktadr. Burada, derghn ok byk
olan vakflarnn hesaplar yapld gibi, kymetli mcevherat da saklanrm. Buradaki
yevmiye defterleri, 1976 senesinde Hdy
Efendi Trbesine tanmtr. Bu daireye hazine dairesi de denirdi.
olan cami, inasndan 263 sene sonra, mtemilt ile beraber, 1266 (1849) tarihinde, skdar arsndaki bir paac dkknndan kan yangnda yanmt. Be veya alt sene harap kalan mabet, Kurban Nasuh Tekkesi eyhi Nuri Babann tavsiyesi zerine, Sultan Abdlmecid tarafndan yeniden yaptrlmtr.
Bunu belirten ve drt satr halindeki kitbesi
cami cephesinin sol tarafndaki kapnn zerindedir ki, udur:
eyh-i Gazi velyet menkabet Abdlmecid Hane
Zhir olmu ftuh- mlket ire nusrat- aktb
Rzanetle Aziz Mahmud Efendi dergehin ina
dince kld celb-i feyz-i ruhaniyyet-i aktb
Dua-y evketiyle Ziver iki cevherin trh
Sezdr olsa bb- hnghda ziynet-i aktb
eh-i din kim Hdy hnghn eyledi bnyd
1272
Mun olsun umrunda Hdya himmet-i aktb
1272 (1855)
Kitbenin ortasnda Sultan Abdlmecidin bir
turas vardr. Kitbe, air Ziver Paa tarafndan yazlmtr. sr- Ziver Paa da, iir 12
msradr.
Tekke son defa, 1894 byk depreminde zarar
grd iin, bir sene sonra, Galip Paann
Evkaf Nazrl dneminde mkemmelen tamir edilmitir. (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou, 1/94)
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Camii cmle
kaps ve kitabesi.
Fevkn olan mabet, bu yapm srasnda by-
eyhler hazresinin yannda Hdy Efendi

Trbesi ve trbe camekn karsnda ise imaret kaps vardr. Hnkr mahfilinin altndan
geerek kk bir meydana gelinir. Burada,
Hadka yazarnn bahsettii binalardan eser
kalmamtr. Meydann sa tarafnda Ltfi Aa
Ktphanesi, sol tarafta ise cami bulunmaktadr.
Tekke nizamna uygun olarak yaptrlan mabet, imdiki eklini Sultan Abdlmecid zamannda almtr. Duvarlar krgir, ats ahap
91
Aziz Mahmud
HdyEfendi Camii
eyh kaps
zerindeki kitabe.
tlm ve bu yzden, kble tarafndaki mezarlk, cami sahnnn altnda kalmtr. Burada,
eyhlislm Sunizde Mehmed Emin Efendinin byk kavuklu hidesi vard.
Mabedin cephesinde, yukarda kitbesi yazlan
kapdan baka, sa tarafta da bir kap vardr.
eyh Kaps ismiyle yad edilen bu kap, Hdy Efendinin devrinden kalma olup, hatrasna
hrmeten braklmtr. Kendisi, bugn abdest
musluklarnn arkasndaki geni bahe iinde
bulunan eyh Evinden gelerek camiye bu kapdan girer ve Pir Odasna varrm. Bu baheye imdi bir ilkretim okulu yaplmtr.
eyh kaps zerinde tarihsiz, u iir bulunmaktadr:
Eer vsl olam dersen dil sen srr- maksda
Gel db ile yz sr sitn- eyh Mahmda
Cami sahn dikdrtgen eklindedir. Ahap stunlar zerine oturtulmu olan kadnlar mahfilinin altnda ve sada, Pir odas ve ayin gnleri musiki aletlerini alacak olan dedegnn
oturduu mahal vardr. Mabet alt st pencerelerden k alr, minberi ahaptr. Ahap ats
kurun kapldr.
Cami nndeki meydann sol tarafnda hnkr mahfilinin kaps bulunmaktadr. 1975 senesinde tamir grmtr. Tamamen ahap
olan bu yannn merdiveninden st kata klr. Burada iki oda ve bir hel vardr. Bir koridordan, cami sahnnn sol tarafndaki hnkr
mahfiline geilir. Asma olan bu odalarn altndan yol gemektedir. Tavanlar resimli kumalarla kapl olan bu odalarn ok gzel bir manzaras vardr.
Camiin minaresi sol tarafta olup tamamen kesmetatan yaplmtr. 19l0 senesinde yldrm
92
isabetiyle, erefesine kadar olan ksm yklm

ve trbenin bir blmn de harab etmiti.
Sonradan minare onarlm ve bu srada Beylerbeyinde, Beyazyalda oturan Hdiv smail
Paann kz, Prenses Fatma Hanm tarafndan
da, trbenin nndeki camekn yaptrlmtr.
Camiin mihrap ayeti, Yesrizde Mustafa zzet
Efendinin (l. 1848) mmtaz ra, talik cel yazda rakipsiz, Sadrazam Melek Mehmet
Paann torunu Ali Haydar Bey tarafndan yazlmtr. 1870 tarihinde vefat eden Ali Haydar Bey, ayn zamanda Selimiye Klasnn byk kaps zerindeki kitbeyi de kaleme almtr. Yesrizdeden ald diploma bugn
Necmeddin Okyayn koleksiyonu arasndadr.
Kabri Yahya Efendi Tekkesi hazresindedir.
Camiin kble tarafnda ve sa taraftaki st
bahede vaktiyle arabalarn ve atlarn durduu
ahrlar varm. Geni k kaps sonradan
rlmtr. ki yanndaki sveler elan mevcuttur. Mabedin sa tarafndaki set zerinde,
Kaya Sultan kz Fatma Hanm Sultann ak
trbesi bulunmaktadr.
Mabedin, Sultan Abdlmecidden evvel 1253
tarihinde Sultan II. Mahmut tarafndan tamir
edilmi olduunu Pertev Paann divanndan
reniyoruz ki, kitbe udur:
Hdy Hazret-i Mahmud Efendi Tekyesidir bu
Dil-i k gibi okdan beru olmudu virn-gh
Yeniden kld ihya Hazret-i Sultan Mahmd Han
de mamr daim kalb-i pkin Hazreti Allah
Cihan durdukca taht- l baht- evketde
Alsn zikr olunsun sayesinde byle bin dergh
Makm- sofiyndr bu makm- kudsiyndr bu
Grh- kalb-i gha ziyretghdr her gh
Beretdir iret oldu Pertev byle bir tarih
Hdy hankhn yapd yahu ah- dil-gh
1253 (1837)

Aziz Mahmud Hdy Efendi Kimdir?
rihinde olduu sanlmaktadr.
Aziz Mahmud Hdy Efendi, Sivrihisarldr.

948 (154l) veya 950 (1543) tarihinde doduu
sanlmaktadr. lk tahsilini doduu yerde,
yksek renimini stanbulda tamamlamtr.
Babasnn ismi, Mahmud olu Fazlullah olan
Hdy Efendi tahsilini bitirdikten sonra Nazrzde Ramazan Efendi (l. 984/1576)ye intisab etmi onunla beraber 978 (1570)de Edirneye giderek Selimiye Camii Medresesinde
onun derslerinin yardmcs olmutu. Abdlvehhab bin Ahmed Efendi 1120 (1708) tarihli vakfiyesiyle Sivrihisar kazasnda ecdadndan
Mahmud Hdynin camiine 130 kitap vakfedilmitir.
Mahmud Hdy Efendi, eyhi ftade Efendiye yl hizmet ettikten sonra, kendisine
halifelik verilip, nce Sivrihisara, bir mddet
sonra da skdara gnderilmitir.
Ayn yl iinde mlazemete nail olan Hdy

Efendi, am ve Msrda Nzrzdeye naiplik
ve 981 Muharreminde (Mays 1573) gnde 30
ake ile bugn yklm bulunan Ferhadiye
Medresesi mderrisliine atanm ve bu arada
da, Eski Cami mahkemesinde Nzrzdeye naip olmutu.
Msrda bulunduu srada, Kerimddin Halvet adl birisine intisab ederek Halvet olan Hdy Efendi, Bursadaki naiplik grevini srdrrken, bir gece grd bir rya zerine, devrin kutbu olan eyh Mehmet Muhyiddin ftade Efendiye gidip, kendisinin mridi olmutu.
Bu vakann 1 Zilkade 984 (20 Ocak 1577) ta-
skdara, ftade Efendi tarafndan gnderildii veya ftadenin Nevverallahu madcaahu

terkibinin dellet ettii 988 (1580) ylndaki
vefatndan sonra geldii sylenir. Fakat yaygn
bir menkbeye gre, Hdy hazretleri eyh
ftade Efendinin hayatta bulunduu bir srada irad iin skdara gnderilmitir. u ifade bunun en belirgin delilidir. ftade hazretleri Aziz veya Azizim diye hitab ettii Hdy
hazretlerine Artk bu tekke ikimize az gelecek, bunun iin sana skdar yolu grnyor. diyerek ona gidecei yeri gstermiti.
1580 tarihinde ailesi ile geldii skdarda,
Kk amlca Tepesinde ve imdiki Musalla
Mescidinin bulunduu yerde, iki ta oda yaptrarak yerlemitir. ilehne adyla anlan bu
yapda ne kadar kald belli deildir. Bu srada pek ok geim sknts eken Hdy hazretlerinin buradan, ehrin ilk yerleme merkezlerinden biri olan, Rm Mehmet Paa Camii yanndaki bir eve veya cami iindeki bir
odaya tand rivayet edilir.
Hdy Efendi, ilehane mevkiindeki ikameti
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Camii
sahn kaps ile
eyh kaps.
93
Aziz Mahmud
Hdy Efendi Camii
kitabesi.
srasnda kk olunu kaybetmitir. Bir set

zerindeki kabri, ilehane Camii avlusunun
sa tarafnda ve drt yol azndadr. Kabir kk bir lhit eklindedir. zeri, lle ve rozet
kabartmalar ile ssldr. Ayak ta yok olmutur. Hi bir yerinde yaz ve tarih yoktur. Som
mermerden oyularak yaplmtr.
n her geen gn beldeye yaylan ve kerametleri zuhur eden Hdy hazretlerinin, Padiah III. Muratn grd bir ryay tabir etmesi ile hreti bir kat daha artmtr. Bu ryann,
Sultan I. Ahmet tarafndan grld sylenirse de doru deildir. nk Sultan Ahmet,
1603-16l7 tarihleri arasnda saltanat srmtr. Oysa, Hdy hazretleri 1580 tarihinde
skdara gelmi ve tekkesi de 1003 (159495) tarihinde yaplmtr. te bu srada, Sultan
III. Murat (1574-1595) tahtta bulunuyordu.
Aye Sultan ile tanmalar da herhalde bu sralarda olmutur. Sultan o tarihlerde, babas
Rstem Paadan intikal eden mrahor semtinde Oyma Saray Sokana ismini veren muhteem saraynda oturuyordu. Naim Tarihinde
de belirtildii gibi, tekke ve mtemilt bu tanmadan sonra yaplmtr.
Tekkesinin yaplmas srasnda ve cemaziyelhir 1002 (Mart 1593) tarihinde Muid Dede
yerine Fatih Camiine vaiz olan Hdy Efendi
daha sonra bizzat minber koyduu kendi camiinde ve perembe gnleri de skdar Mihrimah Sultan Camiinde ayn vazifeyi ifa etmitir. Bu arada 1020 (1611-12) tarihinde tamamlanan Sultanahmet Camiine de her ayn
ilk pazartesi gn vaza giderdi.
defa hacca giden Hdy Efendi son defa,
94
ei olduu sylenen Aye Sultan ile bu farizay

yerine getirmitir.
1580 tarihinden 1628 ylna kadar 48 sene gibi uzun bir sre skdarda mr srdnden, skdar sfat ile de anlan Aziz Mahmud Hdy Efendi 1038 Safer aynn 3/4 pazartesi/sal gecesi (2/3 Ekim 1628) vefat ederek
camiinin sol tarafndaki trbesine defnedilmitir. Vefatna bir ok tarihler drlm
olup, bunlarn iinde kendi ismi olan eyh
Mahmud Hdy adnn ebcet hesab ile vefat
tarihi olan Hicr 1038 rakkamn vermesi son
derece manidardr. Mstakimzdenin syledii bu tarih cidden ok enteresandr.
Aziz Mahmud Hdynin asl ad Mahmuddur. Bu ayn zamanda dedesinin addr.
iirlerinde Hdy mahlasn kullanrd. Bu,
hidayet, doru yolu gsterme veya doru yola
gitme anlamna gelir. Aziz ismi ise, eyhi ftade tarafndan verilmitir.
Zamannda byk bir hrmete mazhar olmutur. Sultan I. Ahmetin eline su dkt ve valide sultann havlu tuttuu, padiahn eyhin
arkasndan yaya yrd rivayetleri yaygndr. Sultan Ahmetin Ksem Sultan ile bir ok
kereler asitaneye geldii grlmtr. O devirde, imdiki Glfem Sokana halk, Sultan
Ahmet Yokuu ismini vermiti. skdar Byk skelesi ile Sarayburnu arasnda dar bir deniz yoluna da halk Hdy Yolu adn vermiti. Bu yolun en frtnal havalarda bile dalga
tutmad sylenir.
Sultan I. Ahmetin Pederim diye hitab ettii
Mahmud Hdy Efendiyi, Sultan II. Osman
da ziyaret ederdi. Sultan Osmann mehur r-

yasn bu sralarda tabir etmi ve ona, artk hiret yolculuuna hazrlanmas lzm geldiini
sylemiti. Bunun zerinden ok gemeden,
byk ihtill patlak vermi ve Padiah, gen
yanda hayata veda etmiti.
Devrinde Darl-aman (aman yeri, snlacak yer) olan tekkeye bir ok devlet ricali iltica etmiti. Bunlarn arasnda Sultan II. Osmann sadrazam Dilver Paa ile Halil Paa
vard. Halil Paay, tekkenin kaplarn kapattrmak suretiyle gelen Bostancbaya teslim
etmemi ve bu suretle hayatn kurtarmt.
Hazreti Prin, tatl dilli, gzel sz syler bir zat olduu, sakall ve orta boylu olduu sylenir. Salarnn uzun olduu ve dervilerine de sa koyvermeyi tavsiye ettii akak Zeylinde yazldr.
Ey Allahm bir zerreyim dneyim

mrna muht bir vrneyim
Ltfun ile gafletten uyaneyim
erna muhtcm pervneyim
Sen bilrsn sen bilrsn sdk
Sen bilrsn bezm-i vasla lyk
Hsnne pervane kldn k
Ger murdn yakmak ise yneyim.
Hdy Efendinin, 18 Arapa ve 12 Trke
olmak zere toplam 30 kadar telif eseri vardr.
Bunlar skdar Selim Aa Ktphanesinde
Hdy kitaplar arasndadr. Vkt adl eseri,
slk srasnda ilh bilgiler ile tarikatn srlar ve ahvli hakknda mridi Hazreti ftadeden dinledii szleri bir araya toplayan
Arapa byk ve kymetli bir eserdir. stndeki vakfiyeden babasnn Mahmudolu Fazlullah adl bir zat olduu grlmektedir.
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Tekkesi
hnkr mahfili ve alt
geidi.
Bu byk mutasavvf ayn zamanda stad bir

musikiinast. Merhum Sadettin Nshet Ergun, Trk Musikisi Antolojisi adl eserinde unlar yazmtr:
Ezgileri bugn bize kadar intikal edebilen bestekrlarmzdan biri de XVII. yzyln hreti
byk mutasavvflarndan Aziz Mahmud Hdydir. Celvetliin intiarnda mhim bir
mil olan bu deerli ahsiyet ilmi, tasavvuf
eserleri ve bilhassa iirleri ile tannmtr. l7.
asrda ve daha sonraki zamanlarda yetien bir
ok mhim msikiinaslarn da onun vcda
getirdii ilhlere besteler yaptklarn gryoruz.Esasen Hdy, bilhassa bestelemek zere
bir takm manzumeler kaleme alm, tevarih
tesbihleri, temcidleri, mncaatlar, ilhler
yazmtr. Tesbih ve temcidlerini bizzat kendisinin de besteledii rivayet edilmektedir. Hdy Aziz Mahmud kurduu tarikatte musikiye
byk bir ehemmiyet vermiti. Esasen Celvet
yini hu ve huza (ak gnll olma) davet
eden hazin bir musiki ile yaplmakta idi. Hafz
Kumral, aban Dede gibi maruf musikiinaslarn Hdy Derghnda zkirbalk ettikleri
de grlmektedir.
Aziz Mahmud Efendi, zaman zaman Kk
amlcadaki ilehanesine ekilir ve burada
vaktini zikir, ibadet ve msik ile geirirdi. Bu
gidilerinde gzel sesi olan Hafz Kumral da
beraber gtrrd.
u uk ilhnin gftesi Hdynin, bestesi
de Hafz Kumralndr:
95

lle meraklsdr. Bu mridin tesiri ile Aziz
Mahmud Efendi de lleye merak sarar. Nihayet bu merak btn stanbul halkna sirayet
eder demektedir.
Bundan da anlalaca zere, lleyi stanbullulara tantan, sevdiren ve yaygn bir hal almasna neden olan bir skdarldr. O devirdeki lleler, ekil bakmndan bugnknden
tamamen ayr idi. (Hdy Mahmud Efendinin ocuklar iin trbesi bahsine baknz.)
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Camii
avlu kaps yanndaki
meruta.
1993 de yktrld.
n st odas Mehmet
Paa emesinin
haznesi zerine
oturtulmutur.
Byk mutasavvfn airlii ve msikinsl

kadar Llezrl da mehurdur. Bu sahada,
bir devir aacak kadar derin bilgisi olduu sylenir.
l8. yzyl sonlarnda yaam bulunan Tabip
Mehmet Ak Efendinin Takvml-Kibr f
Miyrul-Ezhr adl eserinde, balangtan itibaren 1730 ylna kadar yetitirilen btn lleleri devreye ayrmaktadr:
1- Mukaddeme-i esm-i lle.
2- Esma-i lle der vakt-i Hdy Mahmud
Efendi.
3- Hdy Mahmud Efendi hazretlerinin zaman eriflerinden sonra, yani Sultan Mehmet
Han hazretlerinin zaman eriflerinden, Sultan
Ahmet Hn- slis hazretlerinin vakitlerine
dein baz malum olunan llelerin esmlar
(isimleri), demekte ve bu arada Hdy Mahmud Efendinin yetitirmi olduu llelerin
isimlerini vermektedir. Bunlardan bazlar unlardr:
1- Ferah-perver 2- r-efgen 3- lem-i zb 4Rh-perver 5- Bl-i turunc 6- Pertev-efgen
7- Mihr-engiz ...
Ahmet Kmil Efendinin, Sultan I. Mahmut
devrinde, Mustafa Paann sadareti srasnda
(1752-1755) ve 1164 (1750-5I) tarihinde yazm olduu Risle-i Esmi-i Lle adl eserinde,
Hdy Aziz Mahmud Efendinin bir mridi
96
Mahmud Hdy, vahdet-i vcudu, eriat hudutlarn amamak zere kabul eden ve her hussta eriatin zahidlik yolunu tutan bir snn
eyhtir. Hatta o, tasavvufta taknlk gsteren
yahut biraz serbest fikri olan sofilere bile muarzdr. Simavna kads eyh Bedreddin ve sofilerinin aleyhine Padiaha bir arza bile vermitir.
Celvetlik tamamiyle snn bir tarikattr. Kuruluu ok eski yllara dayanr. smail Hakk
Bursev Hazreti Silsilenme-i Celvetiye adl eserinde: Celvetliin kurucusu brahim Zhid
Giln olup, zamannda hill, ftade hazreti
zamannda yarm ay ve Hdy hazreti devrinde ise ayn ndrd gibi parlak olmutur demektedir.
Yerini yurdunu terk etmek manasna gelen
Arapa celvet kelimesi, tasavvuf istilh olarak kulun, Tanr sfatlar ile halvetten kna
ve Tanr varlnda fani oluuna denir. Celvetiye ise, celvete mensup olan kimseler iin sylenmi bir szcktr.
Bu tarikate giri Esm (isimler) iledir. Esma-i
seba, yani Tanrnn yedi ad Usl-i Esm
adn alr. Celvetlikte bunlardan baka be ad
daha kabul edilmitir ki bunlara da Fr-i Esm denilir. eyh tarafndan bu adlar, dervie
sra ile muayyen miktarda verilir. Dervi rya
grdke eyhine syler ve eyhi de bu ryay
yorarak, derviin zikir miktarn artrr yahut
zikrettii ad deitirir. Dervi sabah namazndan sonra gne 1-2 mzrak boyu ykselinceye
kadar zikir ile urar, sonra iki yahut drt rekat rak (gnein domas) namaz, biraz sonra da alt rekat Kuluk namaz klar. Akam namazndan sonra alt rekat Evvbin namaz denilen bir namaz vardr. Gecenin son ksmnda
da Teheccd (gece namaz) namaz klmas lzmdr. Pazartesi ve Perembe gnleri, Zilhicce

ve Muharremin ilk onuncu gn, Recep ve
aban aylar ile Ramazan bayramndan sonra
alt gn oru tutar ve her hususta takva (dinin
yasak ettii eylerden ekinme) yolunu gder.
Celvetlerin talar yeil uhadr. Ve on dilimlidir. Bu on dilimin, on iki Tanr ismi ile
bu adlarn birletiine dellet ettii sylenir.
Celvetliin Pir makam Aziz Mahmud Hdy Efendinin bu tekkesi idi. Bundan dolay,
Pv-y Tarikat (Celvet tarikatnn ba veya bakanl) denirdi. Bu bakanla skdar
ve stanbulda u tekkeler bal idi:
1- eyh Camii Tekkesi (skdar)
2- Acbadem Tekkesi (skdar)
3- Bandrmal Tekkesi (skdar)
4- Atpazar Osman Efendi Tekkesi (skdar)
5- Aye Sultan Tekkesi (skdar)
6- Kapc Tekkesi (skdar)
7- skender Baba Tekkesi (skdar)
8- Mihrimah Sultan Tekkesi (skdar)
9- Musalla Tekkesi (skdar)
10- Feny Ali Efendi Tekkesi (skdar)
11- Selmi Ali Efendi Tekkesi (skdar)
12- Selmi Ali Efendi Tekkesi (skdar)
13- Akarca Tekkesi (Tophane)
14- Akbyk Tekkesi (Ahrkap)
15- Aladdin Efendi Tekkesi (Aksaray-Sofular)
16- Atpazar Osman Efendi Tekkesi (Fatih)
17- akr Dede-Kara Abal Tekkesi (Dolmabahe)

18- Kef Osman Efendi Tekkesi (VeznecilerBayezid)
19- Kk Ayasofya Tekkesi (Camiin ii)
20- Sarmak Tekkesi (Edirnekap)
21- Tenbel Hac Mehmet Efendi Tekkesi (skdar)
22- Gizlice Evliya Tekkesi (skdar)
Grld gibi bu 22 tekkenin 14 tanesi skdarda kurulmutur.
Bunun haricinde, 16789 nolu ve 2 Safer 1216
(14. 6. 1801) tarihli bir inhadan, Mahmud Hdy hulefasndan Resulolu eyh Mustafa
Efendinin Kastamonuda, Krkeme Mahallesinde bir tekke tesis ettii ve bu tekke eyhliine tayin istediini reniyoruz.
20301 nolu ve Zilhicce 1201 (Eyll 1787) tarihli
ve eyh Mehmed Ruen imzal bir inhaya gre
de Aziz Mahmud Efendi halifelerinden Hamza
Dedenin Dramadaki bir zaviyenin eyhliine
atanmas istenmektedir.
12438 nolu ve 12 Zilkade 1111 (1 Mays 1700)
tarihli bir inhada da, Aziz Mahmud Efendi hulefasndan Mehmed Efendinin zmitte bir tekke camii yaptrd ve imam ve hatipliini Aziz
Hdy Efendi halifelerine art etmi olduu
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Camii
abdest mahalli.
97

di, Mesut Efendinin meczub olduunu ve irada kudreti bulunmadn eserinde sylemektedir.
3- Cennet Efendi denmekle maruf Feny Mehmet Efendi bni shak. Hdy hazretlerinin srdr. nabet ve hilfeti Aziz Mahmud Efendidendir. 1075 (1664-65) tarihinde vefat ederek asitanenin avlu kaps karsndaki trbeye
gmlmtr. (Bu trbe bahsine baknz.)
4- Gafr Mahmud Efendi. Hadka yazar. Geliboludandr. nabet ve hilfeti Makad Ahmet
Efendidendir. Orada vaki Sultan Camiinin
cuma vaizi iken sitneye naklolunmutur.
Vefatnda air Nl Mehmet Efendi u tarihi
demitir:
Anz Mahmud Efendi ruhuna el-Fatiha 1078
1078 (1667) tarihinde vefat eden Mahmud
Efendi, Makad Ahmet Efendi Trbesine gmlmtr. Fatih Camii vaizi idi. lhileri vardr. (Sefne, 3/19)
5- Devat eyh Mustafa Efendinin olu eyh
Mehmet Talip Efendi. Ahmediye Meydan civarnda bir camii vard. (Bu cami bahsine baknz.) Vefatna u tarih beyti demilerdir:
Dt bir trh-i zba lafza ve mn ana
zim-i Hak oldu bindoksanda kutbul-rifn
1090
Silsile-i Celle-i
Celvetiye.
ve Mstakim Mehmed Efendinin hccetiyle

bu vazifeyi eyh Ali Efendiye devrettiini gryoruz.
Hdy hazretlerinin vefatndan sonra bir ok
kimseler sitnede eyhlik yapmlardr ki
unlardr:
1- Dizdarzde Makad Ahmet Efendi. 1628 1639 tarihleri arasnda postnin olmutur.
Hdy hazretlerinden sonra ilk eyh olduundan Reisl-Hulefa diye yad edilir. 1049
(1639-40) tarihinde vefat ederek Hdy Trbesi yanndaki hazreye gnlmtr. Balkesirlidir. (Trbesi bahsine baknz.)
2- eyh Maksut Efendinin kznn olu Mesut
Efendi. 17-18 sene eyhlik yapm olup hilfeti, Makad Ahmet Efendidendir. 1067 (1656)
tarihinde vefat ederek ceddi yanna gmlmtr. Haleplidir. Bursal smail Hakk Efen-
98
Oniki sene mehatte bulunmu ve 1679 tarihinde vefat etmitir. Kabri, eyh Camiinin
cmle kapas nndeki trbededir. (Sefne,
3/19)
6- eyh Selmi Ali Efendi. stanky Mfts
iken Atik Ali Paa Camii eyhi, Zakirzde Abdullah Biare (l. 1068/1657) Efendiden inabet (bir mride ba vurarak tarikate girme)
edip sonra hilfetle erefyab olarak sitne-i
Hdyde postnin olmutur. Sonra mehati
kaldrlarak eyh Halil Efendi yerine getirilmi
ve bunun zerinden dahi mehati ref olunmakla yerine Erzincan eyh Mustafa Efendi
eyh olmutur. Sonra, eyh Selmi Ali Efendi,
padiahn iradesiyle tekrar eyh olmutur. (Selmi Ali Efendi Camii bahsine baknz.) 1104
(1692-93) tarihinde vefat edep Fstklda (Kskl) kendi bina eyledii zaviyesinde medfundur.

Celvetiye eyhlerinin byklerinden bir zat
olan Selmi Ali Efendi ile inanlarnn neticesi olarak Niyz-i Msr (16l7-1694) arasnda
baz mektuplamalar olmutur. Bir ara Hdy
Dergh civarndaki bir evde oturmu olan
Msr, Selmi Ali Efendi ile bu srada ihtilfa
dmtr. Niyz-i Msr mam- Hasan ve
mam- Hseyin Efendilerimiz hazretlerinin
nbvvetlerine (Peygamberlik) dair bir risale
yazmt. Bu risaleyi gren Selmi Ali Efendi:
Fahr-i lem (s.a.v.) hateml-enbiyadr. Ondan sonra nbvvet yoktur diyerek ok kzm
ve Msryi padiah Sultan II. Ahmete ikyet
etmiti. Bunun zerine Niyz-i Msr, iki ay
evinde hapsedilmiti. (Sefne, 3/20)
7- Samsunlu eyh Halil Efendi. Selmi Ali
Efendinin mehatten uzaklatrlmas zerine
1681 tarihinde dergha eyh olmutu.
Samsunlu (Bafral) Halil Efendinin mehatinin kaldrlmas ve Msra srlmesi zerine
Feny Mustafa Efendi eyh olmutur. Fakat
bir sene sonra ayrlarak yerine Mustafa Efendi gemitir. Gerek Hadka yazar ve gerekse
Zakir kr Bey eserlerinde bu eyhe yer vermemilerdir.
Feny Mustafa Efendi 1117(1705) tarihinde,
eyh Abdlhay Efendinin vefatnda da dergha bir mddet eyhlik yapmtr. Fakat ksa bir
zaman sonra yerine Mehmed Sabr Efendi
gemi ve kendisi de dargn olarak Beiktata
ok sevdii inzivaya ekilmitir.
ketine gitmi ve sonra tekrar gelerek, Abdlhay Efendinin 1117 (1705) tarihindeki vefat
zerine ikinci defa eyh olmutur. 1123 (1711)
tarihinde vefat ederek, eyh Camiinin caddeye alan cmle kapsnn sa tarafndaki hazreye gmlmtr. Mezarta vardr. Kznn
kabri de yanndadr. eyh Mustafa Efendi, Erzincan eyh Mehmet Efendinin oludur.
1078 (1677)de eyh Camii Tekkesi eyhi oldu. Buradan, Hdy Efendi Tekkesine gitti.
1114 (1702)de Kadrgada Sokollu Mehmet
Paa Tekkesi eyhi oldu. 1117 (1705)te Tekrar Hdy sitnesi eyhi oldu ve vefatna kadar devam etti.
9- Abdlhay Efendi. Hdy Dergh eyhlerinden Edirneli Sal brahim Efendinin oludur.
Selmi Ali Efendinin 1104 (m 1692-93) ylndaki vefat zerine postnin olmu ve 1117
Recebinde (Ekim/Kasm 1705-6) vefat ederek,
Hdy Dergh civarndaki, Mahmut Bey
Trbesine gmlmtr. (Mahmut Bey Trbesi bahsine baknz.) Vefatna, u msra tarih
olarak drmlerdir:
Kla Abdlhay sana Hak rahmeti
1117
Abd mahlas ile iir yazan Abdlhay Efendinin ilhleri bir divan tekil edecek kadar
eyh Erzincan
Mustafa Efendinin
hidesi.
eyh Mehmed Glen Efendinin ifadesine gre, Feny Mustafa Efendi ilk mehatini terk
ettikten sonra, Selmi Ali Efendi ikinci defa
mehate getirilmitir. Kendisi, 20. Blk Odabalndan ayrld iin Odaba denmekle
maruftur. Yenierilerin Orta Camii ile ehzadeba Camilerinde cuma eyhlii yapmtr.
1123 (1711) veya 1124 tarihinde vefat etti.
Kabrinin, olu Yakub Afv Efendinin yannda, Karacaahmet Mezarlnda, 9. Adada ve
Gndoumu Caddesi zerinde olduu sylenmektedir. Fakat tana rastlmadm. (Sefne,
3/20-21)
8- Erzincan eyh Mustafa Efendi. 1682-83 tarihlerinde eyh olmutur. nabet ve hilfeti
Devtzde eyh Mehmet Talip Efendidendir. Selmi Ali Efendinin ikinci defa mehate getirilmesi zerine Mustafa Efendi memle99

oktur. Topta Caddesi zerindeki, Halla Baba Tekkesinin kendisi tarafndan kurulduu
sylenir. (Halla Baba Tekkesi bahsine baknz.) (Sefne, 3/21)
eyh Abdlhay Efendinin babas Sal brahim Sdk Efendi zmirlidir. Babas, Hnkr
Sola Abdurrahmanzde Mustafa elebi,
Aadr. Hdy Mahmud Efendinin mridi
olup Edirne Celvet Tekkesine eyh oldu.
1070(1659) tarihinde namazda iken ikinci
rekatde fcceten vefat etti. lhileri vardr.
(Sicill-i Osmn, 1/105; Sefne-i Evliy, 3/15)
10- elebi eyh Mehmet Sabr Efendi. Dede
Mehmet ismiyle de bilinen bu zat, 1130
(1718) tarihinde vefat ederek mridi Gafr
Mehmet Efendinin yanna gmlmtr. Vefatna, Nahf Sleyman Efendi u tarihi dmtr:
Ola Dede elebi km-bn kurb-i Hda
1130
Dede elebi lkabyla bilinen Mehmet Sabr
Efendi, eyh Mustafa Efendinin olu olup
1048 (1638)de Filibede dodu. stanbula gelip yine Filibeye dnd ve Celvet eyhi oldu.
Tahsilini tamamladktan sonra Hadis ilmini
renerek muhaddis, Kuran- Kerim yetlerini
aklayarak da mfessir oldu.
100
eyh Mehmet Dede elebi Efendi iin Hocazde Ahmet Hilmi Bey, Ziyaret-i Evliya adl
eserinde diyorki:
Halvet Tarikatinin meayihinden olup Filibede tekke eyhi iken 1087 (1676) tarihinde
vefat eden eyh Mustafa Efendinin olu ve kibar meayihten eyh smail Efendinin torunudur.
Dede elebi nvanyla mehur olan Mehmet
Efendi 1048 Muharreminin onuncu ura gn (24 Mays 1638) Filibede dodu. lk eitimini memleketinde ald ve yirmibir yanda
olduu halde, 1060 (1650) senesinde stanbula gelerek Gafur eyh Mehmet Efendiden
inabet ve sekiz sene kadar ona hizmet etti.
1069 (1658) senesinde Hdy eyh Mahmud
Efendi sitnesinde seccadenin olan Cennet Efendinin dualaryla icazet ald.
Sonra Filibede ceddi eyh smail Efendi zaviyesinde eyh oldu ve onbir sene muridlerini irad etti. O srada ehabddin Camii vaizi,
eyhl-kurra Mehmet Efendiden tefsir ve hadis ilimlerini renerek nakline dahi mezun
oldu.
1079 (1688)de yine stanbula gelip skdar

Bulgurluda Gafr Efendiden boalan Musalla Tekkesine eyh oldu. Bir mddet sonra Kadaskar Abdlkadir Efendi kendisine zel bir
tekke ina ettirdi ve buraya eyh oldu.
1078 Cemaziyelevvelinde (Ekim 1667) eyhi

Gafur Efendi vefat etmekle stanbula geldi ve
baz camilerde krsi eyhi ve 1082 (1671) senesi balarnda Gafur Efendi Zaviyesine seccadenin oldu. Ayn senenin zilhiccesinde
(Mart-1672) Edirnekaps dahilinde kendisi
iin hayr sahibi bir zat tarafndan bir mescit
ve tekke yaplp mehat ve cami imameti verildiinden oraya tand.
Abdlkadir Efendi, 1084 (1675) tarihinde vefat etti. Kabri, Edirnekap Mezarlnda, Drrizdeler Sofas yannda olup ta mevcuttur.
Tekkesi Edirnekap civarnda, Niyz-i Msr
Sokak zerinde olup hazresi ve eyh evi elan
mevcuttur.
1083 zilkadesinde mescide minber konuldukta

hitabeti dahi kendisine ihsan olunmutur.
1102 (1690) tarihinde, Erikapda vaz Efendi
Camii vaziyesi tevcih olunmutur. 38 sene kadar tekkesinde eyhlik yaparak muridlerinin
eitimi ile megul oldu.
eyh Sabr Efendi, 1120 (1708)de buradan

ayrlarak Stlceye nakl-i mekn ile burada
oturdu. 1123 (1711)de Aziz Mahmud Hdy
Efendi Tekkesine eyh oldu ve yedi sene sonra 1130 Muharreminin beinde (9 Aralk
1717) vefat etti. Fazl ve bid bir zt olup ilhiyat vardr. Kk Ayasofya eyhi Ahmet
mid Efendinin hemirezdesi idi.
1121 Rebiylevvelinde (Mays 1709) Stlcede satn ald eve tand ve burada oturmaya balad. 1123 Rebiylhirinde (Mays1711) Hdy eyh Mahmud Eendi Tekkesine eyh ve hadis ve tefsir nakline tayin olundu. 1130 Muharreminin 15. pazar gn le
namazn (19 Aralk 1717) mteakib vefat
edip eyh Ahmet Efendi yanna defn olundu.

Dede elebi ilim ve irfan sahibi bir zat olup
Sabur mahlasyla yazlm ilhleri vardr ki,
biri udur:
neretmekte olan eyh Osman Efendiye intisab etmitir. Bir ok eserleri ve divane tekil
edecek kadar rifne ilhleri vardr.
n mbarek gnlerin lemde vr cumadr

Cmle iman ehlinin cisminde cn cumadr
Gecesi kadar mbarek gndz yd-i erif
L-cerem rahmet bertnn nian cumadr
Umaa umak dilersen olma hli cumadan
Cennete girmek dilersen olma hli cumadan
Ey Sabr azm idb Cennet diyrna giden
Her gn bir yddir ydinin ydi cumadr.
Kabri, nadiyeden Karacaahmet Trbesine

giderken, sa tarafta, Yksekkaldrm adl yerde, annesinin yanndadr. hidesi udur (Sefne, 3/23):
eyh Mehmet Dede, Kk Ayasofya eyhi

Ahmet mid Efendinin hemirezdesi idi.
Yukarda yeri belirtilen, Edirnekaps dahilindeki tekke, Niyazi-i Msri Soka zerinde olup
hazresi ve eyh evi elan mevcuttur. Kadasker
Abdlkadir Efendi tarafndan yaptrlmtr.
Abdlkadir Efendi, 1084 (1673)te vefat etti.
Kabri, Edirnekaps Mezarlnda ve Drrizdeler sofasndadr. Sikkeli hidesi mevcuttur.
11- Atpazar eyh Osman Efendi. Hadka yazar
u bilgiyi vermektedir: Vatan- aslsi Bileciktir. Selmi Ali Efendiden ahz inabet ve
hilfet etmitir. skdarda Atpazar yaknnda yeniden bir cami yaptrmtr. Vefatna,
eyh-i Dergh-1140 (1727-28) tarih vaki olmutur. Bu dahi, Mukid Ahmet Efendi Trbesinde, Dede elebi yannda medfundur.
Hadka, kabrini Ahmet Efendinin yannda
gstermesine ramen, eyh Ruen Efendinin
kabirlerin yerlerini gsteren plnnda, Osman
Efendinin ismi yazl deildir. htimal, ismi bilinmeyen kabirlerden biri bu zata aittir. (Sefne, 3/22)
Celvet Mahmd Efendiye halfe idi bu

Lezzet-i dnyya kat eylemezdi rz
Giceler kim, gn savm zre gedi nice yl
Hak budur kim rh- takvda iderdi cst c
Mrg-i rhu Cennet-i firdevs iinde ola d
Sebz-i b- glen-i Adn ide dim s-be-s
Bir elif kamet gidb fevtinde trhin didi
Kutb-i Hak Yakub Efendi bezm itdi Hakka H
Sene 1149 f Ramazan 15
17 Ocak 1737 tarihinde vefat etmi olan Yakup Efendinin olu Ahmet Efendi, Selmi Ali
Efendi Tekkesinin eyhi idi. 1196 (1782) tarihinde vefat ederek, babasnn yanna gmlmtr. Katar eyhliine rabet eden Yakup
Efendi, Yeni Valide Camii eyhi olmu ve mehati terk ederek hanesini halvethane edinmiti.
13- eyh Yusuf Efendi. Edirnede, Sultan Selim
Camiinde cuma vaizi iken, bu dergha eyh
olmutur. Mridi, Sal brahim Efendidir.
1155 (1740-4l) tarihinde vefat ederek, Hdy
Mahmud Efendi Trbesi karsndaki sofaya
gmlmtr.
14- Fstkl eyhi Mehmet Efendi. nabet ve hiltefi Selmi Ali Efendidendir. 1159 (1746) ta-
12 - eyh Yakub Afv Efendi. Odaba eyhi lkabyla tannm olan Amasyal Feny Mustafa Efendinin olu, Atpazar eyh Osman
Efendinin damaddr. nabet ve hilfeti kaimpederi Osman Efendidendir. Babasnn inabet
ve hilfeti eyh Selmi Ali Efendidendir. Vefatna, eyh rhil (eyh gt)- 1149 tarih vaki
olmutur.
Celvetiye Tarikatnn fazilet sahibi bir eyhi
olan Yakup Gafr Efendi, ilmi tahsilini babasyla zamann kemal sahibi alimlerinden ikmal
ettikten sonra skdarda Atpazar yaknnda
yaptrd Celvetiye Derghnda ilim ve irfan
Atpazar Osman
Efendi Tekkesi eyhi
Yakup Afv Efendinin
1149 tarihli hidesi.
101

rihinde vefat ederek, Selmi Ali Efendinin
Kskldaki ak trbesi yanna gmlmtr.
Niksarldr.
15- eyh Mustafa Efendi. 14 numarada ad geen, eyh Pir Mehmet Dede Efendinin olu
olup, onun yerine eyh olmutur. Bursada domutur. 1188 (1774-75) tarihinde vefat ederek, Hdy Mahmud Efendi Trbesi yanndaki hazreye gmlmtr. 29 yl mehat makamnda kalmtr. Mezar tana gre 6 Zilkade
1188 (8 Ocak 1775) tarihinde vefat etmitir.
Vefatna; Mustafaya ide Hakk Huld-i makm
tarihi drlmtr.
16- Mudanyal eyh Mehmet Ruen Efendi. stanbulda Sultanahmet Camii vaizi iken, Hdy Dergh eyhi Mustafa Efendinin 1188
(1774) tarihindeki vefat zerine mehate getirilmitir. 7 Safer 1189 (9 Nisan 1775) tarihli, altn serpmeli bir berat ile mehatin kendisine verildii bildirilmitir. (Osmanl Arivi Evkaf Defteri I, s. 253)
1198 (1783-84)te Baavu Nazif Efendinin
gizli dmanl ile iftirada bulunmas zerine,
mehati kaldrlarak Mudanyaya srld. Yerine, Padiah fermaniyle Beiktal Neccarzde
Ebubekir Mehmet Sddk Efendi getirildi. Fa-
eyh Mustafa
Efendinin hidesi.
kat, eyhlislm Arapzde Atullah Efendinin aracl ile afv olunmu 1199 Ramazannda (Temmuz 1785) stanbula getirilmi ve
mehati geri verilerek tekrar asitaneye eyh
olmutur. 1209 (1795) tarihinde vefat eden ve
Byk Ruen Efendi diye bilinen bu zatn kabri, eyhler Mezarl karsnda ve yol kenarndadr.
Ruen Efendinin bykbabas, 1130 (17l8) tarihinde vefat eden Mudanyal eyh Mustafa
Efendi, babas ise, 1165 (1752) tarihinde vefat
eden, Mudanyal eyh Seyyid Abdurrahman
Efendidir. eyh Mustafa Efendinin inabeti,
1102 (1690-9l) tarihinde Magosada vefat
eden Atpazarl Fazl- lh Osman Efendidendir.
Ruen Efendinin babas eyh Abdurrahman
Efendi, 1149 (1736-37) tarihinde stanbula
gelerek Kapuaas Tekkesine eyh tayin edilmiti.
Cevdet Paa, mehur tarihinde; Bursal smail Hakk halifelerinden orluda oturan Pertev Efendinin (l. 1182/1768-69) ve tekke
eyhlerinin danimendlerinden skdarda
Hdy sitnesi eyhi Mehmet (Ruen) Dervi Efendi, siyatikten bir ka ay zdrap ektikten sonra hayatndan umud kesilerek Hdy
sitnesi eyhliini olu ahabeddin Efendiye terketti. zerinde bulunan vazifeleri hizmetliler arasnda datt. Vasiyetini yaptktan
sonra onbe yirmi gn iinde abann 6nc
Pazar gn (26 ubat 1795) gecesi akibetinin
zaviyesine gt. demektedir. (Sefne, 3/23)
17- Neccarzde Ebubekir Mehmet Sddk Efendi.
Beikta skelesi civarnda, Sinan Paa Camiinin arka tarafndaki Neccarzde (Dlgerzde) Derghndan getirtilerek, 1198 (178384) tarihinde sitneye postnin olmutur.
Babas, Hdy Dergh eyhlerinden, Dlgerzde Beikta Mustafa Rza Efendi olup 1159
(1746) tarihinde vefat ederek Beiktataki
derghn trbesine defnedilmitir.
sitnedeki eyhlii ok ksa olan Mehmet
Sddk Efendi, 1208 (1793-94) tarihinde vefat
ederek babasnn yanna gmlmtr.
18- ehabeddin Efendi. Byk Ruen Efendinin olu olup babas tarafndan yetitirilmitir. 1795 tarihinde mehat makamna getiri-
102

len ahabeddin Efendi bu grevde, 23 yl kaldktan sonra 1233 (Ocak 1818) senesinde vefat etmi ve Hdy Trbesinin yanndaki byk trbeye gmlmtr.
19- eyh Abdurrahman Nesib Efendi. ehabeddin Efendinin olu, Byk Ruen Efendinin
torunudur. 1818 tarihinde postnin olmu ve
bu vazifesi 23 yl srmtr. 1258 (l842)de vefat ederek babasnn yanna gmlmtr.
Bursal air Zaik Efendi u lm tarihini sylemitir:
Bu ehbaz- himem dergh- vl-yi Hdyden
Cenh- zhir btnla bezm-i vahdete utu
Bu trh eyledi hem nm- Cmi Zaika rihlet
Hdy postnini Seyyid Ali Nesib gt
1258
Seyyid mahlas ile yazd divan, Sluk-i Celvetiyeye dair risalesi ve besteleri vardr.
20- eyh Mneccimba Sadullah Efendi. Abdurrahman Nesib Efendinin vefat zerine 1842
tarihinde postnin olmu ve 1265 (1848) ylnda vefat etmitir. Kabri, Hdy Mahmud
Trbesinin sol tarafndaki trbededir. (Bugn
yklm bulunan bu trbe bahsine baknz.)
dinin olu olup eyh Faik Efendi tarafndan

yetitirilmitir. 1282 (1865) tarihinde dodu.
134l (1923) tarihinde vefat etmitir. Kabri,
Hdy Mahmud Efendi Trbesinin sol tarafnda, 1188 (1774-75) tarihinde vefat eden
eyh Mustafa Efendinin yanndadr. hidesinin zerinde bir fes bulunmaktadr. Klliyat-
Hdyyi neretmitir.
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Tekkesi eyhi
Ruen Efendinin
kabri.
eyh Mehmet Glen Efendi 1282 (1865)de
21- eyh Mehmet Ruen Tevfik Efendi. eyh

Abdurrahman Nesib Efendinin oludur. lim
ve irfan sahibi bir zat olup musikide tam bir
bilgisi vardr. Bir ok ilh bestelemitir. 1226
(1811) senesinde doduu sanlan Tevfik
Efendi, 22 Rebilhir 1309 (23 Kasm 1891)
tarihinde vefat ederek babasnn gml bulunduu trbeye gmlmtr. 44 yl mehatte bulunmu ve en kdemli eyh olmakla Meclis-i Meayih (eyhler Meclisi)e bakanlk etmitir. Musikide hocas, Bursal Dudan erif
Efendidir. 1225 (18l0) tarihinde dnyaya geldi.
22- ahabeddin Efendi. eyh Mehmet Ruen
Tevfik Efendinin oludur. 1320 (1902)de
vefat ederek asitanenin hazresine gmld.
Ta yoktur. Etraf bir tel ile evrilmitir. Kardei Abdullah Felh Efendi, Kk Ayasofya
Tekkesi eyhi idi. 27 Muharrem 1267 (Aralk
1850)de vefat ederek Zakirzde Abdullah
Efendinin yanna gmlmtr. Dier kardei
ise Sadrddin Efendidir.
23- Mehmet Glen Efendi. eyh Mehmet Ruen Tevfik Efendinin torunu Sadrddin Efen-
Aziz Mahmud Hdy

Efendi tekkesi eyhi
Ruen Efendinin
hidesi.
103

skdarda dodu. Babas Kayseri niyabetinde
(Kad vekillii) iken 1289 (1872) tarihinde
vefat eden Mektubzdelerden Mehmed Sadrddin Efendidir. Babas tarafndan sllesi
Fndkl cami-i erifinin bnisi Molla elebiye ve ondan Sadrddin Konev hazretlerine
kadar uzanr.
Annesinin babas eyh Mehmet Ruen Tevfik
Efendidir. Onun babas Mehmed ehabeddin,
onun babas Mudanyalzde Byk Ruen
Efendidir. Byk Ruen Efendinin ei, Hanife Hanmdan itibaren sllesi Mevlna Celleddin-i Rumiye kadar uzanr.
Byk Ruen Efendinin babas eyh Abdurrahman Nesib Efendi, onun eyhi ve babas
Mudanyal eyh Mustafa Efendi, onun babas
Mudanyal mam Emin Efendi, onun babas ise
brahim Paadr.
Mehmet Glen Efendi, Doanclar Rdiyesinde okuduktan sonra tarikate girip Mehmed
Ruen Tevfik Efendiden feyz ald. 1309
(1891) tarihinde Bursada smail Hakk Bursev sitnesi eyhi Faik Efendi yerine eyh oldu. Daha evvel, 1295 (1878)de Evkaf Mektu-
b Kalemine memuriyetle girmiti. 1328

(1910) senesine kadar bu hizmeti yrtt. Son
memuriyeti, Harem-i erif-i Nebev Mdiriyeti olup 1320 (1902)de, tekkede mehati iln
edilince bu grevden ayrld. Ayrca Meclis-i
Meayih riyasetinde de bulundu. Hankhta
bir ktphane kurmay baarmtr. 2 Ramazan
1341 (18 Nisan 1923) tarihinde vefat etti. hidesi iin tekkede gml olanlar ksmna baknz. (Sefne-i Evliya, Sleymaniye Ktphanesi
Yazma Balar No: 2307, 3/28-29)
24- Abid Efendi. Mehmet Glen Efendinin
hemirezdesi olup tekkenin son eyhidir.
1923 tarihinde postnin olmu ve tekke ve zaviyelerin kapatlmasna kadar vazifede kalmtr. l945 senesinde vefat ederek Karacaahmet
Mezarlna gmlmtr. Hseyin Vassaf
Efendiye gre, daha evvel Rum Mehmet Paa
Dergh eyhi idi. Bu vazifede iken Evkaf Kaleminde alyordu. Alim ve fazl bir zatt.
Glen Efendinin halifesidir.
Mudanyal Ruen Efendiye kadar mehat tayin ile olmu, kendisinden sonra babadan oula intikal etmitir.
Hdy hazretlerinin derghnda u kimseler
bulunuyordu:
a) Trbedarlar yedi kii.
b) Ah ve mutfakta alanlar alt kii
c) Kahve ocanda iki kii
d) mam iki kii
e) Hatip bir kii
f) Mezzin drt kii
g) Kayyum drt kii.
h) Mridler. (Bunlarn says kesin olarak bilinmiyor.)
i) Baclar. (eyh ve dedegn evlerinin temizlik
ilerini grrlerdi.)
Hdy Efendinin zkirbas aban Dede idi.
Besteleri ve ilhleri olduu sylenen aban
Dede 1061 (1651)de vefat ederek sitne hazresine gmlmtr. Olu, Zakirzde Abdullah Biare Efendi, postnin olan Balkesirli,
Dizdarzde Makad Ahmet Efendinin terbiyesine verilmi ve onun telkini ile de Celvet tarikine dahil olmutu. Bunu bir iirinde yle
dile getirir:
eyh Mehmet Glen

Efendinin hidesi.
104
Her kulu bir yoluyla bulmu Hdyi ben Veli

Celvetyem Celvetyem Celvetyem Celvet
eyh bid Efendi

aile sofas.
Celvet sikkeli hide
Tarik-i
Celvetiyyeden
e-eyh el-hac
Abdurrahman
Efendiye aittir.
1655de stvan Mehmet Efendinin yerine

Fatih Camii vaizi oldu. ok gzel sz syler,
tasavvuf konumalar yapard. Atpazar Osman
Efendi ile Selmi Ali Efendinin onun tarafndan yetitirildii sylenir. iirlerinde Abdi ve
Biare mahlas kullanm olan eyh Abdullah
Efendi, 1068 Muharreminde (Ekim 1657)de
skdarda vefat ederek Miskinler Tekkesinin arkasndaki byk mezarln ortasna defnedilmitir. Olu Cafer Efendi de 1108
(1696)da vefat ederek babasnn yanna gmlmtr. Abdullah Efendinin matbu divan
vardr. Abdullah Efendinin sofas bugn de
mevcuttur. hidesi stun eklindedir.
Tekkenin son asr dier bir zkirbas da Nazif
Beyzde Hayrullah Zeki Efendi idi. mer
Efendi de bu tekkenin zkirbas idi. 1228
(1813) tarihinde vefat etti. Kabri, tekkenin
hazresinde idi.
Hdy Dergh zkirbalarndan biri de, Hatib Aziz Efendi idi. 1272 (1856)da vefat etti.
Kabri hazrededir. hidesindeki kitbe udur:
Nesl-i li-i Hdyden bu zat- b misal
Bir azizl-kadr efendi idi kld irtihal
Ol edbi genc iken ilm salt hilm ile
Mazhar- hulk-i Muhammed eylemidi Zlcell
Hem hatib hem imam- stn- Pr idi
Minber mihrab zeyn eylerdi eyyam leyal
Mevlid mersiyye v ayin miraciyyede
Ndir b-misl idi ol zkir-i rin makal
Rh- abande mustahlefdi geldikde Receb

Kalmad ehr-i Syame eyledi yd-i visal
Cedd-i paki yanna ald neseb-i ztn
Zerresin cezb itdi mihr-i azam- burc- kemal
rtihal defnine trh-i tm oldu Senih
Kurb-i Mahmudu makam itdi Azze hsn hal
7 Receb 1272.
Hdy Dergh Mlhak (sonradan katlm)
Vakflar:
11.641 Nolu ve 16 Rebiylevvel 1251 (12
Temmuz 1835) tarihli bir arzuhalde Sadrazam
Halil Paa ve kardei Mirimirandan Mehmed
Paa vakflarnn Hdy evkafna mlhak olduunu gryoruz.
12.673 Nolu ve 27 Cemaziyelhir 1134 (14 Nisan 1722) tarihli bir inhaya gre Faik Paann
da bu tekke evkafna mlhak evkaf vardr. Bu
katma evkafn tevliyeti (ynetimi) ise, Faik
Paann olu Mehmed Beyin elinde idi. Faik
Paa, mehur Turhan Beyin sllesindendir.
Emine, Aye, Rabia ve Belks Hatun adlarndaki hayr sahiplerinin de Hdy evkafna katlm evkaflar vard. eyh Mehmed Ruen imzal, 12.901 Nolu ve 10 Safer 1209 (6. 9. 1794)
tarihli bu arzda Abdlgani Dede ve eyh Ahmed Efendi vakflarndan vazifeli mnhal cabilik (Vakf gelirlerini toplayan) cihetlerinin
tevcihi istendii yazldr. Emine Hanmn
1078 ve 1081 (1667-1671), Aye Hanmn
105
Aziz Mahmud
Hdy Efendi Camii
hazresinde
Sadrazam Hasan
Paa hidesi.
1045 (1635), Rabia Hanmn 1090 (1679) ve

Belks Hanmn 1047 (1637) tarihli vakfiyeleri vardr.
Mirahur Ali Aann Hdy Vakfna mlhak
vakf vard. 12.900 Nolu ve 29 m. 1209 (26. 8.
1794) tarihli bir arzda, bu vakftan vazifeli czhan ve Gevher Hatun vakfndan da, vazifeli
muvakkitlik cihetlerinin tevcihi arzu edilmitir.
Osmanl Arivindeki 29 Safer 1125 (26 Mart
1713) tarihli bir arzuhalde Sultan Ahmedin
Aziz Mahmud Efendiye hibe ve temlik eyledii Bulgurlu ve cvarndaki (mraniye) araziye
yaplan mdahalenin meni istendii yazl olduuna gre btn bu havali asitaneye mlhak
idi. Bu arzuhal, Hdy Mahmud Efendi evltlarndan Afife, Rukiye ve Zeynep Hanmlarn
imzasn tamaktadr. (Osm. Ar. M. Cevdet
Tasnifi Evkaf Defteri IV, No: 28772-29101)
Aziz Mahmud Hdy Efendi Tekkesi Camii
Haziresinde gml olanlar:
1053 Zilhicce 10 (19 ubat 1644). Faik Paa.
Ta mevcut deildir. Tekkenin altndaki trbede olduu sanlmaktadr. (Vefeyt, s. 42; Sicill-i Osmn, 4/3) Faik Paa
zmirde bir cami, medrese ve mektep
yaptrmtr. Bu eserler ve vakflar Hdy Aziz Mahmud Efendi vakfna mlhaktr.
1076 (1665). eyhlislm Sunizde Mehmed
Emin Efendi. Kabri Faik Paann yannda olmaldr. Muhteem kavuu Selimzde kabrinin nndedir. (Sicill-i Osmn, 4/175)
1096 (1685). Mustafa Efendi. Mderris, am
ve Medine mollas. Ta yoktur. (Sicill-i
Osmn, 4/403).
1100 (1688). Hdy Mahmud Efendi evldndan, mevali-i azamdan Ebus-Suud
Efendi. Fatma Sultan Hazresinde yatmaktadr. (Sicill-i Osmn, 1/170)
1171 (1757). Yusuf Paazde Mustafa Bey.
Uzun yaz. eyhler Mezarl karsnda.
1177 (1763). Sadr- esbak brahim Paann
106
biraderzdeleri Nianc Ali Paa evldndan Hafz Mehmed Bey Efendi.

eyhler Mezarl karsnda, set stnde
bulunmaktadr. (Sicill-i Osmn, 3/533)
1188 Zilkade 6 (8 Ocak 1775). eyhler Mezarlndadr. Ta sikkelidir. Hazreti
Hdy kuddise sirruhul-l sitne-i
feyz iynelerinde Prye-i makam-
mehat iken irtihl-i dar- cemal eden
kutb- daire-i velyet evc-i l-y keramet umdetl-vsln pv-y ehl-i yakn
mrid-i gh arif-i billah eyh Mustafa
Efendi hazretlerinin rh- erfleri in
el-Fatiha.
1194 (1780). Hadice Sultan ebesi mmglsm Hatun.
1198 aban 22 (Temmuz 1784). Hazreti Hdy bendelerinden Sultan Selim Han
Camii imam el-hac Abdullah Efendi.
Ruen Efendi mezarl.
1205 Receb 3(8 Mart 1791). Kallvli ba ta. Fatma Hanm Sultan hazresi. Sadrazam Rusuklu Hasan Paa. (Sicill-i Osmn, 2/160) Hasan Paann umnuda

harap ve kapal bir mescidin hazresinde
de bir hidesi vardr.
1209 aban 16 (7 Mart 1795). Sikkeli. eyh
Mudanyal Ruen Efendi. eyhler Mezarl kars. (Sicill-i Osmn, 2/422)
Olub rh- revn zim-i vadi-i rh- Hakk
Makmn nur- tevhd ile Ren eyleyb Allah
1210 (1795). Abd Dedenin kz Emine Monla. Halil Paa Trbesi hazresi.
1213 (1798). Sultan Selim imam el-hac Abdullah Efendinin ei hace Habibe Hanm. Ruen Efendi mezarl.
1218 (1803). Mudanyalzde Mehmed Ruen
Efendinin ei Hanife kadn. Fatma Hanm Sultan mezarl. Yannda tarih ksm gml olan, seccde-nin Mudanyavzde eyh Mehmet Ruen Efendinin olu Edirne mderrisnndan
Mehmet Ziyaddin Efendi.
1218 (1803). Hdy Aziz Mahmud Efendi
evldndan Aye Hanm.
1224 (1809). On dilimli sikkeli. Bir ehl-i
han Said Efendi.
1225 (1810). Bursa kaimmakam el-hac Mustafa Aann olu Hcegn- Dvn-
Hmyundan brahim efik Beyin kayn validesi Vehibe Hanm.
1226 (1811). Aziz Mahmd Hdy hazretleri
evltlarndan, mtevell ve am kazas
madzde Mahmud Efendi. (Sicill-i Osmn, 4/330) Fatma Hanm Sultan hazresi.
1228 (1813). Sikkeli. eyh ahabeddin Efendinin torunu zeddin Efendi.
1228 gurre-i evval (27 Ekim 1813). sitne-i
refi-nda seccade-nin e-eyh
Mehmed ahabeddin Efendinin kz
Rukiye Hanm. Fatma Hanm Sultan
hazresi. Tarih ksm gmldr. eyh
ahabeddin Efendi utekasndan Dye
Hatun ve ahabeddin Efendinin einin
kabirleri de buradadr.
1228 evval (Ekim 1813). Byk molla sark.
Hazreti Pir Hdy Kaddesallahu sirre

asitnesi eyhi Mudanyalzde e-eyh
Ruen Efendinin olu Mekke-i Mkerreme pyeli am- erif kazas es-seyyid
emseddin Efendi. Ruen Efendi mezarl. (Sicill-i Osmn, 3/168)
1229 gurre-i Zilkade (15 Ekim 1814). Hdy
hazretleri evldndan Ltfi Beyin olu
Enderun- Hmyundan Mehmed Esad
Bey.
1232 (1816). Hcegn- Dvn- Hmyundan Divitdrzde Ortaky mtevellisi
Mehmed Bey.
1233 (1817). Aziz Mahmud Efendi evldndan Selim Beyin annesi Hadice Hatun.
Fatma Hanm Sultan hazresi.
1234 (1818). Defterdar Feyzullah Efendinin
kayn validesi Saliha Hanm.
1235 (1819). On dilimli sikkeli. eyh ahabeddin Efendi. Fatma Hanm Sultan
hazresi. (Sicill-i Osmn, 3/177)
1237 (1821). Dergh vakfnn kaimmakam
Mehmed Said Efendinin annesi Hanife
Hatun. Halil Paa Trbesi hazresi.
123? Ta uzunlamasna krk. Sultan Selim
imam Abdullah Efendizde Alim Efendi.
1240 (1824). ok deiik bir ta, bir eine raslmadm. Zeliha Hanm bint-i Ali, zevce-i el-hac mer. Fatma Hanm Sultan
Hazresi.
1240 Rebilhir 16 (Aralk 1824). eyhlislm Drrizde Abdullah Efendi. Mehmet zzet Efendi Ktphanesi n.
1241 evval 4 (Mays 1826). Rusuklu Sadr-
azam Hasan Paann hemirezdesi Hasan Beyin kz Dervie Aye Hanm.
Fatma Hanm Sultan Trbesi kars.
1241 (1825). Sikkeli, uzun yaz. eyh Ruen
Efendi bendesi Mehmed Efendi. Halil
Paa Trbesi hazresi.
1241 (1825). Sikkeli. Rumeli erf- kuztndan Hocazde Mehmet Sadk Efendi.
107

1242 (1826). Morav el-hac Sleyman Aa.
1242 (1826). Silhoran- hassadan Selim
Bey. Abazde. Enderun- Hmyundan mahrec, kilri hassa. Fatma Hanm
Sultan hazresi.
1245 (1829). Sikkeli. Kitbe zzet Efendinindir: Necl-i Abdullah l-i Ruen idi Fahreddin Efendi. Ruen Efendi mezarl.
1246 Rebilevvel 3 (22 Austos 1830). Rfai
eyhi Feyzullah ahabeddin Mehmed
Efendi. Fatma Hanm Sultan Trbesi
kars.
1246 Cemaziyelevvel (Ekim 1830). B-pye-i
Mekke-i Mkerreme Haremeyn-i muhteremeyn mfettii sadr- esbak Rusuklu Hasan Paazde Mir Ahmed Haydar
Efendi. Fatma Hatice Sultan Hazresi.
1246 (1830). Sultan Bayezid mektubcusu
Mehmed Emin Aa. ukadar Aalndan mahrec.
1248 (1832). Mevli-i kirmdan Rusuklu
Hasan Paazde Ahmet Haydar Bey
Efendinin ei Aye Behiye Hanm. Yannda, gml olarak Hasan Paa einin
hidesi vardr. Fatma Sultan Trbesi
kars.
1248 Cemaziyelhir 9 (Kasm 1832). Kutblrifn Hazreti Hdy sllesinden mrid-i slikn melce-i ehl-i yakn Hazreti
Nasuh evldndan el-hac kr Abdrrahim Efendinin ei erife Hamile Hanm. Fatma Hanm Sultan Trbesi kars.
1248 Cemaziyelevvel 15 (Ekim 1832). Sikkeli. Mudanyalzde e-eyh Ruen Efendizde es-seyyid Abdullah Efendinin olu
olup gen iken vefat eden mderrisn-i
kirmdan emseddin Efendi.
1249 (1833). Enderun- Hmyundan, Hane-i
Hassadan mahrec Sadk Aa.
1250 (1834). Sikkeli. Hdy Dergh abas Mehmed Dede, Halil Paa Trbesi
hazresi.
1254 evvl 18 (Ocak 1839). Sikkeli. Dervi108
ndan Mehmed Emin Efendi.

1260 (1844). Hazreti Hdy Dergh seccde-nini e-eyh Mehmed ahabeddin
Efendinin ei ve seccde-nin e-eyh
Nesib Efendinin annesi ve hl seccdenin olan Seyyid eyh Mehmed Ruen
Efendinin byk validesi Hafize Hanm.
1260 Rebilevvel 23 (Nisan 1844). Molla sarkl. Ahmed Nazif Efendi. (Sicill-i Osmn, 4/564). Fatma Hanm Sultan hazresi.
1262 Safer 21 (ubat 1846). Zkir-balk hidmet-i lleriyle erefyb olan Ahmed
Nuri Dede Efendi. Halil Paa Trbesi
hazresi.
1263 (1847). Fesli. Sivas ve Musul valisi erif
Paa. (Sicill-i Osmn, 3/146). maret
nndeki hazrede.
Eyliye Adni erif Paa makam
1261 Cemaziyelevvel (Haziran 1845). Ahmet
Bey. (Sicill-i Osmn, 1/419 il Emin
Aa)
1265 (1849). Hdy Mahmud Efendi evldndan Mneccimba Sadullah Ahmet
Efendi.
1271 (1854). Aziz Hdy Efendinin nesl-i
pkinden Mekteb-i iddde Miralay Ali
Beyin ei erife Nefise Hanm. Halil
Paa Trbesi hazresi.
1272 Receb 7 (Mart 1856). Sikkeli. Hdy
Aziz Mahmud Efendi neslinden hem
imam hem hatib Aziz Efendi. Tekkenin
zkirbas idi. eyhler mezarl kars.
1272 (1855). Devletl Arif Paa kethdas
Ali Rza Efendi. eyher mezarl kars.
1273 (1856). Ferikndan Rumeli Ordusu bakumandan Salih Paann kz Hatice
Eda Hanm. eyhler mezarl kars.
1273 (1856). Mehmed Selim Paann olu
Kaimmakam Halidi Bey. eyhler Mezarl kars.

1274 (1857). Parmaklkl kabir. Kudema-y
sudr- azamdan Koca Yusuf Paa biraderzdesi Mehmet Kmil Bey Efendi.
Ayn kabirde 1300 (1882) Glsm Kmile Hanm. eyhler Mezarl kars.
(nal, Son Hattatlar, s. 575)
1274 Ramazan 11 (25 Nisan 1858). Mr-i mrandan Hac Ahmed Paa. eyhler Mezarl kars. (Sicill-i Osmn, 1/198;
Mirat-i stanbul, 161)
1276 (1859). Sarm Paann ahretlii Feride
Hanm.
1276 (1859). Sikke kabartmal. Hazreti Hdy bendelerinden Kantarclar kathdas
el-hac Mehmed Aa.
1277 (1860). Haydarpaa Hastahanesi ser-tabibi Hseyin Bey. Halil Paa Trbesi hazresi.
1277 Ramazan (Mart 1861). Hdy hazretleri evldndan sitne-i celilesinin mtevellisi ve ktibi Aziz Efendinin annesi
Nefise Hanm.
1278 (1861). Mabeyn-i Hmyun mdir-i snsi Ahmet Aann kayn validesi Behiye Hanm.
1278 (1861). Hcegn- Dvn- Hmyundan ve Bab- seraskerden Mehmed
akir Efendi.
1279 Zilkade (Nisan 1863). Ataullah Efendinin hemiresi Fatma Behiye Hanm.
1279 Cemaziyelevvel (Kasm 1862). Mektbzde Aziz Efendi. Devhatl-Meayihe
zeyl yazmtr. (Babinger, Osmanl Tarih
Yazarlar, s. 389)
el-hac Mustafa Sadrddin Bey. (Sicill-i

Osmn, 3/224) eyhler Mezarl kars.
1282 (1865). Parmaklkl. Mabeyn-i Hmyun 2. ktibi sadetl Hilmi Efendinin
kz ve Ramiz Beyin ei Hadice Refia
Hanm.
1282 (1865). Hazreti Hdy evldndan Ahmet Efendinin ei Aye Hanm.
1282 aban 8 (Aralk 1865). Evkf- Hmyun vridt ktibi zzet Efendinin olu
Mahmud ahab Bey.
1282 Cemaziyelvvel l6 (Ekim 1865). Demir
parmaklkl. Devlet-i Aliyyede ibtida
seraskerlik mesnedine said olan Aa Hseyin Paann damad, silk-i celle-i askeriyeden Ferik Mehmet Vsf Paa. (Sicill-i Osmn, 4/600-601) Fatma Hanm
Sultan Trbesi kars. hidesindeki kitbe aynen udur:
Devlet-i aliyyede ibtida Seraskerlik mesnedine said olan Aa Hseyin Paa merhmun damad
olub silk-i cell-i askerde en evvel feriklik rtbe-i
refiasn ihrz ve Kala-i Sultaniye ve Belgrad
muhafzlklar Ni ve Silistre ve Vidin ve Trabzon
Valiliklerini ve Arabistan ve Hassa ve Der-sadet
ve Tophane-i Amire mirlikleri ile kesb-i imtiyz
ederek Anadolu Ordu-yu Hmyunu kumandanl ile Kars mahsuriyetinde sebat ve muzafferiyet ibra eylemi olan Mehmed Vsf Paa merhmun rh- eriflerin el-Fatiha.
1282 (1865). avuan ktibi Ahmet Behet
Efendinin torunu, Bb- zabtiye meclisi
zbitn- izmndan Tevfik Beyin ei
erife efika Hanm. Fatma Hanm Sultan Hazresi. Buras sofa olup yannda
kabir daha vardr.
Tarih ksm gml, Hl Asakir-i Mansre-i

Muhammediye Seraskeri Devletlu Mehmed Hsrev Paa sabk kethdas Hcegn- Dvn- Hmyundan es-seyyid
Mehmet Emin Efendi.
1282 Rebiylhir 27 (Eyll 1865). Dalm

lhit. Kapudn- Derya Gazi Seydi Ali
Paa ahfadndan Hassa 3. alay miralay
zzetlu Yusuf Beyzde Mektb-i Sadr-
l hulefsndan Ali Rza Bey. Fatma
Hatice Sultan hazresi.
1281 Receb (Aralk 1864). Ricl-i Devlet-i

Aliyyeden Hdavendigr eyaleti kap
kethdas Yusuf Paa biraderzdesi elhac Mehmed Kmil Beyefendinin olu
1283 aban 22 (Aralk 1866). ehiden Karadada vefat eden Ferik Salih Paann
ei, tarikat-i aliyye-i Nakibendiyyeden
erife Fatmatz-Zehr Hanm. Halil
109

Paa Trbesi hazresi.
1284 (1867). Demir parmaklkl. Mabeyn-i
Hmyun 2. ktibi Hilmi Efendinin kz ve kaimmakam Ahmet Rfat Beyin
ei Emine Glen Hanm. eyhler Mezarl kars.
1285 (1868). Vezir-i Ekrem erif Paann ei
Nefise Hanm. (Sicill-i Osmn, 3/146)
eyhler Mezarl kars.
1285 Ramazan 4 (Aralk 1868). Parmaklkl.
Sudur-i azamdan imam- sn-i cenb-
Hazreti Padiah Hfz Abdullah efik
Efendi. (Sicill-i Osmn, 3/173 evki)
eyhler Mezarl kars.
1285 Muharrem 10 (Mays 1868). Kutb-u daire-i hakkat Pr-i tarikat-i aliyye-i Celvet, Seyyid e-eyh Aziz Mahmud Hdy kaddesallahu sirruhu hazretlerinin
dergh- feyz-i iynlar fukaralarndan
ve zkirbalk hidmet-i seniyyelerinde
bulunan Mehmet Nuri Dede. eyhler
Mezarl kars.
1290 (1873). Hazreti Hdy fukarasndan

Hac Ahmet Dede.
1291 (1874). Parmaklkl. Dvn- ahkm-
adliye muhkemat dairesi azasndan Yeniehirli brahim Beyin ei, Yeniehirli
erif Beyin kz Aye Hanm.
1292 evval 12 (Kasm 1875). Sultan Mahmud Han kahvecibas ve bu asitanede
seccdeniin Ruen Efendinin olu Aziz
Efendinin ei kuddmiden Fatma Zehra
Hanm. Fatma Sultan Hazresi.
1293 Muharrem 17 (ubat 1876). Parmaklk
iinde. Bosna Valisi Yeniehirli brahim
Paann kz ve ehremneti mektubcusu Mehmed Ali Beyin ei mmglsm
Hanm. eyhler mezarl kars. (Babas Sultan Mahmud Trbesi hazresine
gmld)
1293 Muharrem 20 (ubat 1876). Sudr-
azamdan imam- sni-i hazreti ehriyar
Abdullah evki Efendinin ei Cemile
Hanm.
1285 (1868). Kaimmakam Emin Efendi.
1294 (1877). Evkaf- hmyundan Rfat Efendi.
1285 (1868). Celvet dervilerinden Mehmed

Efendi.
1295 aban 26 (25 Austos 1878). Tahir Paa. (Sicill-i Osmn, 3/250). Fatma Sultan mezarl kars.
1286 (1869). Enderun- hmyundan kma

Abazde Selim Beyin ei ve Konya
valisi Ragb Paann kaimvalidesi Sarayl Aye Drriye Hanm. Halil Paa
Trbesi hazresi.
1288 Muharrem (Mart 1871). Sikkeli ve sikke
kabartmal. Fukar-y tarkat-i aliyye-i
Celvetiyyeden Rumeli Kadaskeri
Arapzde Mehmet Amir Efendi. (Sicill-i
Osmn, 3/292) skdarda sebili vard.
Fatma Hanm Sultan Trbesi hazresi.
1288 Zilkade 15 (Ocak 1872). Sikke kabartmal. Mehmed Ragb Paann olu
Mehmed Galib Bey. (Sicill-i Osmn,
2/361-62) Fatma Hanm Sultan Hazresi.
1290 Safer 5 (Nisan 1873). Kaptan- Dery
el-hac Mehmed Paann kz hace Hatice Hanm.
1295 (1878). Topcuzde Ali Beyin ei Atiye

Hanm.
1295 Muharrem 13 (17 Ocak 1878). Birinci
Hassa Ordu-yu Hmyunu mirlivalarndan Surre Emini el-hac Mahmut Paa.
(Sicill-i Osmn, 4/336). Fatma Sultan
mezarl kars.
1296 (1879). Aziz Mahmud kaddesallahu sirre
asadar el-hac Mehmed Kmil Dede
Efendi. Halil Paa Trbesi hazresi.
1297 (1880). Aba Hseyin Aann ei
Fatma Hanm.
1297 (1880). Abazde Selim Beyin kz
ve Konya valisi Ragp Paann ei erife
Hatice Hanm. Fatma Sultan Hazresi.
1298 (1881). Hdy Efendi hazretleri nesl-i
110

pkinden Mehakim gh Bey. eyhler
mezarl kars.
1299 (1881). Hassa ordusundan Mustafa
Efendinin damad Kaimmakam smail
Hakk Bey.
1300 (1882). Mirliva Mustafa Beyzde Rikb Hmyun kapc balarndan (emir subay) Ali Bey. Halil Paa Trbesi civar.
1303 (1885). skdar Muhafz Ali Rza Paa.
Fatma Sultan Trbesi kars.
1305 (1887). Enderun- Hmyundan mahrec Halil Efendinin kz, Adliye Nezareti cellesi sicil memuru mdr Ricl-i
Devlet-i Aliyyeden Melek Efendinin
ei Emine Nafia Hanm.
1307 (1889). Hac Hseyin Paann ei Fatma Hanm.
1307 (1889). Makaalid-i Ak ve Divane-i
Er yazar Kzm Paa. (Sicill-i Osmn,
4/67; nal, Son Asr Trk airleri, s. 800)
Fatma Sultan Trbesi kars. Fesli ve tarkat sikke kabartmal hidesindeki kitbe udur:
Rh-bah olmu idi
Kalb- ire nefsi
Dideden oldu nihan
Can gibi Kzm Paa
Syledi ehl-i muhabbet
Ghern tarihin
Gd ya-Hayy diye
Hassan gibi Kzm Paa
rhuna Fatiha.
1308 (1890). Dersadet Emtia Gmr Nzr Ahmed zzet Beyefendinin annesi
Necibe Hanm.
1308 (1890). Ezm- ricl- Devlet-i Aliyyeden Tahran Sefiri Sami Efendinin kz ve skdar Mahkemesi azasndan Nzm Beyin ei Hafze Hanm.
1309 (1891). Parmaklkl. Ahmet Rza Efendi. Halil Paa Trbesi hazresi.
1311 Cemaziyelevvel 6 (15 Kasm 1839). Parmaklk iinde, levha kitbeli. hidesi
yoktur. Ecille-i Ricl-i kuztdan Hdvendigr (Bursa) kap kethdas Rait
Efendi. (nal, Son Asr Trk airleri, s.
1355) eyhler Mezarl kars.
1313 (1895). Rait Mehmet Ali Efendi. Tarih
yazar. (Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar s. 415) Tana rastlamadm.
1314 (1896). Serasker Rza Paann olu kr Beyin ei, Hakk Paann annesi Fatma Hanm. Kitbesi, te Bihter Fatma
Hanm ki mevc-i nr idi diye balamaktadr. Tarih beyti udur:
Zevci azndan kub bir h trhin didim
Nr- aynim Ftmam gen idi hayf veft
1317 (1899). Bu hankh- erfin mtevellisi
erife mmglsm Hanm. Halil Paa
Trbesi hazresi.
Antepli air Raid

Efendinin
kabir kitabesi.
1307 Cemaziyelhir 13 (ubat 1890). Sadr-

esbak Selim Paann biraderzdesi mahkeme-i istinaf azasndan Ahmed Tevfik
Bey. Fatma Sultan Trbesi kars. (Selim Paann hidesi Karacaahmettedir.)
1307 (1889). air Kzm Paann ei Fatma
Hanm. Ktphane n.
1308 (1890). Efhim-i Vkel-y Devlet-i
Aliyyeden Hac Halet Paann kz Kolaas Kadri Beyin ei Aye Nazre Hanm. Fatma Sultan Trbesi kars.
111

1318 (1900). Mstear- Mehat-i uly, sudr- azamdan Kayserili el-hac Hafz
Dervi Ali Rza Efendi. eyhler mezarl kars.
1320 aban (Kasm 1902). Mehmed Hulsi
Bey. eyhler Mezarl Kars.
1320 (1902). brahim Paa torunu Mora Hanedanndan Ahmed Cellddin Beyin
ei Adviye Hanm. eyhler Mezarl
kars.
Aziz Mahmud Hdy

Efendi Camii
hazresinde
evket Paann
hidesi.
1320 (1902). Yvern- Hazret-i eyhriyr

Ali Krat Paa. Halil Paa Trbesi hazresi.
1320 Zilkade 11 (ubat 1903). Aziz Mahmud
Hdy Efendi evldndan Muzika-y
Hmyun miralaylarndan Bedri Bey.
Fatma Hanm Sultan Trbesi kars.

1321 (1903). Mevli-i kirmdan Tophane Mahkeme-i eriyesi nib-i hdimi Mahmud
Efendizde el-hac Mehmet Rfat Efendi.
1321 (1903). Emslsiz gzel ta. Musahiban-
hazreti ehriyarden Ltfi Beyin cariyelerinden Glfem Hatun. Ktphane arkas. (Ltfi Bey yandaki ktphanenin
sahibidir.)
1322 (1904). Rsmt emnet-i celilesi meyve-i huk gmr kolcularndan Batumlu el-hac Mehmed Efendi.
1322 Rebilhir 26 (Temmuz 1904). Demirparmaklk iinde. Bosna valisi Yeniehirli brahim Paa. eyhler Mezarl
kars.
1322 (1904). Ferik Memduh Paann ei Emine Rabia Hanm. Fatma Sultan Trbesi
kars.
1327 (1909). Tahran Sefiri Mustafa Sami
Beyin kz ve Defter-i Hakn Nezareti
Mektb Kalemi baktibi Abdullah Zati Beyin ei Hayriye Hanm.
1329 (1911). evket Paazde Hseyin Mazhar Bey. Fatma Sultan Terbesi kars.
1329 (1911). Osman Halim Dede Efendi.
1330 (1912). Lhit ve sancak hideli. Manastrl Gazi brahim Paa. Fatma Sultan
Trbesi kars. (zmire ilk giren Ordu
Kumandan Nureddin Paann babas.
Kona, Doanclarda parkn karsndaki eski belediye binasdr. Vefat 16
Knnevvel 1330dur. Nureddin Paann kabri Beylerbeyi Kplce Mezarlndadr.)
1334 (1915). Ltfi imzal. Mahmut Paazde
Miralay Hac Mehmed Said Bey. Fatma
Sultan Trbesi kars.
1336 ubat 26 (1920). Parmaklk iinde. evket Paa. Piramit hidesi Mevlev sikke
kabartmaldr. Fatma Hanm Sultan
Trbesi karsndadr. Kitbesi udur:
112

Mevlev bendesi evket Paa
Eyledi H diyerek azm-i baka
Hsn- hidmetler idb vatana
Nmn hayr ile klmd ibka
Orduda olmu idi pr-i mr
Adyla r-i Hda dense sez
Hakk onu mazhar- gufrn buyura
delim rhuna bir hayr- du
26 ubat 1336
Bursal Tahir Beyin geldi zamn- rhleti

ftirki eyledi ashb- ilmi derd-nk
Nmn sr ibka etdi bu trhde
Gitdi Tahir Bey fendan Hakka il-hk pr-i pk
1343
Bu kitbenin altna unlar yazlmtr:
Tarih ksm gml olan bir ka ta:
Altm sene silk-i cell-i askeride muharebat- azme meydanlarnda vatan ve milletine can-siperane
hidmetler if etmi olan ikinci frka kumandan
Mir smail evket Paann merkad- mnevveridir. 1338 Rebiylhir.
evket Paa, skdarda Aa Camiini
imdiki ekli ile ihya etmitir.
1337 aban (Mays 1919). Hafz Hamdi Dede
Efendinin ei Hatice Edibe Hanm bint-i
Ahmet Muhtar Bey.
1338 Cemaziyelevvel 16 (6 ubat 1920). Etraf demir parmaklkl. Ecille-i Ricl-i
Kdiriyye ve veysiyyeden es-seyyid eeyh Mehmed zz Bedreddin Efendi
kaddesallahu sirre hazretlerinin kabr-i
erifleridir. Tarih-i veldetleri 8 Rebilevvel 1259 (8 Nisan 1843). Pazartesi
gecesi. Tarih-i irtihlleri 16 Cemaziyelevvel 1338 yevm-i cumartesi. Otuzbe
sene mesned-nin-i ird olmulardr.
Sinn-i erfleri 79. hidesi Mevlev sikke kabartmaldr. Fatma Hanm Sultan
Trbesi yan.
Mehmed Tahir Beyin babasnn kabri

de, Fatma Hatice Sultan Trbesi karsndadr.
Hcegndan Mustafa Efendizde Hayrullah Efendi.

Kk Ayasofya eyhi e-eyh Abdullah
Felh el-Celvet Efendinin ei Fatma
Hanm.
Rusuklu elebi Aazde Sleyman Hulusi Beyefendi.
Rusuklu elebi Aazde Zeynelbidin
Beyefendi.
Ta yok. Mtareke senelerinde vefat eden ve
gizli din kullanan Balarbanda eczane
sahibi Eftimyadis Efendi. Bu tekkenin
mridlerinden olup vasiyyeti zerine,
Fatma Hanm Sultan Trbesi karsna
ve Kzm Paann yanna gmlmtr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevm, 2/195) (At Tarihi, 2/5261) (Naim Tarihi, Danman Trkesi, 2/682, 719-721,
964; 6/2729) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/56, 125,
Osmanl Mellifleri
adl eserin yazar
Mehmet Tahir Beyin
kabri.
1339 Nisan 18 / 1341 Ramazan 2 (1923).

eyhler mezarlnda. sitne-i Hazreti
Pir Hdy / kaddesallahu sirruhulla/seccde-nini ve mlga Meclis-i
Meyih Reisi iken irtihl-i dr- bek
eden es-seyyid e-eyh el-hac Mehmed
Glen Efendinin ruhin Fatiha.
1343 (1925). Osmanl Mellifleri yazar Mehmed Tahir Bey. (Sicill-i Osmn, 3/259;
Glpnarl, Melmlik, s. 328) Fatma Sultan Trbesi arkas. Vefatna skdar
Mevlevihanesi eyhi Remzi Efendi u tarihi sylemitir:
113

178, 222, 231, 2/208) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay.
5/140-141, 6/218) (E. Kou, stanbul Ans. 1/48, 385;
3/67, 1172, 1718; 7/3954) (C. Baltac, Osmanl Medreseleri, s. 98) (Sicill-i Osmn, 1/49, 214; 2/422, 3/146, 250,
307, 477, 533; 4/214-215, 317-318, 321, 366, 415, 429,
649) (K. enocak, Aziz Mahmud Hdy) (. Yardmc, Bursa Evliyalar) (Danimend, Kronoloji, 3/342) (M. Aktepe,
Damat brahim Paa Devrinde Lle, stanbul ni. Ed. Fak.
Tarih Der. c. 4, Say: 7, s. 85 vd.) (. Hakk, Merkd, s.
49) (. Hakk Bursev, Silsile-i Celle-i Celvetiye 1291, s. 6366, 75, 89, 108, 144) (Y. ztuna, Trk Musikisi Ans.
2/70, 188) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. 1/30; 2/423424, 441, 442, 470, 482) (M. Aktepe, emdanizde Tarihi, 1/36) (R. Velibeyolu, Zakirzde Abdullah Biare Divan)
(Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 1/223225; 3/56, 161-164; 5/220-228; 6/31) (K. Ylmaz, Aziz
Mahmud Hdy) (V. Mahir Kocatrk, Tekke iiri Ant. s.
281, 310, 323, 366) (Haim Baba Divan) (A. Glpnarl,
Yunus Emre, 1936, s. 43) (A. Glpnarl, Celvetiye, slm
Ans. 3/67) (Mehmed Glen Efendi, Klliyat- Hazreti Hdy, 1338-1340) (Takprlzde, ekaik-i Numaniye,
Mecdi Ter. 1269, s. 64, 358, 760 ile 126 vd.) (Zakir kr
Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, 3/108) (T. z,
stanbul Camileri, 2/31) (Pertev Paa Divan, s. 59) (Uzunarl, Osmanl Devletinde lmiye Tekilt, s. 237) (M. Raif, Mirat-i stanbul, s. 64) (Senih Sleyman Efendi Divan, s.
52-53) (nal, Son Asr Trk airleri, s. 24) (Trk Ans.
2/87) (M. Aktepe, Osmanl Devri zmir Camileri, Tarih Ens.
Der. Say: 3/185) (. Ernsal, Trk Ktphaneleri Tarihi,
2/69)(. Ernsal, Osmanl Vakf Ktphaneleri, s. 69) (Tahsin zalp, Sivrihisar Tarihi, Eskiehir 1960, s. 76-77) (Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, Sleymaniye Ktphanesi Yazma
Balar No: 2307, s. 1-29 aras ve No: 2306 2/361-372 aras ve 3/1, 19-23, 69) (Osm. Ar. Kepeci Tasnifi Nfus Defteri No: 6290/1 s. 398) (Ata, Zeyl-i ekaik, s. 357, M. ftade; s. 372 Muid Dede; s. 760 Hdy Efendi) (Bandrmalzde Ahmed Mnib, Mirat-i Turuk, stanbul 1307, s. 37)
(Mstakimzde, Mecmua, Sleymaniye Ktphanesi Esad
Efendi Bl. No: 3397 s. 10-12-33) (eyh, Vekayil-Fudal, Sleymaniye Ktphanesi Hac Beir Aa Bl. No: 479 s.
119-456, Mekad Ahmed ve Divitcizde) (Osm. Ar. Evkaf
Defteri I, s. 253) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, s. 231)
BK EFEND CAM
(ABDLBK EFEND CAM)
abet, Sultantepede, Servilik Caddesi

zerinde ve Yeilba Bayr Sokann 20
adm ilerisindedir. Cadde tarafnda, avlu kapsnn yannda krgir, iki katl eski mahalle
mektebi, yol ar yerde, sa tarafta, ilerideki
kede mehur Aktar Faik Efendinin ahap
evi bulunmaktadr.
Avluya 12 ayak ta merdivenle inilmektedir.
nnde bir kuyu vardr. Avlunun sol tarafnda mektebin kaps mevcuttur. Mektebin
nnde mermer bir tekne bulunmaktadr.
Mabedin nne ahap bir son cemaat yeri yaplmtr. Cmle kaps zerinde iki kitbe vardr. Yarm daire eklindeki st kitbe yledir:
Niyyet-i ihls ile bir ehl-i hayr
Eyledi emr-i Resle iktid
Say idb bu mabedin bnydna
Yapd ymn ile kabl itsn Hd
Hayr- bk old bu cami diyb
Eylesnler kudsiyn dim nid
Hakk vire bnisine ecr-i azm
Farz be vaktin olundukca ed
Fikr idb trihini Cevr didi
Beyt-i tat mabed-i ehl-i Hd
Kitbenin altnda tarih yoktur. Hadka yazar,
kitbenin son msran ebced hesabna vurarak
1054 (1644) tarihini bulmutur.
Nzm Bey, devr olunan sular bahsinde Arslan
Aa emesi suyunu Arslan Aa, Baki Efendi eklinde kaydettiine gre su, her ikisinin
gayreti ile Sultantepeye geldii ve birinin camiinden ve dierinin emelerinden aktlm
olduu anlalmaktadr. Arslan Aa, 1060
(1650) tarihinde vefat etmitir. Bu durumda
Cami, 1650 tarihinde yaplm olmaldr. nk, Aann Sultantepesindeki emesi 1060
tarihlidir.
Bu tarih manzumesi air Cevr tarafndan sylenmitir. Cevr brahim elebi, arif airlerden
olup stanbulludur. Mesnev rihi Sar Abdullah Efendiden feyz almtr. Bayramiye Tarikatine mensuptur. Birok eseri ve mrettep
divan vardr. 1065 (1654)de vefat etmi ve
Edirnekap haricinde ve Defterdar skelesine
Cemal Tekkesi (Hirami Ahmet Paa veya Sa-
114
Bki Efendinin kabri.
vaklar Camii) tarafndan giden yolun solundaki caddeden iki adm ileride defnedilmitir.
Hem gzel ve hem de sratli yazd belirtilen
Cevrnin gnde bin beyit kaleme ald sylenir.
iindedir. Yuvarlak hidesinin zerinde yaz

ve tarih yoktur.
Dier kitbe udur:
el-Fatiha
Merhum ve mafurn-leh
Abdbk Efendi ruhiyn
sene 1142
u yerde var idi evvel zamanda bir ibdetgh

Harb olmud sonra korkulurd indirasndan
Otuz yldr dernunda eda-i farz olunmazd
Cemat girmez olmud ana havf- hirasndan
Bu kerre ltf idb bir shib-i hayr- himem-i pr
Yapld nev-be-nev old metin eski binasndan
Gzel ina idildi resmi ok dil-nin old
Bu l bir eserdir hsn-i himmet muktezsndan
Semh-i ehl-i salt ile u trh ile tebir
Yine tamr olundu mjde bu mabed essndan
F 10 aban sene 1292
Bu parmaklk iinde dier bir kabir daha vardr ki, tanda:
diye yazldr.
Bu tan sonradan konulduu sanlmaktadr.
Cami, 1644de yaplm ve bir afet sonunda
mabet ile beraber kabir ta da yok olmu ve
tarihi de unutulduundan 1142 (1729-30) tarihli bu ta dikilmi olmaldr. Ayn hal Gl-
Bki Efendi Camii

kitabesi.
Mabet, 11 Eyll 1875 tarihinde imdiki ekliyle tamir edilmitir. (Kitbe yazar air Senih
iin Kk Selimiye Camii bahsine baknz.)
Cami, drt krgir duvar zerine kiremit rtl
ahap bir atdan ibarettir. Sa taraftaki minaresi kesme tatan yaplmtr. Ahap minberi
alt aa stun zerine oturtulmutur. Mihrab
yksek olup duvara gmldr.
Mabedin sol tarafndaki aralktan kble ynndeki hazreye gidilmektedir. Burada 15-16 kabir vardr. Halep Mollas olduu sylenen Abdlbaki Efendinin kabri bir demir parmaklk
115

fem Hatun Camiinde de meydana gelmitir.
lk kitbedeki hayr- bk szcnden camiin Baki Efendi tarafndan yaptrld aka
anlalmaktadr. Cami imamnn dediine gre hicr 1142 tarihinde vefat eden Baki Efendi,
ilk Bakinin torunudur.
Hadka yazar ise bnisi Abdlbk Efendi
nam sahib-i hayrdr. Mezar ve tarih-i vefat
belli deildir. Bu camiin mahallesi yoktur demektedir. Bu ifadeden de tan, 1790 tarihinden sonra konulduu ortaya kmaktadr.
Sicill-i Osmn yazar, Abdlbk Efendi Hasan Paann oludur. Mderris olduktan sonra
zmir ve Halep kads oldu. 1069 Zilkadesinde
(Temmuz/Austos 1659) vefat etti. Fazl idi.
1054 (1644)te bir cami yapt demektedir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/237) (Mirat-i stanbul, s. 140) (E. Kou, stanbul Ans. 1/77) (E. Kou, Cevr elebi, stanbul Ans. 7/3521) (T. z, stanbul Camileri,
2/9) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/71, 369) (M. Sertolu, Cevr elebi, Tarih Dnyas, 1950 Say: 11, s. 474)
(Sicill-i Osmn, 2/91, 3/296) (Trk Dili ve Ed. Ans. 2/5859, Cevr brahim elebi) (A. Glpnarl, Melmlik, fihrist,
s. 362, Cevr md.) (Do. Dr. Hseyin Ayan, Cevr, s. 338)
(Nzm Bey, stanbul ehremanetine Evkaftan Devr Olunan
Sular, s. 42)
BALABAN TEKKES MESCD
abet, emsipaa ve Doanclar caddelerinin Keresteciler Soka ile birletii yerde idi. sfendiyar Tekkesi Mescidi veya Yaczde Tekkesi Mescidi isimleriyle de bilinen
mescit iin, Ayvansaray Hafz Hseyin Efendi
eserinde unlar yazmtr:
Bnisi, sfendiyar ismiyle msemma bir kimsedir. Kafi miktarda emlak tedarik edip, imam
ve mezzin tayin eylemitir. Bir sre sonra,
Sultan III. Mustafa devrinde camiin imam ve
mezzini olan Sadiyye Tarikatinden Yaczde lkabl, e-eyh es-seyyid Ahmed Efendi
mescit iinde Sadiyye Tarikati ayini icrasna
balaynca Sadler Tekkesi olarak tannmtr.
Tahminen 1630 tarihlerinde yaplan mabedin
bnisi Balaban Ahmet Babann kabri kk
hazrededir. Aban sarkl, kk hidesi zerindeki kitbesinde u ifadeler bulunuyor:
Hvel-Bk
sfendiyar zdelerden
E-eyh Balaban Ahmed Baba
Hazretlerinin ruhuna
el-Fatiha.
Sene 1047 (1637)
Balaban Ahmet Babann mabedi en ge 1630

tarihlerinde yaptrdna nazaran, yaklak
135-140 sene sonra Sadiyye Tekkesi haline getirilmitir. sminden dolay semt, Balaban adyla mehurdur. eyh Balaban Ahmet Baba, sfendiyar Oullarndan olan emsi Paa ve Doanclar Camii hazresinde bulunan, sfendiyar
Oullar Trbesinde yatanlarn akrabasdr.
Mabet, tahminen 1770 tarihlerinde yaplndan 135-140 sene sonra Sadiyye Tekkesi olmutur. Tekkenin eyhleri unlardr:
1- Yaczde eyh Ahmed Efendi: Vefat 1191
(1777) tarihinde olup Abdsselmzde eyh
Mehmed Galip Efendinin halifesidir. Sicill-i
Osmn yazarna gre, eyh Ahmet Efendinin
kabrinin, hazrede olmas lzmdr. Fakat mevcut deildir.
Balaban Baba
hidesi.
116
2- Yaczde eyh Ahmet Efendinin olu eyh

Mehmed Said Efendi: Vefat 1207 (1792) tarihindedir.

3- eyh Yakup Mudanyavnin olu eyh Mehmed Nizameddin Suzi Efendi: Vefat 23 Cemaziyelhir 1238 (7 Mart 1823) tarihinde olup
kabri, nadiye ile Tunusba arasnda ve Bali
avu Camii karsndaki mezarln ortasndadr.
lk eyhi Hoca smail Hakk Efendi Eypte

feyz ner eden, eyh Hafz Aliyyl-Uakiyenin halifesi olup onun eyhi ise Kk Selimiye Tekkesi eyhi skdar Ali Behet Efendidir. (Aliyyl-Uak Eypte eyhlislm
Tekkesi eyhi idi.)
4- eyh Yakup Mudanyavinin olu eyh Mehmed Nizameddin Efendi: Vefat tarihi belli deildir.
Yukarda ismi geen Haracaaszde Hasan

Hsn Efendi Kadiriyyeden de mstahlef olmutur. eyh Mehmed Said Efendi vastasyla
Mevleviye ve eyh Ruen Efendi vastasyla da
Celvetiyye tarikinden hissedar- feyz olmutur.
5- eyh Nizameddin Efendinin olu eyh Mehmed Emin Efendi: 1297 (1880) tarihinde vefat
etmitir.
6- eyh Mehmed Air Efendi: 19 ubat 1323
(19 Ekim 1905)de vefat etti.
7- Balaban eyh Hasan Hsn Efendi: Tekkenin son eyhi idi. Vassaf Bey, Sefnesinde
onun hakknda u bilgiyi vermitir:
eyh Hsn Efendi skdarl olup devrinin
mehur bir eyhi idi. Babasnn ad Ali Rza
Paa bin e-eyh Halil Sahib bin brahim Nazif bin Ahmed bin Mustafa Paadr. Kendisi
zamannn mehur duaglerinden (duahan)
biri idi. Fakat son zamanlarda diline tutukluk
gelmitir.
lk eyhi skdarl hoca smail Hakk Efendi
olan Hasan Hsn Efendi Nakibendiyye ricalindendir. Sonra skdarda Selimiyede Haracaas lkabyla tannan eyh Hasan Hsn
Efendiye intisab ile on sene hizmetinde bulunmutur. Sonra, Mekke-i Mkerreme rical-i
Halidiyyeden e-eyh el-hac Halil Hamdi Paadan icazet ald. Usul ve adab- tarikate dair
bir risalesi, Nisab- Ruhaniye ve Teracim-i
Ahvale dair bir kitab ve Risale-i MiratlEbrar adl bir eseri vardr.
Tekkelerin kapatlmasndan sonra geim sknts yznden Nuhkuyusunda heda Mezarl muhafzl hizmeti kendisine verilmiti.
Kabri buradaki ehitlikte idi.
Balaban Tekkesinde medfun olanlardan biri
de Eskiehirde doan eyh Mustafa Hdaverdi Efendidir. Kendisi, meayih-i Nakibendiyeden Mevlna Halid halifesinden Abdullah
el-Mekki Efendiden mstahleftir. Yirmi sene bu zata hizmet etmi ve ondan icazet almtr. Kendisi stanbula geldikten sonra on be
sene kadar skdarda Eskihamam civarndaki
mektepte oturdu ve Ahmet elebi Mescidinde cuma ve pazartesi geceleri Hatm-i Hcegniyi kraatle ve terbiye-i salikin ile megul
oldu. Seksen yanda iken vefat etti.
Moloz tandan yaplm olan mabet, 1945 tarihlerinde yklmtr. Kble duvar ile sol tara-
Balaban Tekkesi
hazresi.
Kendisi Msra gidince azeliye ricalinden

eyh Mehmed el-Mslihiyeye intisab etmi ve
bu mnasebetle azeliler hakknda BurhansSalikin adl bir eser hazrlamtr. Bu kymetli
ve titizlikle hazrlanm eserlerin hibiri baslmamtr.
Beiktata Neccarzde eyhi Mustafa Rzaddin Efendiden ve Nakibendiyye tarikinden
olmak zere 1317 (1899) tarihinde icazet almtr. 1347 (1928)de vefat etti.
117

Tekkenin, Doanclar Caddesine alan Trbe Kapsnn solunda barok mimar tarznda
yaplm kk, kitbesiz bir eme vardr. Kap karsndaki hazrede eyh Balaban Ahmed
Babadan baka u kimseler gmldr:
1310 (1892). Ecille-i meayih tarik-i ehlullahdan e-eyh el-hac Seyyid Mustafa Hdaverdi el-Halid hazretlerinin ruhuna
Fatiha.
1323 aban 19 (19 Ekim 1905). Kudema-y
Mesnev-han- Mevleviyye ve urefa-y
meayih-i Nakibendiyye ve Sadiyyeden olub bu dergh- erifenin bni-i
sni ve secde-nin-i irad iken azim-i
beka-i cavidani eyleyen hattat- ehir elmerhum e-eyh es-seyyid Mehemmed
Air Efendi hazretlerinin ruhuna Fatiha.
1327 (1909). Kutbl-rifn Yahya Efendi hazretleri trbe-i erifi hulefasndan Hoca
Yusuf Efendinin kerimesi ve Mesnevihan- ehir e-eyh Air Efendinin zevcesi kudvet s-salihat shibetl-hayrat
Aie Sddka Hanmn ruhuna el-Fatiha.
eyh Balaban Ahmet

Babann hidesi.
fndaki duvar, elan durmaktadr. Mihrab ni

eklindedir. kat halindeki bu yapnn st
katnda eyh efendinin dairesi bulunuyordu.
Orta katta ise, mescit olan semahane vard.
Mabedin cmle kaps emsipaa Caddesine
alyordu. Kap zerinde, 1904 tarihinde eyh
Air Efendi tarafndan tamir edildiini belirten, drt satr halinde hazrlanm, sekiz msral, mermer bir kitbe vard. 1975 senesinde,
kap nndeki toprak altndan karlarak, kk hazrenin nne konulan kitbe udur:
ehinah- cihan Sultan Mehmed Han lutf mutad
Serr-i saltanatda olsun hurrem dil-ad
Bu dergh asr- evvelde yanub bu asra kalmken
Zemn- evketinde oldu in ile feyz-bd
Ona bn-i sni oldu elan post-nini kim
Zehi himmetle eyh Air Efendi eyledi bnyd
Mnr hatm-i hacesi eyleyb cevher didim tarih
Bu Sad Hankhdr oku gel her seher evrd
1327 (1909)
Kitbenin tarihi ile Air Efendinin vefat arasnda drt senelik bir fark vardr ki bu da, kitbenin sonradan konulduunu gsterir.
118
Bunlarn yannda, hide eklinde bir kitbe

vardr ki, udur:
Zevce-i Air Efendi sarf idb nakd-i malin rah-
Hakda sdk ile yapdrub bu dergh Allah in ad
ola ruh- revan evk ile.
Tarih yazl deildir. Kitbenin st Sleyman
mhrldr.
Burada bulunan ve zerinde yalnz 1306
(1888) tarihi grlen abdest teknesinin kitbesi tamamen silinmitir. Bunun yangn neticesi olduu tahmin edilmektedir. Tekne byk
ve mermerdir.
Yaczde Tekkesi ad ile nl derghn ayin
gn cumartesi idi. Tekke birka defa yanm
ve yeniden yaplmtr. 1256 (1840) ve 1294
(1877) tarihli sitne-i Aliyyede ve Bild- Selsede Kain Tekkeler listesinde derghn yeri
arsa olarak gsterilmitir. 1304 (1886) tarihlerinde de ykk halde idi.
Kaynaklar: (T. z, stanbul Camileri, 2/33) (. Hakk,
Merkd, s. 42) (M. Raif, Mirat-i stanbul, s. 67) (Konyal, skdar Tarihi, 1/173) (Sicill-i Osmn, 1/266, Yacz-

de Ahmed Efendi, 4/559 Nizameddin Suzi Efendi, 2/178179 Hasan Hsn Efendi) (Zakir kr Efendi, stanbul
Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. Say: 4,
s. 80) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, 2/212, Hasan Hsn, M. Hdaverdi) (Saliha Sultan Dn, s. 21/b) (Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi, 1304 2/74 No: 130) (C. S.
Revnakolu, Tarih Konuuyor, ubat 1967)
BAL AVU MESCD
Mescit, Pervitijin Sigorta Haritasnda gsterildiine gre 1930-35 tarihlerinde mevcut idi.
Zaten harab olan mabet, bu tarihten sonra yklmtr.
1930 tarihinde bastrlan Merkd- Mutebere-i
skdar adl eserde, Bali avuun kabir ta;
Shibul-hayr Bali avu
Sene 1006 (1597-98)
diye kaytldr. Ba ve ayak hideleri silindir

eklinde olan bu talar bugn de mevcuttur.
Sonradan tekke haline getirilmitir. (Cedid
Hac Dede Tekkesi bahsine baknz.)
Bugn mevcut olmayan bu mescidin yaknnda Has Odal Ahmet Aann 1053 (1643)te
yaptrm olduu sebil ve mabet, karsnda ise
Esma Sultan Mektebi bulunuyordu. (Esma
Sultann ahsiyeti iin Esma Sultan emesi
bahsine baknz.)
Bali avu uzun seneler ark Fatihi, byk

kahraman Ferhat Paann selm aaln yapmtr. Ferhat Paa, 994 Zilkadesi ortalarnda,
(1586 Ekimi sonlar) Tebrizde kazand zaferi, kapcbas Piyale Aa ile selm aas Bali
avu vastasyla stanbula duyurmutur.
Bundan ok memnun olan Sultan III. Murat,
her ikisini de Hilat-i fhire ile terif buyurmutu.
(TUNUS BAI MESCD)

adkada u bilgi vardr: Bnisi Hoca Bali adnda bir hayr sahibidir. Kendi dahi
mescidinin karsnda yol kenarnda medfundur. Mezar tanda tarihi yazl deildir. Mahallesi yoktur.
Mabedin 1000 (1591-92) tarihlerinde yapld sanlmaktadr.

Mescidin zerinde bulunduu nadiye Mescidi
Sokann eski ad Tunus Ba Caddesi idi.
Musahipzade Soka da Bakkal Bekir Soka
ismini tayordu. Sokan nadiye Mescidi ile
bir alkas yoktur.
Perhizci lkabyla anlan Bali avu, bilinmeyen bir sebepten 1001 Zilhiccesi sonlarnda
(1593 Eyll sonlar), o tarihte selm aas
olan Kurt Aa eliyle Rumelihisarnda hapsedildi. Fakat, bir ka gn iinde hakll anlaldndan hapisten karld.
Bali avuun 1003 evvalinde de (Haziran-
Mescit Sahibi Bali

avuun kabir ta.
119

1595) Ferhat Paann selm avuu olduunu
gryoruz. Bundan bir mddet sonra emekliye
ayrld sanlmaktadr.
Selm avularnn bir grevi de, vezir atna
binerken ve inerken alklamakt. Bu alka
yannda bulunanlar da Hu diye karlk verirlerdi.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/228) (A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der. 13/589) (Gezi Notu) (Tarih-i Selnik, Haz.
M. pirli, s. 174-175, 332) (M. Pakaln, Tarih Deyimleri, 3/153)
BANDIRMALI TEKKES
MESCD
(NADYE TEKKES MESCD)
escit, nadiye ismiyle mehur olan semtte ve bu semtin yollarndan olan, eski
Menzilhane Yokuu, yeni Gndoumu Caddesi ile nadiye Mezarlk Sokann birletii
yerde ve sokan sol kesindedir.
Bugn, mescit ve yanndaki hamam yklmtr. Yalnz sokak iindeki iki katl harap eyh
evi, harap eme, kuyu ve Haim Baba Trbesinin yeri durmaktadr.
Bu mescit hakknda, Ayvansaray Hseyin
Efendi, unlar yazmaktadr:
Taba mlhemdir bu tarih ey Nazif

Hankh- dilka-y evliya
1169 (1755-56)
Osmanl Arivindeki 20 Ramazan 1165 (6 ubat
1752) tarihli bir tahriratta, skdarda Hasan
Aa Mahallesinde eyh Yusuf Efendinin bina
eyledii cami ve tekkesine, Aydn Sancandaki Birgi Nahiyesindeki Ali Baba Zaviyesi taamiyesinin tahsis klnd yazldr.
ehla Ahmet Paa, 22 Haziran 1740 tarihinde
sadrazam olmu ve 21 Nisan 1742 tarihinde azlolunmutur. stanbulda, bu tekke ve camiden
baka Ayakap Mescidini ina ettirdi. Ayrca,
Abac Mescidi karsnda bir mektep yaptrd gibi, Hobyar Mescidi ile Nevbahar Mescidine birer minber koydurdu. 1752 senesi
Austosunda, Halep Valisi iken vefat etti.
Dergh, nc defa Firar Hasan Paazde
Abdullah Paa tarafndan yenilenmitir. air
Nevres, tamir iin u tarihi drmtr:
Kbe-i uk kld makm sdk ile
Sadr- vl adl-i Abdullah Paa-y kerm
Abdullah Paa, 17 Austos 1747de sadrazam
olmu ve 11 Ocak 1750 gn azledilmitir.
1761 Martnda Halepte vali iken vefat etti.
Mescid fevkndir. Aslen Bandrmal olan

eyh Yusuf Nizameddin-i Celvet ismiyle tannan zatn hanesi iken, Sadrazam Hekimolu
Ali Paa sadarete geince (12 Mart 1732),
eyh Yusuf Efendi iin yeni bir zaviye yaptrp,
iine minber de koyarak ibadete am ve camiye lzm olan eyalar ve vazifeli kimseleri
stanbulda kendi adna yaptrd camiin vakfndan tayin etmitir.
eyh Yusuf Nizameddin Efendinin gml olduu trbeyi ve trbenin sandukalarn, Yusuf
Efendinin hayatnda, Kmil Ahmet Paa yaptrmtr. Bu srada tekkeyi genileterek ihya
etmi olan Ahmet Paa, Kasm 1763 de Girit
Adasnda vefat etmitir.
Mescidin ina tarihi, Bahrnin u beytiyle sabittir:
nadiye Tekkesi eyhi Bandrmal Yusuf Nizameddin Efendi bir Celvet eyhi idi. Babas,
Bandrmal eyh Hamid Efendi, Celvet Tarikinin fazl ve ariflerindendi. Hamid Efendi,
nadiye Tekkesinin bulunduu yerdeki evinde oturuyor ve baz camilerde ders ve vaz ile
megul oluyordu. 1139 (1726)da vefat etti.
Evine yakn, Debbalar Yokuu banda, Ku-
Dukes ez-yek dehan yed begyed Bahriy tarih

Makam- Celvetyi eyledi ihya Ali Paa
1145(1732)
Yirmi sene kadar sonra, Celvetiye muhiblerin120
den Sadaret Kaymakam ehla Ahmet Paa,

tekkeyi ve camiyi temelinden yenilemi, eyh
Yusuf Nizameddinin olu, eyh Nazif Efendi
de, bu yeni yaplar iin u tarihi sylemi idi:
smet Efendi, akayik-i Numaniye Zeylinde diyor ki:

yuba Caddesi zerindeki zel kabrinde medfundur.
eyh Yusuf Nizameddin Efendi, 1082 (1671)
tarihinde Bandrmada dodu. ilk tahsilini babasndan grd. Sonra skdara geldiklerinde Hdy Aziz Mahmud Efendi sitnesi eyhi, Erzincan Mustafa Efendiden tarikate giriini tamamlad.
Babasnn vefat zerine evlerinde oturmakta
ve burada Celvet erkn zerine ayinler yapmakta iken, Sadrazam Hekimolu Ali Paa, bu
evin etrafn 1145 (1732) tarihinde geniletmi ve oraya fevkn bir cami, minare, minber,
hcerat ve sair levazmat tayin ile o mevkii
tekkeye dntrmtr. Bu yeni tekkede, pazarertesi gnleri Celvet ayinleri yaplmaya
balanmtr.
Yusuf Nizameddin Efendi, 1165 Rebiylevvelinin 18. Cuma gecesi (4 ubat 1752) vefat et-
ti. Tekkenin yannda, Nimel-ceyten olan

zevat- kiramdan Yediemirler Trbesinin ilk
srasna ve sokak kaps yanna defn olundu.
Kendisi alim, abid bir mbarek zat idi. Babas
gibi skdarda baz cami ve mescitlerde mridane vaz ve nasihat ederdi. (Fndkll smet
Efendi, akaik-i Numaniye Zeyli, Haz. A. zcan, stanbul 1989, s. 484)
eyh Hamid Efendinin hidesi bugn de
mevcut olup, Bandrmal Tekkesi cmle kaps karsnda, Byk Selim Paa Caddesi zerinde ve Nalac Hasan Soka ile nadiye Mezarlk Soka arasndaki kk mezarlkta ve
duvarn hemen arkasndadr.
eyh Yusuf Efendi 1165 (1752) tarihinde vefat
etmitir. Byk olu eyh mer Efendi, Selmi Efendinin Acbadem Tekkesi eyhi bulunduu iin, Bandrmal Dergh postninliine
ortanca olu Mustafa Haim Efendi tayin edilmitir. Bu zat Haim Baba diye mehurdur.
Bandrmal Tekkesi
Camii krokisi.
121

Galib Efendi eyh olmu ve buda 13 Cemaziyelevvel 1330 (1 Mays 1912) senesinde vefat etmitir. Bunlarn hepsi, Selim Babann kabri
etrafna gmlmtr.
Tekkede yaplan ayinlerde bir ok kimseler zkirbalk yapmlardr. Bunlardan biri, nl
mersiyehan Hafz Hseyin Tevfik Efendidir
(1849-1906). Babas, Aktrbe Yokuunda
Gizlice Evliya Zaviyesi eyhi Mehmed Muhlis
Efendi idi. Kabri, Selim Baba civarndadr.
skdarl Paa Mehmed Efendi de, ok deerli bir zkirba idi. Bandrma Tekkesi eyhi
Fahreddin Efendinin ilk dervii ve daha sonra
halifesi olan Paa Mehmed Efendi 1318
(1900)de vefat etmitir.
Dier nl bir zkirba da stanbullu Malak
Hafz Efendidir. Kendisi Tabaklar Camii imam olup ayin gnlerinde Bandrma ve skender
Baba tekkelerinde zkirbalk ederdi. 1322
(1904)te vefat ederek Karacaahmet Mezarlna gmlmtr.
eyh Haim Baba

neslinden Feyzi
Aann olu
Zkirba es-Seyyid
Dervi Mehmet
Efendi (1251).
eyh Yusuf Efendinin olu vard. nc

olu Enis Efendi, air ve eyh olup iirlerinde
Nazif mahlasn kullanrd. Sultan I. Abdlhamit (1774-1789) devrinde vefat etmitir.
Haim Efendinin 1179(1783)teki vefatndan
sonra halifesi Bayezidzde Mehmed Dede
Efendi, eyh olmutur. Vefat, 5 Receb 1233
(11 Mays 1818) tarihindedir. Yerine, Haim
Efendinin torunu olduu iin 2. Haim Efendi
denilen Mehmed Galib Efendi eyh olmu ve
1247 (1831)de vefat etmitir. Yerine olu,
Abdrrahim Selmet Efendi eyh olmu ve bu
dahi 1266 (1849)da vefat etmitir. Yerine olu, Mehmed Fahreddin Efendi eyh olmutur.
Fahreddin Efendi, 1237 (1821) tarihinde, kardei ve tekkenin ikinci eyhi Salih Efendi
1233 (1817)de, dier kardei Mehmed Galib
Efendi ise, 1253 (1837)de bu tekkede dnyaya gelmilerdir. eyh Fahreddin Efendi devrinde tekkede, dervianla beraber oniki kii bulunuyordu. Fahreddin Efendinin vefat, 23 Safer
1311 (5 Eyll 1893) tarihinde olup yerine
eyh Abdrrahim Efendinin olu Mehmed
122
Hadka yazar, Bu tekke, nadiye denilen mahalde bulunduundan hl nadiye Tekkesi diye mehurdur. Trbesi eski (kadim) olup iinde gml olanlardan biri, stanbulun fethinde ilk defa cuma namaz klp hutbe okuyan
zattr. Trbede, bu zatn etrafnda medfun
olanlar da bu zatn soyundandr demektedir.
nadiye Tekkesi en hareketli devrini Haim
Baba zamannda yaamtr. S. Nshet Ergunun, Trk Muskisi Antolojisi adl eserinde
Haim Baba iin u bilgi verilmitir:
XVIII. yzyln ikinci yarsnda yetien Mustafa Haim Baba, Krehirdeki Hac Bekta
Tekkesi babasnn stanbuldaki vekili idi. skdarda Celvetiyeden Bandrma Dergh eyhi olmakla beraber Msrdaki Kasrlayn Tekkesi eyhi Hasan Babaya intisab ederek Bekt olmutu. Byk mutasavvf Muhyiddin-i
Arabnin Anka-y Murib adl eserindeki
Murib kelimesini Marib okuyarak bu eseri,
Anka-y Merk adl bir eserle tenzir etmek isteyen ve Mevlnay meczub telkki eden bu zat
1197 (1783)de vefat etmi ve cenazesi Celvet asitanesi olan Hdy Derghna getirildii
zaman, tekkenin eyhi Byk Ruen Efendi
(vefat: 1209/1794) ieriye kabul etmemi, zaruri olarak namaz, tekke haricindeki trbe

nnde klnmt. Buna sebep de hi phe
yok ki, Celvet iken sonradan Celvetlie tamamen aykr bir tarikate girmi olmasdr.
Kendisinin yukarda ad geen Anka-y Merk
adl eseriyle, baslm bir divan ve arifne makaleleri vardr. Haim Babann baland
Kasrl-ayn Tekkesi eyhi Hasan Baba, 1170
(1756)da vefat ederek Yusuf Nizameddin
Efendi Tekkesi arkasndaki mezarla gmlmtr. Deiik bir bal olan mezar ta zerinde;
Msrda Baba Kaygusuz Derghnda Kasr- ayn
eyhi kutbl-ebdal merhum ve mafur Hasan
Baba.
1170
yazs okunmaktadr.
Haim Baba, 1752 ylndan 1783 ylna kadar,
30-31 sene mehatte bulunmutur. Kendisine
baland Hasan Baba, 1756 tarihinde vefat
ettiine gre, postnin olduu seneler Bekt
idi. Fakat bunu, Celvet tarikat asitanesi olan
Hdy Tekkesi eyhlerinden saklam ve her
sorulduunda da inkar etmitir. Gizlice ayinle-
re itirak eden asitane mensuplar, yaplan

ayinlerin Celvetlik geleneklerine uymadn
grmlerdi. natla Bekt olduunu inkar etmesi derghn nadiye Tekkesi ismini almasna
vesile olmu ve zamanla da bu isim, btn bir
semt iin kullanlmtr.
Haim Baba, vefat ettiinde tabutu cenaze namaz iin getirildii Hdy sitnesine sokulmamtr. Bu durumda tabut, Aziz Mahmud
Efendi Soka ile Aziz Efendi Mektebi Sokann birletii kede, duvarn dibindeki sadaka ta zerine konarak cenaze namaz eda
edilmitir ki, bu ta bugn bile mevcuttur.
Haim Baba, Celvetlikten Haimiyye adl bir
kol ayrmtr. Bir aralk Dimetokal Seyyid
Kara Ali Babann (vefat: 1198/1783-84) dede-babal zamannda Hac Bektaa gitmi
elebi ile uyuup drt yl kadar dede-babalk
etmi, 1177 (1763-64)de mtevelli ve eyh
olan Abdlltif elebiye Bektlikten hilfet vermi, stanbula gelince de Abdlltif
elebi tarafndan, orada bulunan eyh, dervi
ve muhiblerce Haim Babann reis ve dedebaba tannmas iin bir emirname gndermitir. Melmlerce Melm olarak grlen hatta
Bandrmal Tekkesi.
123

Tekkenin son eyhi ise Yusuf Fahir Baba idi.
air, Seyyid Yusuf Fahir Ataer, Seyyid Haim
Baba ahfadndan Mnib Efendinin olu olup
12. 1. 1891 tarihinde domu ve 12. 12. 1967
de vefat etmitir. Kabri, Haim Baba Trbesinin karsnda ve 12 Muharrem 1197 (19
Aralk 1782) tarihinde vefat eden Selim Baba
mezarnn sol tarafndadr. Etrafnda, Bekt
tac- erifli alt, Celvet tac- erifli drt kabir
bulunmaktadr. Selim Baba gibi Yusuf Fahir
Efendi de bir Bekt Babas idi.
Bu da gsteriyor ki, nadiye Tekkesi, Haim
Baba ile tam bir Bekt Dergh haline gelmitir. Haim Baba, Melmetlii tarik-i irfann en yksek noktas olarak grmtr.
bir melm erkn kurarak kutupluunu iddia

ieki Camii avlusuna eden, Bektlerin bir ksmnca dede-baba tanakledilen Bandrmal
nnan, ayn zamanda Celvet olan ve CelvetTekkesi Trbesinin
likten Haimiyye kolunu ayran Haim Babugnk hali.
bay ve kurduu kolu pir makam ve asl CelDemir parmaklkl kabir, vetler kabul etmemilerdir. Kendisinin ayn
eyh Yusuf Nizameddin zamanda bir erknname yazarak Bektlik ayiEfendiye aittir.
nini tadile alt ve bu suretle Bektlikten
bir kol ayrmak istedii de bilinmektedir.
Bandrmal Tekkesinin
son eyhi Yusuf
Fahir Babann kabri.
Mecmua-y Teky adl eserin yazar Bandrmalzde Seyyid Ahmet Mnib skdar, dergh, ayin gn Cuma olan bir Celvet Tekkesi
olarak gstermitir. Eserin yazld 1307
(1890) senelerinde Fahreddin Efendi tekkenin
eyhi bulunuyordu.
Ahap olan mescit fevkn idi. Alt katnda kede Haim Baba Trbesi ve emenin haznesi
bulunuyordu. ki ahap stun zerinde da tarlm kk mihrab nadiye Mezarlk Soka tarafnda idi. Avluya, eme ile eyh Yusuf
Nizameddin Efendi Trbesi arasndaki ahap
kapdan girilirdi. Burada alt zarif mermer stunun tad bir glgelik altnda ok yzl bir
adrvan vard. Camiin bir minaresi ve iki
mihrab bulunmakta idi.
Bandrmal Tekkesi, tekkelerin kapatld srada tamire muhta bir halde idi. Cami, tekkenin semahanesi olduundan Evkafca kadro d braklm ve 1935 tarihinde de yklmtr.
(nadiye Hamam, eyh Yusuf Nizameddin
Efendi ve Haim Baba trbeleri bahislerine baknz.)
Rahmetli, skdarl Ressam Ali Rza Bey
(1858-1930), 1910lu yllarda nadiye Tekkesinin ok gzel resimlerini yapmtr. Hepsi
441 adet olan bu resimler bugn Ankarada,
Etnografya Mzesi yannda yeniden tesis edilen resim galerisindedir.
eyh evi bahesindeki kuyu, 12 Muharrem
1305 (30 Eyll 1887)de brahim Paa tarafndan yaptrlmtr. Bunu belirten kitbe, satr halinde bileziine yazlmtr. Kitbesi udur:
Nil Nehrinde garikan irtihal-i ukb iden merhum
Msrl Ahmed Paazde devletlu brahim Paa
hazretleri inasna muvaffak olmulardr.
Sene 1305
124

1199 (1784) Tarihli Tekkeler Listesinde nadiye ittisalnda Bandrmalzde Haim Efendi
Tekkesi diye, 1256(1840) ve 1294(1877) Tarihli Tekkeler Listesinde de, ayin gn cuma
olarak gsterilmi ve Nakibendiyyeden Osman Efendi Tekkesi, der nadiye der skdar
ifadesiyle kaydedilmitir. 1826 tarihinde kapatlan btn Bekt tekkeleri bir mddet sonra
Nak Tekkesi olarak tekrar almtr.
Tekke son defa 1313 (1895) tarihinde Evkaf
daresince tamir ettirilmitir.
nadiye Tekkesi karsnda Selim Babann
kabri civarnda 11 Ramazan 1275 (14 Nisan
1859)da vefat eden skdarl yazar Fodlaczde Ahmet Rasim Efendinin kabri vardr. Esiz
nezaketi, sohbetinin tatll ile tannan bu cmert insan, Trk edebiyatnda nemli bir yere
sahiptir.
nadiye Tekkesinin nnde, alt yolun birletii olduka byk bir meydan vardr. Burada,
1908 Merutiyetinden evvel bayram yeri kurulurdu. Bilindii gibi skdarn dier bayram
yerleri Blblderesindeki ulu narn alt, eski
Harmanlk Mektebinin yan ve Doanclar
Meydan idi. Bu meydann etrafnda 3-4 kahvehane vard.
Kaynaklar: Hadkatl-Cevmi, 1/80; nadiye iin bkz.
nadiye Hamam ve 1/103 Hobyar Mescidi; 2/210) (E. Kou, stanbul Ans. 4/2102) (M. Larus, 1/181) (S. N. Ergun,
Haim Babann
karsnda medfun
olan Selim Babann
hidesi.
Trk Musikisi Ant. 2/409, 479, 490-491, 663) (M. Tahir,
Osmanl Mellifleri, 1/131) (. Hakk, Merkd, s. 38-39)
(M. Pakaln, Tarih Dey. s. 275) (A. Glpnarl, Melmlik,
fihrist, Haim Baba md.) (slm Ans. 3/67, Celvetiye md.)
(Cevdet Paa Tarihi, dal Ne. 12/236) (Trk Ans. Say:
192/495) (M. Raif, Mirat-i stanbul, s. 112) (Ayvansaray, Vefeyt, s. 90, stanbul ni. Ed. Fak. Yay. F. Derin
Trkesi) (M. Sreyya, Sicill-i Osmn, 1/257, Ahmed Kmil Paa, 1/253 ve 4/624-664) (Silsile-i Celile-i Celvetiye)
(Gezi notu) (nal, Son Asr Trk airleri, s. 1341) (Vsf
Hi, Blblderesi, stanbul Ans. 6/3170) (A. Glpnarl,
Alevi-Bekt Nefesleri, s. 12) (T. Oytan, Bektliin yz, 11/62) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. .
Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/75) (Kmil Ylmaz, Aziz
Mahmud Hdy, s. 277) (Atilla etin, stanbuldaki Tekke
ve Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der. 13/588)
(Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi Nfus Defteri No:
6290/l, s. 400) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, Sleyma-
Bandrmal Tekkesi
avlusuna yaptrlan
byk yap ve bunun
nndeki Talar
Mezarl.
125
Haim Babann
karsnda medfun
olan Selim Babann
hidesi.
niye Ktphanesi Yazma Balar, No: 2307, 3/68-345)

(Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou, 1/92) (Osm. Ar. M.
Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri II, No: 11528 ve III, No:
21594) (Uzunarl, Karesi Meahiri, 1342, s. 67-69)
(Bandrmalzde Ahmet Mnib Efendi, Mirat-i Turuk, stanbul 1306, s. 45-46) (Saliha Sultan Dn in Tanzim
Edilen Defter, s. 15/a) (B. ve E. Turnal, Bandrmal Tekkesi, Trk Dnyas Ara. Say: 66, 1990) (Abdurrahman
Nesib -l. 1258/1842- skdarda ve Etraf Sevahilde Mevcut Tekkeler, Mecmua, skdar Hac Selim Aa Ktphanesi No: 1806, Varak: 58/b ve 59/a) (Konyal, skdar Tarihi, 1/168) (T. z, stanbul Camileri, 2/10) (Sheyl nver, stanbulun Mutlu Askerleri ve ehid Olanlar, s. 50) (R.
E. Kou, Yenieriler ve Bektlik, Hayat Tarih Mec. 1970
Say: 10, s. 13) (A. Glpnarl, Mevlnadan Sonra Mevlevlik, s. 300-301) (A. Glpnarl, Trkiyede Mezhepler ve
Tarikatler, stanbul 1969, s. 241) (Yusuf Fahir Baba, Bekt yin-i Ceminin yz, Tarih Corafya Dnyas Der.
1959, Say: 3, s. 174) (C. S. Revnakolu, Tarikat Mensublarnda Zerafet, Nktedanlk veHazrcevaplk, Tarih Konuuyor Mec. stanbul 1967, Say: 38, s. 3092) (C. S. Revnakolu, Miraciye, Yeni Tarih Dnyas 1954, 2, Say:19-20,
s. 767) (C. S. Revnakolu, Gizlice Evliya, Divan Edebiyat
Mzesi Arivi, Dosya No: 30) (Hocazde Ahmet Hilmi, Ziyaret-i Evliya, stanbul 1325, s. 142-146)
BODRUM MER EFEND

CAM
ami, Kk amlca Tepesinin gney

eteklerinde ve Bodrum Camii Soka
zerindedir. Camiye, Bulgurlu Ky meydanndan yarm saatlik yryten sonra varlr.
Yolun byk bir ksm topraktr.
Eskiden kalabalk bir nfus barndran bu yerde bugn bir tek kk kalmtr. htiya hasl
olduundan, camiin yanna bir mektep bile yaplmt. Yalnz gidilemeyecek kadar ssz olan
bu yolda sralanm bulunan mektep, maslak, cami, Bodrum mer Efendi Kk ve
iftlii pek bakmsz durumdadr. Kk km
ve cami ibadete kapanmtr.
Yma tatan yaptrlan mabedin ats ahaptr. Drt penceresinden k alan basit bir yapdr. Minberi ahap olup tahta minaresi 1970
senesinde yklmtr. erefesinin zerinde tahta ubuklar zerine oturtulmu bir saca vard.
Selmsz semtindeki Fatma Hatun Camii minaresinin bir ei idi.
Bodrum Camii Sokana alan bir kapdan
avluya girilir. Avlu kapsnn hemen sa tarafnda mabedin kaps bulunmaktadr. Camiin
sokaa bakan cephesi zerine, talik hat ile yazlm u kitbe yerletirilmitir:
Hdavend-i muazzam Hazreti Abdlhamid Han
Serr-i saltanatda dim itsn Hazreti Mevl
O h- zll-i Yezdnn at-y b-mariyle
mer Ltfi Efendi eyledi bu mescidi ina
Der binde bir ancak Refet byle gher tarih
Yapld ravza-i Cennet gibi bir mabed-i zba
1309
Bu kitbeden de anlalaca zere mabet, Sultan II. Abdlhamit devrinde Bodrumlu mer
Ltfi Efendi tarafndan 1309 (1891-92) tarihinde yaptrlmtr.
Kitbe, iki ksmdan olumaktadr. st ksmnda, satr halinde, cami yaptrmann byk
sevap olduunu belirten Arapa bir metin ve
bunun altnda da satr halinde alt msral
Trke bu manzume bulunmaktadr.
Kitbe, air Refet Efendi tarafndan hazrlanmtr. (air Refet iin Fatma Hatun Mektebi
126

ve Mtercim Asm Efendi Kona blmlerine
bakanz.)
Avlu kapsnn sol tarafnda ve Bodrum Camii Soka zerindeki maslaklarn cephesinde
de birer kitbe bulunmaktadr. Birincisi, mer
Ltfi Efendinin ei, Fatma Hanm tarafndan
1311(1893-94) ylnda yaptrlan sibyan mektebinin kitbesidir. (Fatma Hanm mektebi
bahsine baknz.)
Avlu kapsnn solundaki ikinci kitbe de, yine bir maslak zerindedir. Bu abdest musluklarnn yapld tarihi belirten iki msral bir kitbedir:
Al abdesti bu mescidde kl namaz
Kabul olur eyle anda ok niyaz
1311
Avlu kapsndan girildiinde sol tarafta ve cami kaps karsnda mer Efendinin muhteem lhdi bulunmaktadr. Byk mermer lhdin zerinde silindir eklinde ba ve ayak talar vardr.
Ba hidesi zerinde:
Hvel-Hallkl-bk
eyhlislm- / sbk Bodrum / el-hac mer Ltfi / Efendinin rhine / ve kffe-i ehli iman / ervahna / lillhil-Fatiha
18 Zilkade 1314 /18 Nisan 1313 (Milad 1897)
Camiin karsnda ve yolun teki tarafnda pek
zarif bir kuyu bilezii ve mermer kapa vardr.
zerinde yaz yoktur.
Camiin bnisi eyhlislm mer Efendi, 1817
ylnda domutur. Tahsilini tamamladktan
sonra stanbula gelmi, mderris olmu ve
1865te Veliaht Yusuf zzeddin Efendinin hocalna atanmtr. 1873 ylnda Bidayet Mahkemesi bakanlna getirilmi ve 18 Ocak
1889da da ryanizde Ahmet Esad Efendi yerine eyhlislm olmutur. 3 Eyll 1891 ylnda, mehur Maksudiye Hannn satlmas yznden, Sadrazam Kmil Paa ile beraber azlolunmutur.
Bilindii gibi Maksudiye Hannn satlmas
davas yllarca mahkemeleri megul etmi, bir
Bodrum
mer Efendi Camii.
127

kar, ilehanedeki byk servi aacna doru
yrrd... Hanmefendinin hazrlanan krsye oturmasyla bayram balard.
Temmuz 1989 da yaptm ziyarette mabedin
ibadete alm olduunu grdm. Minaresi
hl yoktu. Etrafna baz sokaklar alm ve
binalar yaplmt. Sol tarafna alan yeni yolun ad en Sokaktr.
mer Efendinin olu Mir Ahmet Efendi 21
evval 1307 (10 Haziran 1890) tarihinde vefat ederek stanbulda, Sultan II. Mahmut Trbesi hazresine gmlmtr. Muhteem lhdinin kitbesi;
Bodrumi mer Efendi

Camii kitabesi.
neticeye balanamamt. Cemaleddin Efendi,

Sultan Abdlhamite sadakat gstermek iin
bu davann bir miras meselesi olmadn, Abdlhamitin tac ve tahtn tehlikeye koyacak
bir saltanat davas olduunu yazd.
Bu dava ile alkal olanlarn maksadnn Padiahn haliyle Murat Hana biat etmek olduunu iddia etti. Bu iddiasn ispat iin de Maksut kelimesinin Arapada Murad manasna
geldiini, Maksudiye Han demek Murat Han
demek olduunu ve satmak manasna olan
Bey kelimesinin de hakikatte tbi olmak manasna gelen Beyat ile mnasebeti bulunduunu yazd. Sultan Abdlhamit, jurnalin hakikat olmasa bile, ince bir bulu eseri olduuna
dikkat ederek Cemaleddin Efendiyi 4 Eyll
1891 tarihinde, 17 yl 5 ay kalaca eyhlislmlk Makamna getirdi.
Camiin sa tarafndaki iki katl ahap mer
Efendi kk kmtr. Kkn yan ve gerisindeki geni arazi, mer Efendinin iftlii
idi. inde, mtemilt binalar bulunan bu geni arazinin sokak zerindeki duvarlar nnde
nc bir maslak bulunmaktadr.
Bodrum mer
Efendinin lhdi.
128
eyhlislm mer Efendinin Kadife Hanmefendi ismiyle anlan kuzguni siyah bir ei vard.
Btn stanbul zencileri her sene maysn birinci cumartesi gn ilehanede toplanrlar
ve bu hanmefendinin bakanlnda geleneksel zenci bayramlarn icra ederlerdi. Bayram
gn saat onikiye doru ilehanedeki bu
kkn kaplar alr ....... ve arkasnda drt
beyaz halaykla Kadife Hanmefendi sokaa -
Hl eyhlislm ve mftil-enam devletl semhatl mer Ltfi Efendinin necl-i necibi Haremeyn payelilerden Mir Ahmed Faik Efendi,
eklindedir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (E. Kou, stanbul Ans. 5/2842)
(nal, Son Sadrazamlar, s. 1366) (S. Mmtaz, Tarihimizde
Hayal Olmu Hakikatler, s. 147) (Sicill-i Osmn, 4/4, Faik Ahmed Efendi, 4/865 mer Ltfi Efendi)
BULGURLU KY CAM
adka yazar bu camii hakknda u bilgiyi

vermektedir:
Bnisi, zmre-i Teberderandan Mehmet Aa

nam shibul-hayrdr. Kabri bilinmiyor. Minberini vzeradan Bayram Paa yaptrm, mescidin vazifelilerini yine Bulgurludan semitir.
Sultan I. Mahmutun silhdarlarndan Sleyman Aa, mescit civarnda bir sbyan mektebi
yaptrmtr. (1164/1750-51).
Yannda bulunan tek hamam, Bulgurlunun
bir ok yeri gibi Aziz Mahmud Hdy hazretlerinin vakflarndandr.
Bulgurluda bir ka meydanck ve bir iki nar
aac vardr. Ayrca hayr sahibi bir kimse tarafndan kye su getirilmitir.
Bulgurlu ahalisi, kyde bulgur yaptklarndan
buday krmalar iin bir mermer dibek konulmutur.
Bu aklamadan da anlalaca zere camiin
yapld tarih belli deildir. Minberi, Sadrazam Bayram Paa tarafndan 1636 tarihlerinde
konulmutur. Bayram Paa, 1623 tarihinde

Sultan IV. Muratn kzkardei ile evlendirilmi ve ubat 1636 da sadrazam olmutu. Eyll
1638de vefat ederek Hasekide tekke, sebil ve
mektebinin yannda bulunan trbesine gmlmtr.
Bodrum mer Efendi

Camii kitabesi.
Camiin sol tarafndaki Bulgurlu Hamam, Hdy Aziz Mahmud Efendi tarafndan 1027
(1618) tarihinde yaptrlmtr. Mahalle teekkl etmeden hamam yaplamayacandan, camiin de en ge bu sralarda veya bir mddet
evvel yaplm olmas icab eder. Fakat, ok daha evvel yapldn iddia edenler de vardr.
Mabet, kare plnl olup duvarlar krgir, ats
ahaptr. Mihrab da tamaldr. Minber ve
krss ahaptr. Tavanndan dikdrtgen eklinde byk bir top kandillik sarkmaktadr.
Kare ve dikdrtgen biimindeki kandillikler
Fatih Sultan Mehmet devri iidir. Camilerde
ember top kandillikler, Sultan II. Beyazt
devrinden itibaren konmaya balamtr. Bu
yzden camiin bu zamanda ina edildii dnlebilir.
Sa taraftaki minaresinin kaidesi kesme ta
olup st ksmlar imento ile svanmtr.
Hazresinde yatanlar camiye imamlk yapm
kimselerdir. Bugn hazrenin nnde bulunan
bulgur dibei, 1618 tarihinde Hdy hazretleri tarafndan kye hediye edilmitir.
Bu camiin yerinde bir Bizans mabedinin ve
mezarlnn bulunduu, bugn hl mevcut
olan bir lhitten ve antik musalla tandan anlalmaktadr.
Bulgurlu Ky Camii.
129

da camiin Fatih Sultan Mehmet (1451-1481)
devrinde yaplm olduu fikri kesinlik kazanm olur. Bu kymetli ta maalesef bugn mevcut deildir. imdi hazrede daha ziyade XIX.
yzylda vefat eden camiin imamlarna ait kabirler bulunmaktadr.
Camiin avlusunda bulunan adrvan da yok olmutur. Duvarndaki rakamdan 1269 (185253) tarihinde yapld anlalan bu eser 1289
(1872) senesinde Abdlhamit (1876-1909)
devri ricalinden Haydar Paa tarafndan tamir
olunmu ve bir tarafna da bin iki yz seksen
dokuz tarihi nak edilmitir.
Krokide grlen, I numaral hazrede u hideler vardr:
Bulgurlu Ky Camii
(na halinde).
Bizans devrinde skdar ve havalisinde bir takm manastr ve kiliselerin bulunduu blgedeki baz granit stunlardan anlalmaktadr.
Trkler, bu yerleri 1325 tarihlerinde kontrolleri altna almlar ve Bulgurlu Da zerine bir
gzc tekilt kurmulard. Burada Bizansllardan kalma bir gzetleme kulesi bulunuyordu.
Bu kuleden iaret atei yaklarak, Sultanahmet
Camii yanndaki, merkeze iaret verilirdi.
Camiin yanndaki fevkn Sleyman Aa
Mektebinden eser kalmamtr. Yanlz Teberdar Aa emesi bugn de mevcuttur. (Sleyman Aa mektebi, emesi ve Hazreti Hdy
Hamam bahislerine baknz.)
Bulgurlu Ky Camii
ve evresi krokisi.
130
Mirat-i stanbul adl eserin sahibi Mehmet Raif

Bey Bulgurlu Camiini anlatrken, camiin derununda medfun olan zatn mezar tanda u
ibare yazldr diyerek zerinde ismi kaytl olmayan msral bir kabir tann kitbesini
vermitir ki, tarihi 895 (1489-90)dr. Bundan
1086 (1675). Shibul-hayrat / Kuyu sahibi

merhume / Fatma Hatun.
1240 Safer 3 (Eyll 1824). Enderun- Hmyun Aalarndan, Hazine Vekili, Kk
Beir Aann acemisi Byk Koulu
Bill Aa.
1267 aban (Aralk 1850). Mehmed Efendi.
(Ta krktr.)
1283 Cemaziyelhir 5 (Ekim 1866). Didim
vefatna tarih-i cevherle / Rza Efendiye
Mevl cinan kla makam. Mahkeme-i
tefti evkaf ketebesi mtehayyizanndan
es-seyyid Mehmed Ali Rza Efendi.
Gml bir ta. erife Fatma.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/237) (T. z, stanbul
Camileri 2/13) (E. Kou, stanbul Ans. 6/3117) (Gezi Notu) (Mirat-i stanbul, s. 53-54)
BULGURLU MESCT
abet, eski ad Kavukular Soka olan

Tavukubakkal Soka ile avudere
Caddesinin birletii yerde ve caddenin sa
kesindedir. Eski bir yerleim merkezi olan bu
yerde bir ok tarihi eser vardr. Camiin tam
karsnda, yeri bugn hl arsa olan fevkn
Mehmet Aa Mektebi, sebili, Esma Sultan
emesi ile ehzade Bayezid emesi, yan tarafnda Sandklar Tekkesi ve Tavukubakkal
Soka zerinde ise stanbulun fethinde bulunmu olan Durbali Aann trbesi vard.
(Vaziyet krokisi iin Sandk eyh Ethem Baba Tekkesi bahsine baknz.)
Bulgurlu Mescit hakknda Hadka yazar u bilgiyi vermektedir: Bnisinin ismi ve kabri bilinmiyor. Kk evkafta ve skdar avarz
hccetinde Bulgurlu Mescid diye yazlmtr.
Yaknnda olan mektebi Mehmet Aa namnda hayr sahibi 1090 (1679) senesinde bina etmitir. Sonradan Sadrazam Ragb Mehmet Paa mescidi fevkn olarak ihya ettirmitir. Mescidin mahallesi vardr.
Sicill-i Osmn yazar merhum Sreyya Bey ise
Bulgurlu Mescidi bnisi Mehmet Aa 1091
(1680)de o mescidi bina ettirmitir demektedir.
Yol seviyesinde olan mescit, zamanla ve bilhassa avuderesinden gelen sel sular ile harap olmu ve Sadrazam Ragp Paa (Sadareti:
1756-1763) tarafndan yeniden ve fevkn
olarak yaptrlmtr. Bu fevkn mabet bilinmeyen bir tarihte, Berber aban Efendi tarafndan yeniden yaptrlmsa da bir mddet
sonra yanm ve 1268 (1852-53) senesinde
Badatlzde Hac Ahmet Bey, sokak seviyesinde ahap olarak yeniden ina ettirmitir. Bu
ahap mabet de 1958-59 yllarnda imdiki
ekliyle ihya edilmitir. Ahmet Beyin ihyasn
belirten u kitbe, mescit kapsnn zerinde
iken son onarm srasnda abdest musluklar
mahalline alnmtr:
(Kitbe yazar air Senih Sleyman Efendi

iin ieki Camii bahsine baknz.)
ats ahap olan mabet sekiz pencereden k
alr. n taraf kafesli kadnlar mahfili, drt ahap stun zerine oturtulmutur. Ahap bir
minberi ve iki vaz krss vardr. Sahnn sol
tarafnda ve mihraba yakn bir yerde ehid
Arap Abdullah Baba nn kabri veya makam
bulunmaktadr. Etraf alak bir duvar ve parmaklkla evrilmi olup, zerinde ahap bir
sanduka vardr. Kabrin, mescit fevkn iken alt
katta olduu ve mabet yol seviyesinde yapld srada da kaldrlmayarak ibadet mahallinde
kald sanlmaktadr. Bir rivayete gre de bilinmeyen bir tarihte skdarn bu kesimini su
basm ve bu zat da tabutunun iinde olduu
halde narl Tekke hazresinden getirip mescidin iinde brakmtr.
Sa tarafndaki minaresi ve klah beton sval olup, erefesinin etraf demir parmaklkldr.
Bulgurlu Mescit Mahallesi 1940da Evliya Hoca Mahallesi ile birletirilerek nklap Mahallesi ad verilmitir. Yeniden yaplmas iin mabet, minaresi dahil, 1992 Maysnda yktrlmtr. Bu srada, duvarda dolgu olarak kullanlm olan Mehmed Aa Mektep ve Sebilinin 1052 tarihli mermer kitbesi ortaya kmtr. Bylece, Hadka yazarnn verdii 1090
tarihinin de doru olmad anlalmtr.
(Mehmet Aa Mektebi bahsine baknz.)
Bulgurlu Mescit 1995 tarihinde yeniden yaptrlmtr.
Yeniden
yapmna balanan
Bulgurlu Mescitin
1994 senesindeki
durumu.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/237) (Mirat-i stan-
Bu yerde berber shib-i eser aban Efendinin

Bina-y hayr olmudu muhterik ngh
An Badadlzde cenab- Hac Ahmet Be
Yeni badan idb tamr ve ihy kld eyvallah
Senih gh kl tarih ile cmle cemaati
Klnd bu sene tecdd bu zba ibadetgh
1268
131

bul, s. 119) (Sicill-i Osmn, 4/185 Mehmet Aa md.) (T.
z, stanbul Camileri, 2/13) (. Tank, stanbul emeleri, 2/330) (Senih Sleyman Efendi Divan, 1275, Sleymaniye Ktphanesi s. 53-54) (R. Ayyldz, Bulgurlu Mescit,
E. Kou, stanbul Ans. 6/3125)
BURHANYE CAM
(II. ABDLHAMT CAM)
urhaniye Abdullah Aa Sokak ile Enveriye Sokann birletii yerde ve ikinci sokan sol kesindedir. Buras kk bir ardr. Camiin karsndaki Kar Sokann sonunda ve srt zerinde Dars-saade Aas Halid Aann kk vard ve bu sokan ismi de
Halid Aa Soka idi. Aann Kadkyde
1209 (1794) tarihli bir emesi vardr.
Burhaniye Ky, 1293 (1876) Osmanl-Rus
ava muhacirlerinin buraya yerletirilmesi ile
kurulmutur. Gmenlerin hepsi Bulgaristandan gelmi son derece fakir kimselerdi.
Bundan dolay kyn ilk ismi, Muhacir Ky
oldu. skdarda dier bir Muhacir Ky de
imdiki mraniye idi.
Sultan II. Abdlhamit, kye bu camii yaptr-
Burhaniye Camii.
132
m ve en sevgili olu olan Burhaneddin Efendinin adn vermitir. Bundan sonra ky, Burhaniye ismini almtr. Camiin yapm srasnda Burhaneddin Efendi 16-17 yalarnda bulunuyordu. Annesi Mezidi Kadn olup 11 Rebilevvel 1303 (19 Aralk 1885)te domutur.
ok gzel piyano alan ve resim yapan ehzade 15 Haziran 1949da Newyorkta ld. Kabri, amdaki Sultan Selim Camii hazresindedir.
Mabedin kaps zerinde, satr halinde hazrlanm u kitbe vardr:
Ziynet-efz-y makm- muall-y hilfet-i slmiyye ve erke-pr-y saltanat- seniyye-i Osmaniye
Es-sultan ibnis-sultan, es-sultan el-gazi Abdlhamid Han- sni Hazretleri taraf-i ereflerinden
bu cami-i erif yz yiirmi sene-i hicriyesi cumadel-lsnda ina edilmitir.
1320
Cami, Austos 1902 tarihinde yaplmtr. Duvarlar krgir, ats ahaptr. Ksa minaresi
sada olup tatandr. Mermer mihrab 1985te
yaplmtr. Minberi ahaptr. Duvarlar dev-

rinde ok grlen ekillerle bezenmitir. Hazresi yoktur. Bahesinde mermer bilezikli bir
kuyu vardr. zerinde Shibul-hayrat vel-hasenat sene 1326 (1908) diye yazldr. sim
yoktur.
Kaynaklar: (Aye Osmanolu, Babam Abdlhamid, s.
133) (N. S. rik, Abdlhamidin Sevmedii ve En Sevdii
Oullar, Tarih Dnyas III, 973) (E. Kou, stanbul Ans.
6/3181) (Konyal, skdar Tarihi, 1/121) (G. Oransay,
Osmanl Devletinde Kim Kimdi, s. 151) (K. Msrlolu, Osmanoullarnn Dram, s. 265) (Semih Nafiz Tans, Madalyonun Tersi, s. 206)
CAFER EFEND CAM
ami, Eypte Cezer Kasm Paa Medresesi mderrisi Abdnnebizde Cafer Efendi
tarafndan yaptrlmtr.
Hadka yazar u bilgiyi vermektedir:
Pederi, Ebussuud Efendinin amcasdr. Ve
pederinin amcas dahi Ali Kudir. Cafer
Efendinin vefat 978 (1570-71) tarihindedir.
Cafer Efendi, 958 (1551) senesi Anadolu Kadaskeri olup 964 evvalinde (Austos 1557)
emekli oldu. Hacc- erife azimet etti ve sonra
Kasm Paa Medresesine mderris oldu. skdarda bulunan bahesinin karsnda bir camii erif yaptrp orada inzivaya ekildi ve ya
seksene geldii srada, 978 Ramazan- erifinde
(ubat 1571) vefat ederek ad geen camie gmld.
Cafer Efendi skiliplidir. Drt defa eyhlislm olup 1017 (Mays/Haziran 1608) Saferinde vefat eden Sunullah Efendinin pederidir.
Bu camiin yeri bugn belli deildir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/280) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 5/129)
CEVHER AA CAM
(MRANYE CAM)
ami, eski ad Muhacir Ky olan mraniye semtinde ve Alemda Caddesi zerin-
de; Mektep Soka ile Cami Soka arasnda

ve Cevher Aa emesi karsndadr.
Burhaniye Camii
kitabesi.
Mabedin cmle kaps nndeki, kk avlunun iki yannda ikier katl ta binalar vardr.
Altndaki dkknlarn zerine oturtulmu bulunan bu yaplar, eskiden kz ve erkek mektepleri idi.
Sonradan kapatlan cmle kaps zerinde yedi
satr halinde ve on drt msral bir kitbe vardr ki Sultan II. Abdlhamite yaplm bir
medhiyeden sonra, camiin Msahib Cevher
Aa tarafndan yapld yazldr. Kitbenin
zerinde ve bir kemer altnda II. Abdlhamitin bir turas grlmektedir. Kitbe gibi bu
da 1315 (1897-98) tarihlidir. Turann etraf
iri yaprak motifleri ile bezenmitir. Kapnn iki
yanna, oluklu stun ve iyonik abak kabartmalar yaplmtr.
Yedi sra halinde hazrlanm bulunan kitbe
udur:
Hazreti sultan Hamidi hare-dek zt- ehad
Km-yb eylesn serr-i evketde daima
Ceddi yok lemde ki hayrat- feyz ytnn
Her tarafda mhr- tevfikat mihrin ren
Ezkiya bir mtteki abid rz-c bendesini
Byle bir hayra muvaffak oldu el-Hakk mtena
Pyesin takdis ider tebcl iden Ruhl-emin
Secdegh- ehl-i iman oldu bu li bina
Fart- teslimiyyet ihlal ile ehl-i salavt
Be vakitde evket-i ahaneye eyle dua
Syledim son msranda cevhern tarihini
Eyledi hamemdir Mevlda kesb-i itil
Kld in Safvet Allah in bu mabedi
Ser Musahib-i ehriyar ol ehl-i-dil Cevher Aa
1315
133

Kitbe, Zkirba Mehmed Nuri (Korman)
hatt ile yazlmtr. Kendisi 12 Eyll 1951 gn vefat etti. Kabri, Beiktata Yahya Efendi
Mezarlndadr.
Cevher Aa tarafndan ok kk olarak yaptrlan mabet, iten beik tonoz kubbeli olup
dtan ahap atldr. Sar kubbe, drt kemer
ve dz ke tromplar zerine oturtulmutur.
Cami dtan granit ta ile kaplanmtr.
Drt pencereden k alan camiin mihrab ni
eklinde duvar iine sokulmutur. Saraydan
getirildii sylenen hicr 1315 tarihli ayet ve
Hilye-i erife pek nefis eserler olup mabedin
duvarlarn sslemektedir. Kadnlar mahfili
balkon eklinde da tarlmtr.
mraniyede Cevher
Aa Camii kitabesi.
1962 tarihinde gelien mraniyeye kafi gelmeyen cami, sa tarafna doru, mektep hizasna kadar bytlm ve bu ksma da aldan
istalaktitli bir mihrap yaplarak mabet, iki
mihrapl olmutur. lk mihrabn iine vaiz krss yerletirilmi, ahap minberi de yeni ksma gtrlmtr. Bu arada cmle kaps ta
ile rlerek kapatlm ve bunun yerine sol tarafta yeni bir kap yeri almtr.
Bu ilve ksm iten bir sar kubbe ile rtlmtr.

31 Mart (1909) Vakasndan sonra idam edilen Cevher Aa iin ayn isimle bilinen emesi bahsine baknz.
Kabir, Edirnekap ehitliinde, anakkale
Abidesi civarnda, Trkiyede ilk defa tfaiye
Tekiltn kuran, Gerek Davud Aa Sofasndadr. hidesine gre, 1327 Cemaziyelevvelinde (Haziran 1909) siyaseten ehid edilmitir.
Ba Musahib Cevher
Aann kabri.
Kabir, Edirnekap
ehitliinde,
anakkale Abidesi
civarnda, Trkiyede
ilk defa tfaiye
Tekiltn kuran,
Gerek Davud Aa
Sofasndadr.
ahidesine gre, 1327
Cemaziyelevvelinde
(Haziran 1909)
siyaseten
ehid edilmitir.
134
Zenci hadmlardan olan Cevher Aa, 31 Mart

Olaylarnda, hi bir suu olmad halde, ttihatlar tarafndan idam ettirilmitir. Yegne
sebep ise, Sultan II. Abdlhamite verilen jurnallerin kimler tarafndan yazldn bilmesidir.
Kendisine sonsuz bir itimat besleyen Abdlhamit Han, jurnallerin okunmasn ve ok mhim olanlarnn kendisine bildirilmesini istemiti.
Sultan Abdlhamitin tahttan indirilmesinden sonra, jurnal verenleri aklar dncesi
ile, Cevher Aann kanna girmilerdir. Oysa
okuduu jurnallerin byk ksmn padiaha

bildirmemesi ile bir ok ocan snmesini nlemitir. (Mithat Sertolu, Tarihten Sohbetler, s.
241-246)
Sa taraftaki minaresi 1962 tarihinde tamir
edilmi olup tatandr. Caddeye alan avlu
kapsnn iki yanna, bu havalinin baz yerlerinde eine rastlanan, granit birer stun konmutur.
mraniyenin en eski ad Yalnz Servi olup o
devirde burada bir ka ev ve tek servi aac
varm. Bugn mraniyenin bir yolu hl bu
ismi tamaktadr.
8 Zilhicce 1302 (18 Eyll 1885) tarihinde Bulgarlarn Rumeli-i arki Vilyetini igalleri zerine mezalimden kaan Trk ahaliden alt hanelik bir muhacir kafilesinin buraya yerlemesi neticesinde kye Muhacir Ky ad verilmitir.
O zaman bu arazinin sahibi bulunan Bulgurlulu Anbarc nam ile anlan zat, gelen gmenlerin fakirliine acyarak arazisinin bir ksmn
bunlara datm ve bu arada 1293 (1876) Osmanl-Rus harbinden kap Bulgurluya gelen
Trk muhacirlerini de buraya yerletirmitir.
Evkaf daresi Defterinde ve 8 Ramazan 1325
(21 Nisan 1907) tarihli bir yazda ise u bilgi

vardr: Ser Musahib-i hazreti ehriyar Mehmet Cevher Aann Bulgurlu Karyesinde,
Yalnz Servi nam mahalde mutasarrf olduu
arazinin bir ksm zerine muhacirn tarafndan ebniye ina edilmi olduundan arazi-i
mezburenin Hdy Aziz Efendi hazretleri vakfndan olmala zikr olunan ebniyelerin Aa-y
marnileyh vakfna tashih-i kaydnn yaplmas. (Osm. Ar. Evkaf dareleri Katalou
1/218-301)
Sultan Abdlhamidin Ba Musahibi Arap
Cevher Aa, buradan geip Alemdana tenezzhe gittii bir gn, ahalinin istei zerine
kye bir cami yaptrmaa karar vermi ve Anbarcdan satn ald arazi zerine bir cami ve
iki eme ina ettirmitir.
Ayrca camiin iki tarafna, cadde zerinde bugn de grlen biri erkek dieri kz ocuklarna ait olmak zere iki ta mektep, imdi muhtar odas ve ihtiyar heyetinin topland eski
jandarma karakol binasn, camiin imam ve
mezzini iin birer meruta ve alt odal bir ev
ve camiye akar olmak zere byk bir han yaptrmtr. Han 1950 senelerinde yklmtr.
Bu imar hareketlerinden sonra kyn ismi
mraniye olarak deitirilmitir.
Cevher Aa Camii
(mraniye).
135
Doanclar Camii
kitabesi.
AKIRCIBAI
HASAN PAA CAM
olan kitbenin ortasna Sultan Abdlmecitin

bir turas hakk edilmitir. Kitbe udur:
(DOANCILAR CAM)
Zat- iffet siyreti nc kbal Hanmn

smi ve ayestedir hayre bulub izz refah
Yapdrub bu camii evvelkinden la rasn
Eyledi dn bu semtin halkn b-itibh
Ola mli havass- hamse-i hayrat cd
Mminn ta bunda kldka namaz- penc-gh
Sylenildi bu iki tarih bir beyt ire bak
Eyledikde hame beyt-i nazmm Ziver penh
Yapd bak nc kbal Hanm l mabedi
1275
Sayini ayeste-i ecr-i cezil ide ilh
1275
Ketebe Abdlhamid e-ehri
ami, ismini verdii Doanclar Meydannda ve bu isimle anlan parkn karsndadr. 955(1548) tarihinde Mimar Sinan tarafndan yaplmtr. Bnisi akrcba Hasan
Paadr. Camii akrcbal zamannda yaptrd iin o namla mehur olmutur.
Yaplndan 309 sene sonra imdiki ekliyle
ihya edilmitir. Bu tamir srasnda, dikdrtgen
plnl cami btn eski hviyetini kaybetmitir. Yalnz mermer sveli cmle kaps ile kesme tatan yaplm minare kaidesi orijinalliini koruyabilmitir. Kap kemeri siyah-beyaz
mermerden alternatifli olup Sinan Devrinin
btn gzelliini tamaktadr.
Cami, duvarlar krgir ats ahaptr. Sol taraftaki minaresinin gvde ve petek ksmlar
tuladan olup zeri svaldr. Kble tarafndaki
duvar zerine iki ku evi yaplmtr. Son cemaat yerinin Ramazanolu Soka ile Doanclar Caddesine alan kaplar vardr. Ramazanolu Sokana alan kap, Mektep Kaps
ismini tamaktadr.
Doanclar Caddesine alan mermer sveli
kaps zerinde, air Ziver Paann kaleme ald ve skdarl Abdlhamit Efendinin hattyla yazlan mermer bir kitbe bulunmaktadr.
Be satr halinde on msral olarak hazrlanm
136
Kitbeden de anlalaca zere mabet, Sultan

Abdlmecitin nc ikbali ayeste Kadnefendi tarafndan 1275 (1858-59) tarihinde
onarlmtr. Kendisi, 18 Ocak 1912 de vefat
ederek Beiktata Yahya Efendi Dergh Mezarlndaki trbeye gmld. Mnire Sultan
adnda bir kz vardr.
air Ziver Paa, Defterdarhane ketebesinden
Mnif Efendinin olu olup 1208 (1793)te stanbulda Merkez Efendi Dergh karsndaki
evlerinde dodu. Galata Mevlevihanesi eyhi
Mehur Galip Dedenin olu ile st ba bulunduundan Mevlev oldu. Sonra nl Halet
Efendinin mhrdar oldu ve daha sonra da
bir takm yksek grevlerde bulundu. Son olarak rtbe-i vezaret ile eyhl-haremlie
atand ve 14 Zilhicce 1278 (12 Haziran 1862)

de Medinede ld. Divan vardr.
Camiin mihrab da tamal olup minberi ahaptr. Minber kapsnn iki yanna ahap fenerler yerletirilmitir. Duvarlarn Hattat Sami Efendinin ok gzel iki levhas sslemektedir.
Camiin kitbeli cmle kapsnn yannda, etraf kesme ta duvarl ve ebeke demir pencereli bir hazre bulunmaktadr. Duvarnda ku
evleri vardr. Burada zmirli Ali Paann kesik
ba gmldr. Hazrenin nnde ise, zmirli
Ali Paann 1114 (1702) tarihinde yaptrm
olduu bir eme bulunmaktadr. (zmirli Ali
Paa emesi bahsine baknz.)
Camiin kble tarafndaki mezarlk sonradan
Hac Ahmet Paa Trbesinin etrafna nakledilmitir. Burada, Koca Mehmet Paann kabri vardr. Kendisi, Sultan III. Mehmetin
(1595-1603) vezirlerinden olup 26 Ekim 1596
tarihindeki Eri Seferine katlmtr. Hoca
Mehmet Paa ismiyle de anlan Paa, skdarda bir mahalle ve bir cami ile bir hamam
yaptrm olan Koca Sinan Paa (l. 1596)nn
damad olmu 999da Bosna Beylerbeyiliine
atanm ve 1007 (1598)de Yank Harbinde
ehit dm idi. Bu srada Anadolu Beylerbeyi olan Mehmet Paa, Hadka yazarna gre
17 Muharrem 1007 (23 Austos 1598) tarihin-
de vefat etmitir. Bu tarihin doruluu kabir

ta ile sabittir. Silindir biimindeki hidesi
bugn de mevcuttur. (Hac Ahmet Paa Trbesi bahsine baknz.)
Hazrede, Girit adasndaki Hanya Kalesinin
fatihi olan ve stanbula geldikten sonra 1088
(1677) tarihinde vefat eden Hseyin Paann
da kabri vard.
zmirli Ali Paa emesinin nnde Mimar
Sinan yaps Hac Ahmet Paa Trbesi bulunmaktadr.
Camiin bnisi Hasan Paa, Enderundan yetimi, akrcba olmu ve sonra ra edilmitir. Bu srada 1560da rana eli olarak gnderilmi ve dnnde meradan olmutur. 969
Zilhiccesinde (Austos l562)de, Sultan II. Selimin kz ah Sultan ile evlendirilmi ve 971
(1563-64)de Bosna Valisi olmutur. Bu grevden 976 (1568-69) tarihinde ayrlan Hasan
Paa, 978 (1570-71)de Rumeli Beylerbeyi olmu ve bir mddet sonra da kubbeninlie
atanmtr. 20 Ramazan 981 (13 Ocak
1574)te birden bire vefat etmitir.
Sicill-i Osmn yazar M. Sreyya Beyin bu ifadesine kar, Hadka yazar Hafz Hseyin Efendi eserinde Hasan Paann vefat tarihini vermemitir. Yalnz Edirnede yaptrd medre-
Doanclar
(akrcba) Camii.
137

sesi civarnda gmldr demektedir. Vefeyt- Seltin ve Mehir-i Rical isimli kitabnda
ise, Doanc Hasan Paa, vzeradan iken Edirnede, sene 960 (1553) tarihinde vefat edip
bina-gerde olan zaviyede defn olunmutur. skdarda vefatndan be sene evvel bina eyledii camiin nndeki meydan da Doanclar
diye mehur olmutur demektedir.
Hasan Paa Medresesi ve Zaviyesi diye bir eser
Edirnede mevcut deildir. Bunun iin, Tuhfetl-Mimarn, Tezkiretl-Bnyan, Edirne
Hakknda Yazlm Tarihler ve Edirne ehrinin Kurucular adl yazlara ve M. Meriin kaleme ald Edirnenin tarih ve mimar eserleri hakkndaki makalelere ve O. N. Peremecinin Edirne Tarihi adl kymetli eserine bakmak kfidir. Millet Ktphanesinde 93 numarada akrc Hasan Paann 999 (1590) tarihli orijinal vakfiyesi vardr.
Bu durumda Hafz Hseyin Efendinin ifadesinde bir yanllk vardr. Hasan Paa, Sicill-i
Osmnnin kaydetmedii bir tarihte Karaman
valisi olmu ve bu grevde iken Konyada vefat etmitir. Bu valilik grevinin, 978 (157071)deki Rumeli Beylerbeyiliinden sonra ol-
duu sanlmaktadr. Kabri, Mevln Celleddin-i Rm Derghnn gney cephesine bitiik trbesinin iindedir. Fakat trbenin iinde
herhangi bir sanduka mevcut deildir. Trbe
kesme tatan yaplm olup kubbelidir. Kuzey
cephesindeki pencere kap haline getirilerek
Mevlna Trbesine giri salanmtr. Kaps
zerinde iki satr halinde hazrlanm, drt
msral u kitbe bulunmaktadr:
Hasan Paa idb rihlet cihandan
Alem kaldrd milk-i cavidne
Didi tarih-i fevtin htif-i gayb
Ola canna Cennet aiyne
Sene 981 (1573)
M. Sreyya Beye gre, Hasan Paa gayet silhor, cmert, akll ve scak kanl bir zat idi. Peev Mustafa Efendi (1574-1650), Hasan Paadan Rus Hasan Paa diye bahsetmekte ve
baz yerlerde vali olduktan sonra Karamana
mirimiran oldu. Sultanlardan biriyle evlendi.
Lkin nam zatna galip bir adam idi demektedir.
Evliya elebi ise Sultan Sleymann mirmiranlarn (beylerbeyileri) anlatrken Damat
Hasan Paa, Sleyman Hana damat oldu.
Acemistana kaan ehzade Bayezid iin
Acem elilii ile rana gnderilip ehzade Bayezidi ocuklaryla birlikte alarak Sivasa getirdi. Orada bodurmak suretiyle ehid etti. Ve
Sivas Kalesi yaknnda topraa gmdler demektedir.
Kanun, olu Bayezid ile ocuklarn teslim almak iin Dulkadriye Beylerbeyi Ali Paa ile o
srada Kapcba olan Hasan Aa (Paa)y 4
Aralk 1560 tarihinde ran ah Tahmasba
gndermiti. K kyamette hareket eden elilik heyeti bir ok zayiat verdikten sonra 22 Recep 968 (8 Nisan 1561)de Kazvine varmt.
Muntazam ve gzel konumakla nam ald
rivayet edilen Hasan Aann, ocukluundan
beri ehzadeyi ok iyi tand ve bu yzden
gnderildii sylenir.
Doanclar Camii
hazresindeki
zmirli Ali Paa
hidesi.
138
Evliya elebinin dedii gibi ehzade Bayezid,

Sivasta Hasan Paa tarafndan deil, ehzade
Selimin mutemet adam Ali Aa tarafndan
22 Temmuz 1562 tarihinde Hasan Paa yurda
dndkten sonra Kazvinde ehid edilmitir.
Sefir Busbecgin Ali Aa yerine Hasan Aa
demesi de yanlgdr.

Hasan Paa, Doanclarda yaptrd bu camiin yanna bir de mektep ina ettirmiti. Zamanla harap olan mektep, okul haline getirilen cami sofasna nakledilmiti.
Hadka yazarnn verdii bilgiye gre, camiin
zeri balangta kurun kapl iken mtevellilerinden celep Feyzi adnda bir kimse tarafndan kiremit denmitir. (Doanclar Meydan
bahsine baknz.)
Hasan Paann ei ah Sultan, II. Selimin
(1566-1574) kz olup kardelerinin en k
idi. 969 Zilhiccesinde (Austos 1562) kzkardeleri ile birlikte dnleri yaplm ve Hasan
Paann vefatndan sonra Zal Mahmut Paa
ile evlendirilmitir. 988 abannda (Eyll
1580) kocasyla bir gecede vefat edip Eypte
ikisi bir trbeye gmld.
Doanclar Camiinin yeri gelii gzel seilmi
deildir. Burada, padiahlara mahsus bir saray
vard. Hkmdarlar, Alemda taraflarna ava
gidecekleri zaman bu saraya gelirlerdi. Av srasnda lzumlu olan doan, akr ve atmaca
cinsinden kular bu cami yaknndaki krhanelerde (iyerleri) yetitirilirdi. akr, doan
cinsi yrtc bir kutur. akrc ise, akr ve doan yetitiren, ku avnda akr ve doan yneten kimsenin addr. akrc dalarda, akr
yuvalarna kp, yavrularn toplayan ve bu
kular saray iin yetitiren kimsedir. Bunlar
her trl vergiden muaf olup tmar sahipleridirler.
akrc, Yenieri Ocandan ve padiahn
maiyyetinde bulunan, onunla birlikte ava giden snfn da addr. Bunlar doan cinsinden
akr adl av kularn tarlar, kullanrlar ve
terbiye ederlerdi. akrcba, akrclarn
amiri idi.
Bunlarn dereceleri yledir: 1- akrcba, 2ahinciba, 3- Atmacacba.
Bunlar, d hizmetlerde kullanlan Avcbalard.
Doanclar Meydan, av kularn toplayan,
besleyen avclarn toplanma yeri idi. Burada,
bu kularn muhafaza edildii kuhaneler vard.
akrcbalk 1830 tarihinde kaldrlmtr.
Cami, bu bakmdan bir meslek kuruluunun

ibadetgh durumunda idi.
Blgenin ilk yaplan camii budur. Yemen fatihi Sinan Paa Camii bu eserden 39, Hdy
Aziz Mahmud Efendi Camii 46, mrahor Camii 49, ehid Sleyman Paa Camii 139 ve
Nasuh Tekkesi Camii ise 158 sene sonra ina
edilmitir.
Hasan Paa Camii, 1580 tarihlerinde harap olduundan, emsi Paann amcas, Hac Ahmet Paa tarafndan, Mimar Sinana yeniden
yaptrlm ve yanna da kendi trbesini ina
ettirdiinden onun ad ile anlr olmutur. Tezkiretl-Ebniyede skdarda Hac Paa Mescidi diye kaytldr. Evliya elebi de Hac Paa Mescidi en sekinidir demektedir. Hasan
Paa Mescidi veya camiinin ad, Mimar Sinann eserleri arasnda zikredilmemitir.
At Tarihine gre Doanclar Camiinin
ikinci bnisi Selnikli Hac Numan Beydir.
Kendisi, Mukataat ve iltizam ilerine giriip
maldar oldu. Bir aralk Anapaya gnderildi.
1207 (1792)de smail Kalesi bina emini oldu.
Bir sene sonra orada vefat etti. alkan ve
devlete bal bir zat idi. Olu mevaliden brahim Beydir. Damad, II. Mahmutun birinci
imam Abdlkerim Efendidir. 1231 (1816)
senesi vefat ederek camiin hazresine gmld. Fakat ta mevcut deildir. Hseyin Dalolu, stanbul Mezarlar adl yazsnda
Numan Beyin 1230 (1815) tarihinde iek
hastalndan vefat ettiini ve 1934 tarihinde
mezar tann mevcut olduunu sylyor. (Yeni Trk Mec. Say: 23-24 Haziran-Temmuz
1934 s. 1840)
Camiin mezarl mihrap tarafnda iken 191112 senelerinde, Hac Ahmet Paa Trbesinin
etrafna nakledilmitir. Bugn mevcut olan hideler unlardr:
1007 Muharrem (Austos 1598). Silindirik hide. Ak ve Koca Mehmed Paa. Kitbesi yledir:
(En stte) Kelime-i Tevhid
Merhum Koca Mehmed Paa ruhi-n Fatiha
Kadd intekale el-merhum el-mafur
el-muhtac il rahmetil-Gafr
F ehr-i muharremil-haram yevm-i slis
Min el-muharremin-Nebev li seneti seba ve elf.
139

1010 (1601). Nesl-i hass- halidi Mustafa Bey
ibn mer Bey ibn Hac Paa.
mevali-i azamdan es-seyyid brahim Edhem Beyefendinin validesi el-hac Zba

Kadnefendi.
1103 (1691). Kz Mehmed Aa.

1123 (1711). Ramazanoullar sllesinden
Sadk Beyzde Mehmet Bey.
1129 (1717). Abdi Paann zevcesi Fatma
Kadn.
1135 (1722). Hamzav ta. Mecdi Efendizde
Ahmet Efendi. (Hakknda bkz. Sicill-i
Osmn, 4/96) Mecdi Efendinin kabri
de buradadr. Fakat ta yoktur.
1142 (1729). Ab- ruy- neseb pak Hac Ahmed Paa evldndan Aye Hanmn olu Sadk Bey.
1147 (1734). Atike Hatun bint-i el-hac Abdl-muhsin Efendi.
1203 (1788). Es-seyyid el-hac Numan Beyin
halilesi ........ Hatun bint-i Abdullah.
1127 Zilkade 15 (20 Kasm 1812). Numan
Beyefendinin halilesi Hafize Kadnefendi hazretleri.
1232 aban 15 (30 Haziran 1817). Mderrisn-i kiramdan Vardar eyhzde Yahya
Kmil Efendinin halilesi Fatma Hanm.
1234 (1818). Edirne mfts es-seyyid el-hac
shak Efendizde Es-seyyid Abdnnazif
Efendi. (Deiik bir sikkesi vardr.)
1253 Rebiylhir 11 (15 Temmuz 1837). Elhac Ahmed Paa kerimelerinden mtevelli Safiyye Hanmn kz Aye Hanm.
1254 Safer (Mays 1838). El-hac Ahmed Paa
evltlarndan Hcegn- Divan- Hmyundan Mehmed Necib Beyefendinin
olu es-seyyid Osman Beyefendi.
1255 (1839). smet Paann validesi Raife
Hanm.
1257 Zilhicce 23 (5 ubat 1842). Rical-i Devlet-i aliyyeden shibul-hayrat es-seyyid
el-hac Numan Beyefendinin halilesi
140
1258 Muharrem 15 (ubat 1842). Ahmet Paa evltlarndan, vakf- erifi kaimmakam el-hac Salih Beyin halilesi erife
Fatma Hanm.
1259 (1843). Prizrenli Mustafa Paann kz
smet Paann yali Zeynep Hanmefendi.
1259 (1843). Osman Beyin ei Fatma Hanm.
1262 Cemaziyelevvel 28 (Mays 1846). El-hac
Ahmed Paa evltlarndan Hcegn-
Divan- Hmyundan Mehmed Necib
Beyefendinin olu Asakir-i nizamiye-i
hassadan Dersadet Orduyu Hmyunu
svari Ali Rza Paa kumandasndaki
drdnc alayn kaimmakam Mehmed
Tevfik Bey Efendi.
1264 Cemaziyelevvel 13 (17 Nisan 1848). Ricalden el-hac Numan Beyzde es-seyyid
brahim Edhem Bey. (Hakknda bkz. Sicill-i Osmn, 1/162)
1273 (1856). skdarl debba Hac Mahmud Aann ei Hatice Hanm.
1280 (1863). Vkel-y fehham Devlet-i
Aliyyeden Halep valisi devletlu smet
Paa hazretlerinin olu Mehmed Rafet
Beyefendi.
1280 (1863). Arif Paa. Kitbesi Sabka Dars-sade Aas diye balyor. (Hakknda bkz. Sicill-i Osmn, 3/276)
1282 (1865). Doanclar Camii imam es-seyyid el-hac Hafz Mustafa Efendi.
1285 (1868). Maliye Nazr- Esbak Muhtar
Paann annesi Hadice Hanm.
1309 (1891). smet Paann kk olu Mehmed Nureddin Bey.
1316 (1898). smet Paazde Rza Paann
halilesi, sudr-i esbak Rauf Paazde brahim Beyin kz Fatma Muhibbe Hanm.

1325 (1907). smet Paazde Hseyin Rza Paann torunu Fatma Stde Hanm.
(zmirli Ali Paa Trbesi bahsine baknz.)
Kaynaklar: (Ayvansaray Hseyin Efendi, Hadkatl-Cevmi, 2/230) (Ayvansaray Hseyin Efendi, Vefeyt, s. 43,
79) (E. Kou, stanbul Ans. 9/4642) (Nusretname, . Parmakszolu Trkesi, 2/443, fihrist, Ali Aa Tellak md.)
(M. Larus, 1/880 Avclk md. ve 3/112 akrc md.) (M. Z.
Pakaln, Tarih Deyimleri, s. 322 akrcba md. ve s. 470
Doanc ve Doancba md.) (. Tank, stanbul emeleri, 2/290) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/441) (G.
Oransay, Osmanl Devletinde Kim Kimdi, s. 273) (N. Poray, stanbulda Gml Paalar, s. 24) (Sicill-i Osmn,
3/260-356, Abdlkerim Efendi ve 1/45; 2/121, 437; 4/133,
571) (A. Gvsa, Mehur Adamlar, s. 1598) (. Uluay,
Harem, s. 94) (Adnan Giz, Osmanl Prensesleri, stanbul
niversitesi baslmam lisans tezi) (Niyazi Ahmet Okan,
Kurun Gazetesi, stanbul Semtleri, 1 Ocak 1935) (Mehmet
Raif, Mirat-i stanbul, s. 99) (T. Gkbilgin, Edirne ve Paa Livas, s. 502) (T. Gkbilgin, Edirne Hakknda Yazlm
Tarihler ve Edirne ehrinin Kurucular, Edirne, TTK Yay.

l965, s. 77 ve 161) (M. Meri, Edirnenin Tarihi ve Mimar Eserleri Hakknda, Trk Sanat Tarihi Aratrma ve ncelemeleri-1, 1963, s. 439, 536) (O. N. Peremeci, Edirne Tarihi) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi,
1/175, 2/173) (Peev Tarihi, Uras Trkesi, 1/215, 1/236)
(Naim Tarihi, Danman Trkesi, 1/180 vd.) (erafettin
Turan, ehzade Bayezid Vakas, s. 145-146, 148, 155)
(Danimend, Kronoloji c. 3, fihrist, Hasan Paa md.) (F.
Soyman-. Tongur, Konya Eski Eserler Klavuzu, s. 79-80)
(M. nder, Konya Rehberi s. 89) (Konyal, Konya Tarihi,
s. 612) (Busbecq, Kanun Devrinde Bir Sefirin Hatrat, Serdengeti Ne. 1953, Ankara, s. 112-113) (T. z, stanbul
Camileri, 2/16) (Zeyl-i Asar- Ziver Paa, Divan, Sleymaniye Ktphanesi Zhdi Bey Blm, No: 416, s. 75-76)
(. Uluay, Padiahlarn Kadnlar ve Kzlar, s. 4l) (Konyal, skdar Tarihi, 1/124) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 6/182) (At Tarihi 3/26) (M. Meri, Mimar Sinan,
Tuhfetl-Mimarn s. 30) (M. Meri,Tezkiretl-Ebniye s.
92) (Feridun M. Emecan, Tarih-i Lebibaya Dair, .. Ed.
Fak. Tarih Der. Say: 33, s. 253) (H. Dalolu, Yeni Trk
Mecmuas, Say: 23-24, Haziran-Temmuz 1934, s. 1840)
Eski Doanclar
Meydan.
141
EK CAM
(KK SELMYE CAM)
elimiye Tekkesi Camii, Pertev Camii ve

Behet-i Konyev Camii isimleriyle de an-
lr.
Cami, ieki semtinde, Tunusba Caddesi

zerinde ve Selimiye Camii Soka ile air
Nesimi sokaklar arasndadr.
Camiin sa tarafnda ve yolun karsndaki kede 1217 (1802-3) tarihli Sultan III. Selim
emesi ve onun karsnda ise, 1181 (l76768) tarihli Aye Hatun Namazgh bulunmaktadr. Bu namazghn yannda ise, mehur ieki Kahvesi vard. Camiin karsndaki Karacaahmet Mezarlnda bir ok devlet adam,
air ve hattatlar gmldr.
Hadka yazar Selimiye Camiini anlatrken;
Camiin inasna 1216 (1801-2) senesi balanp 1220 Muharreminin 5. gn (5 Nisan
1805) klliya hitam olup ....... tarik-i Nakibendiyeye mahsus bir li tekke mkemmel olarak yaptrlmtr dedikten sonra, Ad geen
tekkeye ilk defa eyh olan Kangrl Abdullah
Efendidir. Padiahn hallinden sonra 8 Ekim
1807 gn Ahmed Paa Medresesinde tedrisata balam ve 16 Aralk 1822de Kuds Mevleviyeti tevcih olunmu, sonra avdetinde yolda
vefat eylemitir. Ulemadan bir zat imi diye
eklemektedir.
Cami, yapmndan 30 sene sonra 1251 (1835)
tarihinde air Pertev Paa tarafndan imdiki
ekliyle tamir edilmi ve sa tarafndaki alana
ve Eczane Sokana kadar uzanan yere, eyh
evi, dervi hcreleri ve dier mtemilt binalar yaplmtr. Ahap olan bu yaplar zamanla harab olmu ve yklarak yerlerine ahs binalar ina olunmutur.
Bu tamir srasnda, Tunusba Caddesine alan avlu kapsnn zerine alt sra halinde hazrlanan u kitbe konulmutur:
db bu hankh ibtida Sultan Selim ina
Binas muhtasar mebnas gayetle mfd oldu
Ali Behcet Efendi eyhi irad oldular bunda
Mrid-i feyz olanlar hazretinden mstefid oldu
Ceml-i Mevlev mcell-y srrndan olup zhir
Keml-i Nakibend icml halinden bedd oldu
142
Gb anlar geb demler harab olmudu bu yerler

marndan sanursun sakinn n-md aldu
Bu kerre kld ihya Hazreti Sultan Mahmd Han
Yapld vsat zere her yeri tarz- cedd oldu
Zehi kutb- hilfet ems-i kudret smn-rifat
Serp-y cihna sye-i ltf- medd oldu
Zehi skender muciz eserdir durduu yerden
Bir edn himmeti bin fitneye sedd-i sedd oldu
Tuta fk sayt evketi t ki bu mabedde
Sad-y zikr-i Hakk peyveste-i ar- mecd oldu
Buyurdu hidmet-i inya Pertev bendesin memr
Ne devlet byle kemter yle Sultana beyd oldu
Biri bida ve biri itmmna tarihdir el-hakk
ki msra ki yazdm dil-ga beytl-kasd oldu
Bu dergh mcedded yapd kutb- din Mahmud Han
1250
Bu zba tekye-i Behcet-fez tarh- cedd oldu
1251
Yesrzde Mustafa zzet
Pertev Paa divanna gre kitbede, baz deiiklik vardr. Camiin bir sene sren tamir ve
ilveleri 13 aban 1251 (4 Aralk 1835) tarihinde son bulmu ve ayn gn yaplan byk
bir merasimle ibadete almtr.
Son Asr Trk airleri adl eserinde byk yazar
Mahmut Kemal nal unlar yazmaktadr:
Pertev Paann mridi Ali Behet Efendi
merhumun medfun bulunduu skdarda Selimiye Dergh, III. Sultan Selim tarafndan
kk bir zaviye olarak ina ettirilmiti. Pertev
Paa, etrafndaki evleri alarak arsalarna dervi
hcreleri, eyh ve harem daireleri, yemekhane
ve mutfak ile ktphane yaptrd. Padiah, vkel, rical ve dier tekkelerin eyhleri de hazr
bulunduu halde alma merasimi icra olundu.
Bu merasim srasnda davetlilere bir ziyafet verilmi ve bu mnasebetle emsi Paa Kasrna
(erefbd Kasr) gelen Sultan Mahmuta bu
yemekten getirilerek ikram edilmiti. Kasrda
yemek yiyen ve istirahat eden Padiah, sonra
yeni dergh grmee gitmiti.
Bu tamirden sonra mabet Pertev Paa Camii
ismiyle anlmaa balamtr.
Pertev Paa, 1785-1837 tarihleri arasnda yaam nl bir Osmanl veziridir. Kendisi, Darcann Demirciler kynde dodu. Asl ismi,
Mehmet Saiddir. Pertev, Divan Kaleminde

kulland mahlasdr. Mart 1827de Reislkttapla (D leri Bakanl) tayin edildi.
23 Zilkade 1251 (11 Mart 1836) tarihinde Sadaret Kethdalnn ismi, Umur- Mlkiye
Nazrl (ileri Bakanl) olarak deitirilince, Pertev Efendi de vezaret ve mirlik rtbesi ile nazr oldu.
Sk sk Pertev Paann konana ve yalsna
giden Sultan Mahmut, yeni bir konak yaptrmas iin, stanbul Erkek Lisesinin olduu yerde bulunan mehur ifte Saraylarn, arsasn
ihsan etmiti.
11 Mart 1836da ileri Bakanl kurulunca
bakanlara devlet tarafndan bir konak yaptrlmtr. Nazrlar bu konaklarda hem otururlar
hem de bakanlkla ilgili resmi ileri grrlerdi.
Bugn, Divanyolundaki Sultan II. Mahmut
Trbesinin bulunduu arsada XIX. yzyldan
evvel de sultan saraylar bulunuyordu. Bu saraylarn yerine Mlkiye Dairesi (ileri Bakanl) olmak zere Pertev Paa iin byk
bir konak yaptrlmas ve Paann eski bir sa-
ray yerinde ve ok muhteem bir konakta oturmasn halk uur saymamt. Sylentiler zerine Paa, kona terk ederek ayrlm ve Sultan
Mahmut da bu byk yapy kz kardei Esma
Sultana vermiti. Trbe daha sonra bu sarayn
bahesine yaplmtr.
Halk arasnda Tusuz Padiah diye anlan
Pertev Paa, kendisine muhalif olan Akif Paann iftiralarna urayarak 11 Cemaziyelhr
1253 (12 Eyll 1837)de azil ve Edirnede oturmaa memur edildi. Yeni yaplan kona da
msadere edildi.
Sultan Mahmutun ikili olduu bir akam
meclisinde Akif Paa, Pertev Paann kendisini tahttan indirerek, baka bir ehzadeyi tahta
karacan syleyip, padiah buna inandrarak Pertev Paann idam fermann almaa
muvaffak olmutu.
Edirne Valisi Emin Paa, bir akam Pertev Paay hkmet konana davet ederek bodurdu. 1837 Kasmnn son gnlerinde cenazesi
Kk Selimiye Camii
(ieki Camii)
143

merasimle kaldrlarak Edirnede Seyyit Celleddin Trbesinin yanna defnedilmitir. Lhdinin etraf bir demir parmaklk ile evrilmitir. Fesli hidesindeki kitbesi udur:
Dar- ukbya sefer eyledi Pertev Paa
Eyliye caygehin Cennet-i l Mevl
Buna da kalmad encam brakd gitdi
Bu gzergh- fena ibu vefasz dnya
Eyleyb ruhuna Allah-tel rahmet
de glget-i behiti ona daim meva
Okuyup geme heman merkadinin tarihin
Oku bir Fatiha ruhuna eyle ihda
Reha-i rahmet olup nokta-i tarihi ona
Beyt-i firdevs ola menzil-i Pertev Paa
1253
Pertev Paa, Edirnelilerce Deli Emin Paa
denmekle mehur Reid Mehmed Paa olu,
Mehmed Emin Paann valiliinde, bir zamanlar katolikler zamannda okul olup bugn
(1936) iinde Kz Muallim Mektebi bulunan
konakta boduruldu.
Kabrinin Sultan Mahmutun emri ile hazinece
yaptrlmas ve msadere edilmi olan mallarnn ailesine iadesi, padiahn istemeyerek katlettirdiine ve katli hakkndaki iradesinin tatbik edilmemesi iin gnderdii rivayet olunan
nc bir postann ge kalmasndan dolay
nedamet duyduuna iarettir.
ieki Camii hazresi.

(Nakildir.)
144
Mustafa Reit Paay himayesine alarak yetitiren, slahat taraftar bir vezir idi. Pertev Paa,
air hviyeti ile devrinin Sultan-uaras
olarak kabul edilmiti. Divan vardr. Hususi
hayatnda adam yetitirmee alan, cmert
ve dervi merep bir ahs olarak tannmtr.
ok gzel giyinen, kimseyi incitmemee alan, gler yzl olan Pertev Paa, ttne ok
dknd. Gzel rika yazard. Her yaz irade ile
bir ark tanzim eder ve Sultan Mahmut besteleyerek sarayda saz fasllarnda okunup alnrd.
Pertev Paann babadan kalma hsaniyede bir
kona vard. Varlkl bir kimse olan babasnn
ayrca Tophanede ve Bahekapda da birer
kona ile Darca ve Alemdanda iftlikleri
bulunuyordu.
Sultan Mahmudun Pertev Paann Beylerbeyindeki yalsna ve stanbuldaki konana
giderek gece kalmas ve damad Vassaf Efendinin Fndkldaki sahilhanesine de gitmesi
ve onlara her vesile ile tevecch etmesi, erbab- garezin haset ve husumetini artrmakta
idi. Bir gece yaldan saraya dnerken padiah
kaynn kenarna ayan bast srada naslsa dengesini kaybederek dizlerine kadar denize
dalm ve koltuklarnda bulunan Pertev Paa
ile bamabeyinci Rza Beyin (sonradan serasker olmutur) akllar balarndan gidip padia-

h zorlukla yukar almlard.
Azl olunduu sal gn kapclar kethdas, yalsna gelip iradeyi tebli etti. Ailesine veda
ederek, yanna drt uak ve mevcut paras olan
45 bin kuruunu alarak kaykla Hazreti Halid
Trbesine gitti. Srp Beyi Milo Beyin, evvelce gnderdii faytona binerek yola kt. Edirneye vardnn 53. gnnde boduruldu. O
srada 53 yanda idi. Damad Vassaf Efendi de
Varnada ldrld. Vassaf Efendi, 28-29 yalarnda gsterili, pek gzel bir stanbul Efendisi imi.
Pertev Paann kayn validesi Hadice, ei Aye Sdka ve kz Fatma Cemile Hanmlarn bu
tekkeye yaplm vakflar vardr.
Cami avlusuna, Tunusba Caddesi ve air
Nesim Sokana alan kaplardan girilir.
Yalnz, Tunusba Caddesine alan kapnn
taknda, hem d yznde, hem de i yznde
olmak zere iki mermer kitbe vardr. (n yzndeki kitbe, Pertev Paa Divanndan alnarak yukarda yazlmt.)
Avluya bakan yznde ise, iki sra halinde hazrlanm u kitbe bulunmaktadr:
Yapldkda bu cami havabede er olub zhir
Birisi Hazreti Behet imi ol kutb- Rabban
Dimi Sal Efendiye kapuya yaz bu tarihi

Bu camide olan taat olur makbl- Sbhan
1251 (1835)
Kapdan girildiinde sa tarafta, Zeynep-Kmil
Hastahanesinin geniletilmesi srasnda yktrlan Bayramiyeden Himmetzde Tekkesinin
buraya nakledilen kabir talar, sol tarafnda
ise, Kk Selimiye Camii hazresine gmlenler bulunmaktadr. Bunlar arasnda Behet
Efendinin de ak trbesi vardr.
Mabet, bir bodrum kat zerine yaplm olup
kare plnldr. Cmle kaps air Nesim Soka tarafna almaktadr. Camiin bundan baka
son cemaat yerine alan iki kaps daha vard.
Sa taraftaki sonradan kapatlmtr. Sol taraftaki kaps nnde bulunan iki ince mermer
stunun tad saak yklmtr. Bu kap
zerinde kitbe yoktur.
Son cemaat yerinin sandaki bir merdivenden
hnkr mahfiline ve kadnlar mahfiline klmaktadr. Bu mahfilleri zarif, drt mermer stun tamaktadr. Her iki mahfilin arasnda
mezzin mahfili bulunmaktadr.
Ahap tavannn ortasnda yaldzlarla bezenmi bir gbek vardr. Ayn motifler ilenmi
bir silme, tavann kenarn frdolay evirmektedir.
ieki Camii
avlusundaki nadiye
Tekkesi Trbesi
nakilleri.
145

Minberi ahaptr. Mihrabn iki tarafnda iki
mermer stun bulunmaktadr. Bu stunlarn
zerine yine mermer bir balk yerletirilmitir.
Mihrab, da tamaldr.
atsnda gne ual bir alem vardr.
Sa taraftaki minaresi tuladan yaplm olup
zeri imento ile svanmtr. Hemen yannda
bir kuyu bulunmaktadr.
Mabet, tekke olarak yaplm olup ayin gn
perembe olan bir Nak Dergh idi. lk eyhi,
Kangrl Abdullah Efendi iki sene mehatte
bulunduktan sonra, 1222 (1807) tarihinde,
eyhlikten feragat ederek Selimiyedeki evine
ekilmi ve sonra mderris olmutur.
ieki Camiinde
eyh Behet
Efendinin ak trbesi.
Tekkenin ikinci eyhi, Buharal el-hac Nimetullah Efendi olup 7 N. 1232 (21 Temmuz
1817) tarihinde vefat etmitir. Kabri, Selimiye
Camii hazresindedir. Molla sarkl hidesinde u kitbe vardr:
Ziyaretden murad bir duadr / Bugn bana ise
yarn sanadr / Reisl-meayih, urvetu /s-salikn
Kutbl-rifn / Selimiye Tekyesi eyhi merhum /

ve mafur-leh Nimetullah / Efendinin ruhi n
Fatiha.
Tekkenin nc eyhi Ali Behet Konev
Efendidir. Rodos eyh Mehmed Emin Efendinin halifesi olup 7 Cemaziyelevvel 1238 (20
Ocak 1823) tarihinde vefat etmitir. Kabri, avlu kapsnn sol tarafndaki ak trbededir. Etraf demir parmaklk ile evrilmi bulunan bu
trbenin, ayak ucundaki hcet penceresi zerinde iki satr halinde yazlm u kitbe vardr:
Trbe-i pk-i Hazreti Behcet
d nmne zi-ravz-i Cennet
Der-ziyaret d dil-gh
Vkf- feyz-i lem-i vahdet
hidesinin stnde Mevlev sikkesi grlmektedir. zerindeki kitbe udur:
L-mevcude ill H
Sahib-i keramatd-diniyyet vel-ledniyye
Cami-i kemaltl-mevleviyyet ven-Nakibendiyye
Huccets-sluk vel-irad Behcetl-Aktab
Vel-evtad el-merhum el-mebrur e-eyh Ali
Behcet Efendi kuddise srruhl-cel
Ruh- erifleri n rzaen lillah el-Fatiha
***
Oku ey Fatiha-hn htime-i tarihin
Gd davetgeh-i ddare Cenab- Behcet
Sene 1238 f 7 Cemaziyelevvel, sneyn
Mustafa Nuri
eyh Ali Behet Efendi, Mevleviyyeden Alaeddin elebinin halifesi idi. Sonra Mehmet
Emin Efendiye balanarak Nak oldu. Knyesi, Ali Behet Efendi ibn Ebubekir elebi ibn
Hasan elebi ibn Hseyin elebidir. Tekke
en hretli devrini onun zamannda yaamtr. Sultan II. Mahmut, Pertev Paa ve mehur
Halet Efendi kendisini sk sk ziyaret ederlerdi.
eitli eserleri vardr.
Behet Efendinin halifeleri arasnda u zevat
bulunuyordu:
1- eyh brahim Hayran. Tahir Aa Tekkesine eyh oldu.
2- Pertev Paa.
3- Hlet Efendi.
146

4- Hac Ahmed Hamdi Efendi. Ta hazrededir.
5- Unkapan Ahmed Buhar Tekkesi eyhi Rfat Efendi. (Hakknda bkz. Sicill-i Osmn,
2/410)
6- eyhl-meayih, mesnevihan, reisl-kurra,
Eypl eyh Hafz Feyzullah Efendi. 1284
(1867). Eyp, eyh Murad Efendi Tekkesi eyhi ve o zamann meclis-i meayih reisi idi. Dergh hazresinde medfundur.
7- Eypte, eyhlislm Dergh eyhi Ali Uak Efendi.
8- Bab- Ali civarnda Beir Aa Dergh eyhi hattat Hsn Efendi.
9- Veznecilerde Derun Mehmed Efendi Dergh eyhi Veliyddin Efendi.
10- eyhlislm Turucuzde Ahmet Muhtar
Efendi ve dierleri. Ahmet Muhtar Efendinin
kabri bu tekkenin karsnda ve Karacaahmet
Mezarlndadr.
Tekkenin drdnc eyhi Hidayetullah Efendidir. Kendisi Behet Efendinin olu olup
1227 (1812) tarihinde dnyaya geldi. Alim ve
fazl bir zat idi. 1288 (1871) tarihinde vefat etmitir. Kabri babasn n yanndadr. Kitbesi
udur:
Vris-i feyz-i cenb- Pir Behet bundadr
Tc- nak-r-y erbb- tarikat bundadr
eyh-i kmil, merd-i vasl, rif gh- dil
Nsha-i mecmua-y ders-i hakikat bundadr
Emr-i hakla ruh- pki Adni kld aiyan
Fatihahan ol, gel ey dervi himmet bundadr
Slikn hare dek olsun lh mstefiz
Feyz-i ruhaniyyetinden kim sadet bundadr
Yazd Pertev bu mcevher beyt ile tarihini
Hidmeti makbul ola mmid niyyet bundadr
Medfen-i pkin ziyaret eylesn erbab- dil
Gevher-i gencine-i nr- Hidayet bundadr.
Devrinde dervianla beraber tekkede 19 kii
bulunuyordu ki, bu say stanbulun byk tekkelerinden biri olduunu gstermektedir. Bu
sayya kadnlar ve kz ocuklar dahil deildir.
Tekkenin beinci eyhi, Hidayetullah Efendinin olu Mehmed Said Efendidir. 8 Rama-
Nakibend eyh
Ali Behet Efendinin
ahidesi.
zan 1313 (22 ubat 1896) tarihinde vefat etmi ve babasnn yanna gmlmtr. Sikkeli
hidesindeki kitbesi udur:
Kif-i esrr- kayyumi, kudvetl-muhakkikn /
Cenab- Mevlna Mehmed Celleddin-i Rm
kuddise srruhd-deymum / Efendimizin slle-i
tahirelerinden pr-i / destgr-i slikn ve mukteda-y
Mridn / Hazreti Hace Ali Behcet el-Konev
Efendimiz / Hazretlerinin hafd-i fezil meddi / ve
bu hankh- feyz-penahn seccade / nin-i irad,
fazl- nihrir, mrid-i / ehir, e-eyh es-seyyid
Mehmed Said Efendi / en-Nakibend merhumun
rmgh- / manevsidir. Sene 1313 f 8 Ramazan
Kitbe eyh Arif Efendinindir.
1260 (1844)te bu tekkede dnyaya geldi. Said Efendiden sonra tekke dalr gibi olmusa
da bir mddet sonra Esad Efendi eyh tayin
olunmutur. 1847de Erbilde dnyaya gelen
Esad Efendi, Halid Tekkesi eyhi Mehmed
Said Efendinin olu idi. Kendisi ilk defa
1882de Kelm Tekkesi eyhi olmu ve yazd Kenzl-rfan (rfan hazinesi) adl eseri yznden 1897de Musula srlmtr. II. Merutiyetin 1908de iln zerine stanbula geldi. Meclis-i meayih azalndan baka, tekrar
147

sinden getirilmitir. Sol tarafta ve dipte ise,
Karacaahmet Mezarl duvarlar yaplrken,
Tunusba civarndan getirilmi talar bulunmaktadr. Btn bunlar tarih srasna gre aada yazlmtr:
1100 (1688). Harem Aas brahim Aa.
1142 Safer 3 (Austos 1729). Vezir-i azam elhac Ali Paa hazinedar Hac Yusuf Aa.
1149 (1736). Kerameddin Efendi.
Behet Efendi
Trbesi kitabesi.
Behet Efendi
Trbesi hcet
penceresi.
148
Kelm Tekkesine eyh olmu ve bu arada da

bu tekkenin eyhliini yrtmtr. Srgnde
iken tekkenin eyhliini olu Ali Efendi srdrm ve pazartesi gnleri Hatm-i Hcegn
ayini yapmtr.
1152 Cemaziyelhir 26 (Eyll 1739). Mihrapl gzel ta. Himmet Efendizde eyh
Abdssamed Efendinin kz erife Afife
Hanm.
1153 (1740). Kaptan- derya Sleyman Paa.
Tarih beyti udur:
Tekkelerin kapatlmasndan sonra, 1930 tarihinde Menemen Olaynda tahriki olduu dncesiyle idama mahkum oldu. Ya 85 olduu iin cezas mebbete evrildi. Ancak, mridlerinin idamndan iki gn nce Menemende vefat etti. Kabri oradadr. Birok eseri
vardr.
Sal tarih-i vefatn didi Rahm htif

Sahn- Cennet ola cy Sleyman Paa
1153 Ketebe Yahya
Mabedin kendi hazresinden baka, buraya yaplm nakiller de vardr. Avlu kapsndan girildiinde sa taraftaki hideler, Sal Tekke-
1153 (1740). Himmetzde Abdullah Efendinin kz erife Kadn kznn olu Seyyid Molla Abdullah.
Lhdi nakiller arasndadr. (Hakknda

bkz. Sicill-i Osmn, 3/80; Danimend,
Kronoloji, 4/574)

1156 (1743). Hamzav ta. Sadr- azam Sleyman Paa akrabalarndan Revan Defterdar el-hac Sleyman Efendi.
1156 (1743). E-eyh ekuri Efendinin nur-i
ayni Abdlvahid Efendi.
1156 Ramazan (Ekim 1743). Lhit. Sadr-
Anadolu Bolev Mehmed Emin Efendinin halilesi Hace Saliha Hanm.
1160 (1747). Mirzazde eyh Mehmed Efendinin kethdas el-hac Ahmed Aa.
1162 Ramazan 1(15 Austos 1749). ok iri
molla sikkeli. Nakbl-eraf Akbulakizde es-seyyid Bolev Mehmed Emin
Efendi. (Sicill-i Osmn, 1/406)
dinin biraderzdesi Mderrisn-i kiramdan Mesud Efendi.

1167 (1753). Siyavu Paa kerimesinin hazinedar Hadice Hatun.
1168 (1754). Gzel ta ve yaz. Himmet Efendizde eyh Gafur Efendinin ehli el-hace Hadice Hatun.
1170 (1756). Mezemortazde Ebubekir Bey.
(Bkz. Sicill-i Osmn, 2/201, Mezemorta
Hseyin Paa)
1171 Receb (Mart 1758). eyhlislm es-seyyid Mustafa Efendinin ei Akile Kadn.
1171 Ramazan 18 (Mays 1758). Kapudan Sleyman Paazde Mustafa Paann olu
Sleyman Bey.
1162 Rebiylevvel (ubat 1749). Gzel ta ve

yaz. Himmet Efendizde eyh Gafur
Efendinin kz Aye Monla.
1174 (1560). Mezemortazde Numan Bey.
1164 (1750). Kurbaazdelerden el-hac Hseyin Kaptan.
1175 (1761). Hamzav ta, gzel yaz. Himmetzde es-seyyid e-eyh Abdssamed
Efendinin damad ve kethda ve silhdarandan el-hac Mustafa Aa.
1165 (1751). Kurbaazdelerden el-hac Mustafa Kaptan.

1165 (1751). ri kavuk, ince stun. Bolevzde Efendinin damad Feyzullah Efen-
1175 Muharrem (Austos 1761). eyh Bahirl-keramet Himmetzde Abdssamed

Efendi kerimezdesi erife Nefise Monla.
ieki Camiinde
eyh Behet
Efendinin
ak trbesi.
149

1183 (1769). Dars-sade Aas Beir Aa
nn seryedekcisi Mehmed Aa.
1184 (1770). E-eyh Himmetzde Abdlgafur Efendinin olu e-eyh Abdlmuin
Efendi.
1221 Safer 7 (Nisan 1806). Mustafa Aazde

Hassa-i hasekiyandan Sleyman Aa.
1190 Cemaziyelevvel 25 (Temmuz 1776).

Himmetzde e-eyh Abdullah Efendinin kz Fatma Monla.
1223 (1808). Byk sarkl. eyhlislm

Arabzde Efendinin kethdas el-hac
Mehmed Efendi.
1193 Receb 14 (Temmuz 1779). Hcegn-

Divan- Hmyundan mektub-i sadr-
azam hulefasndan Ahmet Efendi.
1223 (1808). Kutbl-rifn e-eyh Himmet

Efendizde Abdullah Efendinin kerimezdesi Emetullah Monla.
1196 (1782). Kapclar kethdas Krm Hseyin Aa.
1225 Zilhicce 24 (Ocak 1811). Reisl-kttab

es-seyyid Said Galib Efendinin validesi
mmhan Hatun. (Bkz. Sicill-i Osmn,
3/615, Galib Paa)
1197 aban 3 (4 Temmuz 1783). Himmetzde

e-eyh Abdullah Efendinin damad Silhdar Oca nc halifesi brahim
Efendinin damad Hafz brahim avu
Aa.
1203 (1788). Serasker Hasan Paann ei Atike Hanm.
1204 Cemaziyelhir 3 (18 ubat 1790). Kafes
kavuklu. Silhdaran- Dergh- li kaleminde ikinci halife, hcegndan, Surre-i
hmyun emini el-hac Halil Efendi.
eyh Behet
Efendinin olu eyh
Hidayetullah Efendi
ve eyh Hidayetullah
Efendi nin olu eyh
Mehmet Said
Efendinin hideleri.
150
1214 Safer 15 (Temmuz 1799). Sekbanba

mer Aa. (Hakknda bkz. Sicill-i Osmn, 3/596)
1236 (1820). Mevlev sikkeli. Dervi Mehmed Dede.

1242 (1826). Sadr- esbak Galip Paa kethdas Hafz Mustafa Efendi.
1243 (1827). Ser-mimar Ali Rza Efendinin
ei Fatma Hanm.
1246 (1830). Humbarahane-i Amire Nazr
Nakibend Ahmet Hamdi Efendi. (Bkz.
Sicill-i Osmn, 1/289-90)

1246 Rebiylevvel 16 (Eyll 1830). Himmetzde mensubinden svari kaleminden
dris Efendi.
1248 Receb 21 (Aralk 1832). Sultan II. Mahmudun silhr Tahir Aa. Kitbesinin tarih beyti udur:
Hakka verdi varn canlar dedi tarihini
Kld Tahir Baba Allah al deyb teslim-i rh
Bu tekkeye, Bandrma kazasna bal Edincik
nahiyesinde bulunan zeytinlik, tarlalar, balar,
deirmenler, evler ve dkknlar vakfetmitir.
(Merkd, s. 95)
1249 Cemaziyelhir 26 (Kasm 1833). Hcegn- Divan- Hmyundan ser mimar
el-hac Ali Rza Beyefendinin ei Emine
Hanm.
Bir dua ile didim fevtine mihr tarihi

Kld Dervi Hasan Adn-i Nami mesken
1266 (1849). Lhit. Mehmet Paann kz ve
mehur skb Nazr Ali Hfz Paann
ei Gl Hanm.
1267 (1850). Mrid e-eyh Mehmed Agh
Efendinin kz Hanife Hanm.
1267 (1850). Bekt tal. Ali Baba Dergh
eyhlerinden Ahmed Baba.
1267 Receb 27 (Mays 1851). Uzun yaz, dilimli ta. Seyyid Hac Edhem Baba.
eyh Nimetullah
Efendi ehidesi.
Zt- Hakka vasl oldu ruh-i can Edhem Baba
1251 (1835). Serasker Hsrev Paann Haftan Aas Mehmed erif Aa.
1253 (1837). Fesli. Solakbazde Ahmet Bey.
1257 (1841). Solakba Aa Mustafa.
1260 (1844). eyh brahim Hayran Efendi.
eyh Ali Behet Efendinin halifesi ve
Akpaa civarndaki Tahir Aa Tekkesi
postnini ve tekkenin ilk hafz- ktb
ve ulemadan Kara Hseyin el-Ankaravnin mridi idi. (Sefne-i Evliya,
2/114)
1260 (1844). Dahiliye Nazr Pertev Paann
kaimvalidesi Hatice Hanm.
1260 (1844). Sikkeli hide. Kitbesi udur:
Ecille-i meayih-i Nakibendiyyeden Kutb
el-rifn merhum Behcet Efendi hazretlerinin
hulefasndan sitne-i Aliyyeden Tahir
Aa Hankhnda seccade-nin-i
mehat olan umde-i eshab- irfn
ve zbde-i erbb- zhd ittikan merhum
ve mafurunleh eyh brahim Hayran
Efendinin ruhin lillhil-Fatiha
1260
1263 (1847). Mevlev sikke. Dervi Hasan.
(Sicill-i Osmn, 2/170) Tarih beyti udur:
151

1267 Safer 27 (Ocak 1851). eyh Ahmed
kr Efendi. Barutcu Osman Efendizde.
1269 Rebiylevvel 20 (Ocak 1853). Mahrusei Burusada defin-i hak- trnak olan
Kutbl-rifn gavsl-vsln es-seyyid
e-eyh Mehmed Emin Agh Efendinin
torunu Muharrire erife Fatma Hanm.
1271 Rebiylevvel 3 (Kasm 1854). Humbarahane-i Amire Nazr el-hac Ahmet
Hamdi Efendinin ei erife mmglsm Hanm.
1271 (1854). Tayyar Efendizde Halil Bey.
Enderundan mahrec olup stable-i Amire Mdr idi.
1276 (1859). Tarikat-i Halvetiyyeden Dervi, Zaptiye Meclisi azasndan brahim
Rdi Efendi.
1277 Receb (Ocak 1861). Mlkiye Nazr Pertev Paann ei Aye Sdka Hanmefendi.
1277 (1806). eyh Behcet Ali Nakibend
Efendinin berberi hem bendegn ve bu
derghn vekilharc brahim Efendi.
1281 (1864). Hac Raid Efendinin olu
Kk Selimiye Camii
Tekkesine yaplan
nakiller.
152
Mehmed Salih Efendi.

1283 (1866). Servili ayak tal. Mlkiye Nazr Pertev Paann kk kz Emine
Muhsine Hanm.
1285 (1868). Haim Bey, Tarikat-i nazeninden ser-sazendegn- hassadan. Nakildir.
(Dalolu, stanbul Mezarlar, s. 1848;
Y. ztuna, Trk Musikisi Ansiklopedisi,
1/260; nal, Ho Sada, s. 185)
1286 Rebiylhir 15 (25 Haziran 1869). eyh
Mehmet Feyzullah Efendi. eyh brahim
Hayran Efendinin olu ve Tahir Efendi
Tekkesi eyhi. Sikkeli hidesindeki kitbe udur:
Ecille-i meayih-i Nakibendiyyeden Kutbl-rifn / Ali Behcet Efendi hazretlerinin hulefa-y / iradlarndan sitne-i Aliyyede / Tahir Aa Dergh- erifinde seccade-nin-i / irad olan el-merhum el-mafur / brahim Hayran Efendinin
mahdumu / ve dergh- mezkurun eyhi iken /
azm-i dar- cinan olan el-merhum el-mebrur / elmuhtac il rahmeti Rabbil-Gafr e-eyh / el-hac
Mehmed Feyzullah Efendinin ve kffe-i ehl-i imann ervah in Fatiha.
1287 Ramazan 28 (Aralk 1870). Kutbl-rifn cenab- Ali Behcet Efendinin dergh- postnini Mehmed Hidayetullah

Efendinin damad mefruat- ahane anbar mdiri Mehmed Hayri Efendi.
1294 (1877). Abdullah Ramiz Paa. Doumu
1234 (1818) (Hidmet-i askeriyye, 43; Sicill-i Osmn, 2/367). Abdullah Ramiz
Paann ayak tana u kitbe yazlmtr:
Merhum-i marunileyhin tercme ve telifat:
Esami-i ktb
Cild
Kebir Sarf- Trk
1 Telif
Sair Emsile-i Muhtasar ve 1 Keza
yine-i Ahlk
Fenn-i Ziraat
1 Tercme
Hidemat- Tobuyan
2 Keza
Bunlardan maada Trke ve Almanca / Franszca olarak lisan / zere mretteb henz baslmam / bir cild
telif kitab dahi vardr.
Veldeti sene
1234 (1818)
Askerlie duhul sene

1247 (1831)
Tahsil iin Avrupaya

azimeti sene
1254 (1838)
Avrupadan
avdeti sene
1260 (1844)
Tekadl sene
1291 (1874)
Vefat sene
1294 Muharrem
(Ocak 1877)
Hidmet-i Askeriyesi
43
Mddet-i mr
60
Aziziye fesli ba hidesinde de u kitbe

vardr:
H / es-Seyyid Abdullah Ramiz Paa / Tarikat-i
aliyye-i Rfaiyye muhibbanndan olub / Avrupada tahsil-i ilm marifet / ve Tobuluk ve stihkam fenlerinde kesb-i / maharet ederek silk-i celil-i
askeriyye-i / Osmaniyede pek ok hidmetlerde bulunub / feriklik rtbesine vasl ve Dr- ura-y /
Asker azalna nail olmu ve nihayet / menzulen
ve tekaden bu kerre hull- ecel / mevudiyle ve
irtihal-i dr- beka eylemidir / (Mafur- marnileyhin ruhuna / el-Fatiha)
Ba ta kitbesinin stnde Rfa Tarikatna bal olduunu gsteren dairemsi
bir vefk (Tlsml dua) sanatkrane bir
ekilde hak edilmitir. (Abdullah Ramiz
Paann hayat ve eserleri iin bkz. Sicill-i
Osmn, 2/367; Mehmed Esad, Mirat-i
Mekteb-i Harbiye, stanbul 1315, s. 2425; Kltr Bakanl, Trkiye Basmalar

Toplu Katalou-1, 1/35; Trk Dili ve Edebiyat Ans. 1/14-15; Seyfeddin zee, Eski Harflerle Baslm Trke Eserler Katalou, stanbul 1971, 5/41; Necdet liNedret li, Abdullah Ramiz Paann Mezar, Bilim Tarihi, Haziran 1993, Say:
20)
1295 (1878). Stun hidesi sikke kabartmaldr. Mirliva Mahmud Paa. Ba hidesindeki kitbesi udur:
Y H
Otuz be yl mukaddem ihtiyr- uzlet itmidi
Gb Mirliva Mahmud Paa kld Adni c
Olub asker nizam- askerin ibtidasnda
Klub kat-i meratib bir bir itdi itil peyda
Cenab- eyh Himmetzde Abdlhayy Efendiye
Olub damad kld kesb-i feyz sret mana
Ne are suretin kalb itmek manaya l-beddir
Misal-i rcne imtisal itdi bu da hl
Senih ite yazld b dua-y hayr bu tarih
Ola Mahmud Paaya myesser Cennetl-meva
1295
Ayak tandaki kitbesi ise udur:
Binikiyz yiirmi senesi / pekci e-eyh Mehmed
Efendinin / sulbundan dnyaya gelb bidayet-i /
Nizamda meslek-i askeriyeye / Dahil ve derece derece kat- meratible / Altm tarihinde mirlivalk /
rtbesine nail olduu ve Himmet / Efendizde eyh
Abdlhayy / Efendi merhumun damad / bulunduu halde altm drt / senesi tekadi bil-icra-i ihtiyar / Kue-i inziva ve bu gnde ikmal / infas- mstear ile irtihal-i / dar- beka iden merhum Mahmud
Paann / ruh- erifi n lillhil-Fatiha / 1295
Mahmud Paann olu Celleddin Paa,
1315 (1897) Trk-Yunan Harbinde
kahramanca arprken ehid olmutur.
Kabri Alasonya ehrinde idi. (Sicill-i
Osmn, 4/850; stanbul Ans. 6/1844)
1296 (1879). Emir Ali olundan Mustafa
Aann kz Mirliva Ahmed Ragb Paann validesi Fatma erife Hanm.
1297 (1880). Tarikat-i liye-i Nakibendiyyeden ve kudemay ecille-i rical-i devletten smail efik Bey. (Sicill-i Osmn,
3/153)
153

1298 Recep 4 (Haziran 1881). Efahim-i sleyha-y seltinden Mlkiye Nazr Pertev
Paazde, rical-i devlet-i aliyyeden ehab Beyefendi. (Sicill-i Osmn, 3/177)
1299 Cemaziyelevvel 23 (Nisan 1882). Sudurdan Nazif Beyzde evrak mdr Mehmed Ferid Beyin Gelenbevzde torunu
tarikat-i liyeden Emine Feride Hanm.
1303 Rebiylevvel 13 (Aralk 1885). Muhteem stun. Valide Sultan hademelerinden emikezekli el-hac Mehmed Aa.
1303 1885). Asakir-i ahaneden Mirliva elhac Mehmed Hsrev Paa. Surre-i hmyun emini idi. (Sicill-i Osmn, 1/277)
1303 Ramazan 17 (Haziran 1886). Nefis hatl. Bende-i Hac Bayram- Veli es-seyyid
Abdekur Mahf. Doumu: 1252
(1836)
1303 Rebiylevvel 12 (Aralk 1885). Mirliva
Ahmet Muhtar Bey.
1304 (1886). Musul valisi Faik Paann ei

Fatma binti Ali Efendi.
1305 (1887). eyhl-vzera Mustafa Nuri Paann halilesi. (Sicill-i Osmn, 4/482)
1307 (1889). Kmil Efendi hazretleri. Ayasofya
Medresesi hocas. (Sicill-i Osmn, 4/73)
1307 evval 10 (Mays 1890). Hasan Hsn
el-Halidi. (Merkd, s. 94)
1307 Cemaziyelevvel 28 (Ocak 1890). Kaln
ta. Mevlid-i Bitlis idi. smi Hamza Raci Baba, nam- mahsusu el-hac Sadk.
1307 (1889). Lhit. Ahmet Raif Paann ei
Fatmatz-Zehra Hanm. Kitbesi Mustafa imzaldr. adrvan sahibidir.
1308 (1890). Aliye Hanm. Ta yerde olduu
iin okunamyor. Uzun kitbesi air Senih Beyindir.
1309 (1891). Hicaz Ordusu Miri ve Badat
valisi mehur Reid Paann ei ve orum Mutasarrf sadetlu Rt Paann
valideleri salihat-i nisvandan Fatma Ratbe Hanm.
1306 (1889). Ankarav Hseyin Hamid Efendinin olu tarikat-i aliyye-i Bayramiyyeden Himmetzde seyyid Abdekur
Efendi hulefasndan ve mderrisn-i kiramdan Ahmet Asm Efendi. Doumu:
1256 (1840). 7 Cim. 1306 (8 ubat
1889)da vefat etti.
1309 Zilhicce 16 (Temmuz 1891). Himmetzde e-eyh es-seyyid Abdlhay Efendinin kz ve Mahmud Paann ei erife Azize Hanm.
1311 Safer 22 (Eyll 1893). Etraf parmaklkl. Umur- Mlkiye Nazr Pertev Paa
mensubninden hace Drriye Hanm.
1312 (1894). Mirliva Hac Hsrev Paann
ei erife Hatice Hanm.
Yusuf Baba.
ieki Camii avlusu.
(nadiye Tekkesi
trbesinden nakildir).
154
1312 evval 22 (Nisan 1895). Meayih-i Halidinden Abdullah Efendinin olu, tarikat-i Nakibendiyyeden maliye meclisi
azas el-hac Mehmed Arif Efendi.

1315 (1897). Adana valisi Mustafa Faik Paann kz akire Hanm.
1318 (1900). Musul valisi Faik Paann 25
yanda vefat eden dier bir kz.
1318 Gurre-i Rebiylhir (29 Temmuz 1900).
air Senih Efendi. Kabri dip taraftaki
hcet penceresinin arkasndadr. Kitbesi udur:
H
Gnl gzyle nazar kl bu kabre ey zair
Yatur iinde dil-sde bir vcud- kerm
Ezm- kudema-y rical-i devletten
Senih Efendi o pryedar- kalb-i selm
Habib-i pak-i Huda cmle l kurb ann
Cemal-i akna olmud beyt-i kalbi harm
Edib air idi mecmua- mefahir idi
Kerem measir idi hsn-i hulki idi amm
Sluk idb reh-i feyz-i Cell-i Rumiden
ridi menzil-i irfana ol muhibb-i fehm
Ne mutlu son dem-i mrnde ziyb-i desti idi
Tilvet eyleyerek nsha-i Kelm- Kadm
Drd hame-i Muhtar birer gzel tarih
Senih Efendinin oldu mekn Huld- Nam
Sene 1318 f gurre-i Rebiylhir
das Ayintab Reid Efendinin olu mazanne-i kiramdan Behcet Efendizde

eyh Said Efendinin damad muhakeme
temyiz zabt ktibi Kmil Bey.
1321 (1903). Urfal eyh Hafz Mehmet Selim Efendinin olu Hseyin Paann kz Fatma Hanm.
1321 (1903). Rical-i Devlet-i Aliyyeden komisyon azas Ahmet Rasih Efendi.
1321 (1903). Serasker Aa Hseyin Paazde
cemiyet-i rusmiye azasndan ve Hazreti
Himmet ahfadndan Ali evket Paann ei. smi yazl deildir.
1323 Zilkade 19 (15 Ocak 1906). Rza Efendi.
air Senih Efendinin byk kardei,
mabeyin baktibi, ressam Murtaza
Efendinin de babasdr. (Merkd, s. 95)
yandan Rza Efendinin kardeidir. Kabri civarndadr.

1319 Receb 15 (Ekim 1901). Armal lhit.
Tarikat-i aliyye-i Sadiyye mensubninden dil-gh, Ahmet Raif Paa.
1319 evval 27 (ubat 1902). Himmet Efendizde eyh Hsameddin Efendinin ei,
vaiz Ebubekir Efendinin kz erife Leyla Hanm. Doumu: 1263 (1847)
1320 (1902). Lhit. Ferik Ahmet Raif Paazde mektb-i seraskeri Ali Bey. Ei Aye
Sdka Hanm.
1320 (1902). Ayn lhit. Ahmet Raif Paazde evki Beyin ei Fikriyr Hanm.
1319 (1901). Lhit. Hseyin Paazde, Hazreti Himmet ahfadndan Ali evket Paann kz Rabia Adviye Hanm. Doumu: 1302
1321 Cemaziyelhir 21 (Eyll 1903). Kaln
stun. Ehli rical-i kuzattan kap keth-
air Senih Efendinin

hidesi.
155

Bu deerli insan 1231 (1815)te Bursada
dodu. Devletin bir ok yksek kademelerinde grev ald. yi ve kkl bir eitimi vard. 1266 (1849) ve 1276 (1859)
tarihlerinde olmak zere iki defa Evkaf-
Humayun Nazrlnda bulundu. Liykatinden dolay 12 madalya ald. yi bir
hattat ve ok drst bir zat idi. 92 yanda olduu halde vefat etti. Bu yanda bile gayet din ve hafzas yerinde idi.
Rza Efendinin en deerli grevi 1284
(1867)de al yaplan Islah- Sanayi
Komisyonunun riyasetidir. Bu ilerin
banda bulunan ve 7-8 irketin kurulmasnda hizmeti geen Rza Efendinin
namn tarih-i sanayi-i Osmaniyye dmia hrmetle yd edecektir. (Osman
Nuri, Mecelle-i Umur-i Belediye, 2/695)
1324 C. hir 3 (Temmuz 1906). Himmetzde
eyh Abdekr Efendinin ei Fatma
Adile Hanm. Doumu: 1259 (1843)
1325 Temmuz 15 (1907). Parmaklk iinde.
Tarikat-i aliyye-i Nakibendiyyeden ezm- ricalden ve ehremaneti meclisi
azas brahim Samet Bey Efendi.
1326 (1908). Ulema-y be-namdan ve hlefay Halidnden Urfal eyh Hafz Mehmed Efendinin olu askeriyeden Mehmed Mazhar Efendi.
1326 (1908). air Senih Efendinin kz aire
erife Fatma Hanm.
1327 (1909). Faik Paa. (Bkz. slimyeli, Asker
Ressamlar, s. 60) Kabrin etraf demir
parmaklk ile evrilmitir. hide yoktur. Levha kitbe:
Faik Paa ol vedr glzr siyadet h h
O rif-i billah ol ser-tac an etkya
Kabrine geldi melek tarih-i cevher syledi
Dars-selma irtihal itdi bu yl Faik Paa
1327
1327 (1909). Himmetzde el-hac Ahmet Kulu.
1329 (1911). Kibar Meayih-i Nakibendiyyeden eyh Rfk Efendinin kz, fazl-
ehir e-eyh Mehmed Said Efendinin
156
kzkardei ve eyh Feyzullah Efendinin

validesi erife Rfkiye Hanm.
1329 (1911). Rical-i Devlet-i Aliyyeden
Mehmed Kmil Efendi. Darphane Mdr idi.
1331 Ramazan (Austos 1913). Lhit. Ahmet
Paazde Harbiye Nezareti kaleminden
Ali Fikri Bey.
1333 R. evvel 27 (ubat 1915). Pertev Paann torunu, Ahmed Celleddin
Beyin (l. 1307) olu Aziz Bey. Babasnn kabrine gmlmtr. (Son Hattatlar, s. 512)
1336 evval 27 (Mart 1918). Hac Bayram-
Veli bni-i sni ayn- makam- ali, Tophane-i Amire muhasebecisi Himmet eeyh Hseyin Hsn Efendi.
1342 (1923). Himmetzde ahfadndan Aa
Hseyin Paa hafidi Bahriyeden mtekaid Hseyin evket Bey.
Tarih ksm gml, Tayyarzde Ahmet At
Beyin olu mderris Mahmud Tayyar
Bey.
Avludaki mermer oval adrvan zerinde:
Merhume ve mafurnleha Fatimatz-Zehra
Hanmefendinn vakfdr. diye yazldr. Zehra
Hanmn kabri hazrededir.
Ktphanenin sol tarafnda yeni yaz ile:
1860-1922 Pertev Paann torunu Mehmed
At diye yazlm bir levha vardr.
1324 C. evvel 8 (30 Haziran 1906) gecesi, Selimiyedeki evinde yanarak vefat eden,
Ceride-i Havadis muharriri, Zarif Ahmet Tevfik Bey de buraya gmlmtr.
1336 R. evvel (9 Aralk 1917) tarihinde, Kadkyde bir semte ismini veren kkte
vefat eden, ehremini Ziver Beyin kabri de buradadr.
Himmet Efendi Tekkesinden yaplan hide
nakilleri 62 adettir.
Cmle kapsnn sa tarafnda ve nakil hide-

ler yannda on bir pehle ta bulunmaktadr.
Bunlar, eyh Mehmed Muhyiddin Efendi Trbesinden getirilen kabirlerin yerini belirtmek
iin yaplmtr. Eskiden bu pehlelerin zerinde ahap sandukalar bulunuyordu.
Avluda ayrca, abdest musluklarnn sol tarafnda da nakiller bulunmaktadr. Burada, 22
pehle mevcuttur. Bunlar Bandrmal Tekkesi
(nadiye) Trbesinden getirilmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/189) (Pertev Paa Divan, s. 49-50) (Sicill-i Osmn, 2/31) (M. Tahir, Osmanl
Mellifleri, 2/297, 369 ve 1/63) (nal, Son Asr Trk airleri, s. 28, 93, 1301, 1309, 1658, 2174) (slm Ans.
9/554) (. Hakk, Merkd, s. 92-95) (H. ehsuvarolu, 26
Haziran 1948 Akam ve 30 Haziran 1952 Cumhuriyet) (E.
Kou, stanbul Ans. 3/1699-1714) (R. Ziyaolu, stanbul
Kadlar ve ehreminleri s. 157) (Mirat-i stanbul s. 79) (H.
Dalolu, stanbul Mezarlar) (Zakir kr Efendi, stanbul
Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/81)
(Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 8/172) (Trk Dili ve
Ed. Ans. 3/86, Esad Efendi) (E. Kou, stanbul Ans.
10/5247, Esad Efendi) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, Sleymaniye Ktphanesi Yazma balar No: 2306, 2/100119 Ali Behcet Efendi ve 2/134 eyh Said Efendi) (Hseyin
Vassaf, Tercme-i Hal-i Ali Behcet Konev, ni. Ktphanesi bnlemin Ksm, No: 2760/4) (Evliyalar Ans. 3/50,
Trkiye Gazetesi Yay.) (Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi,
Nfus Defteri No: 6290/l, s. 384) (Ltfi Tarihi, stanbul
1302, 5/121-122)
LEHANE MESCD
(MUSALLA MESCD)
escit, eski Bulgurlu Da, imdiki Kk

amlca Tepesi zerinde ve bu tepenin
mraniyeye bakan yamacndadr. Buraya,
Bulgurlu Caddesinden ayrlan eski ad Tuzak,
yeni ad iek olan bir sokak yolu ile klmaktadr.
Mescit ve merutann nnde geni bir bahe
vardr. Krokiden de anlalaca zere 5 x 10
metre boyutlarnda, kk bir mabettir. Ahap
ats kiremit deli olup yerden iki metre yksekliindedir. imdiki mabet, be pencereden
k alan bir XIX. yzyl eseridir. Sa tarafndaki ksa, kaln minaresi 1958de yaplm olup
bnisinin ad minarenin zerindeki mermer
bir levhaya yazlmtr:
Bu minareyi yaptran Kadriye Tanrverdinin
btn lmlerinin ruhuna Fatiha.15. 11. 1958
skdarda Hdy sitnesinin son eyhi
Glen Efendinin ifadesine gre ilehane
Mescidi 1024 (1616) tarihinde yaplmtr.
Bunun iin drd tarih udur:
n temam oldu didim tarihini
Cennet-s bir makam- b-adil
1024
ilehane Mescidi.
157

ve sonra Rum Mehmet Paa Camii iinde ve
sol taraftaki ikinci odaya g ettii sylenebilir.
Meruta bahesinde ve yukar sete klan
merdivenin nnde, suyu arkasndaki kuyudan
temin edilen som mermerden yaplma alt
musluklu oval biimde bir adrvan vardr.
zerinde ok gzel bir talik hat ile yazlm u
kitbe bulunmaktadr:
Pir Mahmud Hdy Azizl-kadrin
Bu makaam yaplp maksem-i b oldu bina
Levh-i nazm oldu bu tarihi gherle tezyin
Nev eser yapd zehi himmet-i Kmil Paa
sene 1291 (1874)
Yapm 1995 ylnda
devam eden yeni
ilehane Camii ve
Klliyesi.
Mescidin yerinde, Aziz Mahmud Hdy Efendinin Bursadan skdara geldii zaman ailesini barndrmak iin yaptrd iki oda bulunuyordu. Bunun altnda veya civarnda toprak
altnda ayrca bir ilehanesinin bulunduu rivayet edilmektedir.
Bu srada vefat eden kk olu, st bahenin
kesine gmlmtr. Kabrin zerine kk
bir mermer lhit yerletirilmitir. hideleri
yok olmutur. Mslman mezarnda altn bulunmayacan bilmeyen mezar hrszlar, bu
kabri yan tarafndan kazarak ieride altn aramlardr. Fakat bu srada som lhdin, mezar
ukuruna dmesiyle defineciyi yararlad buradaki kan izlerinden anlalmtr. Lhit hl
o ukurdadr.
Hdy Efendi, mridi ftade Efendinin 988
(1580) ylndaki vefat zerine, skdardaki
bu yere gelmi ve irada balamtr. Kendisinin burada ne kadar oturduu belli deildir.
Fakat hadiselerin ak takip edilirse, 15881590 senesine kadar bu iki odal evde kald
ilehane Mescidi
vaziyet krokisi.
158
adrvan Sadrazam Yusuf Kmil Paa tarafndan yaptrlmtr. Kendisi, Msr valisi Kavalal Mehmet Ali Paann kz Zeynep Hanm ile
evlenmi ve 5 Ocak l863 tarihinde sadrazam
olmutur. 11 Ekim 1876da Bebekdeki sahilhanesinde vefat ederek skdarda ZeynepKmil Hastahanesinin yanndaki trbesine
gmlmtr.
adrvann arkasndaki kuyunun ok gzel
mermer bir bilezii vardr. Bu bilezik zerine u
kitbe hakk edilmitir:
Cennetmekn Sultan Mahmud Han hazretlerinin
kadnlarndan nc Aubican Kadnefendinin
hayratdr. 1285 C. 10 (29 Austos 1868)
Kuyunun zerinde kr bulunmaktadr.
Aubican Kadnefendi, 10 Temmuz 1870de
vefat ederek Sultan Mahmut Trbesine gmld. 1811de Saliha Sultan dnyaya getirmitir.
ilehane Mescidi
adrvan ve kuyusu.
Hdy Efendiden sonra, Hdy Tekkesi eyhi olup hilfeti Aziz Mahmud Efendiden olan
Makad Ahmet Efendi Bulgurluda halife ve
eyh olmutur. Mescit 1690 tarihlerinde eyh
Selmi Ali Efendi tarafndan yeniden bina
olunmutur. imdiki eklini de, -avludaki kuyu ve adrvan tarihlerine bakarak- 1865de ald sylenebilir.
Makad Ahmet Efendiden sonra buraya evvel Gafur Efendi (l. 1667) ve sonra Dede elebi lkabyla bilinen Mehmet Sabur Efendi
(l. 1717) eyh olmulardr. Bundan anlaldna gre, Aziz Mahmud Hdy Efendi Tekkesine eyh olanlar burada da eyhlik yapmlardr.
Hdy Efendinin mridi olan Sultan I. Ahmet, kendisine Bulgurlu ve mraniyede bir
ok yerler temlik etmitir.
Ayrca Faik Paann olu Mehmed Beyin,
Hdy Aziz Mahmud Efendi vakfna mlhak,
Yasin-i erif okuma vakf vard. Faik Paa,
1053 Zilkadesinde (Ocak 1644) vefat etmitir.
(Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri I,
No: 198)
ilehanede, bir zamanlar gndzleri mumlar
yaklarak Hdy Efendinin ruhu ad edilir ve
bunun iin derviler nbetle vazife grrd.
Bu hal, tekkeler kapanncaya kadar devam etmiti.
ilehane Mescidi
adrvan.
1256 (1840) ve 1294 (1877) tarihli tekkeler

listesinde, ayin gn aramba olan bir tekke
yazldr ki, Celvetiyyeden brahim Efendi
Tekkesi, der Kzl Mescid, der Bulgurlu diye
kaydedilmitir. Mecmua-y Tekayada ad yoktur. Ayrca Bulgurluda Kzl Mescit isimli bir
mescit mevcut deildir. Muhtemelen bu isim,
ilehane Mescidinin 1840 tarihlerindeki ad
olmaldr.
1890 tarihlerinde yazlan Mecmua-y Tekaya
adl eserde, ayin gn Perembe olan bir Celvet Tekkesi olarak gsterilmitir. Burada, ismi
Musalla Tekkesi olarak kaydedilmi fakat eyhi belirtilmemitir. Bu da, derghn bu tarihten evvel faaliyetine son verdiini gsterir.
159
Karakad Camii.
Uzun mddet ibadete kapal kalan mescit,

1988de almtr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/199) (E. Kou, stanbul Ans. 7/3979 ve 6/3115) (nal, Son Sadrazamlar) (Sicilli Osmn, 1/214, Makad Ahmed Efendi, ve 4/214-215)
(Gltekin Oransay, Osmanl Devletinde Kim Kimdi, 1/142,
262) (Kmil Ylmaz, Aziz Mahmud Hdy, s. 271) (Glen Efendi, Klliyat- Hazreti Hdy, 1338-1340 Sleymaniye Ktphanesi Mihriah Sultan Blm, No: 253) (Konyal, skdar Tarihi, 1/129) (Mecmua-y Tekaya) (1256 ve
1294 tarihli tekkeler listesi) (A. etin, stanbuldaki Tekke,
Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Dergisi, 13/589)
NGENE FIRINI CAM

(KARAKADI CAM)
abet, Atlamata civarnda, Selmi Ali

Caddesi ile Kassam emesi Sokann
kava yannda ve Selmsz Caddesi zerinde
idi. 1935-37 seneleri arasnda yklmtr. Ahap bir yap idi. Minaresi de ahap olduundan
cami yklnca bir yk arabasna konup Geredeli Mescidine nakledilmiti.
Bnisi Kara Alaaddindir. Kabri dahi ondadr.
1000 (1591-92) tarihinde vefat etmitir. Minberini mamzde denmekle maruf Mustafa
Efendi nam kimse vaz eylemitir. Sonradan
Arpaclar kethdas el-hac smail Aa, yannda bir mektep yaptrmtr.
ingene Frn
Mescidi ve evresi.
Sonradan Diyarbakrl Seyyid Feyzullah Efendi

mescidi zaviye eylemitir. Bu dahi onda medfundur. 1050 (1640-41) tarihinde vefat etmi-
tir. Bu zatn baz ear ve ilhiyat vardr. Bu

mescidin mahallesi vardr.
Mescit, adn civarndaki bir frndan almtr
ki, bugn de faaliyettedir. Mabet, halk aznda
Karakad, bu isimden bozma olarak Karagazi
isimleri ile de anlrd. Yanndaki smail Aa
Mektebinin dier bir ad da Karakad Mektebi
idi. Eski skdarllarn bir ou bu mektepte
okumutu.
Kara Alaaddin Efendinin kabri, bugn de bakmsz hazresindedir. Ba ve ayak ta silindir
eklinde olup zerinde;
Karakad Aliy / ddin ruhuna el-Fatiha / Sene
1000 (1591)
diye yazldr ki, stanbul mezarlklarnda 1000
tarihini grmek hemen hemen imknszdr. Alaaddin Efendi 1591 tarihinde vefat ettiine
gre mabet en ge 1590 tarihlerinde yaplm
demektir.
1640 tarihinde vefat eden Feyzullah Efendinin kabri mevcut deildir. Tekkesinin hangi tarihe kadar devam ettii belli deildir.
Mecmua-y Tekayada kaytl deildir.
Mabet, 1988 tarihinde yeniden yaplm olup
kubbeli ve fevkndir. Son cemaat yerine merdivenle klr. Burada stunlu bir revak vardr. Minberi Smerbankn gzel inileri ile
kaplanmtr. Minaresi sada ve yksektir. Ha-
160

zresi temizlenmitir. nnde ve kedeki ahap binalar istimlak edilmitir. Bu srada kar
kedeki, Nevehirli brahim Paa Su Terazisi
de yktrlmtr.
1000 (1591). Karakad Alaaddin Efendi.
1175 (1761). mer Odabann validesi Rukiye Hanm.
1177 (1763). Perian sikkeli. Balkczde elhac brahim Aa.
1183 Zilhicce 10 (Nisan 1770). Karakad Aladdin Mescidi imam Hac Mustafa
Efendi.
1200 (1785). mer Aa.
1212 (1797). Sabka mjdeci-ba el-hac
Mehmed Emin Aann kz FatmatzZehra Hanm.
1217 Safer 10 (Haziran 1802). Kutbl-rifn
Cennetmekn Badadzde eyh es-seyyid Mehmed Tahir Efendinin ei erife
Akile Hanm.
1245 Receb 15 (Ocak 1830). Kassamzde Feyzullah Efendinin kz Nimetullah Hanm.
1205 (1834). Kethda-y Hazret-i Sadr- li

kalemi hulefasndan ve Hcegn- Divan- Hmyundan smail Zhdi Efendi.
1251 Safer 5 (Haziran 1835). Hcegn- Divan- Hmyundan ve Dahiliye Kalemi
hulefasndan turake smail Zhdi
Efendinin ei erife Azize Hanm. (nal,
Son Hattatlar s. 476)
1260 (1844). Su Nazr Nuri Beyefendi olu
Ali Cenabi Bey. Enteresan bir kk kabir ta vardr. hidesi zerinde yedi
pskll bir fes vardr ki,uzaktan bakldnda Bekt sikkesini hatrlatmaktadr.
1261 (1845). Mjdeci-ba Emin Aann ei
Tahire Hanm.
1264 (1848). Benlizde Mehmet Efendinin
ei, Badad eyh Necib Efendizde Tahir Efendinin kz erife Hanm.
1281 (1864). Salih Muhtar Efendi.
Hazredeki dolama sikkeli, drt ke ince stunlu hidenin zerinde yaz yoktur. Bu, Feyzullah Efendiye ait olabilir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/234)
(Konyal, skdar Tarihi, 1/130) (Osm. Ar. M. Cevdet
Tasnifi Evkaf Defteri II. s. 893, No: 16070) (Mirat-i stanbul, s. 142)
Semte ismi verilen

mehur
ingene Frn.
161
NL CAM
abet, inili mevkiinde, Allame Caddesi

ile inin Hamam Sokann birletii
yerdedir. inili Mescit Soka ile ininli Hamam Sokana alan avlu kaplar vardr.
Camiin sol tarafnda ve yolun karsnda mehur Efganllar Tekkesi ve ininli Hamam Soka zerinde ve camiden yz adm ileride mmi Ahmet Efendi Tekkesi bulunmaktadr.
Camiin ininli Hamam Sokana alan kaps zerinde air Fevzi Efendinin hazrlad
satr halindeki on iki msral u kitbe bulunmaktadr:
Mader-i Sultan brahim Han
Hazreti Sultan- ekrem valide
Bu binayi hakk yapd hayr in
Ta ola beyt-i ibadet abide
Davet ola be vakitde rahmete
Menzil ola abide ve zahide
Yapd mektep eme hamam ve sebl
Kim ona Hak ltf- hem ihsan ide
Ehl-i hayri bunda taat ideni
Dahil it y Rab cenan- halide
Fevziya lafza ve mana tarihi
Oldu bin ellide hayrl-valide
inili Cami.
162
Cami, 1050 (1640) tarihinde, Sultan I. Ahmetin ei, Sultan IV. Muratn ve Sultan brahimin annesi Mahpeyker Ksem Sultan tarafndan yaptrlmtr. Camiden baka, bir medrese, bir adrvan, bir sebil, bir mektep, bir eme ve bir de ifte hamam bina edilmitir.
Avlunun etrafn, pencereli, kesme ta harputal bir duvar evirmitir. Bu kapnn sol tarafnda, sekiz mermer stunlu, bir sivri kubbenin
altnda, mermer ebekeli gzel bir adrvan,
bunun nnde ve avlu duvar penceresi iinde
ise, sebil bulunmaktadr.
Mabedin sol tarafnda ve geride, set zerinde,
yedi odal ve bir dershaneli, at nal eklinde
medrese veya darlkurra, medresinin yan tarafnda ve camiin kble ynnde ise, iki mermer
lhit vardr. Ayak ve ba hidelerinde yaz olmayan bu mezarlar Behram Aa ile eine aittir. Bunlarn sa tarafnda olduka byk, bir
yangn havuzu bulunmaktadr. Sonradan st
kapatlan bu kesme ta eserin camiye bakan
yznde iki, avlu kapsna bakan cephesinde
ise, bir eme mevcuttur. nn de kitbesi
yoktur.
Camiin son cemaat yerine, be basamakla klr. Mabedi taraf, 22 mermer stun zerine

oturtulmu bir saak evirmitir.
Son cemaat yeri, devrinin en gzel inileri ile
kaplanmtr. Yalnz, bir ksm kaybolduundan yerlerine yenileri konmutur.
Sa tarafta, kesme tatan yaptrlm olan tek
erefeli minare yer almaktadr. erefesinin alt
ksm ekillidir.
Cami sahnna alan cmle kaps zerinde,
beyitlik u kitbe vardr:
Hemie hazreti vl cenab- Valide Sultan
Huls zre li vechillah hayrat itmedir an
Yapub bu camii ana nice emlak vakf itdi
Muvaffak itdi hayrata an tevfik-i Rabban
Tamam olunca didi Himmet tarihini htif
Bu camide olan taat ola makbul-i Sbhan
Kitbenin altnda tarih yazl deildir. Ebced
hesab ile 1051 rakam kmaktadr.
Kare plnl mabet tek ve sar kubbelidir. Kubbe, ke tromplar zerine oturtulan sekiz yzl bir kasnaa bindirilmitir. Camiin drt du-
inili Cami
vaziyet pln.
var, kubbe kasnana kadar serapa ini ile

kapldr. XVII. yzyl iniciliimizin en nefis
rnekleri sanki bu irin camide sergilenmi gibidir. inilerdeki beyaz, siyah, ak mavi, mor,
lacivert, krmz ve yeil renklerle bezenmi lle, gl, karanfil ve papatyalarn ahenkli uyumas ok gzeldir. Mabet, altl stl 20 pencereden k alr. Alt pencerelerin stndeki ini
panolarda mor zemin zerine beyaz ile Besmele
ve Ayetel Krs yazldr. st pencerelerin altnda da mor zemin zerine beyazla Fetih Sre-
inili Cami.
163

si frdolay yazlmtr. Pencere kapaklar zerinde Kaside-i Brde yazldr. Kubbe, kalem ileri ile bezenmitir.
Som mermerden yaplm olan minberi, ta iiliinin nefis bir rneidir. ebeke desenleri
emsalsizdir. Drt stun zerinde ykselen klah renkli inilerle kaplanmtr.
Mihrab da tamamen ini ile kaplanmtr. Sandaki ini panolardan Besmele yazl olannn tamam, soldakinin st srasndan iki paras yok olmutur.
Camiin iinde bir de hnkr mahfili vardr.
inili Cami ve
evresi.
inili Cami, pek harap durumda iken, 1306-8

(1890-93) tarihleri arasnda tamir edilmitir.
1964 senesinde minarenin klah ve petek ksmlar yldrm isabetiyle yklm ve sonradan
aslna uymayan bir ekilde tamir edilmitir.
Bunu, klahn hemen altndaki petek ksmna
yaplan kabartma ekillerinden ve erefe altna
yerletirilen iri yaprak motiflerinden anlyoruz.
Evliya elebi nl Seyahatnamesinde;

Bu Ksem Valide Sultan, Sultan Ahmet
Hann hatunu olup, Osman Hann Drdnc
Muratn ve brahim Hann analardr. Sultan
Ahmetden beri yedi padiah zamannda i grp, bu camii salklarnda kendi nefisleri iin
yaptrmlardr. Bir bayr zerinde havadar bir
yerde, bir byk kubbeli, d sofal, haremli,
minareli, aydnlk bir camidir. diyor. elebi,
skdar imaretlerini sayarken, Yeni Valide
mareti ad altnda, Ksem Sultann bir eserinden; Seltin bahesi nnde zaiflere, miskinlere ve misafirlere nimetleri boldur. diye
bahsetmektedir. Ksem Sultan Misafirhanesini anlatrken de; ynn ve byklerin yatmalar iin tesis edilmi mamur bir yksek saraydr. Hl iinde Kethda Arslan Aa oturmakta idi. diye yazmaktadr. Bu eserler bugn
mevcut deildir.
Hadkada ise u kayt vardr:
..... stanbulda bulunan Byk Valide Han
bu camiin vakfndan olup ve han iinde olan
mescit dahi Ksem Sultann hayr eseridir.
Her sene hacca gidenler iin Teberderan zmresinden kk saka ve byk saka tabirleriyle
iki kimse tayin olunup yollarda su ve baz mahallerde eker erbeti ile haclara ikram ettirmek ve stanbuldan Surre kt gn Padiah
huzurunda ve seltin camilerinde Kuran- azim-sandan birer ayet okutmak Valide Sultann vakfndandr. Anadolu Kavanda da
bir camii vardr.
Ksem Sultann ayrca Mekke ve Medinede
ahaliye datlmak zere bir ok hediyeler gnderilmesi vakflar arasnda idi. Yukarda yazlan hayr eserlerinden baka, Sultanselim civarndaki Valide Medresesi Mescidinin ve bunun yanndaki emenin de bnisidir. akmaklar Yokuundaki hann yerinde Sadrazam Cerrah Mehmet Paann byk saray bulunuyordu. Bu cesim han, o devirde bir banka
grevi grerek, byk servet sahiplerinin para
ve kymetli eyalar burada saklanrd.
inili Caminin mimar Kasm Aadr. Kendisi iki defa Bamimar olmu, 1049 (1633)te
skdar Sarayn ve bu sarayn bahesindeki
Baltaclar Kouunu tamir etmi ve ayrca
bir kk ahr da yapmt. Ayn yl, Topkap
Sarayndaki ftariye Kameriyesini ina eden
164

Kasm Aa, Badat Kknn de yapmcs saylr. Sanat gcn inili Cami ile kantlyan
Aa, Hasekideki Bayram Paa Medresesi, trbesi ve sebilinin de mimardr.
Kasm Aa, kendi adna da ehzadebanda,
Hokadem Camii yaknnda bir medrese, skdar, Sarahaneba ve Mahmutpaada Hac
Kek Camii yanna birer eme yapmt. Evliya elebinin yazdna gre Kasm Aa reis-i mimaran iken kendi memleketi olan ve
Arnavut Belgrad denilen Berata 1054
(1644)te bir eme ina etmiti.
Kasm Aann skdarda, inili Caminin
de zerinde bulunduu ininli Hamam Sokann Kartalbaba Caddesi ile birletii yerde
bir emesi vardr. Bu emenin hemen yannda da Kasm Baba Trbesi bulunmaktadr.
Bu trbenin Kasm Aaya ait olduu sanlmaktadr. Semt, hl onun adn tamaktadr.
Trbenin yannda da bir tekke vard.
skdarda Duvardibi mevkiinde, Karacaahmet Trbesinden brahimaaya giden bulvarn zerinde ve 1335 (1916) tarihinde, I. Dnya Harbi srasnda yaralanarak vefat eden askerlerimizin medfun bulunduu ve bunun iin
de ehitlik Kaps ismi verilen kapnn on
adm ilerisinde ve sol tarafta muhteem bir lhit vardr. Yan kapaklar iri rozetli, hidesi
poligonal olan bu kabrin tana u kitbe kazlmtr;
daki tarih ise 1036 (1626-27)dir. Kasm

Aann 1640ta Ser-mimar olduu da bilinmektedir. Bu durumda Osmanl tarihinde iki
Mimar Kasm Aa vardr. Birincisi ehitlik
Kapsna, ikincisi ise Kasm Aa semtindeki
trbeye gmlm olmaldr.
inili Cami kitabesi.
ehitlik Camiinin nnden ranllar Camiine doru giden iki yol arasnda 1077
(1666-67)de vefat eden Mimar Ali Aann
kabri vardr. Bu zatn, Mimar Kasm Aann
babas olduu sanlmaktadr.
Ksem Sultann esas ismi Mahpeykerdir
(Ayyzl). Ksem ismi, cildinin ok dzgn
olmasndan dolay, saraya yeni girdii zaman
verilmiti. Ksem Sultan, bir Rum rahibinin
inili Cami
kitabeli kap.
Hazreti Sultan Murad Gaziye

Ol ser-mimar olan pt penh
Yani ol Kasm Aa ibn Ali
Dileriz olsun muini ol lh
n bilr hir bu mevtin camn
(Altndaki kaidede:)
N ider ah u geda bi itibh
Shhatinde kabrini hafr eyledi
Umarz mafur olub crm gnah
Vehbiy di merkadin trhini
Cennetl-meva kla ol Padiah
Sene 1036
Kitbeden de anlalaca zere Ali olu Kasm
Aa Sultan Muradn ba mimardr. Shhatinde kabrini hafr eyledi msrandan da kabrini hayatta iken yaptrd anlalmaktadr. air Vehbnin kaleme ald bu kitbenin altn165
inili Cami avlu kaps

kitabesi.
kz olup 1585 senesinde Ege Denizindeki Milo Adasnda domutur. Kk yata Bosna
Beylerbeyinin eline geen bu gzel kz, Topkap Sarayna gnderilmiti. Olu, Sultan IV.
Muratn tahta gemesi zerine 1623te Valide
Sultan olmutu. Sultan brahimin tahta gemesiyle ok nfuz kazanm, Torunu IV. Mehmetin padiah olmasyla, Byk Valide Sultan
olarak hkm srmt. Ancak ok gemeden
inili Cami sahnndaki

dolap kaps ve
zerindeki emsalsiz
hatl iniler.
inili Cami Mihrab.

166
gelini Turhan Valide Sultan ile aras alm

ve onun tertibi ile, Balala Uzun Sleyman
Aa ve bir ka has-odal tarafndan 2/3 Eyll
1651 gecesi, dairesinde perde ipiyle boulmak
suretiyle ldrlmt. Kabri, I. Ahmetin
yaptrm olduu, Sultanahmet Camii yanndaki trbede ve einin yanndadr.
Ksem Sultan, lmnden sonra geriye byk

bir servet brakt. Yllk geliri, 250.000 riyal altn buluyordu. Bununla beraber eli sk bir
kimse deildi. evresindeki insanlarn pek ouna yardm ederdi. Her yl Recep aynda, kyafet deitirerek hapishaneleri dolar, katillerin dnda btn mahkumlar sevindirirdi.
Bu yzden lmne zlenlerin says pek oktu. Btn servetini, akmaklar Yokuundaki Valide Handa bir blmeye saklad rivayet
edilir. Kocas Sultan I. Ahmetin vefatnda 2830 yalarnda olan Ksem Sultan 29 sene Valide Sultanlk etmitir.
(Yukarda cami ile beraber yapldn belirttiimiz medrese, sebil, mektep, eme ve ifte
hamam iin ayn ismi tayan bahislere baknz.)
Ksem Valide Sultann Konyada, Atpazar
Kaps dnda byk bir han vard ki, zamannda ok mehur idi.
Naim Tarihinden rendiimize gre inili
Cami, 1051 senesi Ramazannda (Aralk
1641) medresesi ile tamam olup ifte hamam
dahi tamamlanmaya yaklamt.
Eserde, yalnz cami-i erif ismi getiine gre,
cami yapmndan bir mddet sonra inili ismini alm demektir. Evliya elebi de camii,
Ksem Valide Sultan Camii adyla anmaktadr.
Ksem Sultan.
Avlu kaps zerinde grlen 1050 tarihi, avlu

duvarlarnn, kapsnn, sebilinin ve adrvannn bitim tarihi olup mabet, bu tarihten en az
6-10 ay sonra tamamlanmtr.
Mehmet Raif Bey merhum, Mirat-i stanbul
adl eserinde;
inili Cami sahn

(i mekn).
167

ne mevcuttur demektedir.
Birinci kitbe, air Fevzi tarafndan sylenmitir. Fevzi Mehmet elebi, Bosnaldr. stanbula geldiinde skdara yerlemi ve burada Hdy sitnesi eyhi Selmi Ali Efendiye balanm ve ondan inabet alarak Halvet dervii olmutur. Baz vezirlere divan efendisi ve sonradan divan ktibi olan Fevzi Efendi
1090 (1679) tarihinden sonra vefat etmitir.
Mrettep divan Sleymaniye Ktphanesindedir. Fakat inili Cami kitbesi kaytl deildir. Kendisinin Hdy Camii veya Kskldaki Selmi Ali Efendi Tekkesi hazresinde
gml olduu sanlmaktadr.
Sadrazam mektupusu olup 1230 (1815)de
vefat eden Mustafa Allame Efendinin kona
bu civarda bulunduu iin camiin yanndaki
yola ismi verilmitir.
inili Cami adrvan.
Bu civarda tarihinden r bir eme ile 1132

(1719-20)de bina olunmu dier bir eme ve
ifte hamam ve inas (kz) mektebi kaindir. Kezalik 1151 (1738-39) bina olunmu mm
Ahmed Efendinin tekyesi ile 1207 (179293)te bina olunmu Efgan Tekyesi ve 1301
(1883-84)te ina olunmu bir bab karakolha-
Valide Sultan
Kethdas Behram
Aa ve einin lhitleri.
168
Camiin kblesi ynnde Ksem Sultann kethdas Behram Aa ile einin kabirleri vardr.
Kabirler lhit eklinde olup zerlerinde yaz
yoktur. Behram Aann hidesi poligonal stun eklinde, eininki ise dzdr. Lhdin yan
yzlerine iri rozet kabartmalar yaplmtr. skdarl olan Aa 18 Cemaziyelhir 1056 (1
Austos 1646) tarihinde vefat etmi ve yerine
eyh Camii bnisi Kurt Aann olu Arslan
Aa Valide Kethdas olmutur. Behram Aa,
Azim-i devlet ve vsat sahibi idi. Efendisinin
inili Cami minberi.
inili Cami iinde ini

panolar.
DAR-FA MESCD
umruna ve hayratna nazr idi. (Sicill-i Osmn, 2/33)

Raif Beyin bildirdii 1132 tarihli eme Duduolu emesidir ki bugn harabe halindedir.
Tarihsiz eme ise, Mirolu emesidir. (Bu
maddelere baknz.)
inili Cami ve emesi 1318 (1900) tarihinde
ve Evkaf Nazr Galip Paann zamannda tamir ettirilmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/99, 2/184) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/172, 4/217,
5/175, 13/7) (stanbul Abideleri, s. 27) (E. Kou, stanbul
Ans. 7/4009 ve 10/5724) (T. z, stanbul Camileri, 2/18)
(H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s. 83) (Sicill-i
Osmn, 1/66, 2/33, 4/28, 49) (A. Refik, Trk Mimarlar,
s. 34, 48, 70-71) (E. Kou, Ksem Sultan) (C. Baysun,
Ksem Sultan, slm Ans. 6/915) (H. Edhem, Camilerimiz,
s. 83) (M. lgrel, Ksem Sultann Bir Vakfiyesi, stanbul
ni. Ed. Fak. Tarih Der. Say: 21/83) (Mirat-i stanbul, s.
130) (Naim Tarihi, Danman Trkesi, 4/1555-1657)
(Trk Dili ve Ed. Ans. 3/213) (Fevzi Divan, Sleymaniye
Ktphanesi Hsrev Paa Bl. No: 557) (A. Refik, Kadnlar Saltanat, s. 147) (Danimend, Kronoloji, 3/417) (A.
Refik, Turhan Valide, 1931 stanbul) (. Uluay, Padiahlarn Kadnlar, s. 47-49, 58, 60, 64) (. Hakk, Merkd,
s.22, 20, 35, 82) (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou,
1/209)
adka yazar bu mabet iin unlar sylyor:
Bniyesi, Valide-i Atik denmekle hret bulan Nurbnu Sultandr. Bu mescidin hademe
ve vezaifi cami-i kebiri vakfndan verilir. Minaresi yoktur.
Mescit, klliye ile birlikte ve 1583 tarihinde
yaptrlmtr. Burada imaret ve dar-ifa alanlar namaz klard.
maret ve dar-ifann Topta Caddesi zerindeki revakl cmle kapsndan girip, bu kapnn karsna isabet eden kapdan Byk Avluya kacak olursak, avlunun sa tarafnn
imaret, sol tarafnn ise dar-ifa veya bimarhane olduunu grrz.
Mescit, bimarhane alt geidinin stndedir.
Tamamen ahap olan bu eser bugn pek harap
durumdadr.
Bu koridor eklindeki geide alan bir kapdan ve ahap bir merdivenden mescide klr.
Dikdrtgen biimindeki yapnn da tamal
ve byk avlu tarafna bakan mihrabnn iki
tarafnda camlar olmayan ikier, karsndaki
169

met namnda kimselerdir. Vatan- aslileri
Konya olup stanbula geldiklerinde skdarda vaki Valide-i Atik Camii erifi binas
zamanna tesadf etmekle bunlar dahi baz hizmetlerde bulunup, camiin yapm tamam oldukta artan malzemeyi istida ile Valide Sultandan istemiler ve bylece aldklar izin zerine Tabaklar Camiinin binasna muvaffak olmulardr. Bu mescidin yapm, Valide Sultan
Camiinin tamamlanmasndan drt sene sonra
yani 995 (1587) senesindedir. Biraderlerin kabirleri skdar haricinde Seyyid Ahmet Deresi adndaki yerdedir. Tabaklar Mescidinin mahallesi vardr.
Debbalar Camii
hazresi.
Meczuban- lhiyeden Sadk Baba ve
mam Ali Efendinin
kabirleri.
duvarda da drt penceresi vardr. Tavan da

ahap olup ekillidir.
Mescit, Sultan II. Mahmut tarafndan ve 1250
(1834-35) tarihinde imdiki ekliyle onarlmtr.
Bu tarihte bimarhane de tamir edilmi ve cmle
kaps nndeki ahap revak yaptrlmtr.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/218) (T.
z, stanbul Camileri, 2/19) (Mirat-i stanbul, s. 97)
DEBBALAR CAM
(TABAKLAR CAM veya
KONYALI BRADERLER CAM)
Krokiden de anlalaca zere cami, Tabaklar
Camii Sokandadr.
Debbalar Camii ve
evresi.
Bu aklamadan da anlalaca zere, Valide-i

Atik Camiinin artan malzemesi ile evvel
Kurban Nasuh Camii ve sonra da bu Tabaklar
Mescidi ina olunmutur. (Kurban Nasuh ve
Salih Efendi camii bahislerine baknz.)
Valide-i Atik Camii yapmna 1571 tarihinde
balanm ve 1583 senesinde bitirilmitir. Fakat cami ibadete almadan ilve ksmnn inaat balam ve bu da 1589 ylnda bitirilmitir. (Valide-i Atik Camii bahsine baknz.)
Cami, 1218 (1803) tarihinde onarlmtr.
Mabedin duvarlar tatan olup sa taraftaki ksa minaresi tuladandr. zeri imento ile svanmtr. Camiin ats ahaptr. Sokaa alan avlu kaps zerinde gne ual oval bir
mermer taa ayet yazlmtr. Avluya iki basamakla inilmektedir. Hi bir yerinde devrinden kalma kitbesi yoktur.
Kble tarafndaki hazrede, 1286 (1869)da vefat eden Ser-halife-i meczban- lh Sadk
Babann, 1212 (1797)de vefat eden mam
Ali Efendinin ve 1139 (1726)da vefat eden
Abdullah Efendinin kabirleri vardr.
Bnileri, Hac Ferhat ve biraderi Hac MehCami ismini, Tabaklar Meydannn yanndan
akan dereden almtr. Bu dere kenarnda, Valide-i Atik Camiinin yapm srasnda camiye
akar olmak zere 12 bab debbahane krhanesi ina edilmiti.
Camiin civarnda, 995 (1587) tarihinde Darssade Aas Mehmet Aa tarafndan yaptrlm bir eme ile namazgh, Bedevi Tekkesi,
Hseyin Babann trbesi ile Balc Ahmet Dedenin trbesi bulunmaktadr. Mabet 1393
(1973)te imdiki ekliyle onarlmtr.
170

Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/216) (T. z, stanbul
Camileri, 2/19) (Sicill-i Osmn, 4/16)
DEMRC MESCD
ac brahim kz Fatma adna 914 Rebiylhirinde (Austos 1508) tanzim edilmi

ve Mevlna Seydi bin shak Efendinin imzasn tayan bir vakfiyeye gre, skdarda bu
isimle anlan bir mabet vardr. Fakat mescidin
nerede bulunduu belli olmad gibi Hadkatl-Cevmide de kaytl deildir.
Bu mabedin, Blblderesi ile eyh Camii arasndaki Demirciler arsnda, byk bir ihtimalle, imdiki Fevziye Camiinin yerinde olduu sanlmaktadr. Burada, eskiden beri balta,
nacak, nal ve mh yapan demircilerin bulunduu bilinmektedir.
camiin haricinde medfunlardr. Vefat tarihi,

1090 (1679)dr. Pederi Devatc eyh Mustafa
Efendinin vefat daha ncedir. Bir sre sonra
cami harabe haline gelince Padiah Sultan
Mahmud Han- evvel hazretlerine arzuhal
olunmu, yeniden yaplmtr. Bunun zerine
Nimetullah Efendi, u tarihi demitir:
ehriyr- z-himem hkn- ferhunde iyem
Padiah- pr-kerem Sultan- dn Mahmud Han
G idince bu muall mabed-i feyz-verin
nhidma meylini ol dver-i arh sitn
B-bedel tecdd imrna fermn eyleyb
Eyledi eyh Devat rh- pkin dumn
Ol makm- lmil-envr zba tarh ile
Oldu bir nev-cami-i pkze feyz-iyn
Ol ehinh- kermet-kr byle nev-be-nev
Nice sra muvaffak ide Hayy Mstean
Yek kalemle yazd Nimet bendesi trhini
Kld ihy bu mzeyyen camii Mahmud Han
1162
Debbalar Camii.
(Tabaklar Camii)
Kaynaklar: (Barkan-Ayverdi, stanbul Vakflar Tahrir

Defteri, s. 93, No: 516)
DVTZDE EYH MEHMET

TALB EFEND CAM
(SULTAN I. MAHMUT CAM)
abet, Ahmediye Meydan civarnda ve

Gndoumu Caddesinin sol tarafnda,
keye yakn bir yerde bulunuyordu.
Camiin kble tarafnda, kaps Topta Caddesine alan Sal eyh Hseyin Efendinin
Snbl Tekkesi, son cemaat yerinin nnde
ise, Korucu Babann ak trbesi vard. skdarn eski resimlerinde camiin ve trbenin yeri aka grlmektedir. Buna gre, mabedin
son cemaat yeri ahap olup sa taraftaki minaresi, muntazam kesme tatan yaplmtr. Ksa
ve gdk olan bu minare, Gndoumu Caddesinin hemen kenarndadr.
Hadka yazar bu cami hakknda u bilgiyi vermektedir:
lk bnisi Hdy sitnesi eyhlerinden Devatczde Mehmet Efendidir. Pederi ile beraber, eyh Camii ismiyle tannan pederi eyh
Mustafa Efendinin asar- hayriyesinden olan
171
172
Kar sayfada
Divitizde eyh
Mehmet Tlib Efendi
Camii.
Gndoumu Caddesi
(eski Menzilhane
Caddesi) zerinde
Diviti-zde Mehmet
Talip Efendi Camii ve
mezarl.
Bu tarih, camiin tak- derghnda yazldr. Bu

camiin mahallesi yoktur.
Ayvansaray Hseyin Efendinin bu aklamasndan mabedin, Devatczde eyh Mehmet
Efendi tarafndan yapldn reniyoruz.
Mehmet Efendi, 1679 senesinde vefat ettiine
gre, camiin en ge, 1675 tarihlerinde yapld sylenebilir. Ahap olduu sanlan mabet,
yapmndan 74 yl sonra harap olmu ve istek
zerine, Sultan I. Mahmut (1730-1745) tarafndan, 1748 tarihinde krgir olarak yeniden
ina olunmutur. kinci yapmndan 170 sene
sonra 1918 tarihinde, byk Doanclar yangnnda yanmtr.
kads oldu. 1186 evvalinin 12sinde (6 Ocak

1773) vefat etmitir. Bilgili ve nktedan olduu sylenir. air Hamet ile beraber Sadrazam
Ragb Paann meclislerine itirak ederdi.
Kendisi gibi mderris olan olu akirullah da
ubat 1788de Beyrutta vefat etmitir.
Divitizde Mehmed Talib Efendi, Fidanc
eyh Mehmed Efendiden ahz- tarikat etmi
ve bu arada da medreseye devam ederek mderris olmutur. Sonra tedris-i tadil ile 1070
(1659-60)da babas eyh Mustafa Efendinin
vefat zerine, eyh Camii Celvet Tekkesine
eyh olmu ve bu grevde iken 1078 (1667-
Divitizde Mehmet
Tlib Efendi Camii,
Gndoumu Caddesi
ve uzakta grlen
Glnu Valide Sultan
Camii.
(H. Glch 1920,
Konstantinopl.)
(Camiin yeri iin, Sandk eyh Edhem Tekkesi bahsine baknz.)

Camiin kitbesi air Nimetullah Efendi tarafndan hazrlanmtr. Kendisi stanbullu olan
air 1710 tarihinde domutur. Kk yata
babasn kaybetmi ve sarkl alimlerden Osman Efendi tarafndan bytlmtr. 1730da
mderris olmu, Damadzde Ebl-hayr Efendi
(1665-1741) mehatinde rtbesi geri alnmsa da sonradan tekrar verilmitir. 1753de Galata sonra Msr ve 1764 Temmuzunda Mekke
mollas olup 1769da stanbul payesiyle Ordu
173

68)de Gafur Mahmud Efendinin vefat ile
Hdy Aziz Mahmud Efendi Tekkesinin eyhi olmutur. Bu vazifede 11-12 sene kaldktan
sonra 1090 Recebinde (Austos 1679) vefat
etmitir.
Ahmediye
Meydanndan
(eski Yenieme
Meydan)
Gndoumu Caddesi
zerinde Ahmediye
Camii. Sol tarafta
korucu Baba Trbesi
ve onun yannda
Divitizde Mehmet
Tlib Efendi Camii.
Sa kede Halk
Caddesinin
balangc ve Tlib
Efendi Camii
karsnda da bu
mabedin hazresinden
kalm hideler
grlmektedir.
174
Uakzde Hasib Efendi, vefatna u tarihi drmtr:

Dd bir trh-i zba lafza ve mn ana
zim-i Hakk oldu bindoksanda kutbul-rifn
1090
Divitizde Mehmed Talib Efendinin vefat
zerine yerine, altnc eyh olarak Selmi Ali
Efendi getirilmitir.
eyh Mehmed Talib Efendinin ayn zamanda
tekkenin eyhliini yapt anlalmaktadr.
Talib mahlasyla ilhiyat ve divan- ear vardr. Ez cmle bu beyit bir ilhsinin ilk beytidir:
Yanalm yaklalm ak ile szn olalm
ekelim hicr-i gamm derdile nln olalm
Mecmua-y Tekayada kaytl olmadna gre

mabet, 1890 tarihlerinde tekke vasfn kaybetmi olmaldr.
1924 Maysnda tesbit edilen skdardaki
Gayrmenkul Mazbut ve Mlhak Vakflar Listesinde, daha evvel yanm bulunduundan
ad yoktur. Fakat Bu cami karsnda mevcut
olan mezarl kaydedilmitir. Mezarlk,
1930lu yllarda Ahmediye Camiinin nne,
Gndoumu Caddesi ile Esvap Sokann
birletii keye nakledilmitir.
Trbenin muntazam kesme ta kemerli kk
bir kaps vardr. inde pehleli ve biri lhit ve ayrca Divitizde Camii hazresinden
toplanarak buraya getirilmi sikkeler ve krk
hideler bulunmaktadr.
Lhit mamurdur. Fakat ayak ta yok olmutur.
Ba ta drt ke olup fazla kaln deildir.
zerinde mcevvezeyi andran ve daha ziyade
dars-sade aalarnn giydii cinsten bir kavuk mevcuttur. Ayn tip bir kavuk da yerdedir.
hidesinde tarih ve yaz olmad iin kime

ait olduu belli deildir. Zaten listede de mechul olarak kaydedilmitir. dam edilen bir kzlar aasna ait olabilir.
Trbedeki pehleler zernide ahap sandukalar
bulunacandan trbenin vaktiyle bir at ile
rtl olduu anlalmaktadr.
(eyh Camii ve trbesi bahislerine baknz.)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/198-209) (Ayvansaray, Vefeyt, Sleymaniye Ktphanesi Esad Efendi Blm,
No: 1375, s. 30/b. 31/a) (Mecmua-y Tekya) (V. M. Kocatrk, Tekke iiri Ant. s. 349) (Mirat-i stanbul, s. 110)
(Sicill-i Osmn, 4/183-575, Divitcizde ve Nimet Efendi)
(S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 40, 76)
DURBAL CAM
ami, Toygar Tepesinde ve Durbali Soka zerinde idi.

Bnisi, Ali Bali Aa nam sahib-i hayrdr ki,
Ebul-Feth Gazi Sultan Mehmet Han ile gelen
askerlerdendir. Kabri Kavukular iinde bir
zel yerde ziyaretgh iken zamanla dkknlar
arasnda kalmtr. Camiin mahallesi vardr.
Bu aklamadan, Ali Bali Aann, eski ismi

Kavukular, yeni ad Tavuku Soka olan sokak zerinde bir trbesinin bulunduunu reniyoruz. Yakn tarihe kadar Kolonyac Ali
Beyin dkkn iinde bulunan bu kabir bugn
mevcut deildir.
Ali Bali Aa, stanbulun alnmas srasnda
yaplan savalara itirak etmi bir gazidir. Rivayete gre, Ali Aa pek yaman bir harp eri imi.
Durup dinlenmeden savat iin kendisine
Dur be Ali! denmi ve bylece anlr olmu.
Durbali adnn Torbal Aliden geldii de sylenir. Toygar Tepesindeki bir sokaa bu yzden Torbal Soka ad verilmitir.
Cami, eskiden Torbal Soka, Durbali camii
Soka, Zenciler Soka ve air Ruhi Soka
ile evrili olan ve bugn yedi parselden oluan
geni bir alann iinde idi. Yeri, vakfa 1940
tarihinde mehur hattat Necmeddin Okyay
Hocaya satlm ve o da nl gllerini burada
yetitirmitir.
Durbali Camii, XVIII. yzyl ortalarnda Celvet Tekkesi haline getirilmise de bu uzun
mddet devam etmemitir. Tekkenin postnini eyh brahim Efendi idi. air Ruhi Sokana alan bir kapdan Necmeddin Hocann
evinin avlusuna girilmektedir. Drt kabirden
oluan kk hazre, bu evin arkasndadr. Ka-
Durbali Camii
hazresi.
175

dnlara ait olan kabirden birinin hidesi
krk olup dier ikisi 1160 (1747) ve 1159 tarihlidir. Hdy sitnesinde yetitii sylenen eyh brahim Efendinin hidesi zerinde
13 dilimli Celvet sikkesi bulunmaktadr.
Camiin hangi tarihte yapld belli deildir.
Fakat, l454-1460 tarihleri arasnda yapld
sylenebilir. 1930 tarihlerinde pek harap durumda olan camiin yeri, 1934 tarihli ehir rehberinde kesin olarak gsterilmitir.
Camiin nnde bulunan kefeki tandan yaplm kitbesiz abdest teknesi ve kuyusu bugn de bulunmaktadr.
Durbali Soka zerinde bulunan kk hazreden eser kalmamtr. Fakat halk, bu yerin
etrafn al ile evirerek baslmasnn nne
gemektedir.
Camiin yanndaki Zenciler Soka, Zenci Baclarn oturduu bir yoldu. Burada toplanan
Baclar, skdar sokaklarnda dolma satar ve
fal aarlard. Konaklara lzm gelen bakclar
da buradan temin edilirdi. Mays aynda Toygar Tepesi ile Kk amlca Tepesinin ilehane eteklerinde de geleneksel Zenci Ayinlerini yaparlard.
Durbali Camii vaziyet
krokisi.
Yunanistann Teselya eyaletinde, bugn de

mamur olan Durbali Baba Bekt Tekkesi vardr.

1159 Zilkade (Aralk 1746). eyh brahim
Efendi. Kitbesi yledir:
Mrid-i kmil tarik-i Celvet b-adil
Bu semm-i bni-i Kbe-i sadetn-nizm
El ekb kayd- taallukdan cihnda b-riy
Emrider Hakka can atub fed itdi temm
Harf- menkt ile trhin Lebb syledi
eyhi brahime glzr- kadme oldu beka
1159 Zilkade
1159 Zilkade (Aralk 1746). eyh brahim
Efendinin gen yata vefat eden kz
Halime Hanm. Kitabesinin tarih beyti
udur:
Lebib msra- bl olur fevtine bu tarih
Ola rh- Halime andelib makam- Cennet
1159 Zilkade
1160 (1747). eyh brahim Efendinin ei Rahime Hatun. Gne ual ve istalaktit
silmeli tandaki kitbe udur:
lh varcak dr- bekaya
efi ola Muhammed Mustafa
Merhum brahim Efendinin ehli
Rahime Hu Hatun ruhuna Hu
el-Fatiha / 1160
Mirat-i stanbul yazar, Burada Hdy Aziz
Mahmud Efendi meayihinden eyh brahim
Efendinin trbesi vardr diyor. Ahap olduu
sanlan bu trbe bugn mevcut deildir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/236) (E. H. Ayverdi,
Fatih Devri, 3/341) (E. Kou, stanbul Ans. 2/951,
4/1887, 9/4824) (S. Mmtaz, Tarihimizde Hayal Olmu
Hakikatler, s. 147) (Mirat-i stanbul, s. 143) (Konyal, skdar Tarihi, 1/141)
EVLYA HOCA CAM
ami, Evliya Hoca Mahallesinde, eski ismi

Kurtolu, yeni ismi Kuolu Yokuu olan
yol ile Evliya Hoca Sokann birletii yerde
ve Kuolu Yokuunun sol kesinde ve set
zerindedir. Bugn yalnz Evliya Hocann
ak trbesi durmaktadr. Trbe, bir duvarla
evrilmitir. Burada bir kabir ta grlmekte-
176
Evliya Hoca Camii

Trbesi.
dir. 1243 (1827-28) tarihli ve ktib serpuludur. Tata Hocann ismi yazl deildir. zerinde unlar yazldr:
Bu dnya fndir hem yce safs mihnete
deince gayretin ne miktar efzun olursa
akibet mevt olunca gelb kabrim ziyaret
eyleyb hlas bir Fatiha okuyunca sun
ruhuma d olsun.
1243
Halk bu ta, Evliya Hocann hidesi olarak
kabul etmitir.
Cami hakknda: Bnisi, Evliya Hoca Mehmet
Efendidir. Kabri dahi ordadr. Mahallesi vardr. eklinde ksa bir bilgi veren Hadka yazar, eserinin birinci cildinde:
iinde Hnkr ile buluarak... ifadeleriyle bu

Evliya Mehmet Efendiden bahsetmektedir.
Evliya Mehmet Efendi, Sultan IV. Murat ile
Revan Seferine (1044/1635) katlm fakat
Konyada hastalanarak, Ayasofya eyhi Kadzde Mehmet Efendi ile beraber stanbula
dnmesine izin verilmi ve Kadzde ile ayn
gnde vefat ederek Topkap dndaki mezarla defnedilmilerdir.
Evliya Mehmet Efendinin stanbulda, Mevlnakapda, Mimar Kasm Caddesi ile Hac Evliya Camii Sokann birletii yerde bir camii
ve emesi vardr.
Hadka yazar, eserinin birinci cildinde ve 195.
sayfasnda Evliya Mehmet Efendinin vefatn
H. 1045 tarihinde gsterdii halde, 31. sayfada
Evliya Hoca Camii ve

evresi
.
Evliya Mehmet Efendi, Sultan IV. Muratn

(1623-1640) imamdr. Vefadaki Koca Mimar
Mehmet Aa Camiine imam olarak atanm
ve 1045 (1635-36) tarihinde vefat etmitir.
diyerek bir Evliya Mehmet Efendiden sz etmektedir.
Evliya elebi ise;
Ezandan sonra Padiahn (Sultan Murat) huzuruna vardm. Namaz beklerken velinimetim, stadmz Hnkr mam (Evliya Mehmet
Efendi) gelip hakri orada grnce, Hasodaya
bitiik Hnkr Camiinin dndaki maksure
177

ve Evliya Camii bahsinde, 1038 (1628-29) tarihinde vefat etmitir demekte ve;
Daire-i Hmyun ile Revan Seferine giderken Konyada hastalanp Ayasofya eyhi Kadzde Mehmet Efendi ile beraber avdet ve stanbulda ikisi dahi bir gnde vefat edip Topkap haricinde defnolunmulardr. diyerek u
tarih msran yazmtr.
Evliya v Kadzde ld vah
1038
Bilindii gibi, Sultan IV. Muratn iki seferi
vardr. Biri, 1044 (1635) tarihinde yaplan Revan Seferi, dieri ise, 1047 (1638) tarihli Badat Seferidir. Bu iki seferin tarihleri de lm
tarihini tutmamaktadr.
Naim Tarihinde ise, Kadzdenin vefat 26
Rebiylhir 1045 (9 Eyll 1635) tarihi olarak
gsterilmitir ki, dorusu da bu olmas gerekir.
Naim Mustafa Efendi, eserinde:
Rebilhirin 20. gn yksek dervilerden
Koyun Dede adl keramet sahibi kimse, stanbul Kads Mahmud Efendiye varp:
-Mahmud Dede, tiz sicil eyle, Evliyay inkar
eden eyh Kadzde inkarc olduu iin Hazreti Peygamber (s.a.v.) boynunu vurmak ferman
etmekle boynunu vurdular. Vaka leminde
byle grdm. Elbette sicil eyle, diye israr ile
sicile kaydettirdi. Allahn emriyle altnc gnk Rebilhirin 26. gecesidir, ad geen Kadzde eyh Mehmet vefat edip icad ettii ekil
Faik Bey Camii

vaziyet krokisi.
zere zikirsiz ve tehlilsiz cenazesini Sultan

Mehmet Camii (Fatih)ne gtrp... diye, garip bir olay anlatmaktadr.
Bu iki Evliya Mehmet Efendinin ayn kimse
olduu kesin deildir. Trbedeki ta sonradan,
adna hrmeten konmu olmaldr. Ktphane
sahibi, Selim Aann 4 Muharrem 1197
(1782) tarihli vakfiyesinde Evliya Hoca Mahallesinin ad gemektedir. 1303 (1885)de
tamir edilen ahap mabet 1925de yklmtr.
Yannda yine ahap bir sbyan mektebi vard.
Halk arasnda Kuu Baba Mescidi diye bilinirdi. Hazrede bulunan, etraf demir parmaklkl, Alemdar Babann kabri bugn mevcut
deildir. skdarda Davut Paa Camii yannda bir Alemdar Ahmet Baba kabri vardr. Bunun, Evliya Hoca hazresinden nakil olma ihtimali vardr. Kabir eskiden dar avluda iken,
istimlaklarla caddeye kmtr.
Kaynaklar: (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 1/264) (Hadkatl-Cevmi, 1/31-195 2/237) (Naim
Tarihi, Danman Trkesi, 3/1321) (E. Kou, stanbul
Ans. 10/5419-5428) (Eski Eserler Mdrl, Dosya 9)
(Mirat-i stanbul, s. 120) (Selim Aa Vakfiyesi, Sleymaniye Ktphanesi No: 20) (Konyal, skdar Tarihi 1/149)
FAK BEY CAM
ami, Acbadem Caddesi ile Kouyolu

Caddesi arasnda, bir vadi iinde ve ifte
Cevizler ismi ile anlan yerdedir.
nnden brahimaa Deresinin getii camiin kble tarafnda ifte Cevizler Mesiresi bulunmaktadr. Burada, Kalfa emesi adyla yad
edilen kitbesiz bir eme vardr.
Fevkn olan camiin alt kat sbyan mektebi
iken sonradan meruta haline getirilmi, ahap
olan asl cami ise, 1975 tarihinde krgire dntrlmtr. Bu onarmda ahap iki stun
zerine oturtulan, da tamal mihrap ksm
kaldrlarak ni haline sokulmutur.
Camiye dar bir talktan, eskiden ahap, imdi
mozaik olan merdivenle klr. 1975 tarihinden evvel ahap minaresi yklm bulunduundan, camiin yanndaki kurumu bir mee
aacnn gvdesi zerine yerletirilmi bir tahta balkondan ezan okunmakta idi. Son tamir-
178

de camiin sa tarafna tuladan yksek bir minare yaplmtr.
beri ahaptr. Hi bir yerinde kitbesi yoktur.

Sa taraftaki minaresi tatandr.
Aydnlk ve irin olan mabedin minberi ahaptr. Hi bir yerinde yapld tarihi belirten kitbesi yoktur.
Camiin sol tarafnda Faik Paaya ait olduu

sylenen bir kabir vardr. Kabrin ba tarafnda
bulunan ince stun eklindeki hidesinde
herhangi bir yaz yoktur. Ayak ta konmamtr.
Mabet 10. Daire-i Belediye (Boazii-Yeniky) esnaf mfettii Hac Faik Bey tarafndan
yaptrlmtr. Civarnda kk vard. Faik
Bey, Gurre-i Ramazan 1325 (8 Ekim 1907) tarihinde skdar Tunusba emesini de tamir ettirmitir. Kitbesi vardr.
Kaynaklar: (E. Kou, stanbul Ans.10/5496) (Gezi Notu)
(K. zergin, skdar Bostancba Gzergh Kitbeleri, stanbul ni. Ed. Fak. Tarih Der. 1958, Say:13, s. 113)
FAK PAA CAM
ami, Acbadem semtinde ve Tekin Sokann zerindedir.
Tamamen granit tandan kubbeli olarak yaptrlan mabedin nndeki beton son cemaat
yeri 1956-57 tarihlerinde ina edilmitir. Cami
sahn kare plnl olup basamakla klr. Sar kubbe bir kasnak zerine oturtulmutur.
Alt st pencerelerden k alan mabedin min-
Sultan II. Abdlhamit (1876-1909) devrinde

yaam be Faik Paa vardr. Camii bunlardan
hangisinin yaptrd belli deildir. Cami avlusuna bitiik Faik Paann kk, 28. 2. 1961
tarihinde, Polis Huzur Evi olmutur. Bu gzel
yap Aralk 1992 tarihinde ksmen yand.
Acbadem Camii ismiyle de anlan mabet
1882 veya 1892 tarihinde yaplmtr. Faik Paa, evvel bu kk yaptrm ve bir mddet
sonra da imdiki camiini bina ettirmitir.
Garip bir tesadf olarak, Faik Paa Camiinin
az ilerisinde Faik Bey Camii bulunmaktadr.
Faik Paa kabrinin yan tarafnda, avlu duvarna dayal vaziyette bir namazgh ta vardr.
Bunun nereden getirildii belli deildir. zerinde bir mihrap ayeti ve kabartma kandil ekli bulunmaktadr. Tarih yoktur.
1924 tarihinde yazlan skdar Gayr-i menkul
Faik Paa Camii.
179

lk hutbeyi okutan zatn ismi brahimdir. Kabri, nadiye Tekkesinde Yediemirler diye bilinen trbededir. (Bandrmal Tekkesi Camii
bahsine baknz.)
stanbul 29 Mays 1453de feth edildiine gre, ahap olduu sanlan mabet, muhasara srasnda yaplm olmaldr.
Sadrazam Ali Paa, 12 Mart 1732de sadaret
mevkiine geldiine gre, minberi de bu sralarda koyarak mescidi cami haline getirmitir. Bu
durumda mescit, yaplndan 280 sene sonra
cami haline gelmi demektir.
Faik Paa Camii

vaziyet krokisi.
Vakflar Listesinde, Faik Paa Camii N-tamam, mlhakas, mazbutas yazlmamtr diye kaytldr. Paann cami yanndaki muvakkthanesi de ayn tarihte n-tamamdr.
Kaynaklar: (E. Kou, stanbul Ans. 1/192) (T. z stanbul Camileri, 2/23) (Gezi Notu) (Konyal, skdar Tarihi,
1/73)
FATH SULTAN MEHMET

CAM
ami, Salacak semtinde ve Salacak skelesi

Arka Soka zerindedir. skdarda ilk
ina olunan mabet budur. skdar ve havalisi,
stanbuldan 101 sene evvel, yani 1352 de ilk
defa, feth edilmise de 1402 Ankara Meydan
Muharebesi ile elden kmtr. stanbulun
1453 tarihindeki fethine kadar skdarda hi
bir mabet yaplmamtr.
Hadka yazar bu cami hakknda u bilgiyi vermektedir:
Bnisi Ebul-Feth Sultan Mehmed Han- Gazidir. Minberini Hekimbazde Ali Paa ilk
sadaretinde koymutur. Mahallesi vardr.
skdarda ilk kurulan mahalle burasdr.
Salann ky, Salacakn ise kyck anlamna
geldii ileri srlr. Bu mevkide yaplan, mescidin ve emenin Akemseddin adna ina
edildii ve fetihten sonra da ilk hutbenin ve
ilk cuma namaznn burada klnd rivayet
olunur.
180
Ksa bir mddet sonra cami harap olduundan

1166 (1753) tarihinde Sultan I. Mahmut
(1730-1754) tarafndan yeniden yaplmtr.
Bunu belirten kitbe, cami duvarnda asl
iken Vakflar Mdrlnce alnan bir karar
gereince eski levhalarla beraber camiin minberi altna kaldrlmtr. air Said tarafndan
hazrlanan kitabe yledir:
Cmi-i latf atya Kbe-i ml-i halk
Hadim-i Batha v Yesrib an- din Mahmud Han
Heft iklimi mberrat ile mamr eyledi
Eyledi taht- devlet mukaddemiyle kesb-i n
skdar nice hayrt ile bd eyleyb
Old her bir ke imdi ann rek-cenn
Kalb-i k gibi kalmd fakat bu c harb
tmemidi itibar hi bir eh sm mekn
Yani kim Ebul-Feth-i Gazi Han- Mehmed Hazretin
Evveln hayr iken bu cmi-i ar-sitn
nhidma meyl idb her cnib-i mamresi
Az kalmd ki bam bme ola iyn
Sem-i l-na bu madde lahk olcak
Oldu umranna sadr hkm-i zn o an
Yapdlar emr-i hmyun zre muhkem cedd
Rh- pk- ceddini d itdi Sultan- cihn
Mabed-i erbb- takv cmi-i gerdn zll
Mecma-i ashb- zhd-i secdegh- kudsiyn
Mahfili burc- utariddir kanadili ncm
Minberi mirac- rahmet hem-serine smn
Hem minaresi ser zbende riyz- mafiret
Zer lem-i hurid sakf mecma-gerbeyan
mr-i nevha zhd-i........ muvaffak eyleyb
Eyledi makbul hayratn Hda-y mstean
Cami heft-smn oldukca sabit istiv
em-i mihrab- hilfet olalar Osmaniyan
Harf-i menkuut ile tarihin didi htif-i Said
Mabed-i Ebul-Feth-i bd eyledi Mahmud Han
28 aban sene 1226

air Said Bey tarafndan hazrlanan bu kitabedeki tarihe gre cami Sultan II. Mahmut tarafndan, 17 Eyll 1811de tamir ettirilmitir.
Said Bey stanbulludur. Baz grevlerde bulunduktan sonra, Darphane Nazr Ali Rza Paaya intisab etti. Hmisi Rza Paann 24 Ramazan 1252 (2 Ocak 1837)de Ayasofya Camiinde minber dibinde ua tarafndan ehid
edilmesi zerine hastalanm ve bir mddet
sonra da Babali civarnda Lala Hayreddin
Mahallesinde Soukemenin kar srasnda,
caddede bulunan evinin nnden geen yangn tulumbasnn yere derek hasl ettii grltden uyanan Said Bey ar korkudan bir
ka gn sonra vefat etmitir. Kabri, Eypte
Bahariye Mezarlndadr.
Mabet son defa, 1894 depreminde harap olduundan, 1316 (1898) tarihinde, Galip Paann Evkaf Nazrl zamannda tamir edilmitir.
Kare plnl cami, bugnk eklini bu tamir s-
rasnda almtr. Kesme ta ve tula hatll olarak yaptrlan mabet, fevkn gibi grnmesine
ramen deildir. Son cemaat yeri yoktur. Kaplar zerinde kitbesi mevcut deildir. Minberi
ahap olup minaresi tuladandr. Sonradan
zeri imento ile svanmtr. ats ahaptr.
Mihrab duvara gmldr. zerinde;
Klle m dehale aleyh Zekeriyyel-mihrb
ayeti yazldr. Mabet alt st pencerelerden k
alr. Alt pencereler klsik demir parmaklkldr. Musalla ta ve mezarl yoktur. ok dar
bir sahaya yaplmtr. Meyilli bir arazide bulunduundan Salacak iskelesi taraf yksektir.
Bu tarafta, camiin zerine oturtulduu kaidenin sa kesine istalaktitli bir pah yaplmtr.
Bu da, camiin mahalle kurulduktan ve yollar
belli olduktan sonra yapldn gsterir.
Fatih, bu cami ile beraber bir de kk, fakat
skdarda ei bulunmayan bir meydan emesi yaptrmtr ki, bugn de sokan kesinde durmaktadr. emenin yannda ta bir bul-
Fatih Sultan Mehmet

Camii.
181

gur teknesi vardr. Krk olan bu tekne, mahallenin mterek mal idi.
Camiin kaps karsnda mehur Salacak Bahesinin bir kaps bulunmaktadr. Bu bahe,
Sadrazam Rstem Paann kz Aye Sultann
saraynn bahesi idi. (Aye Sultan Saray bahsine baknz.) Camiin sa tarafnda ve sahilde,
Yedikardeler Burnu denilen yerde ise Kaptan Derya Piyale Paann nl yals vard.
Fatih Camii - Salacak.
smine mescit yaplan stanbulun manevi fatihi Akemseddin hazretlerinin (do. 792/1390)
babas eyh Hamzadr. Tahsilini tamamladktan sonra Osmanck Medresesine mderris olmutur. Fakat sonradan ilh muhabbet ateine dayanamayarak Ankaraya gelmi ve Hac
Bayram- Veliye (1352-1429) balanmtr.
Hilfet alp Gynkde irada baladktan sonra, Fatih Sultan Mehmedin daveti zerine stanbul kuatmasna katlm ve muhasara sre-
since ordunun manevi duygularnn yksek tutulmasnda byk hizmeti grlmtr. Bu srada Ebu Eyyb el-Ensarnin mezarn kef etmitir. stanbul feth edilince kiliseden camiye
evrilen Ayasofyada ilk cuma namaz Fatih
adna Akemseddin tarafndan kldrlmtr.
Fetihten sonra Gynk Kasabasna ekilmi
ve burada 863 Rebiylevvel sonlarnda (ubat
1459 ba) vefat etmitir. Kabri, adna yaptrd camiin yanndaki kubbeli trbededir. Yannda, Hamdullah Fakiyh ile Nur- Huda elebi adl iki olu medfundur. Bayramiye Tarikatnn Akemseddin tarafndan yayld sylenir.
Mabet, Haziran 1992 tarihinde onarlmtr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/227) (E. Kou, stanbul Ans. s. 2995, Bostancba Defteri ve 10/5543) (Niyazi
Ahmet Okan, Kurun Gazetesi, 2 Ocak l935, Tef: 22) (Ali
hsan Yurtbey, Fatihin Hocas Akemseddin) (R. Akaku,
Eyp Sultan, s. 72) (Ortadou Teknik ni. Mimarlk Fak.
Gynk, 1970) (E. H. Ayverdi, Fatih Devri III, s. 279)
(Danimend, Kronoloji, l/195-286) (A. Glpnarl, Melmlik, s. 39-42 ve 170) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/27)
(Gezi Notu) (Dr. Veli Behet Kurdolu, air Tabibler, s.
71) (Konyal, skdar Tarihi, 1/149) (Osmanl Arivi Evkaf daresi Katalou, 1/154)
FATMA HATUN MESCD
abet, eski adlar Selmet, Selmsz ve nar yokuu olan bugnk Selmi Ali
Efendi Caddesi ile Hatmi Sokann birletii
yerde ve sokan sol kesindedir. Kar kesinde imdi ev olarak kullanlan ve yakn tarihe kadar bir ok hadiselere sahne olan mehur
Yenieri Kahvesi, mescidin alt tarafnda ve
Hatmi Soka zerinde 24 Eyll l973de alan
Hilmi elikolu lkretim Okulu, tam karsnda caddeye ismini veren eyh Selmi Ali
Efendi emesi ve mescit srasnda cadde zerinde hl kabri bulunan Feyzullah Efendinin
Hindu Tekkesi vard.
Hadka yazar u bilgiyi vermitir:
Bniyesi Fatma Hatundur. Kabri bilinmiyor.
Sonra yanm ve Zlfl Ocandan Srmabyk hretiyle mehur Hac Mustafa adl teberdar yeniden yaptrm ve Solakbalarndan
182

Samurka Hac Mehmet Aa da minber koymutur. Bu Hac Mehmet Aa stanbulda Parmakkap (arkap) yaknnda bir darlhadis
yaptrmtr. Kendisi orada gmldr. Mescidin mahallesi yoktur.
Mescidin Srmabyk Hac Mustafa Aa tarafndan ikinci defa yaplmas srasnda kap zerine yedi satr halinde hazrlanan, ondrt msral u kitbe konulmutur:
Bu dilc mescid-i rana harab olmudu ser-p
Ne vakfnda nma kalm ne kimse eylemi ihy
Muvaffak oldu Hac Mustafa Aa idb himmet
Yapld hamdlillah oldu hem evvelkinden al
Ali Aa vasi istikametdir binasnda
Gzel say eyledi bu secde-gh yapd b-hemt
Cemaat her vakitde cem olub geldikce laykdr
de tamir iden zata dua-y bi-riya ihda
Bu beytin msra-i snisinin bir danesi oldu
Sezadr msra- lya zam olsa olur zba
Lebib-s dua-gyn okurlar ezdil ihlas
Olur peyda bu vechile iki tarih feyz-efz
Zaim himmeti pk idi Hac Mustafa merhm
Sene 1176
Bu l mescidi tecdid-i mamr eyledi hakka
Sene 1176
Hangi tarihte yapld bilinmeyen mabet, air Lebib Efendinin hazrlad kitbeden de
anlalaca zere 1176 (1762-63)te yeniden
yaptrlmtr. Fakat mabet 2 Austos 1887 tarihinde tekrar yanmtr. Kap zerinde bulunan kitbesi kaybolur dncesi ile karsndaki Selmi Ali Efendi emesi zerine konulmutur ki, bugn de hl oradadr.
Mirat-i stanbul adl eserin sahibi Mehmet Raif Bey, mescidin kaps zerindeki tarih udur
diyerek yukarda yazlan kitbenin aynsn
yazmtr. Bundan da Raif Beyin mescidi, yanmasndn bir sre nce grm olduu anlalmaktadr.
Eski Eserlerdeki kayt fiinde mabedin Ba
Odalar Mescidi ismiyle kaydedildii grlmektedir. Kabatata, Ba Odalar Soka zerinde Ba Odalar ismiyle bilinen ve Fatma
Hatun tarafndan yaptrlm bir mabet daha
vardr. sim benzerlii yoksa, bu iki mescidin
ayn kimse tarafndan yaptrlm olduu sylenebilir.
Fatma Hatun, Tersane Emini Maktul Hseyin
Efendinin kz ve Elmas Mehmet Paann (l.
Selmszda Fatma
Hatun Camii ve eski
kahvehane.
183
Fatma Hatun Camii

ve karsndaki
mehur kahvehane.
1109 / 1697) adyla anlan camiin imam brahim Efendinin eidir. kinci mescidi 1117
(1705-6) tarihinde yaptrmtr. Kabri, skdarda Karacaahmet Mezarlnda ve erif Kuyusu denilen mahalde, Kuruncuba Ali Aa
Sofasnn civarnda olup 1179 (1765-66)da
vefat etmitir.
Mescidin son cemaat yeri, minaresi, ats ve
minberi ahaptr. Bir evi andran, kk bir
mabettir. Hi bir yerinde kitbesi yoktur. Duvarlar yma moloz tandan yaplmtr. 1965
tarihinde harap olduundan ibadete kapatlmsa da sonradan halk tarafndan onarlmtr.
184
nm ile kardei Seyyid smail Efendinin (l.

1161 / 1748) kabirleri vardr.
Refi Mehmet Efendi, Lebib Efendinin torunu
olup alim airlerden bir zat idi. Divan ve eyh
Galipin Hsn Akna Can Canan isminde 3000 beyitli bir nazresi vardr. aatayca bilir, Trke, Arapa ve Farsa iir sylerdi. 1231 (18l6)de stanbulda vefat eden
Refi Efendinin de yukarda belirtilen yere gmld sanlmaktadr.
Kitbe yazar air Lebib Abdlgafur, Diyarbakrl olup 1181 (1767-68) tarihinde vefat etmitir. Kabri, brahimaadan Miskinler Tekkesine doru yrndnde sa tarafta ve yol
kenarndadr. hidesi zerindeki kitbe udur:
Lebib-i Amid diye nl olan Diyarbakrl Lebib Efendi, Agh- Semerkandden, onlar da
mehur evket-i Buharden renim grmtr. Anadolu kadlarndan aml eyh brahim Efendiden de inabet alarak Sadiyye Tarikatine girmitir. Zilkade 1181 (Nisan 1768)
vefat etmitir. Vasiyeti gereince Tuhfe-i Hattatn yazar, byk bilgin eyh Mstakimzde
Sleyman Efendi (l. 1202 / 1787 Zeyrek) vefatna u tarihi sylemitir:
Merhum ve mafur gark-i rahmet-i Gafr eraf-

kudat- Anatoliden air ve fazl ve edib Ebul- At
Hseyin Lebib Efendi.
Demim tekbir istircayle tarih-i teslimin

Lebibann efii ola ukbada Resulullah
1181
Vefat tarihi yazl deildir. Yannda 1171

(1757-58)de vefat eden kz Hibetillah Ha-
Lebib Efendinin Divan vardr.

Lebib Efendinin olu es-seyyid Atullah Efendi 22 Cemaziyelhir 1197 (25 Nisan 1783)de
boularak idam edilmi ve babasnn yanna
gmlmtr. Kuran- Kerimi yedi deiik
uslde ve on rivayet dahilinde okuyabilen bir
stad olduu sylenir.
Samurka lkabyla maruf, Mehmet Aa 1178
(1764) tarihinde vefat edip, Bayaztta Divanyolu ile Gedikpaa Caddesinin birletii kede, Halc Hasan Mescidi hazresinde medfun
idi. Hazre bugn mevcut deildir. Mehmet
Aa adrc Mescidine minber koymu ve ayrca Fatma Hatun Mescidi civarna da bir mektep yaptrmtr. arkapdaki darlhadisinden eser kalmamtr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/73,136 ve 2/87, 235)
(E. Kou, stanbul Ans. 10/5578) (. Tank, stanbul emeleri, 2/112, 278, 312) (Eski Eserler Mdrl, Dosya
C/9) (Sicill-i Osmn, 4/6 Fatma Hatun ve 4/87 Lebib Efendi) (Gezi Notu) (Mirat-i stanbul, s. 145) (. Hakk, Merkd, s. 26-27) (Ayvansaray, Vefeyt, Esad Efendi Ktphanesi No: 1375, s. 90/b, Lebib Efendi md.) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/ 315) (Tezkire-i uara-y Amid, s. 584, Refi
Mehmet Efendi md.) (S. N. Ergun, Mezar Kitbeleri, s. 15)
lk olarak kendileri bu yeni dergha postnin

olmu ve 32 sene kadar irad mevkiinde kaldktan sonra vefat ederek mescit avlusunda
bulunan hususi trbesine defnolunmutu.
Edirne kazas kadlarndan olup 1179 (176566) senesi vefat eden ve Cami-i Atik Mezarlnda gml olan Hseyin Efendi, eyh Ali
Efendinin vefatna u tarihi sylemi ve bir
levha zerine kaydederek trbesine asmtr:
Mrid-i kmil Feny eyh Aliyyl-Celvet
Slik-i rah- hakikat pv-y hss mm
Bu cihn- fannin nakna mail olmayub
Zikr-i Hakk ile gzr eylerdi vakti subh m
Msivdan uzlet ile terk-i lfet eyleyb
Virmi idi zatna zb-i selhile nizm
Bezm-i kesretden ekb el olmu idi mnzev
Srr- mevtiva ile mil idi vahdetde mdm
Sarf idb enva-i mebrrte mrn rz eb
Nakd-i vaktin itmedi tazyi bulunca ihtitm
Gine geldikde emr-i rc cann virb
lem-i kudsi hazre oldu makzyl-merm
Fenay Ali Efendi

Camii.
FENY TEKKES MESCD

(YALDIZLI TEKKE MESCD)
avuba semtinde, eski ad Toprak Sokak

yeni ismi Boy Beyi Soka olan yol zerinde ve Ta Mektep ismiyle de bilinen avuba Mektebi karsndadr.
Bnisi, Ktahyal e-eyh es-seyyid Ali Efendidir. skdarda namdalar olan Selmi Ali
Efendiden nisbet aldktan sonra Manisaya giderek o beldede oturmak kastyla bir cami ve
bir tekke ve bir kuyu kazdrmtr ki, hl eyh
Kuyusu derler. eyhi Selmi Ali Efendi, 1104
(1692-93) tarihinde vefat eyledikte Ktahyal
eyh Ali Efendi, skdara gelip eyhinin
eser-i hayrndan olan Selmi Tekkesine eyh
oldu. Bir mddet sonra bu tekkeyi yine tarikatndan bir kimseye brakarak avuba Mektebi karsndaki bu cami-i erifi bina ve birka
hcerat dahi ina etmekle yeni bir Celvet
Dergh kurmutur. Yapl tarihi 1126 (1714)
senesidir.
185
Kar sayfada
(stte)
emi Nr Kadn
ak trbesi.
(altta)
emi Nr Kadn kabri.

Fenay Ali Efendi
Camii.
Cmle taat olub dergh- izzetde kabl

Hbghn eyliye Hak Ravza-i Drsselm
Gaybden htif idb tebir tarihin didi
Kld es-seyyid Feny dr- Firdevsi makam
1158
7- eyh hsan Efendi. Vefat tarihi belli deildir.
Tekke, ayin gn aramba olan bir Celvet

Tekkesi idi. Feny Ali Efendiden sonra eyh
olanlar unlardr:
Mabedin, 1180 (1766) tarihinde yldrm derek minaresi harap olunca Sultan III. Mustafaya arzuhal edilmi, bylece Divan- li hocalarndan Tfl Mehmed Emin Efendinin bina
emini olarak atanm ve cami, trbe ve odalar
yaptrmtr.
1- 1184 Zilkade 17 (3 Nisan 1771)de vefat

eden Feny Ali Efendinin halifesi eyh Abdullah Rfk Efendi. Ta hazrededir.
2- 1207 (1792)de vefat eden, eyh Abdullah
Rfk Efendinin olu Mehmet Nazif Efendi.
Ta hazrededir.
3- 1225 (1810) tarihinde vefat eden eyh ve
hattat Mehmet akir Efendi. Ta hazrededir.
4- 1261 (1845)de vefat eden Bandrmalzde
eyh Mehmed Galib Efendinin halifesi eyh
Mehmed Efendi. Ta hazrededir. Galib Efendi nadiye Tekkesi eyhi idi.
5- Halil Efendinin olu olup 1249 (1833)de
doan eyh Mehmed akir Efendi. Olu Hseyin Salih Efendi idi.
6- 1295 (1878)de vefat eden Mustafa Haim
Bey. Ta hazrededir.
Fenay Tekkesi
hazresi.
186
8- Tekkenin son eyhi Mehmed akir Efendi

20 Eyll 1951de vefat etmitir.
Mescit, 1281 (1864) tarihinde Zeynep Hanm

tarafndan yeniden yaptrlmtr. Zeynep Hanm, Msr Valisi Mehmed Ali Paann kz,
Sadrazam Kmil Paann eidir. Zeynep-Kmil
Hastahanesi de bunlar tarafndan 1860-62 tarihlerinde ina ettirilmitir.
Mescidin ahap olan ats 1940 tarihlerinde
km ve ksa bir zaman sonra halk tarafndan beton olarak yaptrlmtr. Sadaki minaresi tuladandr.
Mabedin avlusuna Boybeyi Sokana alan
ahap bir kapdan girilir. Sa tarafndaki ak
trbede Zeynep Hanmn 1280 (1863) tarihinde len annesi eminur Hanmn muhteem lhdi bulunmaktadr. Bunun yanndaki lhitte ise Zeynep Hanmn 1306 (1888-89) tarihinde len kz kardei gmldr. Etraflar

dkme demirden yaplan bir ebeke ile evrilmitir. Bu ebeke demirler Zeynep Hanm tarafndan altn yaldz ile boyatldndan tekke,
Yaldzl Tekke adn almt.
Avlu kapsnn solunda mescit kaps, karsnda ise Feny Ali Efendinin bakmsz trbesi
bulunmaktadr. Sa tarafndaki ufak hazrede
kendinden sonra gelen eyh efendiler medfundur. Bunlarn arasnda kadn kabirleri de vardr. Hazrenin nnde bir kuyu mevcuttur.
Mabedin esas kaps arka tarafta ve merutann
yanndadr. Bu eyh Kapsdr. Kapnn nnde bir kuyu bulunmaktadr. Kadnlar mahfili
tahta kafeslerle rtldr. Mescit 10 pencereden k alr. Minberi ahaptr. Hi bir yerinde
kitbesi yoktur.
Tekke mescidinin hazresinde gml olanlar
unlardr:
1280 (1863). Msr Valisi Mehmed Ali Paann kadn ve Zeynep Hanmn annesi eminur Hanm. Kitbesi udur:
Zevce-i Vali-i Msr- esbak Hdiv-i ekremn
eminur Kadnefendi kld dnyadan mrr
Ruz eb efkar tahsil-i Rzaullah idi
Hayr taat ibadetden getirmezdi ftr
Bildi yok bu dr- fenann bekas akibet
Kld Dergh- Feny kurbini cy-i huzur
Ruhunu glen-saray- Cennete sl ile
iddet-i rz- cezadan dr ide Rabb-i gafr
Afiyetle daim olsun duhter-i pakizesi
Nurda yatdkca o merhume il yevmn-nr
Defn olundukda didi tarihini Ruen diln
Mehbit-i envar ola c mezar- eminr
1280 (1863)
1306 (1888). Msr Valisi Mehmed Ali Paann olu Halim Paann ei Vicdan
Hanmefendi. Muhteem lhdindeki kitbesi udur:
Aziz-i Msr Mehmed Ali zann
Gzide necli cenab Halim Paann
Yegne hemser-i vl-y syemendi idi
u kabr iinde yatan kmrn- nisvnn
Yaa senin vafire muammer ol tpi b
Deil mi hali bu hir sonunda dnyann
u sakitane lisanla beyan ..........
Kalr u rzinesinde saray- ukbnn
Rahm lem-yezel rahmetin dilerim kaldm
Znb crmm setr eylemez mi gufrnn
187
Hseyin Hki Efendi.
Hem ol Gafr Vedud ismin isterim tarih

Btn o ltf ki der hep mdi Vicdann
1306
1300 (1882). eminur Kadnefendinin manevi kz Ryidil.
1302 (1884). Hseyin Hkizde Mehmet Kmil Beyefendi.
1313 aban 5 (21 Ocak 1896). Hseyin Hki
Efendi. Lhdi zerindeki kitbesi udur:
A dide-i intibah zir
Seyr eyle bu tudei mana ki
Vard burada yatan vcudin
Allahna itikad-i paki
Masruf idi hayre her iinde
Amal-i cinan ta-bena ki
Ardnda firak- sermedisi
Evladn hep brakd baki
Lkin sademat- mevte kar

Bi sre deilmi sine-ak
Madem-ki akibet muhakkak
Halikin bu tarike insilki
Bir Fatiha et hediyye sende
Emvate brakma inhimaki
Tarihi syledim mcevher
Firdevs-i Hdaya gd Hki
Hseyin Hki Efendinin ruhuna Fatiha.
5 aban 1313 / 8 Kanunisni 1311
Hseyin Hki Efendi, Giritli olup atalar adann fethine itirak etmi ve buraya yerlemilerdir. skender Efendizdelerden Kandiyeli
Mehmed Emin Efendinin oludur. Msra gitmi, evvel Mehmed Ali Paann, sonra kz
Zeynep Hanmn hizmetinde bulunmu ve stanbula geldikten sonra irket-i Hayriyenin
mdr olmutur. Bu vazifede 40 yl iyi hizmet
verdiinden Rtbe-i Bly ihraz etmitir.
Vicdan Hanmefendi
lhdinin nefis ayak ta.
188
Bir ka dil bilen Hseyin Hki Efendi zengin

bir kimse idi. skdarda, Kkyoku ile Bykyoku arasnda, Sultantepeye kan Servilik Caddesi zerinde, harem ve selmlkl,
katl ahap bir kona vard. Bu konan yksek istinat duvarlar zerine krgir, percereleri
demir kepenkli bir kasa dairesi yaptrmt. Konaklar yklm, fakat kasa dairesi elan bkidir.
Bu satrlarn yazar, senelerce selmlk dairesinde kirac olarak oturmutur.

1299 Rebilevvel 5 (Ocak 1882). Hazreti Feny Post-nini merhum akir Efendinin olu 22 yanda vefat eden Hseyin Kemal Efendi.
1295 (1878). Mustafa Haim Bey. Fesli ve ta
kabartmal hidesindeki kitbesi udur:
N idb cm- kazdan erbeti
Eyledim dr- fendan uzleti
Kalmad vaktim vasiyyet eyledim
Verdi Hakk bana ahadet-i devleti
Asakir-i hazreti Padiah
Tabib kaimmakamlndan mtekaid
Tarik-i aliyye-i Halvetiyyeden
Hazreti Feny Dergh- erifi
eyhlii uhdesinde iken irtihal
Dr- beka iden Mustafa
Haim Beyin ruhin Fatiha
3 evval 1295 (30 Eyll 1878)
Efendi Tekkesi eyhi Hattat, HafzlKuran Mehmed akir Efendi.

1315 (1897). zzet Bey.
1312 (1894). Hazreti Feny Dergh Postnini Mustafa Haim Beyin ei Sdka Hanm.
1206 (1791). eyh Abdullah Efendinin ei
mmglsm Hatun.
1306 (1888). Esbak Msr Valisi Said Paann olu Tosun Paann ei zar Hanm. 14 Kanunisni. (Sicill-i Osmn,
3/46,Said Paa, 3/257, Tosun Paa,
2/232, Hseyin Hki Efendi)
1314 Receb (Aralk l896). Lhit. Yaveran-
1261 (1845). eyh Mehmed Efendi. Sikkeli

hidesindeki kitbe udur:
Srr- Yusuf nesl-i Haim hazreti eyh Galibin
Bendesi bu eyh Mehmed esna-y rz Hu
Ban meydan- ehlullaha teslim eyleyb
Hidmet-i eyh Galibi hem iderek sr-bz Hu
Derghnda hazreti Seyyid Feny kmiln
Postnin oldukca kld zikrle az Hu
Nutkudur Pir-i Celvet ehlinin mematdr vuslat
Ol ecelden eyledi hatme nefes ibraz Hu
Bende-i l- ba sadk- muhibb-i Halidan
di el-hak ruhan anlarla ide hemrz Hu
Cevhern tarih-i fevtin didi Hafz bendesi
eyh Efendi bu fenadan eyledi pervz Hu
1261
1184 (1770). eyh Abdullah Rfk Efendi.
Sikkeli hidesi zerindeki kitbe udur:
Merd-i kmil eyh Abdullah Rfk-i Halvet
Vird-i tesbihle meram kld cy- Celvet
Feyz alub eyh Fenyden subh m
Zikr fikr ile iderdi kesretinde vahdeti
Bu cihan nakine meylin vermeyb uzlet ile
Zatna virb salh olmudu sireti
Fatiha ile her kim ann ruhunu d ile
Hakk vire dnyada hem ukbada ana uzleti
kisin ihrc iduben Haim tarih didi
Azm-i can kalur Cenab- Rabbine oldu vuslat
1184 Zilkade 17
1225 Nisan 19 (1810). Sikkeli. Abdullah
Hseyin Hki Beyin

lhdi.
189

hazreti ehriyarden ve kudema-y kiramdan sadetlu Mehmet erif Paann
kz Zeynep Hanm. Doumu: 1309
(1891).
1318 (1900). erif Paann ikinci kz Saide
Hanm.
1307 (1889). Hafz Vehbi Efendinin nev civanken vefat eden olu Mir Hakk Bey.
1325 Mart 31 (1909). Efahim-i vkel-y saltanat- seniyyeden edib-i ehir sadr- esbak Yusuf Kmil Paann kitbet-i hususiyyesinde ve daire-i terbiyesinde yetierek, irket-i Hayriye mdiri olan ve bu
grevde iken vefat eden Hafz Mehmet
Vehbi Efendi.
1302 Safer (Kasm 1884). eyh Mehmet akir
Efendi. Sikkeli hidesindeki kitbe udur:
Feridun Paa Camii

ve evresi.
190
eyh-i Dergh- Fenyydi bu zat

Olub anda nice demler zkir
rc emrini duydukda heman
ltizam itdi bekay hir
Didi lyi-i kahr-i meda benim
Fukara hidmeti fahr-i meda benim
eyhimin himmeti bahr-i meda benim
Oldu sr- kabl zhir
te azmim demidir bu deyu

Dnerek hem bize y-Hu deyu
Gd e-eyh Mehmed akir
1302 Seferl-hayr
Pazarirtesi
1206 (1791). eyh Abdullah Efendinin ei
mmglsm Hatun.
1228 (1813). eyh Mehmet akir Efendinin
ei Fatma Monla.
1306 (1888). Mehmet Kmil Beyefendi.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/220) (Mirat-i stanbul,
s. 132-133) (E. Kou, stanbul Ans. 10/5610 ve 5683) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm
Medeniyeti Mec. 1/76) (Mecmua-y Tekaya) (Sicill-i Osmn,
3/252, Tfli Mehmed Emin Efendi) (O. Kprl, Bektliin
Giridde ntiar, s. 48-60 Gney Dou Avrupa Ara. Der.
Say: 8-9) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F. DerinV. abuk s. 229) (Y. ztuna, Devletler ve Hanedanlar,
2/443 vd.) (brahim Gken, Manisa Tarihinde Vakflar ve
Hayrlar, s. 49) (Kmil Ylmaz, Aziz Mahmud Hdy, s.
275) (C. S. Revnakolu, Divan Ed. Mzesi, Ariv B-228)
(Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi Nfus Defteri, No:
6290/1, s. 402) (Bandrmalzde Ahmed Mnib Efendi,
Mirat- Tarih, stanbul 1306, s. 44) (Hseyin Vassaf, Sefnei Evliya, Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar, No: 2307,
3/64) (Osm. Ar. Evkaf. Defteri II, No: 15731) (Hocazde
Ahmet Hilmi, Ziyaret-i Evliya, stanbul 1325, s. 141-144)
FERDUN PAA CAM

(FERDYE CAM)
u kk mabet, Kouyolunun brahimaaya uzanan ksmnda ve Ankara asfalt

yaknndadr.
Cami, sekiz yzl olup her yzndeki pencerelerden k alr. ats ahaptr. Kaps zerinde
bir ayet-i kerimeyi hvi bir kitbe vardr. Minberi ahaptr. Mabet, Civan Feridun Paa Camii ad ile de bilinir.
Cami, eski mutasarrf brahim Sarm Beyin
olu Ferik Feridun Paa tarafndan 1330
(1912) tarihinde yaplmtr. Feridun Paa, Kavalal Mehmed Ali Paa soyundan brahim
Fehmi Ahmet Paann 1894 tarihinde, skdarda Kouyolu zerindeki yazlnda vefat
zerine; onun ikinci ei Vicdan Nevcivan Hanm ile 17 Mays 1896 (1314) tarihinde stanbulda evlenmitir. O srada Nevcivan Hanm
krkdrt yanda idi. Bu evlilikten dolay Msrl Feridun Paa diye anlmtr.
Feridun Paann hangi tarihte vefat ettii belli deildir. Nevcivan Hanm ise 1940 tarihin-
de skdarda vefat etmitir. brahim Fehmi

Ahmet Paann muhteem katl, ahap ve
byk kk, Nevcivan Hanmn vefatndan
sonra Kouyolu Gs Hastahanesi olmutur. Kkn karsndaki namazgh yeri, imdi
park haline getirilmise ve namazgh ta yok
olmutur
Bu kk camiin yapmna 1328 (1910) tarihinde balanm ve 27 Temmuz 1330 (1912)
tarihinde bitirilmitir. Camiin sa tarafndaki
kk, mezzin ve imama meruta olarak vakfedilmitir. Bu bina, 1953-54 ders ylnda Kouyolu lkokulu olmutur. Sonra okul, 1957de
alan Reat Nuri Gntekin lkokuluna tanmtr.
1900-1920 tarihlerinde, brahimaa semtinden balayarak Tophanelioluna kadar uzanan caddede, Koruluk Mesiresinde ve Uzunayrda, eski tulumbaclar 25 Mecidiyesine
(500 kuru) iddial yarlar yaparlard. Zamanla bunun yerini at yarlar ald. Tannm beylerin atlar yarrd. Bundan dolay yol, Kouyolu adn almtr.
Kaynak: (Y. ztuna, Devlet ve Hanedanlar s. 447-448)
Feridun Paa Camii.

191

si, Serasker Namk Paa ve Fethi Ahmet Paa
aile kabristan, Karacaahmet Sultan Trbesinin sol tarafnda Sadeddin Efendinin 1154
(1741) tarihli eme ve sebili bulunmaktadr.
Camiin olduu yerde veya Karacaahmet Sultan Trbesinin sa tarafnda ve bugn meydan olan yerde, Mihrimah Sultan Camiinin
bina emini olup 955 (1548) tarihinde vefat
eden Mehmet Aann yaptrm olduu Talar Camii ile bu camiin civarnda Sadrazam
Rstem Paann 952 (1545-46) tarihinde yaptrm olduu bir emenin bulunduunu biliyoruz. Bu camiin karsnda ise, 1041 (163132)de vefat eden Himmet Dede ismiyle hret
bulan bir zatn trbesi vardr.
Feridun Paa Camii

Kitabesi.
FETH AHMET PAA CAM

(KARACAAHMET CAM)
C
Kar sayfada
Karacaahmet Camii.
Arkasndaki yol
bugn mevcut
deildir.
Fethi Ahmet Paa

Camii vaziyet krokisi.
192
ami, Kapaas mevkiinde ve Karacaahmet

Sultan Trbesinin karsnda, Gndoumu Caddesi ile Nuhkuyusu Caddesinin birletii yerdedir. 1934 tarihli ehir rehberinde, camiin tarafnn yol olduu grlmektedir.
Camiin kble tarafnda ve yolun karsnda
1272 (1855) tarihli Fethi Ahmet Paa eme-
Buraya kadar olan aklamalardan da anlalaca zere Fethi Ahmet Paa Camiinin yerinde veya sol tarafnda bir cami vard.
Merkd- Mutebere-i skdar, adl eserin sahibi smail Hakk Efendi:
Ezze-i Kiram- Halvetiyeden Ramazan Efendi rahmetullahi aleyh efendi hazretlerinin Ahmet Fethi Paa Camii erifinin bni-i evveli
olduunu belirtmekte ve camiin mihrab
nnde medfundur demektedir. Bu doru olduu taktirde, 1545 tarihlerinde yaptrlan
193

Mehmet Aa Camiinin 50-55 sene sonra ortadan kalkt, Ramazan Efendinin yeniden
yaptrd ortaya kar. Byk bir ihtimalle her
iki mabet de ahap idi.
Ramazan Efendinin mihrap nndeki kabri,
burada bir trafo merkezinin kurulmas ile kaldrlm ve plnda da grld zere Karacaahmet Trbesi karsndan ieki semtine giden dar toprak yolun sol tarafna yerletirilmitir. Silindir eklinde fazla yksek olmayan bir
tatr.
imdiki camiin ilk bnisi ise, Fethi Ahmet Paann babas, Rodoslu Hafz Ahmet Aadr.
Ahap olarak yaptrlan bu cami, takriben
1795 yllarnda ina edilmitir.
Fethi Ahmet Paa

Camii ve evresi.
194
Ahmet Aa, Saraya mensup zengin bir kimse

idi. Kanun Sultan Sleymann Rodos Seferinde bulunmu ve bu adann fethinde byk
hizmeti grlerek oraya yerletirilmi bir kimsenin soyundan gelen ve asrlar boyunca devlete sadakatle hizmet eden adamlar yetitirmi
bir aileye mensuptu. Kendisi saraydan yetimi, I. Sultan Hamide ve Sultan III. Selime
rikabdarlk yapm olan Hafz Ahmet Aa, Eyp skelesi civarnda o zamanlar Abdullah
Paa Saray diye mehur bir yalda emekli olarak oturur iken fevkalde bir grev ile Hicaza
gnderilmi ve dnnde Akka civarnda parasna tamah ile Cezzar Ahmet Paann haydut milisleri tarafndan 1216 (1801) tarihinde
ldrlmt.
Olu, Fethi Ahmet Paa, babas iin, biraz ilerideki aile hazresine bir ba ta koydurmutur.
1215 (1800) tarihli olan bu tan kitbesi iin
Fethi Ahmet Paa Ailesi Hazresi bahsine baknz. Fethi Paa, Rodosta da, babas adna bir
rdiye mektebi, bir muvakkithane ve bir saat
kulesi yaptrd. Aile hazresinde Ahmet
Aann ei Saliha Kadnn 1271 (1855) tarihli hidesi vardr. Ei, Ahmet Aadan 56
sene sonra vefat etmi olduuna gre, Ahmet
Aann, gen denecek bir yata ehid olduu
anlalmaktadr.
Zamanla harap olan mabet, imdiki ekliyle,
Fethi Ahmet Paa tarafndan 1272 (1855) tarihinde yeniden yaptrlmtr.
Camiin duvarlar krgir, ats ahaptr. Minaresi ta olup zeri svaldr. Cmle kapsnn
sa kesine bir mermer stun yerletirilmitir.
Kap zerinde air evketin hazrlad, yedi

satr halinde, ondrt msral u kitbe bulunmaktadr:
lundaki trbesinde gmldr. Seniyye ve Feride adl iki kz vardr.
mam- ehl-i kble hazreti Abdlmecid Hann

ua-i em-i ikbalin fznter eyleye Mevl
ehinah- cihan r hdiv adl pra kim
Ann dergh- ihsan- perverinde bendesi edna
Rodos Hac Hafz Ahmed Aa yani bnisi
Rikabdar- cenab- ehriyar idi esbak p
Muvaffak olduu vakf- celile ma-tekaddmden
Zamime eyleyb bu mevkii yapm idi al
Binas zat ahab olduundan hayli mddetdir
Harabe yz tutub necl-i necili mihr-i salis t
Esasndan ykub yapd hacerden nakd-i himmetle
Ne bl cmin-nr oldu el-Hak hem zeh zba
Gelb be vakti klnca dedi tarihini evket
Cenab- Fethi Paa kld bak bu camii ihya
1272
Fethi Ahmet Paa Kuzguncukta bugn evket

Macon ailesinin mal olan muhteem yal ile
arkasndaki korunun sahibi idi.
Taifte Mithat Paa ile birlikte bodurularak
ldrlen Cemile Sultann kocas Damat
Mahmut Celleddin Paa, Fethi Ahmet Paann oludur. Cemile Sultann Sultantepede beyaz boyal bir kk vard. Kk, sonradan Nuri Demiraa intikal etmitir.
Hafz Ahmet Aa Ktphanesi Rodos ehri
iinde ve Sleymaniye Camii yanndadr. Kitbesi udur:
Fethi Ahmet Paa

Camii.
(Rodos Camii)
Fevkn olan mabede ondrt basamak merdivenle klr. Burada ufak bir son cemaat yeri
vardr. Sa tarafndaki bir merdivenden minareye ve kadnlar mahfiline klmaktadr. Cami sahn aydnlk ve ferahtr. Minberi ahap
olup camiin altnda biri kahve olmak zere
dkkn vardr. Fethi Ahmet Paa, Trk mzeciliinin babasdr. 1216 (1801)de Eypte
dodu. Enderundan yetiti. Yeni kurulan askeri tekilta er olarak girdi. Bir ka yl sonra subay oldu. Avusturyaya nce geici, bir yl sonra da daimi eli tayin edildi. Londra ve Paris
eliliklerinde bulundu. ngilterede Kralie
Viktoryann ta giyme treninde Osmanl
Devletini temsil etti. Meclis-i Vl yesi, Ticaret Nazr oldu. 1840 tarihinde Sultan II.
Mahmutun kz Atiye Sultan ile evlendi.
1852de Mhimmat- Harbiye Nazr ve Tophane Miri oldu. Ondrt yl bu grevde kaldktan sonra, l4 ubat 1857 tarihinde vefat etti. Kabri, stanbulda Divanyolunda Sultan II.
Mahmut Trbesi bahesinde, nc adadaki
110 numaral yerdedir.
Fethi Ahmet Paann aile kabristan ise, skdarda Duvardibi mevkiinde ve yolun Ksklya ayrld yerdedir. Hazrenin etraf demir
parmaklk ile evrilmitir. nnde, ayn aileden olan Rodoslu Hasan Efendinin kz Aye
Hatunun mermer bir emesi vardr.
Ei Atiye Sultan, 11 ubat 1824 tarihinde
domutur. 8 Austos 1840da Fethi Paa ile
evlenmi ve 11 Austos 1850de 25 yanda olduu halde vefat etmitir. Babasnn Divanyo195
Rodos Ahmet Aa
Ktphanesi giri
kaps.
Ktphane binas
Fethi Ahmet Paann

Rodos Adasndaki
Saat Kulesi.
1268 (1852) tarihlidir.
196

Shibul-hayrat vel-hasenat Hafz Ahmet Aa sabk rikbdr- ehriyar. 1208 (1793-94)
Fethi Ahmet Paa tarafndan yaptrlan saat
kulesi 1268 (1852) tarihlidir.
Vakflar Genel Mdrl 747 numaral defterde kaytl 10 Safer 1268 (5 Aralk 1851) tarihli Merhum Rodos Ahmed Aa mahdumu
Ahmet Fethi Paa Vakfiyesine gre, Ahmed
Aann babas Hasan Aa, onun babas da
Ramazan Aadr.
Bu aklama ile Merkd yazar smail Hakk
Beyin ifadesinin doruluu da ortaya kmaktadr.
Fethi Paa, babasnn lmnden sonra Eyp
skelesi civarndaki Firarzde Seyyid Abdullah Paa (l. 1174/1760-61) Saray olarak bilinen yalda domutur. Annesi Saliha Hanm
pek gen olduundan Ahmet Aann lmnden sonra Artvin Sancak Beyi Hac Beyle
evlendirilmi ve ondan akir isminde bir olu
dnyaya gelmitir.
Ahmet Fethi Paa, 1828 Osmanl-Rus harbinde Aydos muharebesinde sol ayandan yaralanm ve yaral olarak stanbula geldii srada
emsinur Hanmla evlenmitir. emsinur Ha-
nm kk yata 1822 tarihindeki Sakz Adas

htillinde stanbula getirilmi ve Ahmet
Fethi Bey tarafndan satn alnmtr. emsinurdan Ferdane, Saliha Yegne, Emine Gzide isminde kz, Besim (Paa) ve Mahmut
(Paa) isminde iki olu olmutur.
Ahmet Fethi Paa, ilk evliliinden 10 sene
sonra Zilkade 1255te (Ocak 1840) Atiye Sultan ile Eypte, imdiki Feshane binasnn bulunduu yerdeki sahil-saraynda evlendirilmitir. Sultandan Feride ve Seniyye isimli iki kz
olmu ve bunlar da Hsn ve Mahmut Nedim
Paalarla evlenmilerdir.
Bu hanm sultanlar uzun mddet Arnavutky
ile Bebek arasnda, Akntburnu veya iftesaraylar adyla anlan ve sonradan Boazii Lisesi haline getirilen ve nihayet yktrlan sahilsarayda oturmu ve bu sarayda evlenmiler ve
Seniye Hanm Sultan daha evvel, Feride Hanm Sultan ise 1920 ylnda yine burada vefat
etmilerdir.
Bu sahil-saray 7 Mays 1840da nikahlar kylan Atiye Sultan ile Ahmet Fethi Paann ikametine ayrlmt. Sultana ayrca Eyp ile Defterdar arasndaki Esma Sultan Saray da verilmiti. Bu sarayn yerinde II. Mahmut devrinde
Feshane fabrikas kurulmutur.
Karacaahmet Camii
ve trbesi.
197

Zevci ile olmamd dgam
Bulmad zevk-i dnyay tamam
Rodos Ahmet Aa
hidesi.
demektedir.
Ahmet Fethi Paann Mahmut Paadan baka bir de Mehmet Besim Paa adnda baka bir
olu daha vard. Damatlar Said Paa ile Srktibizde Bekir Beydir. Sultandan olan Hanm
Sultanlarn zevcleri de Hseyin Hasbi Paa ile
Mahmut Paadr. Kardei, Mehmet akir Bey
17 Recep 1289da (20 Eyll 1872) vefat etti.
Kabri yukarda yeri belirtilen hazrededir.
Besim Mehmet Paann kabri de bu hazrededir. Fethi Paann bu byk olu 1267 (185051)de vefat etmitir.
Bunlardan baka, sonradan II. Abdlhamite

mlk olarak verilen Kthanede bir kk ve
bir iftlii de vard.
27 yann iinde vefat eden Atiye Sultan iin,
iki ya k Adile Sultan, baslmam divannda;
Fethi Ahmet Paann

Sultan lll. Mahmut
Trbesi hazresindeki
kabri.
198
Kaynaklar: (E. Kou, stanbul Ans. 10/5708) (Cevdet Paa, Tezkir, 13-20 Defter, s. 41 ve fihrist) (H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul) (Sicill-i Osmn, 1/57, 2/18
Besim Paa ve 4/9) (. Hakk, Merkd, s. 75) (Uzuncarl, Mithat Paa ve Taif Mahkumlar, s. 129) (Mirat-i stanbul, 117) (T. z, Ahmet Fethi Paa ve Mzeler, 1948-stanbul) (G. Oransay, Osmanl Devletinde Kim Kimdi,
1/130, 143, 172, 268) (Ata Tarihi 2/129, 175, 179, 180,
200, 203, 204, 215) (A. Giz, II. Mahmudun Kzlar, Tarih Dnyas 1/368-369, 1950) (ehsuvarolu, Arnavutkynde Yklan ifte Saraylar, Cumhuriyet, Say: 11867)
(ehsuvarolu, Atiye Sultan, Resimli Tarih Mecmuas,
3/1200) (Konyal, skdar Tarihi, 1/84) (Z. elikkol, Rodostaki Trk Eserleri, fihrist)
FEYZYE CAM
(BLBLDERES CAM)
ami, Blbldere-Balarba yolu ile Selnikliler Sokann birletii yerde ve ke bandadr. Hemen yanndan balayp Selmsz Tepesine kadar uzanan kabristan da
Blbldere Mezarl veya Selnikliler Mezarl adn tar. Mezarln Selniklilere ait
olan ksm 1300 (1882-83) tarihlerinde cami
ile beraber tesis edilmitir.
Camiin avlu kaps, Selnikliler Sokana
almaktadr. Kapnn sol tarafnda ulu bir narn altnda ve avlu duvar nnde Asadar
Babann ak trbesi vardr. Kapnn karsnda ise 1112 (1700) tarihli Valide Kethdas
emesi bulunmaktadr.
Kethda emesinin karsnda 1300 (188289) tarihli Feyziye Mektebi ve onun altnda ise
1141 (1728) tarihli Hatice Sultan emesi bulunuyordu.
Bu camiin civarnda Hammal Mehmet Aa
Camii, Osman Dede Camii, Yeilba Trbesi
ve Blbldere zbekler Tekkesi mevcuttu.
(Bu eserlerin bahislerine baknz.)
Cami, 1300 (1882-83) tarihinde Selnikliler

tarafndan aralarnda para toplamak sureti ile
yaptrlmtr. Selnikliler, 1877-78 OsmanlRus Harbinden sonra peyderpey stanbula
g etmeye balamlar ve bu, 1897 Trk-Yunan Harbi ile 1912 Balkan Harbinden sonra
en st dzeye ulamtr.
Hepsi zengin olan bu insanlar, ili ve Nianta semtlerine yerlemiler ve kendi ocuklarnn okumas iin 1296 (1879) tarihinde ili
Terakki Lisesini ve 1302 (1885) tarihinde de
Feyziye Lisesini tesis etmilerdir.
Camiin H. 1300 tarihinde yapldn gsteren
kitbesi son cemaat yeri duvarnn zerinde ve
avluya bakan yzndedir. Talik hat ile yazlan
drt beyitlik manzum kitbesi udur:
Habbez kim vadi-i Blblde eshab- kerem
Yapdrub bu mabedi el-hak ltif dil-nvaz
Mnzev bir zahid-i Hak yine benzer gyiya
Hakka el am bu kabristan in eyler bin niyaz
hrh zre dikilmi ak ile eyler nida
Essal y mminn gel benle eyle kef-i rz
Refet itmamna yazdm zehi tarih-i tam
bida gel cami-i Feyziyyede eyle namaz
1300
Feyziye Camii Blbldere Camii.
199
GEREDEL MESCD
abet, Uncular Caddesi ile mam Nasr

Sokann birletii yerde ve sokan sa
kesinde idi.
Kzl Mescit denmekle marufdur. Geredeli
elebi 998 (1598) tarihinde vefat edip skdar mezaristannda medfundur.
Blbldere Camii
Kitabesi.
Cami, bugnk eklini 1956-57 yllarnda Selnikli Dilber kardeler ile Kayserili Ta Turan Kavrem tarafndan yaplan tamirden sonra
almtr. Bu tamir srasnda esas cami yanndaki mihrapl ksm ilve edilmi ve mabet adeta
yanyana iki cami haline getirilmi ve bu srada
kap zerindeki kitbesi alnarak imdiki yerine konulmutur. Ayrca yeni yaz ile bir kitabe
konmutur ki, bu kitabede camiin ad Fevziye
Camii olarak yazlmtr.
Son tamirde d avlusuna, brahim Asaf German ile ei Aye German mtereken abdest
mahalli yaptrmlardr.
Yine bu tamir srasnda Blbldere-Balarba
yoluna alan cmle kaps kapatlmtr.
Camiin nnde bulunan ve baklaval balkl
iki mermer stunun tad revak, skdarKskl tramvay yolu yaptrlrken, 1913 ylnda yktrlm ve bu stunlar birer ss olarak
mabedin iki kesine yerletirilmitir.
Mabet, 1318 (1900) tarihinde, Evkaf Nazr

Galip Paa zamannda tamir ettirilmitir.
Mescidin sol tarafnda, Yeni Valide Camii ve
Sultan III. Ahmet emesi, yan tarafnda ve
Uncular Caddesi zerinde Geredeli Mektebi,
karsnda ve kede sokaa ismini veren mam emesi ve bunun yannda ise Yeni Cami imam ve hatip merutalar vard.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/204) (E. Kou, stanbul Ans. 11/7012) (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou,
1/206)
GLFEM HATUN CAM
ami, Glfem Soka ile Eski Mahkeme

Arkas Sokann birletii yerde ve ikinci sokan sa kesindedir.
Mabedin duvarlar krgir ats ahaptr. Sa

tarafndaki minaresi tatan yaplmtr. Kk
minberi ahaptr.
Hadkada u aklama vardr:
(air Refet Efendi iin Fatma Hatun mektebi

bahsine baknz.)
Bniyesi, Sultan Sleyman Hann Harem-i

Hmyunlar cariyelerindendir. Camiye yakn
caddeye nazr trbesi ve hemen yannda mektebi dahi vardr. Mezar tanda;
Mabedin yerinde Demirciler Camiinin bulunduu sanlmaktadr. Bu cami ayn isimdeki blmde incelenmitir.
Kaynaklar: (E. Kou, stanbul Ans. 10/5735) (nal, Son
Asr Trk airleri, s. 1382) (Mirat-i stanbul, s. 85) (Vsf
Hi, Blblderesi, stanbul Ans. 6/3170) (Konyal, skdar
Tarihi, 1/152)
200
skdarl Vsf Hocann aklamasna gre,

1936-37 tarihlerinde ok harapt. Bu sralarda
yktrlan ingene Frn Mescidinin kk,
tahta minaresi bir yk arabasna konularak bu
mescide nakledilmitir. 1939da yktrld.
Shibetl-hayrat saide ehide Glfem Hatun

Fi sene tisa ve sittn tisa mie-969 (1561-62)
yazldr. Bu camiin mahallesi vardr.
Glfem Hatun, 1561 tarihinde ehid edilmi
fakat camisini 946 (1539-40) tarihinde yaptr-

mtr.
M. aatay Uluay, Saruhan Oullarna ve
Eserlerine Dair Vesikalar adl eserinde;
....... Glfem isminde dier bir kadn eme
yaptrmtr. Ayn zamanda bu kadnn skdarda da bir cami yaptrd eriye sicilinden
anlalmaktadr, demektedir.
Glfem Hatunun Manisada Gktal Camiinin (Yapl: 899/1493-94) kaps yanna
yaptrd bu eme bugn de bakidir ve zerinde alt msral bir kitbesi vardr.
Evliya elebi de, Glfem Hatunun Manisadaki dier bir emesinden bahsetmektedir.
H. 946 tarihli olan emenin zerinde drt
msral bir kitbe vard.
Glfem Hatunun 949 Cemaziyelhirinin ortalarnda (1542 senesi Eyllnn ortalar) vaki olmu ve eyhlislm Ebussuud Efendinin
(1490-1574) imzasn tayan bir vakfiyesi vardr. Burada stanbulda akr Aa Mahallesinde, Saruca Paa Mahallesinde, Tercman
Yunus Mahallesinde ve Saman Viran Mahallesinde bulunan bir ok mlkn vakfedildii
grlmektedir. Bunlardan baka skdar iin-
de vakf kervansaray yaknnda be adet dkkn da vakfedilmitir. Bu vakflardan elde edilen gelir camiine, karvansarayna, mektebine,
imaretine ve ayrca kervansaray ve mektebin
yannda bulunan sikayeye (iilecek suyun toplanmas iin yaplan yer) sarfedilirdi. Bu vakfn idaresi hayatta olduu mddete kendisine
ve onun lmnden sonra ise Eski Saray Reisine aitti. Btn bu ilerin yrtlmesi iin
imam ve mezzin dahil 28 kiinin grev ald
grlmektedir.
Glfem Hatunun, bu camiden baka, Mimar
Sinan yaps medresesi, mektebi, trbesi, imareti ve kervansaray da vard.
Tezkiretl-Mimarn ve Tezkiretl-Ebniyede
Mimar Sinann eserleri yazlrken, Glfem
Hatun Medresesinin de ad kaydedilmitir.
Fakat, camiinden bahis yoktur. Bundan da
medresenin, camiden sonra yapld anlalmaktadr.
Bir halk rivayetine gre, Glfem Hatun, Sultan Sleymann en beendii cariyesi imi.
Birok geceler onu yanna alrm. Yine bir
gn nbet sras kendisine geldiinde, nbetini para karlnda baka bir cariyeye satm,
nk camiinin yapmna para lzm imi. Pa-
Glfem Hatun Camii.

201

diahtan istese fazlasyla alabilecei halde istememi. Mabedini kendi paras ile yaptrmay
arzulam.
Sultan, Glfemi bekler iken karsnda bir
bakasn grnce ok fkelenmi ve hele aknn para karlnda bir bakasna satlmas
onu bsbtn ileden kararak Glfem Hatuna on deynek vurulmasn emretmi. Bu
darbelere dayanamayarak hastalanan Glfem,
ok gemeden vefat etmi.
Kanun, bu neticeden ok mteessir olmu;
hele gerek durumu da renince, znts
bsbtn artm ve camiinin derhal bitirilmesini, kendisine bir trbe ve camiinin kble ynne de bir mektep ile medrese yaplmasn
buyurmu.
aatay Uluayn, Manisadaki Saray- Amire
ve ehzadeler Trbesi adl eserindeki, Saray-
Cedidin suyu in Glfem Hatun Vakflarnn
mtevellisine virilen senev icre ifadesinden, Glfem Hatunun vakf gelirlerinin 1243
(1827-28) senesinde bile hl geerliliini koruduu anlalmaktadr.
Vakflarndan dolay zengin bir kadn olduu
Glfem Hatun
Camiinin arkadan
grn.
202
sanlan Glfem Hatunun, Kanunnin ehzadelii srasnda, -1513 tarihinden 1520 tarihine kadar- vali olarak bulunduu Manisa Saraynda ona hizmet ettii ve Topkap Sarayna
geldikten sonra, nn iittii, Manisann
Horoz Kynde medfun olan Karaca Ahmet
Sultann bir makamn, H. 946 tarihinde skdarda yaptrd bilinmektedir. Manisada
bulunduu srada 20 yalarnda olduu kabul
edilirse, camiini yaptrd esnada 50 yanda
bulunmas icab eder.
Kanunnin ilk saltanat senelerinden itibaren,
onun biricik gzdesi ve hatta nikahls olan ve
Padiaha Mehmet, Selim, Cihangir, Bayezid,
Abdullah ve Mihrimah adl ehzadeleri dourmu bulunan Haseki Hrrem Sultann, Glfem Hatun ile yakn bir dostluk iinde olduu,
1526 tarihindeki Moha Seferi srasnda ve daha sonra, 1537de Avlonya Seferi srasnda Padiaha yazd iki mektupta grlmektedir.
Bunlardan birincisinde:
Bayezid bendeniz, Cihangir bendeniz, Mihrimah
cariyeniz ayak topraklarnza yzlerini srerler...Glfem cariyeniz ve dayeniz mbarek ayanz topraklarna yz srerler... demekte ve
ikinci mektubunda da;

Glfem cariyenize kutu iinde bir ie ile 60 filori gndermisiniz. Gzlerim karard. Derhal ieyi
atm, gel gr halim ne oldu, misafir de vard. Ne
sylediimi bilmedim, uzun gn uyukladm...
demektedir.
Ellidrt yanda olduu halde, 965 (1558) tarihinde vefat eden Hrrem Sultann yerini,
drt sene iin Glfem cariyenin ald anlalmaktadr. Hrrem Sultann stanbulda, Haseki semtinde, 946 (1539) tarihinde yaptrm
olduu bir klliyesi vardr. Burada dikkat edilecek bir husus, Glfem Hatun Camii ile iki
emesinin ayn tarihte yaplm olmasdr.
Mabedin nnde, etraf duvarla evrilmi bir
avlu bulunmaktadr. Ahap olan son cemaat
yeri 1970de krgir olarak yenilenmitir. Camiin duvarlar yma tatan olup, ats ahaptr. Sa taraftaki minaresinin kaidesi kesme
ta, gvde ve petek ksmlar tula olup zeri
svaldr.
Camiin sahnna alan mermer sveli ve kemerli kaps ile istalaktitli mihrab yapld
devirden kalmadr. zerinde sra halinde
yazlm, alt msral u tamir kitbesi bulunmaktadr:
Bi-hamdillah yine mamur olub oldu ibadetgh
Bu Glfem camii yanm idi bir hayli sl akdem
Yine ashb- hayr himmet arz- itirk itdi
Nukd- vfire sarf eyleyb inaya ok dem
Seniha gl gibi tarih ald ba- tabmda
Glistane ebh oldu yapld cmi-i Glfem
sene 1285 (1868-69)
Mirat-i stanbulda grlen rakamlar yanltr.
Kitbe air Senih Efendi tarafndan hazrlanmtr. Kendisi, Ramazan- gurre 1318de (29
Temmuz 1900) vefat ederek, Kk Selimiye
Camii hazresine gmlmtr.
Mabet, 1266 (1850) tarihinde, ar iindeki
bir paac dkknndan kan yangnda bu
semt ile beraber yanmt. 18 yl sonra tamir
gren camiin minberi ve vaaz krss ahaptr. Kare plnl olup her cephesinde, alt ve stte olmak zere ikier penceresi vardr.
Camiin kble tarafnda meruta ve hazre bulunmaktadr. Bu kk mezarlk Hakimiyet-i
Milliye Caddesi zerinde iken sonradan bu ye-
re nakledilmitir.
Hazreye alan kapnn solunda, mermer kapakl bir abdest adrvan vardr. Kapak zerinde iki sra halinde hazrlanm u kitbe bulunmaktadr:
Saat-i vahidedir mr-i cihan
Saati taate sarfeyle heman
Evveln hirn kffe-i ehl-i iman ervahna
Ve cemi heda ervahna rzaen lillah el-Fatiha
3 Recep sene 1290 (27 Austos 1873).
Ketebe Abdullah
Hazrede, Glfem Hatunun 1069 (1658-59)
tarihli kabir ta vardr. zerinde:
Kllu men aleyh fn / Kad intekalet il rahmetillhi / Tel el-merhume / el-mafiretssidet / e-ehdetl-muhtacetel-merhame /
Glfem Hatun / Bint-i Abdullah / Sene 1069
Bu kitbe ile Hadka yazarnn belirttii kitbe
arasnda tam 100 senelik bir fark bulunmaktadr. Ayvansaray Hseyin Efendinin grerek
yazd kitbe, yukarda kaydedilmitir.
Cami, 1850 tarihinde geirdii yangn felketinden sonra, ihtimal ilk ta kaybolmu veya
mabet ile beraber trbesi de yand iin ta,
kire haline gelmi ve yenisini yazmak icab ettii zaman da bu yanllk yaplmtr.
Tan sonradan konduu ve kitbesinin de
yanl yazld Glfem Hatun bint-i Abdullah
ibaresinden de anlalmaktadr. nk, Glfem Hatunun babasnn ismi H. 949 tarihli
vakfiyesinde de grld gibi Abdullah deil,
Abdurrahmandr.
Kk hazrede Glfem Hatundan baka
kii daha gml olup, biri 1050 (1640-4l) tarihinde vefat eden Hdy Aziz Mahmud Efendi Camii mukabelecisi Mehmet Efendidir.
Glfem Hatunun zengin bir kadn olduu yukarda sylenmiti. Bunu, Manisa muhasebe
defterinden anlyoruz. Defterdeki kaytlardan;
bu ehirde, Gktal ve aprazlar mahallelerine yaptrd iki eme ve bir mektep iin stanbulda vakf dkknlar, skdardaki cami
iin de Manisada 30 dkkn vakfettii anlalmaktadr:
203

Nefs-i skdarda vaki merhume Glfem Hatunun bina eyledii cami-i erif evkafna ......
merhme-i mezbrenin vakfnamesinde otuz bab
dekakin.....
Ramazan 1179 (Austos 1765) tarihli bir arzuhalden Glfem, dier nmla Glgn Hatunun
Manisada bir tekkesi dahi olduu anlalmaktadr. (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III, No: 24693, s. 2259)
(Glfem Hatun mektebi, medresesi ve trbesi
bahislerine baknz.)
rafnda ise 1957 tarihli tamir kitbesi vardr.

Kapdan girilince sa tarafta abdest musluklar, kar tarafta minare ve trbe kaplar ve sol
tarafta ise ibadet mahalli bulunmaktadr.
Cami, be pencereden k almakta olup bir oda
kadar kktr. Minberi yoktur. Trbe ile cami ayn ahap at altndadr. Sadaki minaresi tuladandr. Alemi, klah ve erefesinin etraf kesme tatr. Hazresi yoktur. Kble tarafnda Hac Hesna Hatunun krgir trbesi vardr.
Hadka yazar bu camiden yle bahseder:
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/205) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, l3/74) (M. Meri, Mimar
Sinan Hayat ve Eserleri, s. 35-99) (M. Tahir, Osmanl
Mellifleri, 2/369) (Sicill-i Osmn, 1/32) (. Uluay, Harem Hayatnn Yz, s. 91-92, 103) (. Uluay, Harem, s. 45-56) (. Uluay, Saruhan Oullarna ve Eserlerine Dair Vesikalar, s. 96) (Turhan Tan, Safiye Sultan, s. 94
vd.) (slm Ans. c. 5/1 s. 93) (. Gken, Manisa Tarihinde Vakflar ve Hayrlar, s. 94-98, Vesika: 31-35) (Topkap
Saray Arivi, No: 5039-5926) (Gezi Notu) (Barkan-Ayverdi, stanbul Tahrir Defteri, s. 435, No: 2498) (Mehmet
Raif Bey, Mirat-i stanbul, s. 70)
HACI HESNA HATUN CAM

Hac Hesna Hatun
ami, Sultantepede, Hac Hesna Camii

Soka zerinde ve kededir. Dardan
bakldnda bir evi andrr. Giri kapsnn sa
tarafndaki duvarda bir musluklu eme, sol ta-
Bniyesi, Hace Hatice Hesna Hatundur.

Kabri mihrab nndedir. Mahallesi vardr.
Cami, 1308 (1890) Sultantepe yangnnda
trbe ile beraber tamamen yanm ve 1318
(1900) ylnda fevkn olarak yeniden yaplmtr. Bunu belirten sekiz msral u tarih kitbesi trbe penceresinin zerindedir:
Cenab- Hace Hatice Hesna merkadidir bu mahal yahu
Geb gitme oku bir Fatiha it ruhuna ihd
O hayr-end yapub bu mescidi bir asr evvelde
hiren t temelden bir harik etmi idi imh
Yapld sye-i ahanesinde hsn-i tarz zre
ehinah- zamann mrn efsn ide Mevl
Mnir syledim itmamna tarihini lafzan
Tamam oldu bin yz onsekizde cami-i zba
Kitbede mescidin bir asr evvelde yapld
yazl olmasna ramen doru deildir. Hicr
1308de yand gz nne getirilirse, mescidin
1208 (1793) tarihinde yaplm olmas icab
eder. Oysa, Babakanlk Osmanl Arivindeki
bir vakfiyeden rendiimize gre mabet, Hace Hesna Hatunun kocas Seydiehirli Kurtolu Arslan Aa tarafndan, kars adna yaplmtr. Vakfiyesi, 993 (1585) tarihlidir. Sultantepede yaptrlan ilk eser bu camidir.
Arslan Aann bu cami civarnda, 1056
(1646) tarihli bir emesi vardr. Kendisi 1060
(1650) tarihinde vefat etmitir. Kabri, skdarda eyh Camii hazresinde ve mihrap
nndedir. Bu tekke camiini olu eyh Mustafa Efendi 1061 (1651) tarihinde yaptrmtr.
Sicill-i Osmn yazar diyor ki:
Arslan Aa, Seydiehirli Kurd Aa oludur.
204

Valide (Ksem Sultann) Kethdas Behram
Aann kethdas iken, 1056 (1646)da efendisinin vefatnda Ksem Valide Sultana kethda oldu. 1060da vefat etti. skdarda eyh
Camiine defn olundu. Mal-mlk ve hayr sahibi idi.
kitbeyi grmemitir. Kaydettii msral, tarihsiz kitbe udur:
Semt sakinlerinin ittifakla belirttiine gre,

Hace Hesna Hatun, Kanun Sultan Sleymann sevgili kz, Mihrimah Sultann dyesidir. Mihrimah Sultann, bu kk mabedin
yaknnda muhteem bir saray vard.
Babakanlk Osmanl Arivindeki, 29 Muharrem 1243 (22 Austos 1827) tarihli bir arzdan
mabedin, Hac smail Efendi tarafndan yeniden yaptrldn reniyoruz. Vesikada aynen;
air Mnirin kaleme ald kitbeden de anlalaca zere cami ve trbe, 1318 (1900) tarihinde tamamlanmtr. Fakat bu tarihin kitbenin konulduu tarih olduu sanlmaktadr.
nk, 1314 (1896) tarihinde bastrlan ve
yazm daha evvelki tarihlerde olan Mirat-i stanbul adl eserde;
Hace Hesna Hatun Mahallesi Mescidini tecdiden ina eden Hac smail Efendinin nukudu ve mektebi ve mnazaal (tartmal) kitbet cihetinin tevcihi rica edilmektedir.
Cami, 1308 senesinde vuku bulan Kaptanpaa ve Sultantepesi yangnnda tamamen yanmtr. Merhumenin trbesi bile yanm ve yeniden, bu defa etraf krgir ve st ak olarak
bina olunmutur. denilmekle kitbeden en az
be sene evvel trbenin yaplm olduu kaydedilmektedir. Mirat sahibi yukarda yazlan
Beni kl mafiret ey Rabb- Yezdan

Gelb kabrim ziyaret iden ihvan
Ruhuma bir Fatiha-i erf ide ihsan
Mabet imdi tek katl ve ok kktr. Fevkn iken alt katnn mektep olduu sylenmektedir. Minaresi tatandr.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/236-238)
(Mirat-i stanbul, s. 139) (Konyal, skdar Tarihi,
1/157) (Sicill-i Osmn, 1/39, Arslan Aa) (Babakanlk
Osmanl Arivi Rehberi, s. 413) (Osm. Ar. Muallim Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri II, s. 740, No: 13694 ve s. 704,
No: 13164)
Hace Hesna Hatun

Camii.
205
HAMMAL MEHMET AA
MESCD
ehmet Aa adnda bir hayr sahibi tarafndan yaptrlmtr. Yapld tarih belli deildir. Mabet, zamanla harab olmu ve
1935 tarihinde kadro harici braklarak satlmtr. Yeri imdi arsadr. Mescidin nnde bir
eme ile kuyu bilezii hl durmaktadr. Her
ikisinde de kitbe veya tarih yoktur. Kedeki
meruta da imdi arsa halindedir. Drt duvar
krgir ats ahap kk bir mabet idi.
Bu eser, Hadkatl-Cevamde adl yazlmadna gre, 1787 tarihinden sonra, ihtimal 19.
yzyl ortalarnda yaplm olmaldr.
Kaynaklar: (stanbul Camileri, 2/29) (Gezi Notu)
HAMZA FAKH MESCD
atih Sultan Mehmet devri fakihlerinden

Hamza Efendinin yaptrd bu mescit harab olmu ve Sultan III. Ahmetin kaptan-
deryas Kaymak Mustafa Paa bu mabedin yerine, 1727 ylnda yeni bir cami yaptrmtr.
Hamza Efendi, fkh bilgini olduu iin Fakih

sfatyla anlmtr. Fkh ilminde kavray sahibi olan ve karlat meseleler hakknda hkm verme yeteneinde bulunan deerli bir
hukuku idi. Kabri, cami hazresinde ve mihrap nndedir. Devrinden kalan kymetli mezar ta, topraa ksmen gmlm bir haldedir.
Hammal Mehmet Aa
206
Silindir eklindeki tan zerinde drt satr halinde:

Shibul-hayrat merhum
Hamza Fakih Hazretlerinin
Ruhu erifine
el-Fatiha
ibaresi okunmaktadr. Tarih yazl deildir.
Mescit hakknda elimizde bir bilgi yoktur.
(Daha geni bilgi iin Kaptan Paa Camii bahsine baknz.)
Hadka yazar, lk bnisi Hamza Fakih namnda bir zat olup 905 (1499-1500) tarihinde vefat eyledikte..... demektedir. Buna gre mescidin, bu tarihten evvel 1490 yllarnda yaptrld sylenebilir.
953 (1546) tarihli stanbul Vakflar Tahrir Defterinden rendiimize gre Hamza Fakihin
ei Pir Mehmed kz Aye Hatun, mescide 10
bin ake vakfetmitir. Bu on bin akenin gelirinden iki kii hergn birer ake ile gnde bir
cz (Kuran) okuyalar ve vakf ilerine bakan
kimse ayda 15 ake ala ve czleri zevci Hamza
Fakihin skdarda olan mescidinin imam
ve mezzini kraat ideler ve tevliyet karndann elinde ola badehu mescid-i mezbrun mtevellisi tasarrufunda ola denilmektedir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/228) (H.
ehsuvarolu, Asrlar Boyu stanbul, s. 124) (Barkan - Ayverdi, stanbul Tahrir Deferi, s. 9, No: 350)
HARAP MESCT
nisi, Darssade Aas el-hac brahim

Aadr ki, ao brahim Aa lkabyla tannr. Sultan IV. Murat devrinde 1048 (163839) senesinde aa olmu ve iki sene sonra bu
grevden alnarak ve yerine Snbl Aa tayin
olunmutur.
brahim Aa Mescidi zamanla harab olmu ve
brahim Aa Mescidi ismi unutularak Harab
Mescit adyla anlr olmutu. Tazclar Oca
ile Zaarclar Oca arasnda olan meydanda
bir mihrap ile kaps kalmt. Kap zerindeki
kitbesi udur:
Shibul-hayr mualla rtbe brahim Aa
Hars- Dars-sade ol keremkr- gzn
Bu ibadetgh bnyad eyledi Allah in
Es-sal vaktinde gelsnler salvate ehl-i dn
Htif-i kuds didi Cevr ann tarihini
Mescid-i vl zihi dars-sevab- abidn
1049 (1639-40)
Bu kitbe, air Cevr brahim elebi tarafndan hazrlanmtr. Arif airlerimizden olup
Mesnevi arihi Sar Abdullah Efendiden feyz
alm ve 1065 (1654-55) tarihinde vefat ederek Erikap dnda Cemal Tekkesi veya Ahmet Paa Camiinden Defterdar skelesine giden caddenin sol tarafna gmlmtr.
arka tarafndaki bahenin zerinde bulunduu

dik yamalarn nnde idi. Bu iskelenin nndeki deniz sonradan doldurulmutur. Bugn
Anadoluya ileyen otobsler bu iskelenin hemen hemen biraz arkasndan gemektedir.
Tazclar Oca ise skdar-Kadky asfalt yolu zerinde ve eski Baytar Okulunun n tarafnda idi. Tazclar ahrlar yakn zamana kadar
duruyordu. Bugn meydan emesi bulunmaktadr.
Harab Mescit adn sonradan alan Kzlar Aas brahim Aa Mescidinin karsndaki Msahip Hazinedar Ali Aa emesi bugn de
mevcuttur. emenin zerindeki namazgh ta kaybolmutur. eme, mescitten 12-13 yl
sonra, 1654 tarihinde yaplmtr. Bu tarihlerde Selimiye Klasnn yerinde ise, mehur Kavak Saray bulunuyordu. Sarayn duvarlar,
Kavak skelesi Caddesini takip ederek, skdar-Kskl yolunun ayrld yere kadar uzandndan bu kavak hl Duvardibi adyla
anlmaktadr.
Burada, kavak kelimesi zerinde biraz durmak
gerekir. Osmanl Devleti zamannda gmrk
memurlarna ve gmrk muayenesinin yapld yerlere kavak denirdi. Rumeli ve Anadolu Kava isimleri de buradan gelmektedir.
Harap Mescit
ve evresi.
Mescidin vazifelilerinin maalar Ayasofya

Camii Vakfndan veriliyordu. Kavak Deresi
yannda bulunan mlekiler iyeri balangta mescidin vakf olarak yedekiler iin yaptrlmt. Mescidin yaknnda bulunan namazgh ve altndaki emeyi Hazinedar Ali Aa
namndaki kimse yaptrmtr.
Bu bilgiler konuyla ilgili yegne kaynak olan
Hadkatl-Cevmi adl eserden alnmtr.
Bu yazdan da anlalaca zere Kavak skelesi yaknnda bulunan mabetten hi bir iz kalmamtr. Yalnz mescidi, Kavak Deresinden
ayrmak zere yaplan istinat duvar hl durmaktadr ki, mabet bu duvarn zerindeki dzlkte bulunuyordu.
Kavak skelesi, bugnk Selimiye Klasnn
sol tarafndaki asfalt yolun sonunda bulunuyordu. Bu yol, bugn de Kavak skelesi Caddesi
adn tamaktadr. skele, Selimiye Klasnn
207
Haydar Dede Tekkesi

eyhi Mehmet Niyaz
Efendinin emsalsiz
hidesi.
Mescidin bulunduu semt, bir mahalle olmadna gre, mabet, buradaki gmrk memurlarnn ve gmrkte ileri olan kimselerin be vakit namazlarn eda etmeleri iin yaplmt.
Basit krokiden de anlalaca zere bu dar blgede; 1- Kavak iskelesi camii, 2- mlekiler
Krhanesi, 3- Sultan I. Ahmet emesi, 4Bostan Kprs, 5- Ali Aa Namazgh ve
emesi 6- Harap Mescit, 7- Zaarclar Oca,
8- Tazclar Oca ve Camii, 9- Hasip Paa
emesi, 10- Nevnihal Hatun Namazgh, 11Tazclar Kk bulunuyordu. (Btn bu isimlerdeki maddelere baknz.)
brahim Aa, tava olmala Saray- Hmyundan yetimi 1049da dars-sade aas olmutur. 1050de bu vazifeden emekli olmu ve
Arabistana gidip orada vefat etmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/225) (Sicill-i Osmn,
1/102)
HAYDAR DEDE MESCD
yvansaray Hafz Hseyin Efendi, Hadkatl-Cevmi adl kitabnda bu mescit iin

unlar yazyor:
Haydar Dede Mescidi

ak trbesi.
Bnisi eyh Haydar Buhardir. Tarik-i Nakibendiye ricaline mnhasr bir zaviye-i aliyyedir. Kendi kabri dahi andadr. Vefatna Mafur 1112 (1700), lafz- tarih vaki olmutur.
Resa mahlas ile yazlm iirleri vardr. Mescidin minberini, Hekimolu Ali Paa vaz eylemitir. Ve eyh Resaden sonra, eyh Meh-
med Niyaz namnda bir zat eyh olmutur. Bu

dahi vefat eyledikte eyh Haydarn yanna
gmlmtr. Galatal Hafz Efendi bunun vefatna bu msra tarih demitir:
Niyaz idb Hakka naz ile gitdi ah Niyaz
1116 (1704)
Bu mescidin mahallesi yoktur.
Haydar Dede Tekkesi eyhi Mehmed Niyaz
Efendinin emsalsiz hidesi sonradan Karacaahmet Mezarlna, 2. Adaya nakledilmitir.
Etraf demir parmaklkl olan bu kabir, Harmanlk Kaps ile ehitlik Camii arasnda ve
sa taraftadr. Kitbesinin tarih msra udur:
Nail-i srr- beka Seyyid Mehemmed-i Naki-bend
1116
Hadka yazar, nerede olduunu kaydetmemitir. Sicill-i Osmn sahibi Mehmed Sreyya Bey
ise;
Haydar Dedeye, eyh ve Buhara emirlerinden olmas sebebiyle air Haydar ve Nakibend denirdi. Anadoluya gelip skdarda
208

sakin oldu. Blblderesinde Nakibend zaviyesi ve mescidini ina etti. 1112 (1700)de vefat ile oraya defnolundu. Keramet sahibi olup
Faris ve Trk iirler inasnda muktedir idi
demektedir.
3 Cemaziyelevvel 1123 (19. 7. 1711) tarihli bir
yazda, skdar Blblderesinde kain Tariki Nak Bendegnndan eyh Haydar Tekkesi
fukarasna kiler-i amireden tahsis edilen senev 40 kile (Bir kile ortalama 25 kg.dr) pirincin toptan verilmeyip drt defada verilmesi
yazldr. (Osmanl Arivi Evkaf Defteri I, s.
232)
Mescit, isminden dolay hep Haydarpaa Gar
cvarnda aranmtr. Bugn, demiryollar arasnda Haydar Dede veya Haydar Baba ismiyle anlan bir trbe vardr. Bunun da ismi
yaktrmadr. Bu trbenin yannda Haydarpaa adyla bilinen bir cami vard. Akaalardan
olan Hadm Haydar Paa, Bkre civarndaki
Kalugeran Savanda ve 24 Austos 1595 tarihinde bir top gllesi isabetiyle ehid olmutur.
Bkrete medfundur.
Haydar Dede Mescidi, Blblderesi mevkiinde, Blblderesi-Balarba yolu (Cumhuriyet
Caddesi) ile Hac Hesna Kuyu Sokak ve Sandalc kmaznn birletii yerde idi. Bugn
yalnz, etrafn alak bir duvarn evirdii kk hazresi mevcuttur. Bu kk hazre vaktiyle kapal bir trbe idi. Ahap ats yeile
boyandndan halk arasnda Yeilba Trbe
diye anlrd. Yanndaki bir sokaa bu yzden,
Yeilba Bayr ismi verilmitir. Trbede bugn
10 kadar kabir ta vardr. Talar sonradan
yaptrlan duvarn hemen dibine yerletirildiinden okunmaz haldedir. Bir ksm krktr.
Krk bir ta zerinde 1136 (1723) tarihi okunmaktadr. 1162 (1749) tarihlisi ise, mmglsm Kadna aittir. Biri de 1274 (1857)de vefat eden Breki Baba ismiyle maruf Mustafa
Hilmi Efendiye aittir. Kitbesi udur;
eyh Haydar Efendi 1700 tarihinde vefat ettiine gre mescidini 1690 tarihlerinde yapm
olmaldr.
Blblderede
Breki Baba Trbesi
skdarda yaptrlan ilk Kalenderhane budur.

Dierlerinden Sultantepe zbekler Tekkesi
1166 (1752-53)te, Afgan Tekkesi ise 1207
(1792-93) tarihinde yaplmtr.
Mecmua-y Tekya adl risalesinde skdarl
Ahmet Mnib Efendi bu tekkeyi, ayin gn
Cuma olan bir Nak Dergh olarak gstermitir. Yeri arsa olarak kaydedilen bu zbek
Tekkesinin 1890 tarihlerinde eyhi Mukim
Efendi idi.
1834 tarihinde yaplan Saliha Sultan Dnne davetli eyhler arasnda, bu tekkenin eyhi
Mukim Efendi de bulunuyordu. Mukim Efendinin uzun mrl olduu anlalmaktadr.
Haydar Dede Trbesi

gerisinde, halkn
Kesikba Trbesi
dedii mahal.
Burasnn Haydar
Dede Tekkesi ile
alkas olduuna
sanlmaktadr.
Esbak hazine kisedar / Olub hasbel-icab tekadl / Koyulduu hengmdan / Onbe sene zarfnda tahsil-i / lm ile mezun cevad-han / Olduu halde dr- bekaya / Rhlet iden es-seyyid / Mustafa
Hilmi Efendi / 1274
On be sene zarfnda geimini brek satarak
temin ettii iin Breki Baba diye n almtr.
209

M. 1235 (Muharrem 1819) tarihli ve Yazc zde Kad brahim Edhem imzasyla yazlm bir
yaz ile skdarda Nak Tarikinden eyh
Haydar Zaviyesi nsf (yarm) mehatiyle buna
Filibe mukataasndan muhassas (tahsis olunmu) taamiyenin (yemeklik) tevcih ve beratnn itas istenmitir.
(Bu tekke ve mescidin yerini tam olarak anlayabilmek iin Hammal Mehmet Aa Camii
bahsine baknz.)
Mescidin sol tarafnda eyh Camii mezarlna
kadar uzanan ve Hac Selim Aa Ktphanesi
vakfndan olan Kethda Bostan vard. Bu
semtte, 1112 (1700-1) tarihinde Valide Kethdasnn yaptrm olduu bir eme bulunmaktadr. Kethda Mehmet Paann kabri,
skdarda Yeni Cami hazresindedir.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde ad

Blblderesinde Divan- zbek Tekkesi diye gemektedir.
listesinde de ayin gn cuma olarak gsterilmi ve Nakibendiyyeden zbek Tekkesi,
der kurb-i Blblderesi, der skdar diye
kaydedildiine gre tekke 1880 tarihlerinde
faaliyette idi.
2/260) (Trk Ans.19/102) (Danimend, Kronoloji 2/285,
indeks, s. 470) (Peev Tarih, Uras Trkesi, 1/24) (A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda,
Vakflar Der. 13/589) (Tuhfe-i Hattatn, s. 665) (Saliha
Sultan Dn, s. 15/a) (Ayvansaray, Vefeyt, stanbul
ni. Ktphanesi T. Y. No: 2464, s. 97) (Osm. Ar. M.
Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri II, No: 14453)
Hac Selim Aa Vakfiyesinden, gnmze kadar gelebilen bostann tamamnn 77 dnm

olduunu ve bunun 35 dnmlk ksmna bir
ok dkkn yapldn reniyoruz.
Byk alim ve Nakibend eyhlerinden Mstakimzde Sleyman Saadeddin Efendinin kaleme alm olduu Tuhfe-i Hattatn adl eserde bu mescidin ad, ah Haydar Nakibend
hankh olarak gemekte ve;
Haydarpaa Camiinin
bnisi, Hamamzde
Mehmet Emin
Efendinin kafes
sikkeli hidesi.
Seyda-yi Nakibend, stanbula Hind kafilesiyle gelenlerdendir. Hsn-i hatt- tlikde yegne iken Mora Adasnn fethi tarihinde (H.
1127/M. 1715) henz 28 yanda olduu halde
vefat ederek skdarda ah Haydar Nakibend Hankhnda asde-i Hakk oldu demektedir.
HAYDAR PAA CAM
ami, eski Haydarpaa Mesiresinde ve bugnk Haydarpaa tren istasyonunun arkasnda idi.
Cami hakknda Hadka yazar:
Bnisi Mehmet Efendidir. Pederi mer Efendidir. Sultan III. Mustafa (1757-1774) devri
ricalinden Cebehane memuru mer Efendinin ruhu iin yaptrmtr. demektedir.
mer Efendi, 1191 (1777) tarihinde vefat ettiine gre, mabet, 1780 tarihlerinde yaplm
olmaldr.
mer Efendinin kabri, Kzltoprakta Zht
Paa Camiinin sol tarafndaki bakmsz hazrededir. Bu kk mezarln az ilerisinde mer
Efendinin Kalyonlar Ba Halifesi olduu srada ve 1186 (1772-73) tarihinde yaptrm bulunduu eme ve namazgh vardr.
Camiin yannda halkn yanl olarak Haydar
Baba Trbesi dedii Abdullah Baba Trbesi
bulunmaktadr. Bu cami de, mer Efendizde
Mehmet Efendi tarafndan yaptrld halde,
bulunduu yerin adn alarak Haydar Paa Camii diye nl olmutur. Haydar Paann, cami
ve trbe ile bir alkas yoktur.
210

yolun geniletilmesi srasnda sklm ve skdar, Karacaahmet Mezarl ehitlik Kaps
ilerisindeki Mimar Kasm Aa lhdinin yanna
atlmtr. Bu ameliye srasnda stun eklindeki eme krlarak para haline gelmitir.
Kalyonlar Katibi mer

Efendinin hidesi.
Ruhu iin
Haydarpaa Camii
yaplmtr.
Haydarpaa Camiini yaptran kii Mehmed

Emin Efendi Hammamzde diye bilinmektedir. Babas mer Efendinin Topkap yolunda,
Millet Caddesi ile zbek Sleyman Sokann birletii yerde ve Molla Grani Camiinin hemen sol tarafnda bir hamam vard.
Emin Efendi sadaret mektub kaleminde yetimi, hcegndan ve sonra Ba Halife olmutur.
1228 (1813)de Piyade muhasebecisi ve sonra
Cebeciler ktibi olup 27 Cemaziyelhir 1229
(16 Haziran 1814) tarihinde vefat etmitir.
Kabri, Eypte, Ferhat Paa Trbesinin sol tarafndaki mezarlktadr. Kafes destarl hidesindeki yaz udur:
Hcegn- divan- hmyundan cebeciler ktibi
Hammamizde Mehmed Emin Efendi.
Yktrlan Haydarpaa
Camiine karlk
1995 tarihinde
yaptrlan yeni cami.
Bilindii gibi bugn ismiyle anlan blgeyi

Haydar Paa, padiah bahesi olarak tanzim ettirmi ve daha sonra da, bu geni alan, kendi
mlkiyetine gemitir. (Haydar Baba Trbesi
bahsine baknz.)
Cami, 1873 tarihinde Haydarpaa-zmit tren
hattnn yapm srasnda yktrlmtr.
mer Efendi ile ailesi efradnn gml bulunduu bakmsz mezarlkta H. 1300 tarihli kabirler ve ayrca halkn evliya olarak kabul ettii bir de yatr vardr. mer Efendinin vefatna
Mstakimzde u tarih manzumesini sylemitir:
Koca mer ki Ser-i Defter-i Tersane
Nice dem ol idi tiryak derd-i kalb haluk
Tarik-i hufyede sddka nki pir-i yad
Emin-i perver ehl-i derun sdiki suduk
Varnca erzel-i mre iridi davet-i Hak
cabet eyledi n ber gzin-i mahlk
lh ola tariki ricaline makrn
Muhallifan- alil diln ola mefrk
Yazld ana dua birle sal- tarihi
mer Efendi ola yar hemdem-i Fark
1191
Badat Caddesi zerindeki namazgh ta ve
emesi 1976 senesinde hi gerei yok iken,
211

(Mirat-i stanbul, s. 36) (Sicill-i Osmn, 3/ 93 ve 594) (S.
Eyice, stanbul am-Badad Yolu zerindeki Mimar Eserler, stanbul ni. Ed. Fak. Tarih Der. 1958, Say: 13, s.
94-95) Kemal zergin, skdar Bostancba Derbendi Gzergh Mimar Eserlerinin Kitbeleri, stanbul ni. Ed.
Fak. Tarih Der. 1958, Say: 13, s. 123-124) (. Tank, stanbul emeleri, 2/372-273) (Gezi Notu)
HAYRETTN AVU CAM
abet, Hayrettin avu Mahallesinde,

Beygirciler Soka ile Ferah Sokann
birletii yerde ve ilk sokan sol kesinde idi.
Haydarpaa Camii ve
evresi.
Haydarpaa Camii, Manisann mehur Karaosmanoullar ailesinden Hac Eyp Aa tarafndan tecdiden tamir edilmitir. Eyp Aa,
1231 (1815)de vefat eden Hac Hseyin
Aann oludur. Kabri, Manisada anigir
Camii hazresindedir. Ta zerinde:
Camiin yannda, ehzade Numana ait 1141

(1728-29) tarihli bir eme vardr. Bu emenin yanndaki ahap, iki katl Hac Bedel Kz
Mektebinden eser kalmamtr. (Vaziyet pln
iin bu eme bahsine baknz.)
Hadka yazar bu cami iin u bilgiyi vermitir:
Kudema-y hanedan- rasihl-erkndan

stabl mire rtbe-i refiasiyle sabka
Saruhan Sanca kaimmekam Osman Aazde
Merhum ve mafurun-leh el-hac Eyyb Aa
ruhi in Fatiha
Sene 1261 f 7 Muharrem (Ocak 1845)
diye yazl bir kitbesi vardr.
Hayrettin avu
Mescidinin yeri.
Merdivenin sol
tarafndaki arsa
mescidin hazresi idi.
Karaosmanoullar ailesine ait bir ka ta, Karacaahmet Mezarlnda ve 7. Adadadr.

Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/241) (Ayvansaray,
Mecmua-y Tevarih, Topkap Saray No: 1565, s. 128/A)
Bnisi Hayrettin avutur ki, Sultan Sleyman Han vakti ricalinden ve zmre-i avuandandr. Mescidi yannda medfundur. 964
(1556-57) senesinde vefat eylemitir. Mahallesi vardr.
1930 tarihlerinde kullanlr halde olan mabet,
kadro harici brakldndan harap olmu ve
1945 tarihinde yklmtr. Arsasn bir ykc
kullanmaktadr.
Mirat-i stanbul yazar, eserinde;
Bu mahalde 1262 (1846) senesi yanm Hayrddin avuun camii arsas bulunmaktadr
demektedir.
Eser, 1314 (1896-97)de basldna gre, camiin 50 seneye yakn arsa halinde kald ve
daha sonra da ahap olarak yeniden yaptrld anlalmaktadr.
ki itlenbik aacnn glgeledii ak trbede,
Hayrettin avuun silindir biimindeki hidesi bulunmaktadr. Kitbesi udur:
Shibul-hayrat merhum
Hayreddin avu ruhi-n
el-Fatiha
Sene 964
212

Yolun karsndaki, camiin kk hazresi de
1972 ylnda kaldrlmtr. Yalnz iki ta hl
durmaktadr.
bul Ans. 7/3787, 3791, 3795) (M. Pakaln, Tarih Deyimleri, 1/333) (Uzunarl, Osmanl Devleti Saray Tekilt,
avu md.) (Gezi Notu) (Mirat-i stanbul, s. 121)
Topta bulvar alrken toprak seviyesi drldnden camiin arsas ve trbe yksekte
kalmtr.
HSREV AA CAM
Hayrettin avu, stanbula ilk defa avu

zm fidesini getiren kimse olarak tarihe
gemitir.
Byk bir ihtimalle, skdar avudere Caddesi ve semti ismini bu cami bnisi Hayrettin
avu adna izafeten almtr. Belki de, Bozcaadadan getirdii fideleri bu derenin kuzey yamalarna diktirdii iin buras bu isimle anlagelmitir.
Hayrettin avu Mescidinin imam Hafz
Mehmet Veysi Efendinin olu Hafz Muhyiddin Tanktr. Byk babas, ayn mescidin
imam Hafz Mehmed Hilmi Efendidir. Muhyiddin Efendi 1296 (1878)de ayn mahallede
domu ve 1319 (1901)da Musiki-i Hmyun
mezzinler ksmna dahil olmu ve Hafz Hakk Beyin emekli olmas zerine de mezzin ba olmutur. Osmanl Hanedannn son mezzin bas bu beydir. Bu zatn ilk musiki hocas
Hafz Tevfik Beydir. Tevfik Beyin kabri, Karacaahmette ehitlik civarnda olup 1324
(1906) tarihlidir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/213) (E. Kou, stan-
(ESK HAMAM CAM)
ami, Eski Hamam karsnda, Dar Soka

ile Kavakl skele Sokann birletii
yerde ve 1141 (1728-29) tarihinde yaptrlan
Sadrazam brahim Paa emesinin arkasndadr.
Dar Soka, Tekel binalarnn yaplmasndan
sonra trafie kapatlmtr. Dier sokak ise ismini, bu yolun sonunda bulunan gmrk tekiltndan almtr. Osmanl mparatorluu
dneminde, gmrk tekiltnn dier bir ad
da Kavak idi. (skdar iskeleleri ve vaziyet
krokisi iin, yukarda ad geen eme bahsine
baknz.)
Cami hakknda Hadka yazar u bilgiyi vermektedir:

Bnisi, dars-sade aas Hsrev Aadr.
Mihrabnn nnde medfundur. Minberini
Kalnolu lkabyla tannan el-hac Ahmet
Aa koymu hatta bir mektep de eklemitir.
Bu camiin mahallesi yoktur.
Bu aklamada, mabedin hangi tarihte yapld-
Hayrettin avu
Trbesi.
Duvarlar makul bir
seviyeye indirilmeli
ve hidesi
meydana
karlmaldr.
213

bir yerinde kitbesi yoktur. Sa taraftaki minaresinin kaidesi devrinden kalma olup muntazam kesme tatan yaplmtr. Gvde ve petek
ksmlar imento ile svanmtr.
Kalnzde Ahmet Aa, 1197 (1783) tarihinde
vefat ederek Karacaahmet Mezarlna gmlmtr. Ahmet Aann kabri, ranllar Mescidine giden yolun kvrm yapt, dere yatann yannda ve mezarlk duvarnn dibindedir.
Kk ve ince stun hidesi zerindeki kitbesi udur:
Shibul-hayrat / Kalnzde merhum / el-hac Ahmed Aann / Ruhi n el-Fatiha.
Sene 1197 f Rebiylevvel.
Yannda 18 evval 1214de vefat eden ei
Emetullah Hatunun hidesi ve eyhlislm
Mftizde Ahmet Efendinin ta vardr.
Mabet, 1319 (1901) tarihinde ve Galip Paann Evkaf Nazr olduu dnemde tamir ettirilmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/205) (. Hakk, Merkd, s. 6) (Eski Eserler Mdrl Dosya No: D-9) (Osm.
Ar. Evkaf dareleri Katalou, 1/216)
Hsrev Aa Camii.
Eski Hamam.
na dair bir bilgi yoktur. Eski Eserlerdeki bir

kaytta ise, Hsrev Aann, 930 (1523-24) tarihinde vefat ettii yazldr. Bu doru olduu
takdirde mabet, en ge 1520 tarihlerinde yaplm demektir. Bu da, Kanun Sultan Sleymann tahta getii yldr.
Ahmet Aa, Nuhkuyusu karakolu (imdi Askerlik ubesi) karsndan Harmanlk mevkiine (imdi Zeynep-Kmil Hastahanesi otobs
durann bulunduu mevki) kadar olan sra
konaklarn zemini ile civarndaki tarla ve arazilerini vakf ile Hsrev Aa Camiini ihya etmitir.
Mabede, Kavakl skele Sokana alan avlu
kapsndan girilir. Sa tarafta, topraa gml,
yalnz ba sikkesi darda kalm, Hsrev
Aaya ait olmayan bir kabir vardr.
imdi grlen mabet, bir XIX. yzyl yapsdr.
Duvarlar krgir, ats ahap olup, mihrab ni
eklinde da tamtr. Minberi ahaptr. Cami
byk ve yksek pencerelerden k alr. Hi
214
BRAHM AA AYIRI CAM
escit, brahim Aa emesi Soka ile

brahim Aa Camii Sokann birletii
yerde ve brahim Aa Sokann sa kesindedir. Her iki sokaa alan avlu kaplar vardr.
brahim Aa emesi Sokandan bir ka basamakla, sokak olan avluya klr. Burada, sol
tarafta bir Bizans stun bal dikkati ekmektedir. Sa tarafta ise, hi bir yerinde kitbesi
olmayan mabet bulunmaktadr.
Cami, 1939da Vakflar daresince imdiki haliyle tamir edilmi ve her yan imento ile svanmtr. ats beton hasr olup zeri kiremit
delidir. Alt st pencerelerden k alan mabedin minberi ahaptr. Minaresi sa taraftadr.
Mabedin bir dnem tekke camii haline getirildii bilinmektedir. Fakat eyhleri ve kurulduu

tarih belli deildir. Babakanlk Osmanl Arivindeki B. 1146 (Aralk 1733) tarihli bir arzda
Babs-sade nezaretinde bulunan evkaftan
skdarda brahim Aa Zaviyesi diye ad
gemektedir. (Osm. Ar. Evkaf Defteri II, No:
15714 ve III, No: 21735; Evkaf daresi Katalou, I/132, 306)
Kim bile bin altm altda olup

Eyledi Hak ana bu cay- at
Ruhuna her kim okursa Fatiha
Dest-giri ola yarn Mustafa
1066
Kble tarafnda, brahim Aann imento ile

takviye edilmi kabri vardr. Kitbesi yoktur.
Ba tarafna yuvarlak bir stun yerletirilmitir. Etrafnda, bakmsz, bir ok kabirler ve hideler bulunmaktadr. Hazredeki en eski tarihli kabir, 1066 (1655-56) tarihli olup Kap
Aas Ahmet Aaya aittir. Drt ke hidesi
zerinde bir Kadir Tac vardr. Boyuna kadar
topraa gml iken, karlp tarihi okunmutur. Ayvansaray Hafz Hseyin Efendinin,
Mecmua-y Tevarih adl eserinden alnan kitbesi udur:
Hadka yazar, bu cami iin u bilgiyi vermektedir;
Abid-i naiz-i Hda-y mstean

bu mehed sahibi Ahmet Aa
Rhlet itdi kapu aas iken
Zulmet oldu Hak ide rahmet ana
Rahmetiyle hurremin afv eyleyb
Hem-dem ola ana yarn asfiya
Dokuzuncu gn cemaziyelevvelin
Eyledi terk-i cihan- b-vefa
Bu kabrin bir ei de, 1166 (1753) tarihlidir.
Bnisi, brahim Aa, Sultan III. Murad devrinde Babs-sade Aas olmutur. Tk- derghnda olan tarihi 888 (1483)tr. Kabri dahi
ordadr. Mescit binasndan sonra on adet evli
odalar ve on adet bekr odalar bina ettirmitir. Sonradan Kadiriyye eyhlerinden eyh
Mustafa Efendi camiye zaviye ve daha sonra
Sultan I. Mahmud devrinde (1730-1754) Dars-sade Aas el-hac Beir Aann yedekisi olan el-hac Veliyddin Aa minber koymutur. 1161 (1748) tarihinde vefat ederek camiye yakn meydanda medfundur.
Bu mahalde ve her sene Surre kalktkta dua
olunur ve azim cemiyet olur. Yolcular dahi
ekseriya bu mahalden dost ve akrabalarna
veda ettikleri iin Ayrlk adyla hret bulmutur.
brahim Aa ayr
Camii.
215

Camiin mstakil bir mektebi dahi vard. Lkin harap olduu iin camiin son cemaat yerini sbyan mektebi ekline sokmulardr.
Bu mahalle yakn Aa Ba denmekle mehur
bada bir Kasr- Hmyun olup oraya baz bini (atl alay; atl geit) olur.
Hadkada grlen 888 H. tarihi bask hatas
olmaldr. nk, Sultan III. Murat, 982-1003
(1574-1595) tarihleri arasnda hkm srdne gre mabet, 988 (1580) tarihinde yaplm olmaldr.
Hazrenin yanndaki mektep, sonradan tamir
edilerek brahim Aa Polis Karakolu haline
getirilmitir.
Mektebin nnde, kitbesi olmayan fakat cami ile beraber H. 988 tarihinde yaptrlan brahim Aa emesi vardr. (Bu bahislere baknz.)
Mehmet Raif Bey, Mirat-i stanbul adl eserinde:
Mescidin tarih-i rakkamisi 988dir. Kabri dahi bdedir. Camiin avlusunda pek rn bir suretde ilenmi tadan mamul ve abdest almaa
mahsus bir su haznesi vardr ki, zerinde Shi-
brahim Aann kabri.

216
bul-hayrat vel-hasenat uhi Usta ibaresi mahkukdur. Tarihi 1186 (1772-73)dr.

Camiin baesinde sabkan Babs-sade Aas olak Ahmet Dede ile 1134 (m1721-22) tarihinde vefat eden meayih-i Kadiriyeden
eyh Mustafa Efendi medfunlardr. demektedir. Mustafa Efendinin kabri bugn de mevcut
olup 1134 (1721) tarihlidir. Kabir tanda u
kitbe vardr:
Kutb- lem Hazreti Sultan Abdlkadirin
Ruh- tahkikin tutub itmidi terk-i msiv
Manev evld idi phesiz sdtdan
Ruh- kudssine eylerdi demdem iktid
Rz eb ihy eyledi Kadir erknn
Bu makam- dilkde olmu idi mukted
Bir dua idb didim trih-i harf-i cevher
Ola mev cyghn Kadir eyh Mustafa
1134
Babs-sade Aas Ahmet Aa, Gedikpaada, Emin Sinan Camii Soka zerindeki bu
isimle bilinen mabede minber koyarak cami
haline getirmitir.
Hazrede gml olanlar unlardr:
brahim Aann byk kabrinde, bir stun ve
zerinde Dars-sade Aalarnn giydii tepe-

si geni, alt ksm dar bir sikke vardr. Ayak ta, bir kuyunun krk ayadr. Bata nndeki bir mermer levhada: Esers-seyyid Osman Safder. 11 Ramazan 1292 (11 Ekim
1875)diye yazldr.
1181 (1767). Ktib serpulu. Babs-sade
Aalarndan Mara Hac Yusuf Aa.
1134 (1721). eyh Mustafa Efendi. Kitbesi
yukarda yazld.
1155 (1742). Osman Aa.
1170 (1756). Ktib serpulu. Kapu ktibi
Aas el-hac Halil Efendi.
1278 (1861). Kastamonulu Salih Baba.

1294 (1877). smail Hakk bin Salih.
1295 (1878). Lhit. Sadr- esbak Mehmed
Hsrev Paa kethdas Mustafa Reid
Efendi. Receb 5.
1298 evval 29 (Eyll 1881). brahim Aa
vakf ktibi es-seyyid el-hac Osman Safder Efendi ve ei.
1305 Zilkade 3 (Temmuz 1888). Ali Beyin ei
Fatmatz-Zehra Hanm.
1127 (1715). Ktib serpulu. Saray- Cedidde

kiler kethdas Mustafa Aa.
Abdest haznesinin bnisi uhi Hatun, haremi hmyun kethdas olup 1197 (1782)de vefat etmitir. Kabri, Ayazma Camii hazresindedir. Ta vardr.
1185 (1771). Maden Emini el-hac brahim

Aa. (Sicill-i Osmn, 1/134)
Mabet, 1315 (1897) tarihinde yeniden yaplmtr.
1246 (1830). Kabasakal Mahallesinde atr

Osman Aann ei Zeynep Hatun.
Kaynaklar: (Ayvansaray, Hadkatl-Cevmi, 1/39 ve

2/242) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih. Haz. F. DerinV. abuk, s. 107-290) (Mirat-i stanbul, s. 36-37) (Sicilli Osmn, 1/95, 3/172, uhi Hatun) (Osm. Ar. Evkaf Defteri II, No: 15714 ve III, No: 21735) (Evkaf dareleri Katalou, 1/132-306)
1271 (1854). Bedesten hacesi brahim aa.

1274 (1857). Korucu Ali Aann annesi Emine Hatun.
brahim Aa Camii
eski adrvan
217
HSANYE CAM
ami, eski Sultaniye, daha sonra atmaclar, yeni Dr. Stk zferendeci Soka ile
eski it, yeni Neyzenba Halil Can Soka
arasndadr. Her iki sokaa alan kaplar vardr. it Sokana alan kapsnn sa tarafnda 1240 (1824) tarihli bir eme bulunmaktadr.
Camiin sa tarafnda Hafz sa Aann, 1240
(1824-25) tarihinde yaptrm olduu ok byk hazneli abdest musluklar mahalli ve onun
yannda ise, Serasker Namk Paann olu Cemil Paann 1301(1883-84)te yaptrm olduu kk bir abdest teknesi vardr. (Hafz sa
Aa emesi bahsine baknz.)
hsaniye Camii.
Cmle kaps zerinde 1287 (1870) tarihli ve

drt satr halinde, sekiz msral u tamir kitbesi bulunmaktadr:
Klub Sultan Osman Han- salis ibtida ina

Bu cami oldu bir hayli zaman yahu ibadetgh
Tamamiyle olub on yl mukaddem muhterik ngh
Cemaati gezerdi arayub her su ibadetgh
Bu kerre akeler sarfiyle evkf- Hmyundan
Mcedded krgir in olundu u ibadetgh
Senih ihyasna tekbir ile tarih ider ind
Metin oldu yine l yapld bu ibadetgh
1287
air Senihin hazrlam olduu bu kitbeden
camiin ilk defa ahap olarak yapldn ve inasndan 108 yl sonra yandn ve bu haliyle
10 sene kaldktan sonra Sultan Abdlaziz zamannda onun vakfndan krgir olarak yapldn reniyoruz.
Mabet, alt st pencerelerden k alr. Alt pencerelerinin st hizasna kadar anakkale inileri denmi olup, mihrab ise mermer kapldr. Minberi ahaptr. Tavan beton olup orta
ksm kubbelidir. Aydnlk, ferah bir camidir.
Minaresi sada olup erefesinin etraf ve klah
ksm ekilli kesme tatr. Dier ksmlar imento svaldr.
Bu mabet hakknda Hadkada u bilgi vardr;
Bnisi, Sultan III. Osmandr. hsaniye denmekle maruf olan daire dahilinde bulunan haneler ile beraber yaplmtr. Bitiminde bu tarihi demilerdir:
Hazreti Sultan deryadil rsm- Osmaniyn
Kld n terif baht- taht- Osmaniyyeyi
Kbleye itdi tevecch arz- Kudse ibtida
Eyledi izhar bu esrar- insaniyyeyi
Yapd bir nev belde-i mamur ihsan eyleyb
Kalbi oldu reha-pa asr- Rabbaniyyeyi
Bir eserdir ta kyamet hayr- cari bunda kim
Hi kapatmaz defter-i aml-i Rahmaniyyeyi
Oldu cemiyyet dekakin ile gnagn renk
Kld cmle gbta kr-esvk mercaniyyeyi
Hakk-tel zhir ve btnda mamur eylesin
Adrr bu hayr heb ahan- Osmaniyyeyi
Resm-i Osman ile tarih yazd kilk-i dil
Hak iin Sultan Osman yapd hsaniyyeyi
1169 (1755)
Bu uzun kitbeden, Sultan III. Osmann tahta
kar akmaz bu mahalleyi ve dkknlarn,
cami ile beraber yaptrdn ve semtin gnden
gne renklendiini reniyoruz.
218

Bu semt ve civar bu tarihe kadar iskn sahas
dnda idi. Bu blge, yani hsaniye, Selimiye,
Haydarpaa Lisesi ve Haydarpaa Garnn bulunduu yerler padiah has idi. (skdar Saray bahsine baknz.)
Kitbe, Mstakimzde Sleyman Sadeddin
Efendi tarafndan sylenmitir. Kendisi devrinin nl bir alimi idi. Bir ok eseri vardr.
1202 (1787)de vefat etti. Kabri, Zeyrek civarnda, Soukkuyu Medresesi denilen Pr Mehmed Paa Medresesi karsndaki hazrededir.
Sultan III. Osman, 13 Aralk 1754de tahta
kt, 29/30 Ekim 1757de vefat etti. Kabri, Yeni Cami Trbesindedir. Nuruosmaniye Camii
onun zamannda ibadete aldndan onun ismi verilmitir.
sa Aa adrvan yanndaki Kk adrvann
zerindeki kitbe udur:
Ferikandan mteveffa / Cemil Paa Hazretlerinin
/ hayratdr.
1301 (1883)
Paa, lmnden evvel kendisine mteveffa
demitir. 1307 (1890) tarihinde vefat etmitir.
Kabri Karacaahmet Mezarlnda, 7. Adadadr.
Camiin kk hazresinde; 1197 (1783)de vefat eden, Sultan III. Mustafann ikballerinden
Habibe Hanmn ve 1297 (1880)de vefat
eden ceyb-i hmyun hazinedr Hac Ahmet
Efendinin kabirleri vardr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/228) (slm Ans.
9/448) (Mirat-i stanbul, s. 73-74) (Sicill-i Osmn, 3/87,
Mstakimzde) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F.
Derin-V. abuk, s. 418)
HSANYE MESCD
abet, Kk hsaniyede denize nazr, hsaniye skelesi Soka ile hsaniye Camii
Sokann birletii yerde ve hsaniye Camii
Sokann sa tarafnda idi. Tam kede, Hafz sa Aann 1228 (1813) tarihinde yaptrm olduu, gzel bir eme vardr. Bugn pek
harap durumdadr.
hsaniye Camii
kitabesi.
Hadka, u bilgiyi vermektedir:

Bnisi, Sultan III. Osmandr. hsaniye Camii
ile beraber ayn zamanda yani 1169 (1755-56)
ylnda ina edilmitir. Gerek camiin ve gerekse bu mescidin vazifelileri Nuruosmaniye Camiinden tayin edilmitir. Bu Kk hsaniyedeki evler, Sultan IV. Mehmetin kz olan
Hatice Sultann kendi adna ina ettirdii,
Ayvansarayda sur dndaki sahil-saraynn
yaknnda bulunan cami, mektep ve sebilin gelir vakflardr.
Osmanl Arivindeki bir yazya gre, Sultan
III. Mustafa bu mescidi ok hrmet ettii ve
1156 (1743)de vefat eden halas Hatice Sultann ruhu iin yaptrmtr. Mabet bu yzden bu tarihten sonra onun ad ile anlr olmutur.
Mescide, dars-sade aas Halilpaal Bill
Aa (l. 1222/1807, Eyp) ktibinin 3. halifesi Dervi Ahmet Efendi minber koymu ve mabedi cami haline getirmi ve vakf tahsis etmitir. Vakfiyesi 18 Cemaziyelhir 1218 (5 Eyll
1803) tarihlidir.
hsaniye Camii ile beraber 1755 tarihinde yaplm olan bu ahap mabet, Sultan III. Mustafa (1757-1774) tarafndan 1179 (m1765-66)
tarihinde tamir edilmitir. (Sultann hayat
iin Ayazma Camii bahsine baknz.)
hsaniye Camii
emecikleri.
219

Bu tamir srasnda kaps zerine konmu olan
kitbe udur;
hsaniye Mescidi.
Shibul-hayrat Osman Hann sr olub

Yapd hsaniye namyla mahallat- cedid
Mescid ile camiye bir-i mahsus yapdlar
F-seblillh cri mai lezzat birr-yer
n mrr- zaman ile tamire muhta olman
Bildi Sultan Mustafa Han itdi ihya-i cedid
Bu mahalde shibul-hayre dua tarihidir
Camiin tamiri oldu cmleye ihsan- mescid
1179
Mehur skdar Saraynn yerine veya bahesine ina ettirilen mescit, tamirinden 129 yl
sonra, 1308 (1890-91) senesinde yeniden tamir olunmu ve bu onarm srasnda da sol tarafna tula bir minare ilve edilmitir.
1935de mevcut olduu baz haritalarda grlen mabet seksenli yllarn sonuna kadar arsa
halindeydi. Sadece minaresinin kaidesi durmaktayd. Vakflar Mdrlnce Mart 1988
tarihinde mabedin yapmna balanm ve
1990 senesi banda tamamlanarak ibadete
almtr. Meyilli bir arazide bulunduundan,
fevkndir. Alt st pencereli olup sttekiler
vitrayldr. Alt pencerelerin stne kadar Smerbank inileri ile kaplanmtr. Tavan gbei evresindeki yaz ile mihrap yazs 1404 tarihli olup Hseyin Beyin hatt ile yazlmtr.
Minaresi sadadr. Hazresi yoktur.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/228) (. Tank, stanbul emeleri, 2/416) (Pervitij Paftalar) (Mirat-i stanbul,
s. 74-75) (Gezi Notu)
RANLILAR CAM
(SEYYD AHMET DERES CAM)
abet, Seyyid Ahmet Deresinin sol tarafnda ve meyilli bir arazi zerine ina ettirilmitir.
Camiye, Nuhkuyusu Caddesinden ayrlan
Seyyid Ahmet Deresi yolu ile gidildii gibi,
Karacaahmet Mezarlnn takriben orta yerinde bulunan ehitlik Namazghnn yanndan ayrlan bir yoldan, Seyyid Ahmet Deresi
zerinde bugn mevcut olmayan ta kpr geilmek suretiyle gidilirdi.
Fevkn olan bu minaresiz camiin altnda gasilhane vardr. Duvarnda mteaddid kitbeler
ve emeler bulunmaktadr. Bunlardan biri
1321 (1903) tarihinde Hac Mehmet Nbi ve
Hac Rza adnda iki ranl tarafndan yaptrlan Haclar emesidir.
Gasilhane, 1271 (1857) tarihinde yaplmtr.
Bunu gsteren kitbe kapsnn yanndadr.
Burada binann, Cneyd Ali adnda bir kimse
tarafndan yapld yazldr.
Camiin yanndaki merdivenlerin sa tarafnda
220

bulunan ve 1165 (1751) tarihinde Silhtar Sleyman Aa tarafndan yaptrlan eme, bugn mevcut deildir. Merdivenlerin sol tarafnda meruta binas, ileride ve tepede ranllar
Mezarl bulunmaktadr. Etraf bir duvarla
evrili olan mezarln zerinde bulunduu tepenin dou eteklerinden Seyyid Ahmet Deresinin dier bir kolu akmakta olup buras Koruluk Mesiresi ad ile nldr.
Camiin kble tarafnda ve ileride 1915 yllarnda anakkale Muharebelerinde yaralanp da
Haydarpaa Askeri Hastahanesinde len Alman asker ve subaylarnn gmld mezarlk
vardr. Bu mezarlktaki kabirler 1965 tarihinde
almak suretiyle kemikler toplanm ve birer
torbaya yerletirilerek Tarabyadaki yazlk Alman Konsolosluunun bahesine nakledilmitir. zerlerine buradan sklen kitbeler yerletirilmitir. Kademeli olan mezarln iki yanna erler, orta ksmna da subaylar gmlmt. Merdivenlerle klan orta ksmn karya
gelen duvarnda drt kitbe yeri ve bunlarn
zerindeki Almanca yaz izleri elan grlmektedir. Alman Mezarlnn nnde, Araplar
Mezarl ismi ile anlan yerde, sadece iki kabir
ta kalmtr.
ranllar Mescidinin hangi tarihte yapld,
bir kitbesi olmadndan belli deildir. Mezarlktaki en eski tarihli kabir 1101 (1689-90)
rakkamldr. Bunu, 1161 (1748) tarihli, ah
Hseyinin kz Prenses Huri Sultann mezar
takip etmektedir. Sleyman Aa emesi ise,
1165 (1751-52) tarihlidir.
Ayvansaray Hafz Hseyin Efendinin, Hadkatl-Cevam ve Vefeyt adl eserlerinde Seyyid Ahmet Deresi isminden bir ka defa sz ettii halde, ranllar Mescidinden hi bahsetmemesi mabedin 1253 (1837) tarihinden sonra yapldn gsterir.
Rivayete gre mabet, 1853 ylnda, Hac Hseyin Ali tarafndan, ahap olarak yaplm ve
onun ad ile anlar olmutur. 1921de stanbuldaki ranllarn yardmlaryla yeniden ina
edilmitir.
Ramazan ve Muharrem aylar hari bu camide
dzenli bir ibadet yoktur. Yanndaki, ranllar
Mezarlndan dolay, bir cenaze camii olarak
dnlmtr.
1935 tarihinden evvel yanan bu ahap mescit
1933 tarihinde imdiki ekli ile yeniden ina
edilmitir. Bu srada, randa hazrlanan ini
panolarla ssl mihrap, para para getirilerek
yerine konulmu ve yanmadan evvel cami kaps zerinde bulunan Hattat Hamit Beyin
(Do. 1309/1891) 1336 (1917-18) tarihli gzel
bir levhas da eski yerine yerletirilmitir.
Mabedin nnde, drt mermer stunun tad bir revak vardr. Stun balklar baklavaldr. Son derece ssl, gze ho gelen bir grne sahip olan mescidin minberi ahaptr.
ranllar Tekkesi ve Acem Tekkesi ismiyle de
bilinen bu yerde hangi tarihte balad kesin
olarak bilinmeyen ii ayinleri yaplrd. Her
ranllar Camii ve
evresi.
221

sene 1 Muharremden 10 Muharreme kadar devam eden bu merasimlerin nasl yapldn
merhum Cemaleddin Bildikin (1905-1954)
bir yazsndan aynen okuyalm:
Muharrem Ayinlerine 40-50 kadar ranl bilfiil kan aktc olarak itirak ederdi. Ayinden
bir gn evvel akmaklar Yokuundaki Byk Valide Hanna 15-20 bileyci gelir, akama
kadar bak, haner bilerdi. Ayine itirak edecekler bu bak ve hanerlerle kendilerini balarndan, yzlerinden yaralar, kan aktrlard.
Bu arada bir demir sopa ucuna taklm zincirli topuzlarla da srtlarna vururlard. Ayin yaplrken siyah birer gmlek giyerler, topuzlu zincirlerle kan aktacaklar, bu gmleklerin arkalarn gen eklinde ak brakrlard. Sa ve
sol omuzlarndan ararak srttaki akla vuran zincir ularndaki topuzlar vcudun o ksmn zedeler ve oradan kan kmaa balard.
Ananeye gre ranllardan bazlar, doan ocuklar iin: Ben ocuumu mam Hseyin uruna zincir vurmaa veriyorum yahut sadece
Kan aktmaa veriyorum der. te o ocuk,
anasnn veya babasnn bir nevi adadr ve
bu sz yerine getirmee mecburdur. Her ranl ocuunu bu yolda bir adak ile vazifelendirmedii iin herkes ayine itirak etmez, yalnz
anas babas tarafndan vazifelendirilmi olanlar itirak ederdi.
Kan aktma merasimi bittikten sonra o kafile,
srtlar, yzleri ve balar kan iinde Valide
Hanndan kar, Beyazta doru yrr, emberlitataki Vezir Hanna urayarak ksa bir
mddet orada kalr ve doruca Kprye inerek
skdara geerdi. Yzlerce ranl da onlar takip ederdi. skdar Meydannda yeniden toplanan kalabalk, nde kan aktanlar olduu
halde Seyyid Ahmet Deresine gider ve Muharrem Ayini oradaki camide nihayet bulurdu.
Kan aktanlar yaral halde ba bo braklmazd. Ayinler balamadan bir gn evvel, yarallarn ilk tedavilerini yapmak iin bir doktor gelirdi. llarn, sarg bezlerini, pamuklarn getirirdi. Yaralar derhal sarlrd. Fakat szan kanlar silinmezdi. Ancak Seyyid Ahmet Deresindeki camide merasimin sona ermesi zerine temizlenirlerdi.
skdara kan bu kafile, skele Meydannda
daha da kalabalk olduktan sonra yola devam
222
eder, Hakimiyet-i Milliye Caddesi (eski Karacaahmet Caddesi), Ahmediye Meydan (eski
Yenieme meydan), Doanclar Meydan, Paakaps Geidi yolu ile eski ad Sultaniye Soka olan bugnk Dr. Stk zferendeci Sokana gelirdi. Buradan Karacaahmet Trbesinin nne gelen muazzam kafile, burada Fatihalar okunduktan sonra yoluna devam ederdi.
Yol boyunca, yank ve gzel sesli olanlar:
Hseyin dt atndan sahra-y Kerbelya
Varp Cibril haber ver Sultan- Enbiyya
mersiyesini okurlar ve ar bir tempo ile de zincirli topuzlarla srtlarna vururlard. Muharrem, Arab takvimde Hicr senenin ilk aynn
addr. Bu ayda bir takm merasimler yaplrd.
Muharremin 10. gnne rastlayan Yevm-i
aurann da ayrca bir nemi vard. Bu aure
gn slmiyetin zuhurundan evvel de mevcuttu. Fakat bu kutsal gnn, Hazreti Hseyinin ehadetine rastlamas nemini bir kat
daha artrd.
Bu elim olay, Emevlerin ikinci hkmdar
Yezid zamannda ve Hicretin 61. (M. 680) yl
Muharreminin 10. Cuma gn meydana gelmi ve Hazreti Hseyin ile 72 Masumn
katledilmiti. iilerce bu gn matem gn saylmt. ii olan ranllarn bu kanl gsterilerde bulunmas, bu matemin devamn arzu
etmelerinden baka bir ey deildi. Bu merasimler, 1927de yasakland.
evreye ismi verilen Seyyid Ahmedin Horasan erenlerinden olduu ve 773 (1371) yllarnda hayatta olduu sanlan Karacaahmet
Sultan ile 738 (1337) senesi vefat eden Hac
Bekta- Velinin muasr olduu ve Karacaahmet Sultan gibi ona da sonradan bir makam
tesis edildii rivayet edilmektedir.
Merkd- Mutebere-i skdar adl eserinde smail Hakk Bey ise unlar yazmtr:
ehitliin nnden Takprye giden iki
gayr muntazam yol arasnda 1046 (1636) tarihinde vefat eden Emir Kasm hazretleri medfundur. Emir Kasm, Emir Ahmed hazretlerinin
yce olu olup, Seyyid Ahmed Deresi namyla
yad olan mahal ve civar yksek ismini tad
ve Trbeleri vaktiyle pek salam olduu imdi
ise (1929 senesi) harab olduu grlmektedir.

smail Hakk Beyin tarif ettii yollardan biri,
imdiki gasilhanenin sol yan tarafndan, dieri
ise hemen arkasndan Seyyid Ahmet Deresine
doru uzanmakta idi. Gaslhanenin arkasndaki yol, bugn kapanmtr. Dieri ise bakml
ve mevcuttur. Bu ksmda yaptm srarl aramaya ramen 1046 tarihli hideyi bulamadm.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (F. Kprl, Trk Edebiyatnda
lk Mutasavvflar, s. 78-81) (Meydan Larus, 11/233) (.
Tank, stanbul emeleri, 2/352 ve 466) (M. Pakaln,
Tarih Deyimleri, s. 565) (C. Bildik, stanbul Hanlar, 4 ubat 1948 tarihli Akam gazetesi) (. Hakk, Merkd, s. 21)
KAPTAN PAA CAM
ami, ayn isimle anlan semtte ve bu semtin, Kaptan Paa Soka ile Aziz Mahmut
Efendi Soka arasnda ve set zerindedir. skdar ve Boaziine bakan hakim bir durumu
vardr. Her iki sokaa alan avlu kaplar bulunmaktadr.
fnda cami duvarna oturtulan kubbe kasna,

kap ynnde iki mermer stuna bindirilmitir.
Mermer minberi zarif ve gzeldir. Yan korkuluklar ebekelidir. Vaiz krss ahap, mihrab ise al istalaktitlidir.
Camiin ii, iniler ve kalem ileri ile bezenmitir. iniler, Edirnekap civarndaki Tekfur
Saraynda yaplmtr. Yanmadan evvel tamamen ini kapl olduu anlalan mabedin, bugn yalnz alt pencerelerinin st hizasna kadar
ini delidir. Bunlar, XVIII. yzyl inilerinin
en gzel rnekleridir. Fakat pek ou kaybolmutur. Bugn yalnz alt blmede ini grlmektedir.
Sa taraftaki minaresi tamamen kesme tatan
yaplm olup tek erefelidir.
Kaymak Mustafa
Paa Camii
(Kaptan Paa Camii.)
Aziz Mahmud Efendi Sokana alan kapsnn sol tarafnda ehzade Seyfeddin adna yaptrlm 1141 (1728-29) tarihli klsik bir eme
vardr. ki tarafl, ta bir merdivenden st avluya klmaktadr. Tam karda, Kaptan Paa
Sokana alan harputal kesme ta avlu kaps bulunmaktadr. Bu iki kapda kitbe yoktur. Sa tarafta, tek katl ahap meruta binas
ve onun yannda abdest musluklar mahalli yer
almtr. Sol tarafta ise, Kaptan Paa Camii
vardr.
Mabedin nnde, bugn ahap olan son cemaat yeri bulunmaktadr. Bunun sol taraf, kesme
ta duvarl olup, klsik demir parmaklkl iki
penceresi vardr.
Plan kare eklinde olan cami tek kubbelidir.
Muntazam olmayan kefeki tandan yaplm
olup alt st pencerelerden k alr. st pencerelerine camlar renkli al ebekeler yerletirilmitir. Alt pencereler klsik demir parmaklkl ve mermer svelidir. Kapaklar ahaptr.
Eteinde 16 penceresi bulunan ve zeri kurun
kapl kubbe, sekiz yzl bir kasnaa oturtulmutur. Bu kasnak, mabedin drt kesinden
yarm kubbelerle desteklenmitir. Kble tara223

Velkin sonra Kaymak Mustafa Paa-y dery-cd
Gelb tarz- behin zre mkemmel itdi ihy
Harik-i hnmn-sz afet-i ngh zuhrundan
Dil-i k gibi yanub harab olmudu va-hayf
Akabinde Cenab- zl-Cell, imar termmin
Nefse Hanmn kld zamr-i pkine ilka
Keml-i efkatinden say himmet eyledi derhal
Huls-i kalb ile tamir edb n Cennetl-mev
Hda nil ide her birini ecr mesrubata
Bi-hakk- beyt-i mamr bi-nur-i Kbetl-uly
Mbarek bedine bir tam ve ikmale gher birle
Bu vechile iki tarih Refet eyledi iml
Hdavend-i ebed dergh- pkinde kla makbl
1308
Rza-y Br n yapd erfe Cami-i zba
1309
Kaptan Paa
Camiinin ilk bnisi
Hamza Fakih
Efendinin hidesi.
Kaptan Paa Camiinin yerinde, 905 (14991500) tarihinde vefat eden, Hamza Fakih namnda bir zatn, yaptrm olduu mescit bulunuyordu. Zamanla harap olan mabedin, ahap
veya krgir olduu malum deildir. Hamza Fakihin yuvarlak ve devrinden kalma hidesi,
camiin kble tarafnda ve bir hcet penceresinin nndedir. zerinde drt satr halinde;
Shibul-hayrat / merhum Hamza Fakih / hazretlerinin Rh- / erifine el-Fatiha.
yazldr. Vefat tarihi yoktur.
Mescit, yaplndan takriben 240 sene sonra,
1140 (1727-28) tarihinde, Sadrazam Nevehirli Damat brahim Paann damad Kaptan-
Dery Kaymak Mustafa Paa tarafndan imdiki ekliyle yeniden yaptrlmtr. Fakat bunu
belirten kitbe, bugn mevcut deildir.
Mabet, 1308 (1890) ylnda yanm ve ayn tarihde, Helvac kz erife Nefise Hanm tarafndan tamirine balanm ve bir sene sonra bitirilmitir. Bunu belirten drt satr halinde,
onalt msral tarih kitbesi, camiin mermer
kemerli cmle kaps zerindedir ki, udur:
Bu vl mbedin bni-i evvel-i shibul-hayrt
Olub Hamza Fakih kutb-u zaman ol zat- b-hemt
224
Kitbe, air brahim Refet Efendi tarafndan

hazrlanmtr. Kendisi Diyarbakrda domu
ve tahsilini tamamladktan sonra Halep Valisi
Seyri Ali Paann olu Hamdi Paa ile stanbula gelmi ve Paann skdardaki konanda hocalk ettii srada Atik Valide Sultan
Medresesinde, mderris Ankaral Kara Hseyin Hamid Efendiden 1864 de tahsilini ikmal
etmitir. Bu medresede hocalk yapm ve 14
Cemaziyelhir 1321 (7 Eyll 1903) tarihinde
vefat ederek Karacaahmet Mezarlna gmlmtr.
Camiin nc bnisi olan erife Nefise Hanmn kabri, mabedin sa tarafndaki hazrede, cami avlusuna bakan ksmdadr. Etraf bir
demir parmaklk ile evrilmitir. Mezar tanda;
Kapudan Paa / Cami-i erifinin bniye-i slisesi
merhme ve mafrnleha erife Nefise Hanmn ruhi-n el-Fatiha 1309 (1891-92)
diye yazldr.
Mabet, 1306 yaznda (1890), byk Sultantepe Yangnnda yanmtr. Burada balayan
yangn, rzgrn tesiri ile skdarn yarsn
yakmtr. Bu felketten Blblderesi, Paaliman ve srtlar ve Kaptanpaa Mahallesi byk zarar grmtr.
Camiin ikinci bnisi olan Kaymak Mustafa Paa, Merzifonlu Kara Mustafa Paann torunudur. kinci Mirahur ve 1717de Kapclar Kethdas oldu. 1718de vezaret rtbesi ile Nianc ve stanbul Kaymakam olmu ve 11 Eyll

1721de Kaptan- Derya mesnedine getirilmitir. Bu grevde, Patrona Halil syanna kadar
kalmtr. 30 Eyll 1730 tarihinde azlolunmu
ve 1 Ekim 1730 pazar gn de idam edilmitir.
Kabri stanbulda, arkapda (Sedefiler veya Parmakkap) Merzifonlu Kara Mustafa Paa
Medresesi hazresinde bulunmaktadr.
Kendisi, Sadrazam Kara brahim Paann oludur. brahim Paa ise, Merzifonlunun damaddr. Kaymak Mustafa Paa, Merzifonlu Kara
Mustafa Paann kzndan olma torunudur.
Nevehirli brahim Paa sayesinde bir ok
mevkilere ve nianclktan birdenbire byk
selhiyetlerle kaptan- deryala atanmasndan
dolay Atlamac sfatyla anlmasna vesile
olmutur.
Kaymak Mustafa Paann ubukluda lebiderya byk bir yals vard. 1721-22 senelerinde,
ubukluda Havuzba denilen mahalde ina
edilen havuz ve eme, Mustafa Paann sayfiyesi civarn sslemesi iin yaplmt.
28 Eyll 1730da meydana gelen mehur Patrona Halil syann da bu yalda bulunduu s-
rada rendi. Mustafa Paa ile -Aziz Mahmud

Hdy camii avlu kapsnn sandaki emeyi yaptrm olan- Kethda Mehmet Paa yakalanarak Bostanclar Hapishanesine konulmu
idi. Sadrazam Nevehirli brahim Paa ise, Silhtar Aa Dairesine hapsedilmi bulunuyordu. eyhlislm Abdullah Efendi, Bozcaadaya
srgn edilince yerine, Mirzazde eyh Mehmet Efendi (Sultantepede bir camii vardr)
getirildi. eyh Mehmet Efendi de nn idamna fetva verdi.
Bu karar zerine, bu vezir yerlerinden alnarak, bugn mze girii olan, Topkap Saraynn Orta Kapsndaki, Kap Aralna getirilmilerdi. Kaymak Mustafa Paa, bu hkm
byk bir soukkanllkla karlam, namazn
klm, duasn yapm ve bilhare kendisini
celltlara teslim etmiti.
1 Ekim 1730 sabahnn erken saatlerinde, her
bir vezirin naalar birer kz arabasna konularak, Sultanahmet Meydannda bulunan asilere gnderilmiti. Zorbalar, her vezirin naalarna trl trl hakaretler yapmlar ve srkleyerek Et Meydanna gtrmlerdi. Sonradan, Kaymak Mustafa Paann cesedini getirip Horhor emesi (bu eme, bugn de
mevcuttur) nne astlar. Annesinin alama
ve yalvarmalar zerine ve be kese ake karlnda, Mustafa Paann tannmaz hale gelen
naan, kendisine teslim etmilerdi.
Kaymak Mustafa Paann bu camiinden baka, camiin yan tarafnda ve Kaptan Paa Soka ile Kaptan Paa Camii Sokann birletii
kede 1142 (1729-30) tarihli bir emesi ile
arkapdaki Kara Mustafa Paa Medresesi
yaknnda bir emesi daha vardr. Ayrca, Kuleli Askeri Lisesi karsnda da bir cami yaptrmtr. Her iki mabet de, Lle Devri ba mimar Kayserili Mehmet Aann eseridir.
Kaymak Mustafa Paa, anakkale dnda, Bababurnu mevkiinde, Hzrl-bahr Kalasnda
cami, hamam, dkknlar ve evler yaptrmtr.
engelkyde sahilhanesi, Vefa Meydannda
da klk saray vardr.
Vakfiyesine gre evldna merut olan
Kaymak Mustafa Paa Evkaf, mtevellisi olan
Mustafa Bey, ocuu olmadan vefat edince, tasarruf hakk Paann kz Esma Hanma intikal etmitir. (Osm. Ar. Evkaf Defteri 1/128)
Kaptan Paa
Camiinin son banisi
erife Nefise
Hanmn hidesi.
225

Mustafa Paa ayrca, Kasmpaada Karaimam
Mescidine minber koyarak onu cami yapm
ve yanna bir de mektep ina ettirmitir.
Camiin kble tarafn ve ayrca iki yann da
bir mezarlk evirmektedir. zerinde, bir ok
penceresi olan bir duvar hazreyi korumaktadr.
1217 (1802). Ktib sikke, gzel ta ve yaz.

Debba el-hac Mehmed Aa.
1221 Zilkade 14 (Ocak 1807). Badad tccarlarndan Diyarbekirli Cbizde damad
el-hac Osman Aa.
1225 (1810). Medine-i Mnevvere kazas Hac Mehmed Efendi.

1049 (1639). Stun hide. (Kitbe ok siliktir.) Ktibi Haydar olarak bilinmektedir.
1049 (1639). Badad Hasan Aa.
1095 (1684). Ktibesi alt msra olup tarih
msra udur:
Cennet-i Adni Sleyman Bee verdi ol Cevd
1175 Ramazan 15 (Nisan 1762). Stun, gzel
yaz. Erf- kuzat- kirmdan skdarda ser-ksmet-i askeriye ba ktibi
Ali Efendi.
1225 (1810). Debba el-hac Mahmud Aa

nn ei Fatma Monla.
1225 Ramazan 21 (20 Ekim 1810). Gzel, iri
kavuk. Dergh- l Yenieri Aas Karsl el-hac Mehmed Aa. (Sicill-i Osmn,
4/275)
1283 (1866). kinci ordu veznedar Hasan
Aa.
1319 Ramazan 27 (Ocak 1902). Parmaklkl.
Halil Rfat Beyin olu Mekteb-i Tbbiye-i ahane 3. snf talebelerinden tevarrmen (veremden) len Mehmet lhami Bey.
1321 Receb 23 (Ekim 1903). Lhit. Bb- vl-y seraskeri Svari Komisyonu reis vekili Mirliva Mir Reid Paa.
1326 Zilkade 6 (Aralk 1908). Parmaklkl.
Harbiye Nezareti Muhakemat Dairesi
reisi miran- kirmdan el-hac Hseyin
Paa.
1327 ubat 11 (1909). Parmaklkl. Fil-asl
Grcistan merasndan ve Der-sadet
Mahkeme-i Temyiz azasndan Ali Haydar Beyin ei, Kemal Beyin kz Hadice
Hamide Hanm.
1334 Zilkade (Eyll 1916). Ayn- kirmdan
mrn- uzemdan Osman Paann ei
fakat mmglsm Hanmefendi.
1337 Rebiylhir 1 (Ocak 1919). Karahisar-
ark erafndan Sabuncuzde Hac
Mehmet Efendi ve ei.
Kaptan Paa Camii

hazresinde,
Tatar Osman Paa
hidesi.
226
1343 (1925). Piramit ta. Vatana uzun seneler

pek mstakimane hsn-i hidmet eden
mlga ayan azasndan Mir Tatar Osman Paa.
Kaptan Paa Camii

kitabesi.
Tatar Osman Paa, Avrupada renim

grm, II. Merutiyet olaylar srasnda
7 Temmuz 1908 de, Manastr ve havalisi fevkalde kumandan tayin olunmu
fakat, 22 Temmuz gecesi ttihat ve Terakki Cemiyetince oturduu evden alnarak zararsz hale getirilmi ve Resneye
gtrlmt. Merutiyetten sonra
emekli olmu ve Kaptan Paa Camii civarndaki ahap konana ekilmiti.
Konak, Aziz Mahmud Efendi Soka ile
Azat Yokuunun birletii yerde ve
ikinci sokan sol kesinde idi. imdi
yerinde bir apartman vardr.
Tatar Osman Paa, Ayan Meclisi yeliinde de bulundu.
Bir ksm gml hide. Silhor- ehriyar

Mehmed Said Beyin ei.......
1187 (1773). Kavuklu. skdar Mahkemesinde Askeri Kassam Baktibi Ali
Efendinin olu Mehmed Said Efendi.
1207 (1792). Debba el-hac Mahmud Aa
nn kz Reyhane Monla.
1210 (1795). Ataullah Efendinin kz Fatma
Hanm.
1232 (1816). Sikkeli. Sabka Medine-i Mnevvere kazas imam es-seyyid brahim
Efendi merhumun damad erf- kuzatdan Hafz Mustafa Efendi.
Camiin sol tarafndaki hazrede u hideler

bulunmaktadr:
1145 (1732). Serdengeti Aas Ahmed Aa.
1152 (1739). Sabka Kaymak Paa hazretlerinin kerimesi genliine doymayan Nesibe Hanm.
1177 (1763). Mteveffa el-hac Kara Mehmed
paazde kapudan- esbak Eli Mustafa
Paann olu es-seyyid Mehmed Beyin
hafidesi (Torunu) Mahbube Kadn.
1204 (1789). Ktib sikkeli. Kaymak Mustafa
Paazde Mustafa Bey.
1205 (1790). Kapudan- esbak Kaymak Mustafa Paann ei Rukiyye Hatun.
Bu durumda Kaymak Mustafa Paann
bu cami civarnda bir kona bulunduu
anlalmaktadr.
Kaymak Mustafa
Paazde smail
Beyin kz Rukiyye
Hanmn muhteem
hidesi.
Karacaahmet
Mezarlnda,
1. Adadadr.
227

1248 (1832). Cbizde Bedestan Bekir Efendinin ei emi Hanm.
1253 (1837). Tabbak el-hac Yusuf Aann
kz Fatma Hanm.
1272 (1855). Hassa Ordu-yu Hmyunu ykleme mmeyyizi:
Bul vefa Hac Hasan Efendi itdi irtihl
1278 (1861). Fesli. Ser-veznedar Hasan Aa.
1283 (1866). kinci Ordunun evvelce veznedar Hasan Aa kz Emine Hanm.
1293 aban 15 (26 Austos 1876). Nizamiye
veznedar bas Hac Hasan Aa.
Kudem-y bendegndan idi devletinde bu zt
Elli iki seneyi tecvz hidemt itdi bu zt
Kitabesinin tarih beyti udur:
Kaptan Paa Camii
merutas.
228
Geldi krklar Raid tarihi tarif itdiler

Hac Hasan Aa buldu imdi Cennetde keml
1310 Knnevvel (1894). Galata bedestan

mustahfazlarndan el-hac Mehmed Raif
Efendi.
1334 Zilkade (Eyll 1916). yn- kirmdan
miran- izmdan Osman Paa hazretlerinin halifesi fakat mmglsm Hanm.
1338 (1919). Sleyman Beyin kz Batum hanedanndan Hasan Paann ei Nezaket
Hanm.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/12-228) (ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s. 124) (M. Aktepe, Patrona
syan, indeks) (nal, Son Asr Trk airleri, s. 1382) (M.
Erdoan, Kayserili Mehmed Aa, s. 18) (M. Raif, Mirat-i
stanbul, s. 61) (Sicill-i Osmn, 4/288-423) (. Hakk, Merkd, s. 13) (E. Kou, stanbul Ans. 4/1816, Baferah)
(A. Glpnarl, Nedim Divan, s. 183-196) (. Ate, Vakf
ve Vatan Savunmas, Vakflar Der. 20/1767) (Sadri Sema,
Eski stanbuldan Hatralar, s. 159) (Osm. Ar. Evkaf Defteri II. No: 11145) (Osman Nuri, Mecelle-i Umur- Belediyye, s. 1327) (M. Aktepe, Derya Kaptan Mustafa Paa ve
Bir Vakfiyesi, Belgelerle Trk Tarihi Der. Aralk 1968, Say: 15-16)
KARA DAVUT PAA CAM
ami, Hakimiyet-i Milliye Caddesi (eski

Karacaahmet Caddesi) zerindedir. 1958
tarihinden evvel camiye bu caddeye alan avlu kapsndan girilirdi. Sa tarafta, ulu bir itlenbik aac altnda Alemdar Ahmet Babann
1091 (1680) tarihli kabri vardr. Kapnn sol
tarafnda ise, camiin akar olduunu tahmin
ettiim tonoz daml dkknlar bulunuyordu.
Avlunun dier kaps Byk Hamam Sokana (Eski Boyac Sokak) alyordu. Bu kapnn yannda, bugn yerinde bir ini imalathanesi bulunan fevkn, Trk Ahmet Paann
Mektebi vard. Ahmet Paa, 1716da Varadin
muharebesinde ehid olmutur. (Feny Ali
Efendi Camii karsndaki dier mektebi ve
emesi bahsine baknz.)
Camiin nnde baklava balkl sekiz mermer
stunlu bir revak vardr. Bu revan zeri kubbeli deildir. Muntazam olmayan mermer tatan yaptrlan mabedin kk cmle kapsnn
zerinde M. 1234 tarihli u kitbe bulunmaktadr:
Cenb- hazreti Davud Paa hayr- kn

l yevmil-kyame yad eylesinler hayr ile an
Bu zt- pr-keramet olmu idi kadr ile evvel
Cenab- Bayezid Han- Veliye saf- sn
Ayasofyasdr skdarn vasat-i sukde
Davud Paa-i velinin camii bu hayrl-nvn
Kuvasna irimi idi lerze havf-i Bryle
Bu tamr-i mcedded ile geldi kuvve-i sn
Mtevellsine idb lisn- halle tahsn
Sadkat afern vir Hseyin Aaya her n
Bu trhde rz-i davet nse bir nid kd
Ne pak camii-i Davud Paa mamur oldu nuran
1233 (1818)
Kara Davut Paa Camiinin Hakimiyet-i Milliye Caddesine alan ve bir evin kapsn andran ahap avlu kaps zerinde ise u mermer
kitbe bulunuyordu:
Yapub bu cami-i Davud Paa emr-i tamri
Nice mddetler olmudu dr- ukde-i tehr
db el-hac Aziz Aa bu yl imarna himmet
Kulub-i ehl-i iman bu suret ile eyledi tesrr
Senih eyle bu tarihi tebli ehl-i imana
Olundu mabed-i Davud Paa pek bec tamir
1285 (1868)
Davut Paa Camii.
229

1266 (1850) tarihinde bir paac dkknndan
kan yangn, skdarn bir ksmn ve bu
arada Hdy Derghn da yakmt. htimal
Davut Paa Camii de bu tarihte felkete uram ve Aziz Aa tarafndan onarlmtr.
Cami, iki defa yanm ve iki defa tamir edilmi
olmasna ramen minaresi hari XV. yzyl karekterinden bir ey kaybetmemitir. Son tamiri 1966 senesinde tamamlanm ve minaresi de
kesme ta ile kaplanmtr. stalktitli ve ebeke korkuluklu olan bu minare mabedin sandadr. Bundan evvel, 1892 tarihinde tamir
edilmitir.
Kara Davut Paa
Camiinin 1285 tarihli
tamir kitabesi.
Camiin cadde tarafndaki cephesi zerinde ve

minarenin sandaki pencere zerinde be satr
halinde on msral u kitbe bulunmaktadr:
Cami-i cmle-i fezail Han Mahmdun Hda
Dergeh-i ikblin itmi kble-i h ged
Ol imml-mslimnin n htib-i himmeti
Minber-i dne eref virdi b-hak Mustafa
Bendegnndan Hseyin Aa ki yapm mabede
Cd-i ah Bayezid veziri Davud Paa
Vkf- snidir el-hak hem de shib-i tevliyet
Ola sayi himmeti makbl dergh- Hda
Cevher trh-i itmamn nisr et Hamid
Bu muall camii kld Hseyin Aa bina
1233 (1817)
Bu kitbelerin ikisi de Hseyin Aann tamirine aittir. Bu son kitbe, Byk Hamam Sokana alan kap zerinde iken sonradan
imdiki yerine nakledilmitir.
Kara Davut Paa

Camiinin
1233 tarihli tamir
kitabesi.
Camiin Hseyin Aa tarafndan tamir edildiini gstermektedir. 1285 tarihli kitbe, 1988
Maysnda avlu duvarlar yaplrken toprak altndan karlarak avluya konulmutur.
Cami ksmdan olumaktadr. Cmle kapsndan esas sahna girilir. Bunun iki yannda birer kubbeli blmler vardr. Bunlar iki sivri kemerle ayrlmlardr. Ortadaki asl ibadet yeri,
kare plnl olup zeri bir kubbe ile rtlmtr. Sar kubbe sekiz yzl bir kasnaa oturmaktadr. Kubbe etei kirpi saakldr. ki yan
blmelerin ykseklikleri orta ksmdan azdr.
Soldaki blmede bir ocak bulunmaktadr.
Mabedin alt pencereleri deme hizasndadr.
Bu da zeminin doldurulduunu gstermektedir. Toplam on pencereden k alr.
Avluda tek katl ahap bir merutas vardr. Eskiden avluda bulunan ulu nar aac bugn
cadde kenarnda kalmtr.
Kara Nianc Davut elebi, Niancla 1488
tarihinde atanm ve sonra 908 (1502-3)te
Gelibolu Sancak Beylii ile kaptanderya olmutur. Nianclk grevinde 14 sene kald
rivayet edilir. Sonra Kubbe Alt Veziri olan
Davut Paa 911 (1505-6) tarihinde Gebzede
vefat etmitir.
Kara Nianc Davut elebi ve Kara Davut elebi isimleriyle bilinen Davut Paaya, Vezir-i
azam Byk Davut Paadan ayrmak maksadyla, Kk ve Davut Paa-y San adlar da
verilmitir. Enderundan yetimitir.
Paann lmnden sonra tanzim edilen vakfiyesi u bal tamaktadr:
Vakfl-merhm Davud Paa bin Abdulhayyehir bi-Kk Davud Paa
skdardaki camiin imam ve hatibinden ba-
230
Davut Paa
Camiinde
Alemdar Ahmet Baba
kabri.
ka mezzini, kayym, muarrifi (cami ve tekkelerde hayr sahiplerinin adlarn yazan dervi),
5 nefer eczahanan (Kuran czlerine bakanlar), cbi (vakfn gelirini toplayan) ve bir de
ktibi vardr.
Vakfiyede, sahib-i vakfn Rumelide ve Anadoluda vakf karyeleri var imi ann tafsili
malum olmad sebebden yazlmad denilmektedir.
915 Ramazannn evastnda (1510 senesi ocak
ay ba) Hac Hamza bin Kasm adna tanzim
edilen bir vakfiyeden, Kara Davut Paann cami yannda bir imaretinin bulunduu anlalmaktadr. Osmanl Arivindeki bir arza gre,
Manastrda bir bedesten dndaki dkknlarn geliri bu camiin akar imi.
Sultan Bayezidin ad bilinmeyen kzlarndan
biri ile evlenen Davut Paa ayrca saraya damat olmutur.
Kaynaklar: (Barkan-Ayverdi, 953/1546 Tarihli stanbul
Vakflar Tahrir Defteri s. 243, No: 1420 ve s. 59 No: 349)
(Sicill-i Osmn, 1/324) (G. Oransay, Osmanl Devletinde
Kim Kimdi, s. 148) (Ayvansaray, Vefeyt, s. 93) (Hadkatl-Cevmi, 2/205) (E. Kou, stanbul Ans. 8/4296) (Danimend, Kronoloji, l/445-446 ve 463) (Meydan Larus,
3/423) (Mirat-i stanbul, s. 106) (T. Gkbilgin, Edirne ve
Paa Livas, s. 386-476) (Osm. Ar. Evkaf Defteri II. No:
15598) (Evkaf daresi Katalou, 1/6)
KAVAK SKELES MESCD
adkada u malumat vardr:
Bnisi Sultan Mehmet Han- rabi asrnda hazinedar olan Lala Beir Aadr. el-hatime
1077 (1666-67) tarihinde bina olunmutur.
Minberini Dars-sade Aas ve eyhl-harem Hac Beir Aa zzethane 1133 (1721) tarihinde devr-i Ahmet Han- salisde vaz eylemidir. Aa-y mezburun iki defa Aal olub
tafsil-i hli yukarda bir ka mahalde mrr etmitir. Tarih-i vefat 1159 (1746) senesindedir. Civr- Hazreti Halid bin Zeyd (r.a.)da
trbe-i mahsusasnda medfundur. stanbulda
dahi camii vardr.
stanbuldaki camii, Bbl yaknnda, Alaykk Caddesi ile Hkmet Kona Caddesinin birletii yerdedir. Beir Aa Camii veya
Aa Camii adlaryla anlr. Ayrca Eypte
Haydar Baba Mahallesinde bir darlhadis,
mektep, eme ve ktphane yaptrmtr.
Bunlardan baka stanbulda Mercan Camii
yannda, Kocamustafapaa civarnda Ali Fakih
Camii karsnda, Kapalarda Bedesten ve
Mercan kaplar arasndaki namazghl sebil
iinde, Ayasofya Camii karsnda Yerebatan
Sarnc nnde ve Beyolu Tepeba civarnda
Asmal Mescit Sokanda 1740 tarihli emeleri vardr. Beiktata bir emesi daha vardr
231

ki, bugn kitbesi, Sinan Paa Camii yanndaki Neccarzde Tekkesinin duvar zerindedir.
(Kavak skelesi Mescidinin yeri iin, Harap
Mescit bahsine baknz.)
Selimiye Klasnn dousunda ve gneyinde,
deiik tarihlerde u mabetler ina edilmitir:
I- Tazclar Oca Mescidi. (1555 tarihinde)
2- Kavak Saray Mescidi. (1610 tarihinde)
3- Harap Mescidi. (1640 tarihinde)
4- Kavak skelesi Mescidi. (1666 tarihinde)
Kavak Saray Mescidi ile Tazclar Oca Mescidi zel olup yalnz bal bulunan kimseler namaz klabilirdi. Harap Mescit ile Kavak skelesi Mescidi ise halkn ibadetine sunulmutu.
Bugn izi bile kalmam olan Kavak skelesi
Mescidi, fevkn olup 22 ta basamakl bir
merdiven ile camiin kap sahanlna klyordu. Altnda alt dkkn vard. Sekiz pencereden k alan mescidin minberi ahapt. Muntazam kesme tatan tula hatll olarak yaptrlmt. Sadaki minaresi de kesme tat. 1939
ylnda yklmtr.
1786da Pariste baslan Plan de la ville de
Constantinople incelendiinde Kavak Camiinin, Selimiye Klasnn dousunda, Kavak Deresinin sa tarafnda ve sahilden 10-15
metre kadar uzaklkta bir yerde bulunduu grlr. Derenin sol tarafnda ise Harem skelesi
vardr. Plnda imdiki Harem skelesi, Kavak
skelesi olarak gsterilmitir.
Beir Aa Camii, 1855 tarihinde ve Krm
Harbi srasnda, Selimiye Klasndaki ngiliz
askerlerine depo olarak verilmiti. Mabet bu
askerlerce kasten yaklmtr. 1313 (1895) tarihinde, Galip Paann Evkaf Nazr olduu
dnemde altnda dkkn ve hademe odas olmak zere mceddeden ina olunmutur. (Osmanl Arivi Evkaf daresi Katalou, 1/86)
Tuamiral A.Sladein ifadesine gre, ngiliz erleri minarede ezan okuyan mezzinle alay ediyorlar ve oymal mezar talarn, kaldrm yapmak iin, elenerek kryorlard.
1855de yanan mabet, bir mddet sonra yeniden yaplmtr.
stanbul niversitesi Merkez Ktphanesinde
232
bulunan, Sultan II. Abdlhamit Albmnde

Foto Francais 92 Caspoli yazl bir fotorafta
mabedin resmi vardr. Burada, minare klahnn boumlu olduu grlmektedir. Bu ekil,
II. Abdlhamit devrinde moda olduuna gre,
cami onun zamannda tamir edilmitir. Yine
resimde madebin etrafnda hi bir binann bulunmad grlmektedir.
Mescidin bnisi Lala Beir Aa, evvel Sultan
IV. Mehmetin msahibi ve sonra da Hazine-i
ehriyarsi olmu ve 1080 (1669) tarihinde de
vefat etmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/224-225) (T. z, stanbul Camileri, 2/37) (Tank, stanbul emeleri, fihrist, Beir Aa md.) (Slade, Trkiye ve Krm Harbi, s. 213) (Mirati stanbul, s. 147) (Sicill-i Osmn, 2/19-20) (B. ehsuvarolu, Krm Harbinde stanbul Hastahaneleri, Hayat Tarih Mecmuas, Say: 10, s. 19) (Konyal, skdar Tarihi, 1/182)
KAVAK SARAYI MESCD
escidin yeri kesin olarak bilinmiyorsa da

bugnk Selimiye Klasnn bulunduu
yerde olmas kuvvetle muhtemeldir.
Sadrazam, Damat brahim Paa zamannda

emsi Paa semtindeki erefbd Kasr yeniden
ina edilirken yaptrlan su yollarn gsteren
18 metrelik haritada, bu sarayn ve mescidin
resimleri grlmektedir. Resimdeki bir ve iki
katl ahap yaplarn sa tarafndaki tek kubbeli ve minareli mabet, Kavak Saray Mescididir.
Kesme tatan yaplm olan mescidin ina tarihi bilinmemekle beraber, Sultan I. Ahmet
devrinde (1603-1617) ve tahminen 1614 tarihlerinde yaplm olduu sylenebilir.
Hadkada u bilgi vardr:
Bnisi Sultan Ahmet Han- evvel hazretleridir. Camiin mahfil-i hmyunu ve levzmt- sairesi vardr. Vakf, stanbulda vaki padiahn kendi byk camiine baldr.
Kavak Saray, Kanun Sultan Sleyman
(1520-1566) tarafndan yapldna gre, mescidin de ahap olarak bu srada yaptrld dnlebilir. Sultan I. Ahmet devrinde de krgir olarak ihya edilmitir.

Mescit, 1700 tarihinden sonra harap olmutu.
Sultan III. Selim 1805 ylnda bu mabedin ve
Kavak Saraynn bulunduu yere bugnk Selimiye Klasn yaptrrken mabedin yeri de,
kla binasnn arsasna katlmtr. (Kavak Saray iin skdar Saraylar bahsine baknz.)
Evliya elebi, Seyahatnamesinde Sultan Ahmet Camii ad altnda bir camiden bahisle;
Hnkr bahesi yaknnda Tazclar iindedir. Bir minareli, eski tarz bir camidir demekte ve; IV. Murat Camii de Hnkr Bahesi
kenarnda bir alak minareli hnkr camiidir.
Her cemaat varamaz diye ilve etmektedir.
Bu ak ifadeden, camiin Kavak Saraynn yan
tarafnda ve Kavak Deresinin nihayetine doru, Tazclar Oca iinde olduunu reniyoruz. Fakat Hadka yazar ise, Tazclar Oca camiinin Sultan Sleyman tarafndan fevkn
olarak yapldn sylyor.
Bu civarda, Sultan I. Ahmetin 1023 (1614)
tarihli bir emesi vardr. (Bu eme bahsine
baknz.)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/224) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/172) (Konyal, skdar Tarihi, 1/184)
KAVSARA MUSTAFA EFEND

CAM
ami, avudere semtinde, avudere

Caddesi ile, eski ad Balarba Caddesi
olan imdiki Kartal Baba Caddesinin birletii yerde ve bu isimle bilinen trbenin sa tarafndadr.
Bnisi, Kavsarazde Mustafa Dededir. Kendi
dahi Kavsara lkab ile maruftur. Kavsara sepet
manasnadr. Bir mddet sonra, torunu mtevelli (bir vakfn idaresine memur olan kimse)
oldukta byk pederinin eser-i hayr olan bu
mescid-i erifi tamir eyleyb bu manzumeyi dahi bir levha ile duvara asmtr:
Kavsara Mustafa
Baba ahidesinin
farkl tarihlerdeki
durumunu gsterir
iki grnt.
233

dan 1257 (1841) tarihinde ihya edilmitir. Bunu belirten kitbe camiin kaps zerinde iken,
1940ta Kavsara Dede Trbesi iine konmutur. Alt satr halinde hazrlanm olan yirmidrt msral kitbe udur:
Kavsara Baba
Tekkesi tamir
kitabesi.
Sanmanz hl Mustafa Dedeyi

Kabri envar- sdk ile doludur
Bunda medfn olan evvel Allahn
Kavsara hretiyle bir kuludur
Bin hem altm yedide gitmidir
Dr- bekaya sanmanz uludur
Bin yz yirmi bete bir veledi
tdi tamr ceddi pek uludur
Nazar-i lutfile md idinb
Fatiha kim geenlerin yoludur
Bu mescidin mahallesi yoktur.
Sepetiler eyhi Mustafa Dede 1067 (165657) tarihinde vefat ettiine gre, mabet en ge
1655te yaplm olmaldr. nasndan 58-60
yl sonra da torunu tarafndan 1125 (1713) senesinde tamir edilmitir.
Kavsara Baba Camii

ve evresi.
234
Zamanla harap olan mabet, yapmndan yaklak 200 yl sonra, Sultan Abdlmecitin annesi Bezmilem Valide Sultan (l. 1853) tarafn-
eh-i gerdn himmet Hazreti Abdlmecid Hann

Mkerrem vldesi bezm-i dehri d ider her n
Cihna ser-te-ser encm gibi hayrtlar vardr
Biri de ite bu cmi olunsun secde-i Rahmn
Zehi taatgh- ehl-i velyet-kim beyt-i asa
Mutaf- evliyadr rehberi bi-ekk iit ey-can
Heman gel hems-i evkatde eday emr-i Hak eyle
Kud ile tahiyyat oku byledir ferman
Mezzinn nre-i Allah- ekber arr herdem
Ezanlar okunur savt- nevdan eyleyb devrn
eb rz meftuh cem olub ehl-i ibdet-kim
Olur icra demdem bunda bil ahkm- ar erkn
Ata v ltf nimetle btn lem ber oldu
Ann ol nr-i em-i syesinde cmlemiz dn
Nukd- himmet-i lsini hayrata sarf eyler
Rza-i Allah indr b-nihayet itdii ihsn
Hda hem zatn hem necl-i Han Abdlmecide
Kla her halde mahfuz- setr-i ezdide-i udvan
O ahn sayesinde devr itmeyb fark- ibadndan
Serir-i saltanatda mstedam -i mr ide Sbhan
Eday farz idb tam de sal tarih ile Muhtar
Zihi ad itdi bezm-i lemi hakka Valide Sultan
1257
Kitbe yazar air Seyh Muhtar Efendi, Stlcede Sadiyye Tekkesi bnisi eyh Mustafa zz Efendinin torunu ve eyh Sln Efendi
denmekle maruf Sleyman Sdk Efendinin
olu olup 1820 de bu derghta dodu. 1864 de

plar vardr. Bu iki kap, bu yollara alan kmaz sokaklarn nihayetinde bulunuyordu.
Abac Dede Sokandaki kmaz sokan sa
tarafndaki trbede medfun olan Abac Dede,
bu beyin ifadesine gre Kavsara Baba Tekkesinin eyhlerinden imi. Tekkenin bu kaps
yannda kk bir de hazre varm.
Kavsarazde Selim
Efendinin hidesi.
Kedeki Mustafa Efendi emesi arkasndaki

byk eyh evi 1950li yllarda kmtr. ki
katl ahap yapnn st kat salonunda pek ok
tekke malzemesi ve levhalar vard. Sokak tarafndaki cephesi de ykldndan, bunlar yoldan grmek mmknd.
Fetva Emini Selim Efendi, Kavsarazde lkabyla nl idi. Kendisi ayn zamanda air olup
divan da vardr. Babas Glpazarl Hseyin
Efendidir. Bir ara skdarda kadlk da yapmtr. 1138 (1726) tarihinde vefat etmitir.
Kabri, Karacaahmet Mezarlnda 1. Adada,
Nuhkuyusu Caddesi zerinde, Kapaas oto-
Kavsara Baba Camii.

Haziran 1998
durumu.
tekkeye eyh oldu. 22 Muharrem 1319 (11

Mays 1901)de vefat ederek Stlcedeki derghn hazresine gmld.
1840 tarihli tekkeler listesinde Halvetiyyeden
Kavsara Baba Tekyesi diye kaytldr. 1877 tarihli listede ise, yin gnnn pazar olduu belirtilmi ve yerinin de arsa halinde bulunduuna iaret edilmitir. Bundan sonra tekke, 1900
tarihinde pek muhtasarca tamir edildiinden
1930 da yklmtr. Mecmua-y Tekyada bunun iin ad yoktur.
1890 tarihlerinde yazm tamamlanan bir nfus defterinde, tekkenin bir Nak dergh olduu ve bu tarihlerde eyhinin 1229 (1814)
doumlu el-hac Hasan Efendinin olu Mehmed Raid Efendi olduu yazldr. Bu zatn olu ise 1275 (1858) tarihinde bu tekkede dnyaya gelen Ahmed Muhtar Efendidir. Devrinde tekkede, bu iki efendiden ve ailelerinden
baka drt de dervi bulunuyordu.
Kavsara Baba Trbesini yeniden tamir eden,
mahallenin 60 yllk sakini DDYden emekli
Bay Hamdi Erenglnn ifadesine gre mescit, yma moloz tandan yaplm olup ahap
atldr. Tekkenin Kartal Baba Caddesine
alan bir kaps bulunduu gibi, Abac Dede
Soka ile avudere Caddesine de alan ka235
KAYMAKI TEKKES MESCD
skender Baba Tekkesi de denir. Mescit, eski

Menzilhane Yokuu, yeni Gndoumu Caddesi zerinde ve bu cadde ile Dnme Dolap
Sokann birletii kededir. Bugn, arsas,
kk hazresi ve skender Baba Trbesi mevcuttur. Trbenin yan tarafnda Damat brahim
Paann 1141 tarihinde yaptrd emesi vard. Haznesi durmaktadr. Derghn karsnda
Malatyal smail Aa Camii ve aksi ynde ise
Aa Hamam bulunmaktadr.
Bu semt ve cadde eski skdarn en ilek yeri
ve caddesi idi. Anadolu Seferine kan Osmanl ordusunun bir ksm, posta tatarlar ve
her sene Mekkeye gnderilen Surre Alay bu
yoldan geerlerdi.
Mescit hakknda Hadka yazar u bilgiyi vermitir:
Kavsara Efendi
Trbesinin 1995teki
durumu.
bs dura karsnda ve Haskan Aile Sofasnn sol tarafndadr. hidesi silindir eklindedir. Kavsara Mescit ve Trbesini ikinci defa yaptran bu zat olmaldr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/220) (Mirat-i stanbul, s. 88, 94) (Sicill-i Osmn, 3/55 ve 4/416) (Merkd, s.
61) (Trk Dili ve Edebiyat Ans. 7/498) (Ahmet Mnib
Efendi, Mecmua-y Tekya, stanbul 1307) (Gezi Notu)
(Konyal, skdar Tarihi, 1/185) (A. etin, stanbuldaki
Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der.
13/588) (Osm. Ar. Kepeci Tasnifi Nfus Defteri No:
6190/1, s. 390) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri II, No: 13674)
Kaymak Tekkesi
Mescidi bnisi,
Yenieri Efendisi
Mehmet Efendinin
kabri.
236
Bnisi, Sultan Sleyman zamannda yenieri

efendisi olmu ve baka grevlerde bulunmu
olan Mehmed Efendidir ki, 955 (1548) tarihinde vefat edip derghn hazresine gmlmtr.
Yaknnda meayih-i sofiyeden skender Baba
medfundur. Mescit, zamanla Halvet Tekkesi
olmutur. Kaymak eyh denmekle maruf bir
zat zaviyedr olmakla, Kaymak Tekkesi diye
n salmtr. Mescidin mahallesi yoktur.
Mescidin bnisi Mehmed Efendi 1548 tarihinde vefat ettiine gre, mabedini 1540 tarihlerinde yaptrm olmaldr. Kabri olarak gsterilen yerde, iki kitbesiz stun bulunmaktadr.

Kaymak eyhinin ismi belli olmad gibi,
mescidin hangi tarihte Celvet Tekkesi haline
getirildii de malm deildir. Tekkenin ayin
gn aramba idi. Yalnz, Kaymak eyh
Efendinin olu el-hac eyh Mehmed Efendinin 1183 (1769) tarihinde vefat ederek skender Baba Trbesi kaps nne gmld
bilinmektedir. Tanda yaz ve tarih yoktur. Bu
durumda tekkenin en ge 1750 tarihlerinde tesis edildii sylenebilir. Mehmed Efendiden
sonra eyh olanlar unlardr:
1- Kaymakzde eyh Mehmet Efendinin olu Celvet eyh el-hac Abdurrahman Efendi. Vefat 1224 (1809) tarihindedir. Kabri, skender
Baba Trbesi kaps dnda, bugn yklm
olan birinci trbededir. Ayak ta zerindeki
kitbe udur:
nda 10. Adada, nadiye Mezarlk Soka kesinden, Karacaahmet Sultan Trbesine doru, Gndoumu Caddesi boyunca yrndnde, mezarlk kesinden 20 adm ileride ve
mezarlk duvarndan 10 adm ieridedir. Enli
hidesi zerindeki kitbe udur:
Tarikat-i aliyyei Halvetiyyeden Bandrmalzde
ah, e-eyh es-seyyid Mehmed Galib Efendi kuddise srruhl-ala hazretlerinin bendegnndan ve
matbah- mire mdir-i esbak Lutfullah Efendi
merhumun biraderi olub skender Baba Dergh-
erifi post-nini iken dahil-i ravza-i cinn olan
e-eyh es-seyyid Mehmed akir Efendi rh-i erifleri n el-Fatiha. 25 Receb 1279 (16 Ocak
1863)
Meyih-i tarkat-i Halvetiyyeden

Merhm ve mafrun-leh Kaymakczde
E-eyh el-hac Abdurrahman Efendi ibn-i
E-eyh Mehmed Efendi rhuna Fatiha.
1224
Tarikat sikkeli ba hidesindeki kitbe ise
yledir:
Hankh- lemin bir eyh-i kmil rifi
Cn gibi gzden nihan oldu cihandan ekdi py
Heb fillah olub mazhar o mahbbl-kulb
Cem ide piri Hdy ile Cennetde Hudayi
Bunda rm eylemek itmez tasavvuf- ikn
Bu gzergh- fendan gmede h gedy
N-bergh kurb-i Rabbanye buldukda vusl
Tekye-gh asrnda kalmad hi huy hay
Gna erdikde emr-i rc bin can ile
Astn- Hazreti Mevlya oldu hem-sye
Didi bir yr- Sddk fevtine trh in
Eyliye Kaymakczde glistn- kabrini cy
1224
2- eyh Ali Efendi. Vefat tarihi belli deildir.
3- eyh Abdurrahman Efendinin torunu,
eyh Ali Efendinin olu eyh Hafz Mehmed
Sadk Efendi. Vefat, 1262 (1846) tarihindedir.
Kabri, trbe iindedir. Kitbesi veya levhas
yoktur.
4- Bandrmal Tekkesi (nadiye Tekkesi) eyhi
Mehmed Galib Efendinin halifesi, eyh Seyyid
Mehmed akir Efendi. Tarikat sikkeli ta, nadiye Tekkesi karsnda, Karacaahmet Mezarl-
Kaymak Tekkesi
(skender Baba
Tekkesi) eyhi
Mehmet akir
Efendinin hidesi.
237
skender Baba
Tekkesi eyhi
Mehmet erafettin
Efendinin hidesi.
Olu Mehmed erafeddin Efendinin stn

eklindeki hidesi, tarikat sikke kabartmal
olup babasnn sol tarafndadr. Kitbesi udur:
Hvel-Bk. Tarikat-i Celvet riclinden kutblrifn Bandrmav eyh Yusuf Efendi hazretlerinin
slle-i tahire mesnedin ve skender Baba Dergh
post-nini akir Efendi mahdmu Dahiliye ve Evkf- Hmyun Mektubcusu ve Orman ve
Madin Meclisi Reisi tarikat-i aliyye-i Celvetiyye
ve kudemay riclden es-seyyid Mehmed erafeddin Efendinin kabridir. Ruhi-n lillhil-Fatiha.
25 Ramazan 1310 (12 Nisan 1893)
5- skdarda nadiyede, Bandrmal Tekkesi
eyhi Abdrrahim Selmet Efendinin olu,
Yusuf Safaddin Efendi. Bir nfus defterinde stanbullu olduu ve 1241 (1825)te dnyaya
geldii ve damadnn 1266 (1849) doumlu
Ali Rza Efendinin olu Mehmed ahabeddin
Efendi olduu yazldr. Devrinde tekkede ayrca dervi bulunuyordu.
6- eyh Ahmed Safi Efendi. Hacda vefat etmitir.
7- Tekkenin son eyhi Mehmed Galib Efendi
olup 12 Cemaziyelevvel 1330 (29 Nisan 1912)
tarihinde vefat etmitir.
Kaymak Tekkesi
hazresi.
skender Baba Tekkesinin son devir zkirbas stanbullu Malak Hafz Hseyin Efendidir.
Bu zat ayn zamanda Tabaklar Camii imam
olup musiki hocas, Behll Efendi idi. 1322
(1904)te vefat etti. Kabri Karacaahmet Mezarlndadr.
Mescidin Gndoumu Caddesine alan kapdan kk bir avluya girilirdi. Burada, abdest
musluklar mahalli ve sa tarafta, ahap meruta binas vard. Duvarlar krgir, ats ahap
olan mabedin kble ynndeki kk hazresi
elan mevcuttur. Cami, trbe ile beraber, Safazde Hac Mehmed Efendi tarafndan, 1800
tarihlerinde tamir edilmitir.
1168 (1754). E-eyh Glen brahim Efendi.
1199 Cemaziyelhir 3 (13 Nisan 1785). eyh
Abdullah Efendi. Tarikat sikkeli olup
kitbesi udur:
Kaymakczde merhum e-eyh Abdullah Efendinin rhuna Fatiha. 3 C. 1199.
Bu zatn eyhler listesine girecei aktr.
1218 Cemaziyelevvel 25 (12 Eyll 1803) Kitbesi udur:
238
KAZASKER CAM
Sznn eri skender Babann kulu Kaymakczde hafdi merhm eyh Mehmed Ali Rza rhuna Fatiha. 25 Cemaziyelevvel 1218
1242 (1826). Gmrk Sand emini Dervi
Aa ei Hadice Hanm.
1277 (1860). Evkaf- Hmyun hazinesi muhavelt odas ketebesinden Halil Efendinin pederi Kaymakzde Dergh
bendegnndan Dervi Mustafa Aa.
Son yaplan temizlik srasnda toprak altndan
karlan hideler unlardr:
1239 (1823). Kaymakzde eyh el-hac Abdi
Efendinin ei Zeynep Hatun.
1253 (1837) il Emin Aazde Mustafa Arif
Aann olu Daire-i Hmyun mahrecli Ahmet Beyin ei Fatmatz-Zehra
Hanm.
1261 Cemaziyelhir 17 (Haziran 1845). Dergh- l kapcbalarndan il Emin
Aazde Ahmet Bey.
Mescit kaps yanndaki kk abdest teknesi
kapa zerinde;
Shibul-hayrt vel-hasent Mehmed Efendinin
hayrtdr
1230 (1815)
diye yazldr. Tamamen yontularak yaplan bu
mermer teknenin zerinde iki musluk ve iek
kabartmalar vardr.
27. 2. 1936 tarihli Akam gazetesinde skender Baba Tekkesi Harem Dairesi, Evkaf tarafndan kiraya veriliyor diye bir haber verildiine
gre tekkenin harem dairesinin o tarihlerde
mevcut olduu anlalyor.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/214) (Mirat-i stanbul, s. 89-90) (Sicill-i Osmn, 4/276 Kaymakczde) (Mecmua-y Tekaya) (A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve
Hankhlar Hakknda 1179/1784 Tarihli Liste, Vakflar Der.
13/588) (1256-1294 Tarihli Bild- Selsede Kain Tekkeler
Listesi) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/79) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 491) (Kmil Ylmaz, Aziz Mahmud Hdy, s.
279) (Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri No:
6290/1 s. 400-402)
(DVTLER CAM)
escit, Zeynep-Kmil Hastahanesi civarnda, Divitiler Caddesi ile Sal Sokann birletii yerde ve caddenin sol kesinde idi. Tam karsnda Avnizde Kadir Tekkesi ve bu tekkenin nnde ise Kethda Mehmet
Aann 1142 (1729-30) tarihli emesi vard.
Bugn yerlerinde Zeynep-Kmil lkretim Okulu bulunmaktadr.
Mabedin sol tarafnda ve yol ar yerde bir
kmaz sokak zerinde mehur Bayramiyeden
Sal Tekkesi, arka tarafnda ve Arakiyeci Soka zerindeki bir kmaz sokak iinde ise
Ahmet Kef Efendi Tekkesi bulunuyordu. Bu
tekkenin dier bir kaps Eski Ekmekiba Sokana alyordu. Kazasker Camii ve Mezarl dahil, bugn hi biri mevcut deildir. Mezarlktaki talarn bir ksm, 1971 de Sal Soka karsna isabet eden, Karacaahmet Mezarlna nakledilmitir. Bunlar arasnda h. 1146
tarihinde vefat eden air doktorlarmzdan Ali
Hikmet Mni Efendinin de kabri vardr.
Mescit, Muallimzde Kasazker Ahmet Efendi
tarafndan yaptrlmtr. Kendisi, 910 (15045)te Bursada dnyaya gelmi ve tahsilini tamamladktan sonra bir ok medreselerde ders
okutmu ve 957 (1550-51)de Rodos Sultanisi
mderrisi ve 974 (1566-67)de Anadolu ve ayn yln hazirannda Rumeli Kazaskeri olmutur. 979 (1571-72)de emekli olmu ve Rebilevvel 980 (Temmuz 1572)de vefat etmitir.
Fatih Camiinde namaz klndktan sonra cenaze Bursaya gtrlm ve orada, babas eeyh Muslihiddin Efendinin Zeynilerdeki
mezar yanna gmlmtr. Zeyniler Zaviyesi
yannda camii ve stanbulda evi yaknnda bir
medresesi vard. Zeyniler Camii, Emir Sultan
Camiinin dousundadr.
Kazasker Ahmet Efendi, 1572 tarihinde vefat
ettiine gre, mabedi bu tarihten evvel yaptrm demektir. Mescit, 1927 de yanm ve bir
daha tamir edilmemitir. Yeri yola gitmi ve
arsas dahi kaybolmutur. Mescidin minberini,
Ahmediye Camiinin bnisi Tersane Emini
Ahmet Aa koymutur. Mabet, Mimar Sinan
tarafndan yaplmtr. Tezkiretl-Mimarnde
skdarda Anadolu Kazaskeri Mevlna Ahmed Efendi Camii diye kaytldr. Bu mabedin mahallesi vardr.
239

Semt, eskiden burada bulunan divit imalathanelerinden dolay Divitiler diye nl idi. Divitiler eyhi, Serblk Ahmet Efendi burada
bir de tekke kurmutu. Mahallenin gerek ad
ise, Kazasker Ahmet Efendi Mahallesi idi. Kazasker Camii hazresinde divitilere ait alt hide vard. Bunlardan ancak birisi Karacaahmete nakledilmitir. Dozerle yaplan hafriyat
srasnda dierleri paralanmtr. Hazreden
nakledilen dier hideler unlardr:
1050 Muharrem (Nisan 1640). Stun. Mahmud bin Muhammed el-Ensar aleyhirrahmetil-Bri. F ehr-i Muharremlharam, senet hamsin badel elf teveffa
rahimehullah Tel. Rakam yazl deildir.
1146 (1733). Hamzav Ta. Ali Hikmet Efendi. hidesi udur:
Hayf kim dnyadan ol Hikmet-ins
Eyledi dr- bekya azm-i rh
Bursevyyl-asl hem-nm- Ali
Oldu b-ekk vsl- kurb-illah
Ol hekm-i nktedn- feylesof
Mcir-i mciz idi tbe-serh
air-i shib-i shan mucize-g
Zt- kmil hem tabb-i padiah
Karacaahmet
Mezarl 1. Adaya
nakledilen Kazasker
Mescidi hazresi.
240
Sahk idb ecz-y cismin rzgr

Cevheri macn idb itdi tebh
Ek-i cismim dkerek tarih didim
Bu Ali Hikmet bekaya gitdi h
1146
(Divitiler Mahallesinin ismi, Cerde-i Havadis gazetesinin No: 2 ve 1256 / 1840 tarihli saysna bir iln verilmesiyle gemektedir.)
1210 (1795) Aban sarkl. Diviti Mustafa
Aa.
1274 Zilkade 15 (Haziran 1858). eyh Ahmet
Kef Efendinin annesi Saliha Aye Hanm.
1274 (1857). iekli ta. Vezir-i madelet perver sem-i fahri lem ki Sivasn odur
devletde vali-i kiram O zat- b-nazrin
mader-i ismet-nihad... Uzun kitbesinin tarih beyti udur:
Mnct eyleyb Hakk didim trh-i fevtin
Bekada Fatma Hanm bula al makm
1274
1278 (1861). Kadrga Limannda Bostani Ali
Aa Mahallesi sakinlerinden Bab- se-

raskeri ktiplerinden Ali Namk Efendinin ei Saliha Hanm.
1288 (1871). Tarikat-i aliyye-i Kadiriyyeden
eyh Ahmet Kef Efendi.
1298 aban 21 (19 Temmuz 1881). Kudemy vkel-y seniyyeden Sleyman Paann ei ve Enderun- Hmyundan
mahrec Hasan Beyin kz ve dergh- erifin bni-i snsi Fatmatz-Zehra Hanm.
1309 (1891). Tarikat-i aliyye-i Kadiriyyeden
bu dergh- erifin hadimi arif-i billah
e-eyh Ahmed Remzi Efendi.
1324 (1906) Receb 2. Lhit idi. Serasker-i esbak Sleyman Paazde kudema-y ricl-i
Devlet-i Aliyyeden el-hac Mustafa Cevad Bey.
Daha geni bilgi iin, Serblk Kef Efendi
tekkesi bahsine baknz.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/222) (E. Kou, stanbul Ans. 1/ 358 ve 2/38) (. Tank, stanbul emeleri, 2/
332) (C. Baltac, Asrlarda Osmanl Medreseleri, s. 238) (.
Hakk, Merkd, s. 84) (M. Meri, Mimar Sinann Hayat,
s. 27) (Mirat-i stanbul, s. 126) (Sicill-i Osmn, 1/201)

(Dr. Veli Behet Kurdolu, air Tabibler, s. 197) (lhan
Yardmc, Bursa Evliyalar s. 80-82-147) (S. nver, Trk
Etnorafya Der. 1963 Divitiler) (. Hnc, Bayr, stanbul
Ans. 5/2315) (Salim Tezkiresi, stanbul 1314, s. 626)
(Prof. Feridun N. Uzluk, Ali Hikmet Mni, Dirim Mec. c.
2, Say: 9-10, s. 254, sene 1960) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 3/199) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman
Trkesi, 2/271) (Ata, Zeyl-i ekaik, stanbul 1268, s.
173) (R. Bngl, Eski Eserler Ans. 1001 Temel Eser,
1/101) (Tp Tarihi Ara. 1989, s. 119) (K. Baykal, Bursa
ve Antlar, stanbul 1982, s. 152) (smail Beli, Gldeste-i
Riyaz- rfan, Bursa 1302, s. 300)
Bursada Muallimzde
Ahmet Efendi
Hamam n cephesi.
Bursada Muallimzde
Ahmet Efendi
Hamam arka cephesi. Kasm 1996
241
KAZGANCI MESCD
ah-hbn adl bir hayr sever Hatunun

930 Muharreminin evailinde (1523 senesi
Kasmnn sonlar) tanzim edilen ve Mevlna
Mehmet olu Kadri Efendinin imzasn tayan vakfiyesinde skdarda Kazganc ad ile
anlan bir mescidinin olduu grlmektedir.
Bu adla bilinen bir mabet bugn malm deildir.
Mescidin, Hadka yazarnn tesbitinden (1768)
ok nce yok olduu veya isim deitirdii sanlmaktadr.
kitbesinde Kepe Mescidi diye ad gemektedir.

Cemaziyelhir 1086 (Eyll 1675) tarihli bir
Hatt- Hmyundan, mescidin bu tarihten bir
mddet evvel cami haline getirildiini reniyoruz. Bu srada Mehmet Halife Camiinin
imam idi. (Osmanl Arivi Evkaf Defteri,
1/221)
Kou, stanbul Ans. 1/319, 378) (Mirat-i stanbul, s. 110)
(M. Pakaln, Tarih Deyimleri, 2/237, Kefe md.)
Kaynaklar: (Barkan-Ayverdi, stanbul Tahrir Defteri, s.

239, No: 1401)
KEFE DEDE MESCD

Kskl Camiinin 1920
tarihlerindeki durumu
92-H. Glch 1920
Konstantinopl.
hap olarak yaptrlan bu mabet imdiki

Ahmediye Camiinin yerinde idi.
Bnisi, Kefe Dede namyla hret bulan Mehmet Dededir. Kendisi 947 (1540) senesinde
vefat ederek Ahmediye Camiinin mihrab
nne gmlmtr. Sonradan, zerine 1722
ylnda imdiki ak trbe yaptrlmtr.
Alt mermer stun zerinde bir kubbeden ibaret bu ak trbedeki kabir tanda:
Shibul-hayrt merhum
Kefe Dede ruhuna
Fatiha. Sene 947
Kefe Dede, 1540 senesinde vefat ettiine gre mabedini de bu tarihten evvel yaptrm olmaldr.
Halk arasndaki rivayete gre, fakir olan kimselere ev ev dolaarak kepe ile a datt iin
bu isimle hret bulmutur. Garip bir tesadf
olarak sonradan Ahmediye Camii medreseleri
a evi haline getirilmi ve fakir ahaliye senelerce yemek datlmtr.
kinci bir sylentiye gre, Mehmet Dede,
Darphanede bulunan altnlarn muhafaza ve
tanmas grevinde bulunduu iin bu isimle
anlmtr. Fakat, Ahmediye Camii avlu kaps
242
KISIKLI CAM
ami, Kskl Meydannn sol, Byk

amlca Tepesine giden yoku yolun hemen banda ve sa taraftadr. Yannda ve set
zerinde bugn ay bahesi bulunmaktadr.
Avlu kapsnn nnde tulumbal bir kuyu, avlunun sa tarafnda, bir glgeliin altnda 1298
(1881) tarihli adrvan teknesi ve bunun
nnde de cami bnisinin muhteem lhdi
vardr. Burada olan bir stun kaidesi ayrca
dikkati ekmektedir. Mabet duvarlar krgir,
ats ahaptr. Byk kaps zerinde bir yeti kerime ve 1346 (1927) tarihi yazldr. Cami
bu tarihte tamir edilmitir. Alt st pencerelerden k alr. Mihrab da tamal olup minberi ahaptr.
Cami, Sultan II. Bayezid devri bostanclarndan Abdullah Aa tarafndan yaptrlmtr.
Kendisinin, Beylerbeyi Stadyumu yannda stavroz Camii adyla anlan bir camii ve bir
mektebi olduu gibi, stanbul Yenikap Langasnda bir camii, Kskl Camiinin yan tarafnda olduu sanlan bir medresesi, Ksklmraniye yolu zerinde Namazgh mevkiinde

bir namazgh ve Langa Camii yannda Cellat
emesi adyla bilinen bir emesi vardr.
h min el-mevt / el-abdu fn / vAllahu Bk

Bunun altnda ve bir kartu iinde:
Gerek Kskl Camii ve gerekse Beylerbeyindeki camiinin Kuzguncuk srtlarndan Kskl eteklerine kadar uzanan ok geni bir vakf vard. Reisl-Bustaniyyn Abdlhay olu
Hac Abdullah Aann 907 Zilkadesinin ortalarnda (1502 senesi Mays ay) tanzim edilmi
bir vakfiyesi vardr. Buradan Aann olduka
geni bir vakf olduu anlalmaktadr. Bunlarn iinde karyeh-i stavroz ve Kskl ve Kuzguncukdan olan geliri her sene 12.674 akedir. Vakfiyenin, Abdullah Aann vefatndan 12 sene sonra yapld ve o srada mtevellisinin Aann oullarndan Sinan olduu
grlmektedir.
Beni bunda dua ile anan / Yarlasn yarnki

gn Hakk an.
yazldr.
Arka yznde ise yle yazldr:
h min el-mevt / el-emel tavl / vel mr kasr/
Beni bunda dua ile anan / Yarnki gn yarlasn
Hakk an.
Naml bir binici olan Abdullah Aann kabir

talar, XV. yzyl ta iiliinin en gzel rnekleridir. hideler, mihrapl ve istalaktitli
olup ayrca hendes ekiller, kk ark felekler ve rumilerle bezenmitir.
Tan arka yznde, az bir deiiklikle ayn yaz tekrarlanmtr. Abdullah Aann ad, birinci kitbede, air tarafndan iki ksma ayrlm ve Abdn fani, Allahn bk olduu ok
zarif bir ekilde belirtilmi ve Abdullah ad,
ima yoluyla gsterilmitir. Ayak tann d yznde Senet 895 (1489) hicriyete yazs
okunmaktadr.
Ba tann d kitbesi udur:
Sarayn bahe ve bostanlarnn bakm ile
Kskl Camii.
243
Kskl Camii bnisi

Abdullah Aann
kabri.
Kskl Camii bnisi

Abdullah Aa lhdi.
megul olan Bostancbalar, ayn zamanda ok

nemli birer polis efi idiler. Bostanc tekilt
ehrin kontrol, Boazii kylarnn asayii ile
urarlar ve ileri gelenlerin idamlarn da yerine getirirlerdi. Tava, yani hadm olan Abdullah Aann emesinin de Cellat emesi
adyla anlmas bu yzdendir.
1892 depreminden zarar gren mabet, ayn sene onarlmtr. (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou, I/69)
Kskl Camii.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/57-58, 2/256) (Barkan-Ayverdi, stanbul Vakflar Tahrir Defteri s. 325, No:
1918) (E. Kou, stanbul Ans. 1/31, 6/2974) (Pakaln, Tarih Deyimleri, 1/240) (S. Eyice, stanbulun Ortadan Kalkan
Baz Tarih Eserleri, stanbul ni. Ed. Fak. Tarih Der. Sa-
y: 27, s. 134) (Konyal, Tarih Hazinesi, c.1, Say:10, s.

512) (Konyal, skdar Tarihi, 1/180) (T. z, stanbul
Camileri, 1/37, 2/41) (Mirat-i stanbul, s. 196) (Sicill-i
Osmn, 3/364) (. Ayanolu, Fatih Devri Ricali Mezar
Talar ve Kitbeleri, Vakflar Der. 1958, Say: 4/203) (.
Ernsal, Osmanl Vakf Ktphanesi 11/71)
KUMRU MESCD
(ARSLAN AA MESCD)
abet, eyh Camii Soka ile Selman Aa

eme kmaznn birletii yerdedir.
Kk Yoku yolu ile Sultantepeye uzanan yolun sa tarafnda olup, yan tarafnda, Mahpeyker Ksem Sultann kethdas Arslan
Aann ei ve kznn mtereken yaptrm
olduklar 1060 (1650) tarihli bir eme vardr.
(Bu eme bahsine baknz.)
Hadka yazar, Bnisi Kumru Mehmet
Aadr. Kabri, skdar haricindeki mezaristandadr. Bu mescidin mahallesi yoktur demektedir. Mescidin hangi tarihte yapld belli deildir.
Fevkn olan mabet, bir ka tamir grm ve
244

bu yzden de, bir ka kere isim deitirmitir.
Bundan dolay, Abdullah Efendi Mescidi,
Hammal Ba Mescidi, Abdi Efendi Mescidi ve
Arslan Aa Mescidi isimleri ile de anlr.
Arslan Aa tarafndan yapld, doru olduu
taktirde, mescidin 1056 (1646) veya 1060
(1650) tarihlerinde yapld ortaya kar.
nk bu tarihlerde Arslan Aa ve ailesi bu
mevkiye birer eme yaptrmlardr. (Arslan
Aa emesi bahsine baknz.)
Hadka yazar, bu mescidden bahsettiine gre,
mabet, eserin yazld 1182 (1768) yllarndan
ok evvel yaplm olmaldr.
Kare plnl mescit, krgir olup ats ahaptr.
Hi bir yerinde kitbesi ve hazresi yoktur.
eme zerindeki bir sundurma minare vazifesi grmektedir. imdiki binas bir XIX. yzyl
yapsdr.
1924 tarihindeki vakf eserleri tesbitinde mabet, Selmanaa Mahallesi hudutlar iinde
gsterilmi ve Abdullah (Abdi) Efendi Mescidi ad ile kaydedilmitir. eyh Camii Soka
zerinde bulunan mescit, o tarihlerde mamur
olup mlhak eserlerden biri idi.
Babakanlk Osmanl Arivinde ve 21 Safer
1234 (20. 12. 1818) tarihli bir arzda skdarda Babs-sade Aas Muhasebecisi Abdi
Efendi Mescidi vakfndan gnde iki ake vazife ile kitbet cihetinin Hseyin olu Sleyman
Efendiye verilmesi yazldr. Mescidin ad,
Rebilhir 1194 (Mays 1780) tarihli bir ilmda da gemektedir.
Kumru Mescidi Abdi Efendi Camii.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/236) (Konyal, skdar Tarihi, 1/56, 193) (Osmanl Arivi, M. Cevdet Tasnifi
Evkaf Defteri II, s. 623, No: 11995, 18841)
Kurba Nasuh Camii.

245
KURBAI NASUH CAM
skdarda, Tabaklar Meydannda, Byk

Selim Paa Caddesi ile Ayin Sokann
birletii kededir.
Sokak, ismini camide yaplan Rufa ayinlerinden dolay; cadde ise, Sadrazam Benderli Mehmet Selim Srr Paann isminden almtr.
Hotinli Kapcba Mustafa Aann olu olduundan Hotinli diye de bilinir. Bu ailenin, Byk Selim Paa Caddesi ile Gndoumu Caddesinin birletii yerde ve yksek bir set zerinde mezarl vardr.
eyh Nuri Efendi

Trbesi nndeki ak
trbe.
Selim Paa, 1824 de Sadrazam olmu ve 1828

tarihinde de azledilmitir. 1831 de, am Valiliine atanm fakat Msr Valisi Mehmet Ali
Paann tertibi ile ayaklanan ahali, Selim Paann konana hcum ederek yakm ve bu
yangn srasnda da namuslu, cesur ve akll bir
devlet adam olan Selim Paa da yanarak ehid
olmutu.
Yukarda yeri belirtilen aile sofasna, Selim Paa adna kaln, silindir eklinde mermer bir hatra ta dikilmitir.
Camiin karsndaki meydann yanndan akan
Tabaklar Deresi kenarnda, Nurbnu Valide
Sultan tarafndan, Valide-i Atik Camiine vakf olarak Oniki bab debbahane krhnesi bulunuyordu. Semt ismini bu debbahanelerden
almtr.
Bu meydann ortasnda ve Kurba Nasuh camiinin karsnda, eyhlislm eyh Mirza
Mehmet Efendinin olu eyhlislm Mehmet
Said Efendinin 1740 tarihinde yaptrd bir
namazgh ve emesi vard.
Tabaklar meydannn sa tarafnda da 1141
(1728-29) tarihinde yaptrlan ehzade Abdlhamitin bir emesi ve bu emenin yannda ise bir mahalle mektebi vard.
Hadka yazar bu cami iin u bilgiyi vermektedir:
Mescit fevkndir. Fil-asl mescit olup eski bnisi Kurba Nasuh namnda bir hayr sahibidir. Kendi dahi orda medfundur. Zamanla mescit harap olmakla el-hac Ebu Bekir adndaki
kimse yeniden yaptrp minber koymu ve yeni vakflar ilve etmitir. Bir mektebi dahi vardr. Kabri, Karacaahmet civarndadr. Bu mescidin mahallesi yoktur.
Kurban Nasuhun
hidesi.
246
Kurba Nasuhun Mimar Sinann kalfalarndan olduu ve Valide-i Atik Camiinin yapmnda bulunduu sylenir. Kendisi, bu ufak
camii, Valide Sultandan izin almak suretiyle

Topta Camiinin artan malzemesi ile yaptrmtr. Baka bir rivayete gre de, mabedini
yaptrrken malzemeyi izinsiz alm ve bu yzden katl olunduu iin Kurban Nasuh denmitir.
Bu rivayetin doru olmad kesindir. Kurban
Nasuh Aann, Hamzavliin kurucusu Bosnal eyh Hamza Baliye bal olduu, kabir tandaki Hamzaviyye kelimesinden anlalmaktadr.
Hamza Bali Efendi, 969 (1561) tarihinde, Kanun Sultan Sleyman devrinde, Semiz Ali
Paann sadaretinde, eyhlislm Ebus-suud
Efendinin fetvas ile, Sleymaniye Camii arkasnda, Devolu Yokuu zerindeki Devolu
emesi nnde katl olundu. Kabri, Silivrikap karsnda ve Kozlu Mezarlndadr. Halk,
ak trbesindeki tana Melek Baba kabri diyor.
Kurban Nasuh, 1587 tarihinde vefat ettiine

gre camiini en ge bu sralarda yaptrd sylenebilir.
Hac Bekir Efendiden sonra dergh, 1226
(1811) tarihinde mehur Rufa eyhi Mehmet
Nuri Efendi tarafndan Rufa Tekkesi haline
getirilmitir. Burada aramba gnleri Rufa
ayinleri yapld iin cami, aramba Tekkesi
veya Nuri Baba Tekkesi ismini almtr. (eyh
Nuri Efendi Tekkesi bahsine baknz.)
Tekke ve zaviyelerin kapatlmasndan sonra
114 senelik Rufa Tekkesi harap olmu ve
1945 tarihinde de ats kmtr.
1973-74 senelerinde eyh Mehmet Nuri Efendinin torunlarndan bir hanmn ei olan Dr.
Kurban Nasuh Camii.
Nasuh Aa, tarikatin pirine kendisini adad

ve bu uurda can verdii iin Kurban vasfn
alm olabilir. nk, Hamza Balinin katlinde ve katlinden sonra, ona bal olanlarn bir
ou intihar etmitir. (A. Glpnarl, Melmlik, stanbul 1931, s. 72)
Valide-i Atik Camiinin yapmna 1571 tarihinde balanm ve 1583 senesinde bitirilmitir. Fakat cami, ibadete almadan ilve ksmnn inas balam ve bu da 1589 ylnda bitirilmitir.
Kurban Nasuh, Hamzav tarikatna bal olduu iin mabedi bir dergh olarak yaptrmtr.
Mescidin ikinci bnisi olan Hac Bekir adndaki kimsenin, mabedi hangi tarihte yenilendii
belli deildir. Muvakkithanesi ve adrvan
sonradan yaplmtr.
Kurban Nasuhun kabri, d avlu kapsnn sa
tarafndadr. Etraf kesme ta duvar ile evrili
bir set zerindeki hidesinin kitbesi udur:
Z himem irfan kmil Hamzaviyyeden iken
Eylemi bu dergehi Kurban Nasuh Baba bina
Sarf idb nakdne-i himmet tark de bu pr
Terk idb hayr ile nmn gitmi Adne intih
Eyle ihd ftih-hn olub revan pkine
Kl uhuvvet hakkn f zir-i shib-i vef
Tarih-i irtihal sene 995
247

da son bni adna konan bir kitbede:
Bu cami ve trbe-i erif Dr. Sabahaddin Tongu
tarafndan yeniden yaplmtr. 1974
diye yazldr. Dar, uzun son cemaat yerinden
geilerek som mermer kemerli bir kapdan ibadet sahnna girilir. Kapnn zerine ok gzel
bir sls yaz ile bir yet-i kerime yazlmtr.
Camiin drt duvar, st pencere altna kadar
serapa nefis iniler ile kapldr. Mabet alt st
pencerelerden k almaktadr. Alt pencerelerin stnde, camiin drt duvarn kuatan lacivert zeminli fevkalde gzel iniler zerine
Besmele ve Nahl Suresinden ayetler yazlmtr.
Kurban Nasuhun
hidesi ve
Nuri Baba Trbesi.
Sabahaddin Tongu Bey tarafndan fevkalde

bir ekilde yenilenmitir. Eski duvarlar yma
ta olan Camiin drt cephesi bu son tamir srasnda klsik Trk mimarsine uygun olarak
kesme ta ile kaplanmtr. Harputal d kapdan zemini mermer deli avluya girilir. Sa
tarafta Kurba Nasuhun ve onun yannda ise
eyh Nuri Efendinin trbesi vardr. (Bu trbe
bahsine baknz.)
Avlunun ortasndaki adrvandan eser kalmamtr.
Kurban Nasuh Camii

ve evresi.
Camiye, 14 basamak mermer merdivenle klr. Merdivenin nihayetinde ve cami duvarn-
st pencerelerin hepsi vitrayldr. Mihrabn

stndeki yuvarlak renkli al pencerede Besmele yazldr. Da tamal mihrab da nefis inilerle bezenmi olup zerinde bir yet bulunmaktadr. Minberi ahaptr. Pencere ileri ini, denizlikleri balgam mermer ile kaplanmtr. Duvarlara cam kandillikler aslmtr. Ayrca tavan silmelerine naklar yaplmtr. Bu
fevkalde nefis iniler Smerbank, Yldz Porselen ve ini Sanayii tarafndan yaplmtr.
Cami meyilli bir arazide yapldndan fevkndir. D pencere sveleri som mermerdir. Sa
taraftaki minaresi, Kurba Nasuh tarafndan
yapld ekliyle gnmze kadar gelebilmitir. Tamamen kesme tatan olup erefesinin alt istalaktitlidir. Ayrca mabedin ats kurun
kapldr. Yeni alan Topta Caddesinin toprak seviyesi drldnden yolun ba merdivenli yol haline gelmitir.
Kurba Nasuhun nesli, uzun mddet devam
etmitir. Tunusbanda kede, mezarlk duvarlarnn yapm srasnda bulunan 1164
(1750) tarihli bir ta zerinde Kurbazde
Hseyin Kaptan diye yazldr. Bu hide, skdar ieki Camii hazresine nakledilmitir.
Mabet, 1319 (1901) tarihinde, Galip Paann
Evkaf Nazr olduu dnemde tamir ettirilmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/218) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/169) (T. z, stanbul Camileri, 2/28)
(Gezi Notlar) (Mirat-i stanbul, s. 123) (H. T. Dalolu,
stanbul Mezarlar, Yeni Trk Mecmuas, Say:23-24, Haziran-Temmuz 1934, s. 1848) (Konyal, skdar Tarihi,
1/193) (Osmanl Arivi Evkaf daresi Katalou, 1/218)
248
KK AMLICA MESRES
CAM
ami, Kk amlca Tepesinin gney

eteklerinde ve Cennetbd Kasrnn yaknnda idi. Mabet, Sultan IV. Mehmet
(1648-1687) tarafndan kasr, eme ve namazgh ile beraber 1064 (1654) tarihinde yaptrlm olmaldr. (Kasr, eme ve namazgh
bahislerine baknz.)
Evliya elebi, IV. Mehmetin bu camiinden:
amlca bahesinde binas salam bir camidir diye bahseder. Fakat bu camiin, hangi
amlca zerinde bulunduunu belirtmemitir. Hadkatl-Cevmi adl eserde, bu camiin
ismi kaytl deildir. Bundan camiin, eserin yazld 1770 tarihlerinde mevcut olmad anlalr.
Mabedin Kk amlca Mesiresinde bulunduu sanlmaktadr.
Birok zamann skdar Saraynda geiren
Sultan, Byk amlcaya geldii zaman namazn Kskl mevkiindeki Bostancba Camiinde veya Suba mevkiindeki namazghta
klard. Kk amlcada bu durum olmad-
ndan camiyi burada yaptrm olmaldr. Bu

camiin yerine, yakn tarihlerde mihrab mermer, minberi ahap kk bir cami yaplmtr.
Mihrab zerine 1397 (1976) tarihli bir mihrap ayeti yazlm ve son cemaat yerine de,
1654 de Sultan IV. Mehmet tarafndan yaptrlan namazghn tarihsiz mihrap ta yerletirilmitir.
Camiin yanndaki hazreden gnmze drt
kabir kalmtr. Bunlardan ikisinin hidesi
kaybolmutur. Dier ikisi ise, 1101 (1689-90)
tarihinde vefat eden Mevlev Dervi Mehmet
Dedeye ve 1284 (1867-68) ylnda len Ferhat Aaya aittir. Ferhat Aa, Sultan II. Mahmutun nc kadn Aubican Kadnn aasdr. Aubican Kadn, 10 Rebiylhir 1287
(10 Temmuz 1870) tarihinde vefat etmi ve
Sultan Mahmut Trbesine gmlmtr. (ilehane Mescidi bahsine baknz.)
Mehmet Dede 1690 tarihinde vefat ettiine
gre, camiin Sultan IV. Mehmet tarafndan,
Kk amlca Mesireghnda yapld kendiliinden ortaya kar.
Mabedin 1690-1867 tarihleri arasndaki 177
senelik durumu malum deildir. 19. yzyln
Kkamlca
Mesiresi Camii 1986
tarihinde yaplmtr.
249

Camiin sol tarafnda, yine ayn kimse tarafndan yaptrlan 998 (1589-90) tarihli eme ve
n tarafnda, Valide-i Atik emesi Sokann solunda ise aann ayn tarihte ina ettirdii sbyan mektebi bulunmaktadr.
Kkamlca Camii
civarndaki hazre.
sonlarnda veya 20. yzyln balarnda ortadan kalkt sylenebilir.

Cami, 1800 tarihlerinde II. Mahmut tarafndan yenilenmi olmaldr. (Cennetbd Kasr
bahsine baknz.)
Kaynaklar: (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/173) (Gezi Notu) (Sicill-i Osmn, 1/19)
MEHMET AA MESCD
(KEMER ALTI CAM)
escit, Atpazar semtinde ve Valide-i

Atik emesi Soka, Topta Caddesi
ve Byk Selim Paa Caddesinin birletii
meydanda idi. Bugn mevcut olmayan bu fevkn yapnn altndaki kemerden Topta Caddesi geiyordu. Bundan dolay mabet, Kemerli Cami veya Kemer Alt Camii adyla da
anlrd.
At Pazar semti.
Mehmet Aa Mescidi
bu meydanda
bulunuyordu.
250
Bu dahi fevkndir. Bnisi, Dars-sade Aas Mehmet Aadr ki, stanbulda aramba
Pazar yaknnda bir camii ve trbesi dahi olup
999 (1590-91) tarihinde vefat ederek trbesinde medfundur. Bu mescit yaknnda bir emesi dahi vardr. Valide-i Atik imamlarndan
Mustafa Efendi minberini koymutur.
Mehmet Aann Yeni eme diye bilinen bir
mescidi ve bir de emesi vardr. (Bu eserler
bahsine baknz.)
Mirat-i stanbul adl eserin sahibi Mehmet Raif Bey; Kemeralt Camii denmekle maruf camiin altnda bulunan eme zerinde mahkuk
kitbe budur dediine gre cami 1888 tarihlerinde mevcuttu.
Drtyol olan ve nndeki kk meydanda
ok eskiden beri Atpazar kurulan bu mabet,
Topta Tmarhanesinin bytlmesi srasnda 1915 senelerinde, yolun geniletilmesi bahanesiyle yktrlmtr.
Mehmet Aann, Han- Sebil de denilen mehur Muytab Han bu camiin civarnda idi. Bu
hann yaknnda ve Semerciler iinde de Ye-

mii Han ad ile bilinen nl bir han daha
vard.
Osmanl Arivindeki 7 Cemaziyelevvel 1211
(8. 11. 1796) tarihli bir ilmda skdarda Atpazar Kaps stndeki Drs-sade Aas
Mehmet Aann mescidine minber koyan Valide-i Atik Camii imam- evveli Yusuf Efendinin olu Mustafa Efendinin bu camiye yaplm vakflar olduu yazldr. (Osmanl Arivi Evkaf Defteri No: 31421)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/218) (Mirat-i stanbul, s. 124) (Sicill-i Osmn, 4/128)
MEHMET TAHR EFEND

(HAREM SKELES CAM)
ami, Haremde ve iskelenin yaknnda Selimiye skele Soka, Selimiye Ambar

Soka ve Kavak Bayr Sokann evirdii
adada bulunmaktadr. Arazi meyilli olduundan fevkn olarak yaptrlmtr. Altnda bir
eme ve bir ka dkkn vardr.
Camiin yan tarafnda ve set altnda, ulu nar

aalarnn glgeledii dz bir yer bulunmaktadr. Burada eski bir ayazma ve havuz vardr.
Yakn tarihe kadar n deniz olan bu yerde,
skdarn en gzel kahvehanesi mevcuttu.
skdarl byk ressam Ali Rza Bey, burann
bir ok resimlerini yapmtr. Harem, arabal
vapur iskelesi yaplrken deniz doldurulmu ve
kahvehane de bu sralarda kapatlmtr.
Camiin arka tarafnda ise, 1940 senelerinde
yktrlan Byk Selimiye Ambar bulunuyordu. Bugn yerinde Harem Oteli vardr. Camiin yan tarafnda ve Kavak Bayr Sokanda
sada Tahir Efendinin yaptrm olduu bir
eme daha bulunmaktadr. (Bu eser bahislerine baknz.)
Camiin pek az ilerisinde de byk Beylik eme vardr.
Avlusunun iki kaps olup cmle kaps Selimiye skelesi Caddesi tarafndadr. Bu kapnn
zerinde iki ince mermer stunun tad geni
bir saak mevcuttur ki gnl alc ho bir grn vardr. Beik kubbesinin zerine bir alem
Haremde
Tahir Efendi Camii
251
Tahir Efendi Camii

avlu kaps zerinde
Kelime-i ehadet.
yerletirilmitir. Trk barok mimarsinin en gzel numunelerinden biridir. Buradan ieri girdiimizde sol tarafta kk bir hazre grrz.
Hazrenin cadde taraf mermer sveli pencereler ile kapatlmtr. Bunlara klsik demir parmaklklar yerletirilmitir. Hazrede en eski kabir ta 1243 (1827-28) tarihlidir. Bu, Tahir
Efendinin annesi erife Saliha Hanma aittir.
Mehmet Tahir Efendinin kabri zerinde yalnz ba hidesi bulunmaktadr.
1248 (1832) tarihli kabir ta udur:
Haremdeki Tahir
Efendi Camiinin
tarih levhas.
Hvel-Bk ibu cami-i erif ve tahtnda eme-i

ltif ve civarnda mekteb-i mnfin bnisi shibulhayrt vel-hasent azam- ricl-i Devlet-i Aliyyeden rahmetlu ve mafiretlu es-seyyid Mehmed
Tahir Efendi hazretleri Anadolu canibi defterdar
iken Payas nm mahalde ecel-i mevd ile mebtunen dar- bekaya rihlet gark-i dery-y rahmet
ve Firdevs-i Cinne azimet etmi olmakla ruhiyn rizaen lillhi tel el-Fatiha. F 2 Safer 1248
Kitbeden, Mehmet Tahir Efendinin, skenderunun kuzeyinde, bugn ismi Yakack olarak deitirilmi bulunan, tarihi Payas ehrinde ve Anadolu canibi defterdar iken 1 Temmuz 1832 tarihinde mebtunen (yani dizanteriden) vefat ettiini reniyoruz. Hazredeki
hide hatra olmak zere konulmu olup esas
kabri Payasn Zeytinlik Mezarlndadr. imdi, Demir-elik Endstrisi arazisi iinde bulunan mezarlkta, cami hazresindeki tan bir ei
vardr. Mezarlkta ve brtlenler arasnda bir
ok eski ta bulunmaktadr.
Mehmet Tahir Efendi

Camiinin
bat cephesi.
252
Caddeye bakan byk hcet penceresi zerine

Y H ve bir sra halinde lm ayeti yazlmtr.
Cami, iki sra tula ve bir sra kesme tatan ya-
plmtr. n cephesinin keleri yuvarlak

olup bu ksmn sa st tarafnda ve saak altnda 1242 (1826) tarihi okunmaktadr. Bu tarihten camiin, Sultan II. Mahmut devrinde yapld anlalr. Cadde tarafndaki avlu kapsna
bir ka mermer basamakla klr. Kap zerindeki madalyon iine bir ayet yazlmtr. Avlunun ikinci kaps da mermer stunludur. Ancak saak ksm betona evrilmitir. zerine,
Kelime-i ehadet hak edilmitir. Evvelce mermer stunlu olan son cemaat yeri, son onarm
srasnda betondan yaplmtr. Burada bir
mihrapk vardr. Fevkn olan mabet, yedi
kemer zerine oturtulmutur.
Sahna alan ahap kapsnn, beyaz madenden yaplm tokmaklarna Besmele ve Keli-

me-i Tevhid yazlmtr. Kapnn iki yan mermer sveli ve stunludur. Mermer balklar
zerine oturtulmu, oymal takna ayet-i kerime yazlmtr. Mabedin ii aydnlk ve ferahtr. Alt st 29 pencereden k alr. Kadnlar
mahfili drt mermer stun zerinde durmaktadr. Buray, byk bir levha sslemektedir.
Mihrabn iki yan mermer stunludur. Balklar zerindeki takna mihrap ayeti yazlmtr.
Mihrap iine kabartma bir kandil yaplmtr.
Minberi ve krss ahaptr.
Hadka yazarnn beyanna gre, bu camiin yerinde, 1122 (1710) senesi Harem skelesinde
bir sahib-i hayr tarafndan bina olunan mescid-i erif vardr. Zamanla harap olan bu mabedin yerine Tahir Efendinin camii yaplmtr.
Ressam Mustafa Nuri Beyin 1314 (1896) tarihli bir tablosunda, camiin stunlu avlu kaps, sol tarafndaki hazrenin pirin ebekeli hcet pencereleri ve sa tarafndaki ahap evler
grlmektedir. (Bu gzel eser, bugn Yldz Saraynda Ekim 1988de alan ehir Mzesindedir.)
Mehmed Tahir Efendi Defterdarlk Mektbi

Kaleminden yetimi, sonra turake olmu,
1240 (1824) tarihinde kk- evvel defterdarlna atanm ve bir sene sonra da azlolunarak
Fener - Yeniehir Defterdar, sadaret kethdas ve tekrar kk- evvel defterdar olmutur.
1245 (1829) tarihinde de istifa etmitir. Bir yl
sonra Evkaf Nazr olmu, 1245 (1831)de Nianc ve Msr Ordusu Defterdarlna getirilmitir. Hesap ilerinden anlar, i bilir bir zat
idi.
Tahir Efendi Camii

hcet penceresi.
Tahir Efendi Camii

avlu kaps
ve hazresi.
253

zm- Rical-i Devlet-i Aliyyeden Defterdar- kk- evvel es-seyyid Mehmed Tahir Efendinin validesi erife Saliha Hanm.
1245 (1829). Bni-i cami Mehmed Tahir
Efendinin kz erife Fatma Zekiyye Hanm.
1250 Receb 4 (Kasm 1834). Defterdar- esbak
Mehmet Tahir Efendinin olu Osman
Efendi. 1255 (1839). yanda vefat
eden Tahir Efendi kerimezdesi Nefise.
Tahir Efendi Camiinin
sahna alan kaps
zerindeki yet.
Tahir Efendi Evkaf Nazr iken, 1247

(1831)de Beykoz uha Fabrikas kurulmu,
Beiktata Yahya Efendi Tekkesi tamir ettirilerek bitiiine, altnda muvakkithane bulunan bir de mektep ina ettirilmitir.
Ayrca, Anadolu ve Rumelide medrese, dershane, ktphane binalar yeniden yapld ve
baz mescit, eme ve medreseler de tamir ettirildi. (Vakflar Der. 16/33)
Camiin hazresinde gml olanlar unlardr:
1243 Cemaziyelevvel 21 (Aralk 1927). E-
Mehmet Tahir Efendi

hidesi.
1263 (1846). Tahir Efendinin damad Feyzi

Efendinin olu Tevfik Beyefendi.
1259 Rebilevvel 7 (Nisan 1843). Sarkl ve
gzel hatl. Mderrisn-i kirmdan ve
Saltanat- Aliyyeden Karaman Hocazde el-hac Mehmet Rfk Efendi. (Sicill-i
Osmn, 2/410)
1260 (1844). ok pskll fesli. Devlet-i
Aliyyeden Mehmet Tahir Efendinin
damad Ser ukadar- hazreti ehriyar
mer Aazde Ser-Bevvbn-i rikb-
hmyun Mir Mahmud Bey. (Sicill-i Osmn, 3/598)
1273 Cemaziyelevvel 12 (Ocak 1857). Bb-
hmyun- hne kapuc balarndan
Mahmud Beyin olu meclis-i vl mazbata odas hulefasndan ve rtbe-i rabi
ashabndan mer Beyefendi.
1284 (1867). Harem skelesi Camii bnisi Tahir Efendinin damad Varidat Muhasebesinde Selnik Vilyeti ktibi Mustafa
Efendinin kz hsan Hacer Hanm.
1285 (1868). Harem skelesi Camii bnisi
Defterdar Tahir Efendinin hemiresi
erife Hadice Hanm.
1297 (1880). Harem skelesi Camii imam Hafz Mehmed Efendi.
Hafz Mehmed Efendinin olu Enderun
Hafz Hsn Efendi iyi bir mzisyen olup
pek gzel arklar vardr. 1858 de, Selimiyede Tekke Sokaktaki evde dodu.
Balkan Harbinin birinci ksmnda, Edirnenin kurtarl srasnda Selimiye Ca-
254

miinde okuduu ilk ezan ve mevlitle
herkesi alatmtr. yi ney alard. 1 Haziran 1919da vefat etti. Edirnekaps
Mezarlna gmld. Eypte, Eyp
Hastahanesi arkasndaki bir sokaa Bestekr Hafz Hsn Efendi ad verilmitir.
Arapa ve Farsay gayet iyi bilirdi. Bestekrla, iddetli aknn meydana kmas ile balamtr. Devrinin paalarndan birinin karsyla sevien sanatkar,
sevgilisinden uzak kald gnlerde u
mahur makamndaki arksn bestelemitir:
Sab taraf- vefdan beyan yok mu,
O yr- b-vefdan selm yok mu?
(nal, Ho Sada, s. 187; Y. ztuna, Trk
Musikisi Ans. 1/276; S. N. Ergun, Trk
Musikisi Ant. 2/654-682; Rona, Trk
Musikisi s. 64)
1298 (1881). Bu camiin bnisi Evkaf- Hmyun Nazr Tahir Efendinin ei Fatmatz-Zehra Hanm. Kitbesi, Msrizde
skdar Ali Rza imzaldr.
1283 (1866). Evkaf- Hmyun Nazr Tahir
Efendinin damad, Fevzi Efendinin olu Tevfik Beyefendi.
Tahir Efendinin kz Rukiyye Hanm,
1247 (1831) tarihinde Defterdar- kk evvel olan Ali Necib Paa ile evlenmitir. Necip Paa, 11 Rebiylhir 1261 (20
Mart 1845)te vefat etti. Kabri, Eypte,
Mihriah Sultan Trbesi karsndaki
mezarlktadr.
MEVLEVHANE MESCD
escit, mrahor semtinde ve Doanclar

Caddesi ile Tulumbaclar Sokann birletii kededir.
skdar Mevlevihanesi, Galata Mevlevihanesi eyhi Sultanzde Numan Halil Dede tarafndan kurulmutur. Numan Bey, Yeen Ali Paann olu olup Hseyin Necip Bey isminde
bir de kardei vardr. Ali Paa, kasapbalktan
Silhtar olmu ve sonra sra ile Erzurum, Konya, nebaht, Trhala, Aydn ve Cidde valiliklerinde bulunduktan sonra Recep 1198 (Haziran 1784) tarihinde vefat etmitir.
Numan Halil Bey, 1201 (1787)de dnya nimetlerinden vazgeerek Konyaya ekilmi ve
Mevlna Derghnda ile kardktan sonra
mevlevi olmutur. Galata Mevlevihanesi mehatinde bulunan Bakkalzde Konyal Ali Dedenin vefatndan sonra 2 Safer 1201 (24 Kasm 1786) tarihinde bu mevlevihaneye eyh
olmutu. Numan Beyin, yl sonra mehati
ref olunmu ve 1205 (1790)da skdardaki
evini tadil ederek bugnk mevlevihaneyi
kurmutur. Kendisi sekiz yla yakn bir zaman
eyhlik yaptktan sonra 26 Recep 1213 (3
Ocak 1799) tarihinde vefat etmi ve semhanenin altnda bulunan Dedegn Trbesine
gmlmtr.
elebilik makam olan Konya, skdar Mevlevihanesini zaviye olarak tanm olduundan asitane olamamtr. Bu sretle haftann
muayyen gnlerinde mukabele yaplmakla be-
Sema eden
mevlev dervileri.
Mabet, 1316 (1898) tarihinde ve Galip Paann Evkaf Nazr olduu dnemde onarlmtr.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmn, 3/245-246) (E. H. Ayverdi,
Fatih Devri Mimarsi, 3/407) (Dr. Rfat Osman, skdar
Sahillerinde Tarihi Bir Seyran, Belediye Mecmuas, Eyll
1930, Say: 73/1) (Hadkatl-Cevmi, 2/241) (Mirat-i stanbul, s. 85) (Niyazi Ahmet Okan, stanbul Semtlerinin
Tarihi, Kurun Gazetesi, 3 Ocak 1935) (Konyal, skdar
Tarihi, 1/297) (M. Kemal, Evkaf- Hmyun Nezareti,
Haz. N. ztrk, Vakflar Der. 16/32) (Vsf Divan, s.
264-297, mer Aa) (. Tank, stanbul emeleri,
2/422) (Osm. Ar. Evkaf Defteri 4 No: 27986) (Evkaf daresi Katalolu, 1/155)
255
Mevlevihanenin eyh
evi ve adrvan.
raber bu tekke, asl stanbula gelip gidenlerin

konak yeri olmutu. stanbuldan Anadoluya
giden dervi veya eyhler, bu tekkede konaklarlar, yol tedariklerini grrlerdi. Konyadan
veya Anadoludan gelenler de buraya inerlerdi.
Doanclar Caddesine alan demir kapdan
tekkenin olduka byk bahesine girilir. Orta yerde, ta iiliinin gzel bir eseri olan barok stili, katl mermer fiskiyeli bir havuz
vardr. 1975 senesi tamirinde baheye deiik
biimde bir adrvan yaplmtr. Kapnn karsnda meruta ve su deposu bulunmaktadr.
ki katl semahanenin alt kat Dedegn Trbesi, st kat ise semahanedir. Buras ayn zamanda mesciddir. Sol taraftaki duvara bindirilmi
ahap bir ni, minare grevi yapmaktadr.
tarafnda bulunan pencerelerden k alr.
Mescit, yma moloz tandan yaplm olup
caddeye bakan cephesinde ve saaa yakn
yerde bir Mevlev sikkesi kabartmas grlmektedir. ats ahaptr. Semahaneye sa taraftaki ta bir merdivenden klmaktadr. Bu
merdivenin sol tarafnda bir kuyu, sa tarafnda ise hazre vardr. Burada onbir kabir mevcuttur. Semahanenin karsnda iki katl eyh
256
evi vardr ki, kapsnn nnde iki ahap stunun tad bir kma bulunmaktadr.
Dedegn Trbesinde ve Numan Halil Dedenin byk sandukas zerine konmu bulunan H. 1250 tarihli u kitbeden Mevlevihanenin tamir edildiini reniyoruz:
ehinah- meyyed hazreti Sultan Mahmud Han
Hakk itmi zatn kutb- srr-amed devr-i imkna
Hemie pesi ihy-y din devlet dnya
Ne camiler ne dergehler ne yerler yapd hne
Ezn cmle bu zba hankh eyledi mamr
Dil-i k gibi okdan ber olmudu vrne
Misl sabit seyyarelerdir bunda klar
Dnerler ki tururlar ba eb bir ems-i tbne
O emsin evkidir n zerre-sergerdn iden yoksa
Nigh ve iltifat itmezler ansz arh-i gerdne
Sema v zevk evk oldukca bu dergh- vld
Saf-yi herdem ihsan eyle y Rab h- devrne
Mir-i hass Ahmed Fevzi Paa oldu memur
Ne devlet mazhar olmak byle devlet byle ihsne
Biri cevherden al dieri mmtaz ve mstesna
ki tarih yazdm bende Pertev mstemendne
Yine dn kld rh- Mevlnay Mahmd Han
Yapld tarh- ziyb efz bu al mevlevihne
Sene 1250 (1834-35)
naat Mir Ahmet Fevzi Paa yrtm ve

kitbeyi de mehur Pertev Paa yazmtr. (Pertev Paann zgemii iin Kk Selimiye camii bahsine baknz.)
Padiahn has miri olan Ahmet Fevzi Paa,
Osmanl Tarihine firar veya hain lkaplaryla gemitir. engelkyde domu ve burada kayklk yapm bir kimsedir. Okuma yazma bilmedii sylenir. Fevkalde gzel yzl
ve vcutlu olduundan saraya dahil edilmi ve
Sultan II. Mahmut zerinde byk nfuz sahibi olmutu. Yenieri Ocann kaldrlmasnda byk yararlklar gsterdiinden padiahn
ayrca gvenini kazanmt. 1247 (1831-32)
tarihinde mabeyn miri (mareal), 10 Kasm
1836da da engelolu Tahir Paa yerine kaptanderya tayin edildi. Bu esnada sarayda iki
hizip teekkl etmiti. Bir ksm, Sultan Abdlmeciti tahta karmak istiyor ve bunlarn
banda da Sadrazam Hsrev Paa bulunuyordu. Sultan II. Mahmut taraftarlarnn banda
ise Firari Ahmet Paa vard. Bu srada II. Mahmut, 30 Haziran- 1 Temmuz 1839 da, Kskl
yaknnda ve Sarkaya mevkiindeki Esma Sultan Saraynda vefat etti.
Donanma ile anakkalede bulunan Ahmet
Paa, Hsrev Paann kendisini ldrtecein-
den ekinerek, donanmay yanna alarak Msra firar etmiti. Mlteci olarak bulunduu
Msrda cariyeleri tarafndan zehirlenerek veya kalp sektesinden 1842 tarihinde vefat etmitir.
Ahmet Fevzi Paa, Kasmpaada Divanhane
arkasndaki tepecikte Gedikli Bahriye Efrad
Mektebi ile Heybeliada Bahriye Mektebini
yaptrmtr. stanbul Aksarayda ve Yenieri
Klasnn civarndaki Ahmediye Caddesi ile
Fevziye Caddesi isimleri onun adn yad etmek
iin konmutur.
Mevlevihane ve mtemilt 1975 senesinde
byk hayr sahibi sayn ahap Geyik Bey tarafndan aslna uygun olarak ok gzel restore
edilmi ve skdara bu sayede kymetli bir
eser kazandrmtr. skdar halk ve sanat severleri kendisine minnettardr. Mevlevihane
bu tarihe kadar pek harap durumda idi. Tekke
ve zaviyelerin kapatlmasndan sonra semahanenin demeleri kabirler zerine yklm,
sandukalar dalm ve her yan bir perianlk
sarmt. Avludaki merdivenin yanndaki hazrede yalnz iki kabir ta grlyordu. Dierleri tamamen toprak ve plk altnda kalmt.
(Numan Halil Dede Trbesi bahsine baknz.)
skdar
Mevlevihanesi.
257

hindedir. Sandukas nndeki levha, Msrzde skdar Ali Efendinin hatt ile yazlmtr. Besteleri vardr.
Zamannda tekkede dervian dahil 23 kii bulunuyordu.
7- E-eyh Hafz Mehmed Zeki Dede Efendi.
eyh Zeki Dede Efendi, Bursada asker kassam, Manisal Mehmet Refik Efendinin oludur. 1237 (1821)de Bursada dodu. Tahsilini
tamamladktan sonra mahkeme-i eriyye katibi oldu. Sonra, Bursa Mevlevihanesi eyhi
Mehmet Dede Efendiye balanarak mevlev
oldu. Ayn zamanda hatt- talik dersleri ald.
Bir ok kitap ve levha yazd.
Beikta
Mevlevihanesi eyhi
Abdlkadir Efendinin
hidesi.
Hicr 1262de
Beikta
Mevlevihanesinden
nakledilmitir.
Bursada 1271(1854)de meydana gelen byk

depremden hemen sonra, ftade hazretleri
Ktphanesinde tesis edilen Sadi Tekkesi yanndaki evini satp stanbula ailece gelmi,
Mesnev dersleri vererek, levhalar yazarak geimini temin etmitir.
Numan Halil Dededen sonra mevlevihaneye

eyh olanlar unlardr:
1- eyh Seyyid Mehmet Hsameddin Dede Efendi. Vefat 1216 (1801) tarihinde olup kabri,
mevlevihanenin trbesindedir.
2- E-eyh el-hac Ali Nail Dede Efendi. Vefat
1217 (1802) tarihinde olup kabri trbededir.
3- E-eyh smail Hulusi Dede Efendi. Vefat
1219 (1804) tarihinde olup sandukas trbededir.
4- E-eyh el-hac Mehmed Emin Dede Efendi.
Vefat 1227 (1812) tarihindedir. Kabri trbededir.
5- E-eyh Abdullah Necip Dede Efendi. 1199
(1784)te dnyaya gelen Necip Dede Efendi,
Galata Mevlevihanesi eyhi Mehmed Ruhi
Dede Efendinin olu idi. Vefat 1252 (1836)
tarihindedir.
6- E-eyh es-seyyid Hafz Ahmet Arif Himmet
Dede Efendi. Bu dahi Ruhi Dede Efendinin
olu olup 1218 (1803) tarihinde dnyaya geldi. Kabri mevlevihanenin trbesindedir. Vefat, 17 Rebiylevvel 1290 (15 Mays 1873) tari258
Sadrazam Yusuf Kamil Paa konanda da, ayrca Mesnev okutmu ve ktphanesinde de
hafz- ktp olmutur. 1873te skdar Mevlevihanesine tayin edildi. 25-26 yl meihatte
bulunduktan sonra, 9 Safer 1299 (30 Aralk
1881) Cuma gecesi vefat etti. Kabri mevlevihanenin trbesindedir. Sandukas nndeki u
kitabe, skdarl air Senih Efendinindir.
Bende-i sdk itimali Hazret-i Molla-i Rum
Merd-i ruen-dl Bursev Zekiy-yi Mevlev
eyh bir ka sene bunda okuttu evk ile
Yevm-i mahsusunda her hafta kitab- Mesnev
rc emri gelince aresizdir imtisal
nk olmaz kimseye cy- beka dnya evi
Mazhar- ihsan olur ahir emekdr- tarik
rtihalinde zuhur itdi rumz- manev
Terk-i fani eyledi tarihini syle Senih
Tekye-i bkiye nakl itdi Zekiy-yi Mevlev
1299
Kendine has bir yaz ekli olan Zeki Dede
Efendinin nefis levhalar vardr. Bursada Sultan I. Osman Trbesinin tamiri hakknda air Nevres Paa tarafndan yazlan ve trbe kapsnn stne aslan tarih, Msr valisi Mehmet Ali Paann kk olu kk Mehmet
Ali Paann, Eyp Sultanda Mihriah Valide
Sultan mareti avlusundaki 1277 (1960) tarihli hide kitabesi ve Senih Efendinin 10 Mu-

harrem 1278 tarihli mersiyesi onun hatt ile
yazlmtr.
eyh Zeki Dede Efendinin en deerli rencisi Hattat Deirmenci brahimdir. Bursal olup
stad gibi pek gzel talik yazard. Bursada Ulucami, Hdavendigr Camii ve Stte Erturul Gazi camiinde yazlar vardr. 1320
(1902)de hac dn skdarda kalm ve
ksa bir zaman sonra da vefat etmitir. Kabri
Nuhkuyusundan Seyyid Ahmet Deresine giden yolun sa tarfndadr.
8- E-eyh Mehmet Hasib Efendi. Kendisi bu
tekkenin eyhlerinden Ahmet Arif Himmet
Dede Efendinin olu olup 4 Rebiylhir 1304
(1 Aralk 1886) tarihinde vefat etmitir. 1254
(1838) doumludur.
leddin Dede Efendinin, Eyll 1910 tarihinde

asaleten Galata Mevlevihanesi mehat ve
mesnevihanlna tayini zerine Ferruh elebi
Dede Efendi skdar Mevlevihanesine eyh
olmutur. Ferruh elebi, 1340 (1924) tarihinde Kastamonu post-ninliine gnderilmitir.
13- Mevlevihanenin son eyhi Ahmet Remzi
Dede Efendi. Kendisi, Kayseri Mevlevihanesi
eyhi Sleyman Atullah Efendinin oludur.
1872 de Kayseride dodu. Kuvvetli bir tahsil
devresinden sonra 1340 (1924)te skdar
Mevlevihanesi mehatine getirildi. Tekkeyi
ve eyh evini tamir ettirdi. Bu makamda, tekkelerin kapatlmasna kadar kald. Sonra, skdar Selim Aa Ktphanesi ba memurluuna tayin edildi. On yl kadar bu grevde kaldktan sonra 1937de istifa etti. Bir ok eserleri vardr. Alim, air, zarif, nktedan, ahlk sa-
skdar
Mevlevihanesi
hazresinde
Saliha Hrmz
Hanmn
emsalsiz hidesi.
9- E-eyh Konev Halid Dede Efendi. Kendisi,

asl eyh olan Ahmet Arif Dede Efendinin olu Ahmet Arifi Dede Efendiye vekil olmu ve
Nib-i makm- l iken 27 aban 1320 (29
Kasm 1902) tarihinde vefat etmitir. Vefatna:
Oldu Halid Dedeye Huld makam
diye tarih drlmtr. Kabri trbededir.
10- eyh Hseyin Azmi Dede Efendi. Vefat tarihi belli deildir.
11- eyh Ahmet Celleddin Dede Efendi. 1326
(1908) tarihinde postnin olmutur. Celleddin Dede Efendi Gelibolu Mevlevihanesi eyhi Hseyin Azmi Dedenin oludur. 1270
(1853)te Geliboluda dodu. Tahsilini tamamladktan sonra skdara gelmi ve burada oturmakta iken 1908de vekaleten ve bir sene sonra da asaleten mehate ve mesnevihanla atand. Bu grevde iken 1328 Recebinin
birinci gn (9 Temmuz 1910) ilve olarak
Galata Mevlevihanesi eyh vekaletine memur
oldu. Sonra asaleten bu tekkeye eyh olan Celleddin Dede Efendi skdar Mevlevihanesini brakarak, dierinde tekkelerin kapatld tarihe kadar vazife grmtr. 1946 tarihinde skdardaki evinde vefat etmi ve Karacaahmet Mezarlna gmlmtr. Trk Muskisi zerinde derin bilgisi vard. Bir divan tekil edecek kadar ok iir yazmtr.
12- Ferruh elebi Dede Efendi. Ahmed Cel259

hib Efendi, mehur Hamamizde smail Dedenin raklarndand. Arkadalar arasnda
bu zelliinden dolay Dm tek Vahib Efendi
diye tannmt. 18 Receb 1314 (23 Aralk
1896)da vefat etmi ve Karacaahmet Mezarlna gmlmtr.
skdar
Mevlevihanesi
hazresi.
hibi bir zat idi. Soyad kanununda Akyrek ismini almtr. Kardei, Mehmed emseddin
Dede Efendi mevlevihanenin hazresinde
medfundur
Ahmet Remzi Dede Efendi, 6 Kasm 1944te
Kayseride vefat etti. Kabri, Kayseride, Mevlnann hocas Seyyid Burhaneddin-i Tirmiz
Trbesi avlusundadr. Babasnn ve dedesinin
kabirleri de buradadr.
Yass mermer hidesindeki eski yaz kitbesi
udur:
Vris-i feyz-i cenab- Pir Remzi bundadr
Tc- nak-r-y erbab- fazilet bundadr
eyh-i kmil merd-i fazl arif-i gh-dil
Nsha-i Mecmua-y ders-i hakikat bundadr
Emr-i Hakla ruh-i paki Adni kld aiyan
Fatiha-han ol gel ey dervi himmet bundadr
Salikn hare dek olsun lh mstefiz
Feyz-i ruhaniyyetinden kim sadet bundadr
Medfen-i pkin ziyaret eylesn erbab- dil
Gevher-i gencine-i nr- hidayet bundadr.
air Nuri Genosmanolunun vefatna drd tarih udur:
260
skdar Mevlevihanesi ney-zen balarndan

biri, byk hret Aziz Dede idi. Kendisi hakknda, Numan Halil Dede Trbesi bahsinde
bilgi verilmitir. Aziz Dedenin kabri, hazrede
ve semahaneye klan merdivenden itibaren
beinci mezar olup duvarn yanndadr. hidesindeki tarih 29 Zilkade 1323tr. Trbede
gml olan Hafz Ali eyda Dede Efendide
XVIII. yzyln son yarsnda yetien deerli
muskiinaslardan birisidir. eyh Galip, meydana getirdii tezkiresinde onun iin Serdefter-i stadn- fenn-i msk tabirini kullanyor ki, sanattaki maharetini gstermesi bakmndan mhimdir.
Sultan III. Selim kendisini ok takdir ederdi.
Kk Mehmet Aa, Vardakosta Ahmet Aa
ve Sadullah Aa ile beraber Tahir makamnda bir Kr bestelediklerini biliyoruz.
XIX. yzyln son yarsnda ney-zenlikle n salan en deerli ahsiyetlerden biri de skdarl Salim Beydir. Mehur Hac Faik Beyin
aabeyi olan bu sanatkar Mevlevihanede uzun
mddet neyzenlik etti. Ramazan 1302 (Temmuz 1885) tarihinde vefat ederek Sad Tekkesi hazresine gmlmtr. Ahmediye Sad
Tekkesi bahsine baknz.
skdar mevlevihanesinde daha bir ok musikiinaslar ney ve girift ve kudm almlar veya besteledikleri ayinlerini okumulardr. Bunlar arasnda mesel, Neyzen Osman Dede, asrn en deerli giriftzenleri olan skdarl Rza
ve Mahmutpaal Hakk beyler, besteledii
Mahur Ayin ile Ahmet Arif Himmeti Dede ki, skdar Mevlevihanesinde 39 yl eyhlik
etmitir- anlabilir.
Yanyor hasret ile sine-i hicrn-zedemiz

Primiz gitti bu ilden yklp meykedemiz
Bize kimler sunacak kevser-i Mevlny
H deyip gitti hemen Cennete Remzi Dedemiz
Tarih-i vefat 1363 (1944)
F Tarih-i Nzm
Mehur mevlidhan Hafz Mehmed kr

Efendi de son devrin baarl kudmzenlerinden biri idi. 1333 (1914)te skdar, Galata
ve Kasmpaa Mevlevihaneleri kudmzen balna getirildi ve 1982 tarihinde vefat etti.
Mevlevihanenin kudmzen bas skdarl

Vahib Efendi idi. Hosohbet bir zat olan Va-
Kaynaklar: (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 167 Hafz eyda Abdrrahim; s. 494, 497, 502 Vahib Efendi; s.

505 Aziz Dede; s. 512 Osman Dede; s. 637 Ahmet Arif
Himmet, s. 664 Kudmzenba; s. 665 Ahmet Celleddin
Efendi) (Y. ztuna, Trk Musikisi, s. 664; s. 68 Arif Hikmet; s. 90 Aziz Dede; s. 10 Abdrrahim Dede; s. 124 Osman Dede) (nal, Ho Sada, s. 93) (nal, Son Asr Trk airleri, s. 217-1408) (nal, Son Hattatlar, st. 1970, s. 560,
639) (Trk Dili ve Ed. Ans. 1/57-99) (E. Kou, stanbul
Ans. 1/334) (. Hakk, Merkd, s. 89) (Cevdet Tarihi, dal Neriyat, 6/183, 423) (Mirat-i stanbul, s. 102) (stek, Celleddin Dede Efendi, stanbul Ans. 6/3419) (Zakir
kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm
Medeniyeti Mec. 1/77) (Hadkatl-Cevmi, 2/42) (M. Erdoan, stanbul Mevlevihaneleri, Gney-Dou Avrupa Aratrmalar Der. Say: 4-5, s. 38) (Sicill-i Osmn, 1/294Ahmet Fevzi Paa; 2/379 Rstem Paa; 3/548 Yegen Ali Paa;
ve 4/572 Numan Halil Bey) (Pertev Paa Divan, s. 46)
(Hasibe Mazolu, Ahmed Remzi Akyrekin Hayat ve
Eserleri) (Ziver Tezveren, Ahmed Remzi Akyrek, Ankara
1979) (S. N. Ergun, Trk airleri 1/325-326) (Sefne-i Evliya, 5/224-234 aras) (A. Glpnarl, Mevlnadan Sonra
Mevlevlik, s. 339) (Mehmet Tahir, Osmanl Ressamlar Cemiyeti Gazetesi, st. 1325, No. 17 s. 251-252) (Habib, Hat
ve Hattatn, st. 1305, s. 249) (ehabettin Uzluk, Mevlevlikte Resim, s. 74-75)
MHRMAH SULTAN CAM

(SKELE CAM)
ihrimah Sultan tarafndan 954 (1547-48)

tarihinde, Mimar Sinana bir klliye olarak yaptrlmtr. Bu muhteem eser cami,
medrese, imaret, hamam, mektep, muvakkithane, kervansaray ve bir trbeden olumaktadr.
Bu eser, Mimar Sinann skdardaki ilk eseridir. 1547 tarihinden sonra, Trkn byk
mimar bu gzel beldeye birbirinden gzel 34
eser kazandrmtr. stanbulun hi bir kazasnda Sinann bu kadar yaps yoktur.
Mimar Sinann skdardaki eserleri unlardr:
1- Mihrimah Sultan Camii
2- Mevlna Ahmed Efendi (Divitiler) Camii.
3- emsi Paa Camii
4- Valide-i Atik Camii
5- Hac Ahmet Paa Camii
6- Valide-i Atik Medresesi
Mihrimah Sultan
Camii.
261
Cemile Mihrimah
Sultan.
Mihrimah Sultan
Camiinin gne saati
cephesinden
grn.
7- Glfem Hatun Medresesi

8- Mihrimah Sultan Medresesi
9- emsi Paa Medresesi
10- Valide-i Atik Darl-kurras
11- Behram Paa Trbesi
12- Hac Ahmet Paa Trbesi
13- Sinan Paa Trbesi
14- emsi Paa Trbesi
15- Valide-i Atik Dr-ifs
16- Sadrazam Rstem Paa Saray (mrahorda)
17- Sokollu Mehmet Paa Saray (Sultantepede)
18- Siyavu Paa Saray
19- skdar Saray (Haremde)
20- Sultan III. Murat Kk (skdar Saray
iinde)
21- Sultan II. Selim Kk (skdar Saray
iinde)
22- Siyavu Paa Saray (Ayn Paann ikinci
bir saray)
23- Hseyin Paa Hamam (Doanclarda)
24- skdar Saraynda hamam
25- Valide-i Atik Hamam (ar iinde Yeil
Direkli Hamam)
26- Valide-i Atik Hamam (Topta)

27- Valide-i Atik Kervansaray
28- Mihrimah Sultan Kervansaray
29- Valide-i Atik Tabhanesi
30- Valide-i Atik Mektebi
31- Valide-i Atik mareti
32- Mihrimah Sultan mareti
33- emsi Paa Tekkesi
34- Valide-i Atik Tekkesi
Cami avlusuna Selman Aa Soka, skele
Meydan ve Paa Liman Caddesi ile medreseye alan drt kapdan girilmektedir. skele
Meydanndan ve Paa Liman Caddesinden
merdivenlerle klr. Etraf kesme ta korkuluklu geni avlusunun ortasnda ve camiin tak
kapsnn karsnda muhteem bir adrvan
bulunmaktadr.
Yirmi yzl ve musluklu, mermerden yaplm
bu adrvann zeri ebekelidir. zerini, baklaval balkl be mermer stunun tad kurun kapl bir saak rtmektedir. Saan cami
taraf uzatmal son cemaat yerinin geni saa
ile birletirilmitir. Mermer ebekesinin etrafn frdolay zambak kabartmal bir silme evirmitir. Stunlarn kaidelerine uur saylan servi motifleri yaplmtr.
262

Son cemaat yerinde alt mermer stunun tad be kubbeli bir revak vardr. Bu revakn
nnde ise ok geni bir saak bulunmaktadr.
Bu saak, on bir mermer stuna ve alt stun
kabartmal ve kesme tatan yaplan ayaklara
bindirilmitir. Balklar istalaktitlidir.
Son cemaat yerinde, drt pencere, istalaktitli
iki mihrapk, sonradan alan ahap mkebbirlik ve iki yanda minare kaplar vardr. Soldaki minare kaps zerine, ei bulunmayan
Trk ta iiliinin ve oymaclnn bir aheser rnei ilenmitir. Burada Kelime-i Tevhid
kabartma olarak hazrlanm ve boluklara paladiyen eklinde renkli talar yerletirilmitir.
Dier minare kapsnn zerine de bir ereve
iinde yine Kelime-i Tevhid kaznmtr.
Kubbeli son cemaat yerinde ve soldaki son
mermer stun kaidesinin alt pirin bileziinde
1017 (1608) tarihli bir ayet, bunun yanndaki
stunda ise; Eliler aha giderler Muharremin
ikisinde, 1070 diye yazldr ki, bu imdiki takvimde 19 Eyll 1659 tarihine tekabl eder.
Avluda halkn Kaya Sultan Trbesi dedii ve
iinde drt lhdin bulunduu bir trbe ile Sadrazam brahim Edhem Paann sonradan yaptrlan trbesi ve camiin sa tarafndaki kapsnn solunda ise Rstem Paann olu Osman
Beyin mermer lhdi bulunmaktadr. (Bu isimdeki trbe bahislerine baknz.)
Avlunun Selman Aa Sokana alan kemerli kapsnn sa tarafnda hazre ve bunun
yanndaki cami duvarnda ve kede 1183
(1769-70) tarihli bir gne saati vardr. Yalnz
gstergesi krlmtr.
Avlunun bu kesinde bulunan ahap ve harap
merutalar 1955 tarihinde kaldrlm ve avlu
duvar da biraz ieri alnmtr. Burada 1281
(1864-65) tarihli bir abdest teknesi ile bir binek ta bulunmaktadr. skdar byk iskelesinin yannda bulunan bu ta sonradan buraya
getirilmitir. Saltanat kay ile gelen Padiah,
muhteem arabasna binmek iin bu mermer
tan basamaklarn kard.
Yksek mermerden yaplm cmle kapsnn
iki yanna istalaktitli mihrapklar yaplmtr.
Yine, istalaktitli kaps zerinde be satr halinde ve 954 (1548) tarihli bir kitbe bulunmaktadr.
Mihrimah Sultan
Camii gne saati.
Bu kitbe, Konyal Beyin hazrlam olduu

Tarih Hazinesi dergisinin ilvesi olarak karlan Mimar Sinann Btn Eserleri adl deerli kitabndan alnmtr:
Essese bnyane hazel-mescidil-camiil-meyyedl-erkn / shibetl-hayrat vel-hasent drrett-tcis-saltanat / el-azmet-n ismetlmlk ved-dnya ved-dn, Hanm / Sultan hassahallah bi mezdil-ihsn / bint-i hakanil-havkn fil-hafikayn sultans-seltini fil-merikayn /
mir-i mamuretil-arzi bil-adli vel-ihsn / messis-i bnyanil-arzil-emni vel-emn li ehlil-iman
/ es-sultan ibns-sultan es-Sultan Sleyman Han
/ ibns-Sultan Selim Han / hallede hilfeteh huldez-zeman / ve temme bi mennihil-mennn / f
ehr-i Zilhiccetil-haram min uhri senet-i / erbea
ve hamsn ve tisa mie min hicretin-Nebev.
Bu Arapa kitbe bugnk Trkemize yle
evrilebilir:
Bu salam ve erknl camii, douda ve batda hakanlarn hakan, sultanlarn sultan adaleti ve cmertlii ile yeryzn imar eden, mminler iin
huzur temin edici Sultan Selim Han olu Sultan
Sleyman Hann kz hayrat ve hasenat sahibi,
dnya ve memleketin ismeti, Allahn kendisine
ihsan buyurmakla sekin kld Hanm Sultan
yapt. Cami, Peygamberin hicretinin 954. senesi
Zilhiccesinde bitti.
Bu tarih Mildi takvimde 1548 senesi Ocak
ayna tekabl eder.
263

Mabedin esas dikdrtgen eklinde olup zerinde bir byk kubbe bulunmaktadr. Bu yksek kubbe, iki yan ve kble tarafndan yarm
kubbelerle desteklenmi ve kble tarafndaki
yarm kubbenin iki yanna da birer kubbecik
yaplarak takviye edilmitir. ki yandaki yarm
kubbeler, cmle kaps tarafndaki cami duvarnn i yzne, duvarla beraber yaplan ayaklara oturtulmu ve dier ular ile minber zerindeki yarm kubbe bu tarafa yaplan yma
ta iki stuna bindirilmitir.
Kubbe kasnanda 16 pencere alm olup kasnak dtan kavisli ayaklarla desdeklenmitir.
Mihrimah Sultan
Camii hazresinde
eyh Abdrrahim
Efendi lhdi.
stalaktitli mihrab mermerdendir. Som mermerden yaplan minberinin ebekeleri geometrik ekillerle bezenmitir. Krmz, ince
somaki mermer stunlar zerindeki klah pek
zariftir.
Cmle kaps tarafndaki duvarda, mermer

stunun tad mezzin ve kandil mahfilleri
ve be stuna oturtulan hnkr mahfili bulunmaktadr.
Kap ve pencere kanatlar sedef, fildii kakmal olup, vaiz krss de pek sanatkrne yaplmtr.
Mihrimah Sultan Camii, yaptrld sralarda
denize imdikinden daha yakn idi. Hatta rivayetlere inanmak lzm gelirse, al merasiminde bulunmak iin saltanat kay ile gelen
Sultan Sleyman, cami merdivenleri nnde
karaya ayak basmt. Bugnk skele Meydannn son dzenlemesi Sultan III. Ahmet devrinde 1728 tarihinde yaplm ve ondan nce
1122 (1710) ylnda yaptrlan Yeni Cami hafriyatndan kan topraklar da burada denize
dklmt. 1970 senesinde ve imdiki meydan emesinin yannda yaplan bir kanal inaatnda iki metre derinlikte deniz kumu ve istiridye kabuklar kmt. Doldurulan bu alana
1728 tarihinde muhteem Sultan III. Ahmet
meydan emesi yaptrlmtr. eme ile cami
arasnda bulunan ve eklini skdarn eski resimlerinde grdmz, ats inili yokulu
ambarlar, Sultan III. Selim zamannda ve Nizam- Cedd tekiltnn kurulduu senelerde
yaptrlmt.
Kars gibi kendi de ok zengin bir kimse olan
Rstem Paann, ikinci defa Veziriazam oluncaya kadar (Eyll 1555) Mihrimah Sultana ait
bulunan Sultantepedeki sayfiye saraynda
oturduunu tarih kitaplar yazmaktadr.
Mihrimah Sultann vefat tarihi bir ok eserlerde deiik olarak gsterilmitir. Ayvansaray Hseyin Efendi, Hadkasnda Hadise-i mevt
965 tarihinde ldn syledii halde Kara
elebizde Abdlaziz Efendi Ravzatl-Ebrr
adl eserinde Zilkade 984 (Ocak/ubat
1577)de vefat ettiini kaydetmitir. Mihrimah Sultann babasnn salnda ldn
syleyenler de vardr. Bunlardan biri Sicill-i
Osmn yazar merhum Sreyya Beydir ki 964
yada 965 (1557)de vefat ettiini sylemitir.
En doru rivayet olarak kabul edilen Hammere gre Sultan, 16 Zilkade 985 (25 Ocak
1578) tarihinde vefat etmitir. Trbedeki sandukasnn ba tarafndaki levhada ise tarih yazl deildir.
264

Mihrimah Sultan Camii hazresinde gml
olanlar unlardr:
1008 (1599). Han Ahmed. Kitbesi Farsa
olup Gftev Abdlvs Efendi-i Geylan tarafndan yazlmtr ki, tarih msra
udur:
Htif-i gayb ki Han Ahmed ed
1008
Han Ahmed, Geyln Emri iken 1001
(1592)de randan kap Devlet-i Aliyyeye iltica ve dehalet eyledi. stanbulda
Padiahn nimetleri ile erefyb oldu.
(Sicill-i Osmn, 1/205-206)
1023 (1614). eyh Ahmed Efendi.
1047 (1637). eyh Kayserili Abdurrahim
Efendi. Drt ke ba tanda:
Merhm mafurn-leh eyh Abdurrahim ibn-i
eyh Mehmed Tennr ruhi n el-Fatiha. Sene
1047
diye yazldr. Kabri lhit eklindedir. Bu
zat, Abaza eyhi hretiyle tannan Bayramiyeden Sar Baba olu olup bu tarihte idam edilmitir. Naim, tarihinde diyor ki:
Evvelce Abaza Paay fesada verip batan karan Kayserili Emir eyh, bir
miktar vazife ile vilyetine gnderilmiti. Birka gn oturup, devlet adamlarna
yaklamak suretiyle, ulat nimet ve
devletin lezzeti damandan kmayp
meydana kmak ve hret kazanmak arzusuyla tekrar stanbula geldi. Baz bildiklerinin yardm ile Padiaha yaklat.
Onun yaknlarndan oldu. Kona skdarda idi. Zaman zaman Padiahn huzuruna gelip sahte ryalar anlatp, Yenieri taifesinden sizin vcudunuza zarar
grnr. Hepsini katletmek mmkn olmad taktirde bari, bunlarn giydiklerini deitirip kee ve skf adn dnya
yznden kaldrmanz mmkn olmutur. Gayb leminden bu husus iin tenbih ve iaret vardr diyerek, dima fesatta ve szlerinin fitne karc olduu
bilinip eski sular dahi Padiahn hatrnda olmala hakkndan gelindi.
Dikkate ayandr ki, eyh Efendi, Yenieri Ocann, koca imparatorluu ykacak bir fesat ve hainlik oca haline geldiini, bu ocan kaldrlmasndan 200
sene evvel grmtr. Abaza Paa 1032
(1622)de Gen Osmann intikamn
almak iin ayaklanmt. (Naim Tarihi,
Danman Trkesi, 3/1367; Danimend,
Kronoloji, 3/195-341; Hadkatl-Cevmi, 2/187)
Mihrimah Sultan
Camiinde Osman
Beyin lhdi.
1117 (1705). Hac Ahmet Aa.

1199 (1784). Caalazde Ali Beyin olu brahim Efendi.
1200 (1785). Mihrimah imaretinde altm sene fodulacbalk yapan Hseyin Aa.
1203 (1788). Caalazde brahim Beyin ei
Fatma Hatun.
1203 (1788). Caalazde Mehmed Stk Bey.
1204 (1789). Hassa ba mcellidi Seydi Efendinin annesi Emine Hanm.
1207 (1792). Caalazde Osman Aann ei
Zleyha Hanm.
1210 (1795). Mihrimah Camii Kayyumbas
Hseyin Efendi.
265

1212 (1797). Caalazde Ali Beyin olu Ali
Arif Bey.
1242 (1826). Esham mukataas halifesi Caalazde Mehmed Ragb Bey.
1213 (1798). Hassa silhorlarndan Caalazde Dervi Ali Bey.
1247 (1831). Caalazde akir Beyin olu

Mahmud Necib Bey.
1214 (1799). Caalazde Ali Beyin kz Rabia

Hanm.
1249 (1833). Caalazde Fatma Hanmn damad Sehim halifesi Sadullah Efendi.
1215 (1800). Caalazde Ali Beyin kz Binnaz Hanm.
1251 (1835). Halvet tarikatndan Debreli

eyh Ali Efendinin ei Fatma.
1215 (1800). Caalazde Mehmed Beyin olu Ahmet Bey.
1258 (1842). Caalazde Mehmed Beyin ei

Hadice Hanm.
1224 (1809). Caalazde Ali Beyin kz Asuman Hanm.
1258 (1842). Mihrimah Sultan imareti vekil

harc Seyyid Hasan Aa.
1227 (1812). Mukabele svari kalemi ser-halifesi Hafz Efendinin ei Caalazde

Hayriye Hanm.
1266 (1849). Erkn harbiye Mirlivalarndan

Edhem Paann olu Mahmud Bey.
1230 (1815). Caalazde Esma Hanmn kz

Fatma.
1235 (1819). Caalazde Fatma Hanmn olu Ataullah Bey.
1268 evval 10 (28 Temmuz 1852). Hattat

Zhd Efendi. Kitbesi udur:
Bunda nice erbb- fen yok oldu zat var iken
kil midir rabet iden bu dr- hzn mihnete
Bir hce-i shib-kalem bir fzl- rengn kalem
ekdi bu lemden kadem muhtc oldu rahmete
Ol ho-nvs nktedn ktb-i if ile her n
Eylerdi imrar-i zamn bakmazd har hizmete
Azdr bu lemde hele akran o zt- kmile
Hatt- nesh kilk ile girmidi baka ziynete
Zhdi gren etsin hayl trhini cevher misl
Ceffel-kalem gd bu sl Hattat Zhdi Cennete
10 evval 1268
1271 evval 17 (3 Temmuz 1855). Caalazde Rstem Paa ktibi Mehmed Raif
Efendi.
Rstem Paann Caalazdelerden gsterilmesi doru deildir. Sinan Paa Caalazdedir. Birincisi, Bosnal dieri ise
talyandr.
1271 (1854). Halil Edhem Beyin kardei
Mehmed lyas Bey.
1271 (1854). Mihrimah Camii mezzin bas
Hac Ahmet Raid Efendi.
Mihrimah Sultan
Camii hazresinde
Kaptan- Derya
Sinan Paa lhdi.
266
1274 Rebilevvel 15 (4 Kasm 1857). Saray-

Hmyun nfus yazcs Mustafa Tevfik
Efendi.

1280 (1863). Edhem Paann nc olu
Abdullah Seyyid Bey. Mzeler mdr
Halil Edhem Beyin kardei idi.
1281 (1864). Mihrimah Camii Kayyumbas
Hac Hseyin Efendi.
1321 (1903). Ferik aml Hac Mehmed Paa.

1323 (1905). Ceyb-i Hmyun ktiplerinden
Hac Tahsin Efendi.
1325 (1907). Mtevelli Osman Cemal Beyin
ei Fatma Zehra Hanm.
1282 (1865). Hac Mehmet Tahir Efendi.

1284 (1867). Mihrimah Camii mtevellisi smet Beyin einin azatls erife Zbeyde.
1290 (1873). Caalazde Mehmed Beyin olu, Enderun- Hmyundan mahrec Caalazde Rstem Paa ve Mihrimah Sultan vakflar mtevellisi Mustafa Ragp
Bey.
1296 (1879). Edhem Paann olu Galib
Beyin mahdumu Hasan Mbahi Bey.
Dedesinin trbesi nndedir.
1298 (1881). Reisl-ulema Fndkzde brahim Efendinin ei Zba Hanm. (Sicill-i
Osmn, 1/161)
1298 (1881). eyh Murad Efendi sllesinden
binba Hac Receb Beyin kz Aye Hanm.
1331 (1913). Mihrimah Sultan Camii imam

Hafz Tahsin Efendi.
1335 (1916). Mihrimah Sultan Camii erifi
hatibi Nuri Efendinin ei Fatma Afife
Hanm.
Muhteem lhdi hazrede bulunan Sinan Paa
iin, Kaptan- Derya Sinan Paa Trbesi bahsine baknz.
Kaynaklar: (Ayvansvray, Hadkatl-Cevmi, 1/24,
2/186-223) (H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s.
81-84) (H. Edhem, Camilerimiz, s. 2) (T. z, stanbul Camileri 2/47) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/25-172) (Sicill-i Osmn, 1/83, 4/112) (M. Meri,
Mimar Sinann Hayat, s. 35-39) (slm Ans. 8/307,
9/800) (Uzuncarl, Osmanl Tarihi, 2/550) (O. Nuri Ergin, Trk ehirlerinde maret Sistemi) (T. Gkbilgin, Rstem
1308 (1890). Reisl-ulema Fndkzde brahim Halil Efendinin kz, Hassa Ordusu
Miri Reid Paann mhrdar Refet
Beyin ei erife Fatma Hanm.
1307 (1889). Mihrimah Sultan ve zevci Rstem Paa sllesinden ve vakfn mtevellisi Evkaf- Hmyun cihad kalemi
halifelerinden brahim bn-i Halil Bey.
1310 (1892). Caalazde Rstem Paa sllesinden Mehmed Beyin kz Fatma Naime Hanm.
1318 (1900). Mihrimah Sultan ve zevci Vezir-i azam Caalazde Rstem Paa sllesinden ve onun vakfnn mtevellilerinden ve Evkaf- Hmyun cihad idaresi halifelerinden Ahmet hsan Bey.
1320 (1902). Mihrimah Sultan ve zevci Veziriazam Caalazde Rstem Paa sllesinden ve onun vakfnn mtevellisi
Ahmed hsan Beyin ei erife Hacer
Hanm.
Mihrimah Sultan
Camii hazresinde
Kaptan- Derya Sinan
Paa lhdinin
ayak ta.
267
Mihrimah Sultan
Camii ve civar.
Kar sayfada
skdar Meydan.
(Ahmet Ziya Akbulut)
Mihrimah Sultan
Klliyyesi Pln.
268
Paa ve Hakkndaki thamlar, stanbul ni. Ed. Fak. Tarih

Der. Say: 11-12, s. 11) (Mirat-i stanbul, s. 104) (Konyal, stanbul Abideleri, Yedign Ne. s. 68) (Konyal, Mimar
Koca Sinann Eserleri, s. 163-169-179) (Konyal, skdar
Tarihi, 1/213) (Peev Tarihi, Enderun Kitabevi 1980,
1/427-440) (Manbori, stanbul, Rehber-i Seyyhn, s. 322)
(Cahid Baltac, Osmanl Medreseleri, s. 304-307) (Mihri-
mah Sultan Vakfiyesi Sureti, Sleymaniye Ktphanesi Esad

Efendi Blm No: 3752, 15/b) (. Hami Danimend, Kronoloji, 3/12-13) (. Uluay, Padiahlarn Kadnlar Ve Kzlar, s. 38) (A. Refik, Mihrimah Sultan Camii, 26 Temmuz
1936 tarihli Akam gazetesi) (Abdullah Kuran, skdarda
Mihrimah Sultan Klliyesi, Boazii ni. Der. III, 1975, s.
43, 72)
269
MRAHUR CAM
(MRAHOR CAM)
adkatl Cevamide Ayvansaray, Mirahur (mrahor) Camii ile alkal u bilgileri vermektedir:
Bnisi, Sadrazam Caalazde Sinan Paann
Mirahuru el-hac Mehmet Aadr. Kabri bilinmiyor. Karsnda Aye Sultan Darl-kurras
vardr. Yine karsnda cami sahibi Mihrimah
Sultann mektebi vardr. Sinan Paa, Eri fethinden sonra 1005 Rebiylevvelinin evahirinde (1596 Ekiminin balar) Damat brahim Paann azlinde Sadrazam olmutur ...... Ocak /
ubat 1605de Diyarbakrda vefat etmitir. Bu
mescidin mahallesi vardr.
Mirahur Camii.
270
Osmanl Arivindeki 1207 (1792) tarihli bir

inhda Aye Sultann skdarda yaptrd
Mirahur Camii diye yazldr. Mihrimah Sultann kz olan Aye Hanm Sultan 1005
(1596) tarihinden hemen sonra vefat etmitir.
Kabri, Aziz Mahmud Hdy Efendi Trbesi
civarndadr.
Mabet, 1006 (1597) senesinde yaplmtr. Kaps nnde iki beton direin tad bir saa vardr. Son cemaat yerinin zeri kadnlar
mahfilidir. Bu mahfil sol tarafta mihraba doru uzamaktadr. Bu ksmn arkasndaki iki odada skdar slm Abidelerini Koruma Kurumu (kuruluu: 1951) ve skdar Karacaahmet ve Havalisi Mezarlklaryla ehidlii
Gzelletirme Kurumu (kuruluu: 1936) teekklleri bulunmaktadr. Mabet alt st pencerelerden k alr. Minberi ahap olup mihrab mermer kapl ve da tamaldr. Sa taraftaki minaresinin kaidesi kesme ta, st tuladr.
zeri sonradan imento ile svanmtr.
Mabet, tula hatll olarak, muntazam kesme
tatan yaplmtr. ats ahaptr. Yakn tarihe
kadar camiin sa tarafnda ulu bir nar aac
vard. Bunun yannda ta abdest teknesi ve
onun yannda da tulumbal bir kuyu mevcuttu.
Tekne, imdi mezarlk duvar dibinde olup
zerindeki kitbe udur:
Shibul-hayrt vel-hasent merhm ve mafur
Hcegn- Dvn- Hmyundan Cennet-mekn

Ahmed Rza Efendinin vezir-i hmyun kalemi
hlefsndan Naci Efendinin halilesi Cennet-mekn Aye Sdka ve akraba ve taalluktlarnn ruhlar in el-Fatiha. 1228 (1813).
Mabedin sol tarafndaki ulu nar aacnn,
devrinden kalma olduu rivayet edilmektedir.
Aacn ii tamamen boalmtr. Azna bir
kap yerletirilerek eskici dkkn yaplmtr.
Camiin etrafnda bir ok tarih eser mevcuttur.
Mverrih Tayyarzde At Beyin kona da bu civarda idi. nl tarihini burada yazd sylenir.
Mabet, 1317 (1898) tarihinde onarlmtr.
Camiin karsndaki mezarlkta gml olanlar unlardr:
1026 (1617). Kk hide, mermer sanduka
tipi lhit. ok girift yaz. Okunabilen ksmlar unlardr: .......... Sultan bint-i
Murad Han ....... Olmudu Hurrem o
Sultan- emced ........ Mehmed Bey.
1036 (1627). ehr-i Ramazan. Saliha Hanm
bint-i Osman Bey ibn-i Ahmet Paa. Bu
Ahmet Paa, Doanclar Camii civarnda trbesi olan Paa olabilir. Bir de Sadrazam Semiz Ahmet Paa vardr ki, olu
Osman Bey 999 (1590) tarihinde Karahisar beyi olmu ve daha sonra da vefat
etmitir.
1128 Rebiylevvel 12 (Mart 1716). Haliya
Mirahur- evvel-i ehriyar el-hac Mehmed Aa validesi Arife Hatun.
1136 (1723). Abbas Aa.
1141 (1728). Osman Efendi. (Bu kadar yazldr.)
1142 (1729). Haliya Mirahur-i evvel-i ehriyar el-hac Mehmed Aann olu Hseyin Bey Kz 1143 Safiyye Hanm.
Cebeciba Mehmed Aa ki o haccl-Haremeyn

Kesb idb devlet-i dnyda nice defat n
rc emrine her hlde iken dide g
Oldu takb-i sefer lem-i ervha revn
Rahmetullahi aleyh ola sez rhu in
Ki vcdi idi memdh- sr erkn
Deib devlet-i fnyi bek devletine
Dr- ukbya sefer itmee cn atd hemn
Devlet-i hsn-i hitme ide tevfk-i Hd
Kim ki ihls ile rhin ola Fatiha-hn
Didi trh-i veftn iidb pir civn
Merkad-i envarini Hak ide glzr- cinn
1151
Mirahur Camii.
Sicill-i Osmn yazar, Mehmed Aa

maddesinde diyor ki:
Caalazde Oca kethdas ve Ayasofya mtevellisi oldu. 1128 Zilkadesinde
(Ekim 1716) Mirahur-i Evvel olmak
maksadyla Edirneye gnderilip, Kaimmakam Paaya kethda olmutur. 1143
(1730)da Damad- Sadrazam Kabakulak brahim Paaya kethda ...... 1148
(1735)te Cebeciba oldu. Peykhanede
hayrat vardr. Mescit ve eme sahibidir. (Hadkatl-Cevmi, 1/68; M. Aktepe, emdanizde Tarihi, 1/24; Sicill-i Osmn, 4/231-232)
1144 (1731). Hamzav ta. Benli Ali Aa.

1149 (1736). Caalazde Ali Bey.
1151 (1738). Mirahur- evvel Mehmed Aa.
Stun eklindeki hidesinde u kitbe
vardr:
1152 (1739). Merhum Abbas Aann ei,

Mehmed Aann hemiresi Hadice Kadn.
1161 (1748). Yirmi iki yanda vefat eden Mirinur Hanm.
271

1211 (1796). Seltn-i izam meayihlerinden
Nuruosmaniye eyhi, Ayazma Camii
imam- evveli Konev el-hac Hafz Feyzullah Efendinin 1221 (1806) tarihinde gen
yanda vefat eden olu brahim Efendi.
Dier olu Mehmed Nuri Efendi. 1212.
1212 (1797). Seltn-i meyihden Nuruosmaniye eyhi, Ayazma imam el-hac
Feyzullah Efendinin ei erife Hafize
Hanm.
1212 (1797). Voynuk Beyi Hseyin Beyin ei
Emine Hanm.
Mirahur Camii
Mezarl.
1179 (1765). Sabka Caalazde kethdas elhac Mehmed Aann kz Hibetullah

Hanm. Bu hanm Sadrazam brahim
Paann ei olmaldr.
1181 (1767). Krk ta. Serbevvabin Hseyin
Bey olu Mehmet Emin.
1270 (1853). Caalazde Rstem Paa sllesinden ve hcegn- dvn- hmyundan Mehmed Sadk Beyin kz Fatma
Emine Hanm.
1273 (1856). Hac brahim Efendinin ei
Emine Hanm.
1273 (1856). Tb- felek Hanm.
1183 (1769). Canik muhassl Sleyman Paazde Ahmet Bey.

1184 (1770). Krk ta. El-hac Mehmet Aa.
Ei 1212 (1797) Hafize Hanm.
Mirahur Camii ve
evresi
1184 (1770). Hibetullah Hanmn kz Saliha

Hanm.
Muhteem bir lhit. Dalm vaziyette olup

zerinde yaz ve tarih yoktur. Ratb Ahmet Paaya ait olmaldr. Fakat Morann Tripolice ehrinde gml olduu
da sylenmektedir. Einin kabri burada
idi. Ratb Paa, 1171 (1757)de vefat etti. (Sicill-i Osmn, 1/255)
Krk bir ta: Mir-i Benm- kirmdan merhm
ve mafr Cennet-mekn Vezir Ratb Ahmet Paann ....... genliine yazklar .......
Rakam yok, ok silik yaz: Caalazde Hseyin
Bey bin ....... ehid Ali Paa. F ahd-i
ehr-i evval f 25. Sene erbaa ve elf.
Krk bir ta zerinde, Kapcba el-hac Mehmed Aann kzkardei el-hac Fatma
Kadn yazs okunmaktadr.
Dier bir krk ta zerinde, Canik muhassl
el-hac Alibey olu diye yazldr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/227) (Ayvansaray,
Mecmua-y Tevarih, F. Derin-V. abuk Ter. s. 236-360)
(Mirat-i stanbul, s. 102) (At Tarihi, 3/201) (Konyal,
skdar Tarihi, 1/166) (T. z, stanbul Camileri, 2/48)
(Sicill-i Osmn, 1/255) (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou,
1/170, Evkaf Defteri IV. No: 29941)
272
MRZZDE CAM
(EYHLSLAM veya NUR CAM)
ami, Sultantepede, Servilik Caddesi ile

Kirii Sokann birletii yerde ve sokan sol kesindedir. Her iki yola alan kaplar vardr. Kirii Sokana giden yol merdivenli, dar bir patika eklini almtr.
Servilik Caddesine alan avlu kapsnn sa
tarafnda tonoz atl byk abdest musluklar
haznesi, sol tarafnda ise mabet bulunmaktadr. Burada ayrca bir de kuyu vardr. Kirii
Sokana alan yolun sa kesinde camiin
merutas vard. nce tuladan yaplm
olan bu yaplarn bugn yalnz duvar bakiyeleri ve alt kat tonozlar mevcuttur.
Pencereleri kafesli, ahap son cemaat yerinde
bir mihrapk ve bir kuyu vardr. Kemerli, kitbesiz, kesme ta sveli klsik kapdan mabede girilir. Duvarlar kesme ta ve tula hatll
olup ats ahaptr. stalaktitli mihrab ve
kble duvar, be ayr desende inilerle kapldr. Bunlar, XVIII. yzyl inilerinin en gzel
rnekleri olup Edirnekap civarndaki Tekfur
Saraynda yaplmtr. Fakat ne yazk ki bugn ok azalm durumdadr. Eskiden, alt pencerelerin st hizasna kadar bu inilerle kapl
olduu sylenmektedir. Mihrab ahaptr.
Mabet, alt st pencerelerden k almakta
olup st pencerelerinde gayet gzel vitraylar
vardr.
Sa tarafndaki minaresinin kaidesi kesme tatan olup gvde ve petek ksmlar tuladandr.
zeri imento ile svanmtr. Eskiden tamamen kesme ta imi.
Camiin 1143 (1730-31) senesinde yaplm olduunu sahnn sa tarafndaki duvara asl bir
levhadan reniyoruz. Hadkadan alnan 22
msral tarih manzumesi udur:
Mirzazde fazl- rahle
Mfti-i dehr-i lem mele
Grb bir gice bir mbeire kim
Haberdrn andadr cmle
Yani bu buka-i mbrekede
Seyyidl-halk shibul-hle
Oldu bir demde cilvekr amma
Nr ile doldu oldu pr-ule
Sultantepede
Mirzazde Mehmet
Efendi Camii.
273

Ol lisn- fasih Hak gnden
Cereyan itdi mebhas hele
Man-y hulleti sul itmi
Hlin emi o shibul-vusle
Oldu hayli zamn bu ry
Hlet-engiz o hadi seble
kibet oldu ana ol hlet
Vaz- mescit bu bukaya le
idince bu many lm
Ol fakr hakr zevkle
Eyleyb ibu kssaya m
Kafiye tenk iken bil-mehle
Feyz ilhmla didi trh
Cami-i Nr mescidl-hle
1143
Zamanla eskiyen bu levha, 1317 (18991900)de saray- hmyun hocalarndan hattat
Ahmet Rakm Efendi tarafndan temize ekilmitir. Bu da, levhann altna yazlmtr. Beylerbeyinde oturan Ahmet Rakm Efendi
1940da Ankarada vefat etmitir.
Cami tamamland srada Hekimolu Ali
Paa Sadrazam bulunmakla (12 Mart 1732 / 12
Temmuz 1735) hitbet ve imamet mezzin vazifelilerinin herbirini onar ake olarak Sleymaniye ve Sultan Mehmet ve Sultan Selim
Camii evkafndan tayin eylemidir. Haslat,
lzm gelen tamiri grlmek zere vakf ilerinin idaresi ocuklarna verilmitir.
Cami, eyhlislm Mirzazde eyh Mehmet
Efendi tarafndan yaptrlmtr. Babas ulemadan Mirza Mehmet Efendidir. Mehmet Efendi, Ak veya Karakoyunlu ahalisinden Habib
Bey isminde bir zatn olu olup 1638 senesindeki Badat Seferinden sonra stanbula gelmi ve saraya alnmt. Osman Efendinin vefat zerine Saray Hocas olan Mirza Mehmet
Efendi 1066 (1655-56)da Tophanedeki Sheyl Bey Medresesine mderris olmu ve sonra baz grevlerde bulunduktan sonra, 20 Rebiylevvel 1093 (29 Mart 1682)de vefat ederek
Karacaahmet Mezarlna gmlmtr. Kabri, Tunusba emesinin sol tarafnda ve
Tbbiye Caddesi zerinde, torunu Neyl Ahmet Efendinin yanndadr.
Mirzazde e-eyh Mehmed Efendi, Mirza
Mehmet Efendinin en byk olu olup babasnn uzun mddet oturduu skdarda domutur. Vakfiyesine gre annesinin ad Abdullah bint-i Safiyedir. Tahsilini tamamladktan
274
sonra ah-Huban Medresesine Mderris olmu ve daha sonra da 28 Rebiylhir 1099 (2

Mart 1688)de ldrlen ve mezar ieki
Dura arkasnda bulunan Sadrazam Siyavu
Paann imamln yapm ve bundan dolay
da Siyavu Paa mam diye hret bulmutur.
1703de ldrlen eyhlislm Feyzullah Efendinin kz Seyyide Aye Hanm ile evlenen
eyh Mehmed Efendinin bu evlilikten olan
olu eyhlislm Mehmet Said Efendidir. (Bu
zat iin eyhlislm Mirzazde Mehmet Said
Efendi emesi bahsine baknz.)
Patrona Halil syan srasnda, 30 Eyll
1730da Sadrazam Nevehirli brahim Paann istei ile Sultan III. Ahmetin saltanatnn son gn eyhlislm olan Mehmet Efendinin ilk ii, Nevehirlinin idamna fetva vermek oldu. Lkin o esnada kendisine hastalk
gelip gzleri grmediinden vazifesine devam
edememi ve Nisan 1731de de istifa etmek zorunda kalmt. Sultantepedeki camiinin karsnda bulunan iftliine ekilen Mehmet
Efendi burada, evval 1147 (Mart 1735) tarihinde vefat ederek babasnn yanna gmlmtr.
emseddin Sami Beyin esiz eseri Kmsllmda, eyh Mehmet Efendi, 1126
(1714)de eyhlislm olan Mirza Mustafa
Efendinin olu olarak gsterilmitir ki, hakikate uygun deildir. Mustafa Efendinin bilinen olu Tezkire sahibi Mirzazde Salim Mehmet Emin Efendi olup Nisan 1739da am yaknlarnda vefat etmi ve oraya gmlmtr.
Sonradan babasnn medfun bulunduu ehzadeba civarnda, Kovaclar Caddesi zerindeki Arpaemini Mustafa Efendi Mektebinin hazresine 1156 (1734) tarihli bir ta dikilmitir.
Her ikisinin kabirleri bugn de mevcuttur. Bu
iki ailenin efendi, bey anlamna gelen mirza
szcnden baka bir yaknlklar yoktur.
eyhlislm Mehmet Efendinin kk olu
Mirzazde Ahmet Neyl Efendidir. stanbulda
yetimi airlerin en deerlilerinden, fazilet sahibi bir zat olup 1104 (1629-93)te domu ve
bir takm grevlerde bulunduktan sonra 19
Rebiylhir 1161de (18 Nisan 1748) Fatih
Camii civarndaki konanda, vefat ederek babasnn yanna gmlmtr.
Bugn de mevcut olan bu aile sofasnda, bu ze-

vattan baka Mirza Mehmet Efendinin kz tarafndan torunu olup 1162 (1748-49)da vefat
eden smail Efendinin, Ahmet Neyl Efendinin olu olup 4 Rebilevvel 1181de vefat
eden Hamid Efendinin ve dier baz kimselerin kabirleri vardr.
Bu hazrenin karsnda ve yol ar yerde, Tunusba Caddesi ile Bakkal Bekir Sokann
birletii yerde ve sokan sol kesinde Mirzazde ailesi ile akrabalk kuran eyhlislm
Feyzullah Efendi ahfadnn gml bulunduu
bir hazre daha vardr. Burada Feyzullah Efendinin olu olup 7 Rebiylhir 1161 (6 Nisan
1748)de vefat eden Mehmet Efendinin, Feyzullah Efendinin kz olup 24 Cemaziyelhir
1181 (17 Kasm 1767)de vefat eden Fatma
Hanmn, 10 Zilhicce 1215 (24 Nisan
1801)de vefat eden torunu eyhlislm Mehmet Kmil Efendinin kabirleri bulunmaktadr.
Hazrede ayrca; 1209 (1794)te vefat eden
Mehmet Kmil Efendinin kzkardeinin, 1184
(1770)te len Mehmet Tayyib Efendizde Osman Efendinin, 1174 (1760)ta len Mehmet
Efendinin olu erif Mehmet Efendinin kabirleri vardr. Feyzullah Efendizdele,rin bir
hazresi de bu kabristann biraz ilerisinde, Bali
avu Camii arsas ile nadiye Tekkesi arsas
arasnda uzanan nadiye Mescidi Soka zerinde, nadiye Meydanndan Tunusbana
doru yrndnde yoku olan yolun hemen
balarnda ve sol taraftadr.
Burada; 1158 Muharreminde (4 Mart 1745)
vefat eden eyhlislm Feyzullah Efendinin
olu eyhlislm Mustafa Efendinin, 1123
(1711)de vefat eden Mustafa Efendinin validesi Fatma Hanmn, aban 1124 (Eyll
17l2)de len Feyzullah Efendi olu mer
Efendinin, Feyzullah Efendi olu olup 7 Rebiylhir 1161 (6 Nisan 1748)de len Mehmet
Efendinin, eyhlislm Murtaza Efendinin
annesi olup 1157de len Emetullah Hatunun, eyhlislm Mustafa Efendinin olu
olup 24 Cemaziyelevvel 1184te vefat eden
Abdullah Efendinin olu Rumeli Kazaskeri
Osman Efendinin, 16 Cemaziyelevvel 1204 (1
ubat 1790)da vefat eden Abdullah Efendinin olu Dervi Mehmet Efendinin, Rebiylhir 1232 (ubat 1817)de vefat eden Abdullah Efendinin olu Emin Efendinin, 1156
(1743)te vefat eden Muteber Hatunun, eyhlislm Mustafa Efendinin torunu Abdullah
Efendinin olu olup 1181 (1767)de vefat

eden Mustafa Efendinin, 13 Rebiylevvel
1240 (22 Austos 1835)te vefat eden Emin
Mehmet Efendinin olu Abdullah Efendinin
ve Abdullah Efendinin olu olup 1178
(1764)te vefat eden Salih Hamid Efendinin
kabirleri vardr.
Dervi Mehmet Efendinin ei, Ebu shakzde
Said Efendinin edibe ve aire olan kz, mehur Fitnat Hanmdr.
eyhlislm Mehmet Kmil Efendinin damad olup 1234 Cemaziyelhir (ubat18l9)da
vefat eden stanbul payeli, Mekke-i Mkerreme kads Esirzde Mehmet Refi Efendinin
kabri ise, Tunusba Meydanndan Duvardibine giden, Tbbiye Cadddesinin sa tarafnda, ieki durandaki oto galerisinin arkasnda, Karacaahmet Mezarlnn 8. Adasnn
karsnda, eski ieki Kahvesinin yanna
1970 tarihlerinde yaptrlan binalar iin mezarlk iinden alan yolun sol kesinde ve etraf kesme ta ile evrilmi byk aile hazresindedir. Yine burada; eyhlislm Mustafa
Efendinin damad olup 1204 (1789)da vefat
eden am mollas Selm Mehmet Efendinin,
2 Cemaziyelevvel 1205 (9 aralk 1790)da vefat eden ei erife Hadice Hanmn, 15 Ramazan 1229 (2 Eyll 1814)te vefat eden kz
Mehmet Halis Mollann ei Ziynet Hanmn,
12 Cemaziyelevvel 1206 (7 Ocak 1792)de vefat eden dier kznn, 1193 (1779)da vefat
eden baka bir kznn, ve 1206 Cemaziyelevvel gurresinde (26 Ocak 1792) vefat eden ve
hidesi zerinde bir molla sar bulunan olu,
am Kads, Mderris Mehmet Salim Efendinin kabirleri vardr.
Ayrca eyhlislm Feyzullah Efendizde eyhlislm Mustafa Efendinin olu olup 1184
(1770)te vefat eden Rumeli Kadaskeri ve Nakibl-eraf Abdullah Efendinin ve oullar
Osman, Mehmet Emin ve Mustafa Efendilerin kabirleri vardr. 1231 Cemaziyelevvel
gurresinde (30 Mart 1816) vefat eden Osman
Efendinin kethdas kad Ramazanzde Mehmet Said Efendi de buraya gmlmtr.
Abdullah Efendinin mderris olan olu Mustafa Efendi 1181 (1767)de, Anadolu Kadaskeri ve Nakibl-eraf olan Mehmet Emin
Efendi 1233 Rebiylevvel (Ocak 1818)de vefat etmitir. Mehmet Emin Efendinin olu
275

Mderris Abdullah Efendi de 17 Ramazan
1247 (19 ubat 1832)de vefat ederek babasnn yanna gmlmtr. 21 Rebiylhir 1231
(21 Mart 1816)da vefat eden Mehmet Emin
Efendinin ei Sarayl Hanmn da kabri yine
bu byk hazrededir. Abdullah Efendinin olu Rumeli Kadaskeri ve Nakibl-eraf Osman
Efendinin 1185 (1771)de vefat eden kznn
ve 1211 (1796)da vefat eden Abdullah Efendinin ei Saliha Kadnn kabirleri de yine bu
aile sofasndadr.
eyhlislm
Mirzazde eyh
Mehmet Efendinin
Burada ayrca 15 Cemaziyelevvel 1197 (18 Nisan 1783)te vefat eden Medine Kads es-seyyid brahim Efendinin, 1227 Cemaziyelhir
(Haziran 1812)te vefat eden Kuds mollas
Hekimba Arif Efendinin torunu Medhizde
Abdlhamid Efendinin, 1220 Safer gurresinde
(l Mays 1805) vefat eden eyhlislm Drrizde Mehmet Ataullah Efendinin olu Yeniehir Fener Kads Mehmet Hamid Efendinin,
(annesi Feyzullahzdelerden Azize Hammdr) 1209 Zilhiccesinin gurresinde (19
Haziran 1795) vefat eden stanbul payeli Fey-
zullah Efendizdelerden Mehmet Halis Efendinin, 1198 (1784)te vefat eden Rumeli Kadaskeri Feyzullah Efendizdelerden Mehmet
Nafi Efendinin kabirleri vardr.
Bunlardan baka hazrede 7 Ra 1206 (4 Kasm
1791)de vefat eden eyhlislm Mehmet Kmil Efendinin olu Sleymaniye mderrisi
Mehmet Muhib Efendinin, ve 25 Za 1239 (22
Temmuz 1824)te vefat eden Sleymaniye mderrisi Mehmet Kmil Efendinin dier olu
Mehmet erif Efendinin de kabirleri vardr.
18 Muharrem 1194 (25 Ocak 1780)de vefat
eden Edirne Kads ve stanbul payeli olan
Mehmet Ganim Efendinin, 8 Ramazan 1197
(7 Austos 1783)de vefat eden Ganim Efendinin olu mderris Mehmet Sadk Efendinin, 22 evval 1226 (11 Eyll 1811)de vefat eden Mehmet Ganim Efendinin dier olu
Sleymaniye mderrisi ve stanbul kads
Mehmet Arif Efendinin, 8 Safer 1181 (6
Temmuz 1767)de vefat eden dier bir olu
mderris Salih Efendinin, 12 Cemaziyelevvel
1183 (13 Eyll 1769)da vefat eden dier olu
Said Mehmet Efendinin ve 17 aban 1184 (6
Aralk 1770)te vefat eden dier bir olu Emin
Mehmet Efendinin de kabirleri buradadr.
Hazrenin karsndaki eski Menzilhaneden
eser kalmamtr.
eyhlislm eyh Mirzazde Mehmet

Efendi Mezarl:
bbiye Caddesi ile Tunusba Caddesinin

birletii ve sa keden iekiye doru,
Tbbye Caddesinin sol tarafn takiben yz
adm yrndnde, Karacaahmet Mezarlnn yksek set duvarnn hemen nnde
1234 (1818-19)da vefat eden Mirzazde Sleyman Beyefendinin iri molla sarkl hidesini grrz. eyh Mehmet Efendinin kabri,
bu hidenin 25-30 adm arkasndadr.
Sleyman Beyefendinin hemen arkasnda
1205 (1790-91)de vefat eden Mirzazde ahfadndan bir hanmn, bunun nnde silindir
eklindeki ta yerde olup 1164 (1751)de vefat eden Mirzazde smail Efendinin, bunun
yannda silindir eklindeki hidesi yerde olan
Neylizde Mehmet Hamid Efendinin olu
olup 1183 (1769-70)te vefat eden Ahmet Mecid Efendinin, bunun 5-6 adm ilerisinde ve
276

silindir eklindeki ta yerde olup 18 Zilhicce
1188 (19 ubat 1775)de vefat eden eyhlislm Mirzazde es-seyyid Mehmed Said Efendinin, bunun hemen yannda silindir eklindeki hidesi yerde olup 19 Rebiylhir 1259
(19 Mays 1843)te vefat eden Mirzazde esseyyid Mehmet Arif Efendinin, bunun yannda ise ayn aileden olup 1189 (1775)de vefat
eden Neylizde Mehmet Hamid Efendinin kz Melek Hanmn, bunun on adm ilerisinde
1147de vefat eden eyhlislm Mirzazde
eyh Mehmet Efendinin, bunun yannda 19
Rebiylhir 1161de vefat eden Mirzazde
Neyli Ahmet Efendinin, bunun yannda ve
yerde ise 1181 de vefat eden Neylizde Hamid
Efendinin krk hidesi vardr.
eyh Mehmed Efendi 1147 nin ismi vefatna
tarih olmutur ki, bu tanda bilhassa belirtilmitir. Bu son hide silindir eklinde olup,
Neyli Ahmet Efendinin kabir talarnn zerine oturtulduu kaidede de ayrca bir kitbe
vardr. Pek perian durumda olan bu talarn
baklmas ve yerlerine konulmas icap eder.
civarnda Susuzba ismiyle maruf bir balar

vard. Buradaki bir sokak hl bu ismi tamaktadr. Sultantepe lkretim Okulu bahesinde
bir ka Bizans stun bal bulunmaktadr.
Camiin kble tarafnda elan pek harap durumda olan eyh Mehmet Efendi ktphanesi
mevcuttur. (Bu ktphane bahsine baknz.)
Mirzazde Mehmet Said Efendi babasnn yaptrd bu camiin tamir ve bakm iin bir ok
akar brakmtr. Vakfiyesine gre bu akarlar
skdarda; Aktrbede, Debbalarda, Glfem Hatun Mahallesinde, Hace Hatunda,
Valide-i Atikte, Solak Sinanda ve Salacakta,
stanbulda; Kirmast, Tercman Yunus, Atik
Ali Paa, Kefeli, Debbazde Mimar Ayas, Bereketzde ve Byk Piyale Paa Mahallerinde
bulunuyordu. Bunlar ev ve arsalardan ibaretti.
amlcada kendi bandaki suyu knk borularla bu camiye getirtmi ve emelerinden de
bu suyu aktmt.
Sultan III. Ahmet, 1136 senesi Saferi sonlarnda (1723 senesi Kasm sonlar) o srada Rumeli
Mirzazde Neyli
Ahmet Efendinin
ahidesi
Neyli Ahmet Efendinin kabir ta zerinde u

kitbe vardr:
El-Fatiha
Merhum ve mafurn-leh
Rumeli Kadaskeri
Mirzazde Neyli Ahmet Efendi
ruhiyn Fatiha
Sene 1161 Rebiylhir 19
Mezar kaidesinin yan yzne iki satr halinde
yazlm olan kitbe udur:
1) Neyli Ahmed Efendi tabe serah
Kld n glen-i cinn vatan
Didi ahbabna mbeir-i gayb
Mevtine eylemem ann iven
2) Mirzazde Ahmed-i Neyli
Sahn- Firdevsi eyledi mesken
1161
Tarih, eyhlislm elebizde Asm Efendinindir. (l. 1173 / 1760)
Mirzazdelerin iftlik ve kkleri, camiin karsnda idi. Bugn bu yerde, Selimzdelerin
byk ahap kkleri ile mtemilt ve Sultantepe lkretim Okulu ile Halide Edip Advar lkretim Okulu bulunmaktadr. iftlik
277

Kazaskeri olan eyh Mehmet Efendiye emlak hmyundan Bebek Bahesi civarndaki olduka byk arsalarndan birini ihsan etmiti.
Mabet, Galip Paann Evkaf Nazr bulunduu
srada 1317 (1899) tarihinde onarlmtr.
(Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou, I/180)
Kaynaklar: (Sicill-i Osmn, 1/138 es-seyyid brahim Efendi; s. 423 Emin Mehmet Efendi Feyzullahzde; 4/537 Nafi
Seyyid Mehmed Efendi; s. 67-68 Kmil el-hac Mehmed
Efendi Karabazde; s. 722 Arif Efendi; 3/52 Selm Mehmed Efendi; s. 385; Abdullah Efendi Feyzullah Efendizde;
s. 618 Ganim Mehmed Efendi; s. 266 Arif Mehmed Efendi;
s. 52 Mehmed Salim Efendi; 2/412 Refi Mehmed Efendi; s.
268-269 Halis Mehmed Efendi Feyzullahzde; s. 106 Hamid
Mehmed Efendi; ayrca 1/250 ve 3/3, 31, 47 ve 4/228-419
Ahmet Neyli, Said Mehmet, Salim Mehmet Emin Efendi,
Mehmet Efendi Mirzazde md.; 4/185, Mehmet Efendi Mirza; 4/428 Mustafa Efendi; 4/236 Mehmet Efendi elebi;
3/385 Abdullah Efendi; 1/423 Emin Mehmet Efendi; 2/334
Dervi Mehmet Efendi maddeleri ile 3/94 ve52) (HadkatlCevmi, 1/283 ve 2/9-10 Karanlk Mescid, ve 2/238)
(Mirat-i stanbul, s. 140-141) (S. N. Ergun, Mezar Kitbeleri 1932, s. 14) (. Hakk, Merkd, s. 77-78) (Danimend, Kronoloji, 3, s. 41) (M. Aktepe, Patrona syan, ndeks) (M. Aktepe, emdanizde Tarihi, ndeks) (Meydan
Larus, 8/41) (A. Refik, lmiye Salnamesi, stanbul 1334, s.
38-510) (Rfat Efendi, Devhatl-Meayih, s. 87-88) (Mstakimzde, Devha-i Meayih-i Kibar, ni. Ktphanesi T.
Y. No: 1206, s. 30) (. Sami, Kamusl-lm, 6/45094510) (eyhi Mehmet, Vekayil-Fudala, ni. Ktphanesi
T. Y. No: 3216, s. 14, 203, 206, 402-404 ve No: 1535, s.
22, 28, 311) (Rait T. 1282, 1/14, 380-382) (Mehmet
emi, Esmart-Tevarih, stanbul 1295, s. 119-198) (Sami-akir-Subhi, Tarih, stanbul 1198, s. 23/b) (Asm, Kk elebizde, Tarih, stanbul 1282, s. 288) (Salim, Tezkire 1315, s. 689) (zzi, Tarih 1199, s. 157/a-159/b) (Gezi Notu) (. Tank, stanbul emeleri, 1/162) (A. Erdoan, Mimar Mehmet Aa, s. 1)
Mescit ve odalardan bugn eser kalmamtr.

Yalnz arka tarafnda bir ka kabir vardr. imento ile svanan mezarlarn zerine, yeni yaz ile Miskin Baba diye yazlmtr. Hamzav
hidesi zerinde deiik bir rumuzu olan bir
kabir, 1129 (1717)de vefat eden Miskin Dede el-hac Hseyine aittir.
Yavuz Sultan Selim, 920 (1514) tarihinde ran
Seferine karken ismini bilmediimiz, Miskin
Dedeyi de yanna almt. 20-23 Nisan 1514
gnleri skdarda kalan padiah, bu srada
Dedenin istei zerine ona bu dergh yaptrmt. Orduyla beraber, 17 Mays 1514 de Seyitgaziye gelen Miskin Dede, burada trbedar
kapsn yeniden yaptrm ve kap yanndaki
duvara da Arapa bir kitbe koydurmutu. Kitbedeki arapa ifadenin anlam Miskin Dedenin sevgisi bu trbedar kapsn yeniledi.
Allah onun bann topran gzel klsn, sene
921dir.
Hadkatl-Cevm adl kymetli eserinde Ayvansaray Hafz Hseyin Efendi unlar yazmtr:
Miskinler Mescidi denmekle maruftur. Bnisi
Msr Fatihi Sultan Selim Handr. Binas 920
(1514) tarihindedir. Bu miskin tabiri fakir demek olmayp belki bir illet-i mahsusa olup, bir
soy gibi bir snf kimselerde vuku buluyordu.
Her kimde zuhur ederse bunlara gidildii zaman o illetten bir niane zuhur etmi ise yanlarna alrlar ve illa baka kimseyi ieriye dahil
etmezler. Gerek erkek gerek kadn cmlesi
miskin olmak arttr. Sadakalar eksik deildir.
Yine kendilerinden bir eyhleri ve kendilerine
mahsus ayinleri olup eleri ve evltlar cmle o
mahaldedir.
Mescitlerinin minberini Yalk Mehmet
Emin Paa 1172 (1758-59)da vaz eylemitir.
MSKNLER TEKKES MESCD

(DEDELER MESCD)
escit, eski Badat Yolu (Ulu yol) yeni

Karacaahmet-brahimaa Bulvar zerinde olup brahim Aa ayrna giderken sol
tarafta ve 1226 (1811) tarihinde yaptrlan sa
Aa emesinin hemen arkasnda idi. Mescidin sa tarafnda ve biraz ileride, ehitlie giden yolun banda ise o civara ismini veren erif Paa Kuyusu bulunmakta idi.
278
Tekkenin burada kurulmas tesadfi deildir.

Halkn sadakalar ile yaamlarn srdrmeleri
iin o devrin en ilek yolu tercih edilmitir.
Yolculua kanlar veya dnenler mutlka bu
yoldan geerler ve sadaka talarna gnllerinden kopan brakrlard. Hastahanenin kurulduu 1514 senesi skdar bugnknden ok
kkt. ehir henz nadiye, Tunusba, ieki ve Selimiyeye kadar yaylmt. Tekkenin bulunduu mevki, ehrin pek uzanda saylyordu.

Miskin kelimesi Arapa, hi bir eyi olmayan
fakir anlamna gelir. Hadka yazar bu durumu
pek gzel aklamtr. Tarihlerimizde baz fakirlere miskin tabiri kullanlmtr. Hatta bu
tabir tasavvuf kitaplarna bile gemitir. Bunlar halk tarafndan daima korunmutur. Pek
ou tekkelerde yatard.
Mehmet zzet Bey, Rehber-i Umr- Beytiyye
isimli kitabnda:
stanbulda czzamllarn tecridi mtalaasyla
tesis edilmi olan Miskinhane skdarda Karacaahmet Mezarlnn ortasnda ve Haydar
Paa yolunda olup ...... 9 hane olarak bina
olunmu ve bunlara ilveten II. Sultan Mahmut tarafndan da 1225 (1810) tarihinde 11 ev
daha ina edilmitir.
Miskinhaneye, Evkaf Nezareti tarafndan ayrca tahsisat ve tayinat verildii cihetle burada
bulunan miskinlerin geimleri teminat altna
alnm ve yukarda hastaln sebepleri arasnda saylan sefalet ve izdiham gibi ahvale meydan braklmamtr. yle ki, her gn sabahleyin her miskine iki ift fodla ile skdar ima-
retinden orba, akamlar da pilv, orba ve et

verildii gibi haftada iki defa pazartesi ve perembe geceleri tatl olarak pilv ve zerde verilmektedir.
Bu miskinhaneye halk arasnda Miskinler Dergh ad verilir. Bu hayr evi kaps nnde ve
yol kenarnda st oyuk mezar ta gibi bir
metre yksekliindeki stuna caddeden geen
yolculardan sadaka vermek isteyenler ukura
para braktklar anda ieriden bunu gren
miskinler bir azdan bararak dua ederlerdi
ve toplanan paralar aralarnda taksim ederler.
Mehmet zzet Beyin, bu Miskinhaneyi III. Selim zamannda gstermesi yanltr.
Evliya elebi mehur Seyahatnamesinde unlar yazmaktadr:
Miskinler Tekkesi, cadde zerinde, ehir dnda bir tekkedir. Btn miskinler burada kalp sadakalarla geinirler. ehir iinde bir miskin haber alnsa derhal aman vermeyip tekkeye getirirler. sterse ayan ve eraftan olsun, hi
Miskinler Tekkesinde
Miskin Dedenin kabri.
279

dinlemezler. Ellerinde padiah emriyle cebren
alp evine gtrrler. nk czzam illeti bulacdr diye ehir iinde durmak yasaktr. O
yzden her ehrin dnda Miskinhaneler vardr ki miskinler kimse arasna karmayp ayr
bulunurlar. Fakat Arabistan ve Msrda czzaml adam oktur. Kaba illetidir diye eli aya dklm adamlar ile bir yerde yiyip, yatp
kalkarlar, Allahn hikmeti sllede srp, torunlarnn bile ka ve kirpikleri dklr.
Karacaahmetdeki bina ve mescidin nce dam

ve tavan kt. Sonra tahtalar yaklmak zere tand, sonra duvar ve temel talar skld
ve yeri dzleti. Etrafn saran servilerden ve
nndeki emeden bu yer bulunabilir hale
geldi. emenin nne irkin bir duvar ekilerek orann tarih ruhu ldrlmt. 1970 senesinde yeni yol yaplrken bu duvar kaldrlm ve eme yol kenarna isabet etmitir.
...........
Aadaki satrlar Dr. Sheyl nver Beyin kitabndan alnmtr:

Halkn merhametini ekmek iin bu messeseye dini bir vasf verilmi ve bu cihetten tekke denmitir. Resm ve husus tasavvuf tekkeleriyle bir alkas yoktur.
skdar Miskinler Tekkesi tavanlar, dam ve
zemini ahap olmasndan dolay bir ka tamir
geirmitir. Birinci Dnya Harbinden sonraki
dnemde hi olmazsa krgir duvarlar grlen
son binas 1225 (1810) ylnda Sultan II. Mahmud devrinde Hazine Vekili Ali Aa tarafndan adeta yeniden yaplrcasna esasl bir onarm grmtr. Bundan 34 sene sonra 16 Recep 1259 (12 Austos 1843) senesinde Sultan
Abdlmecid tarafndan bu Miskinler Tekkesi
ve onlara mahsus cami, ampir tarznda 350 lira 2 kurua hazrlanan keif bedelince tekrar
tamir edilmitir.
skdar Miskinler Tekkesinin, 1341 (1923)
tarihine kadar yar bakml ayakta durabilmesi
son tamir ile mmkn olmutur. 1923 senesinde miskinhane lav edilmitir. Sebep olarak da
hastalarn kafi bir bakm grmemeleri gsterilmitir. I. Dnya Harbinde, bir aralk baz czzamllar yeni illarn yaplabilmesi iin Glhane Askeri Tbbiye Mektebine nakledilmi
ve orada Dr. Dayke ve Bakteriolo Dr. Reat
Rza tarafndan tetkik edilmilerdir. Prof. Delmorre mtareke senelerinde 1919 - 1922 Tp
Fakltesine getirildiinde, Dr. Hasan kr ile
birlikte Karacaahmet Miskinler Tekkesine gelerek hastalar zerinde fahri olarak baz ettler
yapmlardr. Rahmetli Ord. Prof. Dr. Mashar
Osman, skdardaki tekkelerinde kalan hastalar nce mdr bulunduu Topta Bimarhanesine naklettirmi ve sonra akl hastalarn
Bakrkydeki, Readiye Klas barakalarna
tam ve sonra ayr bir pavyona yerletirmi,
fenni bakm ve tedavilerini de ele almt.
280
Czzamhanenin de ayn tarihi tayan bir kitbesi vardr. Buras yklnca skdar ve Karacaahmet tarihini seven deerli Hattat Necmeddin Okyay stadmz teebbse geerek
ok kymetlidir diyerek Evkaf (Trk - slm
Eserleri) Mzesine naklettirmitir. Bu kitbe
de Hattat Mustafa Rakmndr, yalnz imzas
yoktur.
Miskinler Tekkesinin bir de hastalarn namaz
klmas iin bir mescidi vardr. Burasnn eyhi
anlamna gelen bir mdr bulunuyordu. En
son mdr Haydar Paa Tp Fakltesi Klinikleri imam olan zzet Efendi idi.
Son senelerde burada 7 - 8 hasta kalm olup
bunlar aile halinde oturuyorlard. Duvarlar
krgir, ii ahap, her birine pencereli ve kaplar i baheye alan ikier oda dyormu.
Mevcut odalar da 20 adet imi ........ Ayrca bir
de hamam vard.
Badat Yolunun ve camiye giden ksa yolun kenarnda yerden bir metre yksekliinde Nezir
Talar bulunurdu. Bu yuvarlak silindir biimindeki stunlarn stleri ukur idi. Bunlara ehir
iinde baz ke balarnda da raslanyordu. Sadaka ta ad verilirdi. Bu talarn zerindeki ukur yere hayr sahipleri tarafndan para konulunca, kapda bekliyen Gzc Baba ieriye:
Selm! diye bararak sadakay haber verir,
ierdekiler uzun uzun;
min, diye barrlard.
zzet Efendiye gre hastaln imam ve hatiplere getii iitilmemiti. Son asrlarda imamlar czzamllardan deilmi. Lkin son senelerde ok bakmsz ve intizamdan eser kalmam.
Vaktiyle Miskinhanede, Badat Fatihi IV.

Muradn Alemdar raklarndan birinin kabri
vard. smine Muradl Dede veya Selim Baba
da derlerdi. Bu kabir burann manev benliini
tamamlard.
Bir zaman kadn hastalar mavi dokumadan
araf ve alvar giyerlermi. Binada vekilharla kadar her ii gren mdr gibi imamn da
ayr bir dairesi ve bahesi vard. Burann vakfiyesini gren yoktur. Hastalar arasnda mhim bir dava olursa mahkeme heyyetinin buraya geldii olurmu.
Miskinler lnce gmldkleri yere ta dikiliyor lkin hastal yazlmyordu.
Enderun Vsf Osman Beyin Tarih-i Mesken-i
Miskinler bal altnda divannda kaydettii
otuz msral kitbe, czzamhane yklmadan
evvel kaps zerinde bulunuyordu. Bugn
Trk - slm Eserleri Mzesinde olan kitbe udur:

h- himmetgr ddr- keramet itihd
Hazreti Sultan Mahmud bin Han Abdlhamd
Padiah- mlk-i irfn dver-i iklim-i n
Nuhbe-i devrn hidv-i kmrn h- ferd
Byle kn- merhamet-dr-y efkat-gsteri
Bir getrmdr cihna Hazret-i Rabb-i Mecd
Dest-i mimr- inyt ile ol ahenehin
Kalb-i lem olsa bdan deil emr-i bad
Himmeti mamr idb sahn- cihn sbes
Nice hayrta muvaffak oldu ol h- red
Bendegn dahi deb detin derp idb
Her biri bir hayr ile ahdinde oldu mstefd
te ez-cmle vekl-i genci kim sa Aa
Ol ehe celb-i du in klub say-i akd
tdi bdan bu vrn mesken-i miskinleri
Kld hakka ciz b-keslere ltf-i mezd
Onca demlerdir hrbe-zr olub her cnibi
Zr blsnda olmud imret n-bedd
skdar Karacaahmet
Kabristan
arasnda kalan ilk
Lepra (Czzam)
Tecridhnemiz:
Miskinler Tekkesi.
Bu gn sadece
eme ta kalan bu
messeseyi, bize
Rza Beyin kalemi
tantyor.
(Dr. Sheyl nver
Arivi)
281

iddet-i bd ile bb revzeni idb sarr
Birbiriyle gy eyler idiler gft ind
Cem olub kad-stuni pir sl-hurde misl
Kuruyub kmd sakf bb mnend-i kadd
tmeyb bir kimse tamre nigh-i iltift
Kalm idi yle vrn harbe n medd
Mazhar-i tevfik-i Mevl olub ol zt- gzn
Yapd bir muhkem bina mesken ki n kh-i cedd
Eyleyb hayr mberrtn Cenab- Hakk kabl
Saye-i hide mesrr ide ber-vefk-i md
Hi sz olmaz Vsf bu hayra yaz trhini
Old dr- mesken-i miskinler in-y cedd
sene 1225
air Vsf Beyin hazrlad bu kitbeden de
anlalaca zere Miskinler Tekkesi, 1225
(1810) tarihinde yeniden yaplrcasna tamir
edilmitir.
Vsf Efendi, 7 Rebiylevvel 1222 (15 Mays
1807)de vefat ederek Eypte Bostaniskelesindeki Mihriah Valide Sultan Trbesi karsndaki mezarla gmld. (Hafz sa Aa
emesi bahsine baknz.)
Bugn Trk ve slm Eserleri Mzesinde bulunan 250 x 0.76 metre boyutlarndaki ok byk kitbe altar satrlk be stun halinde hazrlanmtr.
Mehmet Raif Bey, Miskinler civarndaki
musluklarn ve kuyunun tarihi udur: Mrg-i
Kevser Hanmn ruhu in el-Fatiha 1305
(1887-88) Kendisi dahi yannda medfundur
demektedir. Tekkede bugn de mevcut daha
iki kuyu vardr ki, biri kitbesiz olup dieri
Mehmet Ali Paa tarafndan yaplmtr.
skdarl Ressam Ali Rza Bey, 1930 tarihinde, bu tekke ve mtemiltnn ok gzel bir
resmini yapmtr. Bu resimde grldne gre, Badat Caddesinden ayrlan ksa bir yol,
bizi Miskinler Tekkesi Mescidine gtrmektedir. Bu ksa yolun iki yanna sadaka talar
konmu olup sa tarafnda bir mezarlk, sol tarafta ise bugn de mevcut olan Hafz sa Aa
emesi vardr. emenin yannda bir sundurma grlmektedir. Bu eme ile mescit arasnda tek katl, beik atl bir bina bulunmaktadr.
Son cemaat yerinin ahap olduu resimden anlalan mescidin, kaps ksa yola bakmaktadr.
Sa tarafndaki ta minaresi ksa ve gdktr.
282
Mescidin sa tarafnda ve gerisinde ahane ile

miskinlerin barnd byk bir bina bulunmaktadr. Sa taraftaki ahane zerinde ise be
baca vardr.
Sultan II Mahmut dneminde Miskinler Tekkesinde ilgin bir olay cereyan etmitir ki,
yledir:
O srada Rumeli Kadaskeri olan eyhlislm
Mekki Efendinin olu Mustafa Asm Efendinin kz ve Mekke payeli ulemadan Muradzde Arif Efendinin kars Lebibe Hanm, yine
o devrin kibar ulemasndan vaka-nvislik, elilik ve reisl-kttaplk yapm Vsf Efendinin kz ve mderris Lofal Bekir Efendinin
ei Zeliha Hanm sever. (Bu sralarda Mustafa Asm Efendi ile Vsf Efendi aileleri Salacak
sahillerinde yan yana birer yalda oturmakta
idiler.)
Arif Efendinin ei Lebibe Hanm bu irkin
mnasebete cariyelerden birini de katmak ister. Fakat kz bunu kabul etmeyince de 1233
(1817) tarihinde ban tra ettirerek Miskinler Tekkesine attrr. Bu zulmn, Sultan II.
Mahmuta aksetmesi zerine iki kadn da stanbuldan srdrr ve cariyeyi de tekkeden
kartr. Fakat daha sonra, Mustafa Asm Efendinin 27. 1. 1818de eyhlislm olmas zerine, yalvarmalarna dayanamayan Padiah,
Asm Efendinin ok gzel olan kzn affederek stanbula getirtir.
Mustafa Asm Efendi ile babas Mekki Efendinin, Lebibe Hanmn kabirleri, Fatih Camiinin Darafaka tarafna alan Boyac Kapsnn ilerisinde, Kk Karaman mahallinde
Viran Trbe ismiyle anlan trbenin karsnda ve yol ar yerde ve eski ad mam Soka
olan imdiki Baimam Sokann sa kesindeki hazrede idi. Bugn mevcut olmayan bu
trbe ve hazrenin karsnda ve yol ar yerde
Abdlkerim Efendi Medresesi ve hazresi mevcuttur.
Viran Trbe ile karsndaki hazre, 1910 tarihinde Darafaka Caddesinin geniletilmesi
srasnda, ayn caddenin sa tarafna kan Aksakall Sokann sa kesindeki arsa bir hazre haline getirildikten sonra buraya nakledilmilerdir. Bu nakil srasnda bir ok lhit dalm ve talar da krlmtr. Bunlar yeni hazrenin arkasna gelii gzel atlmtr.
MUMCUBAI MESCD
Viran Trbe ile karsndaki hazrede u kimseler gml idi:

1015 (1606-7)de vefat eden eyhlislm
Ebul-Meyamin Mustafa Efendi. Bugn
kabri mevcut deildir.
1130 (1718)de vefat eden eyhlislm mam
Mahmud Efendi. Bugn kabri mevcut
deildir.
1162 (1749)da vefat eden eyhlislm mam
Mahmud Efendizde Abdullah Efendi.
Bugn kabri mevcut deildir.
1212 Cemaziyelevvel 22 (12 Kasm 1797)de
vefat eden eyhlislm Mekki Efendi.
Lhit eklinde olan kabri vardr. Lhdin
yanlarna iri rozetler yaplm olup serpu ksm krlmtr. hideleri dikdrtgen prizmas eklindedir.
1262 Zilhiccesi gurresinde (20 Kasm 1846)
vefat eden Mekkizde eyhlislm Mustafa Asm Efendi. Lhdin zeri kabartma
motiflerle bezeli, dikdrtgen prizmas
eklindeki hidesi molla sar ile ssldr.
1249 (1833)de vefat eden Mekki Efendinin
ei.
Hazrede poligonal ba ve ayak talar krlm
ve yan yzlerinde iri rozetler bulunan ve eyhlislm Bahayi Efendiye ait olduu sanlan
bir lhit daha vardr.
Kaynaklar: (S. nver, stanbul Belediye Mec. Say: 118
Austos 1934) (S. nver, Yaam Der. Cerrahpaa Tb Fak.
Yay. Czzam) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman
Trkesi, 2/174) (Meydan Larus, 8/836-837) (Tarih Hazinesi, 1950 c. 1, Say: 3) (Pakaln, Tarih Deyimleri, 2/46)
(Hadkatl-Cevmi, 2/246) (Trk ve slm Eserleri Mzesi, Envanter No: 1250) (Mirat-i stanbul, s. 90) (Enderun
Vsf Osman Bey Divan, s. 257) (anzde Tarihi) (Cevdet
Tarihi, dal Ne. 10/301-302) (E. Kou, Cariye Vakas,
stanbul Ans. 6/3386) (Cevdet Tarihi Sabah Gazetesi Yay.
6/363-364) (Sicill-i Osmn, 3/283 Mustafa Asm; 3/271
Arif Efendi; 4/ 508 Mekki Efendi, 4/99, Vsf Efendi; 4/87
Lebib Efendi; s. 608 Vassaf Efendiler) (Gezi Notu) (Enver
Naci, Miskinler Tekkesi, 7 Austos 1935, Yedign) (Konyal, skdar Tarihi, 1/235) (O. N. Ergin, Trkiyede ehirciliin Tarihi nkiaf, s. 19-20) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III, No: 2012, Belediye No: 4940)
skdarda, Sultantepesinde ve Servilik Caddesi zerindeki Arslan Aa emesi arkasnda

idi. Bugn yerinde yeller esmekte, izi dahi bulunmamaktadr.
Hadka yazar bu mescit iin Bnisi Mumcuba Mehmet Aadr. Kabrinin yeri belli deildir. Mescidini fevkn olarak yaptrmtr.
Mahallesi yoktur demektedir.
Topkap Saraynn Mumcubas olan Mehmet Aann bu mescidi hangi tarihte yaptrd belli deildir. Mescidinin mahallesi olmadna gre, Hace Hesna Hatun Mescidinden
sonra yaptrld kesindir.
Babakanlk Osmanl Arivindeki, 29 Rebiylevvel 1252 (14. 7. 1836) tarihli bir istidada
skdarda Hace Hesna Hatun Mahallesinde, Mumcuba Ahmet Aa Mescidi vakfndan bir cihetin tevcihi istenmektedir. Hadka yazarnn Mehmet dediine, istidada Ahmet denilmitir. Bir cihetin tevcihi istendiine
gre, vakfnn zengin olduu anlalmaktadr.
1924 tarihli ve skdardaki gayrmenkul vakflar kaydeden bir defterde yalnz Mumcuba Mektebi kaydedilmi ve onun da mlhakadan arsa halinde olduu belirtilmitir. Bu durumda mescit, 1308 (1890) tarihindeki byk
Sultantepesi yangnnda yanm olmaldr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/236) (Konyal, skdar Tarihi, 1/57) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri II, No: 11359; IV, No: 21148) (Tuhfe-i Hattatn, s.
389)
MURAT RES MESCD
nisi, Kanun Sultan Sleymann deniz

merasndan Murat Reis olup 1018 (1609)
tarihinde vefat etmi ve Rodos Adasndaki
trbesine gmlmtr. Vakflarda kadro harici braklan mabet, 1973 tarihine kadar pek
harap durumda olup, bir ka duvar bakiyesi ile
minaresinin kaidesi kalmt. Halk tarafndan
kesme ta olarak yaptrlmtr. Fevkndir.
Murat Reisin baka hayrat da vardr. 1609da
vefat ettiine gre, mescidi bu tarihten evvel
283

yaptrmtr. Murat Reis, Sultan Sleyman
devrinde Msr Kaptanlndan azlolunan Pir
Reisin yerine Msr Kaptanlna atanm ve
Pir Reisin Basrada brakm olduu Osmanl
Donanmasn Sveye getirmee memur olmutur.
Murat Reis Camii ve

civar krokisi.
Pir Reis, Msr Kaptan- Deryalna 1547 tarihinde tayin olunmutu. 959 (1551)de Kzl
Denize alan Pir Reisin yannda kadrga ve
kalyon olarak 30 para harp gemisi vard. Bu
donanma Svey Limannda sleniyordu. Evvel Ciddeye ve sonra Bblmendebden
Adene vard. Reysl-Haddi getii esnada sise yakaland. Gemiler yollarn arp daldlar. Sis dalnca toplanlm ve Umman lkesinin Maskat Kalesine gelinip zaptedilmiti.
Pir Reis, bundan sonra Hrmz kalesini kuatm, topa tutmu ise de Portekizliler kar
koymulard. Peev ve Hammer tarihlerine
gre kalenin fethi yakn iken Portekizliler ile

anlaarak onlardan hara ve hediyeler alarak
kalenin alnmasndan vazgemiti. Hrmz
sularndan hareket eden donanma Basraya
gelip bir mddet bekledi. Portekiz donanmasnn Basraya gelecei haberi yaylnca bu krfezde dolaan donanma gemilerinin hepsini
armaya imkn olmadndan Pir Reis, kendi emrinde olan kadrga ile dman gemileri gelmeden denize alm ve bir kadrgas
Bahreyn Adalar yaknnda paralanp batarak iki kadrga ile Msra dnmt. Kanun,
Trk Donanmasn Basrada amiralsiz, yzst brakmasn affetmeyerek 960 (1552-53)
tarihinde Msr Divannda boynunu vurdurdu.
Bu durumda Katif (Bahreyn) Sanca Beyi
olan Murat Reis, 15 kadrga ve iki para ile
Basradan ayrld ve Hrmz Adas civarnda
Portekiz donanmasna rastlad. Yapt iddetli deniz avanda baarl olamayarak Basraya
geri dnd. Bu avata mehur kaptanlardan
Sleyman ve Recep Reisler ehid olmulard.
Bu baarszla ramen Murat Reis, Pir Reis
gibi idam olunmad, fakat, 959 (1552) tarihinde azlonuldu.
Murat Reis, 28 Eyll 1539da yaplan Preveze
Deniz avanda Turgut Reis, Salih Reis ve
Gzelce Kaptan adndaki kumandanlarla beraber gnll olarak savam ve hret kazanmt. Rodos Adasndaki trbesi, kale dnda
olup kendi adn tayan camiin avlusundadr.
uaradan aml Mehmed Efendi, Murat Reisin vefatna u tarihi sylemitir:
Murad Reis-i teveffi 1018
1- Murat Reis Camii.

Kapsnda yeni yaz
ile 1579 tarihinde
yapld yazldr.
2- Hl bki olan muhteem konak.
3- Mutbak Emini Halil
Efendi emesi.
4- Gecekondularn
tasarrufunda olan
meruta arsas.
284
Evliya elebi Kadrga Limannn yldz taraf

ucunda gml olan Cezayir fatihi Murad
Reisin trbesi kaps zerinde idenler vefatn ann / Didiler Gaziye tarih, Gazi (sene
1018) diyerek vefat tarihini dorulamtr.
Kaynaklar: (Hadkatl-cevmi, 2/116) (stanbul Camileri,
2/49) (Meydan Larus, 9/69) (slm Ans. 9/61) (Osmanl
Mellifleri, 3/311) (Osmanl Trklerinde lim, s. 67) (Pir
Reis, Kitab- Bahriye) (Peev Tarihi, Uras Trkesi, 1/188)
(Uzunarl, Osmanl Tarihi, 2/379-398) (M. Turan Tan,
Hint Denizinde Trkler) (Rodosta Trk Mimarsi, s. 73)
(Mirat-i stanbul, s. 129) (Evliya elebi Seyahatnamesi,
Danman Trkesi, 13/156-157) (Sicill-i Osmn, 4/355356)
NALACI HALL TEKKES

CAM
ami, ayin gn perembe olan aban

Dergh idi. Balclar Yokuu Sokandan
yrndnde Nalac Hasan Sokann ortalarnda ve sol taraftadr. Bu semt eskiden, cadiye ismiyle maruf idi.
Tekkenin bnisi Nalac eyh Halil Efendidir. Antalyada oturan Abdlvahhab mm
(l. 1004/1595) ismindeki azizin halifesi olduu Hadkada yazldr. Fakat, skdar Selim
Aa Ktphanesinde, Hdy kitaplar ksmnda 122 Nolu Tomarda eyhinin Armaan
Ramazan Efendi olduu kaytldr. Ona gre
Ramazan Efendinin eyhi Abdlvahhab Efendi, onun eyhi Talib mm Efendi ve onun
eyhi ise 900 veya 911 (1494-1505) tarihinde
vefat eden eyh Ahmed emseddin Yiitbadr.
eyh Halil Efendinin zeri kapal trbesi 1940
tarihlerinde mamurdu. Kendisi ayn zamanda
air olup iirleri vardr. Gnde iki cz Mushaf erif okuduu rivayet edilir.
Tekke mescidinin minberini Mara Valisi iken
1169 Recebinin 7. gn (7 Nisan 1756) vefat
eden Abdullah Paa koymutur. Kendisi, Kocamustafapaaldr. Reid olduktan sonra o zamann defterdar Sadullah Efendinin
(1743de defterdar oldu) himmetiyle maden
eminliine getirilmi ve sonra sipahiler ktibi,
silhdar ktibi, tersane emini ve darphane
emini olmakla hreti yaylm ve sonra vezir

kethdalnda bulunurken Maktul Mustafa
Paann birinci sadaretinde 1755 Kasm sonlarnda Rumeli Beylerbeylii payesi ile Mara
Eyaleti verilmi ve yerine de Bostancbalktan ayrlm olan Hseyin Aa Sadrazam
Kethdas olmutur. Hsn hatta malik olan
Vezir Abdullah Paa, skdar zbekler Tekkesi Mescidinin de bnisidir.
Yukarda ad geen Maktul (Kse-Bahir) Mustafa Paa, defa sadrazam olmutur. lk sadareti 1 Temmuz 1752 tarihinde olup, Mays
1765 tarihinde Midillide idam edilmitir.
Otaklarda camii ve tekkesi vardr.
eyh Halil Efendi, 1631 tarihinde vefat ettiine gre, mabedini bu tarihten evvel yaptrm
olmaldr.
Mescit, zamanla harab olmu ve 1291 (1874)
tarihinde, Namk Paazde Cemil Paa tarafndan tamir ettirilmi ve bu srada bir de ahap
trbe binas ina edilmitir. (Nalac Halil
Efendii Trbesi bahsine baknz.)
Namk Paa (1804-1892) Abdlmecit, Abdlaziz ve II. Abdlhamit devirlerinde, seraskerlik ve valiliklerde bulunmu vezirlerdendir. 22
Safer 1310 (15 Eyll 1892) tarihinde vefat etmitir. Kabri, Duvardibi mevkiinde ve 7. Adadaki aile sofasndadr.
Cemil Paa, Edirne ve Halep valiliklerinde bulunmu ve 1307 (1889) ylnda babasndan ev-
Nalac Halil
Tekkesinin yeri.
285

vel vefat etmitir. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda, 7. Adada ve babasnn aile sofasndan
hayli uzak bir mevkidedir. Stun eklindeki hidesinde u yaz vardr:
Efahim-i miran- saltanat- seniyyeden eyhl-vzera ve yaver-i ekrem-i hazreti padiah
devletlu Mehmed Namk Paa hazretlerinin necl-i
necibi yver-i ekrem-i cenab- ehriyar Mir Hseyin Cemil Paa merhumun kabridir. Ruh- erifi in Fatiha. 27 evval 1307 (16 Haziran
1980).
Kabrin aile sofasna alnmamas dndrcdr.
(Ressam Fikret Muallann da burada yol ar
yerde hidesi bulunmaktadr.)
Cemil Paa, 1877-78 Osmanl-Rus Harbi srasnda, Edirne valisi idi. O srada, muhteem
Edirne Saraynn baz blmlerine depolanan
barut ve mhimmtn, Ruslarn eline gememesini temin maksadyla, 14 Muharrem 1295
cuma gn, atelenmesi emrini verdii ve bu
emrin Mir Ahmet Eyp Paa tarafndan istemeyerek yerine getirildii ve bu yzden sanat
deeri pek yksek 540 senelik sarayn mahv olduu sylenir.
Cemil Paa, Byk hsaniye Camiinin avlusuna bir abdest musluklar mahalli yaptrmtr.
Cami, Nalac Tekkesinin semahanesi olup
ok harap olduundan 1946 ylnda yklmtr. Bugn arsasnda iki kk ev vardr. Eski
resimlerde harap mabedin moloz tandan yaplm drt duvar ve kesmeta minare kaidesi
grlmektedir.
Nalac Halil Efendi Tekkesine eyh olanlar
unlardr:
1- Mudurnulu, Halvet Nalac eyh Halil Efendi. Hadka yazar vefat tarihini 1040 (1630)
olarak verdii halde, stanbul Tekkeleri adl
kitabn yazar Zakir kr Efendi 1061 (1650)
tarihini gstermitir. Trbesi ve kabir ta bugn mevcut deildir. Bir kaz neticesi ortaya
kabilir.
2- eyh Halil Efendinin halifesi Mudurnulu
pliki eyh Ebubekir Efendi. Vefat, 1082
(1671) tarihindedir. Kabri, eyhinin trbesin286
de iken bugn mevcut deildir.

3- eyh Mehmed Efendi. Vefat 1155 (1742) tarihinde olup hamzav ta tekkenin hazresindedir. Gzel kitbesi ok ksadr.
4- Mudurnulu eyh Mehmed Tulu Efendi.Vefat 1170 (1756) tarihinde olup kabri, Mudurnudadr. Tekkeye ayr bir hava ve canllk getiren Tulu Efendi din besteleri ile tannm
bir zat idi. skdarl mehur mutasavvf Nasuh Efendiye intisab etmi ve Nasuhzde eyh
Ali Efendiden hilfet almt. Sar Yahya
Efendiden de icazet alan Tulu Efendi nl bir
hattat idi. Onun zamannda tekke dervilerinin yemeklii iin Selnik Ttn Gmrnden tahsisat ayrlmtr. (Osmanl Ar. Evkaf Defteri II. No: 14670)
5- Tulu Efendinin damad eyh brahim Efendi. Vefat tarihi belli deildir. Tekkenin hazresine kayn pederi adna bir makam ta diktirmise de bugn mevcut deildir.
6- eyh Abdullah Rdi Efendinin olu Mudurnulu eyh Hseyin Efendi. Vefat 1198
(1783) tarihinde olup ta mevcut deildir.
7- eyh Hseyin Efendinin olu Mehmed Rdi Efendi. Vefat 1232 (1817) tarihindedir. Baba ve olun kabirleri trbede idi. imdi yoktur.
8- eyh Rdi Efendinin olu eyh Ahmet Reid Efendi. Vefat 1280 (1863) tarihinde olup
kabri, Nalac Trbesinde idi. Hilfeti babasndandr. 1232 abannda (Haziran 1817)
eyh tayin edildi. Babas Rdi Efendinin hilfeti ise Nasuhzde eyh Mehmed Fazlullah
Efendidendir.
9- eyh Ahmed Reid Efendinin halifesi eyh
Mustafa Enver Efendi. Vefat, 19 Recep 1289
(22 Eyll 1872) tarihindedir. hidesi hazrede olup kitbes udur:
Halvet-i abaniyyeden Hammam Mehmed
Tevfik Efendinin halifesi Mustafa Enver Efendi
Ruhuna el-Fatiha / 1289.
Mehmed Said Efendinin olu olup 1243
(1827)de dodu. Devrinde tekke ahalisi kadnlar hari, eyh Efendi, olu ve iki derviten
ibaretti. Enver de denilen Enver Efendi, Nasuh Efendi Tekkesinde yetimi, burada ok

zaman imamet ve hitbet vekaletinde bulunmutur. Kendisi buuk sene eyh Hammam
Tevfik Efendinin hizmetinde olmu ve ondan
feyz almtr. Tevfik Efendinin vefat zerine,
Nalac Tekkesi hazresinde hazrlatt kabre
defn ettirdi. Bu kabir uzun mddet ziyaretgh
olmutur. Tevfik Efendi esrarnn tamamen
Mustafa Enver Efendide zuhur ettii sylenir.
10- eyh Mustafa Enver Efendinin olu eyh
Mehmed Tayyar Efendi. Vefat, 20 Cemaziyelhir 1328 (30 Mays 1910)dadr. 1280
(1863)te dodu. Nasuh Tekkesi eyhi Muhyiddin Efendinin halifesidir. Kabri, tekkenin
trbesinde idi. Sandukas nndeki kitbesi:
eyh Tayyar Efendi azm-i lem-i lhut idb
ftirkiyle dil-i yrn nln eyledi
diye balamaktadr.
Tayyar Bey zamannda tekke harap idi. hvan tarikatten Trabzon Mahmud Efendi tarafndan mkemmel surette tamir edildi. I. Dnya
Sava srasnda iine asker yerletirildiinden
harab oldu.
11- eyh hsan Efendi. Hilfeti, kardei Tayyar
Efendidendir. Kendisi tekkenin son eyhi
olup, babas Mustafa Enver Efendinin vefatndan be ay sonra 1290 (1873)te Nalac Tekkesinde dnyaya gelmiti. Kendisi, son asr din musiki sahasndaki derin bilgisi ve kabiliyeti ile tannm bir ahsiyetti. ok gzel durak
okumas ile nl idi. Musikiyi, Selmi Ali
Efendi Tekkesi eyhi Muhtar Efendiden renmi, nadiye Tekkesi Zakirbas Paa Mehmetten ve Valide-i Atik Dergh eyhi erafeddin Efendinin kardei gh Efendiden ve
Snbl Efendi Tekkesi Zakirbas Sinan Efendiden bir hayli ilh mek etmiti. Days,
Behll Efendiden de ok istifade eden hsan
yisan sonra, Darphane ktphanesine memur
olmu ve daha sonra da vefat etmitir.
hsan Efendinin days olan Behll Efendi deerli musikiinaslarmzdan olup Sargzelde
domutur. Vefat 1313 (1895) tarihindedir.
Posta ve Telgraf Nazr olup, yazar Refik Halid
Karayn yakn akrabasdr.
Tekkenin 9. eyhi Mustafa Enver Efendinin
babas olan Said Efendi Trkiyede ilk matbaay kuran brahim Mteferrikann torunudur.
Mteferrikann olu Rfat Efendi, vefatnda

skdar zbekler Tekkesi mezarlna gmlmtr. Ta mevcut deildir. Bunun olu Yusuf Efendi ve bunun olu ise, rfi Paadr. Her
ikisinin de kabri zbeklerdedir. Paa 1272
(1855) tarihinde vefat etmitir. Bunun ta
mevcuttur.
rfi Paann olu Enver ve onun olu ise yukarda ad geen Said Efendidir. 1283 (1866)
tarihinde vefat etmitir. Kabri, Nalac hazresindedir.
Mustafa Enver Efendinin olu eyh Tayyar
Efendinin kabri, bugn mevcut olmayan tekkenin trbesinde idi. Ar bal, fukara perver
bir zat olan Tayyar Efendinin vefatna air
Vassaf Efendi u tarihi drmtr:
eyh Tayyar Efendi azm-i lem-i lht idb
ftirkile dil-i yrn vrn eyledi
Pek edb hem ehl-i dil gayet shiht-tab idi
eyh-i l-cah idi sr- irfan eyledi
Sretinde siyretinde slik-i rh idi
kibet kendini cnna kurban eyledi
Glistn- ak iinde cezbe ile ztn
Peyrev pr-i celili Sultan- aban eyledi
Syledi Vassfi marren ana trh-i tm
bhesiz vuslat an handn u dn eyledi
Mustafa Enver Efendinin ikinci olu ve tekkenin ikinci eyhi hsan (yisan) Efendi, bir rivayete gre 18 Kasm 1871de dnyaya gelmitir.
Tahsilini skdar Merkez Rdiyesinde yapt.
1887 de mlazemeten defter-i hkanye intisab
etti. 29 Eyll 1898de mehur Seyyid Yakub
Han Trenin kz Hidayet Hanmla evlendi.
Tekkelerin kapatlmas tarihinde encmen
mmeyyizliinden emekli oldu. 1928den sonra tahrir azas, reis ve mfettiliinde bulundu.
19 Ocak 1949da vefat ederek Eyp srtlarna
defn edildi. hsan Efendinin vefatna Yusuf
Fahir Ataer u tarih manzumesini sylemitir:
Nalac dergh derler bir muazzam hankh
Var idi ilgadan evvel orda bir ok sl-i mh
Post-nin olmutu hsan Beyefendi kardeim
Halka-i tevhde oldu mrid-i rh- lh
B-huss dergha ait musiki ilminde o
Mutlka stad- kmil, bunda yoktur itibh.
hidim ben phe yoktur her nevi nat durak
Ezberindeydi sab, uk, ferah-nk, rgh
Hl-i prsinde hayli hastalklarla musab
Oldu tedbir-i etbba vermedi asla salh
287

rc emr-i celli bir kere etmi sudr
Mutlka mecbr, icbet etmede her ey b
Byle bir candan kasde rhlet-i tarihine
Yazmak isterdim teessr vermedi imkn h
kt aktab- kirmla ariyar Fhir dedi
Fevti mutlak zayiat terkibi tarih bir sabh.
hsan Beyefendinin ei Hidayet Hanm 17
Haziran 1954de ld ve einin kabrine gmld. hsan Beyefendinin days musikiinaslarmzdan ve konservatuarn kurucusu Abdlkadir Tredir. Kendisi, Yakub Hann olu idi.
Tekkenin hazresinde gml olanlar unlardr:
1112 (1700). Kitbe aynen: Ola Meva sana
Cennetdir makm- Mahmud.
1155 (1742). Ta hamzav olup hatt nefistir:
Merhum ve mafurleh / e-eyh Mehmed
Efendi / ruhu in el-Fatiha, 1155.
1155 (1742). Ayn tip ta, Debba el-hac Hseyin Aa.
1165 (1751). Mehmed Arif Efendi. (Ta krktr.)
1271 (1854). eyh Ahmed Reid Efendinin
halifesi e-eyh Mustafa Rifat-aban.
1282 Muharrem. 18 (Haziran 1865). Mekteb-i
tbbye ve Meclis-i maarif hocalarndan,
yedi lisan okur yazar olan es-seyyid hya
Efendi.
1283 (1866). Molla sarkl. Mehmed Said
Efendi. eyh Mustafa Enver Efendinin
babasdr.
1283 (1866). Bosnevi es-seyyid e-eyh el-hac
Mehmed Tevfik Efendi hazretlerinin
kabri erifleridir. (Lhdinin etraf imento ile svanmtr.)
Mehmed Tevfik Efendi tarikat mensuplar tarafndan Byk aziz, Fatih civarndaki Zeyrek Hamamn ilettii iin
Hammam, Unkapannda kona bulunduu iin Unkapan ve Bosnal olduu iin de Bosnev diye anlr. Doumu
1200 (1785)tir. Tahsilini ikmalden sonra stanbula gelmi ve Sadrazam Hsrev
288
Paann kethdas olmutur. Sonra, Kuadal brahim Halvetye intisab etmi

ve azeli Etyemez Tekkesi eyhinden
feyz almtr. Mridinin vefatndan sonra da onun yerine eyh olmutur.
Tevfik Efendinin irad greviyle halifelik verdii kiilerden biri, Fatih trbedar mehur Melm eyh Ahmet Ami
Efendidir. (1223-1338). Kabri Fatih Camii hazresindedir.
Bosnevnin ikinci halifesi ise, Kagarl
Yakup Handir (1236-1325). Kendisi,
1863te istikllini iln eden Kagar Emirinin yeenidir. Mahmutpaada ve Cerrahpaada byk konaklar vard. Buralarda dokuz yla yakn irad ile megul
olmutur.
Bosnevnin en sekin halifesi, kudretli
bir alim ve gl bir air olan eyh Mustafa Enver Efendi idi.
1284 (1867). erife Aie Behime Hanm. Kitbesi aynen udur:
Neler ekdim bu arh- b-vefdan
Ecel camn iirdi bana hir
Ayrd beni cmle indan
Ziyaret edene budur ricmz
Unutmasn birini hayr- dudan
Kethda-y Bevvbn- hazreti ehriyar
zzetl Hurid Beyin halile-i
muhteremesi erife Aie Behime
Hanm. (10 S 1284)
1287 (1870). Ser-kurena-y hazreti ehriyar
Atufetlu Fuad Beyefendi hazretlerinin
peder-i mkerremleri olup azm-i dr-
beka eden muhibb-i uref ve hadim-i fukara sabk mahallat ba ktibi merhum
Hasan Efendi 20 S 1287. (Sicill-i Osmn, 4/28, Fuad Bey)
1288 (1871). 8 Ramazan. Rical-i Devlet-i
Aliyyeden meclis-i muhasebat azasndan el-hac Mehmed Arif Efendi. Kitbesi, Msrzde Ali Rza imzaldr.
1289 (1872). Mustafa Enver Efendi. Kitbesi
yukarda yazld.
1295 (1878). Tarikat-i abaniyyeden mea-

yih-i kirmdan e-eyh el-hac Mehmed
Tevfik Efendinin bendegnndan ve
Trabzon Hayriye Tccarlarndan Kk
Osmanzde Hasan Efendi.
1297 (1880). Ser-kurena Fuad Beyin haremi
Hadice Hanm.
1300 Rebilevvel 3 (12 Ocak 1883). Hazreti
eyh Murad kuddise srruh sllesinden
mahallat ba ktibi Hasan Zhdi Efendinin olu Cennetmekn Abdlaziz Han
hazretlerinin ser-kurenas es-seyyid
Mehmed Fuad Bey.
1300 Rebiylhir 6 (ubat 1883). Trabzon
tccarlarndan ve bu derghn dervii
Mahmud Efendi.
1301 (1883). Hicaz defterdar Ahmed Macid
Efendinin annesi erife Hesna Hanm.
1303 Cemaziyelevvel 18 (ubat 1886). Hassa
Ordu-yu Hmyunu ikinci taburu binbalndan mtekaid mer Aa.
1303 (1885). Hizmet-i sultana dahil olan Arif
Efendizde Mir Halil Efendi.
1306 (1888). Hac Hseyin Efendinin haremi. Tarik-i abaniyyeden Fatmatzzehra Hanm.
1306 (1888). Asakir-i ahane mirlivalarndan
el-hac Hseyin Bey.
1309 Safer 10 (15 Eyll 1891). Ser-kurena Fuad Beyin kz ve nizamiye muhasebat
dairesi drdnc ube mdr muavini
Tevfik Beyin ei Fatma efika Hanm.
1309 (1891). skdarda Kaptanpaa Mahallesinde sakin ve zat- hazreti hilfet-penahi kullarndan ve dvn- muhsebat
azasndan merhum Hac Arif Beyin ei
ve kurena-y hazreti ehriyarden Halil
Beyin annesi Hadice Lal-i-ems Hanm.
1336 Ramazan 16 (25 Haziran 1918). Kibr
evliyaullahdan merhum Seyyid Yakub
Hann mahdmu olub krkdokuz yanda irtihl-i dr- cinn eyleyen Seyyid
Abdurrahman Efendi.
Gml bir ta: Etibba-y hazreti ehriyarden

hya Beyin ei Fatmat-z-zehra Hanm.
Gml bir ta: Tarikat-i abaniyye meayihi kirmndan e-eyh el-hac Mehmed
Tevfik Efendi hazretlerinin bendegnndan hazine-i hassa muhasebe odas hulefasndan Yenikyl el-hac Mehmed Galib Efendinin mahdumu Mehmed Servet Efendi.
Gml bir ta: Sikkeli. Meyih-i abaniyyeden eyh Ahmed Reid Efendinin
halifesi e-eyh Mustafa Rfat Efendi.
1277 Zilhicce 15 (24 Haziran 1861). eyh
Mustafa Rfat Efendinin olu Mehmed
Cellddin Efendi.
1256 ve 1294 tarihli tekkeler listesinde bu tekkenin ismi, eyh Mehmed Tulu Efendinin
ad ile anld halde, Mecmua-y Tekayada
Nalac Halil Tekkesi diye kaytldr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/215) (. Hakk, Merkd, s. 88) (A. Mnib, Mecmua-y Tekaya) (S. N. Ergun,
Trk Musikisi Ant. s. 160, 346, 442-446, 480, 491, 579,
644, 663, 664) (Y. ztuna, Trk Musikisi Ans. 1/27316) (Mirat-i stanbul, s. 122) (Sicill-i Osmn, 2/87 Cemil Paa) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. .
Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/80) (Hafi Kadri Alpman, brahim Mteferrikann Torunlar ve eceresi, Yeni
Tarih Dnyas-1954, c. 2 Say: 12-17 s. 504, 521, 675,
724, 828) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/159) (Mstakimzde, Tuhfe-i Hattatn, s. 491 eyh M. Tului) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, Sleymaniye Ktphanesi
Yazma Balar, No: 2308, 4/48 Fazlullah Efendi; 4/ 80-85
Tevfik Efendi; 4/87 Reid Efendi;4/ 86-90 Enver Efendi;
4/90 Tayyar Efendi; 4/91 hsan Bey; 4/92-94 Yakub Han)
(Osm. Ar. Nfus Defteri Sra No: 184) (Mehmed Atf
Bey, Kagar Tarihi, stanbul 1300, Yakub Han) (nal, Ho
Sada, s. 27 Abdlkadir Bey) (Saliha Sultan Dn, bnlemin Yazmalar, stanbul ni. Ktphanesi No: 2802, s.
17/b) (A. etin, Vakflar Der. 13/89) (Sadk Vicdani, Tomar- Turuk- Aliyyeden Halvetiyye, stanbul 1338-1341,
s. 79-80) (Bursal Tahir Bey, Aydn meahiri, zmir 1324,
s. 22, Kuadal) (Y. N. ztrk, Kuadal brahim Halveti,
s. 42) (Y. N. ztrk, Muhammed Tevfik Bosnev, stanbul
1981) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mec. 1328, s. 21) (Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi, stanbul 1304, s. 67, Sra
No: 117) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III,
No: 28295)
289

iinde levhalar vardr. Kendisi 1293 (1876)
tarihinde vefat etmitir. Kabri, Tophanedeki
Kadirler Tekkesi hazresindedir.
Cami, Sultan II. Abdlhamitin harem aalarndan Musahib Cavit Aa tarafndan 1906 tarihlerinde yaptrlmtr. Aann ayn tarihlerde, Ortaky srtlarnda yaptrd bir mabedi
daha vardr. Cavit Aa, Sultan Hamitin son
gnlerine kadar, Selnik ve Beylerbeyi saraylarnda hizmetinde bulunmu bir kimsedir. Vefat
tarihi belli deildir. Mabedi yaptrd srada,
sol tarafndaki Bostancba Abdullah Aa Namazghn da tanzim ettirmitir.
Namazgh Camiinin
yangndan sonraki
yeni hali.
NAMAZGH CAM
(CAVT AA CAM)
skl ile mraniye arasnda, Alemda

Caddesi ile zzet Bey Sokann birletii
yerde ve sokan sol kesindedir. Sa kede
ise nl Musahib Cavit Aa Kk bulunuyordu ki, bugn yeri arsadr. 1974 tarihlerinde ok
harap durumda idi. Sokaa ismi verilen Mustafa zzet Efendi nl bir hattatmz olup mabet
Namazgh Camiinin
yangndan nceki
hali.
290
Zamanla harap olan ahap mabet 1960 tarihinde yine ahap olarak tamir ettirilmitir.
80li yllarn sonunda yanan cami aslna uygun
olarak yeniden yaplmtr. Kitbesi yoktur.
Minberi ahaptr. Mihrab da tamaldr. Sadaki minaresi de ahap olup erefesi zerinde
sekiz ahap stunun tad bir klh vardr
ki, ok gzel bir grnme sahiptir.
Kaynaklar: (Gezi notu) (Konyal, skdar Tarihi, 1/238)
(E. Kou, stanbul Ans. 6/3395) (Muzaffer zdamar, Namazghlar, Vakflar Der. XX/236) (Aye Osmanolu, Babam Abdlhamid, s. 84-192)
NASUH MEHMET EFEND

TEKKES CAM
yin gn Cuma olan bu aban dergh,

Tunusba Caddesi zerinde ve Doanclar Park karsndadr. stanbulun hemen btn tekkeleri gibi, bir kmaz sokak zerinde
ina edilmitir. Camiin avlusu gibi olan bu sokan, sa banda byk hazneli Sadrazam
Hasan Paa emesi, sol tarafta ve yksek bir
set zerinde camiin hazresi bulunmaktadr.
Hazre ile mabet arasnda Nasuh Mehmet
Efendinin trbesi yer almtr.
Tekkenin semahanesi olan cami ve mtemilt, ahap olarak, Sultan IV. Mehmetin kz Hatice Sultann ei, Damat veya Enite sfatlar ile anlan Moral Sadrazam Hasan Paa
tarafndan 1095 (1684) tarihinde, kendisine
byk sayg duyduu, eyh Nasuh Mehmed
Efendi iin yaptrlmtr. Hasan Paa, Rakka
Valilii srasnda 1125 (1713) tarihinde orada
vefat etmitir.
Hatice Sultann bu tekkeye ait vakf vard. Bu
vakfdan 17 cihetin iradat olan gnlk 159
akenin eyh Mehmet Fazlullah Efendiye ve-
rildiini Zilhicce 1219 (Mart 1805) tarihli bir

inhadan reniyoruz.
Sultan III. Mustafa vakfndan da (1760 tarihli) tekkenin taamiyesine 300 kuru zam edilmitir. (Evkaf daresi Katalou, 1/151)
Ayvansaray, Vefeytnda, Esir smail Paa,
Nasuh Efendi Tekkesi minaresi tamire muhta olduundan yeniden bina ve ihya eylemitir dediine ve smail Paa da 1114 (1702) tarihinde vefat ettiine gre, minareyi en erken
1103 (1691) tarihlerinde yaptrm olmaldr.
Esir ve elebi lkablaryla bilinen smail Paa,
bu tarihte stanbul kaimmakam idi.
Hasan Paann vefatndan sonra, terekesini
stanbula, ei Hatice Sultana getiren gemi
Venedikliler tarafndan zapt edilince Osmanl
mparatorluu harp iln etmiti.
Nasuh Tekkesi Camii yapldktan takriben 70
sene sonra 6 Temmuz 1775 (5 Ocak 1777) tarihleri arasnda, sadrazam olan Dervi Mehmed Paa tarafndan mkemmel bir srette tamir edilmitir. Paa, 1191 (Mays 1777) tarihinde vefat etmitir. Kabri, Sakz Adasnda,
Nasuh Mehmet
Efendi Tekkesi Camii.
291

Dil-i dervi gibi yanmd ahb
Krgir eyledi in an fahrl-vzer
Didim ihlsla sm iki trh-i tam
Eyledim hakdr Hazreti Pre ihd
Tekye-i Pir-i Nasuhdir efendi bu mekn
Yapd zmid yoluna mabedi Rstem Paa
1280
Doanclardaki
Nasuhi Efendi
Trbesi kitabesi.
kale dndaki Kaptan- Derya Msrolu brahim Paa camii hazresindedir. Mehmed Paa
bir ok cami ve mescit tamir ettirdii gibi,
1190 (1776)da Eypte, Byk skele civarnda bir de eme yaptrmtr. Kendisi 1142
(1729) tarihinde, skdarda domutur. Babas Yalk esnafndan Abdlkadir Aann
kabri, Nasuh Tekkesi hazresinde idi.
Tekke ve trbe, 1266 (1849) tarihinde Sultan
Abdlmecit tarafndan tamir ettirilmitir. Bunu belirten kitbe, camiin kaps zerinde iken
1280 (1863) tarihindeki onarm srasnda trbenin caddeye bakan cephesine nakledilmitir. Kap zerine de Rstem Paann kitbesi
yerletirilmitir. Sultan Abdlmecitin kitbesi sra halinde hazrlanm olup udur:
h- devrn tevhid-in Abdlmecid Hann
Abd-i zatiyle Hakk klsun nm- evketin bd
der tevbe harb olmakla artk mebnsi
Nasuh Dergehin yapd metin ol h ltf- cd
Bu trhim olur beytle ler Yeri Ziver
Nasuh Hankhn eyledi kutb- cihn bnyd
1266
292
Rstem Paa, Yenieri Ocanda yetimi,

1258 (1842)de Ferik olmutur. Edirne valisi
iken burada eme yaptrmtr. Bunlardan
biri, Daye Hatun Tekkesi kaps yannda olup
1271 (1854) tarihlidir. Dier ikisi ise, Saralar
Caddesi zerinde, ticaret ve sanayi odas saray yannda, postahane olarak yaptrlan imdiki Bankas kapsnn i tarafndadr ve karlkldr. Paa, 1282 Recebinde (Kasm 1865)
vefat etmitir. Kabri, Nasuh Tekkesi Trbesindedir.
Sol taraftaki tula minaresi, 1322 (1904-5) yer
sarsntsnda hasara uram ve 1386 (1966)
tarihinde yktrlarak imdiki ekli ile Alaaddin Nasuholu tarafndan yeniden yaptrlmtr. Bunu belirten bir kitbe, minarenin kaidesine yerletirilmitir. Burada, yanl olarak
mabedin Nasuh Mehmed Efendi tarafndan
1099 (1688) tarihinde yaplm olduu yazldr. Alaaddin Bey, Karacaahmet Mezarl duvarlarn da yaptrmtr. Kabri, Kerameddin
Efendinin yanndadr.
kmaz sokan karsnda eyh evi ve onun
arkasnda da dedegn binalar bulunuyordu.
Krgir eyh evi bugn de mevcuttur. Gerek
eyh evinden ve gerekse trbeden, mabede
alan kaplar sonradan kapatlmtr.
Minberi ahap olup, mihrab ni eklinde duvar iine girmitir.
Tekke yaplndan tahminen 155-160 sene

sonra Doanclar yangnnda yanm ve 1280
(1863) tarihinde, Rstem Ebubekir Paa tarafndan imdiki ekliyle, krgir olarak yeniden
yaplmtr. Bunu belirten kitbe be satr halinde yazlm olup kaps zerindedir. Kitbe
udur:
Halvetiye Tarikatnn Nasuhiye ubesinin kurucusu olan eyh Nasuh Mehmet Efendi, skdarda Toygar Tepesi eteinde, Kuolu Kurtolu yokuu karsndaki evde domutur.
Doum yl olarak, 1058 (1648) ve 1063
(1652-53) tarihleri gsterilmektedir. Babas,
sipahi aalarndan Seyyid Nasuh Beydir. Nasuh Beyin babas htiyareddindir.
Hazreti kutb-u enm eyh Nasuh benm

Srrn eyliye takdis Cenab- Mevl
Bu makm idi ann hankh- irad
Cism-i pkin yine bu hkde itdi ihf
eyh Nasuh Efendi henz iki yanda iken babas vefat etti. Bundan bir mddet sonra skdarda, Kefedede Mahallesinde Ahmediye
Camii karsnda bir eve tanp burada iken

eyh Karaba- Velye intisab etmitir. Bir
aralk gittii Mudurnudan dnnde, Doanclarda akrc Hasan Paa ve Sleyman Paa
Camilerinde iki sene kadar ayin icra etti. Bir
gn mridi Karaba- Vel Efendi yannda,
Doanclar Camiinde ders verirken tekkesinin olduu mahalli gstererek Olum buras
inaallah senin yznden mamur olur diye
dua etti. Bir mddet sonra bu yerdeki zaviye
yapld.
eyh Nasuh Mehmet Efendi, 977 (1569-70)
senesinde Kastamonuda vefat eden Kastamonulu eyh aban Efendinin neslinden olup,
eyh Ali Alaaddin Karaba- Velnin halifesidir. Ondan feyz almtr. (Ali Alaaddin Efendi
iin Atik Valide Tekkesi bahsine baknz.)
Karaba- Vel vastasyla, aban- Velnin olgunluunun varisi olan Nasuh Efendi, yksek
bir tahsile dayanan feyizli irad sayesinde kurucusu olduu tarikat ubesinin Tunus, Cezayir
ve Libya taraflarna yaylmasn temin etmi,
feyiz halkasndan pek ok halifeler yetimitir.
Bir sebepten tr Nisan 1714 ylnda Kastamonuya srlm, fakat bir sene sonra Ekim
1715de af edilerek tekkesine dnmesi iin izin
verilmi ve 17 Ramazan 1130 (14 Austos
1718) gecesi vefat etmitir. Kabri, camiinin sol
tarafndaki byk trbededir.
Nasuh Efendi devrinin sayl iek merakls
ve yetitiricilerinden idi. Ayrca bir ok telif
eseri ve Dvn- lhiyat vardr. lhilerinden
biri udur:
Risale-i Velediyyenin arihi Zeka Mustafa

Efendinindir ki, o da udur:
Makm- evliydr, menba- feyz fthdir
Edeble dhil ol sf bu Dergh- Nasuhdir
Zeka Efendi, Topkap civarndaki mmi Sinan Tekkesi eyhi idi.
Halvetiye Tarikatnn esas ubelerinden birini
tekil eden Karabaiye-i Halvetiye den ayrlarak Nasuhiye ubesini kurmu olan eyh
Nasuh Mehmet Efendinin bir ok eseri vardr.
Nasuh Efendi iin, tekkenin son eyhi Kerameddin Efendi emss-bubh f menakib-i pir
Nasuh adl bir menkibname yazd gibi, halifelerden Seza Hasan Efendi de bir menkbe
risalesi kaleme almtr. Fakat ikincisi, Kerameddin Efendinin eserine nazaran ok muhtasardr.
Nasuhiye, Halvet tarikatnn btn gr ve
kurallarn benimseyen ve zikir anlayna dayanan bir tarikat idi. Merkezi Doanclardaki
bu tekkedir. Snni tarikatlardan biri olup, ibadette zikrin ayrlamayaca gr savunulur.
eyh Nasuh Efendinin, eyh Alaeddin, eyh
Zuhr ve eyh Ahmed Efendi adl olu
vardr. eyh Zuhr ile eyh Ahmed Efendiler
babasndan evvel vefat etmitir. Zuhr Efendinin kabri hazrede olup tandaki yaz udur:
Hz kabr-i eyh Zuhr bin Mehmed Nasuh
1130 (1718).
Nasuhi Efendi Camii

kitabesi.
lh Azrail cnm alnca

Cnm tez veren kullardan eyle
Fendan beka mlkne gnce
man ile gen kullardan eyle
Srat tez geen kullar kurtulur
Mnfklar yz zre srnr
Her kiinin hayr erri tartlur
Hayr ar gelen kullardan eyle
Ey Nasuh senin maksdun nedir
Her ne ister isen Mabd Kdirdir
Allah dilerim maksdum oldur
Cemlini gren kullardan eyle
Kendisinin ba halifesi Mudanyal Abdullah
Rdi Efendi idi.
Trbesinin hcet penceresi zerindeki beyit,
293

Nasuh Efendiden sonra eyh olanlar unlardr:
1- eyh Ali Alaeddin Efendi. eyh Nasuh Efendinin byk olu olup sandukasndaki kitbeye gre 1168 (1755) tarihinde vefat etmitir.
Sandukas, Nasuh Efendi sandukasnn sa tarafnda olup nndeki kitbesi udur:
Kutbl-rifn ve sertcl-kemln Nasuhzde
Alaeddin Efendi, 1168
Edirneli Glen eyhi Hasan Sez Efendi,
Abdullah Salahddin-i Uk, Galata Mevlevihanesi eyhi mehr Ny Osman Dede
Efendi ve nadiye Tekkesi eyhi Him Efendi
ile aralarnda muhabbet vard. Kz erife Fatma Monla 1216 (1801)de vefat etti. Kabri hazrededir.
Alaeddin Efendi, 1102 (1690) tarihinde bu
tekkede dnyaya geldi. Hilfeti babasndandr.
eyhler arasnda itibar olan bir zatt.
nl Miraciye, Nasuhzde eyh Ali Alaeddin
Efendinin iareti ile Ny Osman Dede tarafndan gfte ve bestesi yaplmak suretiyle meydana getirilmi ve ilk defa bu tekkede okunmutur. Bu esnada Regaibiyyenin (Hazreti
Aminenin Hazreti Muhammede gebe kal)
yazlmas da kararlatrlmtr. Bunu Uakiyeden ve Tahir Aa Tekkesi eyhi Salahi
Efendi yazm ve Nalizde brahim Efendi bestelemitir.
2- eyh Aleddin Efendinin olu eyh Mehmed
Fazlullah Efendi. 3 aban 1144 (1 ubat
1732)de dodu ve 23 Zilhicce 1218 (4 Nisan
1804)te vefat etti. Sandukas, Nasuh Efendi
sandukasnn sol tarafndadr.
3- Fazlullah Efendinin olu eyh Abdurrahman
emseddin Efendi. 17 aban 1173 (4 Nisan
1760)de dodu ve 7 Zilkade 1249 (18 Mart
1834) tarihinde de vefat etti. rfan sahibi bir
zatt. Kabri trbede olup sandukas nndeki
kitbede u iir yazldr:
Nasuh Mehmet
Efendi Tekkesi Camii
ve evresi.
294
eyh emseddin Efendi kutb iken

Eyledi semt-i bekaya irtihl
Dd bir trh-i zver fevtine
Eyledi ems Efendi irtihl
1249
4- brahim ffet Efendi. Fazlulah Efendinin kznn oludur. 1251 (1835) tarihinde vefat etmitir. brahim ffet kolundan Nasuhzdeler
diye ulemadan bir ube teesss etmi ve gnmze kadar gelmitir.
brahim ffet Efendi eyhlikten ok bir devlet
adam grnmndedir. Kendisi, Rumeli Vakayi ktibi olduu halde, 1241 Ramazan ortalarnda (1826 Nisan sonlar) ikinci murahhaslkla Akkirman grmelerine katlm ve dier
murahhaslarla beraber Akkirman anlamasn
imzalamtr. 20 evval 1251 (8 ubat 1836)da
vefat etmitir. Devlet siyasetine vkf bir
merd-i fazl idi. Olu, Ratb Efendi Kaptan-
Derya engel-Olu Tahir Paann mhrdar
idi. Tekkede bulunmad zamanlar dergh
eyh vekili Hseyin Efendi idare etmitir.
5- eyh Fahreddin Mehmed Efendi. Fazlullah
Efendinin kz ffet Hanmn dier olu olup
1266 (1850) tarihlerinde vefat etmitir. Zakir
kr Efendiye gre, brahim ffet Efendi ile
Fahreddin Mehmed Efendi Nasuh Tekkesine
eyh olamamlardr.

6- eyh Abdurrahman emseddin Efendinin
olu Mehmed Muhyiddin Efendi. 1245 (1829)
tarihinde bu tekkede dnyaya geldi. Babasnn
vefatnda be yanda idi. Bir rivayete gre babasndan sonra eyh olmu ve brahim ffet
Efendi ile dier eyh efendiler veklet etmilerdir.
Sofular Tekkesi eyhi olup 1274 (1857)de vefat eden mer el-Fuad-i Sani Efendinin irad
halifesi olup Kuadal brahim Efendiden yol
tac ve Fuadden de hilfet tac giymitir. Kuadalnn vefatndan sonra mer Fuad Efendiye intisab etmitir. Kendiside Nalac Tekkesi eyhi Tayyar Efendiye hilfet vermitir.
Ayrca, Yakack Tekkesi eyhi Rdi Efendi,
Fndkl Tekkesi eyhi Nazif Bey ve skdarl
eyh Nafz Mehmed Efendi gibi bir ok halifesi vard. Edib, halk, k, rif bir yce zat idi.
29 Zilkade 1315 (21 Nisan 1898)de vefat etti.
Kabri trbede olup devrinde tekkede dervianla beraber dokuz kii bulunuyordu.
7- eyh Muhyiddin Efendinin olu Ahmed Kirameddin Efendi. 1274 (1857)de bu tekkede
dodu. lk tahsilinden sonra skdarda Valide-i Cedd Camiinde Hoca Mustafa Efendiden icazet alm olan Osman Efendiden
ders grd. Yetitikten sonra devlet memuru
oldu. 1295 (1878)te Adliyede bir hizmete
geti. Bir mddet Meclis-i Meayih azas oldu.
Bu grevde 1328 (1910) senesine kadar kald.
Tarikate girii babas vastas ile olup hilfeti
ondandr. Tekkenin son eyhi bu zattr.
1325 (1907) tarihinde Kastamonuya gitmi ve
aban- Vel Asitanesini ziyaret etmitir. Edib,
kmil, az konuan ve inzivay seven bir yce
zatt. iirleri vardr. Kendisinin emseddin,
Drdnc Alaeddin, Feyzullah ve brahim
Rkneddin Bey Efendiler olmlak zere drt
olu vard.
Feyzullah Efendi, I. Dnya Savanda anakkalede ehid oldu. Naa, oradan getirilerek
tekkenin hazresine defn olundu. Babasnn bu
olaya ok zld ve aylarca alad sylenir.
18 Zilkade 1352 (3 Mart 1934) tarihinde vefat
etti. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda, Miskinler Tekkesinin arka taraflarnda ve air
Nb Efendi kabrinin yan tarafndaki aile sofasndadr. Buraya ilk defa, eyh Nasuh Meh-
met Efendinin annesi olup 1065 (1655) tarihinde vefat eden Afife Hatun gmlmtr.
Nasuh Derghnda yaplan dini tekke ayinlerinde birok kimse musiki aletlerinin eliinde
durak, ilh ve dyek okumulardr. Bunlar
arasnda XIX. yzyln son yarsnda mehur
olan deerli musikiinaslardan biri de Behll
Efendi idi. Babas, Selimiye Camii civarndaki
atma yaplan tezgh sahiplerinden biri idi.
Sargzelde Hasan Halife Camiinin avlusundaki evde domu olup, musikiinas hsan yisan ve muharrir Refik Halid Bey bu kymetli
ahsiyetin yakn akrabasdrlar. ok gzel taksim eder ve gayet mkemmel durak okurdu.
1313 (1895) tarihinde vefat eden Behll Efendi, byk Dede Efendinin son talabelerindendi. Kadky ark Musikisi Cemiyetinde uzun
yllar renci yetitiren Bestenigr Hoca Ziya
Beyin (Kadkyde bir sokaa lkab isim olarak verilmitir) days olup, Hafz Sami, Hafz
Kemal, Mnir Nureddin Seluk ve Selhaddin
Pnar, Ziya Beyin yetitirdii kimselerdi.
Nasuhi Mehmet
Efendi Tekkesi eyh
evinin 1995
sonlarndaki onarm
srasnda arkadan
grn.
Nasuh Tekkesinde zkirlik edenlerden biri de

Hafz Hac Nafiz Beydir. Ocak 1898de vefat
ederek Silivrikaps dnda Seyyid Nizam Dergh yaknna gmld.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/101-231) (Sicill-i Osmn, 1/357 smail Paa; 2/333-379 Dervi Mehmet PaaRstem Paa; 2/146 Hasan Paa; 1/31, 4/557 Nasuh Mehmed Efendi; 1/112, 1/156, 2/31) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/138, 166, 209) (M. Pakaln, Tarih Deyimleri,
2/663, ve 3/600) (. Tank, stanbul emeleri, 1/148326) (nal, Ho Sada, s. 104) (Y. ztuna, Trk Musikisi
Ans. 1/104 ve c. 2, Ksm: 1, s. 27, 137) (. Hakk, Mer295

kd, s. 5) (T. z, stanbul Camileri, 2/49) (Cevdet Tarihi,
dal Ne. 1966, 12/236) (Mirat-i stanbul, s. 99) (A.
Mnib, Mecmua-y Tekaya 1307) (Ayvansaray, Vefeyt,
F. Derin Tercmesi, s. 90) (Takvim-i Vakayi, 5 Zilhicce
1249 ve 26 Zilkade 1251) (V. M. Kocatrk. Tekke iiri
Ant. s. 388) (1256-1294 Tarihli Tekkeler listesi) (Zakir
kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm
Medeniyeti Mec. 1/75) (Konyal, skdar Tarihi, 1/239)
(Sadk Vicdani, Tomar- Turuk- Aliyyeden Halvetiyye, stanbul, 4. kitap, 1338-1341, s. 68) (Osm. Ar. Nfus Defteri Sra No: 182) (Saliha Sultan Dn, bnlemin Yazmalar, stanbul ni. Ktphanesi No: 2802, s. 17/b) (Ahmed Badi, Riyaz- Belde-i Edirne, stanbul ni. Ktphanesi No: 1091, 1/52) (Oral Onur, Edirne Kitbeleri, s. 54-55,
209, 244) (Sefne-i Evliya, 4/47 nc Alaeddin Efendi;
4/55 Muhyiddin Efendi; 4/51 Rstem Paa ve Kirameddin
Efendi; 4/7, 31 ve 55 Nasuh Efendi, 3/381) (S. N. Ergun,
Trk Musikisi Ant. s. 181, 197, 308, 319, 323, 326, 327,
443, 446, 485, 519, 520, 580, 589, 648, 677, 679, 680682 ve Fihrist) (Mstakimzde, Mecmua, Sleymaniye Ktphanesi Esad Efendi Bl. No: 3397, s. 38-94 Nasuh
Efendi) (C. S. Revnakolu, Miraciye Nasl Kaleme Alnd,
Yeni Tarih Dnyas 1954, s. 765) (Osm. Ar. M. Cevdet
Tasnifi Evkaf Defteri II, No: 17508 ve III, No: 21943)
NUHKUYUSU CAM
(CEVR USTA CAM)
ami, Nuhkuyusu Caddesi ile Topta Caddesinin birletii yerde ve ikinci caddenin sol tarafndadr. Dr. Fahri Atabey tarafndan geniletilen Zeynep-Kmil Hastahanesi,
bu mabedin hemen yannda olup, cami onun
kaloriferi ile stlmaktadr. Topta Caddesine
gre, yksek bir set zerinde bulunduundan
avluya, ondrt beton merdivenle klmaktadr.
Kk avlunun solunda kabirlik bir hazre
vardr. En eski hide 1228 (1813) tarihli olup
Bekt Babalarndan Fethi Babaya, dierleri
ise Zeliha ve Hatice Hanmlara aittir. Fethi
Babann 12 dilimli Bekt sikkesiyle ssl kabir ta zerindeki kitbe udur:
Bir er dahi vard leme verdi ziy
Gel mezrn bunda bul bu menzil-i l-i ab
Bir eser kodu cihnda Pir Feyzullah Baba
Haydar- seyf derimden niyz kd Fethi Baba
1228
Hatice ve Zeliha Hanmlarn kitbeleri ise udur:
296
Devletlu ismetlu Hazinedar Usta Hazretlerinin

valide-i muhteremeleri esbak Ceride Nazr sadetlu Mehmed Said Efendinin kalfalarndan
merhme Hadice Hanmn ruhin Fatiha. 1274
Kabbaki Feyzullah Babann bendelerinden merhme ve mafurleha Zeliha Hanm ruhi n ......
1234/1818
Kare plnl mabet, kesmeta kapldr. Sar
kubbesi, drt kemer zerine oturtulmutur.
cephesinde yksek ve byk pencereler vardr.
Minberi ahap olup, kubbe ve duvarlar kalem
ii desenlerle bezenmitir. Sa taraftaki minaresi kesme tatandr. ekilli klah ve alemi
tatandr. Hi bir yerinde kitbesi yoktur.
Mabedin hangi tarihte yapld belli deildir.
Hadka yazar, Ayvansaray Hafz Hseyin
Efendi bu camiden bahsetmemitir. Buna gre,
Hadkatl-Cevminin hazrland 1768 tarihlerinde mabedin mevcut olmad anlalr.
Camiin mihrab nndeki kk hazrede, 15
Recep 1199 (24 Mays 1785) tarihli bir hide
vardr. Bu da hazrenin en eski tarihli ta olup
eyh smail Efendiye aittir. Banda drt dilimli bir Bekt tac vardr. Yannda ayrca,
hideleri yok olmu oniki dilimli iki Bekt
sikkesi daha mevcuttur.
eyh smail Efendinin hidesindeki kitbe
udur:
Hac Dede hlefalarndan Kandilcizde
Tarikat-i Nakibendiyyeden merhum eyh smail Efendi
ruhin Fatiha 15 Receb 1199.
Bu durumda burada, Nuhkuyusu Camiinin yapmndan evvel, 1770 tarihlerinde kurulmu,
bir Bekt Tekkesinin var olduu anlalr.
eyh smail Efendinin Nakibend olarak gsterilmesi Bektlerin eski bir deti idi.
Bu tekkenin, 1826da Vaka-i Hayriye denilen,
Yenieri Ocann kaldrlmas srasnda dier
Bekt Tekkeleri gibi yktrld ve yerine
sonradan Cevri Ustann ruhu iin bir cami yapld sanlmaktadr.
Mirat-i stanbul yazarna gre mabet 1302
(1884) tarihinde Hazinedar Ustann himmet-

i aliyyeleriyle tamir ve ihya edilmi ve cami,
imdiki eklini almtr.
Cevri Ustann hreti, Alemdar Mustafa Paann 28 Temmuz 1808de Topkap Sarayn
basmas ile balamtr. Mustafa Paa, 29 Mays
1807de hal edilmi olan Sultan III. Selimi tekrar tahta karmak istemiti. Fakat o srada Sultan IV. Mustafann taraftarlar III. Selimi ehid
etmilerdi. Sultan Mustafann Osmanl tahtnda
tek varis kalabilmesi iin ehzade Mahmutun
ldrlmesi lzmd. Bunu temin iin harekete
geen Sultan Selimin katilleri, ehzadenin bulunduu yere hcum etmilerdi. O esnada Cevri
Kalfa, Sultan Mahmutu Altn Yoldaki kendi dairesine karmt. Bu daireye ta bir merdivenden klmaktadr. Merdivenin ban seferli kouu subay Recep Paazde Mehmet Bey, Harem
muhafz zenci hadmlardan Anber, Kasm ve
Hafz sa Aalar tutmutu.
Yaplan arpmada ekilmek zorunda kalan
bu hadm aalarn yerini, uzun boylu, gl
kuvvetli bir erkez kz olan Cevri Kalfa almt. Elindeki mangaldan, katillerin yzlerine avu avu kl atarak vakit kazanm ve
bu sayede ehzade Mahmud, dairenin iindeki bacadan dama kmak suretiyle cann
kurtarabilmiti.
Cevri Kalfann bu fedakarln Sultan II.
Mahmut hi bir zaman unutmad. Onun adna
ve ruhunu ad etmek iin Sultanahmet Meydan yannda, Divanyolu zerinde 1235 (181920) tarihinde bir mektep ve bir eme yaptrmtr. Onalt msral kitbesi, bu devirde yaplan bir ok eserinkinde olduu gibi Keecizde
Mustafa zzet Molla tarafndan yazlmtr.
Sultan Mahmut bundan baka Cevri Kalfaya
Byk amlcada mkellef bir kk yaptrmt. Bu kk, 1918 tarihlerinde yanmtr. Bu
kkn bahesinden kan ve Cevri Kalfa suyu
adyla anlan bir suyu da knklerle, eski Postaclar yeni Kskl Caddesi yolu ile indirerek,
cadiyede Blbldere-Balarba Yolu zerinde ve bugn Kuru eme adyla bilinen 1248
(1832-33) tarihli emeden ve Nuhkuyusu
Caddesi zerindeki ayn tarihli emeden aktt. Nuhkuyusundaki emenin kitbesi bugn
mevcut deildir. htimal bu emeyi II. Mahmut, Cevri Kalfann ruhu iin yaptrmtr.
Cevri Kalfa suyunun ilk zamanlar ayr bir mecras varken sonradan Tophaneliolunun suyu
ile birletirilmitir. (Sultan II. Mahmut emesi bahsine baknz.)
Nuhkuyusu Camii.
297
Cevri Ustann
Sultanahmet Meydan
civarnda,
Divanyolu Caddesi
zerindeki mektebi,
sebili ve emesi.
Pazarba Mescidi ve
evresi.
Cevri Usta, 21 Muharrem 1235 (9 Kasm

1819) tarihinde vefat etmi ve Sultan Mahmutun iradesiyle annesi Nakdil Sultann,
(l. 1817) Fatih Sultan Mehmet Camii yanndaki muhteem trbesine gmlmtr. Sandukasnn nndeki levha okunmaz haldedir.
Cevri Ustann vefatndan sonra ruhunu ad
etmek iin malndan, ehremini Hayrullah
Efendi marifetiyle Eyp skelesi yanndaki Byk skele Camii tamir edilmitir. Bu iskele ile
ayrca Nuhkuyusu Caddesi zerinde vakflar
da vardr.
Camiin kblesi ynndeki kk hazrede tamamen mermerden yaplm bir lhit vardr ki
drt yz kabartma vazo ve iek motifleriyle
bezenmitir. zerinde ayrca mermer bir vazo
vardr. Bu emsalsiz tan ne yazk ki ba ve ayak
ta krlm vaziyette yerde yatmaktadr. Lhit, 12 Muharrem 1317 (23 Mays 1899) tarihinde vefat eden Devletlu necabetlu Mecid
Efendi hazretlerinin perverdegn- harim-i ismetlerinden Mihrimah Hanm a aittir. Mihrimah Hanm, son halife Abdlmecid Efendinin ei olup Nakkatepedeki yazlk kknde vefat etmitir.
Kaynaklar: (Mirat-i stanbul, s. 134-135) (E. Kou, Cevri Kalfa, stanbul Ans. 7/3522) (Hakk Gktrk, Cevri Kalfa lkokulu, stanbul Ans. 7/3524) (N. Nirven, Cevri Kalfa
Suyu, stanbul Ans. 7/3525) (Meydan Larus, Cevri Kalfa 2/
878) (Uzunarl, Alemdar Mustafa Paa, s. 133) (Cevdet
Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 8/309, 391, 413) (HadkatlCevmi, 1/279 Byk skele Camii) (Erdem Ycel, Hayat
Tarih Mec. 1971, Say:2, s. 45) (. Tank, stanbul emeleri, 1/242) (Sicill-i Osmn, 2/91) (Konyal, skdar
Tarihi 1/123)
PAZARBAI MESCD
escit, Pazarba Mahallesinde ve Kabzmal Sokak zerinde bulunmaktadr.
298

Hadka yazar, Bnisi Pazarba Ahmet Aa
dr. Kabri bilinmiyor. Mahallesi vardr. demektedir.
Mirat-i stanbul yazar ise mescit hakknda u
bilgiyi vermektedir: Bu mahalde 1109
(1697)de Pazarba Ahmet Aa tarafndan
krgir ve minaresi ahap olarak bina olunmu
bir mescit mevcuttur. Ahmet Aa, 1121
(1709)da vefat edip mescidine defn edilmitir.
1314 (1896) tarihinden sonra mabet byk bir
tamir grm ve minaresi tuladan yaplmtr.
Daha sonra ahap ats 1942 knda kmtr. Mabet, ancak bir oda kadardr. Yma moloz tandan yaplm kaln drt duvar ve erefesi altna kadar yklm tula minaresi mevcut iken 1980 tarihinde yeri deitirilmek suretiyle yeniden yaplmtr. Olduka geni avlusunda kitbesiz bir kuyu bilezii vardr. Kaln
ve ksa minaresine kadnlar mahfilinden klmakta idi. Mescidin, sa ve sol duvarlarnda
ikier, mihrabn iki yannda ise birer pencere
bulunuyordu. Duvarlar kalem ii renkli desenlerle bezenmitir.
RUM MEHMET PAA CAM

Cami, emsi Paa ismiyle bilinen meydann
hemen yanndadr. emsi Paa Caddesi, Eref
Saat Soka (Eski Medrese Sokak) ve emsi
Paa Bostan Soka ile evrili alan kaplar.
Camiin hemen nnde mehur erefbd Kasr, Adliye Camii ve karakolu, II. Sultan Mahmud emesi, Abdlaziz Efendi Namazgh,
tam kede ve bugn pek harap durumda olan
erefbd su deposu ve mutfa, mm Glsm Sultan emesi, air emnin kabri, smail Aa emesi ve Harbiye Nazr Mahmut
evket Paann kona bulunuyordu.
Cami avlusuna, Eref Saat Sokana alan ve
Medrese Kaps ismi verilen ve zerinde ahap
meruta binas bulunan bir kapdan, 8-10 basamakla klarak girilir.
Rum Mehmet Paa

Camii revaklar.
Bnisinin drt ke kesme kefeki tandan yaplm

olan hidesindeki kitbe udur:
Bu vl mabedin bnsi merhm Hac Mirz kim
Gb mlk-i fendan rh- pki s-yi ukbya
Vcdu let-i hayr idi mahz ehl-i imna
Veft mevrs- hzn oldu hayf pir bernya
Klndkca okundukca salt- hamse v Kuran
Yazlsn defter-i mline Yarabbi sermye
Yazld fevtine hzn ile Refet mucemin trh
Ola mlk-i ezel b nasb, el-hac Mirzya
Sene 1121
Kk hazrede 1110 (1698), 1128 (1716),
1129, 1130 ve 1131 tarihli ocuk kabirleri vardr.
Eskiden, Padiah Saray ile btn dier saraylara ve bu arada Galata Saray ile Eski Saray
Mekteplerinin sebze ve dier ihtiyalarn temin eden kimseye Pazarba denirdi ve ekseriya bu i iin Enderun kilercisi seilirdi. Bundan dolay, mescidin zerinde bulunduu sokaa, Kabzmal Sokak ad verilmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/217) (Mirat-i stanbul, s. 132) (T. z, stanbul Camileri, 2/53) (Konyal, skdar Tarihi 1/246)
299

Arapa kitbe bulunmaktadr:
mird-drer-refi kad ben hzel-bina
Tliben min ltf-i Hakk ecr-i dril-beka
nnehu lim rec min Rabbih hsnil-kabl
Kaal f trhih minn tekabbel Rabben
Hac Rasim
Kitbede tarih yoktur. Trnak iindeki kelimeler ebced hesabna vurulunca 876 (1471-72)
tarihi elde edilir ki, bu da camiin bu tarihte ina edildiini gsterir.
Rum Mehmet Paa

Camii kitabesi.
Eski bir Bizans mabedinin yerinde kurulduu

sanlan camiin nndeki son cemaat yeri alt
stunlu ve be kubbelidir. 1894 zelzelesinde yklm ve yerine ahap bir saak yaplmt.
1945 ylnda imdiki ekliyle onarlmtr. Burann stunlar biribirinin zerine bindirilmek
suretiyle ykseklik elde edilmitir. Stun ve
balklar Bizans iidir ve balklar silinerek
kullanlmtr.
Kefeki tandan yaplan yksek tak kapsnn
zerinde iki satr halinde ve drt msral u
Kanatl tipinde olan mabet sahnnn iki yannda ikier oda bulunmaktadr. Ocakl olan bu
odalardan sadaki, Byk Mutasavvf Aziz
Mahmud Hdy hazretlerinin Bursadan skdara geldii zaman hanm ile beraber kald yerdir. Hanmnn, bu odada ilk ocuunu
dnyaya getirdii rivayet olunur. Kaplar orta
ksma alan bu odalardan birinde ihtimal skdarn ilk mahkemesi tesis edilmitir. Odalarn ve orta ksmn zerleri birer kubbe ile rtlm olup da tamal mihrap knts zerinde ise yarm bir kubbe bulunmaktadr.
stalaktitli mihrab ok sade olup minberi ahaptr. ki yanna aslan iki bayran paaya ait
olduu sylendii gibi Kbe rts olduunu
syleyenler de vardr. Mahfiller ve tahta iilii ile tavanlar yapld ilk yllardan kalmadr.
Oymal alt ahap ayak zerindeki vaiz krssnn de ok eski olduu sylenir.
Camiin ina karakteri hakknda Fatih Devri
Mimarsi adl eserinde Ekrem Hakk Ayverdi
Bey unlar yazmaktadr: Btn motifler, btn ssleme ve inaat unsurlar tamamen Trk
olduu gibi nisbetler de umumiyetle Trktr.
Denebilir ki, Bizans ricalinden birisi olan hatta Paleologlara mensubiyeti rivayet edilen
Rum Mehmet Paa, 1469da sadaretten azlinden sonra isbat diyanet ve tekrar gze girmek
niyeti ile bu camiye balam fakat gene mensup olduu muhiti brakamayp mimarsini yaatmak arzusunu yenemeyerek, Rum ustalar
kullanm ve onlar da eski itiyat sevkiyle alt
ta olarak ilenmi binann stnde ve kemerlerde tula kullanmlar, kornii bkp yuvarlak kasnak ilemilerdir.
Rum Mehmet Paa

Camii hazresindeki
mihrapl hide.
300
Hadka yazar ise u izahati vermektedir: Cami

muhtasarca bina olunup, medrese ve kurbunda
bir hamam ve adrvan vesair levazmat mev-
Rum Mehmet Paa

Camii ve trbesi.
cuttur. Elan medresesi haraptr. Bu camiin mahallesi vardr. (Rum Mehmet Paa hamam
ve medresesi bahsine baknz.)
Rum Mehmet Paa, 1469 Karaman Seferinden sonra gzden dp azledilmesi zerine
bu camii, Aydn havalisinde Bademiyede ve
Tirede birer cami, Manisada bedesten yaptrp dini btn hayr sever grnmeye almtr.
rilerek trbesinin olduu yere gmlm. Fakat sonradan yaptna nadim olan Padiah,
kesik ban zerine imdiki trbeyi yaptrm.
Tiredeki camii yannda bir trbesinin olmas,
bann burada, gvdesinin de orada gml
Rum Mehmet Paa

Camii Hazresinin en
eski hideleri.
Mehmet Paann samimi olmad yaptklar

ktlklerle sabittir. Ak Paa tarihinde bu
zatn Karaman Seferinde Trklere yapt
mezlim anlatlmaktadr.
Mehmet Paa, eyhlislm Karaalebizde
Abdlaziz Efendinin byk amcas imi. Vakfna, Abdlaziz Efendinin dedesi Hsamettin
Efendiyi mtevelli ve sonra evlt ve ecdadn
tayin etmi. XVII. yzyl ortalarnda mtevelli
Abdlaziz Efendi imi. 1655 tarihlerinde vakf
gelirleri, idare masraflarnn iki misli imi.
Rum Mehmet Paann hangi tarihte idam
edildii kati olarak belli deildir. Bir rivayete
gre Paa, camiin bitimi srasnda yani, 875
(1470) tarihinde mabedin kaps nnde idam
olunmu ve hemen oradaki kuyu yanna gmlm. Bir rivayete gre de Paa, Karaman
Seferi srasnda yapt zulmler neticesinde
Fatih tarafndan ldrlm ve kesik ba geti301
Rum Mehmet Paa

Camii pln.
olduunu gstermektedir. Kendisi ayn zamanda divan airi idi. (Trbesi bahsine baknz.)
Mirat-i stanbul adl eserde u bilgi vardr. bu
camide Hdy hazretlerinin bir ubesi pazar geceleri icra-yi ayin etmektedir. 19 evval 1209
(9 Mays 1795) tarihli bir yaz ile, Rum Mehmet
Paa Camii iindeki zaviyesine mehat cihetinin tevcihi istenmitir. (Osm. Ar. Evkaf Defteri I No: 132, Evkaf daresi Katalou, I/50-63)
302
Kaynaklar: (Gezi Notu) (E. H. Ayverdi, Fatih Devri,

3/482) (H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s. 66)
(Hadkatl-Cevmi, 2/195) (Mirat-i stanbul, s. 59) (Sicill-i Osmn, 4/104) (C. Baltac, Osmanl Medreseleri, s.
341) (. Tekirda, Rum Mehmet Paa, slm Ans. 7/594)
(T. Gkbilgin, Edirne ve Paa Livas, s. 334) (Danimend,
Kronoloji, 1/313) (N. Atsz, Akpaa-Olu, s. 216-218219) (Ayvansaray, Vefeyt, Haz. F. Derin, s. 41-97) (nci Aslanolu, Tirede Camiler ve Mescit, s. 48) (Trk
Dili ve Ed. Ans. 6/214 Mehmet Paa)

fndan, ikinci defa getirildii terifatlk grevinde bulunduu srada, 1761 tarihinde yaptrlm ve 7 Muharrem 1176 (29. 7. 1762)de de
ilk defa evkafnn kitbetine, Amcazdesi Kleli Mehmet Paazde Mehmet Beyin tayinini
istemitir. (Osm. Ar. Evkaf Defteri I, No:
137)
Evahir-i Za 1175 (20 Haziran 1762) tarihli hkmden, Akif Efendinin, bu camii ilk defa
olarak yaptrmadn, mevcut fakat, harap bir
mabedi, padiah izni ile alarak tamir ettirdiini ve vazife tayini yaptrdn reniyoruz.
SALACAK CAM
(TERFATI CAM)
ami, Salacak vapur iskelesinin hemen yannda ve Salacak skele Sokann sa

kesinde ve deniz kysnda idi. Denizle mabet arasnda, sonradan zeri yol olan geni bir
duvar vard.
1940 tarihlerinde cami, evkafa kadro harici
braklm ve daha sonra da satlmtr. 1974
tarihine kadar ev olarak kullanlan mabedin
yeri daha sonra yol almalar nedeniyle kaybolmutur. Krgir bir yan olup, sol tarafndaki
minaresinin kaidesi kesme ta, ats ise ahapt.
Cami, Terifat Akif Mehmet Beyefendi tara-
Tirede Rum Mehmet

Paa Trbesinin
genel grnm.
Mabedin kimin tarafndan ve hangi tarihte yapld bilinmedii gibi evkafa ait bir ake irad dahi yokmu. Bu kk cami, deniz tarafna
doru 150 cm. geniletirelerek onarlmtr.
Akif Mehmet Beyefendi, Mirimirandan olan
Ebubekir Paann oludur. Kayserili Ali Paann torunu olan Ebubekir Paa, vaz Mehmet Paann kethdas ve damad idi. Sadrazam olan vaz Paa nebahtda 1156 (1743)
Daha sonra Babakikulu, Kbrs Muhassl ve
bir aralk Edirne Bostancbas olan Ebubekir
Paa, sonra Beylerbeyi olmu ve daha sonra
Recep 1166 (Mays 1753)te tekaden stanky Adasnda oturmas emredilmise de sonradan Alaiyye Sancana atanm, evval
1166 (Austos 1753)te Amasya, evval 1167
Salacak skelesi,
Balk barna,
Terifat Akif
Efendi Camii.
Sa stte
grlen minare
Fatih Camiine aittir.
303

Oca ve Toparabac Ocandan sonra geldiinden, Ocakl arasnda bir sznt kmasndan korkan I. Mahmut, Akif Beyin ldrlmesini emretmiti. Daha nce de belirttiimiz
gibi, bunu haber alan ve o srada Reisl-kttab olan mehur Koca Ragb Efendi (Paa) iten Sadrazam haberdar etmi ve o da yenieri aas ile grp anlaarak, ocak ricalinin
Akif Efendinin vazifeden uzaklatrlmas ile
gnlleri alnacan Padiaha arz eyleyerek
zavall Akif Beyi Bozcaadaya srgn edilmek
suretiyle lmden kurtarmtr.
skdar Salacak
skelesi ve Camii.
(1754)te Beyehir Sanca mutasarrf olmu

ve ayn yl orada vefat etmitir.
Akif Mehmet Beyefendi, daha sonra Enderuna intisab etmi; hcegn zmresine dahil
olmu ve 1156 (1743) tarihinde terifat olmutur. Ayn sene Ramazan Bayram merasiminde terifat usulnde yapm olduu bir hatadan dolay katline ferman km, fakat devrin Reisl-kttb Koca Ragp Efendi (sadrazam) ile yenieri aasnn araya girmeleriyle
cezas srgne evrilerek Bozcaadaya gnderilmitir. Hadise udur:
Salacak Sahili.
(Fausto Zonaro)
1156 (1743) senesinde, Terifat Mehmet Akif Efendi, Topkap Saraynda, Sultan I. Mahmuta yaplan bir bayram tebriki srasnda,
Sadrazam Seyyid Hasan Paann yannda bulunmas sebebiyle terifata bizzat nezaret edemediinden dolay bir karklk olmu, dier
ocaklardan evvel tebrik etmesi lzm gelen Yenieri Erknna sra, Cebeci Oca, Topu
Burada ok az kalan Akif Efendi, affedilerek

1157 evvalinde (Ekim 1744)te kk evkaf
muhasebeciliine tayin olunmutur. Bu srada,
Hcegn- Dvnden olan eski vakanvis elhac zz Sleyman Efendinin 18 Cemaziyelhir 1168 (2 Nisan 1755) tarihindeki vefat
zerine tekrar terifat olmutur.
Bu tarihten 1180 Cemaziyelevvel (Ekim
1766) tarihine kadar bu grevde 12 sene kalan
Akif Mehmet Beyefendinin uhdesine ilve bir
takm vazifeler verilmi ve Ekim 1766da azledilmitir.
1 Zilhicce 1181 (19 Nisan 1768) tarihinde vefat eden Akif Mehmet Beyin kabri, Karacaahmet Mezarlndadr. Hadka yazar Hseyin
Efendi, Akif Beyefendi kabrinin Fstkl kurbnda Hdy Mahmud Efendinin dervileri
yannda bulunduunu belirtmitir.
Bu ifadeden, Karacaahmet Mezarl 5. Adasnn, onun devrinde Fstkl diye anldn reniyoruz. skdarda Fstkl diye bilinen bir
ka semt vardr. 5. Adadaki en eski ta da
1068 (1657) tarihli olup Hdy Mahmud
Efendi Tekkesinin zkirbas aban Efendinin olu, Zakirzde Abdullah Efendiye aittir. Hadka yazarnn Hdy Efendi dervileri
tabirini kullanmas bundandr.
Akif Beyefendinin kabri, Karacaahmet brahimaa Yolu zerinde ve mezarln brahimaa tarafndaki ilk kaps civarndadr. Kapnn
sa tarafnda ktphane sahibi Atf Efendinin
aile sofas, sol tarafta ise beki kulbesi bulunmaktadr. Kulbe ile mezarlk duvar arasnda,
beton, dar bir yol bulunur. Buradan 30 adm
yukarya doru kldnda, sa tarafta kafes
destarl Akif Mehmet Beyefendinin hidesine rastlarz. hidenin kitbesi udur:
304

Akif Mehmet Beyefendinin, Salacak semtindeki Etmek Yemez Tekkesi Mescidinin de bnisi olduu sylenmektedir.
Cami sahibi Terift

kif Beyefendinin
hidesi.
Kendisinin, trenleri ve 30 Ekim 1757 / 14

Mays 1761 tarihleri arasnda olup bitenleri sade bir dille, gn gnne anlatan ve bugn Sleymaniye Ktphanesi Esad Efendi Blmnde, 2108 numara ile kaytl bulunan Trh-i Cls- Sultan Mustafa III adl, gayet kymetli bir eseri vardr.
Ressam Halil Paa (1857-1939), 1930 tarihlerinde, Salacakn gzel bir resmini yapmtr.
Burada Salacak Camiinin minareli hali grlmektedir. Camii satldktan sonra ilk nce minaresi yktrlmtr.
Hvel-Bk merhum mafrun-leh terifatc-i esbak Ebubekir Paazde Akif Mehmed Seyyid Bey
Efendi ruhi n el-Fatiha Sene 1181 f Zilhicce 1

1/178 ve 3/287) (Mirat-i stanbul, s. 71) (Ayvansaray,
Vefeyt, s. 101) (emdanizde Tarihi, M. Aktepe Trkesi, s. 111) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri 3/25) (Trk Ans.
1/341) (F. Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar, s. 317)
(Subhi Tarihi, varak: 236) (Uzunarl, Osmanl Devleti
Merkez ve Bahriye Tekilt, s. 63)
Salacak.
nde ve sahilde
grlen beyaz yap
Salacak Camii olup
satldktan sonra
minaresi yktrlmtr.
Arkada grlen
minare ise Fatih
Sultan Mehmet
Camiine aittir.
305
SALH EFEND CAM
H
avuderede Salih
Efendi Ak Trbesi.
adkada u bilgi bulunmaktadr: Fevkndir. avudere denilen mahaldedir. narl Tekke yaknndadr. Bnisi, Salih Efendi,
Valide-i Atik Camii bina olunur iken, bina
emini olan kimsenin hizmetinde olup sonradan bu mescidi bina ve ihya eylemitir. Vefatnda oraya defn olunmutur. Vefat, 1000
(1591-92) tarihindedir. Mahallesi yoktur.
Salih Efendi, 1591de vefat ettiine gre, mabet de bu tarihten evvel yaplm demektir.
Byk bir ihtimalle, Valide-i Atik Camiinin
artan malzemesi ile yaplmtr. Bu byle olduu taktirde, bu byk mabedin artklaryla
Kurban Nasuh Camii, Tabaklar Mescidi ve
Salih Efendi Camii yaplm demektir.
Bina emini mimardan bakadr. Mimar, binann inasna nezaret eder. Bina emini ise, o
uurda yaplan masraf idare ederdi. Amele ve
malzemenin alnp getirilmesi de bina emininin grevi idi. Bu iler iin muntazam defter
tutarlard. Bu defterler bugn Topkap Ktphanesindedir.
Salih Efendinin kabri, imdi yeri arsa olan

mescidinin yanndadr. Etrafna sonradan bir
demir parmaklk konmutur. Kabir ta silindir
eklindedir.
Cami, XIX. yzyl balarnda eyh Seyfeddin

Efendi tarafndan bir Sad Dergh haline getirilmitir.
Mabet ve trbe avudere Caddesi zerinde

ve Hatmi Sokann karsndadr. Bu sokan
banda yz mermer kapl 1817 tarihli, mm Glsm emesi vardr. (Bu eme bahsine baknz.) Mescidin karsnda mehur avudere Bostanlar, bir sokak ilerisinde ise nl narl Tekke bulunmaktadr.
Bina Eminlii, Padiahlara veya Valide Sultanlara ait kasrlarla, seltin camilerinin ve
emsali binalarn yeniden yaplmasna veya tamirine memur edilen zata verilen nvandr.
Salih Efendi Ak
Trbesi.
306
Tekke, 1885-90 tarihlerinde yanm olduundan skdarl Ahmet Mnip Efendi, Mecmua-y Teky adl eserinde yerini arsa olarak
gstermitir. Bu sralarda tekkenin eyhi ise,
Mustafa Efendi isimli bir zat idi.
Mehmet Raif Bey de Mirat-i stanbul adl eserinde Bu mescit el-yevm n-mevcud olub
mescidin bulunduu yerde bir ka mezar bulunmaktadr demektedir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/219) (Pakaln, Tarih
Deyimleri 1/234) (Mirat-i stanbul, s. 89-98)
SARIGAZ KY CAM
ami, Sargazi kyndedir. Kye, skdardan kalkan belediye otobsleri ile gidilmektedir. Dudullu-Samandra yolundan ayrlan bir yol bizi kyn ortasndaki cami, trbe,
eme, tekke ve adrvandan oluan klliyeye
gtrr. Buras ana yoldan biraz ieridedir.
Camiin 300 metre kadar kuzey-batsnda,
uzaktan bakldnda bir mesireyi andran kyn mezarl bulunmaktadr. Bir tepe zerindeki mezarln, Sargazi, Samandra ovalar ile
Kayda, Aydos ve Alemdan iine alan
geni bir manzaras vardr. Buradaki en eski
kabir ta Ahmet Aaya ait olup 1182 (176869) tarihlidir.
Cami, 1972 senesine kadar, Sar Kadzde
eyh Mustafa Efendi Trbesinin gney ynnde ve yol ar yerde iken ok harap olduundan yklm ve eyh Mustafa Efendi Trbesi mezarl iine, imdiki yerine ina edilmitir.
ler ile boumu ise de bir darbede yere dm

ve lklar ile gzyalar arasnda sevgili einin ldrlmesini seyretmiti.
Sonra saraydan ayrlm ve Beiktata Hayreddin skelesi yannda bir yal almt. Burada 23
Cemaziyelhir 1248 (22 Ekim 1867)de, 90 yan getii halde vefat etmi ve Eypte Mihriah Valide Sultan Trbesine gmlmtr.
Sargazi ve Samandra civarnda iftlikleri vardr.
Ayrca Dolmabahe Saray civarnda, Ahmed
Turan Trbesi karsnda, Tarlaba mevkiinde 1854 tarihli bir kuyusu ve abdest teknesi
vard.
Kye ismi verilen Sar Gazi, Sar Kad ismiyle
de anlr. Gebzeden gelen Sar Kad Mehmed
Sargazi Ky Camii.
Kare plnl cami tek kubbeli olup mihrab da

tamaldr. Minberi ahaptr. Alt st pencerelerden k alr. Minaresi yeniden yaplmtr.
lk camiin tamir kitbesi son cemaat yerinde
ve sahna alan kapnn yannda, yerdedir. Be
satr halinde, on msral olarak hazrlanm
olan 1275 (1858-59) tarihli kitbe udur:
Hazreti Sultan Selim-i Slis Hann
Perde-p ismet leff-dar Ba Kadnn
Bina klm mcerred Sar Gazi mahallinde
Mescid-i erf minber ile mihrbn
Tamre muhtc olmu idi bu eser
Eyledi tamr sarf eyleyb emvlin
Dolub Kuran- salt ile dernu
Ed olduka ola kabl dus cmlenin
Cmlenin murd- maksdun vire Hakk
Tecellsi ikr oldu Hseynin
1275
Kitbeden de anlalaca zere mabet, Sultan
III. Selimin (1789-1807) kadn tarafndan tamir edilmitir. Sultan Selimin 1858 tarihinde
sa olan bir tek kadn vard ki oda Drdnc
kadn Refet Kadnefendi idi. Talihsiz Refet
Kadn, takriben 1780 tarihlerinde domutur.
Sultan Selimin 28 Temmuz 1808deki ehid
edilmesi olaynda yannda idi. O srada henz
yirmisekiz yanda bulunan Refet Kadn, katil307

Dede Efendi, lyas Beyin halifesi ve pirdadr.
Mustafa Dede ile Fatih Sultan Mehmedin yannda stanbulun muhasarasnda ve alnmasnda (29 Mays 1453) bulunmutur. Gazi sfat buradan gelmektedir.
Sargazi Mescidini
cami yapan
Hattat Osman Efendi.
Kendisine temlik (mlk olarak verme) edildii sanlan bu kye yerleen Kad Mehmed,
kuzattan (kadlardan) olup 873 (1468-69)da
vefat eyledi. Kabri, imdiki camiin kblesi ynnde, 500 metre ileride, Sargazi - Samandra
yolundan 200 metre kadar ieride ayrn
denilen mevkide ve tarlalar iindedir. Dairemsi bir hazrede gml olan Sar Gazi ile eyh
lyas Beyin kabirleri zerinde herhangi bir yazl ta yoktur. Yksek aalarn glgeledii bu
yerin etrafna bir hendek alarak sularn istilsndan kurtarlmtr.
Halkn Ziyaret mevkii adn verdii bu yerin az
ilerisinde ve cami ynnde mermer bilezikli ve
krkl bir kuyu bulunmaktadr. Bu kuyunun,

Sar Gazinin klcn topraa saplamas suretiyle ald ve suyun fkrd rivayet olunur.
Zaten bu blgenin hemen hemen her yerinde
1-2 metre derinlikten su kmaktadr. Kuyunun zerinde drt satr halinde hazrlanm
1285 (1868-69) tarihli bir kitbe vardr, fakat
okunmaz haldedir.
Sar Kad Dede Efendinin babas eyh lyas
Bey, rivayet olunduuna gre eyh Mehmed
Nur--Bahiden ahz- tarkat eylemidir. lyas
Beyin silsilesi 8. kuaktan eyh Necmeddin
Kbra ailesine dayanr. Necmeddin Kbra
(1145-1226) Kbreviye veya Zahabiye tarikatnn kurucusudur. Sufilerin en mhim ahsiyetlerinden biridir. Orta Asyada bugn de tamamen kaybolmam bulunan bir ok efsane
onun adna balanmaktadr. Necmeddin Kbra, Harezmin Moollar tarafndan zaptnda 10
Cemaziyelevvel 618 (13 Temmuz 1226)da
elinde kl olduu halde ehid dmtr.
Sar Kadnn takriben 1455 tarihlerinde yaptrm olduu tekke, zamanla harap olmu ve
Sultan III. Murat n (1574-1595) annesi, Sultan II. Selimin (1566-1574) ei Nurbnu Valide Sultan (l. 991/6 Aralk 1583) tarafndan
mescit halinde yeniden ina edilmi ve Nurbnu Sultan bu arada da ky ihya eylemitir.
Vefatndan nce ihya eylediine gre, tekke
takriben 125 sene sonra yeniden yaptrlarak
mescit haline getirilmi demektir. Ve 175 sene
sonra da, Sultan III. Mustafann yaz hocas
Bosnal Osman Efendinin minber koymas ile
mescit cami haline getirilmitir. Osman Efendi
mderris iken 1181 (1767-68)de vefat ederek
Ayazma Camii mihrab nne gmlmtr.
Camiin sol ilerisinde ve yolun kenarnda bir
Bizans stun bal dikkati ekmektedir.
Cami avlusunda mermer, kapakl bir adrvan
vardr. Mermer kapak ve teknesi zerinde devam eden 14 msral bir kitbe mevcuttur. Kapaktaki msralar satr halinde hazrlanmtr. Fakat ok tahrip edilmi olduundan okunabilen msralar unlardr:
Merhm ve mafr ol Cennet-mekn
Firdevs-iyn.........Mahmd Han
Nazil olsun.............
Devletlu drdnc Nritb Kadn ahn.......
Yapd.......yd ol rh-i sultn........
308

Teknedeki msralar drt satr halinde olup udur:
Bir tfl- nr-mende ahterlii Klver Hanm
Alt aylk idi sinn-i onda verdi cn
Olsun rhuna vsl mmileyhnn
Bu hayrta eyledi in efzem ihsn
Bu kuydan su alub n iden kimse
Klver Hanmn rhuna Fatiha ide ihsn
Cevher-i harfle kld trhin Fehmiy
Ho-gvr- bdan oldu nimet-stn
1274 (1857)
Nuritab Kadn, Sultan II. Mahmutun 4. kadn olup kocasndan 47 sene sonra 26 Rebiylevvel 1303 (2 Ocak 1886) tarihinde vefat etti. Kabri, Divanyolundaki Sultan Mahmut
Trbesindedir.
Avludaki krk, mermer bir kuyu bilezii zerinde u yazlar okunmaktadr:
Sultan Mahmud Han.....Devletlu Frz-Felek
Kadnefendimiz hazretlerinin cariyesi Gl Kalfann ruhuna Fatiha. 1255 (1839)
Frz-Felek Kadn, Sultan II. Mahmutun 6.
kadndr. 7 Rebiylhir 1280 (21 Eyll
1863)te vefat etti. Sultan Mahmut Trbesi
yanndaki odaya gmld. (Mustafa Dede
Trbesi ile Sargazi Ky emesi bahislerine
baknz.)
Evliya elebi, Sargaziden yle bahseder:
skdara vardm. Evvelce atlarm muhafaza ettiim yere geldim...... gece yarsnda ve
bir karanlk gecede tevekkelt alellah amlca Dana ktk...... 1065 senesi Cemadllnn banda (Mart 1655) bin zahmet ve eziyet ile Sargazi Kyne geldik. skdar mevleviyeti nahiyesinde Acem ormanl gibi bir
koru iinde ba ve baeler, mamur, camili,
ikiyz evli, bir mektep, bir tekke, bir hamaml, bir hanl, dkknsz bir mamur ve verimli
kydr ki, yaz mevsiminde btn stanbul
ahalisi nice araba ve adrlaryla buraya gelip,
oturarak zevk ve safa ederler. Niceleri evlere
veya Sar Gazi Sultan Tekkesine konup
genleirler.
Sargazi Ky ile bu kyn 12 km. dousunda
bulunan Paaky topraklarnn byk bir ksm skdarda camii olan emsi Paann vakf topraklar idi. Paann burada byk bir
iftlii bulunduundan ky, Paaky ismiyle

anlrd. emsi Paann Samandra Kynde
de topraklar vard. Paaky bugn de mevcuttur.
Evil-i Rebilevvel 990 (1582 Nisan ba) tarihli vakfiyesine gre Nurbnu Valide Sultan,
Sargazi Kynde bir mescit yaptrm ve mabedin yerini emsi Paadan satn almt. Satn alnan bu topraklarn hududu kyn dousundan geen ve eski bir Roma yolu olan skdar-zmit Caddesine kadar uzanyordu. Bu
yol, Osmanl Dneminde, bozukluundan dolay Naldken Caddesi ismini almt.
Valide Sultan, Alemda civarndaki nl
Tadelen Suyunu borularla getirterek Sargazi Ky Mescidinin adrvanndan aktm ve
ayrca Tadelen Suyu mevkiinde de biraz mesafe ile iki klsik eme yaptrmt. Bugn
Sultaniftlii ismiyle bilinen kyde ve Samandrann dousunda Nrbn Sultann
byk iftlikleri vard. Bugn her iki ky de
Sultaniftlii ismi ile anlr. Sultaniftliinin
ilerisinde, orman iinde Valide Sultann olu III. Muratn bir emesi vard ki bugn de
mevcuttur. Sultaniftliinin yannda ise o
tarihte Cafer elebinin iftlii vard. Btn
bu topraklar Nrbn Sultann vakf yerleri
idi.
Tacizde Cafer elebi, Yavuz devrinin (15081512) mehur kazaskeri olup ah smailin
aldranda esir edilen kars Bihruze Hatun
ile evlenmitir. 921 Recebinin sekizinde (18
Austos 1515) idam edilmitir. Kabri arambada, Tevkii Cafer Mahallesinde ve smail
Aa Caddesi zerindeki harap camiinin nndedir. Camiin tam karsnda eyh smet Efendi Tekkesi Camii vardr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/261) (Mstakimzde,
Tuhfe-i Hattatn, s. 185) (. Tank, 2/404, 448, 480) (Sicill-i Osmn, 1/33, 2/68-69, 4/103-105) (slm Ans.
9/163) (anizde Tarihi, 1/21-23) (. Uluay, Padiahlarn
Kadnlar ve Kzlar s. 116-118 ve 123-124) (C. Erksan, Selim III ve Alemdar Mustafa Paa, Tarih Dnyas, zel Say
1950, s. 21-24) (G. Oransay, Osmanl Devletinde Kim
Kimdi, 1/158) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman
Trkesi, 2/176, 6/92-93) (Vakflar Mdrl, 1766 Nolu Defter, s. 136, Sra: 27 Atik Valide Sultann Evail-i Rebiylevvel 1990 Tarihli Vakfiyesi) (N. Nirven, stanbul Sular, s. 232) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F.
Derin-V. abuk s. 176) (Konyal, skdar Tarihi 1/254)
309
SELM AL EFEND CAM

(KURUEME CAM)
Cami, Blbldere-Balarba yolu zerinde ve
bu semte ismini veren 1248 (1832-33) tarihli
Kuru emenin karsndadr. Selmi Ali
Efendi Camii, 1965 tarihinde, byk mutasavvf, Celvetiye Tarikatnn Selmiye kolunun
kurucusu eyh Selmi Ali Efendinin aziz hatrasn yad etmek iin yaptrlmtr. (Selmiye
Camii bahsine baknz.)
Mabedin yapld tarihe kadar etraf tamamen
tarla idi. Hemen arkasnda mehur Beylerolu
Tiyatrosu bulunuyordu. (Bu tiyatro bahsine
baknz.)
Kuruemede
Selmi Ali Efendi
Camii.
310
Yol haline gelen avlusuna drt yerden girilmektedir. Mabet, sra tula ve bir sra kesme tatan yaplmtr. Sa tarafndaki minaresi kesme ta ile kaplanmtr. n taraf fevkn
olan camiye iki tarafl bir merdivenden klarak girilir. Alt stunun tad sivri kemerler
zerine oturtulmu ve bir dz at ile rtlm
olan son cemaat yerinin nnde ayrca drt
stunlu bir revak daha vardr.
Kemerli kapsndan kare plnl camiye girilir.

Camiin bu kapdan baka, ayrca iki yan galerilere alan kaplar bulunmaktadr.
Mabedin tek kubbesi, sekiz yzl bir kasnak
yardmyla, sekiz stun zerindeki sivri kemerler zerine oturtulmutur. Kubbe eteinde 20
penceresi vardr. Mabedin drt tarafn bir
mahfil evirmitir. Bu mahfil ana duvarlar ile
stunlara bindirilmitir. n tarafnda korkuluk bulunmaktadr. Cami, alt st pencerelerden k alr. sttekiler aldr. Mihrap ve
minberi mermer kaplama olup alnlarna yetler yazlmtr. Mihrap da tamaldr. Mabedin kubbe basncn azaltmak ve grnmne
hamet vermek gerekesiyle camiin iki yanna
iki katl d yan galeriler yaplmtr. Sekiz ince, zarif stunlu st galeriler, kaln drt stunlu alt galerilen zerine oturtulmutur.
Camiin avlusunda adrvan vardr. Son senelerde yaptrlan en gzel camilerden biridir.
Acbadem Tekkesi bahsine baknz.
Kaynak: Gezi Notu.
SELM AL EFEND TEKKES

CAM
escit, Kskl nahiyesinde ve Kskl-Bykamlca yolu zerinde, yolun, Selmi

Tekkesi Soka ile birletii yerde ve sa tarafta bulunuyordu. Yksek bir mevkide yapldndan fevkalde gzel manzaras olan mabet,
bir Celvet Tekkesi olarak ina edilmiti. Mescitten ayr olarak ina olunan dedegn odalar,
ahane ve ahrlardan bugn eser kalmamtr.
Yalnz, Selmi Ali Efendinin kabri, etrafn
eviren mezarlk ve namazgh durmaktadr.
Tekke ve zaviyelerin kapatlmasna kadar, Selmi Ali Efendi Camiine, Kskl Caddesinden ayrlan toprak bir yoldan gidilirdi.
st ksm parke olan bu yol ile Nur Baba Sokann birletii yerde ve sol tarafta, n yznde kk ayna ta bulunan kitbesiz bir
eme ve onun karsnda ise bir maslak vardr.
Byk hazneli eme, kesme ta ile kaplanmtr. Tonoz ats zerine kiremit denmitir.
Maslan nnde, hayvan sulamaya yarayan
yalaklar bulunmaktadr. Fakat bunlar datlmtr. Hemen arkasnda da tonoz ats km olan bir su deposu vardr.
eyh Selmi Ali

Efendi ak trbesi.
Pek bakmsz olan ve kademeli olarak tanzim

edilen baheden geerek camiye varlrd. Bu
eski ve tarihi yol, bugn terk edilmitir.
Camiin bnisi, Celvetiye Tarikatnn byk
eyhlerinden biri olan Selmi Ali Efendidir.
Mabet, Ali Efendinin vefatndan pek az sonra,
1104 (1692) tarihinde ikmal edilmitir. lm
tarihi de 1692dir. Ay fark ile bitmi olmaldr.
ok ksa zamanda harap olan camii, Sultan I.
Mahmutun annesi Saliha Sultan tarafndan
1123 (1711) tarihinde ihya edilmitir. Bu kadar ksa zamanda tamire ihtiya grldne
gre mabet, ahap yaplm olmaldr.
Saliha Sultan, II. Mustafann ei olup I. Mahmutun annesidir. 21 Eyll 1739 tarihinde vefat ederek stanbulda Yeni Cami Trbesine
gmlmtr. Azap Kapsnda 1732de, Sokollu Mehmet Paa Camii nndeki muhteem sebil ve emeyi yaptrmtr. Bu eser Trk
311

mermer iiliinin unutulmaz bir aheseridir.
Ayvansaray Hseyin Efendi, eserinde u bilgiyi vermektedir:
Bu mescidin vazifelilerini tayine mr vefat
etmeyip 1692 tarihinde vefat ederek bu mescidin hazresine defn olundu. Hl ziyaret edilir.
Sonradan Damat Mehmet Paa olu zzet Ali
Paa, bu mescide minber koyup vazifelilerini
tayin etmitir. zzet Ali Paa, IV. Sultan Mehmetin damatlarndan Mehmet Paann olu
olup, Sultan III. Ahmet devrinde, 1728 senesinde defterdar olmu, 28 Eyll 1730 Patrona
syannda istifa etmi, sonradan I. Sultan
Mahmut devrinde yine ayn vazifeye getirilmi
ve 4 Ekim 1730 gn defterdarlk zerinde olarak vezir olmutur.....Kasm 1734te Revan kalesinde vefat etmitir....
zzet Ali Paa, kuvvetli bir air olup, byk air Nedimin yakn dostu idi. Birbirlerine karlkl nazreleri vardr.
Selmi Ali Efendinin, Aziz Mahmud Hdy
hazretleri devrinde yetitii, hatta onun mridi olduu rivayet edilirse de buna imkn yoktur. Hdy hazretleri 1628 de, Selmi Ali
Efendi ise 1692 ylnda vefat ettiine gre, aralarnda 64 senelik bir fark vardr.
Selmi Ali Efendinin tasavvufa ait risaleleri
ve ilhleri vardr.
ah- iklm-i rislettir Muhammed Mustafa
Cniin-i milk-i vahdetdir Muhammed Mustafa
diye balayan ilhsi pek gzeldir. Bu ilh,
Turucuzde Hafz Mehmet Efendi tarafndan
bestelenmitir. Bu zatn kabri, Kk Selimiye
Camiinin karsndaki aile mezarlndadr.
(Karacaahmet Mezarl bahsine baknz.)
At Tarihinde yle bir olay anlatlr:
II. Mahmud (1808-1839) amlcay ok sever ve buraya sk sk gelirdi. Bu durum vkelnn da bu semte rabetini arttrd. Yeni yeni
bir ok kkler yaptrlarak blge enlendi. Burada oturanlarn byk bir ounluu ise, Selmi Ali Efendi Tekkesine gelir, ayinlere katlrd. O zaman tekkenin eyhi brahim Efendi
idi. brahim Efendinin bir takm er ve akla
uymaz eyler sylemesi ve bir ok kimseyi do312
ru yoldan ayrmas padiahn kulana gitmiti.

Bir gn amlcaya kan Sultan Mahmud,
derghn nnde bir ok kadn arabalarnn,
konak ve kira atlarnn toplanm olduunu
grm ve ieride ricl ve kibrn bulunduunu renerek, bu adam eyh deil kalla (hilebaz-dnek) imi, tez srlsn, demesi zerine
brahim Efendi, stanbuldan uzaklatrlmt.
Bu olay 1810 tarihinde meydana gelmitir.
Ayin gn aramba olan tekke, 1915 tarihlerinde ok harap durumda iken 1917 tarihinde
yklmtr. Tekkenin eyhleri unlardr:
1- eyh Selmi Ali Efendi. Vefat 1104 (1692)
olup kabri hazredeki ak trbesindedir.
Selmi Ali Efendi hulefasndan Ahi smail
Efendi, Bilecikin Kre-i Kebir kynde bir
Celvet Tekkesi kurmutur. (Osm. Ar. Evkaf
Defteri II, No: 18114 ve IV, No: 31697)
2- Selmi Ali Efendinin halifesi Kayserili eyh
Ahmet Efendi. Vefat tarihi belli deildir.
3- Selmi Ali Efendinin halifesi, Niksarl eyh
el-hac Mehmed Efendi. Etraf demir parmaklkl sikkeli hidesi hazrede olup kitbesi udur:
Selmi halifesi sitne eyhi Niksari el-hac Mehmed Bin Mehmed ruhin el-Fatiha. 1153
(1740)
4- eyh Ahmet Efendinin olu eyh Halil
Efendi. Ta hazrede olup 1214 (1799) tarihlidir. 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde tekke onun ad ile kaydedilmitir.
5- eyh Mehmed Raid Efendi. Vefat, 1250
(1834) tarihindedir.
6- eyh el-hac Mustafa erafeddin Efendi. bn-i
eyh Abdullah Efendi. bn-i eyh Raid Efendi. Doumu 1221 (1806) tarihinde olup 1271
(1854)te vefat etmitir. Sikkeli hidesi hazrededir.
7- eyh erafeddin Efendinin olu eyh Ali
Rza Efendi. Vefat, 1332 (1913) tarihinde
olup 1253 (1837)de dnyaya geldi. Kardei,
eyh Nurullah Efendi ise 1263 (1847) doumludur. Devrinde, tekkede dervilerle beraber
yedi kii bulunuyordu.

8- eyh Mehmed Nurullah Efendi. Vefat 28 Receb 1335 (Mays 1917)dir.
1211 (1796). Tekirda mftisi el-hac Osman

Efendi.
9- eyh Mustafa zzeddin Efendi. Tekkenin son

eyhi olup vefat tarihi belli deildir.
1214 (1799). E-eyh Halil Efendi. Bu tekkenin eyhi idi. (Sicill-i Osmn, 2/301)
1224 (1809). Ricalden mer Efendinin olu,

kalyonlar ktibi Hammmzde Hafz
Ali Efendi. (Sicill-i Osmn, 3/554-55)
1153 (1740). eyh Mehmed Efendi. (Kitbesi

yukarda yazld.)
1181 (1767). Sabka Medine-i Mnevvere kazas Arslanzde Mustafa Efendinin ei
Zeyneb Hanm.
1184 Cemaziyelevvel (Austos 1770). Arslanzde Abdlbaki Efendinin kz Aye
Monla.
1227 (1812). Hcegn- Dvn- Hmyundan Serhalife-i Mektb-i Dergh-

Hmyun Emin Efendinin olu Mustafa
Reid Efendi.
1239 Rebiylevvel (1823). Kurunlu Mahzen
imam el-hac Mustafa Efendi.
1243 (1827). Rumeli valisi Mustafa Paann
ei Hatice Kadn.
1198 (1783). akir Mustafa Efendi

1205 (1790). Kuds-i erif kazas Medhizde
zdesinin zevcesi Zba Hanm.
1253 Ramazan 25 (Temmuz 1837). Ba paye-i

Mekke-i mkerreme sabka Galata Kads Sadr- esbak elebi Mustafa Paaz-
Selmi Ali Efendi

Tekkesi eyhi Niksar
Mehmet Efendi
hidesi.
313

de Ebubekir Beyefendinin olu mderresn-i kirmdan Mehmed Emin Beyefendi.
1261 Zilkade 1 (Kasm 1845). Tersane merasndan Ahmet Paa. (Sicill-i Osman,
1/296)
1254 Receb 3 (Eyll 1838). Ved-i lem-i fn iden ba-paye-i Mekke-i mkerreme
sabka Galata Kads elebi Paazde esSeyyid Ebubekir Rfk Beyefendi. (Sicill-i
Osmn, 4/466 elebi Mustafa Paa)
1265 (1848). Ser-mshib-i tcidr Aann

acemisi Dilver Aa.
1255 (1839). Sadr- azam- esbak Bosnev Sleyman Paa ahfadndan Mehmed Edib
Beyin kz Aye Hanm.
1265 Rebilhir 28 (Mart 1849). Abdurrahman Efendinin torunu Osman Kmil

Efendi.
1255 (1839). Mehmed Galib Efendi.
1268 Zilkade. 25 (Eyll 1852). Kuyucaklu

Abdurrahman Efendinin kz Emine
Hanm.
1256 Rebilevvel (Mays 1840). All-i feyzden

Nakibl-eraf- esbak Mehmed Emin
Molla Efendinin kz mevali-i azamdan
elebi Mustafa Paazde es-seyyid Ebubekir Rfk Beyefendinin ei erife Fatma Hanm.
1256 (1840). ok pskll fesli. Dars-sadet-erife Aas Abdullah Aa. (Sicill-i
Osmn, 3/397)
Selmi Ali Efendi

Camii ve evresi.
314
1265 (1848). Krdistan Mollas Abdurrahman Efendi.
1271 (1854). Sikkeli. Selmi post-nini esseyyid el-hac Mustafa erafeddin Efendi.
1283 Safer 22 (Temmuz 1866). Mahmud Paann ei...
1286 (1869). Selmi Post-nini Mustafa e-

rafeddin Efendinin ei erife Emine Saide Bac.
1290 Safer 23 (Nisan 1873). Bende-i l-i ba
muhibb-i Hazreti Mevlna evkaf- hmyun senedat mdiri Mustafa zzet
Efendi.
1290 (1873). Katcba Esad Aann olu
brahim Mazhar Bey.
1294 (1877). Lhit, tarik sikke kabartmal.
Kudemay vzeradan.
Ek-i emim ile tarih-i vefatn yazdm
Mazhar- afv ola y Rab Mehmet Paa
1295 (1879). Asakir-i nizamiye ykleme mdiri el-hac Mehmed Galib Efendi.
1297 evval (Eyll 1880). stanbul payeli
meclis-i tedkikat- eriye azasndan fetva emini emizde Mehmed Halis
1300 evval 15 (Austos 1883). Devletlu necbetlu Selim ve Tevfik efendilerin hocalar Ankarav Ali Rza Efendi.
1300 Cemaziyelevvel 1 (Mart 1883). Evkaf-
hmyundan Mustafa zzet Efendinin
ei Aye Hanm.
1301 (1883). Mderris, Molla, Halep kads
el-hac Ahmet kr Efendi. (Sicill-i Osmn, 3/157)
1307 (1889). Umum asakir-i nizamiye ykleme mdiri Galib Efendinin ei erife
Hatice Hanm.
1308 (1890). Mehmet Ali Paann olu. Mir
Hseyin. Kitbesi Senih Efendinindir.
1308 evval 2 (Mays 1891). Ganemzde Bonak Mehmet Paann duhter-i pakizesi gen yanda vefat eden Hayriye Enise Hanm.
1310 (1892). Mehmed Galib Efendi. (Sicill-i
Osmn, 3/617)
1312 (1894). Rid Ali Efendi. Bekt airle-
rindendir. Bursada gml olan Karagzn, sonradan dikilen mezar tandaki

gazel bu zatndr.
1310 Zilhicce 23 (Temmuz 1893). Mrndan erife Paann kz Mersin Mutasarrf Mehmed Ali Paann ei Hamide
lfet Hanm.
1312 (1894). smail Paann olu Mir Hakk
Bey.
1313 Safer 20 (12 Austos 1895). nl air
Hakk Bey. (Mirat-i stanbul s.160; Osmanl Mellifleri, 2/158; Sicill-i Osmn,
2/239; nal, Son Asr Trk airleri s.
492)
1314 (1896). smetlu Zekiye Sultan kethdas
divan- muhasebat reis-i snisi ecille-i rical-i devlet-i aliyyeden Hafz Said Efendinin ei Esma Hanm.
1314 Rebiylhir (Austos 1896). Halep Valisi Hamdi Paann olu Mersin mutasarrf Mehmed Ali Paa.
1314 (1896). Vzera-y azamdan Yusuf Paazde mabeyn-i hmyun cenab- mlkane ktiplerinden Nuri Beyefendinin
(1324 tarihli hideye baknz) ei Fatma
efika Hanmefendi.
1315 (1897). Mir erif Paann kz ve
Mersin mutasarrf Mehmet Ali Paann
ei Hamide lfet Hanm.
1315 (1897). Msrlzde Mehmed Sami
Beyin kz Dr. Bedri Beyin ei Naciye
Hanm. 5 Muharrem.
1315 (1897). Mustafa zzet Efendinin olu
Mehmet kr Bey.
1315 Cemaziyelevvel 16 (Ekim 1897). Reisl-ulema Hekimba Abdlhak Efendizde sahib-i tarih Hayrullah Efendinin ei Fatma Mnteha Hanm. Byk air Abdlhak Hamid Beyin annesidir. Stun eklindeki hidesi cadde
zerindedir.
1316 (1898). Tunuslu Mahmud Ayad Paann olu Mehmet Bey.
315

Yazlsn kabrine trh-i tm irtihli
Mehmed Be bin Mahmud Ayad Paaya rahmet
1316
1319 (1901). Mevalden Meclis-i ntihb
hkkam-er mukayyidi Mehmed
Hamdi Efendi.
1322 Austos (1904). Yusuf zzeddin Efendi
hazretlerinin kahvecibas Mustafa
Efendi.
1323 Cemaziyelevvel 2 (Temmuz 1905).
Muhteem lhit. Nazif Paazde Dr.
........ Bey.
Hac Kmil Efendizde Hac Arif Bey

5.3. 1938 diye yazlmtr.
1327 Kanunsni (1911). Lhdi sancak, kl,
tfek ve trampet kabartmaldr. Miralay
Arif Bey.
1330 (1912). Nazime Sultan baaas Mehmed Hayreddin Aa.
1323 Cemaziyelevvel 6 (Temmuz 1905). Hayreddin Paa sllesinden bab- serasker

piyade dairesi kalemi mmeyyiznndan
Hac brahim Paa bin Halil Paazdelerden Mehmed Ata Bey.
1332 Rebiylhir 16 (Mart 1914). Tarikat-i

Halidiyye dervinndan ve kudema-y
kuzttan Kastamonulu Mehmed Emin
Efendi.
1324 (1906). Yusuf zzeddin Efendi hazretlerinin cariyelerinden Vicdan Hayriye

Kalfa.
1335 ubat 27 (1917). Koca Yusuf Paa ahfadndan Dmeke Fatihi ve stanbul Muhafz Ferik Memduh Paa.
1324 (1906). Nuri Bey. Trk Devlet adam,

edib, air ve mzisyendir. Reji Komiseri
diye bilinen Nuri Bey, 26 Temmuz
1906da Yakacktaki kknde vefat etti. Vasiyeti zerine 3. einin yanna gmld. Kabrini hayatta iken yaptrmtr. Annesi sarayl idi. Aabeyi Fazl
Beyin ei, Sultan Abdlmecitin kadn
Perestev Kadnefendinin kz kardeidir.
Nuri Beyin Sultan II. Abdlhamitin
st kardei olduu sylenir. Fazl Beyin,
ei Fatma Hanmdan Hayri Paa, zzet
Paa ve gz hekimi Esad Paa adl olu olmutur. Hariciyeci Hasan Esad Ik
Bey, Esad Paann olu idi.
1335 Receb 16 (Mays 1917). air Ahmet

Hamdi Bey. (nal, Son Asr Trk airleri,
s. 552) (Glpnarl, Melmlik, s. 320)
1325 (1907). Nuri Paann kz, Kimyager

Dervi Paann ei Fatma Zehra Hanm.
1956 Memduh Paann kz Miralay Hsameddin Beyin ei Seyfiye Gereki.
1327 Kanunsni (1909). Top, trampet ve arma kabartmal lhit. Mirliva emsi Bey.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/257) (Ata Tarihi,

2/199) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/185-462; 2/158165; 2/332) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz.
. Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 3/114) (Cevdet Tarihi,
dal Ne. 9/274) (H. ehsuvarolu, 19. Asrda amlcadaki Kkler ve Saraylar, Akam 10 Eyll 1947) (Kmil Ylmaz, Aziz Mahmud Hdy s. 273) (C. Revnakolu, Divan
Edebiyat Mzesi, A-41) (A. etin, Vakflar Der. 13/589)
(Osm. Ar. Nfus Defteri s. 406)
1327 (1909). Veliahd- saltanat Yusuf zzeddin Efendinin ba kalfas Dilber Nihal
Kalfa. 24 Ramazan 1327.
1327 Cemaziyelevvel 18 (Haziran 1909). Lhit. Konya vilyeti dahilinde Akseki
316
kazas eraf- hanedn- kadiminden

Sadr esbak Yeen Mehmed Paa ahfadndan Rsmat Emaneti mfetti-i
ummisi sabka rtbe-i l riclinden
sadetlu Hac Kmil Efendi. Ayn lhdin yan yzne:
1340 (1921). Gazi Evranos Beyzde Ahmet

Tevfik Bey.
1918 Eyll 2. Mirliva Dr. Hac Aziz Paa.
1936 anakkale Kahraman Hasan Kpak
Paa.
Gml bir ta: Molla sarkl. Mderrisn-i kiramdan ders-i mm Hoca Ahmet Efendizde Trnovi Ali Efendi.
SELM AL EFEND TEKKES

CAM
Tekke, skdarda Selmsz Tepesinde ve eski Tekkeii Soka yeni Ktibim Aziz Efendi
Soka zerinde olup Selmsz Hamam Soka, Ethem Aa Soka ile Tekkeii Sokann
evirdii alan kaplar.
Sokaa ismi verilmi olan Edhem Aa, XIX.
yzyln ikinci yarsnda yaam bestekrlarmzdan olup Selmi Ali Efendi Tekkesinin de
Zkirbas idi. Kabri, kk hazrede iken kaybolmutur. Kanun Edhem Aa diye bilinen bu
zat 1272 (1855) tarihinde vefat etmitir.
Hadkann 241. sayfasnda bu cami hakknda
u bilgi bulunmaktadr:
Bnisi, e-eyh Selmi Ali Efendidir. Kendisi Hdy Mahmud Efendi sitnesi eyhlerinden olup asitaneye iki defa eyh olmutur. Bu
mahalde bulunan dkkn ve hamam ve haneler, bilcmle eyh Selmi Ali Efendinin yaptrd binalar olup kendi vakf emlkidir.
Selmi Ali Efendi, kuzattan (kad, hakim)
olup Mentee (Mula) Kozyaka kynde domutur. Tahsilini tamamladktan sonra, stan-
ky Adas mfts olmu ve burada Zkirzde

e-eyh Abdullah Efendiye ba vurarak Celvet Tarikatine girmi sonra hilfetle dahi erefyab olarak Hdy asitanesi post-nini olmutur. Abdullah Efendi Hdy Derghnda yetimi ve sonra Atik Ali Paa eyhi olmu ve
1068 (1657-58)de vefat etmitir. Doum tarihi bilinmeyen Selmi Ali Efendi, eyh Mehmet Talip Efendinin 1090 (1679) tarihindeki
vefat zerine Hdy sitnesinin altnc eyhi olmutur. 1681 tarihinde, hnkr vaizi Vani Mehmet Efendi ile aralarnda geen bir tartma neticesinde IV. Mehmet (1648-1687)
tarafndan mehati kaldrtlm, fakat 1683
Viyana bozgunundan sonra, Vani Mehmet
Efendinin Bursann Kestel kyne srlmesi
zerine 1684 veya 1685 tarihinde tekrar mehate getirilmitir. (Muasr olan Niyazi-i Msr
ile olan ihtilflar iin Aziz Mahmud Hdy
Tekkesi bahsine baknz.) Selmi Ali Efendi,
1104 (1692-93) tarihinde vefat ederek eskiden
Fstkl ismi ile anlan Kskl-Byk amlca
yolu zerindeki derghnn hazresine gmlmtr. Tekke eyhleri ile Kadzdeliler arasnda geen uzun mcadele Naim Tarihinde
uzunca olarak anlatlmtr.
Hnkr eyhi olup Vann Hoap kazasnda
doan ve tahsilini orada tamamlayan Kadz-
Selmi Ali Efendi

Camii minaresinin
kaidesi.
317

delilerin temsilcisi Vani Mehmet Efendinin
tekke eyhleri ile olan mcadelesinin tarihi eskilere dayanr.
Onun basksna tahamml edemeyen Tarikat
eyhlerinin byklerinden Gafur Mahmud
Efendi, Cennet Efendi, Erdebilzde Ahmet
Efendi gibi birka aziz, eyhlislm Hanifi
Efendiye (l. 1658) varp pek fazla iki yzl
olan kimselerden, eriate aykr olarak herkesi
kafir olmakla ve doru yoldan ayrlmakla sulayanlardan ikyet ederek onlara mani olunmasn istemilerdir.
Devrin fazllarndan -sonradan eyhlislm
olan- Bolev Mustafa Efendi (l. 1675) ile -yine sonradan eyhlislm olan- Minkarizde
(l. 1678) ve onlar gibi bilginlerin byklerinden bir ka devletlu mecliste hazr imiler. Hanefi Efendi demi ki:
Kadzdeliler bu devlete dalbudak salm bir
kkl aaca benzer. Bir dal bostanclar ocana, bir dal baltaclar ocandan ta saray- hmyuna, bir dal btn ar esnafna sirayet
ederek salamlamtr. Gzellikle nasihat kabul etmiyorlar, ne suretle def edelim?
Selami Ali Efendi

Camii hazresi.
318
kama havale etsenize...

demi. Ban nne eerek dinlemekle megul olan Gafur, ban kaldrp:
Sultanm, biz zhir emri ile i bitsin deriz.
Yoksa btn ahvaline kalursa hazreti Kahhr
(an yksek olsun) intikam alcdr...
demi.
Sonra hepsi kalkp gittiler. Haftasna varmad, srgn meselesi meydana geldi. Bolev
Mustafa Efendi sonra mft olup, daha sonra
Msra srgn edilmi idi. Bu hikye anldka:
Herifler, btn klcn fazlaca saldlar... Hatta ucu bizlere de dokundu,
deyu ltfe edermi.
Bolev Mustafa Efendi sze girip:
M. Raif Bey, Mahallenin ortasn tekil eden

ve ufak bir meydandan ibaret bulunan tekke
ii ve dedegn hcreleri mrr-i zaman ile harap olarak yerlerine yanyana haneler ina edilerek semt yeni hali bulmutur. Bu tesisattan
ancak bir cami ile adrvan ve Selmi Hamam
denilen maruf bir bycek hamam kalmtr,
demektedir.
Behey azizler, Allah adamlar arasnda mehur btn (i, iyz) klc vard. Onunla inti-
Selmi Ali Efendi Celvetliin bir kolu olan

Selmiye tarikatinin kurucusudur. Kurucusu-
Selmi Ali Efendi

Tekkesi civarnda
sonradan sokaa
ismi verilen
Ktibim Aziz
Efendinin evi.
nun isminden dolay Selmiye ismini alan bu

kol, Snn inanlara baldr. Zikir ve ibadeti
dinin temel ilkeleri olarak kabul eder. Celvet
Tarikatinin btn trenlerini, zikir ve ibadet
ekillerini olduu gibi uygular. Yalnz Celvet
sikkesi 13 dilim olduu halde Selmiye sikkesi
17 dilimdir.
Meczb- nak, sahib-i ur- edd olarak gsterilen Selmi Ali Efendi, bu tekkeden baka
Bursada bir zaviye, skdarda Balarbanda, eski Acbadem Semtinde bir tekke,
Bulgurluda ilehane mevkiinde ve Bykamlca Tepesi eteklerinde birer zaviye yaptrm ve her birine vazifeliler tayin eylemitir.
Sicill-i Osmn yazar amlcada bir mahallei cedide bina eyledi ki, elan namna mensubdur demektedir. Burada Selmi Ali Efendi
Mahallesi kastedilmitir ki, bugn Selmsz
Semtidir. amlcada mahalle tesis edilmemi
sadece tekke kurulmutur.
Selmi Ali Efendinin bu eserlerden baka
de emesi vardr. Bunlardan ikisi skdarda,
dieri ise Kadky Badat Yolu zerinde ve Selmi eme mevkiindedir. Burada ayrca bir
de namazgh bulunuyordu.
Selmsz mevkiindeki Selmiye Tekkesinin

hangi tarihte yapld belli deildir. Fakat hemen yaknnda bulunan emeyi 1088 (1677)
ylnda yaptrdna gre mabedi de bu tarihlerde yaptrm olmaldr.
Tekkenin civar Selmi Ali Efendinin yaptrm olduu dkkn, hamam ve evlerden sonra
gelimi, skdarn en makbul semtlerinden
biri olmutur. ingeneler buraya ok sonra
gelmilerdir. Selmi ismi zamanla Selmsza
dnm ve koca bir blgeye alem olmutur.
Selmi Ali Efendinin ilk yaptrd tekke budur. (Acbadem ve Selmi Ali Efendi Tekkeleri bahsine baknz.)
Ayin gn pazartesi olan tekke ve mtemilt ve bu arada btn semt, ta Kurueme civarna kadar, byk Selmsz yangnnda, 15
Austos 1337 (28 Austos 1921) tarihinde,
600 bina ile beraber yanmtr. Kk mabetten, dervi odalarndan, hamamdan ve dier
mtemilttan eser kalmamtr. Kesmeta minaresinin kaidesi elan bkdir. Edhem Aa Soka, Selmsz Hamam Soka ve Selmsz
Klhan Soka ile evrilmi ve yola knt
yapm durumda olan hamamndan arta kalan
iki duvar zerine bir ahap ev oturtulmutur.
Duvar, kesmeta ve tula hatlldr.
319

Yma tatan yaplan tekkenin nndeki kk hazresi bakmldr. Tekke, hamam ve eme iin su getirilmitir. Bugn evler arasnda
ve bahe iinde kalm, kesme tatan yaplm
iki su haznesi mevcuttur.
Sultan III. Ahmetin (1703-1730) kethdas
olan bir kadn 1138 (1725) tarihinde, Selmi
Ali Efendi Tekkesine bir mermer abdest haznesi yaptrmtr ki, kitbesi udur:
Ol mferrih Kethda Kadn Sultan Ahmedin
Bu makam ve mevz mamr idb gr neyledi
Bu ferah-efz mahallin seyr idb bdn
Sid hayr- mferrih lafz trh eyledi
1138
1305 (1887). Kutbl-rifn Hazreti Ali es-Selmi kaddesallahu sirruhu hazretlerinin

dergh- erifi seccde-nini iken vefat
eden es-seyyid e-eyh Ahmed Muhtar
Efendi ibn-i es-seyyid e-eyh Abdullah
Efendi. hidesi tarik sikkelidir. eyh
Ahmet Muhtar Efendi ayn zamanda
musikiinas idi. Bir ok talebe yetitirmitir.
Gml bir ta: Mir Ahmed Paa aalarndan Mehmed Aann kz......
Bugn hazrede mevcut olan hideler unlardr:
Kutbl-rifn e-eyh Selmi Ali Efendi hazretlerinin asitane-i celileleri seccade-nin i-mehat
umde-i erbab- feyzyb mlik-i krat, kutbl-rifn e-eyh Hafz Mehmed Efendi.
1264 gurre-i Rebilevvel (6 ubat 1848).
320
1275 Cemaziyelhir 10 (15 Ocak 1859). Seccde-nin iken vefat eden e-eyh esseyyid Abdullah Efendi.
Tekkenin karsnda ve yolar yerde, bugnde mevcut olan, mehur Ktibim arksnn
nl kahraman Ktip Aziz Efendinin evi bulunmaktadr. Tekke i Sokann ismi, Ktibim Aziz Efendi Soka olarak deitirilmitir.
Bu derghn eyhi Sad Efendinin babas olan
Aziz Efendi, olu ile kk hazrede medfundur. Fakat kabir talar zamanla yok olmutur.
1250 Muharrem 25 (Haziran 1834). eyh Selmi Ali bendegnndan ve slikn-

Mahmud Hdyden eyh Raid Efendi.
Selmi Ali Efendi

Tekkesi ve evresi.
eyh Abdullah Efendinin ei Esma Hanm.
Bunlardan baka, hidesi biraz ileride, Kstendili Ali Efendi Trbesi civarnda bulunan
Selmi Ali Efendi Tekkesi eyhi Kutbl-rifn
Mehmed Efendinin 1216 (1801) tarihli ta
vardr. zerinde u yaz okunmaktadr:
Ayrca: Hdy (k.s.) hlefasndan Filibeli

eyh smail Efendi evltlarndan Hazreti Selmi eyhi eyh smail Efendinin 1227 (1812)

tarihli hidesi vardr. Her ikisi de tarikat sikkelidir.
eyh Selmi Ali Efendinin Selmiye Camii
ad ile bilinen tekkesine, eyh olanlar unlardr:
1- eyh Seyyid Ali Feny Efendi Ktahyav. Selmi Ali Efendinin halifesi olup 1126
(1714)te mehati terk etmitir. Kabri kendi
tekkesindeki trbesindedir. (Tekkesi bahsine
baknz.)
Selmi Ali Efendi Tekkesine 28 s. 1135 (8.
12. 1722) tarihinde, tekke vakfndan eyh tayini yaplmtr. (Osm. Ar. Evkaf Defteri I,
No: 230 ve No: 544)
2- Kstendili Ali Efendi. Vefat, 1143 (1730) tarihinde olup hidesi bu civardaki ak trbesindedir.
di ak trbesi nndedir.
3- Pazarba eyh el-hac mer Efendi. Vefat,
1175 (1761) tarihindedir. Kendisi, nadiye
Tekkesi eyhi Yusuf Nizameddin Efendinin
olu olup kabri, Kstendilli Ali Efendinin
kabrinin yanndadr. (Kstendili Ali Efendi
Trbesi bahsine baknz.)
6- eyh smail Efendi. Vefat, 8 Cemaziyelevvel

1127 (20 Mays 1812) tarihinde olup ta Kstendili Ali Efendi yanndadr. (Kitbesi yukarda yazld.)
4- eyh Salih Efendi. eyh mer Efendinin olu olup 1194 (1780) tarihinde vefat etti.
7- eyh Mehmed Rid Efendi. 1140 (1727)de

dnyaya gelmi ve ya 110 olduu halde 1250
tarihinde vefat etmitir. skdar eyh Mustafa
Haim Efendinin halifesi idi. Ta hazrededir.
5- eyh Hafz Mehmed Efendi. Vefat 1216

(1801) tarihinde olup ta Kstendili Ali Efen-
Bursada Yeil Trbe

arkasnda eyh
Selmi Ali Efendi
Tekkesinin hazresi.
(Kasm 1996)
8- eyh Mehmed Rid Efendinin olu eyh
Bursada
eyh Selmi Ali
Efendi Tekkesinin
eyh evi.
321

Seyyid Abdullah Efendi. 1196 (1782) tarihinde domu ve 1275 tarihinde vefat etmitir.
Ta hazrededir.
yid Abdlaziz Efendinin damad idi. eyh Abdlaziz Efendi 1120 (1708) tarihinde vefat
ederek skdara gmlmtr.
9- eyh Abdullah Efendinin olu, 1239 (1823)

doumlu eyh Ahmed Muhtar Efendi. Vefat,
9 Ramazan 1305 (20 Mays 1888)de olup ta
hazrededir. Oullar 1276 (1859) doumlu
Ahmed Naili Efendi ile 1282 (1865) doumlu
Aziz Mahmud Efendidir. Oluna byk mutasavvf Aziz Mahmud Hdy Efendinin adn
vermitir. Ktibim arks ve efsanesini yaratan
zatn bu olduu ve kabrinin de tekke hazresinde bulunduu rivayet olunmaktadr. Fakat hidesi yoktur.
Kstendili Ali Efendi Trbesinin nnde otuz

kabir ta vardr. Hemen hemen hepsi topraa
gmldr. Kitbesi okunabilenler unlardr:
Tekke, ayin gn pazartesi olan bir Celvet

dergh idi.
Tekkenin yan tarafnda, Ktibim Aziz Efendi
Soka ile Edhem Aa Sokann birletii yerde, tekkenin ikinci eyhi Kstendili Ali Alaeddin Efendinin ak trbesi mevcuttur. Etraf
bir duvarla evrili olan trbenin duvarna, yeni
yaz ile yazlm u mermer kitbe konmutur:
Tarikat-i Halvetiyyeden, hateml-mctehidin
piri, Muhammed Nureddin-i Cerrahi Hazretlerinin mrid-i azizi, Kstendil mfti-i kibar, riclullahdan Hazreti eyh Ali Alaaddin-i Halvet
kuddise srrahul baki 1143 (1730-31) ile haremi
Havva Bac Hatun 1167 (Austos 1754), oullar Hazreti eyh mer-i Halvet 1175 (176162) (k.s.) erifleri iin el-Fatiha
eyh Ali Aleddin Efendinin byk tal hidesi zerindeki kitbesi udur:
Hdiml-fukara e-eyh Ali Halvet el-maruf
Kstendili ruhin el-Fatiha Sene 1143
Yanndaki hideler unlardr:
Kstendil Ali Efendinin zevcesi olan Havva
Hatunun ruhin Fatiha / 6 zilkade 1167 (25
Austos 1754)
ve ayn biim sikkeli.
Hadiml-fukara el-hac eyh mer Efendi-i
Halvet ruhin Fatiha. 1175 (1761)
Kstendil Ali Efendi, Fazl Ali Efendinin halifesi ve Fazl Ali Efendinin dier halifesi Sey322
1212 (1797). Mektub-i Hazret-i velin-naim

Mehmed Ataullah Efendinin validesi
Emetullah Hatun. 27 Rebiylevvel 1212
(Sicill-i Osmn, 3/478, Sadrddinzde
Atullah Efendi.)
1216 (1801). Kutbl-rifn e-eyh Selmi
Ali Efendi hazretlerinin sitne-i celleleri seccade-nini mehat umde-i erbb- feyzyb mlik-i kraat kutbl-rifn e-eyh Hafz Mehmed Efendi.
1227 (1812). Sikkeli hide. Hazreti Hdy
(k.s.) hulefalarndan Filibeli eyh smail Efendi evltlarndan hazreti Selmi
eyhi eyh smail Efendi.
Tarih ksm gml. Sabka Rumeli kadaskeri
merhum Mollaczde Ataullah Efendinin kz...... (Sicill-i Osmn, 3/478)
Tarih ksm gml. (Fesli ta iki paradr.)
Shibul-hayrttan Hac Hseyin.......
Evkaf daresi Kataloundaki 21. B. 1318 (Kasm 1900) tarihli bir yazdan, tekkenin tamire
muhta olduunu ve tamir edilmesi lzm geldiini reniyoruz.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/31, 184, 226 Kstendili ve 2/241) (Naim Tarihi, Danman Trkesi, 6/2725
vd.) (Mirat-i stanbul, s. 144) (S. Eyice, stanbul amBadad Yolu zerindeki Mimar Eserler, Tarih Der. c. 9, Say: 13/96) (stanbul Eski Eserler Encmeni, Dosya: 628)
(Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F. Derin-V. abuk, s. 73) (Sicill-i Osmn, 1/47 Saliha Sultan; 3/53, 455
Selmi Ali Efendi, zzet Ali Paa) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec.
5/109) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 663) (Sefne-i
Evliya, 5/24-37) (Bandrmalzde Ahmed Mnib, Mirat-i
Turuk, stanbul 1306, s. 43) (O. Nuri, Mecelle-i Umur-
Belediye, 1/1338) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mec. 1328,
s. 21) (Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi, stanbul 1304, s.
64, No: 106) (1256 Tarihli Tekkeler Listesi) (A. etin, Vakflar Der. 13/588) (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou
1/202)
SELMYE CAM
ami, Selimiye adyla anlan mehur semttedir. Selimiye Kla Soka, erif Kuyusu
Soka, Selimiye Camii Soka ve eme-i
Kebir Soka ile evrili geni alan kaplar.
Camiin bu sokaklara alan avlu kaplar vardr. Tak halinde ve harputal olan bu kaplarn biri hari dier nn de, i ve d alnlarna yet-i kerimeler yazlmtr. erif Kuyusu
Sokana alan avlu kapsnn yalnz d yznde yet bulunmaktadr. Bu kapdan avluya
girildiinde, sa tarafnda abdest musluklar olduunu grrz. Bunun n ksm muvakkithanedir. Muvakkithanenin sol tarafnda ise Selimiye Camii adrvan vardr. Kapnn sol tarafnda da hellar bulunmaktadr. Muvakkithanenin kitbesi yoktur.
yin olunup 1216 (1801) senesi yapmna balanp, 1220 Muharreminin 5. gn (5 Nisan
1805) tamamen bitmi olup ibadete almtr.
Sultan III. Selimin srktibi Ahmet Efendi
Ruznamesine gre, 23 Zilhicce 1216 (26 Nisan 1802) pazartesi gn, yaplan bir merasimle Kavak Saray mahallinde ihya gerde-i ahane olan talimli asker kla kurbnde bir cami-i erif bina ve ihyas iin temel atlarak inasna balanmtr. (S. Arkan, Ruzname s.
373)
Camiin mahfil-i hmyunu ve mezzin mahfili ve gayet mevzun ifte minare ve adrvan avlusu ve mstakil muvakkithane ve yannda
sbyan mektebi ve Nakibendiye tarikatine
mahsus bir byk tekke ve bir hamam ve arsnda luzumu kadar dkkn ve imam ve hati-
Selimiye Camii.
Camiin cmle kaps Selimiye Camii Sokana almaktadr. Arazi meylinden dolay iki
tarafl, zemini ve korkuluklar kesme ta olan
bir rampann yardm ile avlu kapsna klmaktadr. Kapnn iki yzne gayet gzel cel
bir hat ile ayetler yazlmtr. Tak halindeki bu
byk ve yksek kapnn zeri kurun kapl
olup tepesine kk bir alem yerletirilmitir.
Selimiye Klas Sokana alan avlu kapsnn iki tarafnda camiin hazresi bulunmaktadr. Bu sokaa bakan avlu duvarna hcet pencereleri almtr.
Selimiye Klas Soka ile erif Kuyusu sokaklarnn birletii yerde, bugn meruta ve ocuk ktphanesi olarak kullanlan sbyan mektebi vardr. Fevkn olan bu yapnn st ksm
ahaptr.
Avluda bugn kullanlmayan ok byk bir adrvan bulunmaktadr. 4 x 2 adm boyutlarndaki bu adrvan dikdrtgen tekne biimindedir. zerini kaln bir kapan rtt bu teknenin drt yznde toplam 12 musluk yeri vardr. Kitbesi yoktur.
Mabet hakknda Hadka yazar Hafz Hseyin
Efendi u bilgiyi vermektedir:
Bnisi, Sultan Selim Han- Salistir. Eyp camiini tecdid ve ihya buyurduktan sonra Bina
Emini olan rical-i Devlet-i Aliyyeden Uzun
Hseyin Efendi bu camiye dahi Bina Emini ta323
Selimiye Camii cmle

kaps.
bine mahsus haneler ve btn levazmat mkemmel olarak tayin buyurulmutur. Camiin
almasndan bir ka hafta sonra Padiah Hazretleri adetleri vechile selmlk etmilerdir.
Cami yaknndaki konaklar ve evler, kuma
imalathaneleri ve dkknlar camiye akar olarak yaplmtr. O esnada Galata Saraynn lzumsuz olan baz mahalleri dahi zira ellier kurua satlp camiin vakfna dahil edilmitir.
Baka yerlerde de byk akar vardr.
Barok mimarsi slbunda yaptrlan bu gzel

camiin son cemaat yerine tarafl, on basamakl mermer bir merdivenden klr. Alt
mermer stunlu ve be beik kubbeli revaknn
nnde iki ince mermer stunun tad beik
kubbeli bir revak daha bulunmaktadr. Stunlar arasndaki korkuluklar som mermerdendir.
Bu ikinci revak tarafl merdivenin zerini
rtmektedir. Revakn zerinde bir tepelii ve
alemi vardr.
Camiin karsnda Nizam- Cedid askerine ait

bir byk kla dahi ina edilmitir.
Grkemli ve som mermerden yaplm olan

cmle kapsnn alnl mermer ekillerle bezelidir. stndeki, Sultan III. Selimin turasnn altnda, drt satr halinde, sekiz msral ve
iki tarih rakaml u kitbe bulunmaktadr:
Camiin yapm bittikten sonra minarelerinin

kaln olduu grlm ve tra olunarak inceltilmi idi. O esnada kan iddetli bir lodos rzgrndan minareler, 21 Cemaziyelevvel 1238
(3 ubat 1823) pazartesi gn biri ortasndan,
dieri dibinden yklmtr. Bu srada cami de
zarar grmtr. Bu rzgr esnasnda stanbul
iinde ve dnda on cami minaresi yklmtr. Sonra, minareler ve camiin yklan yerleri
vakf tarafndan eskisinden daha iyi tamir edilmitir.
Bu camiin mahallesi de vardr.
324
Ziver-i tc- hilfet h- l-menkabet

Mukted-yi ehl-i snnet sye-i Rabb- rahm
Camil-hayrt ahenah- kerrubi nihd
Eyledi bu mabedi bd n kasr- nam
skdar kld ihy nki hsn- himmeti
ki nev tarihle zeyn oldu bu beyt-i nzm
Yapd l tarh ile cmii imml-mttakn
1219
Bir mcessem nrdur bu mabed-i Sultan Selim
1219
Selimiye Camii
alt kaps.
Kitbeden de anlalaca zere cami, 1219

(1804-5) tarihinde Sultan III. Selim tarafndan yaptrlmtr. Hadkada grlen 5 Nisan
1805 tarihi, Sultan Selimin selmlk tarihini
ifade ediyor olmaldr.
Bir asker ibadetgh olan camiin yapm sona
erdiinde de air Srur u tarihi drmtr:
Ol mferrih mabedin tarhn gren
Her d tarihi Srr ider kesb-i saf
Zmre-i asker in oldu Selimiyye makar
Yapd camii Han Selim ald cdundan du
1219
Kemerli cmle kapsnn iki yannda alt ve st
olmak zere drder pencere vardr. sttekiler
ahap kafeslidir. Alt iki pencere arasna ve iki
yanda olmak zere kk mihrapklar yaplmtr. Son cemaat yerinin iki yannda yan galerilere geilen ve taknda ayet yazlm bulunan kaplar ve ayrca minare kaplar bulunmaktadr. Bu ksmda bir de ahap mkebbirlik
vardr. Cmle kapsnn pirin tokmaklarnn
zerinde L-ilhe illallah ve Muhammedn Resulullah yazlar okunmaktadr.
Camiin sa tarafnda hnkr mahfili bulunmaktadr. ki katl olan bu yapnn alt bodrumdur. Alt katn iki kaps olup biri Selimiye
Klasna dieri ise hazreye bakmaktadr. Her

iki kapya da drder mermer basamak ile klmaktadr. Kla tarafndaki kapnn nnde
drt ince mermer stunun tad, beik kubbeli bir revak bulunmaktadr. Mermer sveli,
kemerli kapsnn zerinde yet vardr. Bu camiin btn kaplarna yetler yazlmtr. Sadaki ahap merdivenden st kata klmaktadr. Burada bir salon ve cami sahnndaki mahfile geit veren koridor bulunmaktadr. st
ksma byk tarihi Konyalnn ktphanesi
yerletirilmitir. Kapnn stnde;
T.C. Vakflar Umum Mdrl, Konyal Vakf Ktphane ve Arivi yazs okunmaktadr.
Hnkr mahfilinin alt kat kaps nnde sekiz
mermer stunlu bir revak vardr. Mahfilin st
katnn bir ksm bu revak zerine bindirilmitir.
Hnkr mahfilinin son cemaat yerine bakan
st kat, iki mermer stun ile darya tarlmtr.
Hnkr mahfili, camiin yan galerileri zerine
kvrlarak uzatlm ve bu sayede cami sahnna
bakan blme ulalmtr. Bu kvrk ksm yan
galerilerin stunu zerine oturtulmutur.
zeri beik kubbelidir.
325

Son cemaat yerine alan cmle kapsnn iki
yannda ve cami sahnna bakan ksmda iki kap vardr. zerinde ayet yazlar bulunan bu
kk kapdan mzzin mahfiline klmaktadr. Bu ksmn iki yannda iki kafesli blme
mevcuttur. Mahfillerin n som mermer korkuluktur. Kadnlar mahfili, cami kubbesinin
dnda braklm olduundan zeri kubbe
ile rtlmtr. Mahfili ikisi drt ke, dier
ikisi yuvarlak drt mermer stun tamaktadr.
Ortadaki iki stun arasna metal bir perde motifi yaplmtr ki pek gzel ve zariftir.
Cami pek ok pencereden k ald iin aydnlk ve ferahtr.
Selimiye Camii
muvakkithanesi.
Hnkr mahfili, mteaddit, kapakl pencerelerden k almaktadr. Mahfilin ats ahap

olup zeri kurun rtldr.
Alt ksmda bir salon, bir oda ve iki kap vardr.
Camiin sol tarafnda dier mahfil bulunmaktadr. Onalt mermer stun zerine oturtulmutur. Alt geittir. Kaps, son cemaat yerine bakan avluya almaktadr. Kap nnde ikisi yana tam durumda, alt mermer stunun tad bir revak vardr. Kemerli mermer kapsnn zerine bir yet yazs yerletirilmitir. Dik
ahap bir merdivenden st ksmdaki koridora
ve buradan da kadnlar mahfiline geilmektedir.
Kar sayfada
Sultan lll. Selim.
Cami, kare plnldr. zeri, drt kemer zerine oturtulmu bir kubbe ile rtlmtr. Kubbe eteine 24 pencere almtr. Mabedin kelerine, tabandan balamak zere kemerlerin
iki bana kadar ykselen arlk kuleleri yaplmtr. Kulelerin st ksmlar pencereli oda
eklindedir. zerlerine alemler yerletirilmitir. Bu odalarn hemen altnda ve camiin kble tarafndaki cephesinin iki kesine zarif, tamal, ok gzel sere saraylar yaplmtr.
Kesme tatan yaplm camiin iki yannda galeriler bulunmaktadr. Kubbe basncn azaltmak iin yaplan bu galeriler ayn zamanda son
cemaat yerinin bir uzantsdr. Kble taraflarna birer mihrapk yaplmtr. Galerilerin zerini, alt ince mermer stunun tad be beik tonoz rtmektedir. bu ksmlara cami sahnnn beer penceresi bakmaktadr. Galerilerin
her birinin altnda, mermer ayna tal 15 musluklu abdest mahalleri bulunmaktadr.
326
Mihrap ksm da tamal olup zeri yarm bir

kubbe ile rtlmtr. Kubbe, camiin byk
kemeri iindeki dier bir kemere bindirilmitir. Kadnlar mahfili de ayn ekilde olup i ie
iki kemerden olumaktadr. Mihrab mermer
kapldr. Minberi ve vaiz krss som mermerdendir. Alt pencerelerin st ksmnda, camiin
iki yan ve mihrap tarafn epeevre eviren
Besmele ve Fetih Sresi dolamaktadr. Ayrca
kubbe gbeine de altn yaldzla ve ok gzel
bir yaz ile Mlk (Tebareke) Sresi yazlmtr.
Camiin cmle kapsndan baka, iki yanna
alan birer kaps daha vardr.
Mihrap nnde muhtelif boydaki Sleymaniye ii dme pirin amdanlar beyaz mermerle
ok gzel bir ahenk tekil etmektedir. Camiin
kandil ve ask tertibat da ok gzeldir. Hemen
btn kubbe boluunu dolduran ve insann
bana dklecekmi hissini veren bu kandiller, renkli asklar, mabedi ok zevkli bir ekilde sslemektedir.
Camiin son cemaat yerinin iki tarafnda bulunan minareleri tek erefeli olup alemine kadar
kesme tatan yaplmtr.
Sultan III. Selim zamannda tutulan bir ruznameye gre Selimiye Camii u tarihte yaptrlmtr:
23 Zilhicce 1216 (26 Nisan 1802) pazartesi gn, skdarda Kavak Saray mahalline ihya-kerde-i hne olan talimli asker kla kurbune bir
cami-i erif bina ve ihyas iin temel vaz ve inasna mbaeret olundu.
327

rasim srasnda yenierilerin hazr bulunaca
ve Nizm- Cedid askerlerinin klalardan dar kmayaca bildirildi. Bu ekilde bir defaya mahsus olarak Cuma merasimi yapld.
1220 (Mays 1805) tarihli bir hkmde, Selimiye Camiindeki hizmetlerinden dolay Foti
Kalfa ile oullar ve iki hizmetkrnn btn
rusum ve vergilerden muaf tutulmas ve giyimine ve atna ve kayna kimse tarafndan
mdahale edilmemesi, yazldr. (Osm. Ar.
M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III, No: 26333)
Selimiye Camii
mahfili.
Bu ak ifadeden camiin, Selimiye Klasndan sonra yapld anlalmaktadr. Kla,

camiden takriben bir sene evvel ina edilmiti.
(Selimiye Klas bahsine baknz.)
Yapm yl sren camiin ibadete al, yenierilerin kar koymas yznden olduka gecikmiti. Cevdet Paa Tarihinde u aklama
vardr:
Selimiye Camii mahfili

bugn brahim Hakk
Konyal Ktphanesi
olarak kullanlmaktadr.
skdarda yapm biten Selimiye Camiinin

al iin ilk cumasnda Sultan Selimin oraya gitmesi gerekiyordu. Merasim iin her trl
hazrlk yaplmt. Bu srada halk arasnda merasim esnasnda yenieriler yerine Nizm- Cedid askerinin hazr bulunaca szleri yayld.
Bunun zerine yenieriler hemen silhlanp
devlet adamlarn ldrmek ve Nizm- Cedid
askerlerini atee tutmak iin skdarda hazrlandlar. Bu haberi alan devlet idarecileri merasimden vaz getiler. Bir ka hafta sonra, me-
Sultan III. Selim, kla ve camiin yanna, atma Kuma dokuyan tezghlar yaptrmt. Bunlar camiin akar idi. Musahibzde Bey, Yzden fazla tezgh bir ar halinde almakta
imi. Altm be sene evveline kadar (1880 tarihleri) orada atmadan baka daha bir ok demelik, esvaplk kumalar da dokunurmu.
........ Bu atma Demeliklerden baka, Selim denilen tomar ipekli, alaca, diba ve daha
bunun gibi eski zamann en zarif kumalaryla
beraber zeri aletli alay sancaklar ve bir ok
ipekli eyiz eyas da dokunurmu. imdi bu
arda bir tek dkkn bile kalmamtr. Vaktiyle ipekli kumalaryla o devrin erbab- zerafetini memnun eden atmahanenin, Selimiye
Camii yannda, bombo bir meydan halinde
harabesi bile kalmamtr. Bugn antikac dkknlarnda kymetli eya olarak tehir edilmektedir demektedir.
Kuma tezghlarnn yerinde bugn karlkl
iki park vardr ki arasndan, Selimiye Klas
Soka gemektedir. arnn, park iinde kalan namazgh elan mevcuttur. atma Tezghlar 1890l yllarda bile mevcuttu. nl
musikiinas Behll Efendinin babas Rfat
Efendinin burada bir tezgh vard.
Selimiye Camii, Kavak Meydanndaki Eski
Sarayn Baltaclar Dairesi yerinde yaptrlmtr. Eski Saray (Saray- Atik) daha evvel Sultan IV. Mehmetin kz Hatice Sultana tahsis
edilmiti.
Selimiye Camiinin mimarnn ad hi bir eserde gememektedir. Camiin yapmna baland srada, yani 1216 (1801) senesinde Hassa
Mimar Bas Ahmet Nureddin Aa idi. Plnlar, bu zat tarafndan yaplm olabilir. Ahmet
Nureddin Aa, bir sene sonra bu grevden ayrlm ve yerine 1217 (1802) tarihinde bra-
328

him Kmil Aa mimar ba olmu ve bir sene
sonra 1218 (1803) tarihinde ayrlmtr.
Kadn. (Sicill-i Osmn, 1/19; . Uluay,

Padiahlarn Kadnlar s. 116)
Yerine Kasm Aa getirilmise de ok ksa zamanda iten el ektirilmi ve Mimar Halifesi

Musa Aa Mimar Ba olmutur. Musa Aa, bu
grevi 1220 (1805) senesine kadar yrtm
ve mabet onun zamannda bitirilerek ibadete
almtr.
1229 (1814). Sultan Selim Hazinedarlarndan

Nevnihal Hanm.
Selimiye Klasnn mimar ise, Hassa Mimar

Kirkor Amira Balyandr. (1764-1831)
Eraf- kuzatdan Eyyub Mehmed Tahir Efendinin kerimesi ve reisl-meayih-i urvets-slikin kutbl-rifn eyh Nimetullah Efendinin
zevce-i menkuhas merhume ve mafurleha prnr ve pr ftuh- feyzyab Aye Hanm.
Camiin inas srasnda, Selimiye Camii civarnda yaptrlan kuma tezghlar iin, Selimiye Kuma Tezghlar bahsine baknz.
Selimiye Camii hazresinde gml olanlar
unlardr:
1227 (1812). Hafz smail Paann silhdar
Veliyddin Aann ei Aynisafa Hanm.
1228 (1813). Tuba aal muhteem bir lhittir. Sultan Selim Han hazinedar Afitab
1231 (1816). Kuzattan Eyyubi Mehmed Tahir

Efendinin kz Aye Hanm. Kitbesi udur:
1232 Ramazan 7 (21 Temmuz 1817). Molla

sark. Selimiye Tekkesi eyhi Nimetullah Efendi. Kitabesi udur:
Ziyaretten murad bir duadr. Bugn bana ise yarn sanadr Reisl-meayih urvet s-slikn kutbl-rifn Selimiye Tekkesi eyhi merhum ve mafurun-leh Nimetullah Efendinin ruhin Fatiha.
Selimiye Camii
hazresi.
1232 Rebiylevvel 1 (19 Ocak 1817). Muhte-
329

1234 aban (Mays 1819). Bozoklu Mustafa
Mazhar Efendinin kz, Cebbarzde torunu Hatice Elmas Hanm.
1235 M. 20 (Kasm 1819). Sultan Selimin
hazinedarlarndan Reisl-kttab merhum Safi Efendizde el-hac Mehmed
Emin ffet Efendinin ei Hsnsafa Hanm. (Safi Efendi, Haydarpaa Mezarlnda gmldr.)
1237 25 (Mart 1822). Sultan Selimin cariyesi ismetlu beinci Goncenigar Kadnefendinin raklarndan kahveciba Ali
Efendinin ei Sarayl Aye Hanm.
1239 Rebiylhir 22 (Aralk 1823). nc
Kadn ve Mihrimah Sultann kahvecibas el-hac Mehmed Aa.
1240 (1824). Abdlcebbarzde Sleyman
Beyin ei Evkak Mustafa Paann kz
el-hac Hafize Hanm.
1242 Zilkade 8 (Haziran 1827). Enderun- hmyun ukadar- hazreti ehriyar iken
Ktahya nizamiye binbal ile mahre
Mehmed Emin Aa. (Krkba ailesine ait drt kabir daha vardr.)
1243 Ramazan 5 (mart 1828). Enderundan
Mehmed Said Efendi.
Selimiye Camii
hazresinde
Hasip Paa Trbesi.
em bir lhit. Sultan Selim tbe serah

Hazretlerinin kadnlarndan Zibifer Kadn. (Sicill-i Osmn, 1/36; .Uluay,
Padianlarn Kadnlar s. 117)
1233 Ramazan 5 (12 ubat 1818). Merhum
Byk Sultan Mustafa Efendimizin 2.
hazinedar Sabahat Kadn.
1234 Ramazan 15 (ubat 1819). ehzade Sultan Osmann dayesi hac Ahmet Efendinin ei Fatma Hanm.
1234 Muharrem 7 (Kasm 1818). ri yazl, kafes destarl muhteem hide. Ecille-i ricl-i Devlet-i Aliyyeden defterdar-
kk- evvel Bozoklu Mustafa Mazhar
330
1245 (1829). Kapudan paa divan efendisi hcegn- dvn- hmyundan Mehmed
Emin Efendinin ei ve anbar emini Naili Efendinin kz erife Emine Hanm.
1246 (1830). Cebbarzde el-hac Abdlgani
Beyin kz Hatice Hanm.
1248 (1832). Hcegn- dvn- hmyundan
sandk emini Mehmet Tahir Efendi.
1249 R. 2 (Austos 1833). Zahre Nazr Tekfurdal Ahmet Aa.
1249 (1833). Abdlcebbarzde Hamza Beyefendi ei Mahinur Hanm.
1250 (1834). Serasker-i Asakir-i Mansure-i
Muhammediye devletlu Hsrev Paann divan ktibi Emin Efendizde Dvn- Hmyun ketebesinden Ahmet

Salim Hasan Efendi.
1251 (1835). Abdlcebbarzde Hamza Beyefendinin kz Fatma Hanm.
1251 (1835). Abdlcebbarzde Sleyman
Beyin kz Hatice Leyl Hanm.
ri miralay Osman Beyefendi.

1264 (1848). Dahiliye miri el-hac Akif Paann kardei mevali-i kirmdan Ayintabizde Abdullah Enver Efendi.
1270 (1853). Svari mirlivas Sleyman Paann annesi Zeynep Hanm.
1252 (1836). Akif Paann torunu Hayriye

Hanm.
1275 (1858). Mustafa Nazr Efendi.
1254 Cemaziyelhir 27 (Eyll 1838). Akif Paann torunu Seyyide Aye Hanm.
1275 (1858). Masarifat Nazr Mecid Efendinin annesi Fatma Hanm.
1255 Muharrem 19 (Mart 1839). Has oda kethdas Mustafa Aa.
1276 (1859). Mrimrn- kirm ve Yanya eraf hanedanndan Malik Paann torunu Mazhar Bey. (Sicill-i Osmn, 4/94)
1258 Rebiylevvel 9 (Nisan 1842). Ser Krk-i hazreti ehriyar el-hac Mehmet
Emin Aa.
1259 Zilkade 29 (Aralk 1843). Muhteem bir
lhit, nefis hat. Sadr- Rumeli Arabzde
Hamdullah Efendinin ei ve Abdlcebbarzde Sleyman Beyin kz Hatice
Leyla Hanm.
1259 (1843). Hafz smail Efendi.
1262 Cemaziyelevvel 19 (Mays 1846). Sva-
1279 (1862). Selimiye Camii imam Hafzlkurra Nuri Efendi.

1281 gurre-i Zilkade (28 Mart 1865). 2. Orduyu Hmyundan brahim smail Hakk
Paa. (Sicill-i Osmn, 1/383)
1281 (1864). Hassa ordu-y hmyunu kalemi
mmeyyiz-i evveli Hafz Mehmed akir
Beyin kzkardei, maliye hazine-i celilesinden Ahmet Muhtar Efendinin ei
erife Emine Hanm.
Selimiye Camiinde
Hasip Paa Sofas.
331

1282 Ramazan 5 (22 Ocak 1866). 4. Ordu-y
Hmyun topu mirlivalndan emekli
Osman Paa. (Sicill-i Osmn, 3/448)
1283 Rebiylevvel 3 (16 Temmuz 1866).
Hatt ok nefistir. Evkaf- hmyun nazr Hseyin Mecid Efendi. (Sicill-i Osmn, 4/95; Vakflar Der. 18/44)
1284 gurre-i Zilkade (24 ubat 1868). Svari
Mirlivas Sleyman Paa (Sicill-i Osmn, 3/100)
1286 (1869). Etraf dkme demir ebekeli byk aile sofas. Muhteem lhit. Hasib
Paa. Kitbesi udur:
Mem- cme glzr- fen buy- bek virmez
Hezrn nleden bu nktedir her n ms
Kaza sksi devr-i camda etmez mrat
Msvdir ecel bezminde dehrin pir berns
Mkerrer her hazinde nezret eyleyb hir
Bu merhme emel kalm idi Cennet tems
db tevhd ile hatm-i nefes bu tekye-i tenden
Mrecch oldu b-ek rtbe-i dnyaya ukbs
Sid geldi bir trh-i zba fevtine dilden
Hasib Paann olsun kasr- lliyyn mevs
1286
(Sicill-i Osmn, 2/180; Z. Pakaln, Tanzimat Maliye Nazrlar, 1/140)
1298 (1881). Saray- hmyun matbah- amire ketebesinden el-hac Hafz Mehmed
Emin Efendinin ei erife Emine Hanm.
1301 Cemaziyelevvel (Mart 1884). Hasib Paann biraderzdesi Mehmet Muhlis
Bey.
1303 (1885). Edhem Paann ei Zeynep Hanm.
1303 (1885). Karahisar mutasarrf Ahmet
Cavid Paann kz ve Seyyid Hasan Halid Beyin ei Cahide Hanm.
1307 aban (Mart 1890). Efahim-i saltanat-
seniyyeden Maliye Nazr Hasib Paann
ei Hadice Nevi Hanm. (Paann ilk
ei, ah Kulu Tekkesinde gmldr.)
1308 (1890). Yaveran- hazreti ehriyar Mirliva Ali Rza Efendinin kayn pederi
Murteza Bey.
1309 Ramazan 20 (18 Nisan 1892). Pazar gecesi Doanclar Meydannda ehid olan
Hassa Ordu-y Hmyunu 6. alay blk
eminlerinden, Ordu-y Hmyun levazm dairesi ikincisi Ali Bey olu Nuri
Bey.
1291 (1874). Anbar- amire ketebesinden elhac Hafz Mehmet Emin Efendinin kz
Asakir-i bahriye mensubatndan el-hac
Mehmet Efendinin ei Fatma smet Hanm.
1316 Zilhicce 10 (Nisan 1899). Hazreti ehriyar Tfengi bl mirlivas Ali Paann ei Fatmatz-Zehra Hanm.
1294 Muharrem 17 (Ocak 1877). Meahir-i

vkel ah Hseyin Efendi.
1329 (1911). Cavid Paann ei Firdevs Hanm.
1294 Muharrem 15 (Ocak 1877). Evkaf- hmyun nazr Hseyin Mecid Efendinin
olu el-hac Hamid Tevfik Bey.
Cavit Paann kabri de buradadr. Fakat

ta yoktur. Ailenin dier fertleri, Karacaahmet Mezarlnda 2. Adada ve G
Blmnde medfundur. Byk sofa,
Toydemir Ailesi ile paylalmtr.
1296 (1879). Hasib Paann mahdum- mkerremi smail Hakk Bey. Tarih msra
udur:
Ola Cennetde smail Hakk cr- brahim.
1298 (1881). Hasib Paann torunu, Safvet
Beyin olu Mir Mehmet Asaf Bey.
1323 (1905). Hasib Paann olu Hasan Paa.
1331 Eyll 16 (1915). anakkalede ehid

olan mlzm- evvel Hakk Efendi bin
smail Efendi. Kabrinin nndeki avlu
duvarnda emesi vardr. Ruhu iin yaplmtr.
1922 Hasib Paann olu Hasan evki Paa.
332

Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/189) (H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s. 228) (Mirat-i stanbul, s.
77) (O. Aslanapa, Trk Sanat, s. 143) (Ruzname, s.
110/b) (C. E. Arseven, Trk Sanat Tarihi, s. 418) (Mustafa Cezar, Sanatta Batya Al, s. 24-32, ve Osmanl Devrinde stanbul-Yangnlar ve Tabii Afetler, s. 391) (Tarih-i
Cevdet, dal Neriyat, 7/376 ve 8/91) (Gezi Notu) (Filiz
Gneri, Selimiye Klas ve Selimiye Camii, Yaynlanmam
Tez, No: 4016) (Musahipzde Cell, Eski stanbul Yaay,
s. 84-85) (Selimiye Camii, Ahmet Refik, 11 Eyll 1936 Akam) (M. Erdoan, Trakya Abidelerinde Yaplan mar almalar, Gneydou Avrupa Ara. Der. 6-7, 1978, s. 127)
(zzet Kumbaraclar, Trk Mimarlar, Arkitekt 1937 Say:
3) (Seluk Betur, skdarda Selimiye Camisi, Uzunarl
Armaan, s. 375) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s.
442)
SELMAN AA CAM
ami, Selman- Pak Caddesi ile Hakimiyet-i Milliye Caddesinin birletii yerde
ve birinci caddenin sa kesindedir.
Selman- Pak Caddesine alan ve 1965 tarihinde yaptrlan kesme ta kemerli avlu kapsnn sa tarafnda yzl mehur Horhor emesi ve cami bnisi olan Selman Aann H.
914 tarihli kabri bulunmaktadr.
Selman Aa, Babs-sade Aas (Kap AasKzlar Aas) olup, Sultan II. Bayezidin ferman ile idam edilmitir. Kabir tanda u kitbe
bulunmaktadr:
Selman Aa Camii.
333
Selman Aa Camii ve
Horhor eme.
Hvel-Bk
Kad intekale min dril-feni il dril-beka
Dars-sade aas shibul-hayrat
Vel-hasent el-merhum el-mafur
Es-sad-ehd Selman
Aa ruhuna ve kffe-i ehl-i iman
Ervhna rzaen lillhi Tel
el-Fatiha. Sene 914
F Cemaziyelhir
Buna gre Selman Aa, Ekim 1508 tarihinde
idam edilmitir.
Ufak avlusundaki su haznesi eklindeki kapakl adrvan, 1256 (1840) tarihinde Tflzde
Mahmud Aa, ei Fatma Hanmn ruhu iin
yaptrmtr.
Selman Aann kabri.
Avludan, eskiden ahap olan son cemaat yerine girilir. Kemerli kaps zerinde Arapa bir
kitbe ta bulunmaktadr.
Essese bnyan hz el-bekatel-mbarekete Selman Aa ibn-i Abdullah tliber-rahmete ve
vakel-hitam f Receb li senete isna ar ve tisamie
912 f evail-i cemziyelhire
Kitbeden anlaldna gre cami, 912 senesi
Recebinde (Kasm/Aralk 1506) tamamlanmtr.
Bu kitbe zerine son tamiri srasnda bir ayeti kerimeyi havi bir kitbe daha konmutur.
Kare plnl mabet alt st pencerelerden k
alr. sttekiler vitrayldr. Ahap atsnn zeri kurun kapldr.
Sa taraftaki minarenin kaidesi kesme ta olup
st ksm ince tuladandr. Son tamirde onarlmtr.
Selman Aann kabri nnde caddeye bakan
bir hcet penceresi vardr. Caddeye Selman-
Pak denmesi, Selman Aann isminden dolaydr. Aann stanbulda, Kazanclarda Ali
Paa Camii civarnda bir mekteb-i lsi vard.
Mabet, 1313 (1895) tarihinde, Galip Paann
Evkaf Nezareti dneminde tamir edilmitir.
(Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou, 1/86)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi,1/39 ve 2/204) (Mirat-i
stanbul, s. 138) (Sicill-i Osmn, 3/78) (Konyal, skdar
Tarihi 1/269)
334
SERE HATUN CAM
escit, Blbldere Yolu zerinde, Selman Pak Caddesi ile Tophaneliolu Sokann birletii yerde ve sokan sol kesinde
idi. Ahap olan mabetten bugn eser bile kalmamtr. Bugn yalnz, Sere Hatuna ait olduu sylenen bir kabir mevcuttur. hidesi
yoktur. Burada 75 seneden beri oturan bir aile,
tann hi bir zaman olmadn iddia ediyor.
tarihlerinde harab olmu ve Vakflarca kadro

harici braklarak satlmtr. (Vaziyet pln
iin Tophaneliolu emesi bahsine baknz.)
Sere Hatun ak
trbesi.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/235) (Mirat-i stanbul, s. 98)
Kabrinin ba tarafndaki bahe duvar zerine

yeni yaz ile u kitbe konmutur:
Shibul-hayrt merhme hoca Sere Hatun Ruhu iin el-Fatiha
Kabrin yannda ulu bir servi aac vardr.
Hadka yazar bu konuda u bilgiyi vermektedir:
Bnisi, Sere Hoca Mehmet Efendidir. Mezar bilinmiyor. Mahallesi yoktur.
1925-30 tarihlerinde mamur olan mabet, 1940
Sere Hatun Mescidi

vaziyet krokisi.
335
SNAN PAA CAM
ami, skdar Kaymakaml binasnn arkasndaki semttedir. Halk Dershanesi Soka ile Toprakl Sokan birletii yerde ve
ikinci sokan sol kesindedir. Cami, hamam,
eme ve btn bir mahalle, Yemen Fatihi Sinan Paa tarafndan kendi paras ile yaplmtr. Fakat hangi tarihte yaptrld belli deildir.
Muallim Cevdet, mabedin tesislerine ait vakfiyeler tarihlerinin 990-1000 (1582-1593) yllar arasnda olduunu kaydetmitir. Bu durumda cami ve mahalle bu tarihler arasnda
yaplm demektir. Gerek camiin ve gerekse
emenin kitbesi maalesef bize kadar gelmemitir.
Sinan Paa Camii.
Konyalnn skdar Tarihi adl eserinde grlen kitbe, Sinan Paann Kasmpaa, Kulaksz semtindeki dier camiine aittir. Mehur a-
drvan da orada idi. (Bunun iin bkz. Hadkatl-Cevmi, 2/21)

Sinan Paann dier eserlerinde olduu gibi,
bu cami de Mimar Davut Aa (l. 1598) tarafndan yaplmtr.
Sinan Paa, 3 Nisan 1596 tarihinde ld ve
Divanyolunda, Parmakkap (arkap)da ina ettirmi olduu trbeye defn olundu. Trbenin yannda Davut Aann eseri olan medresesi ve 1002 (1593) tarihli zarif bir sebili vardr.
Sinan Paa, bunlardan baka; Kasmpaada ve
skdarda kendi ismiyle anlan mahalle,
Dimyatda, Yemende, Selnikte birer cami,
Karamanda bir hamam yaptrd gibi bata
Malkara olmak zere, Filibe, Bursa, Mihali,
Birecik, Halep, am, Trablus ve Vanda bir
ok vakflar tesis etmitir. Ayrca skp civarnda Kacanikte bir cami, bir medrese yaptrm ve bunlara bir hamam, iki han ve bazlaryla Pritinede bir hamam vakfetmitir. Bunlarn dnda stanbuldaki Tophaneyi kendi paras ile tamir ettirmi ve halkn ricas zerine
30.000 kuru sarf ile Uzuncaovadan Filibeye
giden derbentte iki han, bir cami, imaret, iki
hamam ve dkknlar ina ettirmi ve burasn
enlendirmek iin Anadoludaki Yabanovasndan 150 haneyi nakl ve iskn ettirmitir.
Sarayburnunda, sahilde, Mimarba Davut
Aaya yaptrd ve znik inileri ve altn naklarla bezenmi, kendi ad ile anlan ve ayn
zamanda kubbesinin i ksmnda asl bir salkm inciden dolay da ncili Kk diye mehur
olan muhteem kk Sultan III. Murata hediye etmitir. Bu kkn harabesi hl yol kenarnda durmaktadr.
1595 harbinin devlet hazinesine fazla yk olmamas iin, yksek devlet ricalinin birer kadrga donatmalarn isterken de, kendi paras
ile bir amiral gemisi donatmak suretiyle buna
nayak olmutu. Sinan Paann serveti o kadar
oktu ki, halk arasnda ilm-i simya (bakrdan altn yapma sanat) bildiine ve bu yoldan zengin olduuna inanlm idi. Vefatnda, 600.000
duka altndan baka, 20 sandk zeberced, 61 lek inci, 600 samur krk ve milyonlarca ake
tutan dier kymetli eya brakm idi.
Yemen Fatihi Sinan Paa, bir Osmanl veziri
336
Sinan Paann olu

Mehmet Paann
lhdi.
olup, 1520-1596 tarihleri arasnda yaam ve

be defa Sadrazam olmutur. Sinan Paa, Andersona gre, Yavuz Sultan Selimin kzndan
doma, ad bilinmeyen bir torunu ile evlenmi
ve saraya damat olmutur. Bu evlilikten Sinan
Paann, Emine ile Mehmet Paa adl iki ocuu olmutur. Mehmet Paann 1006 (Ocak
1598)de Gevherimlk Sultann ad bilinmeyen bir kz ile de evlendii sylenir.
2 Eyll 1595 tarihinde, iki aydan beri dman
muhasarasnda bulunan Estergon Kalesi, kahramanca bir mdafaadan sonra, Macar Serdar
olan Sinan Paa Olu Mehmet Paa yardma
gelmedii iin, dmana teslim edilmiti. Muhannes ibni muhannes (korkak olu korkak) szc ile ac ac tenkit edilen Mehmet Paann
bu durum karsnda vezareti kaldrlm ve
kendisi Belgrad Kalesine hapsedilmiti. Fakat
gn sonra afva urayarak Belgrad muhafz
olmutu.
Peev Tarihinde; Gsteriinde o kadar letafet
yok idi, ama ok zeki idi. ........ Sultan Ahmetin annesinin iltimasyla gya hatalar afvedilmi ve stanbula gelmiti. ptida divan
gn kendisine Hani o Cell kuaklar diye
hitap edildi, sonra da katledildi..... 1012
(1603-4) diye yazmaktadr.
Naim Tarihinde ise, bu ldrme vakas daha

baka bir ekilde anlatlmakta ve olayn Cemaziyelhir 1014 (Ekim 1605) tarihinde meydana geldii belirtilmektedir.
Hadka yazar ise Vefeyt- Seltn ve Mehr-i
Ricl adl eserinde; Vzeradan iken stanbula
ihzar ve katl olunup, 1014 tarihi Rebilhirinin beinci gn pederi camii mezaristannda
defn olundu. Kabri rf ile mzeyyendir diyerek Mehmet Paann 20 Austos 1605 tarihinde ldn bildirmektedir.
Mehmet Paann kabri lhit eklinde olup
eln camiin kble tarafnda durmaktadr. Dolama sikkeli hidesinde yaz ve tarih yoktur.
Sinan Paa Camii, yma moloz tandan yaplm olup ats ahaptr. atsnn kenar
kirpi saakldr. 1974-75 yllarnda halk tarafndan imdiki ekliyle onarlmtr. Sol taraftaki minaresi kefeki ta ile kaplanmtr. ki
yan kapal bulunan son cemaat yerinin zeri,
drt beton stunun tad bir saak ile rtlmtr. Camiin nnde ve sa tarafta, sokaa
knt yapm olan kitbesiz kuru bir eme
vardr ki, Sinan Paa tarafndan cami ile beraber yaptrmtr. Bu eme, son onarm srasnda geriye alnmtr.
337

Mabet, maalesef, 1953 senesinde Vakflarca
kadro harici braklm ve ksa bir sre de harabe haline gelmiti.
1181 (1767). Halvet sikkeli. Rafzde Efendinin mahdm- mkerremleri es-seyyid

e-eyh Mehmed Muhyiddin Efendi.
Camiin hemen arkasnda bulunan ifte hamam ise, ok daha nceleri yklmtr. imdi
yeri arsadr. Erkekler ksmnn kaps, Toprakl Sokak tarafna, kadnlar ksmnn kaps ise,
bugn mevcut olmayan bir kmaz sokaa alyormu.
1189 (1775). Halvet sikkeli. Hdiml-fukar

merhum ve mafr Rafzde e-eyh esseyyid Mehmed Nurullah Efendi. 15 Ra.
1189.
Camiin hazresinde, cami mtevellileri ve bu

arada mehur Raf Seyyid Ahmet Efendi gmldr. (Raf Efendi Tekkesi bahsine baknz.)
1131 (1718). Zeynep Kadnn olu el-hac Ali
1143 (1730). Yemen fatihi Gazi Sinan Paa
mtevellisi Ali Aann ei Tuti Fatma
Kadn.
1169 (1755). eyh Hasan Efendi. Sikkesi dm, 16 msral kitbesi ok siliktir.
1170 Zilkade 27 (13 Austos 1757). Halvet
sikkeli. E-eyh Raf Ahmed Efendi.
Kitabesi udur:
Sinan Paa Camii

vaziyet korkisi.
Hdimul-fukar merhum ve mafr el-muhtc

il rahmeti Rabbil-Afv vel-Gafr es-seyyid eeyh Raf Ahmed Efendinin rh- erifi n elFatiha Sene 1170 f 27 Zilkade.
1192 (1778). Halvet sikkeli. Rafzde eeyh es-seyyid Mehmed Said Efendi.
1214 (1799). Sultan Ahmed eyhi el-hac Hseyin Efendinin kz ve Rafzde eyh
Abdurrahim Efendinin ei Esma Hatun.
1223 Receb 18 (9 Eyll 1808). Mehmed Nurullah Efendinin ei hadiml-fukara
Aye Hatun.
1227 Ramazan 23 (1 Ekim 1812). Halvet sikkeli. E-eyh es-seyyid Raf Efendizde
e-eyh el-hac es-seyyid Nesib Abdurrahim Efendi.
1228 Zilhicce 17 (11 Aralk 1813). Kk hide, Halvet sikkeli. Hdiml-fukar
Rafzde e-eyh es-seyyid Abdrrahim
Efendinin olu e-eyh es-seyyid Ahmed Raf Efendi.
1230 evval 17 (22 Eyll 1815). Bu b- glenide bir gonca iken 19 yanda vefat
eden sabka Selnik Kads Manyas
Mehmed Efendinin kz erife Aye Hanm.
1246 (1830). Mderrisn-i kirmdan Manyaszde Ltfullah Efendinin olu Mehmed Eref Efendi.
1296 (1879). Sinan Paa Camii imam iken
Hicaza azimet eden ve Ciddede vefat
eden el-hac Hafz Ahmet Efendi. (Hatrasna bu ta dikilmitir.)
Gml bir ta: Tarikat-i aliyye-i Halvetiyyeden es-seyyid Ahmed Efendinin kz
ve Rafzde e-eyh es-seyyid Abdrrahim Efendinin ei mmglsm Hanm.
Sinan Paa evldndan ve Malkarada bulunan
vakfnn mtevellisi Sleyman Bey ile 28 Ce-
338

maziyelhir 1249 (12 Kasm 1833)te vefat
eden annesi mmglsm Hanmn kabirleri
Karacaahmet Mezarlndadr. Karacaahmet
Trbesinden Tunusbana doru yrndnde sol tarafta caddenin takriben orta yerinde ve mezarlk duvarnn hemen arkasndadr.
Mirat-i stanbul yazar, 1890 tarihlerinde Camiin kaps nnde sr- atkadan saylmaa
layk bir dibek ta bulunduunu grmtr.
Bu ta bugn mevcut deildir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/21-140, 2/226) (E.
Kou, stanbul Ans. 1/460) (slm Ans. 10/670) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/177) (Naim Tarihi, Danman
Trkesi, 1/394, 449) (A. Refik, Trk Mimarlar, s. 26)
(Ayvansaray, Vefeyt, s. 43) (Mirat-i stanbul, s. 148)
(Sicill-i Osmn, 2/422, 3/109, 4/139) (Konyal, skdar
Tarihi, 1/271)
SOLAK SNAN CAM
ami, Selmi Ali Caddesi ile Tophaneliolu Sokann arasndaki gen alan tamamen kaplamaktadr. Hazresi byk fakat
bakmszdr. ki yolun birletii kede, Matbah Emini Hac Halil Efendinin 1141 (172829)da yaptrm olduu bir eme bulunmaktadr.
Mabedin sol tarafnda merutas kapsnn karsnda ise, yazs olmayan byk ve yksek bir
mahalle kuyusu vardr. Hadkatl-Cevmi yazar u bilgiyi vermektedir:
Bnisi, Solakba Sinan Aadr. Kabri ordadr. Camiin iinde asl olan bir levhada u yazldr:
Solak Sinan Camiinin

1995 ylnda
yenilenmi hali.
339

Mihrabnn ii, anakkale inisi ile kaplanmtr. Yannda, zerine Kbe resmi yaplm
bir ini pano vardr. skdarda, bu ekilde
Kbe resmi bulunan tek cami budur.
Cami-i erf bin-i Solak Sinan

Solak Sinan Camii
kitabesi.
Caminin tamamlanma tarihi 955 (1548)dir.

Minberini, Sultan I. Mahmud devri htisap
Aalarndan Mehmet Aa adnda bir hayr sahibi koymutur. Tarihi, 1166 (1752-53)tr.
Bu Camiin mahallesi vardr.
Mabedin sa tarafndaki ksa ve kaln minaresinin gvdesinde ve sokaa bakan tarafnda H.
954 tarihli u kitbe bulunmaktadr:
Shibul-hayrt makam- cinan
Cami-i erif bin-i Solak Sinan
954
Cami, duvarlar krgir, ats ahap olarak yaplmtr. Tula minaresinin zeri sonradan imento ile svanmtr. Kadnlar mahfili iki ahap stun zerine oturtulmutur. Ahap minberi pek kktr.
Solak Sinan Camiinin

1994 sonlarnda
onarm esnasndaki
hali.
340
Mabet, her cephesinde bulunan ikier pencereden k almaktadr. Sinan Aann kabri,
camiin sa tarafndaki hazrededir. Etrafn
tahta bir parmaklk evirmitir. Ba ucunda,
zerinde yaz bulunmayan, yuvarlak, granit bir
stun, ayak tarafnda ise, drt ke, kaba, kefeki ta bir stun bulunmaktadr. Granit stun
zerindeki kabartma halkadan ve kaideye
oturtma deliinden de anlalaca zere baka
bir yerden sklerek getirilmitir. Hazrenin
yaknnda ve ehzade emesinin yannda
bulunan bir Bizans stun bal da dikkati
ekmektedir.
Bu kabrin yannda devrinden kalma, ince drt
ke bir stun zerine oturtulmu burma sarkl bir kabir daha vardr. Drt yznde de yaz
vardr. Bunun yannda ise, 971 (1563-64) tarihli bir kadn kabri bulunmaktadr. Bu bakmsz ve perian hazrede stun eklinde yazsz
hideler ve zarif, servi motifli talar mevcuttur. Granit stunlarn burada bol bol kullanld grlmektedir.
Sinan Aa, yaptrd bu cami iin, Balarbandan kan ve Selmi Ali Caddesini takiben bu semte inen bir su getirtmitir.

1269 (1852)de ekercizde Hasan Bey tarafndan hayrat edilmi bir eme kin olup halen crdir.
Sicill-i Osmn yazar, Sinan Aa iin unlar
yazmtr:
Kabasakal Sinan Aa, Mteferrikaba olup
vefatnda skdarda yaptrd mescidine
defn edildi. Kabasakal Mescidini dahi bu ina
ettirmitir. (Kabasakal Mescidinin vakfiyesi
927 (1521) tarihlidir.)
Hazredeki en eski kabir 971 (1563) tarihli
olup Solak Sinann kzna aittir. Bunun yannda, burma sarkl bir kabir daha vardr ki
zerinde Mehmed Bin Sinan yazs okunmaktadr. Bu da, Solak Sinann oludur. (Tarih
rakam grlemedi.)
1104 (1692). Sultan Bayezid ktibi Yakub
Efendi.
Solak Sinan Camii, 1994 senesi sonunda onarma alnmtr.

Solak, Osmanl Kapkulu tekiltnda bir snf
askerin addr. Padiahlarn muhafz blkleri
idi. Padiahlara arkalarn dnmemek iin sol
elleri ile ok attklarndan Solak adn almlard.
1147 (1734). Kk ta. Hnkr kapclar

kethdalndan kma Osman Paa.
Solak.
1185 Receb 27 (5 Kasm 1771). htisab Emini

Mehmed Ali Aa. Mescidi, minber koyarak cami haline getiren bu zattr. Sicill-i
Solakbalar, dier yaya balar gibi atl idiler.

Samur veya vaak kapl kadife st elbiseleri giyerler, balarndaki sorgulara balkl ty takarlard. Arkalarna da zincir ve enselik gm
zengi ve topuz koyarlar ve sar izme giyerlerdi. Sefer esnasnda nerede kpr varsa orada
attan inip padiahn selmna dururlard.
Bu durumda Kabasakal Sinan Aa, Kanun
Sultan Sleymann muhafz subay durumundadr.
Mirat-i stanbul yazar u bilgiyi veriyor:
Mescit yldrmdan zedelenmi ve Hac Ahmed Efendi namnda bir hayr sahibi tarafndan 1300 (1883) tarihinde yeniden yaptrlmtr. Yannda Srr btidai Mektebi vardr.
Solak Sinan kabri

yanndaki F tarih
sene 971 tarihli
hide.
341

Osmnnin (cilt: 4 sayfa: 253) kabrinin
Valide-i Atik Camiinde olduunu yazmas doru deildir.
1192 (1778). Sarayl Fatma Kadn.
1193 (1779). Yiitba Mehmed Aa.
1214 Receb 25 (Aralk 1799). Ktibi sikkeli.
Selmi hammamcs Ahmet Efendi. Yannda tarih ksmlar gml olan, Selmiye hamamcs el-hac brahim Aann
ve brahim Aann kz, Hammmi Ahmet Efendinin ei, Hayrnnisa Hatunun kabirleri vardr.
1218 Cemaziyelhir 13 (Ekim 1803). Tersane-i amire nakkabas Hasan Aa.
1223 (1808). Byk kavuklu. Eraf- kuzatdan
Hammmi Mehmed Efendi.
Solak Sinann nl bir mcellit ve mzehhip
olduu sylenmektedir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevm, 2/236) (Sicill-i Osmn,
2/109) (Pakaln, Tarih Deyimleri, 3/254-256) (Uzunarl,
Kap Kulu Ocaklar, 1/221) (. Tank, stanbul emeleri
2/326) (N. Nirven, stanbul Sular, s. 226) (Mirat-i stanbul,
s. 145) (N. Bngl, Eski Eserler Ans. Tercman Yay. 2/65-97)
ehitlik Camii.
342
EHTLK CAM
ami, Karacaahmet Mezarl iinde 5 ve 2

Nolu adalarn arasnda, ehitlik Namazghnn sa tarafnda ve yol ar yerdedir. ki
yolun birletii yerde bulunan bu harap mabedin bugn drt duvar ve iki yan merdiveni
mevcuttur.
Basit plnda da grld gibi cami sahnna,
iki tarafl ve yedier mermer basamakl bir
merdivenden evvel son cemaat yerine gelinmek suretiyle varlr. Bu merdivenlerle klan
sahanlklar ikier mermer stunun tad bir
saak ile rtlmtr. Yma tatan yaplm
olan mabet ahap atl olup, mihrap duvarnn stnde ve dta, Sultan Mehmet Reatn
bir turas ve 1336 (1917-18) tarihi yazl bir
madalyon vardr.
Fevkn mabet bu tarihte yaptrlmtr. Minaresi yoktur. Her cephesinde ikier penceresi
vardr. (ehitlik Namazgh bahsine baknz.)
Camiin sol tarafndaki Himmet Babann ak
trbesi de bu tarihte yaptrlmtr. (Himmet
Baba Trbesi bahsine baknz.)
Mabet, 1984 tarihinde aslna sadk kalnarak
yeniden yaplmtr.
ehit Sleyman Paa

Camii.
EHT SLEYMAN PAA

CAM
abet, Doanclar civarnda Halk Caddesi ile Viransaray Sokann birletii kededir. Hemen arkasnda Sleyman Paann
byk muhteem saray, yukarda ad geen
yollarn kesinde sbyan mektebi ve emesi
bulunuyordu.
Caddeden 7-8 beton merdivenle camiin kk
avlusuna klr. Kare plnl cami kesme tatan
yaplmtr. ats ahap iken sonradan betona
dntrlmtr. Drt ahap stunun tad
merutas son tamir srasnda kaldrlmtr.
Altnda son cemaat yeri bulunuyordu. Burada
iki mihrapk vard. Bunlar da, avludaki bilezikli kuyu gibi ortadan kaldrlmtr. Son cemaat yerinin tavan aa ilemeciliin en gzel
rnei idi. Kaps mermer sveli ve kemerlidir.

Hi bir yerinde kitbesi yoktur. Kadnlar mahfili ahap iken betona evrilmitir. Minber ve
krss ahaptr. Mihrab mermer kapldr.
Son tamir srasnda eski hususiyetlerini kaybetmitir. Alt-st pencerelerden k alr. Pencere sveleri kefeki tandan olup kirpi saakldr.
Sa taraftaki minaresi tamamen kesme tatan
yaplmtr. erefesinin alt istalaktitlidir.
1894 senesindeki byk depremde ykld
sylenen minare, 1957-58 tarihlerinde halk
tarafndan cami ile beraber imdiki ekliyle tamir edilmitir.
Camiin kble ve sol taraf mezarlktr. Bakmsz olan bu hazrede bir ok kabir ta vardr.
Bunlar arasnda ehit Sleyman Paa ile Recep Paann da kabirleri bulunmaktadr.
Viransaray Sokanda, Sar Sleyman Paann kabri nnde ve hazre duvarna bitiik
bir eme vardr. Bu duvarn d yznde bulunan ve Paann gmld yerin nne isabet
eden ksmdaki kitbe, tamir srasnda eme
zerine konulmu ve hcet penceresi de kapatlmtr. Bu emenin ok byk olan haznesi,
1970 senesine kadar az ileride ve yoku olan
sokan ortalarnda durmakta idi. Kesme ta ve
ehitlik Camii
vaziyet krokisi.
343
ehid Sleyman
Paann ehadetine
yazlan kitabe bugn
emesi zerindedir.
Vaktiyle trbesi
zerinde olduu
muhakkaktr.
tula hatll ve tonoz daml olan bu yap bir

apartman sahibine satlmtr.
eme zerindeki kitbe udur:
Hilm insfla marf o Sleyman Paa
Hayf kim zulm- firvnla nln oldu
Ekreh hasnndaki mminlere efkat itdi
Nakl-i zd eylemee askere fermn oldu
G gelb asker bed-fikre nn fermn
Cmlesi bana kasd eyledi dmn oldu
Iyd-i adhade ehid itdiler ol mazlm
Vsl- rahmet-i hakk nil-i gufrn oldu
B-gneh gitdi cihndan o vezr-i mfik
Ey dirga yine n-hak yire bir kan oldu
Didi trhini erbb- basret ann
Cennet-i Adne varub anda Sleyman oldu
1098
Sar Sleyman Paa diye de bilinen paa Herseklidir. Sultan IV. Mehmet saltanatnn balarnda Topkap Sarayndaki helvaclar zmresine dahil olmu padiahn musahiblerinden
Dilsiz Tavan Aann kethdas ve sonra kapucba ve daha sonra da 1669da avuba ve
Fazl Ahmet Paann kethdas olmutur.
Sleyman Paa, avubal srasnda, nc
vezir Merzifonlu Kara Mustafa Paa ve Reislkttab Frenk Mustafa Efendi (1106 Eyp) ile
Buca Anlamasn 17 Ekim 1672de imzalamtr. Fazl Ahmet Paann vefatndan sonra,
1676da byk mrahor, 1684te de vezirlikle
sadaret kaymakam olmutur. 1683 Viyana
Bozgunundan sonra, Lehistan cephesi serdar
oldu. Bu srada, Jan Sobyeski kumandasndaki
bir orduyu, Krm Han ile beraber, (Kasm
1694) tarihinde feci bir malubiyete uratt.
344
Harp devam ediyordu. Lotheringen idaresindeki Macar, Hrvat ve Alman kuvvetleri ile
hemen btn Avrupa milletleri valyelerinin
katld, 90.000 kiilik byk bir ordu 18 Haziran 1656da Budini kuatt. Sleyman Paa,
kalenin dmesine ihtimal vermeyerek ar
davrand. Durumun vehameti kendisine bildirildii halde ehemmmiyet vermedi. Fakat sonradan kaleye gnderdii kuvvetler bozuldu.
Nihayet 78 gnlk bir kuatmadan sonra 2 Eyll 1686da kale kumandan nl Abdi Paann ehid dmesi zerine, 145 sene Osmanl idaresinde kalm olan serhad ehri Budin
dman eline geti.
1687 senesi baharnda, iklo Kalesi nlerinde, Prens arl kumandasndaki Avusturya Ordusuyla karlald ve baz baarlar elde edildi. Fakat sonra, Sleyman Paann orduyu disiplin altnda tutmaktaki baarszl yznden byk bir yenilgi yaand. Defterhane ve
ordu hazinesi dman eline geti. Bu srada
Sereme Yeen Osman Paa askeri kkrtarak, Sleyman Paa aleyhinde ayaklandrd.
Bunu haber alan Veziriazam, Sancak- erfi
yanna alarak Tuna yolu ile Belgrada kat.
Fakat burada fazla kalmayarak nehir yolu ile
Rusuka ve oradanda 15 Eyll 1687de Davutpaadaki iftliine geldi. Hemen kyafet deitirerek, sadaret kaymakam Recep Paa ile grtkten sonra, Kuruemedeki yalsnn yanndaki bir evde sakland. Ancak bu gizli durum gn devam etmi ve Recep Paa, sadaret mhr ile Sancak- erifi, 18-19 Eyll gecesi padiaha teslime mecbur olmutu. 5 Ekim
1687de Padiah, bu iki paann yakalanarak
hapsedilmesini emretti. Bunu haber alan Recep Paa, Babaliden kam fakat Sleyman

Paa sakland evde yakalanmt. Bir gn Kaparasnda hapis kaldktan sonra, 7 Ekim
1687de idam edildi. Sleyman Paann kesilen ba stanbul zerine yrmekte olan asi
askerlere gnderildi.
Sleyman Paann basz cesedi camiinin mihrab nnde gmldr. 12 x 12 cm. boyutlarndaki hidesi zerinde kallv bir kavuk ve
tarihsiz bir kitbesi vardr ki, udur:
Merhm ve mafr Veziriazam Sleyman Paa
ruhuna el-Fatiha
Ayak ta yuvarlaktr. Recep Paann ta da
bu tan ayns olup ayn ta elinden kmtr. zerinde ayn kitbe vardr. Yalnz Recep
Paann ismi yazldr. Ayak ta kaybolmutur.
Sleyman Paa ile kader birlii yapm olan
Recep Paa Herseklidir. 1080 (1669-70)te stanbula gelerek avuba Sar Sleyman Paaya balanm ve onun mirahurlnda atr
ve sonra kethdas olmutur. 1095 (1684)te
Kapclar kethdas ve o sene Nisannda mirahur- evvel oldu. 1097 (1686)da efendisi Sleyman Paa Sadrazam olmakla o da vezir oldu.
Recep Paa, 28 Zilkade 1098 (5 Ekim 1687)de
Babaliden katktan sonra atalcada bir eve
gizlenmiti. Bu srada, 2 Muharrem 1099 (8
Kasm 1687)de, IV. Mehmet tahttan indirilmi ve Sultan II. Sleyman (1687-1691) Padiah olmutu. Ayn tarihte yakalanan Recep
Paa, Topkap Sarayna getirilerek Kaparasna hapsedilmiti. 5 Kasm 1687de ve efendisi Sleyman Paadan 39 gn sonra burada
idam edilmitir.
ve her msra cetvelli olarak hazrlanmtr.

Sleyman Paa yerine Sadrazam olan Siyavu
Paa, Kprl Mehmet Paann klesi ve damaddr. 29 Rebiylhir 1099 (3 mart
1688)de isyan eden yenierilerin sarayna hcum etmesiyle ehid edilmitir. Kabri, skdarda, ieki semtinde ve eski ieki Kahvesinin arkasndadr. Snbliye eyhlerinden
air Nak brahim Efendi (l. 1114/1702) tarafndan yazlan bir iir hidesine hak edilmitir ki, o da udur:
Rh- Mevlda ehd oldu Siyavu Paa
Kydlar byle vcda zih hayf hayf
Maln garet evldn esr eylediler
Kerbel srr o gn oldu kys et if
Din devletde ecat bir server idi
Bu hakaret ana layk deil idi ha
Rz- maherde mczt olunur elbetde
Ede Hakk Huld-i naminde makmn in
Serha-i dil ile Nak didi trih n
Menzilin Adn-i cinn ola Siyavu Paa 1099
eyh Nak Efendinin kabri, stanbulda Hekimolu Ali Paa Camii avlusundadr. ehid
Sleyman Paa kitbesinin de bu eyh tarafndan yazld sanlmaktadr.
Sleyman Paann ehid edilmesinde balca
rol oynayan din ve devlet haini Yeen Osman
Paa ile ona tabi olan asi ekiyadan 14 kadar
Arnavutlukun pek ehrinde, Sleyman Paann lmnden 18 ay sonra, Mart 1689da
idam edilmilerdir. Kesik balar stanbula ge-
Sleyman Paann
mcevvezeli hidesi.
Ayvansaray Hafz Hseyin Efendi, HadkatlCevmi adl eserinde, Sleyman Paann yannda 18 Mays 1632 (H. 1041)de idam edilen Topal Recep Paann gml olduunu
yazmtr. Oysa o tarihte cami henz yaplmamt. Ayn yazar, Vefeyt- Seltn ve Mehir-i
Ricl adl eserinde ise, Recep Paa ldrldkten sonra cesedinin denize atldn sylemektedir. (Sleyman Paa Saray, emesi ve mektebi bahislerine baknz.)
Yukardaki kitbenn altnda tarih yazl deildir. Son msra ebced hesabna vurulduunda
1098 (1687) tarihi elde edilmektedir. Nefis bir
hat ile yazlm olan kitbe, drt satr halinde
345

tirildikten sonra topluca skdarda Miskinler
Tekkesi arkasna gmlmtr. Nianc Akl
Mehmet Efendi, Deli Veli Paa ve Gedik Hseyin Paa gmlenler arasndadr.
Sleyman Paa, cami ve emesini, Sultan IV.
Mehmet devrinde ve onun mirahuru iken yaptrmtr.Bu greve sadaret kethdas iken
1087(1676) tarihinde getirilmitir. Bu srada
kendisine Mekke-i Mkerremeyi tamir grevi
de verildi.
Cami ve emesini 1088 (1677) senesinde
yaptrmtr. Bunun iin, Urfal air Nb Efendinin syledii manzume udur:
Shibul-hayrt hem nm- Sleyman kim olur
Evveli mir-hur- aheneh-i li-nijd
Hayr in bu cami ile emeyi kld bina
Eyledi iki veliyyn-nimetin Ruhunu d
Birisi Tavan Aa makbul- sultan- cihn
Biri sadrazam- merhum pkize-nihd
Sayini mekur u hayrn makbul eylesn
Rtbe-i hadd- kabul-i Hazret-i Rabbul-ibd
Teneler n eyleyince bn trih in
Didiler i bu Sleyman emesinden n bd
1088
1158 (1745). ehiden gitdi mmglsm

Hatun
1168 (1754). Amucazde Hseyin Paann
kz Fatma Hanm.
1171 (1757). hidesi ktibi sikkelidir. Sadrazam- esbak Amucazde Hseyin Paann
kz Aye Hanmzde el-hac Ahmet Bey.
1179 (1765). Sleyman Paazde Mehmed Bey.
1181 (1767). Sleyman Paazde Feyzi Beyin
kzkardei Rabia Hanm.
1182 (1768). Aye Hanm.
1183 (1769). Hazinedarzde Mehmet Emin
Aa.
1198 (1783). Silhor- ehriyar Feyzi Beyzde Mehmed Edib Bey.
1207 (1792). Hasan Aa.
Sleyman Paann kendilerine minnet ve sayg duyduu iki kiiden biri, Dilsiz Tavan Aa,
dieri ise Kprl Mehmet Paann hakikaten
fazl ve kltrl olu, Sadrazam Fazl Ahmet
Paadr. Sleyman Paa, 1087 senesi abannda (Kasm 1676) vefat etti.
1225 (1810). smail Aann annesi Havva

Hanm.
Yerebatan Saray civarnda, skb Camii Yannda bir sebil yaptrm olan Tavan Aa ise,
bu tarihten sonra vefat etmitir.
Hazrede daha bir ok krk ta ve dalm lhitler mevcuttur.
Sleyman Paann kabri yannda, tarihi yazl

olmayan Fatma bint-i Sleyman Paann
mihrabl hidesi bulunmaktadr. Tavus kuu
kuyruu ile bezenmi olup kitbesi gzel bir
hat ile yazlmtr.
1111 (1699). Ta duvara dayal vaziyettedir.
Hl Sadrazam Hseyin Paann zevcesi
Emine Hanm. (Hseyin Paa, Amucazde Hseyin Paadr.)
1120 (1708). Sleyman Paazde Yusuf Beyin
kz Fatma Hanm.
346
1124 (1712). Kk lhdi topraa gmldr.

Mehmet Bey.
1282 (1865). erife Emine Fevziye Hanm.

1302 (1884). hidesi feslidir. Mahmud Bey.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/229-230) (Ayvansaray, Vefeyt s. 23, 42, 49-50, 64)(Ayvansaray, Mecmua-y
Tevarih, s. 22/b, Sleyman Paa emesi md. ve s. 137) (T.
z, stanbul Camileri, 2/61) (G. Oransay, Osmanl Devletinde Kim Kimdi, 1/174) (N. Poray, stanbulda Gml
Paalar, s. 33) (Uzunarl, Osmanl Tarihi, 3/fihrist, Sleyman Paa md.) (Danimend, Kronoloji, 3/463-465 ve fihrist) (Mirat-i stanbul, s. 109) (Sicill-i Osmn, 2/307-371;
3/69 ve 3/117) (O. Taib Ahmet, Hadkatl-Vzera, Freiburg Basks, s. 111) (Gezi Notu) (Defterdar Sar Mehmet
Paa, Zbde-i Vekayiat, Tercman Yay. 1/240-253 ve 2/32,
35, 38, 40, 53, 61, 62, 64, 70, 73, 78, 107, 113, 169170) (. Hakk, Merkd, s. 79) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/165) (Konyal, skdar Tarihi, 1/277) (Osm. Ar.
Evkaf daresi Katalou, 1/99) (Nb Divan I, Haz. Dr. Ali
Fuad Bilkan, st. 1997 s. 210)
EMS PAA CAM
ami, emsi Paa semtinde, emsi Paa

Caddesi zerinde ve deniz kenarndadr.
Avlusunun iki kaps olup, biri deniz tarafna,
dieri ise eskiden Tekel binalarnn bulunduu
imdiki park ynne almaktadr. Kesme tatan harputal olarak yaplm olan bu kaplarn zerinde kitbe yoktur. Avlu duvarlarnda,
klsik demir parmaklkl pencereler bulunmaktadr.
Tekel binalar tarafndaki kapdan girildiinde, sa tarafta kk bir hazrenin, sol tarafta
ise abdest mahallinin bulunduu grlr. Avlunun, kuzey ve dou tarafn L eklinde medrese evirmitir.
Mabet 988 (1580) tarihinde Mimar Sinan tarafndan yaplmtr. Kare plnl camiin tek
kubbesi kurun kapldr. Kubbe, sekiz yzl bir
kasnaa oturtulmutur. Kasnan drt yz,
kelerde olmak zere, yarm kubbeciklerle
takviye edilmitir. Kasnakta ayrca drt pencere vardr.
Camiin son cemaat yeri ve sa taraf, on mermer stunun tad bir revak ile evrilmitir.
Revaklarn zeri dzdr. Kesme tatan yaplan

camiin kemerli cmle kaps zerinde drt msral u kitbe bulunmaktadr:
emsi Paa eyledi bu camii bnyd n
Umarz kim ola merhmun yeri drs-selm
Ulviy htif grnce didi kim trhi
Secde-gh olsun Habbin mmetine bu makm
emsi Paa Klliyesi.

(Arkada Rum Mehmet
Paa ve Ayazma
Camileri)
Rakam yazl deildir. Tarih msrann ebced

hesab 988 rakamn vermektedir. Fakat 9911046 (1583-1636) tarihleri arasnda yaam
ve akaik-i Numaniyeye bir zeyl yazm olan
Nevizde At Efendi, bu zeylinde ve Yayabazde e-eyh Hzr Efendi bahsinde; 980
(1572) hududunda skdarda emsi Paann
cami-i erifi ve darl-hadis ve hankh tamam
olundukta ibtida bunlar muhaddis ve mfessir
ve zaviyedar olmu idi dediine gre 988 tarihi yanl olmaldr.
Kemeri, beyaz ve krmz mermerden yaplm
olan bu kapnn sa tarafnda minare kaps
vardr.
Bu kk mabet alt st pencereli olup, st
pencereleri vitrayldr. ok gzel bir grnm vardr. Yarm kubbeleri ve mermer mihra347

tanbul Ermenilerinden Eramya elebi, camiin byk kubbesinin stnde ve el byklnde olan yaldzl lem, gnein karsnda
prl prl yanar diye bu camiden bahsetmektedir. nciciyan Efendi ise, cami alemlerinin allan ekline aykr olarak buraya gne eklinde bir alem konulmu olmasn sahibinin ems
(gne) adn tamasyla izah etmektedir.
emsi Paann Bolu

arsndaki Camii.
emsi Paa, Anadolu
Beylerbeyi iken
962 (1555) tarihinde,
Boluda, maret Camii
denilen yeni bir cami
yaptrmtr. Yannda,
medresesi ve imareti
vard. adrvan pek
gzeldi. Nmn
hayrla yd edecek bir
ok vakf brakmtr.
b istalaktitlidir. Minberi sonradan yaplm

olup ahaptr. Camiin ii, ini ve kalem ii gibi sslemeden ridir. Sol tarafndaki trbenin,
cami sahnna bakan byk penceresine bir demir ebeke yerletirilmitir. Bu geni pencerenin iki yanna, duvara gml olarak dolapklar yaplmtr. Kubbe gbeine ve kasnana gzel bir yaz ile yetler yazlmtr.
Sa taraftaki minaresi mabet gibi kesme tatan
yaplm olup erefesinin alt istalaktitlidir.
Minare, son cemaat yerine pek az knt yapmakta olup camiin esas yaps zerine ve keye oturtulmutur.
Hadkatl-Cevm yazar: emsi Paa, kendi
ismi ile msemma olan kasr, Sultan III. Murad iin yaptrmtr. O mnasebetle, yaknna
bir cami ve bir medrese binasna dahi muvaffak olmutur demektedir. (erefbd Kasr
bahsine baknz.)
Cami, zamanla harab olmu ve bilhassa 1894
zelzelesinden ok zarar grm ve uzun mddet
harabe halinde kalmtr. Halil Ethem Bey,
1932 tarihinde yazm olduu Camilerimiz adl
eserinde; Bu gzel Trk abidesinin senelerden
beri devam eden harabiyeti son dereceye gelmitir. Minaresi kmilen yklmtr. Binalarnn kurunlar alnmtr ve ksmen sarmaklar duvarlar istil etmitir. demektedir. Oysa,
Evliya elebi Sahilde kk bir camidir. Amma o kadar irin bina olunmutur ki, geriden
gren kasr- mzeyyen zanneder diye bu camiden itayile bahseder.
Evliya elebi ile ayn asrda yaam olan s-
348
Cami pek harap durumda iken, 1940 ylnda

Vakflar Umum Mdrl tarafndan tamir
edilmi, ii ilk defa olarak namaz klnrken
baa deen yerler ayak basmayacak ekilde iaretlenmise de sonradan kaldrlmtr. Bu son
tamiri bildiren mermer bir levha, camiin yan
cephesi zerine konulmutur. Bu srada, yklm olan minaresi yeniden yaplmtr. Yine bu
tamirde, camiin kuzey ve bat tarafn kuatan
revaklar ve son cemaat yeri tamamen kaldrlm, fakat camiin eski hususiyet ve gzelliini
kaybettii grlerek yeniden ina olunmutur.
Camiin kubbe ve kubbe kasnandaki yazlar,
Turake smail Hakk Altunbezerin nefis celi sls hatt ile yazlmtr.
Bundan evvel stanbul byk depreminde zarar gren cami bir sene sonra 1313 (1895)te
onarlmt. (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou,
1/92 ve Evkaf Defteri II, s. 171)
Camiin bnisi olan emsi Ahmet Paa, srasyla Kanunnin, Sultan II. Selimin ve Sultan
III. Muratn msahipliini yapm olup Enderundan yetimitir. Sonra Avcubalk ile ra ve sonra Blkaalar zmresine katlm
kh ulufeciyan aal ve kh sipahiyan aal
gibi hizmetlerde kullanlr iken defaten on kere 100.000 ake ihsaniyle am Eyaletine atanarak Paa olmu, sonra Sivas ve Anadolu
emrl-merl ile taltif edilmi ve sonra Mrimrn- Rumeli olmutur. Paa, ilim sahibi
olup nazm ve nesre kdir ve silhorlukta ve
avclkta nadir olmakla sultann daima yannda hazr olup beraber ava giderlerdi. Peev
brahim Efendi, Kzl Ahmetliden beinci vezir Mustafa Paann kardeidir, demektedir.
emsi Paann Musa Paa adyla bilinen bir
kardei daha vardr.
Candaroullarndan Kzl Ahmet Beyin torunu, Mirza Mehmet Paann oludur.
Kastamonu, Sinop ve evresinde bir beylik

kurmu olan Candaroullar aslen Trkmen
bir ailedendir. Bu beylik, 1461 tarihinde Fatih
Sultan Mehmet tarafndan ortadan kaldrlmtr. 1554te am, 1555te Rumeli Beylerbeyliinde bulunmu olan emsi Ahmet Paa,
Kanunnin son seferi olan Zigetvar Seferi srasnda ve 2 Austos 1566da, 90 bin asker ve
300 topla Zigetvar Kalesinin kuzeyindeki tepeleri tutmu ve kuatma hattn kurmutu.
Kalenin fethinden sonra, emsi Paa ile kardei Mustafa Paa, Babocsa Kalesinin fethine
memur olmular ve bu kaleyi 30 Eyll 1566 gn dmandan almlard.
ubat 1568 tarihinde, ran Elisi ah Kuli
Han, Sultan II. Selimin tahta kn tebrik
iin Edirneye geldiinde, Rumeli Beylerbeyi
olan emsi Paa tarafndan byk bir tantana
ile karlanmt. Bu srada Trk askerinin ihtiamn gren eli;
Vallah ki, bu askerin ss ve nmayii ve
parlakl hemen bir dn halkna benzer, sz ile Osmanl askerini hafife almak istemi fakat, ok zarif ve hazr cevap bir zat olan Paa;
Dorudur, aldrandan Taclu Hanm gelin
getiren bu askerdir, diyerek, ran elisini bu ineli szleri sylediine piman etmiti.
Bilindii gibi, aldran Seferinde Yavuz Sultan Selime esir den ah smailin gzel kars sonradan kamay baarmt.
emsi Paann kardei Mustafa Paa, 1565 senesinin Nisan / Mays aylarnda yaplan Malta
Seferinde karma kuvvetlerinin kumandanlnda bulunmutu. Bu srada 70-75 yalarnda
bulunan Paa, sonradan emekli olmu ve hacca gittii srada orada vefat etmitir.
emsi Paann dier kardei Musa Paa ise,
1543 senesinde Erzurum valisi idi. oruh Boylarna yapt bir akn srasnda yenilmi ve
ba dman tarafndan kesilmiti. Bunu duyan
Diyarbekir Beylerbeyi Hadm Ali Paa, derhal
yetierek Grcleri yenmi ve Musa Paann
kesik ban ele geirerek Diyarbekire dnmt.
emsi Paann olu Mahmut Paa, 986 (1578)
ran Harektna katlm ve Kerkk, Bolu ve
Nahcivan valiliklerinde bulunmutu. Mahmut
Paa, 1593 senesinde alan Neme (Avusturya) Seferine de itirak etmi ve Budin Muharebelerinde ordunun bir ksmna kumanda etmiti. 1012 (1603) tarihli ran Harbinde, eski
Nahcvan Beylerbeyi Mahmut Paann baz
baarlar grlm fakat, 29 Eyll 1603 tarihinde Tebrizin kuzeyinde ve Sufiyan mevkiinde yaplan muharebede, Ahska Beylerbeyi
Halil Paa ile beraber ehid olmutu.
emsi Paa, camii yapld srada, yani 988
(1580) tarihinde vefat ederek, camiin sol tarafndaki trbesine gmlmtr. (Bu trbe bahsine baknz.) Paann cami inaat tamamlan-
emsi Paa Camii ve

Medresesi.
349

emsi Paa, camiinden evvel, bugn ayn ad
tayan meydana, emsi Paa Kasr isimli bir
bina yaptrm ve bunu, III. Murata hediye etmiti. Bu hediyeden sonra camiin yapmna
izin verildii rivayet edilir. (erefbd Kasr
bahsine baknz.)
Camiin yan tarafnda, imdi yeri arsa olan
mehur Direkli Yal vard. Bu yalnn ok gzel
bir resmini skdarl Ali Rza Bey yapmtr.
Tekel binalarnn bulunduu yerde ise, Abdlmecit devri kaptan- deryalarndan Mehmet
Ali Paann yals bulunuyordu.
emsi Paa Camii

kitabesi.
madan vefat ettiini, cami kitbesindeki,

Umarz kim ola merhmun yeri drs-selm
msrandan anlyoruz. Fakat bazen, lmeden
evvel merhum szcnn kullanld kitbeler de grlmtr.
emsi Ahmet Paann Boluda, saraynn yannda, bugn Sultan Hamam ismiyle anlan
bir hamam ve bir camii vardr. (emsi Paa
Medresesi bahsine baknz.)
Cami kitbesi, Ulvi Mehmet elebi tarafndan yazlmtr. stanbullu olduundan stanbul diye de bilinir. Alim airlerden ve ilmiyeden olduu halde, makamlarn terk ederek inzivaya ekilmi ve 993 (1585)te vefat ederek,
Galata Mezarl, Kanl Kozlar denilen yere
gmld. Baslmam divan vardr.
emsi Paa Klliyesi

genel yerleim pln.
350
1030 (1620). Lhit. Mihan ibnit Mehmed

Bey. Bunun yannda bir ta vardr. Kitbesi erimekte olup okunmaz hale gelmitir. Rakam yazl deildir. Okunabilenler
unlardr: .......Paay semmi Ahmet
....... Mehmed Bey.

1123 (1711). brahim Bey.
1161 (1758). Alicenab Hanm. (Baka bir

aklama yaplmamtr.)
1129 (1717). Bolev Aye Hatun.

1141 (1728). Lhit Horosan sikkeli. El-hac
Mustafa Efendi. Kitbesi 22 msra olup
tarih beyti udur:
Veft edince dugne dd bir trh
Hd cinn ide Mustafa Efendiye cy
1141
Reisl-kttb ve defteremni olan Mustafa Efendi devlet namusunu muhafaza
eden, mahir bir ktip olup neboluda bir
cami ve Anadoluda bir ok eme yapt. (Sicill-i Osmn, 4/422)
Kendisinin, Rumelihisarnda, Ali Pertek Camii civarnda bir emesi daha
vardr ki, krk kitbesi bu camiin hazresindedir.
1154 (1741). emsi Ahmed Paa mtevellisi
Bolulu Abazazde Yusuf Aa.
1192 (1778). emsi Paazde Mehmed Beyin

kz mmglsm Hanm.
1192 (1778). brahim Paazde Akile Hanm.
1200 (1785). emsi Paazde Bolulu brahim Bey.
1228 Rebiylevvel (Mart 1813). Sabka kapudan el-hac Mehmed Paa hazretlerinin
akrabalarndan el-hac Edhem Beyin olu Mehmed Emin Bey.
1233 Ramazan 25 (Temmuz 1818). Erzurum
valisi Emin Paazde serbevvabn-i dergh- muall Abdurrahman Bey.
1238 (1822). Humuslu smail Efendi
Rakam yok: emsi Paa Camii mam Cevr
Abdurrahman Efendi.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/197, 2/98 ve 2/191, Ev-
emsi Paa Camii.
351
Kar sayfada
Sultan ll. Mahmut.
Osman akir Efendinin

1811 tarihinde yapm
olduu bu resimde:
l- emsi Paa Camii,
2- erefbd Kasr,
3- Rum Mehmet Paa
Camii,
4- Adliye Camii,
5- Ayazma Camii ve bu
camiin nndeki sahil
eridi bugnk haliyle,
6- Kzkulesi,
7- mrahor Camii
8- mrahor Camiinin
arkasndaki koru,
9- hsaniye semtindeki
koru,
10- Harem semti
korusu,
11- Kaptan Mustafa
Paa Camii
grlmektedir.
352
liya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/173,

3/172, 10/236) (Eremya elebi, 17. Asrda stanbul, s. 54298) (nciciyan, 18. Asrda stanbul s. 109-110) (H. Edhem,
Camilerimiz, s. 69) (Peev Tarihi, Uras Trkesi, 1/27,
2/10) (Uzunarl, Anadolu Beylikleri, s. 147) (F. Krzolu,
Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi, s. 173) (Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. 1, fihrist ve 2/402-416) (Danimend, Kronoloji, c. 2 ve c. 3 fihrist) (F. Szen, Mimar Sinan, s. 217) (M.
Meri, M. Sinan hayat) (T. z, stanbul Camileri, 2/62)
(H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s. 84) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/23) (Sicill-i Osmn, 3/170)
(Mirat-i stanbul, s. 55) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih,
Haz. F. Derin-V. abuk, s. 111) (Ayvansaray, Vefeyt,
Haz. F. Derin, s. 41) (E. Ycel, emsi Paa Klliyesi, Arkitekt No: 336, Sene: 1969, s. 157) (Musahipzade Cell, Eski
stanbul Yaay, s. 177) (Konyal, stanbul Abideleri, Yedign Ne. s. 116-117) (S. Eyice, stanbul Minareleri, Trk
Sanat Tarihi, 1/58) (Konyal, Tan Gazetesi 7. 4. 1938 ve
Yeni stanbul Gazetesi 3. 1. 1967) (Trkiyede Vakf Abideleri ve Eski Eserler, 2/348) (Konyal, skdar Tarihi 1/281)
(A. Kuran, Mimar Sinan s. 303-196) (Fazl Ayanolu, Tarihi Makbereler, Vakflar Der. 11/402) (Uur Derman, Mimar
Sinann Eserlerinde Hat Sanat, VI. Vakf Haftas-1988, s.
294) (Vakflar Genel Md. Arivi, Tarih: 988 (1590) Eski Yaz Defter No: 456, s. 105-122, Kasa: 78) (Vakflar Genel
Md. Arivi, 109 Kasa Nolu Vakfiye Defteri, s. 182, Tarih
Rebiylevvel 988 (1580) (At, Zeyl-i akaik, s. 464, e-eyh
Hzr Efendi) (Vilyetlerimiz, Bolu, s. 268) (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou 1/92 ve Evkaf Defteri II, s. 171)
EREFBD CAM
(ADLYE CAM)
escit, emsi Paa Meydannda ve imdiki Atatrk Heykelinin biraz gerisinde

idi. Sa tarafnda eski Bostanc Oca bulunuyordu. Bu ocak sonradan Nizam- Cedid Karakolu olmu ve bugnk halini 1258 (1842) tarihinde almtr. Halen Hava ss lokali olarak
kullanlmaktadr. Mescidin sol tarafnda, esas
1580 tarihinde emsi Ahmet Paa tarafndan
Sultan II. Murata bir hediye olmak zere yaptrlan erefbd Kasr, arka tarafnda ise 1231
(1816) tarihli Sultan II. Mahmut emesi bulunmakta idi.
Mescit, Sultan III. Mustafa tarafndan Ayazma
Camiinin yaplmas srasnda ve artan malzeme ile 1174 (1760) tarihinde veya bir sene
sonra yaplmtr.
Sonradan harap olan cami, 1230 (1815) tarihinde Sultan II. Mahmut tarafndan yeni batan yaptrlm ve Serefbd Kasr da son eklini bu srada almtr. Bundan tr camiin
ad, Sultan Mahmutun mahlas olan Adl ismiyle anlmaya balamtr. Bu yenileme srasnda cami kaps zerine konan ve bugn
mevcut olmayan kitbesi udur:
353

Cmil-ihsn himmet zb-i taht- saltanat
Gazi Han Mahmd- Adl n imm-l-Mslimn
tibr edb eref-bde ol h- cihn
Kld bu nev mabed-i l ile eref-terin
Geri Sultan Mustafa-y slisin bir mescidi
Var idi bu cda evvel lk b-vakf- metn
Husrev-i lem bina kldkda hddmn dahi
Eyledi vakf- hmyundan vazife ile mekn
Yazdm itmmnda Vsf msra- trh-i tm
Kld Hakka mabed-i tecdd h- kmbn
1230
Kitbenin yazar Vsf Efendi 1240 (1824) tarihinde vefat etmitir. Kabri, skdarda, Karacaahmet Mezarl 1. Adada, ehitlik Kapsndan,
brahimaaya doru yrndnde, biraz ileride
ve mezarlk duvarndan on adm geride olup hidesinin sikkesi dmtr. (S. N. Ergun, Mezar
Kitbeleri s. 22; Sicill-i Osmn, 4/600)
Hadkatl-Cevmide, erefbd Camii hakknda u bilgi bulunmaktadr:
Bnisi, Sultan II. Mahmuttur. 1232 (181617) senesi emsi Paa ismiyle anlan kasr emri hneleriyle tecdid olunduu srada yannda
bir cami-i erif dahi yaplmasn irade etmitir.
Seltin-i maziye camileri gibi her bir levazmat mkemmel olarak mahfil-i hmyunu ve vaaz krss dahi vardr. Bir erefeli tek minarelidir. Mahallesi yoktur.
Sedat Eldem Beyin, Kkler ve Kasrlar adl
kymetli kitabnn II. cildinde, erefbd Kasr bahsinde ve 379. sayfadaki resimde Adliye
Camiinin uzun kesme ta minaresini ve kurun kapl klahn grmekteyiz.
Camiin ne zaman ykld belli deildir. Zamanla harap olan bu eser, ihtimal 1894 tarihindeki byk zelzelede hasar grm ve ksa
bir mddet sonra yok olmutur. 1950 tarihlerinde talarndan bir ksm hl duruyordu.
354
yndan Kzkulesine kadar olan ksmn resmini yapmtr. Bu resim Sefaretnamede bulunmaktadr.
Resimde Adliye Camii, erefbd Kasr yannda ve bina ilerisinde aka mahade edilmektedir. Camiin tek kubbesi, pencereli bir
kasnak zerine oturtulmutur. Ta minaresi
mabedin sa tarafndadr.
Kanatl tipte ina olunduu sanlan camiin arkasnda, yakn zamana kadar bostan olan, erefbd Kasrnn kesif aal bahesi grlmektedir.
Resim 1811 tarihinde yapldna gre burada
mabedin 1230 (1816) ylndan evvelki hali grlmektedir. Osman akir Efendi 1817 senesinde vefat etmitir.
Mabet, 1894 depreminde zarar grm ve bir
sene sonra da onarlmtr. (Osmanl Arivi Evkaf daresi Katalou, 1/91)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/191) (Mirat-i stanbul,
s. 58) (A. Erdoan, skdar Su Yolu Haritas) (26 Haziran
1948, Akam, Kavak Saray Mescidi) (Pakaln, Tarih Deyimleri, 3/339) (30 Haziran 1952, Cumhuriyet, ehsuvarolu)
(S. Eldem, Kkler ve Kasrlar II, s. 375) (Belediye Mecmuas
Eyll 1930, s. 73/1) (F. R. Unat, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, s. 169-178) (Enderun Vsf Osman Bey Divan,
s. 262-263) (. Hakk, Merkd, s. 36) (M. Tahir, Osmanl
Mellifleri, 2/431) (Konyal, skdar Tarihi 1/293) (Ata Tarihi, 3/167) (Osm. Ar. Evkaf daresi Katalou, 1/91)
CA BAI CAM
abet, Selmsz semtinde, Blbldere Mezarlnn st tarafnda, Kalpakl Soka

zerinde, ecaat Soka ile Kozanolu Soka
arasnda ve ecaat Sokann sa kesindedir. Kar srtlara polis lojmanlar yaplmtr.
ran ah nezdine Bykeli olarak 20 Ramazan 1225 (19 Ekim 1810) tarihinde stanbuldan rana doru yola kan Yasincizde
Abdlvahab Efendinin maiyetine tercman
olarak katlan Bozoklu Osman akir Efendi tarafndan yazlm bir Sefaretname vardr.
Hadkatl-Cevmi yazar, nl eserinde: ca Ba Mescidi der kurb-i Acbadem bal

altnda Bnisi Selmi e-eyh Ali Efendidir.
Ali Efendi 1104 (1692) tarihinde vefat etmitir demektedir.
randan dnnde bir sre skdar Mollal yapm olan Osman akir Efendi, Dolmabahe skelesinden bakarak, emsi Paa Sara-
ca Ahmet Paa, Nianc, Hac, ehla ve Yekem lkablar ile anlmakta idi. Bir ok grevlerde bulunduktan sonra 28 Rebiylevvel 1153

(23 Haziran 1740)da sadrazam olmu fakat ksa bir mddet sonra azledilmitir. 1151 (1738)
tarihinde Bandrmal Tekkesini mceddeden
bina ve ihya eylemi, bu arada da Selmi Ali
Efendinin bu mescidini yeniden yaptrm veya tamir ettirerek yanna bir de eme ilve etmitir. Hadkatl-Cevmi yazarnn Bandrmal Tekkesini 1169 da tamir ettirdiini sylemesi doru deildir. nk Paa, drdnc Halep
valilii srasnda 1166 Rebiylhir (ubat
1753)te vefat etmitir. Kabri, eyh Bekir Zaviyesinde sair vzerann yanndadr.
Ahmet Paa, 1739da ehzadebanda,
1740ta Aksarayda yaptrd emelere ilveten, 174lde Fatih Trbesine alan avlunun
iki kaps yanndaki emeleri, stanbulda Davutpaa skelesi civarnda, Hobyar Mahallesinde Bekr Bey Soka zerinde kendi ismi
ile anlan mektebi yaptrmtr. Ayrca Ayakapdaki Ahmed elebi Camiini de ihya etmitir. Paann bunlardan baka, ehzadeba civarnda Hokadem Camiinin alt tarafnda ve
kendi kona yaknnda da bir emesi vard.
Kendisi, Hdy sitnesi mridlerinden olup
1137 (1724) tarihinde Bursada vefat eden
eyh smail Hakk Bursev hazretlerinin halifelerinden idi.
eden byk Selmsz yangnnda yanm ve izi

dahi kalmamken 1991 senesinde yeniden
yaptrlmtr. Meyilli bir arazide bulunduundan avlusuna merdivenle klr. Sadaki minaresi ok yksektir. Hazresi yoktur. Kapsnn yanna u levha konmutur:
Tophaneliolu Mustafa Paa Vakf ca Ahmed
Paa Camii pafta 68, ada 159, parsel 1
Ancak Tophaneliolu Mustafa, Paa deil,
Efendidir. Kendisi mderris olup 1176 (1762)
tarihinde vefat etmitir. Kabri, Karacaahmet
Trbesi yanndaki Sadeddin Efendi Sebili
karsndadr. Mustafa Efendi bu camiye baz
vakflar yapm olmaldr. Tophaneliolu emeleri bahsine baknz.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmn, 1/253 ehlagz Ahmed Paa,
4/325-326 Tophaneli Mahmud Efendi) (Hadkatl-Cevmi, 1/237, 2/210-235) (emdanizde Tarihi, M. Aktepe
Trkesi fihrist, 1/209 Aa Paa) (Ayvansaray, Vefeyt,
Haz. F. Derin, s. 73)
ca Ba Camii.
Ahmet Paann enitesi Kapcba Telhisizde Ahmed Aa 1160 (1747)de ve yeeni Telhisizde Silhor Hseyin Efendi 1165
(1752)de vefat ederek Karacaahmete gmlmlerdir. Dier yeeni el-hac Ahmet Bey
1173 (1759)da vefat edip yine buraya gmlmtr. Hac Beyin damad Silhor Ahmed
Aa 1219 (1804)te vefat etmitir.
Ahmet Paann amcas Alaiyeli Hac Ebubekir Paaya skdardaki saraynda mkellef
bir ziyafet verdii emdanizde Tarihinde yazldr. Ebubekir Paann Aksarayda gzel bir
mektebi ve sebili vardr.
ca Ba Mescidinin avlusunda Yank nar denilen bir nar aacnn kovuu iinde
barnmakta olan Dalga Day lkabyla anlan
plak ve esrarke bir deli, bir gece mescidin
merutasnda oturan gen mezzini ldrm
ve ertesi gn yakalanarak ayn aaca aslmtr. Bu olay, 1240 Receb-i gurresinde (19 ubat 1825) meydana gelmitir.
ca Ba Camii 1921 Austosunda zuhur
355
TAKKEC MESCD
(ARAKYEC MESCD)
escit, Divitiler Caddesi ile Krbakkal

Sokann birletii kededir. Karsnda ve kede mescitten 130 yl sonra yaplan
Abbas Aann 1080 (1669) tarihli bir emesi vardr. Halk arasnda Divitiler Camii adyla bilinir.
Mescit, 944 (1537-38) tarihinde vefat eden
Mehmet Aa adnda bir hayr sahibi tarafndan yaptrlmtr. Sonradan ve 68 yl sonra
kendi azatls Cafer Aa tarafndan yenilenmitir. Takriben 200 sene sonra III. Sultan
Mustafa devrinde Seyyid Mehmet Emin Aa
tarafndan minber konulmak suretiyle cami
haline getirilmitir.
Krbakkal Sokana bakan avlu duvar zerinde u kk kitbe ta bulunmaktadr:
Arakiyyeci Hac Cafer elebi
Mahallesi ve mescid-i erifidir
1012 (1603)
Bu sokaa alan kapdan kk bir avluya girilir. Burada suyu tulumba ile ekilen abdest
Takkeci Mescidi.
356
musluu vardr. ki taraf ta merdivenle klan son cemaat yeri ahaptr. Drt krgir duvar
zerine beton hasr atlm kiremit rtl kk bir mabettir. Minberi ve vaiz krss ahaptr.
Ta minaresi sonradan imento ile svanmtr.
erefesinin korkuluu demir parmaklktr.
Cafer elebinin kabri kefeki tandan yaplm drt keli iki stundan ibaret olup zerinde yaz yoktur. Kabrin nndeki hcet penceresinin demir parmaklna bal bir mermer
tanda u kitbe vardr:
Arakiyeci Hac Cafer elebi merkad-i erifidir.
Rahmetullahi aleyh. 1012
Bu kitbeden Cafer elebinin mescidi tamir
ettirdii sene ld anlalmaktadr. Bu kabrin arkasnda ayn biimde bir hide daha vardr.
Arakiyye, koyun ve deve ynnden elle dle dle ititirilerek yaplan bir kuman addr. Mevlev sikkeleri, kee klahlar ve seccadeler bundan yaplrd. skdarda yakn tarihlere kadar Arakiyeci Hac Cafer Mahalle-
sinde ve Selimiye tezghlarnda bir ok arakiyeci alrd.

Arakiyeci Mescidi, Tayyarzde At Beye gre
Ak-Yapu tabir olunan mahalde bulunup 1251
(1835) tarihinde Sultan II. Mahmut yeniden
yaplrcasna tamir ettirmi ve minber koyarak
evkafn tamamlamtr
Bu ifade Hadka yazarnndr. Babakanlk Os-
manl Arivindeki C. 1207 (Ocak 1793) tarihli bir arzda ise skdarda Arakiyeci Cafer
mescidine minber koyan Hce Nefise Hatun
vakf mnhal, cibayet (vakf gelirlerinin toplanmas) cihetinin tevcihi yazldr.
Nefise Hanm, Mehmet Emin Aann ei olabilir. Bu durumda mabede, deiik tarihlerde
iki veya defa minber konmutur. Bu da camiin bir ka defa yandn gsterir. (Osmanl
Arakiyeci Hac
Cafer elebi kabri.
Arakiyeci Cafer
Camiinin eski
minaresinin yeri.
Tekkeci Mescidi 1995

ylnda geniletilmitir.
357

Arivi Evkaf Defteri -1 No: 658)
rinde Mehmet Aa iin unlar yazmaktadr:
Arakiyeci Cafer elebi adyla bilinen bir mabet de, stanbulda Mevlnakap civarnda ve
Yayla Caddesi zerinde ve bu caddenin Elektrik Soka ile birletii yerdedir.
Enderundan yetimitir. anigirba, kapclar kethdas olmu, aki Kalenderi yakalama

iinde byk hizmeti dokunmu ve sonra Mihrimah Camiine bina emini tayin edilmitir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 1/69 ve

2/215) (E. Kou, stanbul Ans. 2/962) (Mirat-i stanbul,
s. 127) (Musahipzde Cell, Eski stanbul Yaay, s. 83)
(Ata Tarihi, stanbul 1292, 3/103) (Osmanl Arivi Evkaf
Defteri II, No: 13454 ve III, No: 25971)
Mehmet Aann kabir ta mevcut deildir.
TAILAR CAM
(MEHMET AA CAM)
ami, Karacaahmet Trbesi civarnda ve

Duvardibi mevkiinde idi. Fethi Ahmet
Paann babas Rodos Ahmet Aa, yaklak
1790 tarihlerinde, Karacaahmet Trbesi ile
imdiki camiin yerinde ahap bir cami yaptrmt. Talar Camii bu camiin takriben mihrab nnde veya yerinde idi.
Ayvansaray, Vefeyt adl eserinde, Mirahur

Ahmet Paann 1067 (1656) tarihinde vefat
edip, talar civarnda ayr semtinde defn
olunduunu bildirir. Ahmet Paann kallvli
muhteem lhdi bugn de mevcut olup Duvardibi Su Terazisinin hemen arkasnda ve keden 30 adm ileridedir. Burada dikkat edilecek
husus, Duvardibi isminin kullanlmamasdr.
Bu mahal, 1790 tarihlerinde ayr Semti - ayrba isimleriyle anlyordu.
Hadkatl-Cevmide u bilgi bulunmaktadr:
Bnisi, skdar iskelesinde vaki Mihrimah
Sultan Camiinin bina emini tayin olunan
Mehmet Aadr ki, mezar tanda tarihi 955
(1548) olup ve kendi dahi camiinin mihrab
nnde medfundur.
Bu camiin yaknnda Kanun Sultan Sleyman
devrinde iki defa sadrazam olan Rstem Paann 952 (1545) tarihinde yaptrd bir eme vard. (Bu eme bahsine baknz.)
Camiin karsnda 1041 (1631-32) tarihinde
vefat eden Himmet Dedenin kabri bulunuyordu. (Himmet Dede Trbesi bahsine baknz.)
Mehmet Sreyya Bey Sicill-i Osmn, adl ese358

4/112) (Mirat-i stanbul, s. 93) (Ayvansaray, Vefeyt, F.
Derin Tercmesi, s. 45-51) (. Hakk, Merkd, s. 29)
TAVA HASAN AA CAM
ami, nadiye Mektebi Soka ile Gndoumu Caddesinin (Eski Menzilhane Yokuu, bir ara Hakimiyet-i Milliye Caddesi ve
halk dilinde nadiye Yokuu) birletii kededir.
Bnisi Tava Hasan Aadr. 995 (1587-88)
tarihinde bina etmitir. Kendi dahi mihrap
nnde medfundur. Mahallesi vardr.
Ramazan Ahmet Efendi, mescide minber koyarak mabedi cami yapm ve ayrca vakf tayin etmitir. Kendisi, Maral olduu halde ok
uzun zaman skdarda oturduu iin skdar diye bilinir. Mderris iken 1061 (1651) de
skdar ve sonra Galata Mollas ve Yanbu Sefer-i Hmyununda ordu kads oldu. Attan
derek 1078 (1667)de vefat etti. (Sicill-i Osmn, 2/419; Osmanl Arivi Evkaf Defteri I,
No: 183, II, No: 18643 ve IV, No: 30849)
Mescit zamanla harab olmu ve 1310 (1892)
tarihinde Hatice Hatun adnda bir hayrsever
tarafndan bugnk ekliyle tamir edilmitir.
Bu tamiri belirten kitbe, son cemaat yerine
alan ahap kap zerindedir:
Tava ol Hasan Aa-y sahib-i cd hayr - end
Mukaddem eylemi idi bu mbarek mabedi ina
Hadice Hanm ol zahide ve shibetl-hayrat
Harabe hkmne girmi iken yetidi Hzr-s
Huls-i kalb ve hlis niyyet ile nakd-i cdundan
kinci defada manend-i Cennet eyledi ihy
Hda nail ide herbirini ecr mesubata
Bi-hak beyt-i mamr benur Kabetl-uly

Kehru Rafet nazm eyledim itmamna tarih
Hadice Hanm ihya eyledi bu cami-i bal
1310
(Kitbeyi hazrlayan air Rafet Efendi iin
Fatma Hatun mektebi bahsine baknz.)
Bu son tamir srasnda baz kabir talar duvar
malzemesi olarak kullanlmtr. Mabedin duvarlar yma ta ve tuladan olup, ats ve
son cemaat yeri ahaptr. Sa taraftaki tula
minaresinin zeri imento ile svanmtr. Cami alt ve st pencerelerden k alr. Mihrab,
duvar iindeki bir girintiden ibarettir. Minberi ahap ve basittir.
Camiin sa, sol ve kble taraf hazre olup ok
bakmszdr. Tava Hasan Aann hidesi
yok olmutur.
Mabedin n tarafnda ve imdiki merutann
yerinde, sokaa ismini veren, nadiye Mektebi
bulunuyordu.
Gndoumu Caddesinden yrndne gre,
bir ka basamak ta merdivenle camiin yan tarafndaki hazreye klr. Bu merdivenin sol
tarafnda, 1134 (1721) tarihinde, Ahmediye
Camii bnisi bnl-emin Ahmet Aa tarafn-
dan yaptrlm olan eme ve namazgh bulunmaktadr. Caddenin ve emenin karsnda

ise, mehur eyh Hafz Rufa Tekkesi vardr.
Tava Hasan Aa
Camiinin n cephesi.
Camiye giden yolun iki tarafndaki mezarlk

bakmsz olup pek az kabir ta kalmtr. Saray
bakapcs Abdlbaki Aann 17 evval
1171 (24 Haziran 1758) tarihli lhdi bunlar
arasndadr.
Tava, hadm yerine kullanlar bir tabirdir. Ri-
Tava Hasan Aa
Camii ve bnl-emin
emesi.
359
Tava Hasan Aa
Camii tamir kitabesi.
Tava Camii ve
evresi.
1. Selim Babann
kabri.
2. Haim Babann
trbesi.
3. Yediemirler Trbesi.
4. Ahmet Aa sebil ve
emesi.
5. Matbah- mire
Emini Ltfi Efendi
aile sofas.
6. Ayasofya Camiinin
musluklarn tamir
eden Mtevelli
Mustafa elebi
(l. 1043) haziresi.
360
vayete gre tavalii ilk defa icat eden, Milttan 2000 yl evvel hkm sren Asurlularn
cihangir melikesi Semiramis idi. Tava altrmaa rabet oaldka ou Yahudi olan esir
tccarlar bir takm kleleri hadm ederek yksek fiyatlarla satmaya baladlar.. Tava yapmak iin deiik ameliyathaneler tesis etmilerdi. Bu ameliyathanelerin en mehuru Fransada Verdn ehrinde kurulan Tavahane idi.
nsanlk hislerinden mahrum olan esirciler bir
takm biare ocuklar bu ameliyathanelere
gtrerek zerlerinde o mthi ve vahi ameliyeyi yaparlard. O zavall ocuklarn ou bu

ameliyat neticesinde lrd. Sa kalanlar spanya zerinden her tarafa gnderilirdi.
Osmanl tarihinde isimlerine sk sk tesadf
olunan Tavaler iki ksmd. Beyazlarna Ak
Aa, siyahlarna Hadm Aa denilirdi.
Tava Hasan Aa, Sokollu Mehmet Paann
Hazinedar idi. Peev, 20 aban 987 (12 Ekim

1579) tarihinde Sokollunun bir suikast neticesinde ldrlmesi olayn yle anlatr:
Her gece deti zre kalkar abdestini tazeler ve
gece namazn kldktan sonra, Hasan Aaya
Tevarih-i l-i Osman okuturmu. Hasan
Aa da Nerden okuyalm? diye sorunca, o da
Sultan Muradn Kosova Sahrasndaki ehadeti yerini oku demi. Bu, sava sonunda bir
kafirin bir gaflet srasnda Sultan Murad haner ile ldrdn okuyunca, Mehmet Paa
el kaldrp gzyalar dkerek, Yarab, bana da
byle bir ehadet nasip eyle. dedikten sonra
padiahn ruhu iin Fatiha okumu ve ellerini
yzne srm. Hikmet Hudanndr. Duas abuk kabul edilmi, ertesi gn divannda iken
bir divane bak ile Mehmet Paay vurmu ve
bir saat gemeden lmtr. Allah rahmetine
gark eyleye.
Osmanl Arivindeki bir inhda (Vazifeye tayin veya maaa zam iin yazlan yaz) ehid
Mehmet Paann (Sokollu) hazinedar Tava
Hasan Aa evkaf gelirinden muayyen vazife
ile duaglk cihetinin tevcih edildii grlmektedir. (Osmanl Arivi Evkaf Defteri II, No:
15681)
1037 (1627). Lhit. E-eyh bn-i eyh Mehmed ibn-i Akil
1068 (1657). Poligonal ta. Hasan Kapudanzde Mehmed kapudan.
1169 (1755). stilktitli ta. Abdullah
Aann ei Emetullah Kadn.
1171 (1757). Kapcba Abdlbaki Aa.
1177 (1763). Tavus kuyruklu ta ve nefis hat.
Fatma Kadn.
1223 (1808). Es-seyyid Ali Efendi
1305 (1887). Tarikat-i aliyye-i Halvetiyyeden Atpazar e-eyh Osman Efendi
Tekkesi eyhi ve Tava Hasan Aa Mahallesi imam e-eyh hace Hafz Mustafa kr Efendi
eyh Mahmud Hadd er-Rfa 1000 (1592) tarihinden sonra, bu camide bir mddet Rfa
ayini icra etmitir. Halifesi, Mehmed el-Mesan Efendi idi. eyh Mahmud Efendi amda
vefat etmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/214) (Pakaln, Tarih
Deyimleri, 3/422) (Mirat-i stanbul, s. 113-114) (Peev
Tarihi, Uras Trkesi, 1/21) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, Seha Yaynclk, s. 214) (R. Somarcic, Sokollu Mehmet
Paa. stanbul 1998, s. 394)
TAZICILAR OCAI MESCD
abet, Tbbiye Caddesi ile eme-i Kebir

Sokann birletii yerde ve sokan sol
kesinde idi. Karsnda ve kapsnn mukabilinde bir namazgh emesi olan ve esas ok
eski bulunan Hasip Paa emesi, sol tarafnda
ve Sultan II. Abdlhamit tarafndan yaptrlan
ve bu ocan atlarna bakan Baytar Mektebi ve
1227 (1812) tarihli Nevnihal Hatun Namazgh ve Kavak Deresi yaknlarnda ve bu mescidin gerilerinde Zaarclar oca ve Harap
Mescit adyla anlan mabet bulunmakta idi.
Bnisi, Sultan Sleyman Han olup fevkn
bina olunmutur. Hekimolu Ali Paann birinci sadaretinde arzuhal etmeleriyle Bostancba bulunan mer Aaya hitben ferman
olunmakla yeniden bina eylemitir. mer
Aa, 1143 (1730-31) tarihinde vefat edip skdar mezaristannda medfundur.
Esb-i Taz denilen ok sratli koan atlarn yetitirilmesi iin kurulan ocan bu mabedinden
eser kalmamtr. Yanlz ahrlarn orta yerinde
bugn de hl duran meydan emesi mevcuttur. (Tazclar Oca emesi bahsine baknz.)
5 aban 1237 (27 Nisan 1822) tarihli bir yaz
ile ikar- hmyun iin skdarda vaki Tazclar Ocanda mevcut tazlarn yiyecekleri
iin yevm 30 kyye un bedelinin verilmesi istenmitir. (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Dahiliye III, s. 8)
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/224) (. Tank, stanbul emeleri, 2/466) (stanbul ni. Ed. Fak. Tarih Der. Say: 13 s. 83) (Rfat Osman, skdar Sahillerinde
Tarihi Bir Seyran, Belediye Mecmuas Say: 73/1 Eyll 1930)
361
TEMBEL HACI MEHMET

EFEND CAM
Tembel Hac Mehmet

Efendinin hidesi.
(ATLAMATAI CAM)
ami, Atlamata semtinde, Selmsz Caddesi zerinde ve bu caddenin Tembel Hac Mehmet Efendi Soka ile birletii yerde ve
sokan sol kesinde idi.
Camiin kble tarafnda ve iki yolun birletii
yerde ve bir itlenbik aacnn glgesinde bnisinin kabri, sa tarafnda Hac Selim Aa
Ktphanesi ve Sbyan Mektebi, tam karsnda ve yolun teki tarafnda ise Atlamata Han bulunuyordu.
Hadkatl-Cevmi yazar bu cami hakknda u
bilgiyi vermektedir:
Bnisi, el-hac Mehmet Efendidir. Kabri dahi
andadr. Camiin mahallesi vardr.
Tembel Hac Mehmet

Efendi Camii ve
evresi.
Tembel veya Tombul lkaplar ile bilinen Halimi Hac Mehmet Efendi, 1134 (1721-22) tarihinde vefat ederek yukarda belirtilen yere
gmlmt. Cami ve Hac Selim Aa Sbyan
Mektebi yklm bulunduundan, 1926 senesinin Aralk aynda kabri, Selim Aa Ktp-
hanesinin sa tarafndaki hazreye nakledilmitir.

Banda 12 dilimli tarikat tac bulunan bu kk, drt ke hidenin zerinde:
Merhum Halimi Hac
Mehmet Efendi ruhu
in el-Fatiha
1134
yazldr.
Mehmet Efendi, 1721 tarihinde vefat ettiine
gre mabet, en ge 1710 tarihlerinde yaplm
olmaldr.
Camiin hangi tarihte yok olduu belli deildir.
Fakat, XIX. yzyl ikinci yarsnda ortadan
kalkt sylenebilir.
1890 tarihlerinde yazlan Mecmua-y Tekyda camiin bir Halvet Tekkesi olduu belir362

tilmi fakat eyhi gsterilmemitir. Tombul
Hac Mehmet Tekkesi diye kayt drlen ve
ayin gn perembe olan bu derghn bu tarihlerde tekke fonksiyonunu kaybettii ve iinde
ayin yaplamad anlalmaktadr.
Yine ayn tarihlerde tutulan bir nfus defterinde, Tembel Mehmed Efendi Tekkesinin bir
Nak Tekkesi olduu ve eyhinin de 1266
(1849) doumlu es-seyyid Hafz Sleyman
Efendi bin Ahmed olduu belirtilmitir.
6 Cemaziyelhir 1204 (21 ubat 1790) tarihli
bir vesikada, Tembel Mehmet Efendi Mescidine zaviyedar ciheti tevcih edildii yazldr.
(Osm. Ar. Evkaf Defteri I, No: 1619)
TOYGAR HAMZA MESCD
escit, eski ad nar Yokuu veya Selmsz Caddesi olan imdiki Selmi Ali
Efendi Caddesi zerinde ve bu caddenin Toygar Hamza Sokak ile birletii kededir. Mabedin taraf yoldur. Sol tarafnda, Matbah
Emini Halil Efendinin 1119 (1707) tarihli
emesi, sa tarafnda ve biraz ileride ise, Mehmet Aa Mektebi ve onun yannda, bugn yalnz hazresi ve bir kk merutas kalm olan
Toygartepe Nak Tekkesi bulunuyordu.
Toygar Hamza Camii.
Hadkatl-Cevmi yazar u bilgiyi vermektedir:
Pervitijin 1930 tarihinde yapt Sigorta Haritasnda mescidin yeri arsa olarak gsterilmitir.
1937 tarihlerinde arsasnn bir ksm zerine
halkn Ta Mektep adn verdii 23. lkokul
yaplmtr. Sonradan, Hac Selim Aa lkokulu ismini alan okul halen ilkretim okulu olarak faaliyet gstermektedir.
Yap durumu bilinmeyen camiin ibadet sahn
semahane idi. Hac Mehmet Efendinin bir
Celvet eyhi ve kendisinin Hdy Tekkesinde yetimi olduu sylenmesine ramen
mezar tandaki serpuu 12 dilimlidir. Oysa,
Celvet Tac- eriflerinin 13 dilimli olduu
bilinmektedir. Silsile-i Celvetiyede de ismi yazl deildir.
(Tembel Hac Mehmet Efendi kabrinin imdiki yere nakli iin Selim Aa Mektebi bahsine
baknz.)
Mirat-i stanbul adl eserin sahibi M. Raif Bey;
bu mahalde 1132 (1719-20), de bina olunmu ve sonradan yanm Hac Mehmed Efendi
camii arsas mevcuttur. demektedir. Eser
1896 tarihinde basldna gre mabet bu tarihten evvel yanmtr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/236) (E. Kou, stanbul Ans. 3/1303) (S. N. Ergun, Mezar Kitbeleri, s. 38)
(T. z, stanbul Camileri, 2/65) (Mirat-i stanbul, s. 137)
(Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri No:
6290/1, Sra No: 206)
363

Bnisi, Toygar lkabyla mehur Hamza elebidir. Mescidinin mihrab nnde medfundur.
Bu sebepten o semte Toygar Tepesi denmitir.
Minberini, Sultan I. Mahmud devrinde Matbah Emini el-hac Hafz Halil Efendi koymutur. Halil Efendi Defter Emini iken 1167
(1753) senesinde vefat etmekle evinin karsnda bulunan, Ak Paa Camii kabristannda
medfundur. Toygar Hamza Mescidinin Mahallesi vardr.
(Halil Efendinin skdarda yaptrm olduu
drt eme iin bu isimle anlan eme bahislerine baknz.)
Bu kk mabedin duvarlar krgir, ats ahap olup basit bir yap iken, 1975 tarihinde tamamen yeniden yaplmtr. Ksa minaresi sa
tarafndadr. Selmsz Caddesine gre, set zerindedir. Bu setin altna Halil Efendi emesi
yaplmtr.
Mirat-i stanbul adl eserde, Halil Efendi emesi anlatldktan sonra u bilgi verilmitir:
emenin ittisalinde bir mekteb-i ibtidai ile
Toygar lkabyla mehur Hamza elebinin bina etmi olduu mescit bulunmaktadr. ......
Toygar Hamzann mezar tanda u beyit yazldr:
Himmeti cri kafdan kafa
Hazret-i Toygar Hamza Baba
857 (1453)
bu mescitte Nakibend ayini icra olunur.
Kaps zerinde olan tarih udur:
Selim Efendi ehl-i dil yapub bu dergeh-i feyzi
Deil dergeh heman yapd kulb- Nakibendn
Azizim kalbini saf et bu bir beyt-i lhdir
Tevcih kl eer grmek dilersen ry-i irfan
listesinde ayin gn pazar olarak gsterilmi ve
Nakibendiyyeden Selim Baba Tekkesi, der
kurb-i nar diye kaydedilmitir. 1199 (1784)
tarihli tekkeler listesinde ve 1890 tarihinde
bastrlan Mecmua-y Tekyda ad yoktur.
Tekkenin en ge 1830 tarihlerinde tesis edildii sylenebilir.
Bu iki kitbe ve mektep bugn mevcut deildir. Toygar Hamzann hidesine gre mescit,
364
stanbulun fethi srasnda yaplm olmaktadr.

M. Sreyya Beyin Sicill-i Osmn adl eserinde
de; Toygar Tepesi onun ismiyle anlr. Sultan
II. Bayezid (1481-1508) ricalinden olup skdarda bir mescit bina etmi ve vefatnda mescidi yanna defn edilmitir, denmektedir.
Toygar Hamza elebinin Okmeydan civarnda, Kasmpaa-Hasky yolu ile Toygar Sokan
birletii yerde ve sokan kesinde de kabri
vard. Tam karsnda, eski bir kolluk olan imdiki karakol binas bulunmaktadr. Ak trbesi 1940 tarihlerinde yok olmutur. Sokak hl
bu zatn lkab ile anlmaktadr.
Sheyl nver Bey, bu kabri grm ve mezar
ta zerindeki kitbeyi yazmtr. Bu, yukarda
Mirat-i stanbul yazarnn kaydettii kitbenin aynsdr. Hadkatl-Cevm yazar da
kabrin mescidi hazresinde olduunu sylediine gre, ikinci kabir makam olmaldr. Hamza
elebinin ad, Fatih Devri Mimarsi adl eserde kaytl deildir. Buna ramen Fatih veya
Bayezid devrinde yaam nl bir oku (kemanke) olduu, Okmeydan civarna makam
ta dikilmesi ile kesinlik kazanmtr.
te yandan, Osmanl Devrinde stanbul Baheleri adl yazsnda Muzaffer Erdoan, skdarl Toygar Baba lkabyla maruf Hamza elebinin, Sultan III. Ahmet devrinde (17031730) yaadn ileri srmekte ve bu zatn nl bir kufeciyan (iceki) olduunu vesikaya dayanarak beyan etmektedir.
Gezilerine 1630 tarihlerinde balayan nl
seyyahmz Evliya elebi, Seyahatnamesinde
Toygartepesinden bahsetmitir.
Mescit, 1339 (1920) tarihinde Hac Emir
Efendi tarafndan, bundan evvelki hali ile
onarlmtr. Bu srada tekkenin eyhi ve zkirbas mer Efendi idi.
Toygar Tepesi zerinde, Bizans dneminde byk bir karakol binas vard. Toygar, alkuunun dier addr. Senenin muayyen zamanlarnda zenci Araplar burada toplanarak geleneksel ayinlerini yaparlard. Buradaki bir yol
hl Zenciler Soka adn tamaktadr. imdi
saylar pek azalm olan zencilerin miktar Osmanl dneminde ok fazla idi.
VALDE- ATK CAM
Mescidin hazresinde gml olanlar unlardr:

1209 (1794). Hanife Hatun.
1217 (1802). Mustafa Aann validesi Zeynep Hatun.
1221 (1806). Solak Sinan Mahallesi imam
Hafz Mehmet Tahir Efendinin kz
olup gen yata vefat eden.......... Monla.
1222 (1807). Tersane-i Amire ktibi Mehmet
Salih Efendinin ei Hanife Hatun.
1232 (1816). Sikkeli. E-eyh Mehmed Said
ibn-i Solak Sinan imam el-hac Hafz
Mehmet Tahir Efendi
(TOPTAI CAM)
ami skdarn en yksek bir tepesi zerine yaplmtr. Mtemilt ile beraber
ok geni bir alan kaplar.
Mabet, Sultan II. Selimin kadn, Sultan III.
Muratn annesi Nurbnu Valide Sultan tarafndan yaptrlm olup tam bir klliye halinde
dev bir eserdir. Mimar Sinan yapsdr. Kurban
Nasuh Camiinin bnisi Nasuh Aann, bu
mabedin yapmnda mimar yardmcs olarak
alt ve bina eminlii yapt sylenmektedir. Kurban Nasuh Camii, Konyal Biraderler
Camii ve Salih Efendi Camii, bu muazzam
eserden artan malzeme ile ina olunmutur.
(Bu isimlerdeki cami bahislerine baknz.)
Valide-i Atik Camii.

(Topta Camii)
1237 (1821). Ktib sikkeli ve krk ta. Yusuf

Aa.
1241 (1825). Etraf demir parmaklkl. El-hac
brahim Aann annesi Hace Aye Hanm. Ayn parmaklk zerindeki mermer
levhada: 18 Muharrem 1325 (Mart
1907) defter-i hakan senedat kalemi ketebesinden Hac Zeman Beyin olu Seyyid Bey.
1251 (1835). Fesli. Toygar Hamza Mahallesi
muhtar Halil Efendinin olu Mehmet
Emin Efendi
1322 Safer 20 (Mays 1904). Etraf demir parmaklkl. Mermer levha zerinde: Kafkasya merasndan ve Cenab- Ali Emir
Buhara-y erif hazretlerinin mavir-i
hass hac Zeman Bey. Ayn parmaklk
iindeki hide zerinde: l5 Zilkade
1264 (Ekim 1848) Mderrisn-i kiramdan Ahmet Kmil Efendinin ei Fatmatz-zehra Hanm.
nc parmaklk Toygar Hamzaya ait olup
ktib sikkeli hidesi topraa gmldr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/235) (Evliya elebi
Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/170) (Mirat-i stanbul, 103-143-144) (M. Erdoan, Osmanl Devrinde stanbul Baheleri, Vakflar Der. 1958, 4/151) (Sicill-i Osmn, 2/252) (T. z, stanbul Camileri, 2/67) (S. nver,
Mutlu Askerler, s. 121) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant.
s. 667)
365

Evliya elebi, Seyahatnamesinde Valide-i
Atik Camiinden Orta Valide Sultan Camii
diye bahsetmekte ve u bilgiyi vermektedir:
Atpazar yaknnda tarif olunmaz bir hayr-
azimdir. Sultan III. Muratn validesi bina etmitir. Bir bayr zerinde olup gya nurdan bir
kubbedir. yanlarnda cemaat tabakalar ve
kandil tabakalar vardr. Burada da eitli billur cam ve pencereler vardr. Camiin yan kubbeleri olup hele byk kubbesi ok yksektir.
D avlusu iinde nar ve hlamur aalar
vardr. Sa ve solunda birer erefeli iki mnasip minaresi vardr. Binalar batan baa mavi
kurun ile nurlu olup Mimar Sinann salam
olarak yapt binalardandr.
kebiri ve birer erefeli minaresi ve adrvan avlusunda hcert vardr. demektedir.

Ayvansaray Hseyin Efendinin aklamasndan camiin ilk nce Mimar Sinan tarafndan
tek kubbeli olarak yapldn ve ksa bir mddet sonra Pir Ali adndaki ynetici tarafndan,
bu kubbenin iki tarafna ikier kubbe yaptrldn reniyoruz.
lve ksmlarn esas yap ile olan balantlar
ve dayanma yerleri aka grlmektedir. naatn tamamlanmasndan sonra, cami sahnnn
iki yanna ikier kubbenin ilve edilmesi byk
kubbenin iki yana yapt basnc hafifletmek
lzumuyla yaplm olmaldr. Bu sayede mabet
drt taraftan takviye edilmi olmaktadr.
Hadkatl-Cevmi yazar ise;

....... Balangta cami bir kubbe zerine olup
Pir Ali adndaki zat mtevelli oldukta iki tarafna ikier kubbe zamm eylemitir. Pir Alinin
kabri, Eyp Otaklarda Aba Camii yanndadr.
Medrese, darl-hadis, darl-kurra, imaret, dar-ifa, mekteb-i sbyan, misafirun iin han-
Valide-i Atik Camii.
366
Ayn mellifin Mecmua-y Tevarih adl eserinin 362. sayfasnda da yle bir kayt vardr:
Sultan III. Muratn Dars-sade Aas Mehmet Aa, rikab- hmyuna arz sunup, merhum Valide Sultann vefatndan sonra skdarda bina ettirdii camiin geniletilmesi ferman olunmakla iki tarafnn kubbelerine ve
fevkniyelerine ve camiin haremlerine sene,

isne ve tisn ve tisa mie Muharreminin gurresinden (14 Ocak 1584) olunup sene, erbaa ve
tisn ve tisa mie Rebiylhirine (Nisan 1586)
gelince tamam ve 17 yk ve 74. 210 ake ve
geru tarihi mezburda Bulgurlu nam karyeden
skdarda olan camii erife akan su yoluna 24
yk ve 371 ake ve stanbulda olan hamam
dolab iin 13 yk, 86.705 ake ve skdarda
yeniden bina olunan hamam ve odalarn mesarif-i icarelerine sene, erba ve tisn ve tisa
mie Muharreminin gurresinden (23 Aralk
1585) sene, sitte ve tisin ve tisa mie Zilhiccesinin gayetine (20 Kasm 1588) gelince 48 yk
51.620 ake ki, ceman Valide Sultann binas
mhimmat iin zikr olunan tarihlerde evkaf-
mezbur mtevellisi Pir Ali marifetiyle sarf olunup, lkin bina olmaa mukaddema emr-i erif
verilmemein hl emr-i erif verilmek iin
hatt hmyun rica olunur diye ilm olunduunda, emir verilsin diye ferman olundu. 10
Rebiylhir 997 (26 ubat 1589).
Bu ak ifadeden de anlalaca zere, cami
ibadete 26 ubat 1589 tarihinden sonra almtr. Bu uzun mddet zarfnda, camiin bnisi Valide Sultan 21 Zilkade 991 (6 Aralk
1583) tarihinde, mimar Sinan ise 1588 sene-
sinde vefat etmitir. Camiin Mimar Davut tarafndan tamamland dncesi de buradan
domaktadr.
Mabedin yapmna ok eskiden balanmtr.
Merhum Ahmet Refik Beyin, Onuncu Asr-
Hicrde stanbul Hayat adl eserinde, 25 Ramazan 978 (20 ubat 1571) tarihli bir hkm yazldr ki, Sapanca ve zmit kadlarna yazlmtr:
....... Kazanzda baz ebniye-i atikada ve araziyi hliyede mermer bulunup ferzend-i ercmend
olum Murat tbe bekahu validesi iin skdarda bina olunan cami mahalli iin kazdrlp
karlmas iin mtevellisi olan Sipahi Olanlar zmresinden adam gnderdikte.... diye
yazldna gre, cami inaatna, 20 ubat
1571 tarihinden biraz evvel balanmtr. Bu
tarihte, Sultan II. Selim 47, olu Sultan III.
Murat ise 25 yanda bulunuyordu.
u halde, bu muazzam klliyenin yapm birinci etapta 1571 tarihinden 1583 ylna kadar 12
sene srmtr. ok ksa bir zaman sonra 6
Aralk 1583de Valide Sultan vefat etmi ve
bu tarihten 39 gn sonra, camiin ikinci yapm
balamtr.
Atik Valide Camii ve

emeler.
367

medreseye de kaps vardr.
Tekke n Soka, Kartal Baba Caddesi ve
medreseye ta merdivenlerle inilmektedir. ki
yola alan avlu kaplarnn yannda emeler
vardr. (Nurbnu Valide Sultan emesi bahsine baknz.)
inili Cami Sokana alan kapdan, camiin
birinci avlusuna girilir. Kapnn sol tarafnda
muvakkithane, sa tarafnda ise hazre bulunmaktadr. Hnkr mahfilinin kaps da, bu birinci avluya almaktadr.
Atik Valide Sultan

Camii avlusu.
Bu durumda, camiin kesin olarak ibadete al, yukarda da belirtildii gibi, 26 ubat 1589
tarihinde olmutur. Bu tarihi gz nnde bulundurursak camiin inaat 17 sene srm demektir.
Cami avlusunun, Kartal Baba Caddesine (eski Balarba Caddesi) inili Cami ve Tekke
n sokaklarna alan kaplar bulunduu gibi, Valide Kahyas Soka zerinde bulunan
Atik Valide Sultan

Camii adrvan.
368
adrvan avlusuna, zerinde ahap stunun

tad bir saa bulunan bir kapdan girilir.
Avlunun etrafn, 36 mermer stunun tad
bir revak evirmektedir. Birbirine hafif sivri
kemerlerle balanm stunlarn zerinde 40
kubbe ve stunlarn arkasndaki duvarda ise 34
pencere vardr. Stun balklar baklavaldr.
Ortada, mermer oyma ebekeli, nefis bir adrvan bulunmaktadr. Evvelce zerinde, mermer
stunlarn tad, kurun kapl ahap kubbeli
bir saa vard. Camiin inas srasnda dikildii sylenen iki ulu nar aac bu adrvann
yanndadr.
Atik Valide Sultan

Camii kitabesi
Camiin ikisi yanlarda, biri cephede olmak zere kaps vardr. Cephesindeki cmle kaps
pek muhteemdir. Bunun sanda ve solunda
ufak mihrapklar bulunmaktadr. Mihrapklarn ve kapnn zeri istalaktitlidir. zerinde
ahap bir levhaya yazlm u kitbe bulunmaktadr:
Nurbn o zt- pr-ismet
Taraf- hayra eyleyb niyyet
tdi bu mabed-i latfi bina
Habbeza rey-i ahsen zba
Eser-i hassdr bu hayr- gzn
Oldu tarih zeh behit-i bern
991
Son cemaat yeri, alt mermer stunlu ve be
kubbelidir. Burada iki yanda, mihrapklar, camiye alan pencereler ve minare kaplar bulunmaktadr. Pencerelerin ve minare kaplarnn zerlerindeki ini panolara yetler yazlmtr.
Bugn, Hadkatl-Cevmide grdmz on

msral bu manzume mevcut deildir. Yalnz,
Hzrn (a.s.) grld, duvar zerindeki
kk oyuk durmaktadr. Hadkada kaytl kitbe udur:
Hazreti Hzrn makam oldu bu li makam
Mstecbd-davedir eyle duaya ihtimam
Hak erenler kutbl-aktab ile bunda cem olub
Hem dahi Krklar Yedilerle gelb iki imam
bu cy-i pr safda kl tevecch sdk ile
Hak muradn vire lemde bulasn ihtiram
El duaya kaldrnca can- dilden ibtida
Rh- pk- Mustafaya vir salt ile selm
Bahriy gel yz srb de bunda kl arz- niyaz
Ber murad ide seni dreynde ol Rabbl-enam
eyh Abdlkadir Efendi, camiin mihrab
nnde gmldr.
Atik Valide Sultan

Camii adrvan.
Bu nefis cel sls hatlar, Hasan skdarye

aittir. Bu zat 1023 (1614)de vefat etti. Kabri,
Karacaahmet Trbesi karsndaki set zerinde
idi. Bugn mevcut deildir.
Son cemaat yerinin nnde 18 stunun ve ayrca drt ayan tad geni ve yayvan bir saak vardr.
Bu camiin adrvan avlusunda vaki hcrelerden birinde oturmakta iken 1151 (1738-39)
tarihinde vefat eden eyh Abdlkadir Efendi
ki, Abdlkadir Geylan hazretlerinin neslinden
olup hem Nakibend hem de Kadir eyhi idi.
Camiin son cemaat yerinde sa tarafta mihrap
ile mezzin mahfili kapsnn birleii yerde
Hzr aleyhisselm grm olduundan bir levha zerine bu hadise yazlarak oraya aslmtr.
369
370

Cami, plnda da grld gibi bir byk be
yarm ve drt kk kubbelidir. Kubbe kasnanda 18 pencere vardr. ki mermer stun yarm kubbeleri tamaktadr. Camiin i sslemeleri, ini ve tahta iilii pek gzeldir. Mihrabn bulunduu ksm set halinde darya tarlmtr. Bu setin iki tarafnda nefis ini panolar bulunmaktadr. inicilik sanatnn ahane rneini tekil eden bu inilerde krmz ve
mavi renkler grlmektedir.
Otuz mermer stun tarafndan tanmakta
olan kadnlar mahfili, mihrap taraf hari
cepheyi kuatmaktadr. Cmle kaps tarafndaki mahfil katl olup birbirlerine merdivenle klmaktadr. Buradaki mahfil iki yarm
kubbe arasna konmutur.
Hnkr mahfili ibadet sahnnn sa tarafndadr. e bakan yzne tahta kafesler yerletirilmitir.
Mihrap ve minberi, mermer iiliinin en gzel rneklerindendir. Pencere zerleri ini
yetlerle sslenmitir. Mihrabn iki yannda da
yetli kitbeler bulunmaktadr. Pencere kapaklar sedef kakmal ve sedef yazldr. Mahfillerin altndaki tavanlarn bir ksm, devrinden kalma olup altn yaldz ile nakldr.
Atik Valide Sultan

Camii hnkr mahfili.
Camiin sa tarafndaki ahap hnkr mahfili

XIX. yzyl yapsdr. Camiin birinci avlusuna
alan ahap kapsnn zerinde iki stunun tad bir kma, nnde ise iki basamakla klan mermer bir sahanlk bulunmaktadr. Buradan dik bir merdivenle st kata klmaktadr.
Bu diktrtgen eklindeki yap, adrvan avlusu
tarafnda olup be mermer stun zerine oturtulmutur. Pencerelerine tahta kafesler konmutur. Mabet gibi, tek erefeli iki minaresi de
kesme tatan yaplmtr.
Kar sayfada
Atik Valide Klliyesi

Sosyal Yaplar Bloku.
(Vakflar Arivinden)
Atik Valide Sultan

Camii ve
hnkr mahfili.
371
Valide-i Atik Camii

sahnndaki nefis ini
Besmele.
Bu hatlar, skdar
Hattat Hasan
Efendinin eseridir.
Bu camiin vakfna Sultan III. Murat fevkalde

ihtimam etmi, gerek dar-ifasnn ve gerek
tabhanesinin btn levazmatn mkemmel
olarak tayin etmitir. Camiin ibadete alp
namaza baland gn, Nurbnu Sultann olu III. Muratn syledii tarih udur:
Hayr- pakize bu nev cami-i pr-nru bu sal
Eyledi Valide Sultan bina ayn- sevab
Maderi hayr iin yazd Murad tarih
Cami-i Valide Sultana ola hsn-i sevab
990 (1582)
Nurbnu Sultan, eski saray aas Yakub Aa
Mescidine de minber koymutur. Bu cami, Beyaztta Bakrclardadr.
Valide Sultan bu muhteem klliyenin giderlerini karlamak iin u eserleri vakfetmitir:
1- skdar arsnda, Mimar Sinan yaps
Byk Hamam,
2- emberlita karsndaki esiz byk ifte
hamam,
Atik Valide Sultan
Camii mihrap yan ini
pano.
Karsndaki
panonun alt ksm 1995
yaznda alnmtr.
372
3- Hali Yenikap yanndaki Havuzlu Hamam,

4- skdar Tabaklar mevkiinde oniki bab
debbahane,
5- Topta Valide Hamam.
Tek erefeli iki uzun minaresi, mabet gibi kesme tatan yaplmtr. skdarda ilk defa, 1722
tarihinde bu minareler arasnda mahya kurulmutur. Sadaki minarenin dibindeki Hzrn
(a.s.) grld mahal, bugn de bir ok kimsenin ziyaret ettii yerdir. Dileklerin bir ksm, eski yaz ile pencere svelerine yazlmtr.
Valide-i Atik Camii

son cemaat yeri
penceresi stndeki
ayet.
Hayrat sahibi Nurbnu Sultan 6 Aralk 1583

tarihinde vefat ederek ei, Sultan II. Selimin,
Ayasofya Camii avlusundaki trbesine defnedilmitir.
Sultan evkafna ilhaken, Alemdanda Sultan

iftlii kynde bina edilen cami ve mektebi
bulunduunu ve bunlara yukardaki tarihte hademe ve muallim tayin edildiini reniyoruz.
Babakanlk Osmanl Arivindeki Z. 1253

(Mart 1838) tarihli bir inhdan, Atik Valide
Valide-i Atik Camiinin d kapsyla, sakfnn

ve mahfil-i hmyun ile saaklarnn tamiri 5
Cemaziyelhir 1310 (25 Aralk 1892) tarihinde tamamlanmtr. (Osm. Ar. Evkaf Defteri
III, No: 26489 ve Evkaf daresi Katalou, 1/10)
1030 (1620). Muhteem lhit. Kitabesi udur:
Kla Abbasa rahmet ol Yezdn
Olmu iken Mukarrib-i Sultn
1151 (1738). Mabedin duvar yannda, ulu bir
servi aac dibinde ve hazreye alan
mermer kemerli birinci kapnn hemen
arkasnda, sikkeli hide:
Ann ismi de Abdlkadir idi
Kemankelikde mhir idi
.........
Dua idb didim fevtinin tarihini
Emir Hace cinn eylesn cy
1151
1179 Cemaziyelhir (Kasm 1765). Emir Hoca yannda, nefis hatl. Edirne kazas ve
Atik Valide Sultan

Camii mihrab.
373
Pervitij Haritasndan
alnan ve Valide-i Atik
Klliyesinin durumunu
gsteren pln.
374
1- Tabhane.
2- Kervansaray Misafirhane.
3- maret.
4- maret Avlusu.
5- Dar-ifa - Hastahane.
6- Devehane Kervansaray.
7- Darl-hadis.
8- Medrese.
9- Mederese tipi abaniye
Tekkesi.
10- Valide-i Atik Camii.
11- A Ba Kona.
12- Tavukhane Oca.
13- Fodla Frn.
14- Dar-ifa Mescidi.

15- maret ve Dar-ifa
Hamam.
16- Muvakkithane.
17- Valide-i Atik emesi.
18- adrvan.
19- Valide-i Atk Sbyan
Mektebi.
20- Ba Hekim Evi.

21- Hasan avu emesi.
22- Emin Bey emesi.
23- Hamam.
24- eyh Abdlkadir Efendi
Kabri.
25- Mezarlk Kaps.

Mekke-i Mkerreme payeli Kilis Hseyin Efendi (Sicill-i Osmn, 2/211)
Efendinin kz Aye Hanm. (Sicill- Osmn, 1/420 Emin Efendi)
1182 (1768). Kehhal (gz hekimi) Mehmed

Efendi
1245 (1829). Fesli. Hassa ra Ali Haydar

Aa. (Sicill- Osmn, 3/563)
1194 (1780). Nefis hat. stanbul kads, ilmiyegn el-hac Ali Efendi
1246 (1830). Ser bevvabin-i dergh- Ali Ahmet Beyefendinin olu Mehmed zzet
Bey. (Nakildir.)
1202 (1787). Mderrisn-i kiramdan Mustafa

Efendi (Sicill-i Osmn, 4/451)
1220 (1805). Bolu voyvodas Hac Abdullah
Aa.
1223 (1808). Enderundan mahrec Atik Valide Sultan mtevellisi mderrisn-i kiramdan Veliyddin Efendi (Sicill- Osmn, 4/615)
1224 (1809). Dergh- hmyundan mahrec
Yusuf Efendi
1252 (1836). smail Zhdi Paann kardei,

Enderun- hmyun gm balndan
emekli Habe Alizde Hattat Mehmed
Said Efendi
1227 (1812). Emir Hoca arkas. E-eyh Tekerlek Mehmed Efendi
1248 evval 15 (Ocak 1833). Sabk Babssade Aas Hseyin Aa. (Sicill-i Osmn, 2/224, buradaki tarih yanltr.)
1225 (1810). Hcet penceresi arkasnda. Gzel yaz. stanbul kads ilmiyegn Ali
Mereb Efendinin kz Zeliha Hanm.
(Sicill-i Osmn, 4/546-706)
1226 Muharrem 15 (ubat 1811). Byk molla sark. Mevali-i azamdan Filibe kazas
Surre Eminizde Yahya Aziz Efendi
1226 (1811). Kuds mollas Surre Eminizde
Mahmud Aziz Efendi
1227 (1812). Telhis el-hac Mustafa Aann
ei Fatma Hanm.
1233 Zilhicce 27 (Ekim 1818). Muazzam ta,
nefis hat. Kafes destar. Rical-i Devlet-i
Aliyyeden Humbarahane Nazr Abdlhay Efendi (Sicill-i Osmn, 3/308)
1238 (1822). Arakiyyeci brahim Aa.
1239 (1823). hidesi turaldr. Koru aas
Mehmed Arif Aa.
1240 (1824). Dergh- li kapcbalarndan
ve Atik Valide Camii mtevellisi Hac
Hseyin Aa.
1244 (1828). Evkaf mfettii ve mderrisn-i
kiramdan atrzde Mehmed Emin
Atik Valide Camii

hazresinde
Kilis Hseyin
Efendinin 1179
(1765) tarihli hidesi.
375

1301 (1883). Mezarizde el-hac fazl, kmil,
alim, amil Hasan Haim Efendi (Sicill-
Osmn 2/173, kabrinin Haydarpaada
gsterilmesi yanltr.)
1252 (1836). Molla sarkl. Mehmet Tevfik
Efendi. (Nakildir.)
1253 (1837). Mir Mustafa Nuri Paann
hazinedar iken Yanyada vefat eden elhac Hseyin Aann damad Hcegn-
Divn- Hmyundan kr Bey.
1276 N. 28 (1860). Sudr- azamdan Arabzde Mehmed Amir Efendinin ei Zekiye

Hanm.
1282 (1865). Gedik Ahmet Paa Vakfnn
mtevellisi Hammam Hac zzet Efendi
1284 (1867). Babs-sade Aas Hseyin
Aa.
1259 (1843). Atik Valide Camii rznamecisi

Mehmed Mesud Efendinin ei Hatice
Zekiye Hanm. (Mesud Efendi iin bkz.
Karacaahmet 9. Ada)
1284 Safer 2 (Haziran 1867). Lhit. Anadolu

Kazaskeri Mereb Efendizde Ali Raik
Efendinin kk kz Afife Hanm.
1264 (1848). Hayriye tccarlarndan Ahmet

Aann kayn validesi Hamide Hanm.
1286 Muharrem 27 (9 Mays 1869). Muhteem hide:
1264 (1848). Aba mer Aann ei Fatma Hatun. (Nakildir.)
Birinci Hassa Ordu-y Hmyunu / Harb erknlndan mtekaid Ferik / sadetlu Osman Paa /
Hazretlerinin ruh- eriflerin/el-Fatiha.
1265 N. 29 (Austos 1849). Rumeli kazaskeri

Ali Mereb Efendizde el-hac Abdurrahman Efendi
1266 (1850). Surre Eminizde Yahya Aziz
Efendi.
1270 (1853). Rumeli Kazaskeri Merebzde
Abdullah Beyefendinin ei el-hace Emine Kadn.
1270 (1853). Mustafa Fazl Efendi. Varidat
Mdr. (Nakildir.)
1271 (1854). stable-i amire mdr payeli
Ahmet Beyefendinin ei Hatice Hanm.
(Nakildir.)
1275 (1858). Sirozlu Yusuf Muhlis Paann
kz Aye Hanm.
1275 Safer-i gurre (10 Eyll 1858). Etraf parmaklkl lhit. Anadolu kazaskeri Rumeli payeli Mereb Efendizde Zadesi Ali
Raik Efendi. (nal, Son Hattatlar, s. 607)
1276 Zilhicce 22 (Haziran 1860). Nefis hat.
Ba paye-i sadr- Anadolu stanbul kazas
Hassa Ordu-yu Hmyunu meclisi mfettii fukara-y tarikat-i Nakibendiy376
yeden el-hac Hseyin Hulusi Efendi.

1282 (1865) Ei, Esma Hayriye Hanm.
(Sicill- Osmn 2/228)
Paaya ait dier bir kitbe hcet penceresi zerindedir. (Sicill-i Osmn, 3/448)
Paann kona bu civarda idi. Buradaki
bir sokak onun adn tamaktadr.
1290 (1873). Atiyye Sultan ser abas Ali
Bey. 1292. Kz, Havva Hanm. (Nakildir.)
1290 (1873). Hcet penceresi arkas. Bab-
Ali mektubcusu Mazhar bey.
1290 Muharrem (Mart 1873). Hazre duvar
zerinde: Bab- Ali mektub-i hariciye
hulefasndan Mazhar Beyin ei Hayriye
ve kz Behice Hanm.
1291 (1874). Hattat Hulus Ahmet Efendi.
1299 Rebiylevvel 14 (3 ubat 1882). Hoca
sikkeli, Parmaklkl hazre. Kitbesi aynen udur:
em-i mr akim emi Efendinin snb
Oldu meml zulmet ekdr ile ry- zemin
Maden-i akl zeka v menba- irfan idi
Kinata az gelr ann gibi zat- fatin
Yetmi alt yana varm idi iffet ile
Olmam mrnde bir kerre muaserete karin

htiram eyler idi herkes o li haslete
rtihalin iiden oldu keder-nak hazin
Paye-i Rumeliyi haiz idi ol hoyar
Hayli mansblarda olmu istikametle mekin
Cevherin tarihini bir beytle yazdm Sfi
Kan dkb gzden nice dem eyleyb ah enin
Eylesn ruh- erifin Hakk ferahda daima
Eyledi emi Efendi azm-i firdevs-i berin
1299 Rebiylevvel 14
Msrzde
Kitbe olu Safiddin Bey tarafndan
hazrlanmtr. emi Efendi stanbulda
Aksarayda Ahmet Kethda Camiini
yeniden yaptrmtr. (Sicill-i Osmn,
3/171; nal, Son Asr Trk airleri,
s:1758)
1307 (1889). Mir Hasan Tahsin Paa.
(Mevlev idi.) (Sicill-i Osmn, 2/175)
1309 (1891). Hac Ali Paa damad Urfa mutasarrf Sleyman Bey.
1314 (1896). Hasan Tahsin Paann ei ve

Tophane-i Amire Ba Ktibi Hac Mustafa Efendinin kz Rukiyye Refie Hanm.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/39 ve 2/182) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/172) (H. ehsuvarolu, Asrlar Boyunca stanbul, s. 88) (H. Edhem, Camilerimiz, s. 72) (Ahmet Refik, 10. ve 12. Asr- Hicrde stanbul
Hayat, s. 33-41) (Sicill-i Osmn, 1/86) (M. Meri, Mimar
Sinan Hayat ve Eserleri, s. 24, 33, 37, 39, 45, 79, 94, 100,
106, 108, 125) (E. Ycel, Eski Valide Camii, stanbul Ans.
10/5300) (Mirat-i stanbul, s. 128) (Ayvansaray, Mecmuay Tevarih, Haz. F. Derin-V. abuk s. 117-362) (Konyal,
skdar Tarihi, 1/141) (. Uluay, Padiahlarn Kadnlar, s.
40) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/400) (Uur Derman,
Mimar Sinann Eserlerinde Hat Sanat, VI. Vakf Haftas,
1988, s. 294) (Mstakimzde, Tuhfe-i Hattatn, s. 157, skdar Hasan) (Vakflar Genel Md. Arivi, Tarih: 990 (1582),
Eski Yaz Defter No: 2113, s. 281-308, Yeni Yaz Defter No:
1766 s. 136, Kr. Kasa No: 138) (Doan Kuben, Atik Valide
Camii, Mimarlk ve Sanat, Say:2, 1961, s. 59-63)
Atik Valide Camii

hazresinde
stanbulda
cami sahibi
em Molla ve
olunun hideleri.
1310 (1892). Byk aile sofas, iki kk kabir ve Hamdi Paann ei Seniyye Hanmn lhdi var.
1312 (1895). emi Efendi neslinden sudr-
zmdan mera-y benamdan Safiddin
Bey. Kitbesi udur:
Sudr- zmdan ve ulema-y benamdan
emi Efendi merhumun necl-i necibi ve bu kabrin
Sahibi olan Harameyn-i muhteremeyn payellerinden
Safiddin Bein otuz alt yanda irtihali
zerine vaka-nvis Ltfi Efendi
Hazretlerinin syledikleri u tarih-i szi
Kalbi terih ider rahmetullahi aleyh rahmeten vsia
***
Zdegn- ilm iinde bu Safiddin Bein
Hayf kim eyyam- mr daima sad-renc idi
Vaktini hly ilme sarf itmidi bu zat
Sanma kim ann halali lub ile at-renc idi
Daima ilm edeb aryi zat idi
Her fnna mntesib idi cevahir senc idi
stikamet-i kamet-i mr in haftan idi
Kalb-i mstanisi nakd-i sdka mahfi genc idi
Nev-behar- mrn feyz-i kemale hasr ile
Tazelikde sanki bir pir tabiat-genc idi
Bab- Cennetden grnd fevtine tarih-i tam
Cennete gitdi Safiddin Be pek genc idi
17 Ramazan 1312
377
YEN EME CAM

(MEHMET AA CAM)
a Camii ismiyle de anlan bu Cami, Ahmediye Meydannn ortasna yakn bir

yerde bulunuyordu.
Bnisi, Kzlaraas Mehmet Aadr. Minberini de, yapmndan yaklak 155 yl sonra, Dars-sade Aas Hac Beir Aa koyarak mescidi cami haline getirmitir.
1159 (1746) tarihinde vefat eden saysz hayr
eserinin sahibi Beir Aa, Eyp Sultan Camiinin adrvan avlusuna alan kapsnn sol
tarafndaki trbesine gmlmtr.
Kzlar aas.
Mehmet Aa, aslen Habetir. Sultan III. Murat devrinde ve 1582 tarihinde dars-sade
aas olmutur. Kendisi ilk Habe asll Harem
Aasdr. Pek ok hayrat vardr. Bunlar arasnda bu Yeni eme Camiinden baka, yine skdarda Atpazarnda, Kemerli veya Kemeralt
Camii ve bu camiin yannda 998 (1589-90) tarihli emesi ile Tabaklar Mescidi Sokanda
1587 tarihli bir emesi vardr. Ayrca, Yeni
eme Camii yannda bir baka emesi bulunuyordu. Bu eme 995 (1587)de yapldna
gre, mabet de bu srada yaplm olmaldr.
Mehmet Aa, bu eserlerinin giderlerini karlamak amacyla skdarda Dutlu Kahve civarnda, halkn Kzlaraas Frn dedii bir frn ile
bu frnn yannda bir sra tonoz daml dkknlar yaptrmtr. Bu frn ve dkknlar Topta
Bulvar yaplrken 1965 tarihinde yktrlmtr.
Aann stanbulda da eserleri vardr. Fatih
arambasnda camii, emesi, byk ifte
hamam, medresesi ve tekkesi; Divanyolunda
bugn ocuk Esirgeme Kurumunca ktphane yaplan medresesi, mektebi ve sebili; arkapda Makaslarda ve Parmakkapda iki sebili daha vardr. Mehmet Aa bunlardan baka, Tuna nehri zerindeki smail Geidinde
bir kale ve etrafna bir ky yaptrmtr.
Mehmet Aa, 999 Rebilhirinde (ubat
1591) idam edilerek arambada, camiinin
yanndaki trbesine gmlmtr.
arambadaki klliye, Mimar Davut Aa tarafndan yapldna gre, bu camiin de Davut
Aa tarafndan yapld sanlmaktadr. Davut
Aa, itikatszlk thmeti ile 1008 (1599) tarihinde Vefa Meydannda idam edilmitir.
Kesme tatan yaplm olan Yeni eme Camii, 1935 tarihinde yol geniletilirken yktrlmtr. Bu camiin mahallesi yoktur.
Bu mabedin olduka geni bir mezarl vard.
imdi yerinde, PTT binalar ile bir ok dkkn ve apartman bulunmaktadr. Hazre, Ahmediye Meydan, Halk Caddesinin sa taraf
ve bir ksm, Trbe Kaps Soka ve Ak Trbe Sokann sol taraf ile evrili alan kaplyordu. Gizlice Dedenin ak trbesi de bu hazrenin kenarnda bulunuyordu. Hazrenin orta yerine, Gizlice Dede kabrinin arkasna ve
biraz ilerisine sonradan bir tekke binas yaplmtr. Bu derghn yeri hl arsa halindedir.
Mezarlk, 1935 tarihinde cami ile beraber kaldrlmtr. Hazrenin son kalntlar, Halil Paa Trbesi karsnda, 1965 tarihlerinde duruyordu. Bu tarihte bir apartman inaat srasnda kaldrlmtr.
378
Glnu Emetullah
(Yeni Valide) Camii
adrvan avlu kaps
stndeki yet.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/97, 158, 197 ve 2/105)
(A. Refik, Trk Mimarlar, s. 26) (T. z, stanbul Camileri, 2/71) (. Tank, stanbul emeleri, 2/258) (Meydan
Larus, 8/537) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, s. 66)
(Mirat-i stanbul, s. 96-125) (Sicill-i Osmn, 4/128-129
Habe Mehmed Aa ve 2/335 Mimar Davud Aa) (stanbul
Abideleri, Yedign Ne. s. 63-64) (Selnik Tarihi, ni. Ktphanesi No: 86380, 1/274) (Kemal Artan, Mimar Davut,
Arkitekt 1935, c. 11-12) (M. Erdoan, Mimar Davut Aa,
Trkiyat Mecmuasu, stanbul 1955, c. 12)
YEN VALDE CAM
skdar ars iinde devrinin en gzel

eserlerinden biri olan Yeni Valide Camii,
Hakimiyet-i Milliye Caddesi, Balaban Caddesi ve mam Nasr Soka ile evrili geni bir
alan kaplar. Cami avlusuna bu yollara alan
be kapdan girilir. Hakimiyet-i Milliye Caddesine alan kap, ar tarafnda bulunduundan ar Kaps, eski Bit Pazar kapsnn
karsnda bulunan ikinci kap, Bat Pazar Kaps veya Sebil yahut Hnkr Kaps isimleriyle anlrd. nc kap, Arasta arsna
aldndan Arasta veya Bedesten Kaps,
Balaban Caddesi tarafndaki drdnc kap,
Balaban Kaps, Cmle Kaps, maret Kaps
veya Mektep Kaps adlaryla bilinirdi. Beinci kap ise, Uncular Kaps, Deirmen Kaps,
Mescit Kaps, mam Kaps isimleriyle mehurdu. Bu yndeki kaplar isimlerini, burada
bulunan ve yakn zamana kadar duran bir de-
irmenin talarndan, Geredeli Mescidinden

ve mam Nasrn yaptrm olduu bir emeden almt.
Klliye, cami, hnkr mahfili, eme, sebil,
trbe, muvakkithane, mektep, imaret, adrvan, havuz, su deposu, ar, bedesten ve meruta evlerinden oluuyordu.
Mabet olduka byk bir avlunun ortasndadr. Dz bir sahada ve sel yataklarnn ortasnda yaptrld iin su basmaz merdivenlerle klmaktadr. avlu veya adrvan avlusunun
iki yanlarnda ve bir de cmle kaps tarafnda
olmak zere kaps vardr. zerlerinde Hezarfen Mehmet Efendinin hatt ile yazlm
yetler bulunmaktadr. Sol tarafndaki kap
zerinde imzas vardr.
adrvan avlusunun her cephesinde alt st altar pencere olmak zere 36 penceresi vardr.
Bunlar klsik demir parmaklkl ve iten tahta
kapakldr. Avlunun zemini mermer kapldr.
taraf, 14 mermer stunun tad 17 kubbeli bir revak ile evrilmitir. Orta yerde zarif
bir adrvan yer almtr.
Devrinin en gzel eserlerinden biri olan bu adrvan tamamen mermerden sekiz yzl olarak
yaplmtr. Her yzn kelerinde mermer stunlar vardr. Bu stunlarn arasna nefis pirin ebekeler yerletirilmitir. Ayrca stunlar biribirine balayan kemer altna, mermer
oyma ebekeler konmutur.
379
Yeni Valide Camii

adrvan avlusu
kaps stndeki yet.
adrvann drt yznde, kularn su imesi

iin kk mermer yalaklar bulunmaktadr.
Kubbesi, mermer istalaktitli bir kasnaa oturtulmutur. Tepesinde alemi vardr. stalaktit
ekilleri trbe ve emesindekinin aynsdr.
Kemerleri arasna, emesindeki gibi, vazo
iinde iek kabartmalar yaplmtr.
adrvann kemerleri ile istalaktitli silme arasna ve her yznde iki msra olmak zere 1123
(1711) tarihli, air Osmanzde Taip Ahmet
Efendinin u kitbesi hak edilmitir:
Kar sayfada
Yeni Valide Camii.

(Glnu Emetullah
Valide Sultan Camii)
380
Zeh ho tarh- adrvan- dilc-y sofa-gster

Ki ayn- Selsebl-i sahn- Cennet dinse erzan
Greydi havz- berraknda bu b- revn-bah
Sikender arzu itmezdi hergiz b- hayvan
Hezar name senc eyler hevs mrg-i tasviri
Virir hsn-i binay dilnini zevk-i ruhan
Baklsa bir iim sudur letafetle bu adrvan
Ki iringam ider her-dem zll-i neve-cyn
Gzel buldu suyun mecray ayn- mekremet hakka
Olunca byle olsun hayr- cri feyz-i Rabbni
Su gibi ezber itsn Taib d-b olub lem
Dua-y Valide Sultan- l-kadr-i zi-an
Hemie mevrid-i hayr ide Hakk zat- hmyunun
Dolandkca cihanda clar etraf- glistan
Dedim icra idince bir dem-i hurremde tarihin
Zeh zbinde adrvan- mlk- r-y Sultani
1123
Kitbenin yazar, air Taib Ahmet Efendi,

1136 (1724) tarihinde Msr Valisi tarafndan
zehirlenerek ldrlmtr. Kendisinin bir
ok eseri vardr. Bunlar arasnda en mehuru
Hadkatl-Vzera adl kitabdr.
adrvann iindeki bir maksem, suyun akn
tanzim etmektedir.
Camiin yksek cmle kaps, mermer ta iiliinin grkemli bir rneidir. nnde, drt
mermer stunun tad be kubbeli bir revak
bulunmaktadr. Orta ve iki yanlardaki beik
kubbeli olup stun balklar istalaktitlidir.
Son cemaat yerinde istalaktitli iki mihrab, alt
ve stte drder pencere ve iki yanda minare
kaplar bulunmaktadr. Ayrca burada kesme
ta konsollar zerine oturtulmu, mermer ebeke korkuluklu bir mkebbire vardr. Kubbe ileri kalem ii naklarla bezenmitir. Kapnn
sa tarafndaki bir kitbede camiin, Vakflar
Mdrl tarafndan 1940ta tamir ettirildii
yazldr.
Cmle kapsnn ve kitbesinin etrafn, elerine trbesinde, eme, adrvan ve i avludaki
revaklar zerinde rastladmz, istalaktitli bir
korni evirmitir. Bunun iinde yine Taib
Ahmet Efendinin yazm olduu, -12 satr halinde ve her satrda drt msra olmak zere-
381
Yeni Valide Camiinin

adrvan avlusuna
alan kaps zerinde
Kelime-i ehadet.
Hattat Mehmet
Efendinin nefis hatt.
krk sekiz msral u kitbe bulunmaktadr:

Penh- din devlet Valide Sultan- lin
Mkerrem mder-i Sultan Ahmed Han- mlk-r
Riyaz- Cennet itmidir cihan ymn-i sr
Odur lemde imdi mir-i mamre-i ukb
Ola yeste-i gufrn- bri zikr-i bil-hayr
Hemie masdar- enva-i hayrt eyleye Mevl
Livechillah olub camie tarh-efken-i bnyd
Tark-i Hakkda bir li eser itdi ihy
Bu camidir melz- subha gerdan- huls yin
Bu camidir mutaf- kudsiyan- lem-i bl
Cemaat penc-vakt ihlasle glberg-i davat
Muhammed Mustafa ruh- erifine ider ihd
Zeh ferrah ibadetgh- pr feyz-i mukaddes kim
Dern hlet-efzdr misal-i Kbe-i ly
Kbab- sakf- pki knbed-i gerdeva eyle hember
mad- tk ark amd- subh ile hem-p
Mebbek revzen-i ren nihad matla-i envr
Muall mahfil-i ahinehi mhr-i ziya-bah
Beyaz- emi mihrab ua-i nahl- nr endd
Sevad- dude-i kandili kehl-i dide-i havr
Mcella ol-kadr her cam- billri ki aksinde
Nmyn oldu ekal-i nak- trem-min
Mukavves ebrvan takna cevz kemer-beste
Mukarnes turre-i matbuuna hurid rh-fers
Ver-y ebr-i erme girdi gayretle hill oldu
Grnce mehce- lem frgun gurre-i garr
Harim-i dilke-i pehnaver-i hrmengeh-i taat
Ruham- fer-i sahn gevher-i gencine-i takv
Olayd atlasnda nak- encm-i arh-i vlnn
Derdi pighnda hata-y briya s
382
Zll-i havzi icra itdi hkm-i b- hayvan

Kuru bir nam kald eme-i Hzr oldu n-peyd
arab- kevserin ayn dimek csbn idi Kevser
Olayd neve-bah- tenegn saha-i gabr
Minari serv-i zbinde garam- glen-i tevhid
Mezzinler hezar-name perdaz nn gy
Nigeh-pry enzar- hurd her ekl-i mergbi
Mcessem nrdur ser-ta kadem bu cami-i vl
Olub zhhad- lem ehre-say- hak- dergh
Dua-y hayr- Sultan- Cihn eyler istf
Kemal-i itikad pakle ihlasa mebnidir
Ki tevfik itdi Bri ana byle hayr- mstesn
r- vaz- bnyadna kim tarih ola Hurd
1120
Aceb mi neyyir-i azam gibi olsa eref-pr
Sezadr Taib derc eyleyb bir beyt-i mamre
ki tarih ile hsn-i hitamn itseler iml
Mahallinde yapld Valide Sultann sr
1122
Gzde beyt-i taat- lh mabed-i zba
1122 (1710)
Bu gzel yaz Hattat Fndkzde brahim Efendinindir. Kendisi 1134 (1722) tarihinde vefat
etti. Kabri, adn verdii Fndkzade semtinde
Nuri Dede Camii hazresinde idi. (Tuhfe-i Hatatn, s. 637)
Kitbeden de anlalaca zere, mabedin yapmna 1708 tarihinde balanm ve iki seneden
az bir zamanda tamamlanmtr. Camiin bu
cmle kapsndan baka iki yan kaps daha

vardr ve su basmaz merdivenleri ile klr.
Kap taklarna yetler yazlmtr.
mzas Ketebe Mehmed Burusev eklinde olan
kitbe yazar Mehmed Efendi, Bursal olup
Mustafa Efendinin oludur. Hezarfen ve tezhip ustasdr. Sls ve Nesih hatt, Krtzde
brahim Efendiden rendi ve icazet ald.
Sonra stanbula geldiinde mehur Hattat Osman Efendiden yaz dersleri ald ve Saray-
Hmayunda hat retmeni oldu. skdarda
Valide Sultan Camii cel yazlar ve yanndaki
trbenin i kuak ayeti onundur. Ayrca Damat brahim Paann, ehzade bandaki
Darl-hadisinin cel ve talik hatlar, sebiline
bitiik emenin kemeri iindeki talik kitabesi bunlarndr.
Ayasofya Camii civarnda ve Bb Hmayun
nndeki muhteem, Sultan III. Ahmet sebil
ve emesinin talik hatlar da onundur. Baka
yerlerde de yazlm kitabeleri vardr.
Kubbe kasnann d kenarna, zerleri kurun

kapl ve alemli sekiz arlk kulesi yaplmtr.
Kubbe kasnanda 24 pencere vardr.
Camiin iki yannda bulunan ve tamamen
muntazam kesme tatan yaplan zarif minareleri ikier erefelidir. Mermer ebeke korkuluklu
ve istalaktitlidir. Ellialt metre yksekliinde
olan minarelerin klahlar kurun kapl olup
zerlerinde alemleri vardr.
Balaban Caddesine alan sebil kapsnn karsnda, ahap ve bir mermer stunun tad, ahap hnkr mahfili bulunmaktadr. ok
harap durumda olan bu yap, 1976 tarihinde
tamir edilmitir. Ahap bir merdivenle st kata klr burada iki oda ve bir hel vardr. Buradan cami sahnnn sol tarafnda bulunan kafesli hnkr mahfiline geilir. Kapsnn zerinde bir yet yazlmtr. Hnkr mahfilinin
pencereleri vitrayldr. Burada ayrca bir mihrap bulunmaktadr.
Yeni Valide Camii

Muvakkithanesi.
Mehmet Efendi, bekr olduu zaman Topkap

Saray iindeki Nakkahanede ve sonra Saka
emesinde, Valide Han civarnda bir hcrede oturuyordu.
Mrid-i hatt terkibinin dellet ettii 1153
Rebiylevvelinde (Haziran 1740) vefat etti.
(Mstakimzde, Tuhfetul-Hattatn, s. 456)
Cami, byk bir kubbe ile rtldr. Yanlarda
drt yarm kubbe ana kubbeyi desteklemektedir. Merkezi kubbe, drt fil ayana istinat
eden drt kemerle ve yanlardaki drt yarm
kubbenin tekil ettii sekiz ke zerine oturtulmutur. Mabet sahn esasta kare plnldr.
Camiin iki yannda kblesine kadar uzanan
mahfiller, altar mermer stun zerine oturtulmutur. zerleri kubbeli olan yan mahfillerin, ebeke kenarl korkuluklar vardr. Stun
balklar istalaktitlidir.
Camiin sslenmesinde ini ve mermer kullanlmtr. Ak yeil zemin zerine koyu mavi
gbekli iniler, Tekfur Saraynda yaplmtr.
Mermer mihrap ve minber, Trk ta iiliinin gzel rneklerindendir. Bilhassa mihrap
stne ilenen ekiller dikkat ekicidir. iniler yalnz mihrabn iki yannda kullanlmtr.
383

Bu, Sultan III. Ahmet tarafndan 1122 (1710)
tarihinde yaplmtr. eme karsnda bulunan cami merutalarndan eser kalmamtr.
Balaban Kaps zerinde bir sbyan mektebi
bulunmaktadr. Kemerin sa tarafnda hellar
mevcuttur. ki kapsndan biri sonradan kapatlmtr. Yannda byk bir yangn havuzu
vardr. Havuzun, mektep kaps tarafnda bir,
dier yanda iki olmak zere emesi bulunmaktadr. Kemerli olan bu emelerde kitbe
yoktur. Havuz kesme ta ve tula hatll olarak
yaplmtr.
Yeni Valide Camii

adrvan kitabesinin
tarih beyti.
Kar sayfada
adrvan avlusu
kap giriinden
Glnu Emetullah
Valide Sultan Camii.
Glnu Valide Sultan

Camiinin
kuzey cepheden
grn.
384
ar kapsndan camiin d avlusuna girdiimizde karmza kirpi saakl, tonoz atl byk bir su deposu gelir. Burada Valide Bandan gelen su depolanmaktadr. Kesme ta
ve tula hatll olarak yaplmtr. Buradan byk havuza, emelere, abdest musluklarna,
adrvan ve sebile su gitmektedir. Bu haznenin
nnde, 1141 (1728-29) tarihli Fatma Sultan
ve Hac Beir Aa emelerinin kitbeleri bulunmaktadr.
Yine mektep altndaki kemerin solunda 34

musluklu abdest yeri vardr. Dokuz ahap stunun tad zeri kiremit rtl ahap bir glgelii bulunmaktadr. Arasta arsna alan
kapnn sol tarafnda ise Mehmet Aann
1282 (1865-66) tarihinde yaptrm olduu
byk mermer bir tekne vardr. Bu abdest mahallinin arkasnda ve Balaban Caddesi zerinde, maretin karsnda camiye Arasta ars
ile beraber akar olarak yaplm, tonoz atl
yedi dkkn bulunmaktadr.
Uncular Caddesine alan avlu kapsnn solunda, mermer kapl gzel bir eme vardr.
Balaban kaps karsnda, 1194 (1780) tarihli

Sineperver Valide Sultan emesi vardr.
385
Glnu Emetullah
Valide Sultan Camii
kitabesi.
Kesme tatan yaptrlan d avlu kaplarnn

zerinde kitbe yoktur. Bu geni avlu, kesme
ta bir duvar ile evrilmitir. Bu duvarn zerinde klsik topuzlu demir parmaklkl pencereler bulunmaktadr. Duvarn zeri, avlu kaplarnda olduu gibi, harputaldr.
Trbe ile ar Kaps arasnda, camiin hazresi yer almaktadr. Bunun sa tarafnda ise muvakkithane binas vardr. yzl ve pencereli olup kk bir yapdr. Ahap ats kiremit rtldr. Burada namaz vakitleri tayin
olunurdu. Bunun iin ieride saat gibi aletler
bulunurdu. skdarn bir ok camileri namaz
vakitlerini buradan renirdi. Mermer sveli,
kemerli kaps zerine iki satr halinde bir
yet-i kerime yazlmtr.
Camiin duvarlarna drt ku evi yaplmtr.
zellikle musalla ta tarafna bakan, cami
cephesinin sa tarafnda ve stteki konsollar
zerine da tamal olarak yaplm, kubbeli ve iki minareli zarif ve gzel ku evi Trk ta
iiliinin bir aheseridir.
Dier ise, adrvan avlusunun, Balaban veya Mektep kapsna bakan duvarndadr. Sa
tarafta ve stteki olduka basit olup onun altndaki sadece iki gzden ibarettir. Sol taraftaki ise birincisinin bir benzeridir. Bu iki eserin
bir benzeri dahi stanbulda mevcut deildir.
386
skdar ssleyen bu zarif ve muhteem eser,

Sultan III. Ahmetin annesi Gln Emetullah
Valide Sultan tarafndan 1708-1711 tarihleri
arasnda yaptrlmtr. Mimar, Lle Devri ba
mimar Kayserili Mehmet Aadr.
Valide Sultan, IV. Mehmetin Bahasekisi ve
Sultan II. Mustafa ile Sultan III. Ahmetin annesidir. Sultan Mustafay 5 Haziran 1664de
Edirne Saraynda, Sultan Ahmeti ise, 30/31
Aralk 1673 gecesi Topkap Saraynda dnyaya getirmitir. Olu, II. Mustafann 6 ubat
1695 tarihinde tahta kmas zerine Valide
Sultan olmutur. 5 Kasm 1715 tarihinde Edirne Saraynda vefat etmitir. N kz arabas
ile stanbula getirilerek bu camideki ak trbesine defnedilmitir. (Trbesi bahsine baknz.)
Rabia Gln Emetullah Sultann bundan
baka hayrat da vardr ki unlardr:
1- Mekkede, Haseki mareti ve mtemilt,
(Bakadnl zamannda yaplmtr.)
2- Galata Perembe Pazarnda, Osmanl Bankas arkasnda, 1958deki imar hareketi srasnda lzumsuz yere yktrlan Yeni Camii,
3- Arap Camii avlusundaki adrvan,

4- Hac yolunda, emeler, kprler ve selsebiller.
Ayn yazar, camiin al merasimi iin unlar

anlatmaktadr:
Aadaki satrlar, Fndkl Mehmet Aann

Nusretname adl eserinden alnmtr:
Valide Sultann iki buuk yldan beri, skdarda, Tanr yolunda ina ettirmekte olduu
cami tamamlanmt. Bu mnasebetle ayn 15.
Perembe gn (15 Muharrem 1123 / 4 Mart
1711), padiahla Valide Sultan skdara getiler ve camiye yakn eski Bostancba Mustafa Aann evine indiler. Ertesi Cuma gn vezirler, ulema ve eyh efendiler, ocak aalar davet edilerek Ayazma Bahesinde kendilerine
bir yemek verildikten sonra camiye gidildi.
Kalabalk bir cemaatle Cuma namaz klnd,
btn ileri gelenler camiin kknde huzura
arldlar. nce eyhlislm Seyyid Ali Efendi, ondan sonra sadrazam Mehmet Paa, ikinci
vezir Fazl Ali Paa, nc vezir Nianc Sleyman Paa, Kazasker Efendiler, Dars-sade
aas Sleyman Aa, Valide Sultan ba aas
hepsi krkler giydiler. Valide Sultan kethdas Krt Mehmet Efendiye de ayrca hizmetinden tr samur bir krk giydirildi, on kese para armaan edildi. Onun kethdas olup bu inaata bina eminlii yapan Abdlvahap Aaya
da bir krkle be kese ake ve kap ortas sandndan gnde 150 ake emeklilik ulfesi ta-
Padiahn annesi Gln Valide Sultan, skdarda iskele yaknnda, Zincirli Kuyu alannda bir cami yaptrmak kararna varmt.
Bunun iin temel alm ve inaat malzemesi
de hazrlanm bulunuyordu. Bu mnasebetle
abann 23. aramba gn (7 Kasm 1708),
padiahn emri zerine vezirler, eyhler, ulema
ve ileri gelenler toplu olarak inaat sahasna
gelmiler, Sultan Bayezid eyhi Yenibaheli
Ahmet Efendinin duasndan sonra, skdar
Kads Mneccimba Mehmet Efendi temele
ilk harc koymutu. Halbuki, bu trende Valide Sultan padiah vekil tayin etmi olduuna
gre, temele harc koymak hem tre, hem de
uur bakmndan ona derdi. Gemiteki padiahlar, vezirler hep byle hareket etmilerdi.
Ancak tarih nedir bilmeyen vezirlerin elinde
iler, tabii ki byle olacakt. Temel atma treninden sonra davetliler topluca Ayazma Sarayna giderek Valide Sultann hazrlatt yemekte bulunduktan sonra daldlar.
Glnu Emetullah
Valide Sultan Camii
adrvan
.
387

nnd ve ayrca ileri gelen memurlara da bu
mnasebetle kaftanlar giydirildi. Camiin sular Bykamlca yresinde alm bulunan
harklardan getirilmiti. Ancak, bunlarn getii yerler kra topraklar olduundan su getii
yol boyunca azalmakta ve camiin ihtiyacn
karlayamamaktayd. Bunun zerine Padiah
msadesiyle Gafr Tekkesinin suyu, ana boruya aktarld ve bylece hem cami, hem de
skdar semtini bol suya kavuturacak yerinde bir tedbir alnm oldu. Camiin ina masraflar hesap edilerek bu eser iin 1200 kese sarf
edilmi olduu anlald.
Ertesi gn, Valide Sultan, kald evden camiye kadar yol zerindeki btn evler boaltlp,
sokak balarna perdeler gerildikten sonra, Harem-i Hmyunla camiyi ziyarete geldi, burada
nafile namaz klp uzunca bir duada bulunduktan sonra, stanbula dnd.
Yeni Valide Camii

hnkr mahfili.
388
Osmanl Arivindeki Rebiylhir 1123 (Nisan 1711) tarihli bir hccette (senet) Valide
Sultan Kethdas Mehmet Efendinin Sleymaniyedeki evinde meclis toplanm ve Valide Sultann skdarda yaptrd camide alan ta iilerinin alaca olan 991.000 akenin tamamen denmesi kararlatrlmtr.
Camiin uzun kitbesini yazan air, edib ve tarihi Ahmet Tib Efendi, Sleymaniye rznamecisi Osman Efendinin oludur. Mderris
olmu ve Msr Mollas bulunduu srada 2 Ramazan 1136 (25 Mays 1724)de vefat etmitir.
Dilini tutmad iin Msr Valisi tarafndan
zehirlendii sylenir. Edip ve alim idi. Kendisinden sonra gelen oullar ve ahfad Osmanzdeler diye anlmtr. Vefatna eyhlislm
elebizde smail Asm Efendi (l. 1173/
1760) u tarihi drmtr:
h peyderpey idb Asm didim
Gd Osmanzde Tib h h
Yeni Valide Camii kitbelerini Edirnekap
Mihrimah Sultan Medresesi mderrisi bulunduu srada yazmtr. Fenerbahe karsnda
bir Kasr- lemnma ina etmi ve ayrca Valide Sultan evkafndan Demirkap (Eyp srtlar) iftliini satn almt. sadrazam Damat
brahim Paa ile III. Ahmetin tevecchn
kazanan Taib Efendi, 1133 (1720)de ehzade
brahimin doumunda sunduu tarih manzumesi zerine padiah kendisi hakknda Makbul- hmyunum olmudur. Asrn melikuaras olduu aktr demekle reis-i airan sfatn kazanmtr.

Bu gzel mabet Mimarba Mehmed Aa tarafndan yaplmtr. Mehmed Aa, 1116 (1704)
ylna kadar Hassa Ba Mimar olan Ebu Bekir
Aann yerine gemiti. Fakat bu uzun srmemi ve 1117 evvali ortalarnda (1706 Ocak
sonu) Hac brahim Aa ba mimar olmutu.
23 Zilkade 1120 (3 ubat 1709)de tekrar ba
mimar olan Mehmed Aa stanbula bir ok
eser kazandrmtr. Bunlar arasnda skdarda;
1- skele Meydanndaki muhteem eme,
2- Yeni Valide Camii,
3- Ahmediye Camii,
4- Kaptan Paa Camii ve bir ok eme bulunmaktadr. 1155 (1742)de vefat ederek Edirnekap Mezarlna gmlmtr. hidesi mevcut deildir.
1135 Cemaziyelhir (Mart 1723). Muvakkithane solu, hamzav ta. Cami sahibesi
Gln Valide Sultann kethdas olup
Galatada Medresesi ve skdarda emesi bulunan el-hac Mehmed Paa. Kitabesi udur:
Kethda-y shibetl-hayrat / Merhum el-hac
Mehmed Paa / ruhin el-Fatiha / Fi ehr-i Cemaziyelhir 1135.
1186 (1772). Maliye tezkirecisi ve cisr-i kebir

bina emini Sleyman Efendi. (Sicill- Osmn, 3/84)
Yeni Valide Camii

duvarndaki ku evi.
1192 Rebiylevvel 2 (Nisan 1778). Divan-

Hmyun kalemi ktibi Cafer Fevzi
Efendi.
1201 (1786). Divan- Hmyun beylikisi Raid Efendinin ei ve Hidayetullah Paann kz erife Azime Hanm.
1141 (1728). Fatma Sultan ra Nadiryar.

1150 (1737). Valide Sultan ba aas Ali Aa.
1145 Rebiylevvel 15 (Eyll 1732). Hamzav
ta. Hazinedar Aa-y ehriyar mer.
1191 (1777). Hattat el-hac Osman Efendinin
olu Selim Mehmed Molla.
1162 (1749). Harem-i Hmyun aalarndan
Reyhan Mehmed Aa.
1170 (1756). Muhteem ta. Hazine-i Hmyundan Sleyman Aa.
1172 (1758). Kethda-y Harem-i Hmyun
Zerafet Hace.
1206 (1791). Erzurum Valisi ve Anapa seraskeri Abdullah Paa. Trabzonda idam
edilmitir. Burada yalnz ba gmldr.
Kitbesi, hattat Mahmud Celleddin
Efendinin nefis hatt ile yazlmtr.
(Tarih-i Cevdet, dal Ne. 5/350; Sicill-
Osmn, 3/389)
1207 (1792). defa Reisl-kttab olan
Mehmet Raid Efendinin annesi mmglsm Hanm.
1209 (1794). Reisl-kttab Mehmet Raid
Efendinin olu Hasan ffet Bey. (Sicill-i
Osmn, 2/351, Raid Efendi)
1235 Ramazan 19 (Haziran 1820). Kaimmekam- esbak Rd Mehmet Paann di389

vitdar Erzurum el-hac brahim Efendi
bin mer.
1243 (1827). Sadr- esbak elebi Mustafa Paann kz ve Hayreddin Efendinin ei
Hamide Hanm.
1313 (1895). Lhit. Safvet Paa. (Sicill- Osmn 3/231)
1315 (1895). smail Paa. hidesindeki kitbenin tarih beyti udur:
Sevdiim bir zt idi Muhtar tarihin didim
Kld smail Paa Cennet-i Adni penh
1315
Lhdinin kaidesindeki yaz ise udur:
Mir-i azm- saltanat- seniyyeden Tefti-i
umm-i / Asker komisyon- aliyyesi reis-i snisi /
Merhum ve mafurun-leh smail Paann / Ruhin Fatiha.
Yeni Valide Camii
hazresindeki nefis
talardan bir ka.
Kurt lkabyla nl olan smail Hakk

Paann Diyarbakrda bir camii vardr.
(Sicill- Osmn, 4/847; Metin Szen, Diyarbakrda Trk Mimarsi s. 111)
1318 (1900). Lhit. Gazi mcahitlerimizden
Hfz Paa. Lhdin yan yzndeki yaz
udur:
Yanya Vilyeti Valisi Kolordu-y
Hmyun kumandan sabk
Ferik Gazi Ahmed Hfz Paa.
Tevelld: 1248 (1832) Vefat: 1318
1321 (1903). skdar ciheti kumandan ve
Padiah yaveri Ferik Mehmet Ltfi Paa.
1845-1916. Ferik Yusuf Ziya Paa.
Hazredeki mermer abdest teknesinin zerindeki kitbe udur:
Bende-i Hazreti sultan Abdlkadir Geylan ve
muhibb-i Hazreti / ah Mehmed Bahaddin-i
Nakibend ve terifat- hmyun muavini shibetl-hayr / el-hac Ahmed zzi Efendi merhumun
ruhi n rzaen lillhi-tel el-Fatiha.
1278 (1861)
Kurt smail Hakk

Paann Lhdi.
390
Ahmet zz Efendinin hayat iin Sicill- Osm-

n, 3/467ye baknz.
zzi el-hac Rfat Efendi. Ayn sene (1278) vefat etti. Kabri, Ayrlk emesi mezarlndadr. Ta mevcuttur.
Bu tekne, Sebil karsndaki Halim Glm
Tekkesinden buraya getirilmitir. Tekkeye ait
bir de kitbe vardr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/187) (Nusretname, .
Parmakszolu Ter. 2/336, 246, 269) (H. Edhem, Camilerimiz, s. 90) (H. ehsuvarolu, Asrlar boyunca stanbul, s.
113) (M. Aksel, stanbul Mimarsinde Ku Evleri, stanbul
Enstits Mec. Say: 5, s. 33-55) (M. Erdoan, Kayserili
Mehmed Aa s. 15) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih,

Haz. F. Derin-V. abuk, s. 67) (A. Giz, Glnu Sultan,
Tarih Dnyas, c. 1, 1950, s. 16-18) (A. Refik, Glnu
Sultan, Yeni Tarih Der. Say: 21, Eyll 1958, s. 504) (Sicill-i Osmn, 1/64, 1/242, 4/233) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/414) (A. Karahan, Osmanzde Taib, slm Ans.
9/453) (Salim, Tezkire, stanbul 1315, s. 178) (. Kumbaraclar, Trk Mimarlar, Arkitekt Mec. 1934, Say: 11) (E.
Kou, stanbul Ans. Emetullah Sultan, 9/5039) (Konyal,
skdar Tarihi, 1/309) (Mirat-i stanbul, s. 105) (. Uluay, Padiahlarn Kadnlar ve Kzlar, s. 65) (Mstakimzde, Tuhfe-i Hattatn, s. 456) (stanbul Abideleri, s. 122)
(Fehmi Karatay, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar Katalou, stanbul 1961, I/119-120, Glnu
Sultann 2 Muharrem 109 ve 1123 tarihli vakfiyeleri)
391
skdar Tekkeleri
skdar Tekkeleri
skdarda tesbit edebildiimiz kadar ile

asrlar boyunca kurulan tekke says
58dir. Bunlardan bugn yalnz 14 mevcut
olup dierleri yklmtr.
XV. yzylda 2 tekke tesis edildii halde, XVI.
yzylda 4 tekke ina edilmitir. Buna karlk,
XVII. yzylda 13, XVIII. yzylda 23; XIX.
yzylda da 11 tekke yaptrlmtr. Yalnz iki
tekkenin kurulduu dnem belli deildir. Baz
tekkelerin tesis tarihlerini de kesin olarak vermek mmkn deildir.
Yaptrlan bu tekkelerin 15 adedi Celvet, 5
adedi Rfa, bir adedi Snbl, bir adedi Bedev, bir adedi Mevlev, iki adedi Bayram, iki
adedi Cerrah, 7 adedi aban, 6 adedi Kadir,
3 adedi Sad, 5 adedi Bekt, 5 adedi Nak ve
bir adedi de Halvet Dergh idi. Bunlardan
ayr olarak iki tekkenin hangi tarikate mensub
olduu bugn iin belli deildir.
Tahmini tarihlere gre skdardaki tekkelerin kronolojik sralamas yledir:
1- vaz Baba veya Bykamlca Bekt Tekkesi. Fetihten evvel tesis edilmitir.
2- Kk amlca Bekt Tekkesi. stanbulun
fethinden hemen sonra tesis edilmitir.
3- Atik Valide veya Karaba- Veli aban
Tekkesi. 991 (1583)
4- Hdy Aziz Mahmud Efendi Celvet sitnesi. 1004 (1598)
5- Musalla Celvet Tekkesi. 1004 (1598)
6- Aye Sultan Celvet Tekkesi. 1007 (1598)
7- Gizlice Baba Celvet Tekkesi. 1009 (1600)

8- Hafz Efendi veya Menzilhane Rfa Tekkesi. 1010 (1601)
9- Mihrimah Sultan Celvet Tekkesi. 1020
(1611)
10- Muhyi Efendi veya Himmet Baba Bayram
Tekkesi. 1025 (1616)
11- Kapc veya Baclar Celvet Tekkesi. 1026
(1617)
12- Nalac Halil aban Tekkesi. 1035 (1625)
13- amlcal Mehmet Efendi veya narl aban Tekkesi. 1045 (1635)
14- Devatzde Mustafa Efendi Celvet Tekkesi. 1061 (1651)
15- Kavsara Mustafa Efendi Sadiyye Tekkesi.
1066 (1655)
16- Acbadem Celvet Tekkesi. 1088 (1677)
17- Selmi Ali Efendi Celvet Tekkesi. 1088
(1677)
18- Selmi Ali Efendi Celvet Tekkesi 1088
(1677)
19- Nasuh Mehmet Efendi aban Tekkesi.
1095 (1684)
20- zbekler Blblderesi Nakibend Tekkesi. 1105 (1693)
21- Sal Hseyin Efendi Snbl Tekkesi.
1110 (1698)
22- Halla Baba veya Gani Efendi Sadiyye
Tekkesi. 1115 (1703)
23- Malatyal smail Aa Sadiyye Tekkesi.
1118 (1707)
24- Tembel Hac Mehmet Efendi Celvet
Tekkesi. 1122 (1710)
25- Feny Ali Efendi Celvet Tekkesi. 1126
(1714)
395

26- mmi Ahmet Efendi aban Tekkesi.
1133 (1720)
27- Atpazar Osman Efendi Celvet Tekkesi.
1133 (1720)
28- brahim Aa Tekkesi. 1133 (1720)
29- Sadk Efendi veya Alaca Minare Nak
Tekkesi. 1143 (1730)
30- Bandrmal Celvet -sonradan BektTekkesi. 1145 (1732)
31- Hindler Kadir Tekkesi. 1150 (1737)
32- Halim Glm Efendi Kadir Tekkesi. 1164
(1750)
33- zbekler Sultantepesi Nakibend Tekkesi. 1166 (1752)
34- Emek Yemez Bayram Tekkesi. 1175 (1761)
35- Mustafa Efendi Tekkesi. 1180 (1766)
36- Balaban Cerrah Tekkesi. 1184 (1770)
37- eyh Hafz Halvet Tekkesi. 1185 (1771)
38- Cedid Hac Dede Tekkesi. 1190 (1776)
39- Kartal Ahmet Efendi Kadir Tekkesi. 1190
(1776)
40- Hasib Efendi Bedev Tekkesi. 1190 (1776)
41- Feyzullah Efendi aban Tekkesi. 1190
(1776)
42- skdar Mevlevihanesi. 1205 (1790)
43- Afgan Kadir Tekkesi. 1207 (1792)
44- Tahir Baba Bekt Tekkesi. 1209 (1794)
45- Musa veya Selim Baba Tekkesi. 1215
(1800)
46- Kk Selimiye Nak Tekkesi. 1217
(1802)
47- Arif Efendi Cerrah Tekkesi. 1220 (1805)
48- Nuri Baba Rfa Tekkesi. 1228 (1813)
49- Safveti Paa aban Tekkesi. 1230 (1815)
50- Avnizde Kadir Tekkesi. 1245 (1829)
51- Toygartepe Rfa Tekkesi. 1260 (1844)
52- Serblk Ahmet Efendi Kadir Tekkesi.
1268 (1851)
53- Sandk Edhem Efendi Rfa Tekkesi.
1275 (1858)
54- Cemaleddin Efendi Tekkesi. 1284 (1868)
55- Ahmediye Camii Rfa Tekkesi. 1292
(1875)
56- Kaymak Celvet Tekkesi. 1164 (1750)
57- Yarmca Baba Bekt Tekkesi.
58- Sal Halil Efendi Tekkesi.1826 tarihinden sonra, Bekt tekkelerinden biri Nak, dieri ise Kadir Dergh haline getirilmitir.
Hepsi 58 adet olan bu tekkelerin arasna Miskinler Tekkesi dahil edilmemitir. nk, Miskinler Tekkesinin ismi tekke olduu halde,
gerek bir tekke ile alkas yoktur. Hi bir ta396
rikate bal olmad gibi yin de yaplmazd.

Tekke ismini dayanmadan, yardmlamadan
dolay almtr.
EVLYA ELEBYE GRE

SKDAR TEKKELER
vliya elebi Seyahatnamesinde, skdarda 47 kadar tekke olduunu belirtmi

fakat bunlardan pek aznn ismini vermitir ki
unlardr:
a) Hazreti Mahmud Efendi Tekkesi. Camii ve
trbesi bugn de mevcuttur.
b) Abdlkadir Ceylan Tekkesi. Bu Halvet Tekkesinin yeri belli deildir. sim deitirerek
devam ettii sanlmaktadr.
c) Dutuzde Tekkesi. Bu Halvet Tekkesinin
Topta Caddesi zerinde, Dutlu Kahve ismiyle anlan yerde, Abbas Aa emesi civarnda
bulunmas, (isim benzerliinden dolay) mmkndr.
d) Karacaahmet Sultan Tekkesi. Hangi tarikate
mensup olduunu belirtmedii bu derghn,
mezarlk iinde bulunduunu yazmaktadr.
Bir Bekt Tekkesi olduu sanlan bu mabet,
muhtemelen Nuhkuyusu Caddesi zerinde ve
bu caddeye alan Mehmet avu Soka ile
Arakiyeci Soka arasnda idi. (Yeri iin Aba Camii bahsine baknz.)
Mihriah Valide Sultan emesi karsnda
bulunan bu yerde, ortada bir kmaz yol ve iki
tarafnda hazre bulunmaktadr. Yolun sol tarafndaki hazrede, Selim Sultan Dede ile Nenesi Dedeye ait iki kabir vardr. hideleri elif serpu ile ssldr. Yolun sa tarafnda ise,
brikdar Hseyin Aann 1206 (1791-92) tarihinde yaptrm olduu namazgh bulunmakta idi. Aann kabri de buradadr.
Tekkenin hangi tarihte yok olduu belli deildir.
Evliya elebi, stanbul Cevelnlarna 1630 tarihlerinde baladna gre, dergh bu tarihten
evvel yaptrlm olmaldr.
skdar Tekkeleri
e) Hac Bekta- Veli Tekkesi. Paalimannda
Abdurrahman Aa Camii yannda idi.
f) Miskinler Tekkesi. brahim Aa yolu zerinde bulunan bu tekkeden gnmze n tarafndaki sa Aa emesi gelebilmitir.
Kaynak: (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/173-174)
ACIBADEM TEKKES
ekke, Gazi Caddesi, (eski Selmsz Caddesi) zerinde ve Ekmekiba Sokann

sa tarafndaki sette ve eski tramvay deposunun yerinde idi. Amerikan Kz Koleji bu tekkenin bahesinden ayrlan arsa zerine yaplmtr. Tramvay deposu da 1911 tarihinde bu
vakf arsasnn bir blm zerine tesis edilmi
ve buna karlk olarak, Kuruemedeki arsaya
imdiki Selmi Ali Efendi Camii yaplmtr.
Deponun sa tarafndaki sokak, Vakf Soka
adn tamaktadr. 1924 tarihinde mevcut
olan tekke arsas bu tarihten sonra tramvay
idaresine intikal etmitir.
Caddesi zerindedir. Celvet olup 1890 tarihlerinde eyhi Ahmed Efendi idi. Selmi Ali
Efendi Tekkesi de denir. Ayin gn Cumartesi idi. Ahmed Efendi zamannda tekkede kendisinden baka kimse yoktu. Kk bir derghd.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Hayranlu Mezarnda Acbadem Tekkesi diye kaytldr.
Bu mezarlk 1940 tarihine kadar duruyordu.
Burada gayet kymetli talar vard. inili Karakolunun sol tarafnda ve yol ar yerde, bir
servi aacnn dibinde bulunan tek kabir gnmze kadar gelebilmitir. Bu, 1285 (1866) tarihinde vefat eden Hadice Hanma aittir. Yannda bir ka sikke ve krk hide vardr. Halk
buraya Selmsz Baba Trbesi diyor. Karakolun sa tarafnda ve yolun karsndaki bir servinin altnda da iki kabir vardr. hidelerinde
yaz yoktur. Byk Selmsz Mezarlna yakn
tarihlerde bir dizi ev yaplmtr.
Acbadem Tekkesi
eyhi Hfz el-hac
Mehmet Emin Efendi.
Nzm Bey, eserinde Arslan Aa emesi su

yolunu anlatrken suyun, Balarbanda Acbadem Dergh, bugn tramvay elektrik fabrikasnn bulunduu arazinin st tarafndan getiini syleyerek tekkenin yerini belirtmitir.
Tekke, bugne kadar hep imdiki Acbadem
semtinde aranmtr. Oysa imdiki Acbadem
semti 19 yzyln ikinci yarsndan sonra iskn
edilmee balanmtr.
1929 tarihli bir haritada Atlamatandan Balarbana kadar uzanan ve inili Karakolu yanndan geen ve bugn Selmi Ali Efendi
Caddesi ad ile anlan uzun yoku yol, ksm
halinde gsterilmitir. Atlamatandan Fatma
Hatun Camiine kadar olan ksm nar Caddesi, buradan inili Karakoluna kadar olan
ksm Tekkekaps Soka ve buradan Balarbana kadar uzanan ksm ise Acbadem ismini tamaktadr.
Mecmua-y Tekaya yazar Ahmed Mnib Efendi, tekkenin yerini ok gzel belirtmitir:
Acbadem Tekkesi, skdarda Selmsz
397

sitne-i liyye ve bild- selsede kain olan
tekkeler listelerinde 1256 ve 1294 tarihlerinde
Acbadem Tekkesi, Celvetiyeden Selmi Ali
Efendi Tekkesi der kurb-i Acbadem der skdar diye kaytldr.
Tekke eyh Selmi Ali Efendi tarafndan tesis
edilmitir. Kendisi 1692 tarihinde vefat etmitir. Bandrmal Tekkesi eyhi Yusuf Nizameddin Efendinin byk olu mer Efendi de bu
tekkenin eyhi idi. Vefat tarihi belli deildir.
Bu tekkenin eyhlerinden brahim Efendinin
annesi Zeynep Hatun 1232 (1816) tarihinde
vefat ederek, skdar zbekler Tekkesi mezarlna gmlmtr.
Tekkenin eyhlerinden biri de Mehmed Emin
Efendidir. Kabri, Duvardibi Mevkiinde ve
Aye Hatun emesinin sol tarafnda, mezarlk duvarnn hemen arkasndadr. Celvet sikkeli hidesinde;
Kutbl-rifn Aziz Mahmud Hdy Hazretlerinin hankh- lileri hatibi ve Acbadem Tekkesi
eyhi e-eyh es-seyyid el-hac Hafz Mehmed
Efendi. Gurre-i Cemaziyelhir 1257 (21 Temmuz 1841)
Kalenderhne
Tekkesi Kk
ve bahesi.
398
diye yazldr.
Mehmet Emin Efendiden evvel tekkenin eyhi zeyr Efendi idi. 1254 (1838) tarihli bir yaz ile, Acbadem Tekkesi eyhi zeyr, Hdy
Dergh ktibi Ahmet ve Halvetiye tarikinden
eyh Mehmet Mtak efendilere tekkelere yeniden tayinat verilmemesi emri varken, Ahmet Efendiye 50 ve Mtak Efendiye 200 kuru zam edildiini reniyoruz. (Osm. Ar. Evkaf Defteri I/126, ve II, No: 15262)
Rebiylevvel 1253 (Haziran 1837) tarihli bir
tahrire gre, tekkeye gndelik et tahsisi yaplmtr.
Kaynaklar: (Ahmed Mnib Efendi, Mecmua-y Tekaya)
(stanbul Kltr ve Sanat Ans. 1/244) (A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar
Der. 13/588) (Asitani-i Aliyyede ve Bild- Selsede Kain
Tekkeler, stanbul 1256-1290) (Nzm Bey, Devr Olunan
Sular, s. 42) (K. Ylmaz, Aziz Mahmud Hdy, s. 274)
(Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri, No:
6290/1, s. 404) (Vakflar Md. Hayrat- erife Kadky Defteri, s. 121) (Osm. Ar. Evkaf Defteri I, s. 126 ve II, No:
15262)
skdar Tekkeleri
AFGANLILAR TEKKES
(KALENDERHANE TEKKES)
yin gn Perembe olan bir Nak Tekkesi idi. inili Camiin sol tarafnda olup
etraf yksek bir duvarla evrilmitir.
Allame Sokak, Silhtar Bahesi Soka ve
Binba Soka ile evrili olan aday kaplar. Silhtar Bahesi Soka zerinde mutfak ve hamam vardr. nce tula ve horasandan yaplm olan bu yaplar pek harap durumdadr.
Afganllar Tekkesi, Afganistandan stanbula
g etmi kimseler tarafndan 1207 (1792-93)
ylnda yaplmtr. Kaps zerinde sekiz msral u kitbe bulunuyordu:
Barekallah bu kalenderhne
Vakf-olundu mcerret Efgne
eyhi Kalender mcerret ola
de itam bulunan ihvne
Dernunda cmle kalender ola
Vkfn art budur dervine
kd ler didiler tarihin
Oldu itmam Kalenderhne
1207
Kitbe, 1942 tarihinde, Trk ve slm Eserleri

Mzesine ve daha sonra 1984de Sarahanebandaki Amuca Hseyin Paa Medresesine
nakledilmitir.
Tekkeye, Allame Sokana alan kesme ta
kemerli ve sveli bir kapdan girilir. Zemini ta
deli bahe yolunun sanda etrafn ok alak
kesme ta bir duvarn evirdii hazre, solunda
ise katl ahap eli brndeli eyh evi vardr.
Hazrenin yanndaki yoldan, biraz ilerideki havuza ve onun yanndaki kuyunun bulunduu
yere gelinir. Havuz, kare eklinde olup etraf
kesme ta ile evrilidir. Kuyunun bileziinde
kitbe yoktur. nnde granit tandan bir krk tekne vardr.
Havuzun ilerisinde moloz tandan yaplm
tonoz daml bir eme bulunmaktadr. Olduka byk olan emenin mermer ayna ta kktr. zerinde satrlk ve 1261 (1845) tarihli bir kitbe vardr:
Shibul-hayrat vel-hasenat / Merhum ve mafurleh esbk Bolu Mtesellimi / smail Aa ruhuna el-Fatiha. 1261
Kalenderhne
Tekkesi Kk.
399

olduundan 1942 senesinde yktrlmtr.
Kkn ahap kapsndan dikdrtgen biimindeki binaya girilir. Kapnn tam karsnda
mihrap vardr. zerine bir ta yerletirilmitir.
ki yannda ni eklinde mum yakma mahalleri bulunmaktadr. Binann dar cephelerine ve
pencere nlerine alak sedirlikler yaplmtr.
Orta yerde, sekiz yzl bir havuz ve iinde drt
ayak zerine oturtulmu ta iiliinin gzel bir
rnei olan yekpare mermer fskiye vardr.
Kapnn iki yannda ve mihrabn iki tarafnda
birer, dar cephelerinde ise er penceresi bulunmaktadr. Tek katl olan bu irin yapnn
ahap ats kiremit rtldr. Boyutlar 5x8
metre ebadndadr.
Afgan Tekkesi
hamam.
emenin yanndaki istinat duvarndaki bir

oyuktan temiz bir su akmaktadr. Daimi surette akan bu suyun, tekkenin suyu olduu ve belki de avuderesinin balangcn tekil ettii
sylenebilir.
Kar tarafta, Afgan Tekkesinin yazlk kkne klan on basamakl merdiven vardr. Kk
sa tarafta ve set zerindedir. Karsnda kalenderlerin barnd odalar bulunuyordu. Harab
Afgan Tekkesi sohbet

kk.
400
Kkn i ve d mimarsi XIX. yzyln ortalarnda tamamiyle yenilenmitir. Fakat ierdeki

havuz ve demeleri kkn ilk yapld devre
aittir. Mevcut baka hi bir kkte bu zenginlikte bir demeye rastlanamaz. Deme ksmen mozaik eklinde ufak mermer ve somaki
paralarndan yaplmtr.
Kkn bahesinden be basamakl bir merdi-
skdar Tekkeleri
venden st baheye klr. Burada yazs olmayan bir kuyu vardr.
Aadaki satrlar merhum Osman Ergin
Beyin Trk ehirlerinde maret Sistemi adl kymetli eserinden alnmtr:
Efgan kalenderhanesi asla tekke mahiyetini
gstermez. Adeta bahe ortasnda yaplm bir
okul, altl stl on kadar oda ile geni, aalkl ve havuzlu bir avludan bir de hol denecek
byk ve ssl bir salondan mteekkildir. Bu
salonun ortasnda da dantel gibi ilenmi ve
oyulmu mermer bir fskiye vardr. Bursadaki
Yeil Camii fskiyesini andrr. Salonun drt
bir tarafnda geni erkn minderleri vardr. 4050 kii ferah oturabilir. (.........) Kalenderhanenin bahesinin kesinde bir de ufak ve krgir
cami vardr.
Kalenderlik mfrit bir alevliktir. Bunlar sakallarn, byklarn hatta kalarn ustura ile
kaztarak tuhaf bir kyafette yaarlard. Tef ve
kudm alarlar ve kendilerine mahsus bayraklar aarak takm takm gezerlerdi. Bir ile, itigal etmezlerdi. Tabidir ki, ilerinde dilencilik
edenler de vard (.........) Bu hankhlar, dini
birer messese saylan ve baklrsa birer sosyal
Kalenderhne
Tekkesi eyh evi.
yardm, hayr ve efkat kayna, birer toplant

yeri hatta imdiki tabirle birer kulp nitelii
tamaktayd. Burann eyhinin de Asyal
Trklerden olmas arttr. Burada garip Afganl kalenderler toplanr ve aralarnda konuur-
Kalenderhane
(Afgan) Tekkesi
eyh evi.
401
Afgan Tekkesi
Kknn pln.
402
skdar Tekkeleri
Afgan Tekkesi sohbet

odas.
lard. Oralarda yatanlar gndzleri arda pazarda bileycilik etmek, azlk ve saire satmakla hayatlarn kazandklar gibi geceleri hepsi
bir araya gelerek Mesnevi, Hafz ve Yesev divanlarn okumakla vakit geirirlerdi.
Bundan baka skdarda biri Sultantepede
dieri ise Blblderede olmak zere iki zbek
Kalenderhanesi daha vardr.
Osmanl Arivindeki 9 Z. 1234 (29 Eyll
1819) tarihli bir hccetten Efgan kalenderhanesi fukara dervileri yemekliine, Filibe Nezareti mahsulnden her sene pirin verildiini
ve bunun bir seneliinin toptan alndn reniyoruz. (Osm. Ar. Evkaf Defteri II. No:
16857)
Tekke hazresinde gml olanlar unlardr:
1210 (1795). Drt dilimli sikke. E-eyh Ahmet Nasir Afgan el-Horasan.
1210 (1795). Drt dilimli sikke. El-hac Dervi
Mehmet bn Ahmet Nasir.
1210 (1795). Drt dilimli sikke. El-hac Dervi
Abdullah Afgan.
1210 B. 25 (ubat 1796). Ktib. Dervi Esseyyid Hasan bn Mustafa.
Kalenderhane
Tekkesi emesi.
403
Kalenderhne
Tekkesi eyhi ve
ktphane sahibi elhac Ali Haydar
Efendinin 1315 tarihli
hidesi.
1212 (1797). Drt dilimli tac. E-eyh el-kmil el-fazl el-hac seyyid Mehmet ret
Efendi Nakibend el-Horasan.
1212 (1797). El-hac el-dervi Zlal-yi Afgan.
1228 (1813). Drt dilimli sikkeli hide. Uzun
yaz. Nakibend Mehmed Emin.
1248 Cemaziyelevvel 15 (Ekim 1832). Ayn
biimli tac. E-eyh el-hac Musa Efendiyi Afgan.
1250 (1834). Afgan el-hac Mehmet Gulam
Efendi
1274 Safer 21 (Ekim 1857). E-eyh Mehmet
Said Efendi
1287 (1870). Kk sark. eyh Selim Efendi
kitbesi 12 msra olup tarih msra udur:
Afgan Tekkesi
yerleim krokisi.
Selimin medfenin Hakk ayn- glzr eyledi

1302 Cemaziyelevvel 20 (Mart 1885). eyh
Abdullah el-Nakibend.
Tekkenin eyhleri unlardr:
1- eyh Ahmet Nasir. Kabri hazrededir.
2- eyh Mehmet ret Efendi. Kabri hazrededir.
3- eyh Mehmet Emin Efendi. Kabri hazrededir.
4- eyh Musa Efendi. Kabri hazrededir. 1237
(1821)de bu tekkenin eyhi idi.
5- eyh Mehmet Said Efendi. Kabri hazrededir.
6- eyh Selim Efendi. Kabri hazrededir.
7- eyh Abdullah Efendi. Kabri hazrededir.
1234 (1818) tarihinde dnyaya geldi.
8- eyh Ali Haydar Efendi. Kabri Karacaahmet
Mezarl ehitlik Mescidi nnde ve 1053
(1643)te vefat eden Badat fatihi Sultan IV.
Muratn alemdr Kutbl-rifn, eyhl-mcahidin Himmet Dedenin kabri civarnda bulunuyordu. Demir parmaklk zerindeki mermer
levhada unlar yazl idi:
404
skdar Tekkeleri
sndaki Kadzdeler sofasna gtrlmtr.
Kitbesi udur:
Afganl eyh el-hac / Ali Haydar Efendinin /
Ruhi in Fatiha / 3 Safer 1315.
Kalenderhane
Tekkesi hazresindeki
nefis talardan
bir ka.
eyh Ali Haydar Efendi 74 kitabn skdar

Gln Valide Sultan Camiinin dolabna
vakfetmitir. Bu kitaplar evvel skdar Hac
Selim Aa Ktphanesine 1955 tarihinde de
Sleymaniye Ktphanesine gtrlmtr.
9- eyh el-hac Resul Mustafa Hseyin Efendi elEfgan. 9 evval 1321 (29 Aralk 1903) tarihinde vefat etmitir.
Tekke, Mecmua-y Tekayada, Kalenderhane
Tekkesi ad ile kaytl olup yin gn Perembe olan bir Nakibend Tekkesi idi. Buras ayn zamanda Hindler Dergh ad ile de bilinirdi.
Badad Nakibl-eraf sadt- zamdan seyyid
Mehmet Ali Efendi Hazretlerinin gzide hulefasndan ve ulema-y kiram ve mellifin-i zevil-ihtiramdan inili Afgan Kalenderhanesi postnin-i
sabk Ali Haydar el-Afgani (k.s) Hazreti Sene
1315 f Safer 3 (4 Temmuz 1897)
Bu kitbe bugn mevcut deildir. Kk kabir
ta ise ayn srada, Harmanlk Kapsna doru,
biraz daha yukarda ve Terkos emesi arka-
Kaynaklar: (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz.

. Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 5/111-112) (G. Kut-N.
Bayraktar, Yazma Eserlerde Vakf Mhrleri, s. 55) (.
Hakk, Merkd, s. 55) (S. Elden, Kkler ve Kasrlar,
11/89) (O. Ergin, Trk ehirlerinde maret Sistemi, s. 27,
29, 33) (N. Bayraktar, skdar Ktphaneleri, Vakflar
Der. 16/51) (1256 ve 1294 Tarihli sitne-i Aliyyede
Bild- Selsede Kain Elan mevcut ve Muhterik Olmu Tekkeler listelesi) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri
III, No: 21923)
Kalenderhne
Tekkesi hazresi.
405
AHMEDYE CAM
RUFA TEKKES
Kar sayfada stte
eyh Mahmut Efendi

Tekkesi Haline
Getirilen Ahmediye
Camii Mektebinin
caddeden grn.
(EYH MAHMUT EFEND TEKKES)
ekke, Ahmediye Camiinin Gndoumu

Caddesine alan avlu kapsnn iki tarafnda bulunan eme ve sebilin zerindeki
dershanede, 1316 (1899) tarihinde len Ahmediye Camii imam Mahmut Raci Efendi tarafndan kurulmutur. Kendisi bir Rufa eyhi
idi. 1899da vefat ettiine gre tekkeyi 187580 tarihlerinde yapm olmaldr. Dershane daha sonra dar geldiinden 1301 (1883)te, camiin son cemaat yeri zerine ahap bir tekke
binas yaptrlmtr. Bu srada cami de onarlmtr. 1932-33 senelerinde, zaten harap duruma gelmi olan bu bina, yaan karn arlna
dayanamayarak kmtr. Derghn camiye
alan pencereden bozma kaps elan Gndoumu Caddesi ve Esvap Sokandan grlmektedir.
Tekke, Kefe Dede Dergh adyla da anlrd.
Bu tekkeden dolay caddeye alan avlu kapsna Tekke Kaps ismi verilmiti.
Dershane iinde yakn zamana kadar duran
tekkeye ait baz eya bugn yok olmutur.
Ahmediye Camii
Mektebinin avludan
grn.
406
eyh Mahmud Efendinin kabri, camiin kble

tarafndaki hazrede ve Kefe Dede Trbesinin nndedir. Hattat Nevresin yazm olduu kitbesi be satr halinde olup, udur:
La ilhe illallah Muhammedn resulullah
Tarkat-i liye-yi rufaye meayih-i kirmndan
Kefe Dede Dergh- erfi post-nini e-eyh
el-hac es-seyyid Mahmud Rci Efendinin
ruh-u erifine ve kffe-i ehl-i iman ervhna
el-Fatiha. 3 evval 1316
Nefis bir hat ile yazlm olan kabir tann zerinde 12 dilimli tac- erif bulunmaktadr. Kitbeden Mahmut Efendinin 14 ubat 1899 tarihinde vefat ettiini reniyoruz.
Tekkenin yin gn aramba idi. Ahmediye
Klliyesine dahil olan bu gzel dershane,
1134 (1721-22) tarihinde yaptrlm ve tekkenin kurulu tarihi olan 1890 ylna kadar 182
sene mektep olarak kullanlmtr. (Ahmediye
Camii bahsine baknz.)
Son devrin en mehur zkirbalarndan Tlzde Enderun Mehmet evki Bey, Ahmediye
Camii hatibi, imam ve Ahmediye Rufa Dergh eyhi Mahmut Efendinin damad idi. Daylar Basri ve Hakk beylerin aracl ile En-
skdar Tekkeleri
deruna alnan evki Bey, orada tahsil ve terbiye grm ve Beiktata Yahya Efendi Derghnda 30 yl aralksz zkirbalk yapmt.
Mahmut Efendinin vefatyla 4 yl kayn pederi yerine eyhlik yapm ve 1333 (1914) senesi
Aralk aynn sonlarnda vefat ederek Ahmediye Camii hazresine gmlmtr. Kabir ta
yoktur. (Tl Ailesi iin bkz. Karacaahmet
Mezarl 8. Ada B Blm)
Kaynaklar: (E. Kou, stanbul Ans. 1/378) (Mecmua-y
Tekaya) (Mirat-i stanbul, s. 107-108) (S. N. Ergun, Trk
Musikisi Antolojisi, II/658) (Y. ztuna, Trk Musikisi Ans.
II, 2. ksm, s. 289)
ALACA MNARE TEKKES

(EYH SADIK EFEND TEKKES)
yin gn Perembe olan bu Nakibend

Dergh, Kartal Baba Caddesi, Kprl
Fazl Paa Soka ve Boybeyi Soka ile Mirolu Sokann evirdii aday kaplayan byk
bir tekke idi. Mescidi, ahanesi, mtemilt binas, emesi, kk hamam ve hazresi vard.
Bugn bir ou yok olmu, kalanlar ise, virane
haline gelmitir.
Hadkatl-Cevmi yazar, Alaca Minare Camii
bahsini anlatrken, bu tekke hakknda da u
Alaca Minare Camii karsnda Nakibendiye
tarikatinden el-hac brahim Efendinin Tekkesi vardr ki Alaca Minare Tekkesi adyla
anlr.
kullanlan mescit bulunmaktadr. imdi yalnz

drt duvar kalmtr. Son cemaat yerindeki
kabirlerden eser yoktur. Kapnn sol tarafnda
ahap, ahnili eyh evi ve ahni altnda, Hsameddin Aann 1206 (1791) tarihli emesi grlmekte idi. Mescidin sol tarafndaki hazre bugn de mevcuttur. Hazrenin karsnda,
dikdrtgen eklinde Byk fesli Mehmed
Ahmediye Camii
Tekkesinin kurucusu
eyh Mahmut
Efendinin tarikat
balkl hidesi.
Bu aklamadan da anlalaca zere, tekke,

ismini Alaca Minare Camiinin karsnda bulunmasndan dolay almtr. Buna ramen
farkl bir ka isimle de anlmaktadr. Hadkatl-Cevmi yazar, Alaca Minare Tekkesi dedii halde, Ahmet Mnib Efendi, Mecmua-y
Tekaya adl risalesinde, eyh Sadk Efendi
Tekkesi diye kaydetmekte ve tekkenin Hac
Dede Tekkesi ismi ile de anldn belirtmektedir.
Tekke, 1143 (1730) tarihinde Hac Dede tarafndan yaptrlmtr.
Derghn esas kaps, Kartal Baba Caddesi tarafndadr. Kapnn sanda semahane olarak
407

Kitbenin gftesi, Nureddin Cerrah sitnesi
eyhi Morav Yahya Efendinindir. Kendisi
1184 (1770) tarihinde vefat etmitir. Kabri,
Cerrah Trbesindedir. eyh Yahya Efendi
Akyap adyla bilinen Kapaas Yakub Aa
mektebi ve emesi nnde Morav Kuyusu
ad ile bilinen bir kuyu atrmtr. Bu kuyu bugn de mevcut olup bileziinde kitbe yoktur.
Hac Dedenin hidesi 1987 ubatnda yok
olmutur. Hac Hseyin Dedenin 83 halifesi
vard. Krktan fazla halifesinin Karacaahmet
Mezarlnda gml olduu sylenmektedir.
Yukarda yazlan kitbe, vaktiyle sandukasnn
nnde bir levha halinde idi. hidesi ise,
yksek sandukasnn iinde bulunuyordu. Tekke harap olunca, d duvar zerine yerletirilmitir.
Alaca Minare Tekkesi
Hazresi.
Fahrddin Efendinin gurre-i Receb 1326 (30

Temmuz 1908) tarihli adrvan vardr.
Kprl Fazl Paa Sokana bakan tarafta, iki
katl ahap ve harap meruta binas, onun karsnda eski tuladan yaplm mutfak ve hamam harabesi, mutfan ilerisinde tonoz daml bir eme haznesi vardr. Bu sokan yukar
ksmlarnda ve yolun sa tarafnda kesmeta
ve tula hatll olarak yaplm bir binann duvar bakiyesi grlmektedir ki, plnda krmz
boya ile iaretlenmitir.
1- Tekkenin kurucusu eyh Hac Hseyin Dede.
Vefat 1173 (1759) tarihinde olup kabri, semahanenin son cemaat yerinde idi. hidesi,
mescit duvarna yerletirilmi olup Kartal Baba Caddesi zerinde idi. Hemen arkasnda,
Hac Dedenin ahap sandukas bulunuyordu.
Bunu, hidenin yanndaki hcet penceresinden grmek mmknd. hidenin kitbesi
udur:
eyh Hseyn-i Nakibend mukted-y asfiy
Nice mddet ke-i vahdetde uzlet eyledi
Mrid-i kmil idi hayli maarif ehlini
Himmetiyle mahrem-i srr- hakikat eyledi
Davet olunca hitab- rcle Hazrete
Rh- pki lem-i lhte rihlet eyledi
Didi Yahya nsa htif fevtinin tarihini
Nakibend Hac Dede azm-i Cennet eyledi
F gurre-i Rebiylhir sene 1173 (22 Kasm
1759)
408
2- Nakibend eyhi Mehmed Fahri Efendi. Vefat 1192 (1778)dedir. Kabri, Hac Dedenin yannda idi.
3- Mftizde Erzincan eyh Mehmed Sadk
Efendi. 1209 Rebiylevvel (Ekim 1794)te vefat etti. Kabri, Hac Dedenin yannda idi. Babasnn da burada medfun olduu rivayet edilmektedir. Tekke, en ihtiaml devrini onun zamannda yaamtr. Nakibend mcahitlerinden olan Sadk Efendi, Risale-i Merube (Sevilen Risale) adl eserinde, Anadolu ve Rumelide bir ok seyahatler yaptn yazmaktadr.
Hepsi birarada baslm risaleleri vardr. Aslen
Erzurumlu olup uzun mddet Erzincanda oturduu iin Erzincan diye anlr. 1136 (1723)te
dodu. Tahsili Halvetiye meayihinden eyh
lyas Efendinin halifesi eyh Abdullah Hilmi
Efendidendir.
Onun, Terbiye-name adl eserini aynen kopya
eden, Sadk Efendinin manevi olu Refet,
Efendi eserinin sonunda yle yazyor:
bu risalenin mellifi azizim efendim e-eyh
Sadk Efendi, skdarda Alaca Minare karsnda kendi eser-i vakf ve binas olan tekye-i
darl-emannda medfun olup hn-i irtihallerinde bu fakir-i ciz, hizmet-i devletlerinde bulundum. bu msra vefatna tarihtir:
Geldi bir htif didi nide Refet tarihini
Nakd-i mrn verdi, ald yerine Darl-eman
1209
skdar Tekkeleri
eyh Hac Hseyin Dedenin halifesi idi.
4- eyh el-hac brahim Cell Efendi. Vefat
1243 (1827)dedir. Hilfeti Sadk Efendiden
olup Kutb- lem diye mehur idi.
5- eyh brahim Cell Efendinin olu eyh
Ali Rza Efendi. Hilfeti babasndandr. 1279
(1862)de Mekkede vefat etti.
6- Hazreti Mevlna Halid Efendinin en mehur halifesi Badatl eyh Abdlfettah el-Ukar
Efendi. Vefat 1281 tarihinde olup kabri tekkenin biraz yukarsndaki eyhlislm Arif Hikmet Beyefendi Sebili yanndaki aile sofasndadr. hidesi zerindeki kitbesi udur:
Kutbl-rifn Mevlna / Halid k.s. el-vahid /
Hazretlerinin hulefasndan / Badad e-eyh Abdlfettah / Efendinin ruh- / Pr fthlar n /
el-Fatiha. Sene 1281 f Muharrem 19 yevm-i
Cuma (24 Haziran 1864)
Mehur Gmhanev Ahmed Ziyaddin
Efendi (stanbul Tekke sahibi) buraya gelerek
kendisi ile can sohbetleri yapmlardr. eyhlislm Mehmed Refik Efendi, Fettah Efendinin mridi idi.
7- Trnoval eyh el-hac brahim erif Efendi.

eyh Abdlfettah Efendinin halifesi olup
1296 (1879)da vefat etti. Kabri, dergh hazresinde idi. Olu, 1265 (1848) doumlu Mehmed Salih Efendidir. Devrinde eyh ailesinden baka de dervi bulunuyordu.
8- eyh brahim erif Efendinin olu eyh smail Efendi. Vefat tarihi belli deildir. 1926da
hayatta idi. smail Efendinin torunlar halen
tekkenin baz blmlerinde oturmaktadrlar.
Damad, Yzba shak Bey, I. Dnya Harbi srasnda, Kprl Fazl Paa Soka tarafndaki
iki katl evi yaptrmtr. Bu ev 1990 Ramazan
Bayramnn 1. gn belediyece hi gerei yokken yktrlmtr. shak Bey, anakkalede ehid olmutur. eyh smail Efendi 1270 (1853)
tarihinde bu tekkede dnyaya geldi.
Tekke, 1302 (1884) tarihinde, Sultan II. Abdlhamit devrinde onarlmtr. Bunu belirten
tural kitbe kap zerinde idi. Bugn mevcut
olmayan kitbe udur:
Zll-i Hakk Abdlhamide u mahall
Mescid-i Nak felek oldu bu dem
Shibul-ismet keriml-menkabet
Ol hazinedr sultan- amm
Alaca Minare
Tekkesinin mutfak
blm.
409

Byle bir mabed ki misli yok ann
Levh-i menkt gayet muntazam
Seyr tavaf eyliyor ins melek
Daima bunda ibadet mltezim
Nuh Kuyusunda ahali-i bilumum
Oldular mstarak- lutf kerem
Padiahm ok yaa vzesin
Asmne ref iderler subh-i dem
mm-i dnya cmleten tebrik ider
Bende-i l-i aby l-cerem
Burdaki erler kutbdan kef olub
anna layk riayet buldu hem
bheyi kat ile an u sdkile
Feyzinin oldu benm muhterem
Bb- mescidden duhlde kl niyaz
Her biri bir feyze mazhar pr-himem
Burc- ehlullaha karu ba kesb
Hcetin Hakdan dile hi ekme gam
Shibul-hayrta ya Rab kl t
D-cihnda ok sadet hem haem
Levhaya tarih yazar Sabit kalem
Bu ne al mmet-i beytl-harem
1302

vaziyet krokisi.
410
Tekkenin son eyhi smail Efendinin torunlarndan olup halen tekkenin mutfak ksmnda
barnan akir Efendinin ifadesine gre, mescidin trbesi olan son cemaat yerinde on sanduka bulunuyordu. Mirat-i stanbul yazar ise trbe iinde, 1192 (1778)de vefat eden eyh
Mehmet Fahri Efendi ile 1173 (1759)da vefat
eden eyh Fevzi Efendi medfundur. Yine trbede pr-i sni eyh Mehmet Sadk Erzincan
hulefasndan mstahlef, Krkaal Mehmet
Emin Efendinin halifesi eyh Hac Hafz
Efendinin kabirleri vardr, diyor.
Tekkenin yola nazaran yksekte olan mezarlnn duvar kaidesi muntazam kesme tatan
yaplmtr. Mermer sveli, klsik demir parmaklkl ve harputal, mezarlk duvar yklm olup hcet pencerelerinin mermer sveleri bir keye atlmtr.
1176 (1762). Drt dilimli sikkeli. E-eyh elhac Dede hazretlerinin olu Dede Hseyin.
1186 (1772). Drt dilimli sikkeli. Dervi elhac Hseyin Efendi.
1189 (1775). Kutbl-rifn Hac Dede cariyelerinden hadiml-fukara Meryem Bac.
1207 (1792). mer Ali Efendi.
1216 Rebiylhir (Austos 1801). Sabka Kuban Han ehbaz Giray Hann kz Aye Hanm.
1222 (1807). eyh Kmil brahim Efendinin
haremi hsane Kadn.
1206 (1791). eyh Hac Mustafa Efendi. eyh
Sadk Efendinin halifesidir. Hazredeki
hidesinden tekkeyi, hayr ile tezyin ettii anlalmaktadr:
Shibul-hayrat es-seyyid-kmil el-hac Mustafa
Hankh- Nakibend vakf idb kn- seh
1206
skdar Tekkeleri
Divan airlerimizden
Abdlhalim Galip
Paann hidesi.
1225 (1810). Kutb- lem eyh brahim Efendinin hemiresi Zeliha Hanm.
1250 (1834). Rdi Paann ei el-hace Zeliha Hanmefendi.
1227 (1812). Glen-i mrn hazan eden

Lebho Kadn.
1251 (1835). Fesli. Hademe-i hazine-i hmyun, Tahtrevancbazde Atabey. (Bir

alt sokak Atabey ismini tamaktadr.)
1233 (1817). eyh Sadk Efendi Tekkesinde

postnin e-eyh es-seyyid brahim
Efendinin hemiresi erife Fatma Hanm.
1233 (1817). E-eyh es-seyyid brahim Efendinin kz Fatma Hanm.
1246 (1830). Enderun- Hmyun- Hassa
dan Hafz Mehmet Tayyib Efendi.
1247 (1831). Rdi Paann melek h duhteri
Hadice Zekiye Hanm.
1248 evval 18 (Mart 1833). Rdi Mehmed
Paa kadnlarndan Dil-Feza Hanm.
1249 (1833). Sarkl. El-hac Mustafa Bey.
1249 (1833). El-hac Mir Mustafa Bey.

eyhi Abdlfettah
Efendinin kabri.
411

1252 (1836). eyh Emin Efendinin babas
Mahmud Efendi.
Tutd Adn ire makam- Mahmud
1256 (1840). eyh brahim Efendinin torunu
brahim Hamdi Efendi.
1264 Safer 23 (Ocak 1848). Cennetmekn eeyh brahim Efendi hazretlerinin cariyelerinden Hadice Kadn.
1267 (1850). eyh brahim Efendinin torunu
Rabia Hanm.
1271 (1854). Hassa Ordu-y Hmyundan
blkba Ahmet Beyin ei erife Fatma
Hanm. (Serblk Ahmet Kefi Efendi
Tekkesi bahsine baknz.)
1293 aban 20 (10 Eyll 1876). Abdlhalim
Galib Paa. Trk Galip Paa diye nldr. (Sicill-i Osmn, 3/617; Trk Dili ve
Ed. Ans. 1/19) Divan airlerimizdendir.
Stun eklindeki hidesi fes kabartmaldr. Kitbesi udur:
bu merkad
Kudema-y Mr-i mrndan Amasya Mutasarrf
Sabk Abdl-halm Galib Paann merkadidir
Marnileyh pek dil-nvz ve mezenkr ve ir

eyhler Hazresi.
412
ina
Behredr olarak Batum ve Trnova ve ldr
Ve iki defa Nide ve Teke ve Amasya sancaklar
Mutasarrflklarnda ve umr- mhimme-i sairede alt sene kadar
Hsn-i hidmetle devlet ve memleketine ibrz-
sr- gayret
Ve sadakat itmi ve sinni altm dokuza yetimi
Olduu halde bin iki yz doksan senesi
abanl-muazzamn yiirminci cumaertesi gn
Hitab- Celil-i rci lebbeyk-zen
cabetle zim-i semt-i hiret olmudur.
Rahmetullahi aleyh...
Rza-y Bari n ve cenne bir Fatiha
Sene 1293 aban 20
1320 (1902). Kudvets-salikn Badad Abdlfettah Efendi hulefasndan skdarda Atik Valide Sultan Cami-i erifi
imam- evveli akra-y benam ve slehay zemandan Ispartal Hafz Ahmet
Efendi.
Tarih ksm gml bir ka ta: Dervi Nakibend Aa ismi pkin kondu Mehemmed
Tafra
Rical-i Devlet-i Aliyyeden hl Tevki-i Divan- Hmyundan es-seyyid Mehmed
Rdi Efendinin olu Hseyin Halid
Bey. (Sicill-i Osmn, 2/383, Rdi Meh-
skdar Tekkeleri
med Paa) Rdi Paann muhteem kona, tekkenin hemen st tarafnda idi.
Yerinde apartmanlar vardr. (Ali Paa
Kona bahsine baknz.)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/218) (Mirat-i stanbul, s. 95, 133, 134, 136) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri,
1/199, Sadk Efendi) (Ahmet Mnib Efendi, Mecmua-y Tekaya) (1256-1294 Tarihli Tekkeler Listesi) (Ata Tarihi, stanbul 1291, 3/26) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri.
Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/81) (Konyal,
skdar Tarihi, 1/420) (Dr. . Gndz, Gmhanev Ahmed Ziyaddin, s. 28-29, 31-33, 42-43) (M. Hocaolu, stanbul Sahabe Kabirleri s. 182) (A. etin, stanbuldaki
Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda 1199 (1784), Vakflar Der. 13/588) (1240 ve 1294 Tarihli sitne-i Aliyye ve
Bild- Selsede Kain Elan Mevcut ve Muhterik Olmu Tekkelerin sim ve hretleri, Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri, No: 6290/1, s. 292) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar No:
2306, 2/143-147)
ARF DEDE EFEND TEKKES
stanbul Tekkeleri adl eserinde kr Efendi u bilgiyi vermitir:
skdarda Valide-i Atik civarnda Kapuaas Camii erifine mehat buyuran Morav
eyh Yahya Efendinin mahdumu eyh Abd-ekr Efendizde esbak Nureddin eyhi,
eyh Seyyid Mehmet Arif Dede Efendinin
Tekkesinin eyhleri:
1- btida vaki-i mehat: eyh Seyyid Mehmet
Arif Dede ibn eyh Abd-ekr Efendi Nakli sitne-i Pr: 1220 (1805). Vefat 1238
(1822).
2- Biraderzdesi ve halifesi eyh Seyyid Abdlaziz Efendi. Nakl-i sitne-i Pr: 1238 (1822).
Orada vefat: 24 evval 1270 (20 Temmuz
1854)
Tekke, eski Topta Caddesi ile Harmanlk
Sokann birletii yerde ve sokan sol kesinde bulunan Arakiyeci Hac Mehmed
Mescidi (Kapaas Mescidi) iinde tesis edilmitir.
Karsnda, Akyap ad ile anlan nl Kapaas Yakup Aann Mektebi ve emesi var-
dr. Mescit binas yerinde bugn meruta bulunmaktadr.

eyh Mehmet Arif Dede Efendi, eyh Abdurrahman Efendinin halifesi olup 1165 (1751)
tarihinde Nureddin Cerrah Tekkesinde dodu. Vefat, 20 evval 1238 (1 Temmuz 1823)
tarihindedir. Kabri, Nureddin Cerrah Trbesindedir. Arif Dede Efendi yine skdarda
eyh Hafz Tekkesinin de eyhi idi. (Bu tekke
bahsine baknz.)
Arif Dede Efendinin kardei Zeynel-Abidin
Efendinin olu Abdlaziz Zihni Efendi 1213
(1798) tarihinde tekkede domutur. Bir mddet, Eyp Niancasndaki Sertarikzde Tekkesine eyh oldu. 1238 (1822) tarihinde Nureddin sitnesi eyhi olmu ve burada vefat etmitir. Sandukas Nureddin Trbesindedir.
Sicill-i Osmn yazar, Hdy sitnesi eyhi
Ruen Efendi bahsinde Celvetiyyeden Mudanyada sakin eyh Abdurrahman Efendinin
olu olup 1132 (1719)da dodu. 1149
(1736)da babasyla stanbula gelip, babas
Kapuaas Tekkesi eyhi oldu, bu da ilim tahsil eyledi dediine gre eyh M. Arif Dede
Efendi Tekkesi, yukarda belirtilen tarihten
ok evvel kurulmu olmaldr.
eyh Arif Dede Efendi Tekkesi, Mecmua-y
Tekayada kaytl deildir. 1840 tarihli tekkeler listesinde Nakibendiyyeden Ebul-Tevfik
brahim Efendi Tekkesi, der Akyap, der skdar diye kaytl bir tekke vardr ki, yin gn Perembedir. Bu tekkenin ad Mecmua-y
Tekayada yoktur. eyh Mehmed Arif Dede
Efendi Tekkesinin son ad, Ebul-Tevfik brahim Efendi Tekkesi olmaldr.
Arakiyeci Hac Mehmed Aa Mescidi nnde
ve Kasmaa Sokann sa kesinde, Morav
eyh Yahya Efendinin atrd bir kuyu vardr ki Morav Kuyusu ad ile nl idi. Kuyu,
bugn de mevcut olup bileziinde yaz ve tarih
yoktur. eyh Yahya Efendi 1184 (1770)de vefat ettiine gre, kuyuyu 1760-70 tarihleri arasnda atrm olmaldr.
. Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 4/105) (Sicill-i Osmn,
2/422) (Saliha Sultan Dn, stanbul ni. Merkez Ktphanesi bnlemin Yazmalar, No: 2802) (Mirat-i stanbul, s. 127) (Konyal, skdar Tarihi, 1/65)
413
ATK VALDE SULTAN

TEKKES
(KARABA-I VEL TEKKES)
opta mevkiinde ve Valide-i Atik Camiinin yan tarafnda ve Tekke n Sokak zerindedir.
Tekke, bir medrese binas tarznda olup etrafnda hcreler, ortasnda byk bir avlu vardr.
Nurbnu Valide Sultan tarafndan, Topta
Camii ile beraber Mimar Sinana yaptrlmtr. Buras yin gn Pazar olan bir abaniyye
Tekkesi idi.
Kemerli kaps zerinde, rakam bulunmayan u
kitbe vardr:
Ne gzel hankh- Valide Sultan- Atik
Meslek-i hazreti aban- Veli bunda tarik
ldrlmek suretiyle vefat ettii sylenir.

2- Vahyizde eyh Mehmet Efendi-i znik. Vefat, 1018 (1609) tarihindedir. Mehmet Efendi
941 (1534)te znikte dodu. Ali Beyden tarikini tamamlad. Valide-i Atik Camii darlhadisinde mfessir, muhaddis ve vaiz oldu.
lim ve fazldr. Eserleri vardr.
Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih adl eserinde (sayfa 16), znikli eyh Mehmet Efendi iin
unlar yazmtr:
znikli Ahmet Efendinin olu olup ismi Ebu
Abdullah Mehmeddir. Vahyizde ve Burcizde diye de tannr. Nureddinzde Molla elebiden tarikini tamamlayp Halvet olmutur.
Kendisi ayn zamanda Cuma vaizi idi. Murgl-lebib adl kitab erh etmitir.
3- eyh Mehmet Efendi. Vefat, 1081 (1670) tarihindedir.
Tekkeye srasyla u kimseler eyh olmutur:

1- Vine eyh Mehmet Efendi-i Halvet. Tekke
bu zat iin kurulmutur. aban Efendi ile Ezelzdeden tarikat tahsil etmi ve Balatta Ferruh Kethda Zaviyesi eyhi olmutur. Atik Valide Camii yapldktan sonra ilk defa vaizlie
bu zat getirildi. eyhlfen idi. Olu, skdarda emsi Paa Camii muhaddisi bulunan
Vinezde, 1010 (1601)da vefat etmitir. Vine Mehmet Efendinin 992 (1584) tarihinde
Atik Valide Sultan

Tekkesi Kitabesi.
414
4- Karaba eyh el-hac Ali Efendi Halvet. Mehati 1090 (1679) tarihinde kaldrlm ve 2 Safer 1097 (29 Aralk 1685) tarihinde de vefat
etmitir. Karaba eyh Ali Efendi Arapgirlidir. Kastamonuya hicretle Halvet aban
Efendinin mridi oldu. Sonra halifesi olup
skdarda Rum Mehmet Paa Camiinde karar eyledi. 1085 (1674)te Valide-i Atik eyhi
oldu. 1090 abannda (Eyll 1679) Limni
Adasna srld. 1096 (1685)te hacca gidip
skdar Tekkeleri
Medine-i Mnevvere yolunda 1097de vefat
etti. Fazl idi. Eserleri vardr. Karaba Mescidi
bnisi bu zat olmaldr. Olu Mustafa Manev
Efendi Kadrgadaki Sokollu Mehmet Paa eyhi iken 1114 (1702) senesinde karsn ldrd iddias ile hapsedilmi ve burada vefat etmitir. Kabri skdarda eyh Nasuh Efendi
Tekkesi hazresindedir.
Ali Efendinin esas ismi, Karaba- Veli Alaeddin Efendi olup abaniyye tarikatinin byklerindendir. Bir rivayete gre, hac dn Msra yakn Gaylan Kynde vefat etmitir.
Kastamonuda eyh smail Efendi ile eyh
Muslihddin Efendilerin halifesi olmu ve
1080 (1669)da skdara gelerek Rum Mehmet Paa Camiinde be yl inzivaya ekilmi
ve ibadet etmitir. Vaazlarnda, Sultan IV.
Mehmetin av partilerini tenkit ve bu yzden
devlet ilerinin zaafa uradn ac bir dille
eletirdiinden 1679 ylnda Limniye srlmtr.
Kendisine ait olduu sanlan Karaba Mescidi,
Fener ile Ayakap arasnda olup ncebel Caddesinin yan tarafnda ve Serhalife Sokak zerinde idi. ukur Cami ismiyle bilinirdi.
Nasuhiye tarikatinin kurucusu olan Nasuh
Mehmet Efendi, Ali Alaeddin Efendi tarafndan yetitirilmi ve ondan feyz almtr.
5- Blblczde eyh Abdlkerim Fethi Efendi.
Vefat, 6 Rebiylhir 1106 (24 Kasm 1694)
tarihinde olup kabri, Eyp Niancasnda, eyhi Abdlahad Nuri Efendinin trbesindedir.
Ta yoktur.
caddenin Tbbye Caddesi ile birletii keden 95 adm ileride, set zerinde ve 8. Adaya
alan birinci kapnn hemen sa kesindedir.
Ta yar yarya topraa gmldr.
Atik Valide Sultan

Tekkesinin uzaktan
grn.
8- eyh Mehmet Atullah Efendi. Vefat 1204

gurre-i safer (21 Ekim 1789) tarihindedir.
Kabri, eyh Abdlaziz Efendinin yanndadr.
9- eyh Mehmet Ataullah Efendinin olu
eyh Mehmet kr Efendi. Vefat tarihi: 17 aban 1247 (ubat 1832). Kabri, babasnn yanndadr.
10- eyh Mehmet kr Efendinin olu eyh
el-hac Mehmet Neet Efendi. Vefat, 15 aban
1292 (16 Eyll 1875). Kabri, babasnn yannda olup abaniyye sikkeli hidesi zerindeki
kitbesi udur:
Atik Valide Sultan

Tekkesinin dtan
grn.
6- eyh Abdlkerim Fethi Efendinin kk

olu eyh Abdurrahim Mnib Efendi. Vefatna;
Fazl- refik-1125 (1713)
ibaresi tarihtir. Kabri, babasnn gml olduu trbenin haricinde idi. Yaplan aramada tana rastanmad. Babasnn Fatihte Blblc
Tekkesi ismiyle bilinen bir dergh vardr.
7- eyh Abdlaziz Efendi. Vefat 1176 (1762)
tarihindedir. Kabri, Karacaahmet Mezarlnn 8. Adasnda, Tunusbandan Karacaahmet Sultan Trbesine doru yrndnde,
Tunusba Caddesinin sa tarafnda ve bu
415

Tarikat-i aliyye-i Halvetiyye meayih-i
kiramndan Cennet-mekn Atik
Valide Sultan dergh-
erifinde seccade-nin-i ird
iken veda-i lem-i fni eyleyb
bezm-i lhte azm-i aiyn olan
merhum ve mafur e-eyh
el-hac es-seyyid Mehmed Neet
Efendinin ruh- erifleri n...
1229 (1814)te dnyaya gelmitir. Olu Hafz
erafeddin Efendi 1255 (1839), dier olu Ali
Agh Efendi ise 1275 (1858) tarihinde dnyaya geldi. Devrinde, eyh, oullar ve dervianla beraber tekkede 31 kii bulunuyordu. skdarn en byk tekkesi idi.
11- eyh Mehmet Neet Efendinin olu eyh
Mehmet erafeddin Efendi. Vefat, 5 Zilhicce
1309 (Temmuz 1892) tarihindedir. Kabri, babasnn yannda olup hidesi zerinde u yaz
vardr:
Tarikat-i aliyye-i abaniyye
meayihinden Atik Valide
Dergh- erifi post-nini
hadiml-fukara es-seyyid hafz
Mehmet erafeddin Efendi
ruhin ve kaffe ehl-i
iman ervahin Fatiha
eyh erafeddin Efendi ile kardei Agh Bey
birer mersiyehan idiler.
12- eyh Mehmet Vasfi Efendi. Kabri, Topkap
Mezarlnda olup vefat tarihi belli deildir.
Yaplan aramada tana raslanmad.
13- eyh Mahmud Celleddin Efendi. 15 Zilhicce 1337 (Eyll 1919)da vefat etti. Silivrikaps dnda, Seyyid Nizam Trbesinde eyh
uaeddin Efendinin kabrine defn edildi. Cemaleddin Efendi, Fatih Sultan Mehmetin damad ah Melek Paa ahfadndandr. Babas
Zecriyye (alkoll ikiler) gmr memurlarndan Sleyman Efendidir. Tahsilini tamamladktan sonra eyh Hammam Tevfik Efendiye teslim oldu. eyhi Kmil Efendinin vefatndan sonra feyzinin srr kendisinde ortaya
kt.
Atik Valide Sultan
Tekkesi eyhi Neet
Efendi.
416
O srada stanbulda bulunan Kastamonu aban asitanesi eyhi Mehmed Atullah Efendi,
Mahmud Efendiye, Nalac Derghnda bir
perembe gn tac ve hrka giydirerek icazet

vermi ve o srada bo olan Atik Valide Tekkesi eyhliine tayin olunmutur. Onun, posta
oturtma merasimini de Snbl Sinan Tekkesi
eyhi Kutbeddin Efendi stlenmitir. Sefne-i
Evliya yazar Hseyin Vassaf Bey de bu merasimde bulunmutur.
On sene kadar eyhlik yapt. Vefatnda cenazesi Snbl Efendi Camiinden kaldrld. Oradan Seyyid Nizam Tekkesine gtrld. Trbe dnda gmlmesi kararlatrlm iken
meydana gelen bir manevi hal ile Seyyid Nizameddin sandukasnn yannda uaeddin Efendinin kabrine defn olundu. Bu tekkeye 42 sene devamnn mkafatn grd. Sadk ve doru bir kimse idi. 1340 (1921)de vefat eden
Tahsin Bey, onun mafassal z gemiini ve
menkibelerini yazmtr.
Mahmud Celleddin Efendinin yerine Kagr Yakup Hann damad, 1289 (1872) doumlu Ahmed Nazmi Efendi ihvann ve halkn arzusu ile eyhlie talib olmu ve Meayih Meclisinde yaplan imtihan kazanm ve eyhlik
kendisine verilmitir. Fakat o zamann kaidesine gre, eyh olanlar, bal olduu memuriyeti
terk etmek zorunda idi. Memuriyetten ald
skdar Tekkeleri
aylk, tekkenin gelirinden fazla olduu iin
eyhlii terk etmek zorunda kalmtr. Kendisinin baz eserleri vardr.
Sadk Vicdan Efendi eserinde diyor ki:
Sofular Ekmel Tekkesi eyhi Abdullah Rd Efendinin olu ve bu tekkenin eyhi Mustafa Siret Efendi, sonradan skdarda Valide
Dergh postninliine tayin klnmtr. Mustafa Siret Efendi bu grevde iken, Meayih
Meclisi azalna da getirilmitir. 1340 (1921)
AVNZDE TEKKES
yin gn Cumartesi olan bu Kadir Tekkesi Divitiler Mahallesinde, Arakiyeci

Soka ile Eski Ekmeki Ba Soka arasnda
idi. Tapu kaytlarnda, tekkenin yerinin, 209
Ada, 33 parsel diye kaytl olduu grlmektedir. Fakat, eyh Mehmet Efendi mezarnn
parsel nosu siliktir
Bu tekke de, stanbulun birok tekkelerinde
olduu gibi, bir kmaz sokak zerine kurulmutu.
Hseyin Vassaf Bey de unlar sylyor:

eyh Abdullah Rd Efendi, 1299 (1881)de
vefat edince kardei Yakub Sdk Efendi eyh
oldu. Bunun da 1319 (1901) tarihindeki vefat zerine dergh mehati bir mddet iki amcazde yani, Abdullah Rd Efendinin olu
eyh Mustafa Siret Efendi ile Yakub Sdk
Efendinin olu eyh Yusuf Salahddin efendiler idare ettiler. Mustafa Siret sonradan skdarda Valide Dergh postninliine tayin
klnmtr. Tekkenin son eyhi bu zattr.
Tekke sonradan medrese haline getirilmitir
ve medreseler kapatlnca da Rumeli gmenleri yerletirilmitir.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 1/161, 2/231) (A. Mnib
Efendi, Mecmua-y Tekaya) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri,
1/138 Karaba Veli) (. Hakk, Merkd, s. 70-71) (Mehmet
Paa, Zbde-i Vekayiat, Tercman Ne. 3/150) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 3/110) (E. Kou, stanbul Ans. 2/624 ve
8/4301) (Sicill-i Osmn, 3/517, Karaba Ali Efendi, 4/413
Mustafa Manev, 4/124, Vine Mehmet Efendi, 4/141, Vahyizde Mehmet Efendi, 4/553, Neet Efendi) (Ayvansaray,
Vefeyt, 15-25/b) (Sadk Vicdan, Tomar- Turuk- Aliyye,
4. Kitap, s. 65 ve 76) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih,
Haz. F. Derin-V. abuk, s. 16, Vine Mehmet Efendi) (S.
N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 479-663, erefeddin Efendi, 672) (Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri
No: 6290/1, s. 364) (Ata, s. 361, E-eyh Mehmed, s. 559,
E-eyh Ebu Abdullah Mehmed Vahyizde) (Mustakimzde,
Mecmua, Sleymaniye Ktphanesi Esad Efendi Blm No:
3397, s. 112) (eyhi Efendi, Vekayil-Fudala, Sleymaniye
Ktphanesi Esad Efendi Blm, No: 3397, s. 112 ve Hac Beir Aa Blm No: 479, s. 460) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, 3/376 Abdurrahman Mnib Efendi; 4/58 Mustafa Siret Efendi; 4/101, 103-104 Ahmet Nazmi Efendi;
4/12-13 Karaba- Veli ve Muslihddin Mustafa Efendi) (Saliha Sultan Dn s. 17/b)
skdarl Ahmet Mnib Efendinin 1890 tarihlerinde yazm olduu, Mecmua-y Tekayada tekkenin yeri arsa olarak gsterilmitir
ki, bugn de byledir.
Derghn zerinde bulunduu kmaz sokan
nihayetinde ve Eski Ekmeki Ba Soka yaknnda eyh Mehmet Efendinin, bugn mevcut olmayan kabri vard. 1040 (1630-31) tarihinde vefat eden eyh Mehmet Efendinin yannda, 1168 (1754-55) ylnda vefat eden
mam Mesut Efendi medfun idi.
Bunlarn yannda, Pend-i Attar arihi Enderun
Sleyman smet Efendinin kabri bulunuyordu. Tekmilt-akaik adl eserinde, smet
Efendi, Sleyman smet Efendi iin u bilgiyi
vermitir:
Saray- Hmyun Abas Ahmet Aann
kznn olu ve Enderun Kiler-i Hassa odas
mtehayyizanndan iken kudema-y hazreti
Avnizde Tekkesi
vaziyet krokisi.
417
Tekke sahibi
Avnizde Mehmet
Hamit Efendinin
babas Avni
Efendinin hidesi.
ehriyar olan Pikir Aas brahim Aann

oludur. stanbulda dodu. Genliinde Enderuna ra olarak iyi bir tahsil grd. Mderrislik ile saraydan ayrld. Vefat 1145 evvalinin 1. gndr (17 Mart 1733)
Tekke, Avnizde Mehmed Hamid Efendi tarafndan kurulmu ve vakf tayin etmitir. 18
evval 1214 (15 Ocak 1800) tarihli bir istida
ile eyhlislmlk makamndan tekkesine
eyh tayin edilmesini istemitir.
skdarda, Karacaahmet Trbesi yanndan,

Harmanlka giden caddenin sol tarafndaki su
terazisi ilerisinde, drt taraf duvar ile evrili,
ekersuyu Bostannn arkasnda mteallikat
arasnda medfundur. rfan sahibi, deerli ve
hretli bir zattr.
eyh Feridddin Attar Efendinin, keteb-i farisden Pendname kitabn erh etmitir. (Fndkll smet Ef. Tekmilt-akaik. Haz. A.
zcan, st. 1989, 5/57)
Mehmed Hamid Efendi, devlet ricalinden Avni Efendinin olu olduundan Avnizde diye
tannmtr. Kendisi kalemden yetiip 1223
(1808)de Kili mukataacl (arazi vergisi toplayan) ile hcegndan oldu. 1237 (1821)de avular ktibi ve bir sene sonra gedikler ktibi
ve 1241 (1825)te cebeciler ktibi ve 1242
evvalinde (Mays 1827) piyade mukabelecisi
ve 1244 (1828)de mevkufat (vakfolunmu
gelirlerin idarecisi) oldu. Vefat tarihi belli deildir.
Pendnme, anlalmas kolay bir ahlk kitab

olup eskiden okullarda okutulurdu.
Babas Mehmed Avni Efendi hakknda Sicill-i

Osmnde u bilgi vardr:
Tapu kaytlarnda, tekkenin yeri 209 Ada, 33

parsel diye kaytl olduu grlmektedir. Fakat, eyh Mehmet Efendi mezarnn parsel nosu siliktir.
Bab- liye devam edip ffet Mustafa Beyin

(air, l. 1172/1758den sonra) kz Zeliha Hanm ile evlendii iin Zitov mukaleme ktibi
ve sonra divan- hmyun kisedar oldu. 1209
Cemaziyelhirinde (Aralk 1794) tezkire-i sni ve 1213 Recebinde (Aralk 1798) tezkire-i
evvel oldu. Azlinden sonra 1220 abannda
(Kasm 1805) Anadolu muhasebecisi, 1221
abannda ikinci defa tezkire-i evvel olup
1222 Rebiylevvelinin yirmisinde (28 Mays
1807) defterdar- kk- salis oldu. 1227
(1812)de ayrlp 1235 evvalinin onunda (21
Temmuz 1820) vefat etti. Kabri, skdarda
Haydarpaa Numune Hastahanesi arkasndaki
mezarlktadr. Kafes destarl hidesi mevcuttur. Dirayetli, bilgili ve doru bir zat idi.
Avni Efendinin hidesi zerindeki kitbesi
udur:
n ecel geldi ana olmaz aman
Crmn afv eyle y Rabbl-Mennan
Mafiret kl olmasun hali yaman
Mazhar- nrun eyle, efaat kl her zaman
Hcegn- divan- hmyundan
Ve rical-i Devlet-i Aliyyeden merhum
ve mafur Cennet-mekn firdevs-iyan
Mehemmed Avni Efendi ruhuna
el-Fatiha. Sene 1235 evval 15
Avnizde Mehmed Hamid Efendinin annesi
ve Avni Efendinin einin ad, Sicill-i Osmn
yazarna gre Zeliha olduu halde hidesinde
418
skdar Tekkeleri
Abide olduu grlmektedir. smi Abide Zeliha da olabilir. hidesindeki yaz udur:
Darphane emini Mustafa / Beyefendinin kerimesi, tezkire-i / sni Avni Efendinin halilesi / merhume Abide Hanm / ruhin el-Fatiha / B. 1220
(Ekim 1805)
Avni Efendiden 15 sene evvel vefat etmitir.
Ailenin dier baz fertlerinin hideleri de burada bulunduuna gre, Hamid Efendinin
kabri burada olmaldr. Zira, hideleri krlm
baz pehle talar vardr.
Fakat tekkenin ad, 1250 (1834) tarihinde icra edilen Saliha Sultan Dnne davetli
eyhler listesinde ve 1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde yoktur. 1307 (1890) tarihli Mecmua-y Tekayada tekkenin yeri arsa olarak
gsterildii halde, 1924 senesinde yazlan skdar gayri menkul vakflar listesinde muhtac tamir durumunda olduu gsterilmitir. Buna
gre, 1890dan evvel yklan veya yanan tekkenin muhtasarca yeniden yaptrld, fakat
takriben 25-30 sene sonra tamire muhta duruma geldii anlalmaktadr. Tekke her iki
eserde de Divitiler Caddesi zerinde gsterilmitir.
stanbul Vakflar Mdrl Hayrat- erife
skdar Defterinin 14. sayfasnda tekkenin
bir semahanesi, trbesi, iki sofa bir odas, bir
kk avlusu, kuyusu, bahesi ve yine iki odas bir sofas, iki gz hels ve harem dairesi bulunduu grlmektedir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Mecmua-y Tekaya, stanbul
1307, s. 6) (Konyal, skdar Tarihi 1/64) (Osm. Ar. M.
Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri, II, No: 17715) (Sicill-i Osmn, 2/257 ve 3/608)
AYE SULTAN TEKKES
yin gn perembe olan bu Celvet Tekkesi, mrahor Mahallesinde ve dl

Sokak zerinde bulunuyordu.
Tekkenin nnde, 1007 (1598) tarihli ve kendi

ad ile anlan emesi, tam karsnda babasnn
yaptrm olduu sbyan mektebi, sol tarafnda
ise Mirahur Mehmet Aa Camii ve hazresi vardr. (Aye Sultan emesi bahsine baknz.)
Aye Sultan, Kanun Sultan Sleymann torunu, Mihrimah Sultan ile Sadrazam Rstem
Paann kzdr. lk nce, Sadrazam Semiz Ahmet Paa ile evlendirilmi; ondan, Abdurrahman Bey, Hakani Mehmet Bey, ehid Mustafa Paa ve Osman Bey adl ocuklar olmu fakat Ahmet Paann 988 (1589) tarihinde vefat zerine, 990 (6 Nisan 1592)de Nianc
Feridun Bele evlenmi fakat Feridun Paann ertesi yl vefat etmesi zerine tekrar dul
kalmt. Feridun Paa, Eyp Sultandaki, Mimar Sinan yaps trbesine gmlmtr.
Avnizde Mehmet
Hamit Efendinin
annesi
bide Hanmn
hidesi.
1003 (1594)te olu ile hacca giden Aye Sultann, son defa olmak zere, Celvet tarikatnn kurucusu, Aziz Mahmud Hdy Efendi ile
evlendii sylenir. Vefatnda vasiyeti gereince kocasnn trbesi yanndaki hazreye defnedilmitir. (Aye Sultan Trbesi bahsine baknz.)
Aye Sultann bu tekkesinden eser kalmamtr. Yanlz tekke ile beraber yapld tahmin
419

olunan H. 1007 tarihli emesi bugn de mevcuttur.
Tekkenin ne zaman ykld veya yinlerini
durdurmak mecburiyetinde kald belli deildir. 1890 tarihlerinde yazlan Mecmua-y Tekayada Aye Sultan tekkesi kaytl olduu halde,
eyhinin isim hanesi bo braklmtr. Bundan
da, tekkenin bu tarihten evvel faaliyetini tatil
ettii anlalr.
Tekkenin ad 1256 ve 1294 tarihli tekkeler listesinde yoktur.
Tekkenin eyhleri belli deildir. Yalnz, duahan Ebul-kavak smail Hakk Molla burada
1905den 1914 tarihine kadar eyhlik etmitir.
Kendisi Nak idi.
Kaynaklar: (Mecmua-y Tekaya) (A. etin, stanbuldaki
Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda 1199 (1784), Vakflar Der. 13/589) (Kmil Ylmaz, Aziz Mahmud Hdy, s.
284) (C. Revnakolu, Divan Ed. Mzesi, B-197)
AZZ MAHMUD HDY

EFEND TEKKES
u tekke iin Aziz Mahmud Hdy Efendi

Tekkesi Camii bahsine baknz.
Cedid Hac Dede

Tekkesi eyhi Halil
Efendinin hidesi.
CEDD HACI DEDE TEKKES
yin gn Pazar olan bu Kadir Tekkesi

skdarda, Tunusba civarnda ve Bali
avu Camii iinde tesis edilmitir. Mabet,
nadiye Mescidi Soka ile Musahipzade Sokann birletii yerde ve ikinci sokan sa kesinde idi. 1006 (1597) tarihinde Bali avu
tarafndan yaplmtr. Arkasnda eyhlislm
Mehmet Kmil Efendinin muhteem aile sofas, karsnda ve yol ar yerde, kede Esma
Sultan Mektebi ve bunun sa tarafnda ise,
mehur Menzilhane bulunuyordu. Menzilhanenin karsnda da eyhlislm Mustafa Efendinin aile sofas vardr. Sokaa ismi verilen
Musahipzde Cell Beyin evi de burada olup
restore edilmitir.
Tekkenin yapld tarih belli deildir. 1199
(1784) tarihli tekkeler listesinde Bali Mahallesinde, Cedid Hac Dede Tekkesi, nadiye
kurbinde, Bali avu Mescidinde olan zaviye,
be-dest Seyyid Hasib Efendi diye kaytldr.
1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde Kadiriyyeden Cedid Hac Dede Tekkesi, der Tunusba, der skdar diye kaytldr. 1890 tarihinde baslan Mecmua-y Tekayada ise ad
yoktur.
skdarda, Alaca Minare Tekkesinin dier
ad, Hac Dede Tekkesi olduu ve daha evvel,
1745-50 tarihlerinde kurulduu iin buna, Cedid Hac Dede Tekkesi denmitir.
Tekke, eyh Hasib Efendiden sonra eyh Halil Efendi tarafndan yeniden yaptrlmtr.
Kabri Bali avu Mescidinin yan tarafnda ve
Karacaahmet Mezarlnda, 9. Adadadr.
Metruk mezarln takriben ortalarnda bulunan hidesi zerindeki kitbe udur:
Ba- glistan- Kadiriyyede bir gl-i ran idi
By- tr emin kld nice can pr-saf
n tarik-i Kadiriyyede say idb buldu kemal
Eyledi bu makam ihy ki zikrullah ola
Davete itdi icbet cnna minnet bilb
Kld b-perva azimet itmedi havf u rec
n hitab- rci irdi sema srrna
Ruh- pki eyledi kandil ar- ren
Kutbl-rifn gavsl-vsln
Hazreti eyh Sultan Abdlkadir
Bendelerinden merhum ve mafur e-eyh
El-hac Halil Efendi ruhin el-Fatiha
Gurre-i Zilkade 1246 (13 Mays 1831)
420
skdar Tekkeleri
hidesi sikkelidir.
Tekkenin 1872 tarihlerindeki eyhi ise, 1241
(1825) doumlu Ali Efendinin olu Hsn
Efendi idi.
Tekke, 1940 tarihlerinde yklmtr.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/228, Tunusba Mescidi) (A. etin, Vakflar Der. 13/589) (. Hakk, Merkd, s.
44) (Osm. Ar. Nfus Defteri s. 396) (1256 Tarihli Tekkeler Listesi) (stanbul Belediyesi, hsaiyat Mecmuas 1328)
(Saliha Sultan Dn, 1250, s. 20/a)
Tekkesinin kurucusu, erbeti Mehmed Efendinin halifesidir. Mehmed Efendi, 1053

(1643) tarihinde vefat ettiine gre, tekkesini
bu sralarda tesis etmi olmaldr.
smail Beliin Gldeste-i Riyaz adl eserinde ve
eyh Yakup Efendi bahsinde, Ramazan Mahfi
Efendinin halifesi erbeti eyh Mehmet Efendinin yerine eyh olan eyh Yakub Fani Efendidir. Bunun halifesi Cihangir eyh Hasan Efendi 1074 (1663)te vefat etmitir. Hasan Efendinin halifesi ise, mazanne-i kiramdan amlcal
eyh Mehmed Efendidir. denmektedir.
skdarda avudere Caddesi, narl Tekke ve Koltuku Rza sokaklar ile evrili
olan alan iindedir. Karsndaki bostan iinde
ve yol kenarndaki ulu bir nar aacndan dolay narl Tekke diye de bilinmektedir.
Mehmed Efendi, 1104 Ramazan balarnda

(1693 Maysnn ortalar) vefat etti. Kabri bu
tekkenin bahesindedir. Fakat hidesi yoktur.
Mermer pehlesi zerine ahap bir sanduka yerletirilmitir. Eskiden ahap bir trbe iinde
imi. 1920 tarihlerinde iddetli bir yamur neticesinde set duvar ile beraber yklmtr. Bu
kabrin yannda hidesiz bir kabir daha vardr.
Bunun tekkenin kurucusu dris Efendiye ait
olduu sanlmaktadr.
Tekke eyh dris Efendi tarafndan tesis edilmitir. Kurulu tarihi belli deildir. Kabri orada ise de hidesi yoktur. Kendisi, erbetdar
eyh Yakub Fani Efendi 1052 (1642) tarihinde,

Bursada, Karaaa Mahallesinde tesis ettii ve
kendi ismiyle anlan tekkesinde vefat etmitir.
AMLICALI MEHMET EFEND

TEKKES
amlcal Mehmet
Efendi Tekkesi.
421

diden sonra kimlerin eyh olduu belli deildir. Mecmua-y Tekayaya gre 1890 tarihlerinde tekkenin eyhi Mehmed Nuri Efendi idi.
Nuri Efendi, Hseyin Efendinin olu olup
1259 (1843)te dodu. Onun zamannda tekkenin ikinci eyhi, 1265 (1848) doumlu
mer Efendi bin Hseyin Efendi idi. eyh Nuri Efendinin olu, 1285 (1868) doumlu Hseyin Efendi idi. Bu devirde tekkede yalnz bu
kii ve aileleri bulunuyordu.
amlcal Mehmet
Efendi Tekkesi
vaziyet krokisi.
amlcal Mehmet
Efendi Tekkesi
bahesinde kabirler.
eyh tf Efendinin
hidesi.
422
1314 (1896) tarihinde bastrlan Mirat-i stanbul kitabnn yazar Mehmed Raif Bey, amlcal Mehmed Efendi Trbesini grm ve narl Tekkesinde eyh Mehmed Efendi medfundur. Trbesinin zerindeki tarih udur:
Hankh- kutbl-rifn gavsl-vsln amlcal Hazreti eyh Mehmed Efendi Kuddise Srruh. 1084 (1673) diye kaydetmitir.
Sefne-i Evliya yazar Hseyin Vassaf Bey ise,
eyh Mehmed Efendinin vefatn 1104 Ramazan balarnda gstermitir. Herhalde 1084
tarihi doru olmaldr. Mehmed Efendi Hrkal eyh sfat ile de nl idi.
Tekkenin ad, 1199-1256 ve 1294 tarihli tekkeler listesinde vardr. Fakat Mehmed Efen-
Tekkeye, narl Tekke Sokana alan 1

nolu bahe kapsndan girilir. Kapnn sa tarafndaki set zerinde, 5 Rebiylevvel 1235
(22. 12. 1819) tarihli e-eyh Atf Ahmed erRufa Efendinin onbir dilim tarikat sikkeli hidesi vardr. Kitbesi arapadr. Bunun karsnda amlcal Mehmed Efendinin ve eyh
dris Efendinin sandukalar vardr.
Zemini ta deli bir yoldan, tekkenin bugn
kirada olan semahanesine gidilir. Yolun sa tarafnda, bahe duvarnn dibinde Aya Yuannis
Ayazmas vardr.
Bir istinat duvar zerine oturtulmu olan semahane binasnn st kat da tamaldr. Semahanenin dier kaps ise Koltuku Rza Sokana almaktadr. Bu sokak zerinde,
katl, karn patlak tabir edilen ahap eyh evi
vardr ki, bugn zel mlkiyete gemitir. Tekke ve mtemiltnn hi bir yerinde kitbe
yoktur. Trbe hari semahanesi ve eyh evi
gnmze kadar gelebilmi ender derghlardan biridir.
skdar Tekkeleri
EKMEK YEMEZ TEKKES

(EMEK YEMEZ TEKKES)
yin gn Pazartesi olan bir Bayramiyye

Dergh idi. Salacak skelesi Arka Soka
ile Lmekn Hseyin Sokann birletii
yerde ve ikinci sokan sa kesinde bulunuyordu.
Civarnda Musahib Mustafa Paann 1094
(1683) tarihli gzel bir meydan emesi ve bunun hemen arkasnda byk bir saray ve sol
tarafnda ise paann divan ktipliini yapm
bulunan mehur air Nbnin evi ve bir dnem evlendirme dairesi olarak kullanlan ktphanesi vard. Ayrca bunlarn nnde Hatice ve Fatma sultanlarn sahil saraylar bulunuyordu ki, yerleri hl arsa halindedir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/219)

(Mirat-i stanbul, s. 89-99) (E. Kou, stanbul Ans. 3/1570)
(A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der. 13/588, Mecmua-y Tekaya) (Osm. Ar.
Nfus Defteri, No: 6290/1, s. 374) (Hseyin Vassaf, Sefnei Evliya 5/31-19) (smail Beli, Gldeste-i Riyaz, s. 137)
Byk bir semahanesi olan, haremlik ve selmlkl iki katl tekke binasnn ats km, harap bir halde iken 1935 ylnda yktrlmdr. Bugn yalnz sonradan yaptrlan yma ta trbe ve bodrum kat krgir, dier iki
kat ahap olan eyh evi mevcuttur. eyh evi,
pek harap olduundan 1975 tarihlerinde oturanlarca terk edilmidir. Tekkenin arsasna bir
ka apartman yaplmtr.
amlcal Mehmet
Efendi Tekkesinin
caddeden grn.
Emek Yemez Tekkesi

yerine yaplan
apartman.
423
Emek Yemez Tekkesi

eyh evi.
Trbenin hemen yannda bulunan tekkenin,

Salacak skele Arka Sokana alan kaps
zerindeki kitabesi sonradan trbe duvar zerine yerletirilmitir. Be satr halinde hazrlanan bu on msral kitbe udur:
ehiri Emek-Yemez dinmek ile bir rif-i billah
Kim ismiydi Hseyin ol zat idb bu dergh ihy
Muahhar muhterik olmudu kalmd yeri eyvh
Geb demler imareti hatra gelmez idi hatta
Bu kerre eyh Seyyid Mustafa kif Efendinin
Ulvvi-i himmeti kld mcedded krgir in
Fyzt- lhye tecell-gh olub dim
Hemn yin-i ehl-ullah olsun mevki-i icr
Senih lerden istimdad idb nazm eyledi tarih
u dergh- blend imar olundu ymn ile al
sene 1286(1869-70)
Nemeka Hafz Hasan el-Fahr gufire-lehu
Manzume air Senih Sleyman Efendi tarafndan hazrlanm olub Hafz Hasan hatt ile de
yazlmdr. Senih Efendi gurre-i Rebiylhir
1318 (29 Temmuz 1900) tarihinde vefat ede424
rek skdarda ieki Camii hazresine gmlmdr.

Kitbeden Derghn Ekmek Yemez diye mehur olan Hseyin Efendi tarafndan ihya edildiini fakat sonradan bilinmeyen bir tarihte
yandn ve uzun zaman getikden sonra 1870
senesinde Seyyid Mustafa kif Efendinin gayreti ile yeniden krgir olarak yapldn reniyoruz. Bu Hseyin Efendinin, Lmekn olduu sanlmaktadr.
Sokaa ismi de verilen Hseyin Lmekn
(yersiz yurtsuz, bir yere ihtiyac olmayan kimse) Bayram Tarikatnn Melm kolu riflerinden idi. Devrin bir ok tannm kimseleri
onun mridi bulunuyordu. 1003 (1595)te
idam edilen ve muhteem trbesi Eypte bulunan Sadrazam Ferhat Paa, sadrazam ve kaptanderya olup trbesi skdarda bulunan
Halil Paa ve Mesnev rihi Sar Abdullah
Efendi bunlar arasnda idi. 1958 ylnda yklm bulunan Aksaray karakolunun yanndaki
skdar Tekkeleri
mehur Olanlar Tekkesinin kurucusu Olan
eyh brahim Efendi de Lmeknnin dervilerinden biri idi.
Tezveren Hseyin Dede ismiyle de anlan Lmekn, 21 Rebiylevvel 1035 (21 Aralk
1625) tarihinde vefat ederek Samatya civarnda, stanbul Hastahanesi arkasndaki Sultan
ah Camiinin hazresine gmlmtr. Drt
ke kaln, hamzav ba ve ayak talarnda yaz yoktur. nl Et Yemez Tekkesi de bu ah
Sultan Camiinin ok yaknnda bulunuyordu.
Mirat-i stanbul yazar rahmetli Mehmed Raif
Bey, eserinde Salacak hakknda ok ksa bilgi
verdikten sonra, mahall-i mezkurda Terifatc
kif Bein bina etmi olduu Ekmek Yemez
Tekkesi Mescidi kindir, demektedir.
Hadkatl-Cevmi yazar, merhum Ayvansaray Hafz Hseyin Efendi ise, Salacak Mescidinin bnisi Terifat kif Mehmed Beyefendidir. Hitam-i amel 1181 tarihinde vefat etmidir. Fstkl kurbnde Hdy Mahmud
Efendi hazretlerinin dervilerinin yannda
medfundur. demektedir.
Hadkatl-Cevmi yazarnn bahsettii Salacak Mescidi, Salacak skelesinin sa tarafnda,
kede ve deniz kenarnda idi. Bugn mevcut
deildir. Yazar, Ekmek Yemez Tekkesinden
hi sz etmediine gre tekke, 1765-70 tarihlerinden evvel yanm olmaldr.

Buradan da anlalaca zere tekke, 1181 senesi gurre-i Zilhiccesinde (19 Nisan 1768) vefat eden ve Karacaahmette 5. Adada, Abdullah Biare Efendinin n tarafnda medfun
olan Terifat Mehmed kif Efendi tarafndan
yaplmtr.
1890 tarihlerinde, Aziz Efendi bu tekkenin
eyhi idi.
Bu tekkenin eyhi olup Ramazan 1241 (Nisan
1826) tarihinde vefat eden Abdrrezzak Efendinin kabri, Karacaahmet Mezarlnda 1.
Adadadr. hidesindeki kitbe udur:
Tarik-i Bayramiye hulefalarndan Salacakta Et
Yemez zaviyesinin eyhi merhum ve mafur il rahmeti Rabbihil-Gafr el-hac Abdrrezzak Efendi.
Tekkenin son eyhi kif Efendi idi. Orta Oyununa pek merakl olan kif Efendi, skdar
orta oyunu, hokkabaz, kuklac ve karagzc esnafnn topland mrahorda, Rstem Paa
Sbyan Mektebi yanndaki ahap kahvehanede baz kollarn menacerliini de yapard. Bu
mtevaz yer, Neyzen Tevfikin de urak yeri
idi. Halil Efendinin olu olan kif Efendi
1241 (1825) tarihinde dnyaya geldi. Kardei,
Salacakta Emek
Yemez Tekkesi
trbesi.
425

Gktrk, Emek Yemez Tekkesi, stanbul Ans. 9/5039) (Sicill-i Osmn, 2/188, 3/287 Lmekn ve Akif Bey) (. Hakk, Merkd, s. 96-61) (Eski Eserler, skdar Ksm Dosya:
E-8) (B. Felek, Hatra Notlar) (Konyal, skdar Tarihi
1/423) (A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda,Vakflar Der. 13/589) (Osm. Ar. Nfus Defteri, No: 6290/1, s. 368) (Subh Tarihi, Varak: 236)
(Uzunarl, Osmanl Devleti Merkez Tekilt, s. 63)
FEYZULLAH EFEND TEKKES

(EYH RM EFEND TEKKES)
yin gn Cumartesi olan bu aban Dergh Ahmediye Camiinin, Gndoumu

Caddesine alan avlu kapsnn sol tarafndaki tepe zerinde idi. Bugn, arsas ve hazresi
mevcuttur. Tekke, bir kmazn nihayetinde
bulunuyordu. Arsasnda mutfak bacasnn bakiyesi grlmektedir.
Emek Yemez Tekkesi

kurucusu kif Beyin
hidesi.
1229 (1814) doumlu Mehmed Raid Efendidir. Bunun olu 1278 (1861) doumlu Seyfullah Efendidir. Akif Efendi zamannda dervianla beraber tekkede be kii bulunuyordu.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Aa

Hamam kurbinde Seyyid Feyzullah Efendi Tekkesi ad ile kaytldr. Mirat-i stanbul adl eserinde Raif Bey:
inde be sanduka bulunan trbe, semahanenin altnda idi. Semahane ykldktan sonra
sandukalar akta kalm ve etrafna alak bir
duvar evrilmiti. Akta ryen sandukalar
korumak gayesiyle 1945de duvarlar ykseltilmi ve zeri beton bir at ile rtlm ve be
sanduka yerine iki beton sanduka yaplmtr.
Burada, eyh Mustafa Efendinin, eyh Aziz
Efendinin ve iki hanmn medfun olduu bilinmektedir.
Bu tekkede eyh At Efendi namnda bir zat

medfundur. Tekkenin altnda bir eme mevcut olup zerindeki tarih udur:
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Salacak

skelesinde Akemseddin Zaviyesi ad ile kaydedilmitir. 1840 ve 1877 tarihli listelerde ise,
yin gnnn Pazar olduu ve yerinin de arsa
halinde bulunduu yazldr. Bu durumda tekkenin uzun mddet harab halde kald ve sonradan yeniden yapld anlalmaktadr. eyh
evi, 1992 senesi ilk yarsnda ahap olarak yeniden yaplmtr.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri,
1/149, Lmekn, 3/25, Akif Bey) (A. Glpnarl, Melmlik, s. 80, ve endeks, Lmekn ve Sar Abdullah md.)
(Mirat-i stanbul, s. 71) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F. Derin-V. abuk, s. 165) (Hadkatl-Cevmi,
1/132 ah Sultan Camii ve 2/226 Salacak Mescidi) (H.
426
Shibul-hayrat vel-hasenat merhum avuba esbak Hatibzde Ahmet Aa ruhin rzaen lillahi tel... Tarih-i binas 1194
(1780)dir. bu tekke bu defa yeniden tamir
ve termim olunmutur demektedir. Bu eme
bugn mevcut deildir. Bu ifadeden derghn
1890 tarihlerinde yenilendii anlalyor.
eme sahibi Ahmet Dani Aa Hatibzdelerdendir. Hatipzdelerin trbesi ise, nadiye
Tekkesinin yannda idi. Bugn mevcut deildir. Ahmet Dani Aa, Ragp Paa dairesine
girip sadaretinde kapclar kethdas olmutur.
Sonra ilerleyerek kapcba ve 1170 Zilkadesinde (Temmuz 1757) avuba oldu. Bir ara
Bostanc Klas bina emini oldu. 1191
(1777)de Midilliye ikamete gnderildi. 1192
(1778)de orada vefat etti. airdir. Pir Paa
Mescidine minber koydu. Vefatnda ruhu iin
bu eme yaptrlmtr.
Zakir kr Efendiye gre Feyzullah Efendi
Tekkesinin eyhleri unlardr:
skdar Tekkeleri
1- Halvet eyhi Seyyid Feyzullah Efendi. ElMusli (yetitiren-dzenleyen) lkabl olup mehat koyarak bu tekkeyi kurmu ve 1196
(1782) tarihinde vefat etmitir. Kabri, tekkenin trbesinde iken bugn mevcut deildir.
2- eyh Feyzullah Efendinin olu eyh Seyyid
Mehmed Esad Efendi. Nureddin Cerrah tarikinden olup Liva-i erif eyhi Mustafa akir
Efendinin halifesi idi. Vefat 1229 (1814) tarihindedir. Kabri tekkede iken bugn mevcut
deildir.
3- eyh Feyzullah Efendinin ikinci olu ve
eyh Mustafa akir Efendinin halifesi eyh
Seyyid Mehmet Ataullah Efendi. 1231 (1816)
tarihinde vefat ederek tekkeye gmlmtr.
hidesi mevcut deildir.
4- Mevleviyyeden eyh Hasan Dede Efendi. Vefat 1233 (1817) tarihindedir. Kabri, tekkede
iken imdi mevcut deildir.
5- Kavakl eyh Mehmet akir Halvet enNureddin halifesi eyh Seyyid Rumi Efendi.
Hasan Dede Efendinin olu idi. 18 Cemaziyelevvel 1266 (1 Nisan 1850) tarihinde vefat etmitir.
6- eyh Mehmet Rm Efendinin olu Seyyid
Mehmet Atullah Efendi. 1297 (1880) tarihinde vefat etmitir. Ata Efendi, 1241 (1825)te
dodu. Devrinde tekkede kendisinden ve ailesinden baka kimse yoktu.
7- eyh Hamdi Efendi. Vefat tarihi belli deildir.
1924 tarihli, skdardaki Gayrimenkul Vakflar Listesinde, Feyzullah Efendi Tekkesi
mlhakattan arsa olarak gsterilmitir.
Feyzullah Efendi Tekkesi Mezarlnda gml olanlar unlardr:
1153 (1740). Emsali az grlen sikkeli. eyh
Mehmet Efendi. Her iki hidesinde de
yaz vardr:
1171 (1757). Hasan Paa uhadr Ahmet

Aa.
1190 Safer 14 (4 Nisan 1776). Oniki msral
uzun kitbe, nefis hat. Ali Raif Efendi-i
Burusev. Pr-hner, hattat, mzehhib
(altn suyu ile ss yapan) her hnerle
mstecmi (dopdolu), Kald ok hayratta sr baki. Kitbenin son drtl
udur:
Bir muhibb-i ehl-i zikr k- sadk idi
Ehl-i dil dervi nihd pk haslet hb-h
Nam yd ve rhu d olsun didim tarihini
Gitdi ukbya Ali Raif Efendi H deyu
el-Fatiha 14 Safer 1190
hidesi tepeliklidir. Tuhfede ve Sicill-i
Osmnde ad yoktur.
Tarihsiz bir ta: stalaktitli ve gne ual. Kfi kark yaz. stanbulda bir ei yoktur.
Mzehhib-i ehriyar Ali Aann........
Naile Tutu.
1195 Zilkade 3 (Ekim 1781). Hattat rif
Mehmed Aa.
1210 (1795). Mtevelli rif Efendinin kz
Emine Monla.
1215 (1800). Ressam- sikke-i hmyun- ehriyar Burusev Ali Efendinin ei Emine
Hatun.
1227 (1812). Sabka kethda-y sadr- l Abdullah Efendinin Karakula sa
Aann kz olup gen yanda vefat
eden Dervie Hatice Bac.
1235 (1819). Divan Efendisi el-hac Raid
Efendinin hemirezdesi Nazif Aa.
1253 (1837). Sikkeli. Kutbl-rifn gavsl-vsln Hazreti / eyh Sultan Abd / l-Kadir
hulefalarndan / merhum ve mafurleh /
es-seyyid el-hac Feyzullah / Efendinin ruhuna el-Fatiha. 25 Cemaziyelevvel.
eyh Seyyid Siyahi eyledi vefat

hidesi zerinde yenierilerin 25. blnn almeti olan arh- Felek ekli
bulunduundan halk arasnda arh Baba ismi ile mehur idi.
1259 (1843). Tarik-i Halvetiyyeden brahim

Efendi.
Hazrede daha pek ok ta vardr. 1952 senesinde mezarlk duvar yaplrken yok olmutur.
427

Kaynaklar: (Mirat-i stanbul, s. 109) (A. etin, Vakflar
Der. 13/588) (Mecmua-y Tekaya) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, slm Mededineyeti Mec. Say: 4/77) (Sicill-i Osmn, 1/266, Ahmed Dani Aa) (1256 ve 1294 Tarihli Tekkeler Listesi) (Konyal, skdar Tarihi, 1/59) (A.
Glpnarl, Mevlnadan Sonra Mevlevlik, s. 300 arh Baba) (S. nver, Mzehhib ve iek Ressam skdarl Ali,
stanbul 1954) (S. nver, Ktibzde Mehmed Refi Efendinin Hayat, stanbul 1950)
GZLCE EVLYA TEKKES
ekke, Aktrbe yokuunda ve skdar

postahanesinin arkasnda idi. Bugn mevcut olmayan bu tekkenin hangi tarihte kurulmu olduu belli deildir. Tapuda yeri 395 ada,
4-5 parsel diye kaytldr.
Hdy Mahmud Efendi; Aye Sultan tarafndan 1003 (1594-95) tarihinde tekkesi kurulduktan sonra bir gn, bugnk Gizlice Evliya
Trbesinin nnden geerken:
Burada ismi bilinmeyen fakat kerameti zhir

olmu gizli bir evliya medfundur, diyerek yatrn, Gizlice Evliya ismini almasna ve kabrinin
zerine de bir trbe yaplmasna sebep olmutur.
Gizlice Evliya
Trbesi.
428
Hdy Mahmud Efendi, 1038 (1628) tarihinde vefat ettiine gre, Gizlice Evliya, bu tarihten evvel, muhtemelen Hdy hazretlerinin
skdara geldii 1580 tarihinden sonra vefat
etmi veya Hdy hazretleri Gizlice Evliyann lmnden ok sonra onun nn iitmi olmaldr.
smini bu ak trbeden ald muhakkak olan
Gizlice Evliya zaviyesi, bir Celvet Tekkesi olduuna gre, 1595 tarihinden sonra kurulmu
olmaldr. Celvet tarikatinin kuruluu ok eski tarihlere dayand halde, skdarda yaylmas, Hdy hazretlerinin bu beldeye gelmesinden sonra olmutur.
Bu tekke, Mecmua-y Tekayada kaytl deildir. Unutulmam ise, derghn 1890 tarihinden evvel yok olduu sonra yeniden yapld
anlalr. Bugn yeri hl arsa halinde olan bu
tekkeve eyhinden Nshet Ergun Bey, Trk
Musikisi Antolojisi adl eserinde yle bahseder:
Asrn son yarsnda, (musiki) sahasnda byk bir muvaffakiyet gsteren ve stanbulun
en mehur mersiyehan olarak tannm olan
ahsiyet ise, Hafz Hseyin Tevfik Efendidir.
1266 (1849)da skdarda dodu. Babas
Aktrbe yokuunda Gizlice Evliya Zaviyesi
skdar Tekkeleri
eyhi Mehmet Muhlis Efendidir. Babasnn
vefat zerine ad geen zaviyenin eyhliine
ve skdar Yeni Cami mezzin balna tayin edildi. Mehur Hafz Hac Sabri Efendi,
Fstkl Mektebinin (Paa Kaps Okulu) Muallim-i evveli iken o da Muallim-i Sani oldu
(........) En ziyade Bandrma Tekkesinde okurdu (.......) Vefat 1324 (1906) Ramazanndadr. nadiyede Selim Baba civarnda medfundur.
Cemaleddin Server Revnakolunun ifadesine
gre, Gizlice Evliya Tekkesinin eyhlerinin,
Bandrmal Tekkesinde ahz- tarikat etmi kdemli derviandan seildii anlalmaktadr.
Bu eyhlerin evli olmas artt. Tekke eyhleri
ayn zamanda trbenin de trbedr idiler.
(Gizlice Evliya Trbesi bahsine baknz.)
Kaynaklar: (S. N. Ergun, Trk Musikisi Antolojisi, 2/479)
(Gezi Notu) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 4/208-209) (C. S. Revnakolu, Divan Edebiyat Mzesi Nezdindeki Arivi, Dosya No: 30)
HACI HOCA TEKKES

(ZBEKLER TEKKES)
escit, Sultantepede ve Servili Kk Soka zerindedir. Karsnda Nuri Demiraa ait byk koru bulunmaktadr.
1166 (1752-53) tarihinde Abdullah Paa tarafndan yaptrlmtr.
Hadkatl-Cevami yazar bu tekkeye dair u
Bnisi, darphane emini ve 1167 senesi Zilhiccesinde (Eyll 1754) sadrazam kethdalndan mirmiranlk (beylerbeyilik) ile Mara valisi olan Abdullah Paadr. 1168 (1754-55) senesinde orada vefat etmitir. Bu tekkeyi, Nakibendiye tarikatndan Hac Hoca denmekle
maruf e-eyh es-seyyid Abdullah Efendiye
mlk ile beraber vermitir.
1171 (1757-58) tarihinde aprastl Hasan
Aa masrafn zerine alm, eyh Abdullah
Hac Hoca Tekkesi

zbekler Tekkesi.
429

zbekler Tekkesi, isminden de anlalaca gibi zbekler ve Buharallarn barnd bir derghtr. skdarda Blbldere mevkiinde de
bir zbekler Tekkesinin bulunduu bilindii
gibi, bir de inili semtinde Afganllar Tekkesi
vard.
O uzak Trk diyarlarndan gmen olarak gelen kimselerin gurbette kendi evleri gibi barnmalar ve ayn zamanda hac ziyareti maksad
ile deniz yolu zerinden gelip geenlerin bir
ka gn konakladklar bir yerdi.
zbekler Tekkesi.
Efendi de tekkeyi Nakibendiye tarikatna

vakf etmi ve minber koymutur. mamet ve
hitbeti de kendi zerine almtr. Zamanla baz ilvelerle genileyerek byk bir zaviye olmutur.
Hadka yazarnn bu ifadesine karlk Babakanlk Osmanl Arivindeki, Zilkade 1199
(Eyll 1785) tarihli bir mraseleye (resmi kad mektubu) gre skdarda Sultantepesinde Nakibend eyhlerinden Hac Hoca
denmekle maruf Abdlkerim Efendinin vefatyla metruk kalan cami ile fukaray iskn ve
eytamlarna (anas ve babas lm ocuklar)
mahsus mesken ve sairenin ve eyh Abdlkerim Efendinin ylini (eini) ittifak (toplamak) suretiyle eyhin evld- manevsi halifesine tevcihi istenmektedir.
Bu mektubun zerinde mucibince iaretiyle
eyhlislm Drrizde Mehmet rif Efendinin yazs vardr.
Buna gre tekke, Hac Hoca lkapl Abdlkerim Abdullah Efendi (veya gerek ismiyle
eyh Abdlkerim Efendi) iin tesis edilmitir.
(Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III,
s. 2198, No: 23887 ve II, No: 17425)
Tekke Sultantepede, Mirzazde Bana (Susuzba) bitiik bir yksek yerde olup denize nzrdr. Hl Nakibendiye tarikatndan birer
zat postnin-i irad olurlar ve hocagn hatmi
yaplr gzel bir tekkedir.
430
zbekler Tekkesine Servili Kk Sokana

alan ahap bir kapdan girilir. Buras st oda
olan bir koridordur. ki yanda odalar vardr.
leride ve soldaki merdivenden selmlk ksmna geilir. Bu ahap ve harap binann alt katnda yedi, st katnda ise be oda vardr. Ahap
merdivenden ktmzda sol tarafta selmlk
ksmnn giri kapsn, sa tarafta ise st saakl bir veranday grrz. Bu koridor eklindeki verandann sol tarafnda yanyana iki oda
vardr. n bahe olup nihayetinde tekkenin
mescidi olan semahane bulunmaktadr.
Sokaa alan cmle kaps zerinde, on msral ve 1260 (1844) tarihli, Trnakzdenin tarih drd, u mermer kitbe vardr:
Hazreti Abdlmecid Han- kerem-vr kim odur
Dver-i dery-y avtf mlk-i slmn
Ltfile mamr idb bu Hankh- zbek
Eyledi dil-d handan cmle salik-i rh
Hakk ide pertev fez-y burc- evket ztn
Ta ki cerhin devr ide her rz u eb mihr mehi
Oldu gyet dil-ga bir rh- perver hankh
Kim ider nezzresi mesrr ve bir merd gehi
Zver Trnakczde syledi tarihini
Kld Hakan- cihan ihy bu vl dergh
1260 (1844)
Kitbenin st ksmnda gne uas tarznda bir
kabartma ve onun altnda ise Sultan Abdlmecitin bir turas bulunmaktadr. Tekke, nce bu tarihte sonra 1311 (1893) tarihinde Evkaf daresi tarafndan tamir ettirilmitir.
Kitbe yazar Trnakzde Ziver Said Bey mderris olup Halep ve am Mollas ve sonra
Mekke-i Mkerreme payesi ve ra-y Devlet
azas oldu. 1285 Muharreminde (Nisan 1868)
stanbul pyesi olup 1290 Saferinin onbirinde
vefat etti. Kabri Duvardibi Karakolu arkasnda
skdar Tekkeleri
zbekler Tekkesi
tamir kitabesi.
ve Karacaahmet Mezarlnn 7. Adasnda,

mezarlk duvarnn hemen arkasndaki 1290
tarihli Trnakzde Sofasndadr. Etraf demir
parmaklk ile evrilmitir. Mevlev sikke kabartmal hidesindeki kitbe udur:
sofada iken bugn mevcut deildir. Yalnz,

aprastl damad Hasan Efendinin kethdas
Salih Efendinin ve ei Emine Hanmn 1230
(1815) tarihli talar mevcuttur.
Erbab- ir innn / ferid sipihr-i blendi ve

ulema-y / alam- dehrin zarif / ve b-menendi stanbul pyelilerinden / ve ra-y Devlet aza-y /
sabkasndan Trnakczde / es-seyyid el-hac Mehmed Said Ziver Bey / Efendi merhumun ruhin
Fatiha.
Tekkenin bnisi Abdullah Paa, Kocamustafapaaldr. Tekkeyi, Kse-Bahir Mustafa Paann sadrazaml srasnda yaptrmtr. Mustafa Paann Eyp Otaksnda bir tekkesi
vardr. Abdullah Paann hidesi, dier baz
talarla beraber, bugn Mara ehri haricindeki belediye deposundadr. Bir cami hazresinden alnarak buraya atlmtr. Kendisi gzel
ahlk sahibi idi. Gnde iki cz Kuran- Kerim
okurdu. En skk gnlerde dahi okumay brakmad. air, hattat ve irfan sahibi idi. Eserleri vardr. skdarda Nalac Halil Mescidine
minber koyarak cami yapmtr.
zbekler Tekkesine minber koyan aprastl
Hasan Aann kabri, Miskinler Tekkesi emesi karsnda ve duvarn hemen arkasndaki
zbekler Tekkesinin
1260 tarihli tamir
kitabesini yazan air
Said Ziver Beyin
hidesi.
431

Cameknn dnda ve yine sol taraftaki duvarda byk mermer bir kitbe daha vardr ki 26
msral ve 1171 (1757-58) tarihlidir.
Kitbenin dua ksmndan sonra gelen manzumesi udur:
zbekler Tekkesinde
koridor zerinde
kitabe.
Bahede byk hazneli bir eme vardr. (zbekler Tekkesi emesi bahsine baknz.)
Sokak tarafnda ve binann sol kesinde olan
Divan Odasnn duvarlarnda bir ok levhalar
ve eyh Edhem Efendinin kendi eliyle yapt
ve dkt pirin kap aynalar, tahtadan oyma mrekkeplikler, oyma kap halkalar bulunmaktadr. Ayrca, bir ok ve yay ve Edhem
Efendinin baklarak yaplm bir resmi asldr.
Banda Nak sikkesi, zerinde yin elbisesi ve
elinde neyi grlmektedir. Alt keli ve rakkamlar mineli bir antika saat duvar sslemektedir. Bu oda bir mze gibi olup baz eyalar
vitrinler iinde sergilenmitir.
Verandal koridorda bulunan Meydan Odas,
duvarl olup; baheye bakmaktadr. Trkistandan gelen zbekler buraya alnarak oturtulur ve ikramda bulunulurmu.
Semahane olan mescit fevkndir. Alt ksm
krgir, st ksm ahap basit bir yapdr. Boyu
14, eni ise 10 admdr. Yerler hal kapl olup
mihrab ahaptr. ki yan stunludur. ki tarafnda birer ve iki yan duvarnda ise er penceresi vardr. Minaresi, minberi yoktur. Kapsnn yannda bir penceresi daha vardr. Semahane nnde bir hayat veya avlu vardr. Etraf
camekn ile kapatlmtr. Camekn kapsnn
sol tarafndaki hcet pencereli duvar zerinde
1182 (1768-69) tarihli kk mermer bir kitbe vardr ki, udur:
Gel birader Nakibend tekyesin eyle makam
Bil bunu erbab- hale kim odur Dars-selm
1182
432
............ gel hin-i elfs-salt vel-slm

Kld bu vadide meydan- sehin in haram
Hazreti eyhim Mehmed Abdl-Ekber-i zbek
Hakk-tel eylesn irfan fazln ber-devm
Cedd-i pki ah Seyyid Nimetullah- Veli
Mevlidi ehr-i Semerkanddr zehi dars-selm
Kuvvet-i kudsiyyesi inkar olunmaz bir ser-nefes
Oldu nazr ber kadem ikrar ile hep hss mm
Bin yz altm alt tarihinde sad ihlasla
Zt- l-kadrine ann ber-y ihtirm
Yapd Abdullah Efendi b-riya bu tekyeyi
de Bri daima rh- revnn dgm
Eyledi imar sonra eyh Efendi n yerin
Feth olub hamd ola Bab- Allah li vefkl-meram
Resm-i matbu zre u derghda b-feyz-i Hakk
Devr-i Sultan Mustafada balanub itdi temam
Ol eh-i lem lh evket icll ile
Bir serir-i saltanat olsun heme mstedam
kibet abd-i kemne syleyb bu mfredi
Oldu harf- cevherisile ana tarih-i tm
Son iki msra badana ve sva altnda kaldndan okunamamtr.
Semahaneye giden uzun koridorun sol tarafnda ve Meydan Odasnn yannda hcet pencereli, ta bir duvar vardr. Bu duvarn arkas
mezarlktr. Birinci pencere nnde eyh brahim Edhem Efendinin, ikinci pencere nnde
ise, eyh At Efendinin kabirleri bulunmaktadr. Bu hazrede ayrca eyh Sadk Efendinin
ve Necmeddin zbek Kongay Efendinin ve
eyh Abdullah Ekber Efendinin kabirleri vardr. Semerkandl zbek eyh Abdullah Ekberin ba tanda u kitbe yazlmtr:
E-eyh es-seyyid
Abdullah-el-Ekber
bnis-seyyid Sadullah
Semerkand
Sene 1202 Safer (Kasm 1787)
1- Hac Hoca eyh Abdlkerim Efendi. Vefat,
1199 (1785) tarihindedir.
skdar Tekkeleri
zbekler Tekkesinde
koridor zerinde
kitabe.
2- Nakibend eyhi Hac Hoca Seyyid Abdullah

Efendi. Vefat, 1202 (1787). Ta hazrededir.
1210 (1795) tarihinde olup ta hazrededir.

6- eyh Halil Efendi.
3- Seyyid Sadullah Semerkandnin olu eyh

Seyyid Abdlekber Efendi. Vefat, 1202 Safer
(Kasm 1787) tarihinde olup hamzav ta hazrededir.
4- Molla leml-Buharinin olu eyh Abdlgaffur Efendi. Vefat, 1202 tarihinde olup hamzav ta hazrededir. Bu eyh efendi ayn sene iinde vefat etmilerdir.
5- Takend eyh el-hac Mehmet Efendi. Vefat,
Osmanl Arivindeki Zilhicce 1214 (Nisan

1800) tarihli bir ilmhaberde Sultantepesi
Nakibend eyhlii Semerkand eyh Fi.......
mahlulnden (boalmasndan) eyh Halile
tevcih edilmi olmala tekkenin dervileri taamiyelerine (yemeleri) Filibe nezaretinden yemeklik pirincin tahsisi istenmektedir.
27 Cemaziyelhir 1206 (22 Ocak 1792) tarihi
ile 2 Rebiylhir 1210 (16 Ekim 1795) tari-
zbekler Tekkesinde
levhalar
433

8- eyh Recep Efendinin olu eyh Mehmet
Sadk Efendi. Vefat, 17 Rebiylhir 1262 (14
Nisan 1846) tarihinde olup ta hazrededir.
zbekler Tekkesi
emesi kitabesi.
9- eyh Receb Efendinin ikinci olu eyh elhac Abdrrezzak Efendi. Vefat tarihi 24 Cemaziyelhir 1271 (13 Mart 1855)tir. Ta hizarededir.
10- eyh Mehmet Sadk Efendinin olu eyh elhac brahim Edhem Efendi. Vefat, 19 evval 1321
(8 Ocak 1904) tarihinde olup ta hazrededir.
11- eyh el-hac Mehmet Salih Efendi. eyh
Mehmet Sadk Efendinin ikinci olu olup 17
Cemaziyelhir 1333 (2 Mays 1915) tarihinde
vefat etti. Ta hazrededir. 1251 (1835) doumlu olup devrinde tekke halk 16 kii idi.
12- eyh Sadk Efendinin byk olu eyh At Efendi. 1883te bu tekkede dodu ve
1936da vefat etti. Kabri hazrededir.
zbekler Tekkesi
avlusunda 1289 tarihli
Sultan Abdlmecitin
bakadn Servetseza
Kadn emesi.
hinde tekkeye eyh tayini yaplmtr. Bu durumda tekke eyhlerinin devaml deitii anlalmaktadr. (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi
Evkaf Defteri IV, No: 33348 Evkaf Defteri I. s.
261-272 ve Evkaf daresi Katalou, 1/42)
7- Buharal eyh Mehmet Recep Efendi. Vefat,
15 Zilhicce 1231 (6 Kasm 1816) tarihindedir.
Tana rastlanmad.
13- eyh Necmeddin Efendi. Vefat, 1391

(1971) tarihinde olup 1902de bu tekkede
dnyaya geldi. Soyad kanununda zbek Kongay ismini almtr.
zbekler Tekkesinin en mehur eyhi brahim
Edhem Efendidir. Babasnn vefat zerine 16
yanda postnin olmu ve bu grevi 58 yl yrtmtr. Fen ve sanat tarihimiz asndan incelenmee deer bir ahsiyetidir. Kendisi,
1245 (1829-30) ylnda zbekler Tekkesinde
domutur. eyh Sadk Efendinin oludur. lk
tahsilini, Hac Hesna Hatun Mahallesi mekteplerinden olan Abdlbaki Efendi Okulunda
grd. Daha ziyade babas ve amcasndan, tekkeye gelen Buharal limlerden hususi dersler
alarak yetiti. Trk, Arap, Fars ve aatay dillerine hakkyla vakf olan Edhem Efendi bu
dillerle iir bile yazmtr. arambal rif
Beyden (1825-1890) talik dersi alm ve sonra da kendisine icazet (diploma) verilmiti.
stidad sayesinde marangozluk, doramaclk,
oymaclk, hakkaklk, dkmecilik, tornaclk
ve dokumaclk kollarnda baarl olmutur.
Ebruculuk da onun pek ok meziyetlerinden
biri idi. Bu yzden Hezarfen (bin sanat sahibi) lkabyla hret bulmutu. Bu sebeple
1869da Sultanahmet Meydannda Mekteb-i
Sanayi (bugnk erkek sanat okulu) kurulduunda, Mithat Paa tarafndan burann imalat
434
skdar Tekkeleri
mdrlne getirilmiti. Bir sre sonra Kbenin tamiri iin Hicaza gnderilmi ve burada kulland malann, efaati olur midi ile
lmnden sonra kendisi ile beraber gmlmesini vasiyet etmitir.
stanbula dnnde babasndan rendii
ebruculuu devam ettirmitir. Bu sanatta yetitirdiklerinden Necmeddin Okyay, MedresetlHattatne sonradan Gzel Sanatlar Akademisine retmen olarak ebruculuun yaylmasn
salamtr.
Bizde ilk defa kurun boru dken Edhem Efendi, tekkesinde derin kuyudan su eken bir tulumba yapm, icad ettii bir snnet aleti ile de
Almanyadan takdirname almt. Ayrca eserlerinden bir ksm Paris Sergisinde sergilenmi
ve kendisine oradan madalya verilmiti.
brahim Edhem Efendinin zamannda bir sanat ve fikir mahfili olan zbekler Tekkesine
devrin mehur lim, air ve sanatkarlar devam
ediyorlard. Mehur matematikilerimizden
Salih Zeki Bey (1864-1921), Harbiye Mektebi
Nazr Galip Paa, ressam Hseyin Zekai Paa
(1859-1919) ve zamannn en tannm hat s-
tatlarndan Sami Efendi (1838-1912) bunlar

arasndadr.
zbekler Tekkesi
emesi kitabesi.
Genliinde okulua merak sarp, bu ata sporunda da baar gsteren Edhem Efendi, 187778 Osmanl-Rus harbinde skdarda tekil
edilen Mevkib-i Hmyunda (Milli Tabur)
kumandanlk vazifesiyle bulunmutur.
brahim Edhem Efendi, 20 evval 1321 (8
Ocak 1904) Cuma gecesi, yats namaz srasnda kalp sektesinden vefat etmitir. Kabir kitbesi, Edhem Efendinin hayranlarndan olan
air Rza Tevfik Bey (Blkba, 1869-1949)
tarafndan yazlmtr ki, udur:
Tavaf et, geme ey zir, bu makam kenz-i irfandr
Defin olmu yatr bir lem-i mna zemininde,
Tarik-i Nakibend eyhi brahim Edhemdir kim,
Bu zbek Tekkesinde mrde diller eyledi zinde.
Edb-i nkte-pra, rif-i Hak, mrid-i kmil,
Kemlt- beer mecmu idi zt- gzninde.
Erenler himmetiyle dilleri teshire kfiydi
O irfn- cibilli, nazre-i sihr-ferinde.
Halykdan, alaykdan zp peyvend-i mli,
Esir olmu Hakikat aknn habll-metninde.
Mezhirde tecelliyt- Vechullaha hayrand,
Makam- Vahdeti bulmutu mahviyyetle dininde.
Namazdan sonra bir eb, vecd ile bhu olup dt.
Hemen Allah ihd etti zikr-i vpesninde,
Gelip bir ehl-i dil etti sl kim eyh-i ren-dil,
Cebin-sy- scd olmu, yatr pir sitininde
1904
brahim Edhem Efendinin kabir tana hk
edilen bu gzel iir ve aadaki satrlar Rza
Tevfik Beyin Serab- mrm adl kitabndan
alnmtr.
zbekler Tekkesi
eyhi Ethem
Efendinin hidesi.
435

Padiah Sultan Abdlhamit tekkeyi yeniden
ina ettirmi ve tekke yanna bir de dars-sanai yaptrmtr.
brahim Edhem Efendi burada genlerden erbab olanlara dkmecilik, demircilik, marangozluk, dersleri vererek onlarn yetimesini
salamtr. 1293 (1876) Osmanl-Rus muharebesinde skdarda tekil edilen Milli Tabura kumandan olmutur.
eyh Edhem Efendi kendisini herkese sevdirmi olduundan skdarn ulemas, urefas,
uaras, zrefas, meclis toplantlarna koard. (Sefne-i Evliya, 2/213-214)
zbekler Tekkesi
eyhi Ethem Efendi.
Ben o zamanlar, mehur muharririmiz Halide

Edip Hanma haftada iki defa ziyarete gider,
Trke dersi verirdim. Edib Bey merhum bu
eyh Efendiyi pek severdi ve tekkenin komusuydu. Beni eyh Efendiye takdim etti. Tasavvufa ok merakm ve hayli de vukfum vard.
eyh Efendinin tevecchn kazandm, duasn aldm. Nihayet bir gece, Edib Bey merhumdan bir telgraf aldm. eyh Efendinin namazda kalp sektesinden vefat ettiini bildiriyor, bir ok dostlar kitbe yazyor, sen de yaz
diyordu. Ben bu sofiyne manzumeyi hem
mersiye, hem kitbe olarak yazdm ve gn
sonra Edib Beye kendim gtrdm. Bunu,
uzunluuna ramen, tercih ettiler. eyh Efendi, hakikat, rif ve gayet gzel bir mbarek ihtiyard. Allah rahmet eylesin. Trkiyenin Vaington sefiri merhum Mnir Beyin byk babasyd.
Buraya kadar olan aklamadan da anlalaca zere, tekke en parlak devrini, Edhem Efendi zamannda yaamtr. stei zerine mehatten ayrlarak bu makam olu Sadk Efendiye brakmt. Olunun vefatyla kardei
Nazif Efendi bir mddet postnin olmutur.
zbekler Tekkesi
eyhi Ethem
Efendinin baka bir
portresi.
436
Sefne-i Evliya yazar merhum Hseyin Vassaf

Bey diyor ki: zbekler eyhi brahim Edhem
Efendi, Mabeyin Baktibi Sreyya Paaya (l.
1885) geceleri okumak iin kullanlr gayet
sanatl bir amdan yapmasna kar paa, takdiren zamann padiahna durumu arz edince,
zbekler Tekkesi eyhlerinden biri olan Mehmed Sadk Efendi, ayn zamanda bir lgat limi idi. ss-i Lisan- Trk (aatayca Szlk
1896) adl eseri Almancaya evrilmitir. skdarda Ravza-i Terakki Mektebinde Farsa
ders verirdi. Sadk Efendi, kendini ilme verdiinde postnin olmamtr. (Trk Dili ve Edebiyat Ans. 7/395)
Yukarda ad geen Edib Bey, Halide Edip Advarn babas olup, kkleri de bu derghn yolu zerinde idi. Bu gzel kk, sonradan skdar 3. Ortaokulu olmu ve daha sonra da iine
yerletirilen gmenlerin dikkatsizliinden bir
ksm yanmt. imdi harabe halindedir. Matematiki Salih Zeki Bey ise Halide Edibin ilk
kocas idi. Kabri, Fatih Camii hazresindedir.
skdar Tekkeleri
zbekler Tekkesi eyhi At Efendi, stikll Savann gizli kalan mcahitlerinden biri,
Trkln tam manasyla hakiki bir mridi
idi. Tekkesi de o gnlerin millet fedalerini
Ankaraya ulatran nurlu yollardan birinin ilk
ura ve gizli sna idi. galcilere ve onlarn yerli yardaklarna uzun zaman sezdirmeden i gren bir kahramand. eyh At Efendi,
Karakol Cemiyetinin skdar ubesinin bir
fedasi idi. Deniz kenarndaki Nakka Karakolundan (plerde) tekkesine tanan silh
ve cephaneleri ve stikll Savana katlmak
zere cemiyet tarafndan dergha gnderilen
kimseleri, bu gizli kurtulu yolunun ikinci
menzili olan Byk amlca eteinde, Tomruk Suyu yolu zerindeki Dr. Hzm Paann
kkne yollard.
Zaman zaman yaralanan milli etecilere bile
bakm her bakmdan muntazam bir posta servisi kurmu, tekkesinin bir odasn adeta posta
ubesi haline sokmutu.
zbekler Tekkesi
son eyhi
Necmeddin Efendi.
bnda ise bu tekkeden bahseder:
smet nn, air Mehmet kif, Halide Edip

Advar, kocas Adnan Advar ve daha niceleri bu derghta konaklamlar ve sonra Anadolu yolculuuna kmlard. Tekkenin, zaman
zaman ihbar zerine talyan ve ngiliz askerlerince arand da olmutu.
Kapnn nne gelince, ipi ekip ngra

aldk. Yukardan biri seslendi,
Byk yazar Halide Edip Hanm, Mor Salkml

Ev adl hatra kitabnda kendi kklerinden,
Trkn Atele mtihan adl ikinci hatrat kita-
Yukardan ipi ektiler, kap ald. Bizi, bir

dervi karlad. Elindeki feneri kaldrarak yzmze bakt. Bu, ocuklarmn adn koymu
olan ihtiyar eyhin damad Kahraman idi......
Kim o?
Bizi sa yollad.
eyh evi, birinci kat krgir olup dier iki kat

ahaptr. Bina cephesinin iki yan blm eli
brndelerle da tamal, ortadaki kap ksm
ise ieridedir. Bu kapya 5-6 basamakla klmaktadr. Her iki bina da 1844 tarihinde yaptrlmtr. imdi pek harap durumdadr. inde mtevellileri oturmaktadr.
Tekke, Perembe gnleri ayin yapard. Buras
Kalenderhane Tekkesi diye de bilinir.
Aadaki satrlar merhum Osman Nuri Ergin
Beyin Trk ehirlerinde maret Sistemi adl eserinden alnmtr:
Burann eyhinin de Asyal Trklerden olmas arttr. Vakfiyesinde de, Bu zaviyede eyh
olan zattan baka Maverannehirde zbek
vilyetinde, Semerkant kasabasnda Kalender-
zbekler Tekkesi
eyhi At Efendi.
437

hane Mahallesi ahalisinden evli olmayp bekr
olan fukara-y zbekiye dervinnn bu menzilde skin olacaklar yazldr. (Daha geni
bilgi iin Afgan Tekkesi bahsine baknz.)
zbekler Tekkesi
semhanesi ve
tekkenin mtevellisi
Ethem zbek Bey.
skdarl Musahipzde Cell Bey (18681959), Eski stanbul Yaay adl eserinde zbek tekkeleri hakknda unlar yazmtr: Buras, Trkistandan gelen bir takm sanat sahibi, her vechile temiz ve drst insanlarn toplatklar bir yerdi. Ahilerde olduu gibi ekserisi sanat sahibi olan bu insanlar kazandklar
parann bir ksmn mensub olduklar bu mahfile getirirler en samimi balarla birbirlerine
kar sonsuz sevgi ve dostluk iinde Yesev tarikatine ait yinlerini yaparlard. aatayca ve
Uygur lisanndaki ilhleri ve bilhassa Ahmed
Yesevnin iirlerini besteleriyle okurlard. Bu
itibarla muskilerini de halk muskileri tekil
eder. Bu tarikat ayinine tamamen orta Asya
Trklerinin edebiyat ve musikileri hakimdi.
1994 ylnda mescit, altndaki semahane, eyh

evi ve mutfak ile birlikte Mnir Ertegn
Beyin olu Sayn Ahmet Ertegn tarafndan,
yirmibe milyon dolar sarfedilerek mkemmel
bir surette restore ettirilmitir.
zbekler Tekkesi Mezarlnda gml olanlar unlardr:
1172 (1758). eyh Abdlekber Efendinin kz Aye Hatun. Mnib Ertegnn ak
trbesinin arkasnda olup etraf demir
parmaklkldr. Hazrenin en eski ta
budur.
1202 (1787). Hamzav ta. Buharal e-eyh
Abdlgaffar ibn Molla lem.
1202 (1787). Ba ta:
Merhum ve magfurleh / e-eyh es-seyyid / Abdlekber / bn-is-seyyid / Sadullah / Semerkand /
Ruhin Fatiha.
Ayak ta, 1210 (1795) tarihli olup Hac eyh Mehmet Efendiye aittir. kisi
ayn kabire gmlmtr. Duvara ok
yakn ve hcet penceresi arkasndadr.
1202 (1787). Dz sivri klah. Hace Abdullah
bn Hace Esadullah- Semerkand.
1210 (1795). Drt dilimli sivri sikke. Nadir
Mehmet.
1210 (1795). Drt dilimli sivri sikke Feyzullah
Mehmet.
1210 (1795). Drt dilimli sikkeli. Piva-y
Nakibend, post-nin-i Hac Hoca-i Pr, Takend eyh Mehmet Efendi. (Abdlbekirin kabrine gmlmtr.) On
msral kitbesi vardr. Son msra:
Gd Hac eyh Mehmed dr- ukbya bugn
1231 (1816). Kutbl-rifn gavsl-vsln elhac Mehmet Recep Efendi 15 Z 1231.
Postnin idi. Yanndaki torunu Reid
Efendinin 1311 (1893) tarihli kabri semahaneye giden hcet pencereli koridorun arkasndadr.
1232 (1816). Acbadem eyhi el-hac brahim
438
skdar Tekkeleri
Efendinin annesi Zeynep Hatun.
1237 (1821). Mehmet rfi Paann babas
zuamdan (byk tmar sahibi) Ebubekir
Aa. brahim Mteferrikann torunudur.
1249 (1833). Mehmet rfi Paann olu Ahmet rfan Efendi.
1251 (1835). Mehmet rfi Paann annesi
Aye Hanm.
1256 (1840). Mehmet rfi Paann ei Adile
Hanm.
1260 (1844). Tarikat-i aliyye-i Nakibendiyyeden Kapudan- Derya Kk Hseyin
Paa dairesinden mehur Zehir Bekir
Aann kz divan- hmyundan Dervi Beyin ei Aye Hanm.
1262 Rebiylhir 17 (14 Nisan 1846). eyh
Sadk Efendi. Postnin idi. On msral
kitbesi vardr. Son msra:
Vah Sadk Efendi itdi vefat
zbekler Tekkesi
semhanesinin
arkadan grn.
1264 (1848). Surre-i hmyun emini el-hac

Hayrullah Efendinin ba aas tarik-i
Nakibendiyyeden el-hac Selim Aa.
1270 26 Ca. (1853). Hl Belgrad muhafz
Mir-i Miran Aziz Paann cariyesi evket Hanm. (Sicill-i Osmn, 3/469)
1270 (1853). Hayriye tccarlarndan Semanizde el-hac Mustafa Efendi.
1271 (1854). eyh Abdrrezzak Efendi. Postnin idi.
zbekler Tekkesi
Semhanesinin i
mekn.
439

1272 (1855). Fesli hide. rf Paa, brahim
Mteferrikann torunudur. (Sicill-i Osmn, 3/454) Olu Ali Paann 1306 tarihli hidesi Sahra-y Cedid mezarlndadr. Kitbesi 20 msradr.
1275 evval 22 (25 Mays 1859). Top kabartmal lhit. Firr Ahmet Fevzi Paann
damad Rstem Paa. (Sicill-i Osmn,
1/294, 2/379) Ali Rza trbesi solundadr. Kitbesi udur:
Vah Tophane ferikinden iken itdi vefat
Gaziyn zmresinin ecai Rstem Paa
Dmann bana Sivastopolu dar itdi
Seyr iden itdii merdanelie kld sen
O gaza-pe gb oldu ehid hkm
tdi n illet-i ishal vcudun ifn
Kyd krk iki yanda ecel ol serve ah
Kld drt dane yetimi brakb azm-i beka
Mlk-i virne idb ztn Mevlm mir
Rek ide rtbesine cmle ferik-i meva
Urayb kabrine rahmetle ziyaret idene
Rz- maherde efaat ide Mahbb- Hda
Yazd Safvet oku tarihin ol Gazinin
Gd Rstem idi sadr- vay Mehmed Paa
Fevzi Ahmed Paa damad
Sene 1275 fi. evval 22
Eser-i hme Mehmed Rfat
zbekler Tekkesinde
Rstem Paann
kabri.
440
1275 gurre-i Ramazan (4 Nisan 1859). malat

reisi rf Paann olu Tersane-i Amire
mektub ketebesinden Tevfik Bey.
1277 Ramazan 11 (Mart 1861). Mara Mutasarrf Aziz Paann cariyesi Glten Kalfa.
1277 (1860). Mir-i miran- kiramdan Hakk
Paann ei smet Hanm. Kkleri, tekkenin sa tarafnda idi. Arsasndan imdi Gl Sokak gemektedir.
1279 (1862). Rikab- Hmyun kapc balarndan ve Badad hanedan- kadminden Ali Beyzde Mustafa Bey.
1280 (1863). ra-y asker evrak mdr
Mukim Efendinin kayn pederi Sultantepesi imam el-hac Mehmet Kadri
Efendi.
1282 (1865). eyhlislm rif Hikmet Beyefendinin kethdas eraf- kuztdan elhac Hseyin Efendi.
1285 (1868). Postnin eyh Receb Efendinin damad el-hac Halil Efendi.
1285 (1868). Fesli, ok uzun kitbeli hide.
Mehmet Bey.
skdar Tekkeleri
1285 (1868). rf Paann kz, Dersadet
mahkeme-i ceza mstantiklerinden
(Sorgu Hakimi) Ali Efendinin ei Fatma Hanm.
1287 (1870). Baktip Hseyin Sabri Efendinin olu brahim Halil Efendi.
1289 Zilhicce 12 (ubat 1873). zbekler
Tekkesi eyhi faziletlu el-hac Edhem
Efendinin ei Hasibe Hanm.
1295 4 Muharrem (1878). Postnin eyh Sadk Efendinin kz erife Mnire Kamer
Hanm. Hemiresi Hikmet, biraderi smail hsan, kz kriye ve olu emseddin Efendidir.
1295 gurre-i Safer (4 ubat 1878). Sabka
Antalya mutasarrf Ssl Ali Paa. (Sicill-i Osmnde yoktur.)
1296 (1879). rf Paazdelerden smail Bey.
1296 (1879). eyh Mehmet Sadk Efendinin
ei hace erife Fatma Hatun bint-i eyh
Halil Efendi.
1299 (1883). Sokollu Mehmet Paa sllesinden esbak Hdavendigr (Bursa) valisi
Hac zzet Paazde Ankara valisi Aziz
Paann olu Edirne mekteb-i idadisi
riyaziye hocas olup 28 yanda vefat
eden Yzba Mehmet Bey. Tarih Rmdir.
zbekler Tekkesinde
levha: Mallah
1306 Safer 7 (13 Ekim 1888). Etraf yksek demir parmaklkl. Mutekaid-i Ferikndan
ressam brahim Rasim Paa. Avrupada
resim tahsil etmitir. Abdlmecit ve Abdlazizin portrelerini yapt. Zengin bir
koleksiyonu vard. Ressamlarmzn piri
idi. (N. slimyeli, Asker Ressamlar s. 31)
1300 (1882). Rumeli payeli Kuds Mutasarrf el-hac Ahmet Bahri Paann
ei.....(Sicill-i Osmn, 2/8)
1313 (1895). Beinci ordu erknndan iken vefat eden Davut Paann haremi ve Sultantepesi sakinlerinden Mir Ahmet
Tevfik Paann kayn validesi Nefise Hanm. Ayak ta zerinde; 1326 (1908)de
vefat eden kz Hrmz Hanm.
1300 (1882). Sadr- esbak Hseyin Avni Paann cariyelerinden Turunc Kalfa.
1315 Ramazan (Ocak 1898). Kudema-y rical-i

Fudaldan Yusuf gh Bey.
1301 Cemaziyelevvel 4 (Mart 1884). Sadr-

esbak Hseyin Avni Paann cariyelerinden Kevser kalfa. Vefat tarihi yazl
olmayan dier bir cariyesi, ehboy Kalfa.
Ayrca bir cariye kalfa daha vardr.
1320 (1902). Lhit. Abdullah bn-i el-merhum Abdlmennan Beyin kz Mnire

Hanm. Kazan muhacirlerindendir.
1302 (1884). Hac zzet Paa kethdas Hac

Sleyman Sadk Aa.
1302 (1884). Nafia Nezaretinde ktip, rf
Paazde kr Bey.
1321 evval 19 (8 Ocak 1904). Hcet penceresi arkas. Bir cetvelde iki msra, hepsi
16 msral kitbe, Nefis hat. Tarik-i
Nakibend eyhi brahim Edhem Efendi. Kitbesi yukarda yazlmtr.
1324 (1906). Beyolu Klasnda seyyar topcu
441

numne 2. alay tabur kaimmekam,
Ressam brahim Paazde Hayri Bey.
Ramazan aynda vefat etmi olup kabri
babasnn yanndadr. Ayak ta: Yeni
yaz ile; Kaymakam Hayri Beyin olu
eczac mlzm- evvel Ahmet Tevfik. d.
1299 - . 3. 6. 1330
1329 (1911). Mahmud Faiz Paann kz kriye Hanm.
1331 (1913). rf Paa ahfadndan smail
Beyin ei Aye Sdka Hanm.
1332 (1913). Rical-i devlet-i aliyyeden ve ra-y devletten Mehmet Reat Beyefendi.
zbekler Tekkesi ve
evresi.
Gml bir ta: Hekimzde Ali Paa evltlarndan skdar Mahkemesi ketebesinden
ve eraf- kuzattan Mustafa zzet Efendinin ei erife Fatmatz-Zehra Hanm.
Gml bir ta: Hac Hoca Dergh eyhi elhac Abdrrezzak Efendinin ei Hatice
Hanm.
1882-1961 Byk sofa. Prof. Dr. Nihat Reat
Belger. Ayn yerde, ura-y Devlet reislerinden Mehmet Reat Bey. (M. Larus
2/265)
Trkiyede ilk matbaay kuran brahim Mteferrikann olu Rfat Efendi ile torunu Yusuf
Efendinin kabirleri de burada idi. Talarn
bulamadm. rf Paa Yusuf Efendinin oludur.
1936 Bu derghn eyhi Mehmet Sadk Efendinin olu eyh Mehmet Ata Efendi.
d: 6. 8. 1883 - : 16. 6. 1936
1274 (1857). Bosnada memuriyet-i mahsusa
ile bulunan beylerbeyi payeli Aziz Paann ei Safvet Hanm.
1944 eyh Edhem Efendinin torunu Vaington Bykelisi Mnir Ertegn 1944 tarihinde vefat etmi ve 1945 tarihinde
cenazesi Missuri zhls ile stanbula getirilmi ve merasimle bu hazreye gmlmtr. Mnir Beyin oullar Nasuh ve
Ahmet Ertegn kardeler Amerikada
Cosmos Futbol Kulbnn kurucular
olup Trk para babalar olarak n yapmlardr.
1968 Buhara eski Cumhurbakan Osman Kocaolu, 28. 7. 1968.
1. Mnir Ertegn
aile kabri.
2. Prof. Dr. Nihat
Reat Belger
(1882-1963)
aile kabri.
3. Mehur
matematiki
Salih Zeki
Beyin evi.
442

Kou, Mnir Ertegn, stanbul Ans. 10/5221) (E. Kou,
stanbul Ans. 1/51) (Razi Yalkn, Rahmetli eyh Ata, Tarih
Hazinesi 1951, Say: 5/217) (U. Derman, Ebru, s. 32) (Rza Tevfik, Serab- mrm, s. 302) (A. Gvsa, Trk Mehurlar Ans. s. 343) (Trk Ans. 19/505) (H. Advar, Trkn Atele mtihan, s. 64) (O. N. Ergin, maret Sistemi, s.
32) (Musahipzde Cell, Eski stanbul Yaay s. 44) (Mstakimzde, Tuhfe-i Hattatn s. 277) (Sicill-i Osmn, 3/380
Abdullah Paa) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri,
Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 5/112) (Cengiz
Bekta, zbekler Tekkesi, Tarih ve Toplum, Austos-Eyll
1984) (. Uluay, Padiahlarn Kadnlar ve Kzlar, s. 139)
(A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der. 13/588) (Mecmua-y Tekaya) (Osm.
Ar. Nfus Defteri, s. 414
skdar Tekkeleri
HALM GLM TEKKES

(HALM KERM TEKKES veya
ZNCRLKUYU TEKKES)
yin gn Pazar olan bu Kadir Tekkesi,

eski bir Yenieri Kolluu olan, skdar
Emniyet Amirlii binasnn yannda ve Hakimiyet-i Milliye Caddesi zerinde, Yeni Cami
Sebili karsnda idi. Yeni Cami ve eski bitpazarnn bulunduu semt, Zincirlikuyu ismini
tadndan, tekke bu isimle de anlrd.
Tekkenin hangi tarihte yapld belli deildir.
Babakanlk Osmanl Arivindeki 16 evval

1185 (22 Ocak 1772) tarihli bir ilma gre;
Abdlhalim Dede Zaviyesine mtevelli tayini yaplmtr.
man Penah Efendinin oludur. 1157

(1744)te dodu. 1169 (1755)te babas ve aabeyi Osman Efendi ile stanbula geldi. 1188
(1774)te mektubi-i sadr- liye girip sonra hcegndan oldu. Mevkufat, kalyonlar ktibi,
yenieri ktibi, ambar emini, tersane emini,
matbah emini, rikb- hmyun defterdar, baruthane nazr, cebeciler ve mehterhane nazr,
olduktan baka Hibetullah Sultann kethdal grevinde de bulundu.
Beikta Sahilsaray onun tarafndan tamir ettirildi. Sonra sadaret kethdas, surre-i hmyun emini ve nianc oldu. Bu deerli insan,
1239 Cemaziyelevvelin ikisinde (4 Ocak
1824) vefat etti. Kabri, ehzadeba Camii hazresinde, Hmaah Sultan ak trbesi civarndadr. Kabri lhit eklindedir.
29 Zilhicce 1214 (24 Mays 1800) tarihli bir

istida ile de; Yusuf Efendinin bina ve ihdas
eyledii ve Halim Dede, Selim Dede ve Klem
(Kelem) Dede Zaviyesine yevmi er kyye
(okka) et tahsisi istenmitir.
5 Muharrem 1229 (28. 12. 1813) tarihli bir

ilm ile de skdarda Zincirlikuyu karsndaki Halim, Selim ve Kelem Dedelerin vakflarna mtevelli tayini istenmitir. (Osm.
Ar. M. Cevdet Tasnifi II, 18890, 17179,
19751 ve III, No: 22364)
Tekke yandktan sonra Yusuf Efendi tarafndan yeniden yaptrld anlalmaktadr. Tekkenin ikinci bnisi Yusuf gh Efendi, Sley-
Evliya elebinin Abdlkadir Geylan Tekkesi diye bahsettii bir tekke varsa da bunun
hangi Kadir Tekkesi olduu belli deildir. e-
Halim Glm Tekkesi

eyhi Halim Dedenin
hidesi.
443

lebi, stanbul ve skdar cevelnlarna 1631
tarihlerinde balamtr.
1256 (1840) ve 1294 (1877) tarihli listelerde
tekkenin ad Kadiriyyeden Halim Glm
Tekkesi der Zincirlikuyu der skdar diye kaytldr. Mecmua-y Tekayaya gre, 1890 tarihlerinde, Emin Efendi bu tekkenin eyhi idi.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Valide-i Cedid civarnda Cemal Halifesi Tekkesi
diye ad gemektedir. Cemal Efendi, Savaklar
Tekkesi eyhi ve Uak tarikatnn ikinci piridir. 1164 (1750) tarihinde vefat ettiine gre
brahim Efendi tekkeyi en ge 1750 tarihlerinde kurmu olmaldr.
1834 tarihli Davet olunan meayihler arasnda,
skdarda Zincirlikuyuda Selim Dede, Glm Dede Tekkesi eyhi es-seyyid Kadiriyyeden Mustafa Efendi de vard.
1890 tarihli bir nfus defterinde Zincirlikuyu
civarnda Halim Glm Tekkesi postnini esseyyid Mehmed Abdlkadir Efendi bin el-hac
Mustafa, doumu 1261 (1845) ve Dervi Mehmed bin Mustafa, doumu 1238 (1822) diye
kaytldr. Bu tarihte tekkede, bu iki zattan
baka dervi yoktu. Buna gre tekkenin kk
bir dergh olduu anlalmaktadr.
Hdy Aziz Mahmud Efendi Trbesinin duvarnda asl bulunan Silsile-i Celile-i Celvetiyye levhasnda yazl olduuna gre tekke, Uak eyhi brahim Efendi tarafndan kurulmutur.
Yine bu silsilenmeye gre, tekkenin ahap
trbesinde, Hdy Efendinin hulefasndan
Abdlhalim ile Abdlkerim Dedeler gmldr. Tekkenin, Halim ve Kerim isimleriyle
hret bulduu anlalmaktadr. Halim Dedenin hidesi bugn de mevcuttur. Fakat ne
yazk ki tarih yazlmamtr. zerinde bir sikke
bulunan hide, ince drt ke bir stundur.
Kitbesi udur:
Merhm ve mafr
Halim Dede
Ruhin
el-Fatiha.
Hakimiyet-i Milliye Caddesine alan ahap
bir kapdan tekkenin koridor eklindeki kk
444
avlusuna girilirdi. Kapnn sol tarafnda, caddeye bakan bir hcet penceresi bulunan, ahap
bir trbe vard. Tavan km olan bu trbede be sanduka bulunuyordu. Tarih levhalar
okunmaz bir halde idi. Hcet penceresi zerinde iki sra halinde hazrlanm tarihsiz u kitbe vard:
Aliyyer-rahmet
Diri itmene var k yetidir feyz-i lutfundan
Kerem dvnesinden bki himmetle edndan
Duadr prim ancak parsas atf-zrn
Heman ihlsla Fatiha cmle gelenlerden
Ketebe el-fakir Mehmed Esad el-Yesar
Nefis yaznn baz yerleri krlmtr. Kitabenin
yazar Esad Efendi 1753 de icazet alm ve
1798 de vefat etmitir.
Avlunun nihayetinde semahanenin kaps
vard. 1958 senesinde, karakol binas ile beraber yktrld. Kabirler, bu ykm srasnda skdar Yeni Cami hazresine nakledilmi ve
trbe ekli, kabirlerin etrafna ekilen bir beton erit ile gsterilmitir. Yukarda yazlan kitbe de bu srada hazreye yerletirilmitir.
Tekkeden nakledilen 1278 tarihli abdest teknesi de buradadr.
skdar Gayrimenkul Vakflar Listesine gre
tekke, 1924 tarihinde muhtac- tamir durumunda idi. Fakat, hemen yannda ve cadde
zerinde bulunan eyh merutasnn mamur olduu kaydedilmitir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (A. etin, stanbuldaki Tekke,
Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der. 13/588)
(Osm. Ar. Nfus Defteri, No: 6290/1, Sra No: 183)
(1249 de icra edilen Saliha Sultan-Halil Rfat Paa Dnne Davet Olunan Meayih-i Turuk- Aliyye Hazerat, bnlemin Yazmalar, stanbul ni. Merkez Ktphanesi, No:
2802, s. 12-24) (Konyal, skdar Tarihi, 1/56) (Osm.
Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri II, No: 17179,
18890, 19751 ve III, No: 22364)
HALLA BABA TEKKES

(GAN EFEND TEKKES)
yin gn Cuma olan bu Sadiyye Tekkesi, Topta Caddesine alan, Kzlaraas

kmaz zerinde bulunuyordu. Bu yolun nihayetinde Halil Rd lkokulu, sol tarafta da
skdar Tekkeleri
Halla Baba Tekkesi vard. Tekke ve trbenin
karsndaki evler 1968 senesinde yanmtr.
Tekkenin arkasnda 1274 (1857) tarihinde
kurulan, Sandklar Tekkesi, sol tarafta ve yolun karsnda ise, Sal eyh Hseyin Efendinin 1180 (1766) ylnda yaptrd Snbliye Tekkesi vard. Bugn yalnz hazreleri mevcuttur.
hindeki vefat zerine, bu tekkenin postnini

olmutur. Bu vazifede 13 sene kaldktan sonra
29 Recep 1117 (16 Kasm 1705) tarihinde vefat etmitir. Kabri, Hdy sitnesi yaknnda Sadrazam Halil Paa Trbesinin yanndaki,
Halil Paazde Mahmud Beyin trbesindedir.
Vefatna Mstakim eyh Mehmet Efendi u
tarihi drmtr:
Mirat-i stanbul yazar, tekkenin Hdy sitnesi post-ninlerinden Edirneli Abdlhay

Efendi tarafndan kurulduunu yazmaktadr.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde ad Tabutcular civarnda Abdlhay Efendi Tekkesi
olarak gemektedir. 1924 tarihli Gayrimenkul
Vakflar Listesinde ise ad, Tabutcularda
Halla Baba Tekkesidir. 1840 tarihli tekkeler
listesinde ad, eyh Gani Tekkesidir.
Kla Abdlhay sana Hakk rahmeti

1117
Tekkenin kurucusu eyh Abdlhay Efendi,

Edirneli eyh Sal brahim Efendinin oludur. Hdy Efendiden feyz alan brahim
Efendi 1070 (1659) tarihinde vefat etmitir.
Babasndan ahz- tarikat eyleyen Abdlhay
Efendiye babasnn vefatndan sonra babasnn yerine Edirne Selimiyesi vaziyyesi ve tekkesinin mehati verildi. Fakat o bir sre sonra
stanbula gelmi ve 1097 (1685)te, Kadrgadaki Sokollu Mehmet Paa Tekkesine, Kadzde eyh Mustafa Efendinin yerine eyh olmutur. Bu grevde iken, Hdy sitnesi
eyhi Selmi Ali Efendinin 1104 (1692) tari-
lim, akll ve air idi. lhileri vardr. Torunu, eyh Mehmet Nesim Efendi 12 Safer
1172 (15 Ekim 1758)de vefat etmitir. Kabrinin trbede veya trbe haricindeki hazrede
olduu sanlmaktadr.
Abdlhay Efendinin babas Sal brahim
Efendi zmitlidir. Babas, hnkr sola Abdurrahmanzde Mustafa elebidir. Kendisi,
Hdy Mahmud Efendinin mridi olup Edirnede eyh oldu. 1070 (1659) tarihinde namazda fcceten vefat etti. lhileri vardr.
Abdlhay Efendiden sonra eyh olanlar unlardr:
1- Hallac Baba. Asl ismi ve vefat tarihi belli
deildir. Bir rivayete gre, Tekirdal olup
1200 (1785) tarihlerinde skdarda bulunmutur. Bir ok kerameti olduu sylenir. Ve-
Halla Baba
Trbesinin yeri.
Selim Efendinin
hidesi burada idi.
445

fatndan evvel derghn eyhi Abdlgani
Efendiye;
Benim falan tarihte vefatm mukadderdir. Bu
dergha defn ediniz, diye sylemi ve ayn tarihte vefat ettiinde dilei yerine getirilerek
zerine ahap bir trbe yaplmtr. Bundan
sonra dergh Halla Baba Tekkesi adyla yad
olunmutur.
Kendisinin bu tekkeye eyh olduu phelidir.
2- Abdlgani Efendi. Gani Baba diye bilinir.
Kimlii ve vefat tarihi belli deildir. Kabri,
tekkenin trbesinde idi.
3- Mehmed Emin Efendi. 1292 (1875) tarihinde vefat etti. Kabri, trbede idi. Babas Seyyid
Ali Aa 1255 (1839) tarihinde vefat etti. eyh
Emin Efendinin eyhi Samatyada Etyemez civarnda, Mirza Dede Zaviyesi eyhi Sadiyyeden Mustafa Vehbi Efendi olup 1274
(1857)de vefat etmitir.
4- eyh Mehmed Emin Efendinin olu Ali
Fakri Efendi. 1270 (1853) tarihinde bu tekkede dodu. Annesi tarafndan seyyidlii vardr.
Silsile-i nesebi Abdlkadir Geylanye kadar
uzanr. Baba tarafndan Arapgirli Vezir Cafer
Paa ahfadndandr.
Ali Fakri Efendi, Ahmediye Mahallesi btidai
Mektebinde, ilk renimini Hoca Hasan
Efendiden ald. Sonra hsaniyede Fstkl
Mektebi muallimi Hafz Hoca Sabri Efendiden tahsilini tamamlad ve sonra skdar
Rdiyesinden mezun oldu. Bu arada skdarl mehur Hoca Vildan Efendiden icazet ve
1290 (1873)te de babasndan Sadiyye hilfeti almtr. 1877-1878 Osmanl-Rus harbinde
Cibalide hastalkl askerlerin istirahatlerine
ayrlan adiye Kalyonunda 400 kuru maala
hastalar aalna tayin edilmi ve daha sonra
da, nfus kitbetine ve nfus saymnda, tekkelerin nfusunu saymaya memur edilmitir ki,
bu defterler bugn Osmanl Ariv Dairesinde
6290 Numara ile muhafaza edilmektedir.
1315 (1897)de skdarda, Selim Baba Dergh eyhi mer Efendiden Nakibend ve dier bir meayihden Rfaiyye ve Snbliye icazetlerini ald. stanbulda eyh Ahmed Buhar
Tekkesi eyhi Ali Efendinin 1324 (1906) tarihindeki vefat zerine bu tekkenin eyhliine
446
tayin olundu. Bu grevde tekkelerin kapatlmasna kadar kald. 19 Recep 1347 (11 Ocak
1929) tarihinde vefat ederek Gztepede Sahra-y Cedid Mezarlna gmld.
5- Ahmed Ferid Efendi. Ali Fakri Efendinin
eyh Ahmed Buhar Tekkesine nakli zerine
1906 tarihinde bu tekkenin eyhi oldu. Kendisi, Yeniehir Fenerde, Sadiyye Dergh eski
eyhi Mehmed Vehbi Efendinin kk oludur. 1866da Yeniehirde dodu. stanbula gelerek mehat mstear demili Mustafa
Efendiden icazet ald. 1895te Selnike giderek, stanbulda Abdsselm Dergh eyhi
iken Selnike srlen ve babasnn hulefasndan olan Yahya Efendiden Sadiyye hilfeti ald. Daha sonra stanbula gelerek Molla Grani Rdiye Mektebine ve Halcolunda Musev Mektebine retmen oldu.
Bu tekkede iki seneye yakn mehatte bulunduktan sonra 1326 Maysnn birinci gecesi
(1908) vefat etti. Tekkenin trbesine gmld.
6- Tekkenin son eyhi Sadettin Nshet Ergun
Bey. Edebiyat muallimi, air ve Beyazt Devlet
Ktphanesi Mdr olan Nshet Beyin btn mr bu derghn merutasnda gemitir.
1960 ylnda vefat etti. Kabri, Karacaahmet
Mezarlnda, 8. Adada ve air Nedimin sa
tarafndaki byk aile sofasndadr. Tanda
1896-1960 tarihleri grlmektedir.
Mahmud Kemal nal, Son Asr Trk airleri adl eserinde unlar yazmtr:
Nshet Ergun, Yemende vefat eden Kolaas
Ali Efendinin oludur. 1901de Bursada dodu. (Kabir tandaki tarihe gre 1901 tarihi
doru deildir. M.N.H.)
Annesi Sadiye Hanm, Yeniehir Fener Sad
Dergh eyhi air Mehmed Efendinin kzdr.
Anne tarafndan btn akrabas, Sadiyye Tarikatine mensuptur. Annelerinin daylar
eyh Ltfi ve Muhiddin Efendilerin baslmam divanlar vardr.
Halla Baba Dergh eyhi days Ahmed Ferid
Efendi vefat ettiinden skdarllarn Bab-
Mehate (eyhlislmlk Dairesi) yazdklar
mazbata zerine, uslden olmayarak derghn
eyhlii, henz yedi yanda (kabir tana gre
skdar Tekkeleri
Bir ok kimseye ders vermilerdir. skdarl
Asm Efendi ise bu tekkenin son zkirbalarndan biri idi. 1 ubat 1940 tarihinde vefat
etti. Kabri Karacaahmet Mezarlndadr.
Tekkenin trbesi ahap olup yakn zamana kadar duruyordu. Evvel harap olan tekke binas,
sonra da ats km olan trbe yktrlarak
yerleri imdiki Halil Rd lkretim Okulu
bahesine ilve edilmitir. Trbede alt sanduka, bir 99luk tesbih, iki krk fener ve 1301
(1884) tarihli bir levha vard. Trbe, bir tula
duvar ile mektep bahesinden ayrlmt. Hazresinde bulunan 1250 (1834) tarihli bir kabir,
bugn etraf duvar evrili olarak okulun bahesinde kalmtr. hidesindeki kitbe udur:
Msrl Paann / hazinedar Mahmud Beyin /
mahdumu Selim Efendinin / ruhin Fatiha. 1250
11 yanda M.N.H.) bulunan Sadeddine verildi. Vekaletine Koskada Abdsselm Dergh eyhi Yahya Efendi ve onun vefat zerine
eyh Ali Fakri Efendi tayin olundu.
Sonra Mehat Dairesinde imtihan edilerek,
1340 (1921) tarihinde eyhlie liyakati anlald. eyh Ali Fakri Efendiden tac ve hrka giyerek tabir-i mahsusa ile postnin-i irad oldu.
skdarl Talt u tarihi syledi:
Bugn seccde-i irde gedi
Tarikat ehlinin serblendi
Didi tarihini dervi Talt
Cenab- eyh Sadddin Efendi
1340
Derghlarn kapatlmas zerine retim yeliine girdi. 30. 6. 1943 tarihinde Beyazt Devlet Ktphanesi Mdrlne atanm ve bu
son grevi srasnda vefat etmitir. Nshet
Beyin hepsi birbirinden kymetli 37 eseri vardr.
Bu derghn eyhi Ahmed Ferid ve brahim
Zihni Efendiler ayn zamanda neyzen idiler.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Sefne-i Evliya, 2/51 Hallac Baba ve 3/21 ayrca Sefne-i Evliya, Seha Yaynclk, s. 384,
387-388) (Osm. Ar. Nfus Defteri, s. 424) (M. Tahir,
Osmanl Mellifleri, 1/56) (nal, Son Asr Trk airleri, s.
362-1549) (E. Kou, stanbul Ans. 9/5178 ve 10/5675 Ferid Bey) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. 55-662-669)
(Hadkatl-Cevm, 1/194 Mehmed Paa Camii, 2/199)
(Burhan Felek, Yaadmz Gnler, s. 155) (Mirat-i stanbul, s. 121) (Sicill-i Osmn, 3/307) (Salim Tezkiresi, 1315,
s. 156-462) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F.
Derin-V. abuk, s. 222) (Sicill-i Osmn, 1/105 Sal brahim Efendi) (Evliyalar Ans. Abdlhay Efendi Trkiye Gazetesi Yay. 1/362) (Mecmua-y Tekaya) (A. etin, stanbuldaki Tekke Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der.
13/588) (1256 ve 1294 tarihli tekkeler listesi) (eyh, Vekayil-fudala, 2/414 Abdlhay Efendi)
Sadettin Nshet
Ergun (1896-1960).
HNDLER TEKKES
(FEYZULLAH EFEND TEKKES)
yin gn Cumartesi olan bu Kadir Tekkesi, Selmi Ali Efendi Caddesine alan
Kfeci kmaz zerinde bulunuyordu.
Tekke, 1161 (1748) tarihinde vefat eden,
eyh Feyzullah Efendi tarafndan kurulmutur.
Tekkesini 1737 tarihinde tesis etmitir.
Babakanlk Osmanl Arivindeki 5 Zilhicce
1238 (13 Austos 1825) tarihli bir istidada
tekkenin ismi Seyyid Mrtaza oullarndan
Arabi olu Feyzullahl-Hind eklinde ge447

mektedir. stidada ayrca bu Kadir Tekkesine
eyh tayini rica edilmitir.
Mecmua-y Tekaya adl eserde, Hindlar Tekkesi ismiyle kaytl olup, yeri arsa olarak gsterilmitir. Yine bu kitapta, Veliyyddin Efendinin 1890 tarihlerinde tekkenin eyhi bulunduu yazldr. Buna gre, dergh bu yllarda
yanm veya yklmtr. Fakat, ksa bir mddet
sonra yeniden ahap olarak yaplmtr.
Tekkeye, 13 Recep 1325 (22. 8. 1907) tarihinde yardm edilmesi istenmitir.
Yksek bir mevkide bulunduundan gzel bir
manzaraya sahip olan tekke, 1930 tarihlerinde
yklmtr.
Tekkenin yan tarafndaki mezarln byk bir
blm yok olmu bir ksm ise, yakn tarihte,
cadde kenarndaki, Feyzullah Efendinin lhdi
yannda hazrlanan hazreye nakledilmitir.
eyh Feyzullah
Efendi Sofas.
448
Tekkenin, buradaki ingenelerle sk bir balants vard. Hindistandan yayld sylenen
bu kavim, stanbula Fatih Sultan Mehmet tarafndan, Gmlcineden ve Mentee Sancandan getirtilerek Edirnekap dahiline yerletirilmiti. Daha sonraki dnemde ve XVIII.
yzyl balarnda ehrin i ksmlarna, bilhassa Fatih Camii civarndaki Byk Karaman ve
Dlgerzde Mahallelerine yaylmlard. Fakat
iledikleri ananev sular nedeni ile bu yerlerden kaldrlarak Sulukule, Yenibahe, Ayvansaray-Lonca, skdar-Selmsz, KasmpaaHac Hsrev, Beyolu-Yeniehir-Sazldere
semtlerine ve Bykdere-ayr Mahallesine
yerletirilmilerdir.
Bu aklamadan da anlalaca zere, Selmsz
ingeneleri skdara XVIII. yzyl ortalarna
doru muhtemelen, 1730-35 tarihlerinde gelmilerdir.
Evliya elebi, Ayclar Esnafndan bahsederken;
Hepsi, Sultan Balat ah Mahallesinde otururlar. Avcbalara mensup olduklarndan
alaya girerler. Yetmi kadar olup, Karyad,
skdar Tekkeleri
Avare Duracak, Binbereket, Bazolu, Hayvanolu adl ingeneler, aylarn ekerek......
Alay Kk dibinden geerler. diyerek, ingelenelerin 1630 tarihlerinde Balatta oturduunu ifade etmitir.
elebi, skdarn mahallelerinden de: ehirde 70 mahalle slm, 11 mahalle Rum ve
Ermeni, bir de Yahudi mahallesi vardr. Frenk
yoktur. diyerek bahsettiine gre, Selmsz
ingeneleri o tarihlerde henz skdara gelmemilerdir.
ingeneler arasnda bir ok tarikat mensubu
yetimitir. Anadolunun baz yerlerinde Abdal
adn tayan ve halk arasnda ingene denilen zmreler vard.
Abdallarn ve Teberci denilen zmrenin ingeneler ile ve dier gebe kabileler ile olan
alkas ve ingenelerin babo dervi taifeleri arasna kartklar bilinmektedir.
Hindiyye, Kadir tarikatinin bir ubesinin addr. Hindistanda en ziyade yaylan tarikatlerden birisi de, Kadir tarikatidir. Kadirliin kurucusu olan Abdlkadir Geylani (1054-1145)
hazretlerinin trbesini ziyaret etmek Hindistan Kadirlerince farzdr.
1739/23 Haziran 1740 tarihleri arasnda sadaret mevkiinde bulunmu, 1743 ylnda da nebaht Muhafz iken burada vefat etmitir. Cesur ve muktedir bir asker, iyi bir devlet adam,
namuslu ve iyilik bilir bir vezir idi. lmnden bir yl sonra cesedinin rmemi olduunun grlmesi halk arasnda evliya olarak tannmasna vesile olmutur.
Musahipzde Cell Bey Hindler Tekkesinden
yle bahseder:
Hindler balarna beyaz kee klah kalenseve ve beyaz sark, beyaz cbbe, beyaz entari giyerler. Her Perembe gn selmana (sadaka
toplamak) karlar... Trkistandan, Hindistandan kafile kafile her sene stanbul yoluyla
hacca gitmek zere gelen Trkler stanbulda
kendi tekkelerinde yatp kalkarlar ve ekseri bak bileyicilii ve krlm kase, tabak bardak
kenetilii yaparak, hill (krdan), sakal tara, misvak gibi eyler satarak geinirlerdi.
Selmi Ali Efendi Caddesi zerinde ve etraf
evrili olarak bulunan Feyzullah Efendi lhdi-
Hindler Tekkesi eyhi

Feyzullah Efendinin
hidesi.
Hindiyye ubesinin dier bir ad da, Garibiyyedir. eyh Mehmet Garibullah Hind tarafndan kurulmutur.
Evliya elebinin muasr olan Eremya elebi
Kmrciyann, (1637-1695) 1661-1684 yllarnda yazm olduu stanbul Tarihi adl eserde
de, skdar ingenelerinden bahis yoktur.
Hadkatl-Cevmi yazar, ilk Hind Tekkesinin Hoca shak Buhar-i Hind iltimasyla
Fatih Sultan Mehmet tarafndan Murat Paa
Camii civarnda, Horhor Caddesi zerinde,
mam Murat Soka ile ngrakl Bostan Soka arasnda, Simiti akir Soka karsnda,
mehur Horhor emesi yannda yaptrlm
olduunu kaydetmektedir.
skdarda zaviye sahibi Seyid Feyzullah
Efend-i Hind iltimasyla sadrazam Yeen
Mehmet Paa, gmrkten bir miktar yevmiye
tayin ettirmitir.
Sadrazam Hac vaz Mehmet Paa, 22 Mart
449
Hindler Tekkesi
eyhi.
(smi belli deil)
nin hidesi abani sarkldr. Kitbesi udur:
E-eyh Abdullah ah- Hind
El-Fatiha / Merhum ve mafur / Kutbl-rifn /

e-eyh es-seyyid / Feyzullah el-Hind / (.....)
1161 (1748)
yazs glkle okunabilmitir.
Son iki satr okunmaz haldedir. Yanndaki hidenin kitbesi udur:
1- eyh Seyyid Feyzullah Efendi-i Hind. Vefat,

1161 (1748).
Nev-civanm udu Cennet bana / Validesini

yakd firkat narna / eyh Abdullah Efendinin /
Halilesi merhume ve mafure / erife Hesna Hanm / ruhin Fatiha.
Safer 1240 (Kasm 1824)
2- eyh Bereket Efendi-i Hind.
Abdullah Efendinin kabri, yan taraftaki toprak sokan 50 metre kadar ilerisinde ve solda
olup hidesi ayn biim sikkelidir. ki para
olan ta zerindeki kitbesi okunmaz haldedir:
3- eyh Feyzullah Efendinin halifesi eyh Amanullah- Hind.

4- eyh Rahimullah- ah- Hind. Vefat, 1193
(1779) tarihindedir.
5- eyh Mehmet Sultan- Hind. Vefat, 1202
(1787)dedir.
29 Rebiylhir 1206 (26 Aralk 1791) tarihinde eyh Feyzullahl-Hind Tekkesine
eyh tayini yaplmtr. (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri IV, No: 32501; Evkaf Defteri I. s. 286; Evkaf dareleri Katalou,
1/308)
6- Evladndan Dervi Pir Seyyid Mehmet. Vefat, 1207 (1792).
7- eyh Abdullah-yr- Hind. Vefat, 1238
(1822)dedir.
8- eyh Ali Efendi. Vefat, 1246 (1830) tarihindedir.
9- eyh Sleyman Halife Efendi. Vefat, 1252
(1836).
10- eyh Mehmet Rait Efendi. Vefat, 19 Zilkade 1284 (Nisan 1868)dir.
11- eyh Veliyddin Efendi. Vefat tarihi belli
deildir.
12- eyh Mehmet Tahir Efendi.
1890 tarihlerinde yazm tamamlanan bir nfus
defterinde, tekkenin eyhi 1235 (1819) doumlu Mehmed Raid Besim Efendi bin Sleyman Veliyddin Efendi olup Raid Efendinin
olu, 1284 (1867) doumlu Hasan Veliyddin
Efendidir ki, babasndan sonra eyh olmutur.
Bu devirde, 1260 (1844) doumlu Dervi Ha-
450
skdar Tekkeleri
san bin brahim Efendi de dahil olmak zere
tekkede kii bulunuyordu. Bunlara kadnlar
ve kz ocuklar dahil deildir. Bu durumda tekkenin kk bir dergh olduu anlalmaktadr.
tekke, 1924 tarihinde mlhakadan mhtac- tamir durumunda idi. Burada, Tekke Soka
zerinde bulunan kabristannn da arsa halinde olduu belirtilmitir.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Evliya elebi Seyahatnamesi,
Danman Trkesi, 2/171/254) (Kprl Fuad, Trk Halk
Ed. Ans. s. 42 vd.) (Trk Ans. 12/54) (A. Mnib, Mecmua-y Tekaya) (E. Kou, stanbul Ans. 7/3986 ingeneler) (O. Cemal Kaygl, ingeneler) (M. Pakaln, Tarih Deyimleri, 1/645-843) (Hadkatl-Cevmi, 1/219) (Musahipzde Cell, Eski stanbul Yaay, s. 44) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti
Mec. 5/113) (A. etin, Vakflar Der. 13/589) (Osm. Ar.
Nfus Defteri, s. 380) (Konyal, skdar Tarihi, 1/59)
Tekkenin bundan sonraki eyhlerinin ismi

imdilik belli deildir. Babakanlk Osmanl
Arivindeki B. 1146 (Aralk 1733) tarihli bir
arzda Babs-sade nezaretinde bulunan evkaftan skdarda brahim Aa Zaviyesi diye
ad gemektedir.
Tekkenin ismi, 1199 (1784)-1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde ve 1307 (1890) senesinde bastrlan Mecmua-y Tekayada yoktur.
1250 (1834) tarihinde icra edilen Saliha Sultan Dnne davetli eyhler arasnda da, bu
tekkenin ismi mevcut deildir. 1328 (1910)
tarihli stanbul Belediyesi hsaiyat (istatistik)
Mecmuasnda ve Hac smail Beyzde Osman
Beyin 1304 (1886) tarihli Mecmua-y Tekaya
adl eserinde de ad yoktur.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Hadkatl-Cevmi, 2/242) (M.
Raif, Mirat-i stanbul, s. 36-37) (Osm. Ar. M. Cevdet
Tasnifi Evkaf Defteri II, No: 15714) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F. Derin-V. abuk, s. 290)
BRAHM AA CAM TEKKES
ustafa Efendi Tekkesi diye de bilinir.

Tekke, Ayrlk emesinde, brahim
Aa Camii iinde tesis edilmitir. (brahim
Aa ayr Mescidi bahsine baknz.)
Hadkatl-Cevmi yazar Hafz Hseyin Efendi
kitabnda diyor ki: Bir zaman sonra Meayihi Kadiriyyeden eyh Mustafa Efendi, mescidi
zaviye haline getirmitir.
eyh Mustafa Efendi, 1134 (1721) tarihinde
vefat ettiine gre, mabet enge 1720 tarihlerinde tekke haline getirilmi demektir. Mescit,
yapmndan 150 sene sonra tekke olmutur.
eyh Mustafa Efendinin Kadir sikkeli hidesi mabedin hazresinde olup zerindeki kitbesi udur:
Kutb- lem Hazreti Sultan Abdlkadirin
Rh- tahkikin tutub itmidi terk-i msiv
Manev evld idi bhesiz sadatdan
Rh- kudsisine eylerdi demdem iktida
Rz u eb ihy eyledi Kadir erknn
Bu makam- dilkde olmudu mukteda
Bir dua idb didim tarih harf- cevheri
Ola meva-y cy-ghn Kadir eyh Mustafa
1134
KAPICI TEKKES
yin gn Sal olan bu Celvet Tekkesi

iin Hadkatl-Cevmi yazar u bilgiyi
vermektedir:
eyh Aziz Mahmud Hdy hazretlerinin dervilerinden Halil Paann Hdy sitnesi
yaknnda Kapc Tekkesi denmekle maruf
mstakil bir zaviyesi vardr ki, bu dahi asl tekkeye muttasl ve mlhaktr. Bir ka hcerat
mtemildir.
Tekke, Ak Trbe Soka, Aziz Mahmud Efendi Soka ve Kapc kmaz Soka ile evrili
alann bir ksmn kaplamakta idi. Derghn sa
tarafnda ve yolun karsnda, Hdy sitnesi
ve sol tarafnda ise, Sadrazam Halil Paa ile olu Mahmut Beyin trbeleri vardr. Kapc kmaz Sokana ismini veren tekke, bu yol ile
trbe arasnda bulunuyordu. stanbulun hemen
hemen btn tekkeleri gibi, bir kaps bu kmaz sokaa, dieri ise, trbelerin nndeki zemini toprak avluya alyordu.
Tekke, Halil Paa tarafndan, sebil ve eme
ile beraber, tahminen 1026 (1617) tarihlerinde yaptrlmtr. Halil Paa kendisini, Hdy
hazretlerinin kapcs mesabesinde grdn451

den, tekkesine bu ismi vermitir. Trbenin ve
derghn kitbeleri gnmze kadar intikal etmemitir. Sadrazam Halil Paa, 1040
(1630)da vefat etti. Kabri, Hdy sitnesinde eyh trbeleri arkasndadr.
Tekke, Mecmua-y Tekayada Baclar Tekkesi
ismiyle kaytldr. 1890 tarihlerinde yazlan bu
eserde, tekkenin yeri arsa olarak gsterildii
gibi eyhinin ismi de yazlmamtr. Buradan
da derghn bu tarihten evvel yklm veya
yanm olduu anlalmaktadr. Hdy sitnesi, 1266 (1849-50) tarihlerinde, bu semt ile
beraber yandna gre, derghn da bu srada
yok olduu dnlebilir.
Tekke ince tuladan yaplm ocak ve bacas
elan mevcut olduu halde, trbe avlusundaki
hazresinden eser kalmamtr. Burada 6 hidesiz kabir vardr.
Arkeoloji Mzesi yazmalar arasnda ve 1132
numarada kaytl bulunan Halil Paa Vakfiyesine gre, Hdy Tekyesine muttasl ve Kapcu Tekyesi namyla maruf yedi hcreden ibaret bu mstakil zaviye medrese tarznda yaplmtr. skdarda bu tip tekkeler vardr ki,
bugn de mevcuttur. Misal olarak Valide-i
Atik Tekkesini ve imdi ktphane olarak
kullanlan ve emsi Paa Medresesi de denilen, emsi Paa Derghn sayabiliriz.
Tekkenin ad, 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde yoktur. 1840 tarihli listede ise, Halvetiyyeden Baclar Tekkesi, der kurb-i Aziz
Mahmud Efendi, der skdar diye kaydedilmi ve 1877 tarihli listede de aynen tekrarlanmtr.
Hdy sitnesi eyhi Abdurrahman Nesib
Efendiye gre, Baclar Tekkesi Kapc Tekkesinden ayr idi. Aye Sultan Trbesi bitiiinde bulunan bo arsann 17 hcrelik bir
tekke, eyhliinin de Hdy eyhliine merut ve dedelerinin mukabeleye gelip hazr olmalar gerektii zaviye Baclar Tekkesi olmaldr.
Kaynaklar: (Sicill-i Osmn, 2/286) (Ayvansaray, Hadkatl-Cevmi, 2/196) (Mecmua-y Tekaya) (stanbul Arkeoloji Mzesi Ktphanesi Yazmalar, No: 1132, Halil Paann 1039 Tarihli Vakfiyesi) (Abdurrahman Nesib Efendi,
Mecmua, stanbul ni. Ktphanesi bnlemin Tarih Yazmalar, No: 2802)
452
KARACAAHMET SULTAN
TEKKES
ekke, Karacaahmet Sultan Trbesi yannda idi. Kurulduu tarih ve hangi tarikten
olduu belli deildir. Evliya elebi Seyahatnamesinde ad getiine gre 1600 tarihlerinde
mevcuttur. Burada yalnz Karacaahmet Sultan Tekkesi, mezarlk iindedir diye kaydedilmitir.
Yine ayn esere gre, tekkenin yaknnda Civan kapcba yani Rstem Paa Saray bulunmaktadr. Ayrca Asude Dedenin ve Bedreddinzde Mevlna (Kad) Mehmed Emin
Efendinin de kabirleri buradadr.
Asde Dede Sultan I. Selim devrinde (15121520) yaamtr. elebi, bu Dede hakknda
unlar sylyor:
Tarikat ehli bir meczb imi. Her vakit gklere bakp sylenir, eitli hallerin vukua geleceinden haber verirmi. Selim Han Acem Seferine giderken Yr Selim, smail imamlar
yoluna ldr ldr demeden kurban edip Gavrine var, buyururlar.
Hakikat Selim Han, ah smaili ldr Sahrasnda bozub askerini kltan geirdikten sonra Gavri (Msr sultan) zerine gidip Msr
fetheder. Asde Dede hazretlerinin inci tanesi
szleri doru kar. Kendileri Karacaahmet
Sultan Tekkesi yaknnda gmldr.
Karacaahmet Sultan Trbesini ilk defa 946
(1539) tarihinde yaptran ve skdarda bir
klliyesi bulunan Glfem Hatundur. Tekkenin bu sralarda veya bir mddet sonra tesis
edildii sanlmaktadr. Bugn trbe iinde
1050 (1640) tarihinde vefat eden eyh Mehmed Efendinin ve 1173 (1759) tarihinde vefat eden eyh Halil Dedenin kabirleri bulunmaktadr.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde tekkenin ad Karacaahmet Sultan Tekkesi diye
gemektedir. Fakat, 1256 ve 1294 tarihli tekkeler listesinde ve Mecmua-y Tekayada ismi
yoktur.
Osmanl Arivindeki, Rebiylhir 1254 (Haziran 1838) tarihli bir temesskte (bor senedi)
Karacaahmet Zaviyesindeki hisselerini ilzam
skdar Tekkeleri
eyledikleri eklinde bir kayt vardr. Bu hisseleri ellerinde bulunduran Hatice ve mmglsm Hanmlar bu temessk mtereken imzalamlardr.
Tekkenin, 1256 (1840) tarihinden evvel,
1241 (1826) tarihinde meydana gelen Vaka-y
Hayriye srasnda resmen kapatld sanlmaktadr. Cevdet Tarihinde bu olay anlatlrken
skdarda bulunan Bekt Tekkelerinin kapatlp yktrld yazlmtr. Yktrlan tekkeler, kz Liman (Yarmca Baba), Merdiven
Ky, amlca (Tahir Baba) ve skdar Bekt tekkeleridir.
skdar Tekkesi diye anlan tekke, Karacaahmet Sultan Tekkesi olmaldr.
Zaviyesi diye kaytldr. 1256 ve 1294 tarihli

listelerde de ayn adla kaytldr.
yin gn Sal olan bu Kadir Tekkesi, fevkn olarak yaplm olup alt kat trbe, st kat
ise, mescit halinde kullanlan semahane idi.
ki kat arasndaki deme ve ats 1942 senesi knda kmtr.
Ahap bir kapdan girilen trbenin n tarafnda, bir parmaklkla ayrlan, ziyaret mahalli vard. Perian ve sandukalar datlm trbedeki
kabirleri saymak mmkn deildi. Be veya alt adet olduu sanlmaktadr. Cami yeniden
yaptrldnda trbeye de be beton sanduka
yaplmtr.
Kartal Ahmet Baba

Camii.
Kare plnl olarak yma moloz tandan yapKaynaklar: (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/26, 173-174, 177-178) (A. etin, stanbuldaki
Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, Vakflar Der.
13/588) (Hadkatl-Cevmi, 2/223-224) (Cevdet Tarihi,
dal Ne. 12/238) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf
Defteri II, s. 889, No: 15992)
KARTAL AHMET BABA

TEKKES
ekke, Nuhkuyusu Caddesi ile eski ismi

Balarba Caddesi yeni ad Kartal Baba
Caddesi olan yolun birletii yerde ve ikinci
caddenin sa kesindedir. Kar kesinde,
eyhlislm rif Hikmet Beyefendinin sebili,
emesi ve aile kabristan vardr.
Tekkenin hangi tarihte yapld belli deildir.

Hadkatl-Cevmide kaytl deildir. 1201
(1786)da Pariste baslan Pln de la villa de
Constantinople, incelendiinde, Kapaas
mevkii ile Yenimahalle arasnda ve Nuhkuyusu Caddesi zerinde Tekke isimli bir yer grlr. Eski Valide Camii ile Nuhkuyusu Caddesi
arasnda ve Alaca Minare Camiinin biraz ilerisinde ve kede gsterilen bu yer, Kartal Baba Tekkesidir. Pln, 1786da yapldna gre,
tekke bu tarihten evvel mevcuttu.
Sicill-i Osmn yazar da, Mezanne ve meayihten olan Kartal Ahmet Babann 1203 Zilkadesinde (Austos 1789) vefat ettiini belirtmitir. 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Pazarba Mahallesinde eyh Ahmet Kartal
453
Kartal Baba Trbesi

kitabesi.
lan mabet, zamanla harap olmu ve Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paann cariyesi
Lal-ter Hanm tarafndan, tamir edilmitir.
Bunu belirten kitbe ta, bugn trbe kaps
zerindedir. satr halinde hazrlanm olan
kitbe udur:
Kld bu dergh evvel lne-i feyz keml
Bast idb Kartal Baba el-Hakk cenh- himmeti
Tir ruhu uub dem gemi olmudu harab
Lal-ter Hanm gzel yapdrd buldu Cenneti
***
Esbak Msr Valisi Mehmed Ali Paa merhumun
mutekasndan mmaileyha
1296 (1879)
Lal-ter Hanm, tamirin sonunu gremeden
vefat etmitir. Kabri, mabedin kk hazresindedir. hidesi zerindeki kitbesi udur:
Kartal Ahmet Efendi

Trbesi.
Msr Valisi esbak / Mehmed Ali Paa / mutekalarndan olub / Kartal Baba Dergh- / erifinin bniye-i sniyesi / olarak mceddeden ina / ve mteakiben irtihal-i tecelligh- / beka iden muhibbe-i tarik-i aliyye / merhume Lal-ter Hanmn ruhin /
Fatiha. Sene 1295 f evval 24 (21 Ekim 1878)
Mabedin sa tarafnda ve Nuhkuyusu Caddesi

zerinde karnpatlak tabir edilen cumbal, iki
katl ahap eyh evi, 1976 senesinde yktrlmtr. Tekkenin sol tarafnda ve Kartal Baba
Caddesi zerinde ise, ahap meruta bulunuyordu. Semahane ve trbeye bu binadan geiliyordu. Merutann arka kapsndan da hazreye gidilirdi. 1974 senesinde imdiki yerine
nakledilmitir.
1260 (1844). Serpuu drt dilimli olan eyh
Ahmet Efendi. Kitbesi udur:
Ol cenab- Hac Ahmed eyh-i kmil-i nktedn
Ba- Nakibend ire tutmu iyn
Sz- unsur perdesinde blbl-i eyd olub
Glistan- cryarde oldu vasl- kamrn
sm-i Hayy-i Lyezle dd mutahhar zikrile
Ol makam- srr- srda buldu Hayy-i Cvidn
Hafza tarih-i menkut didiler hep ehl-i hl
eyh Ahmed men-rfle kld Hden l-mekn
1260
1265 (1848). Mderrisin-i kiramdan Sivrihisar brahim Efendinin olu Mehmed
Mnib Efendi.
1295 (1878). Kapudan- derya Mehmed Paann ortanca kz Adile Hanm. Kitbesi, eyh Abdullah Efendinindir.
Mecmua-y Tekaya yazarna gre, 1890 tarihlerinde brahim Efendi bu tekkenin eyhi bulunuyordu. brahim Efendinin sandukas trbede olup nndeki levhasndaki yaz udur:
Kadiriyye eyhi Karban brahim Efendi
Veldet: 1258 (1842).
rtihal: 23 Zilhicce 1325 (27 Ocak 1908)
Mddet-i mehat: 45
454
skdar Tekkeleri
Kitbe, merhumun halifelerinden dersim elhac Hasan Hsn spartav Efendi tarafndan
yazlmtr.
1890 tarihlerinde tutulan bin nfus defterine
gre, bu tarihlerde tekke, vekil eyh es-seyyid
Mehmed Emin Efendi bin el-hac Abdlgani
Efendi tarafndan idare ediliyordu. Bu srada
tekkede bir de Dervi Ahmet Efendi bulunuyordu. Tekke kk bir derght. eyh Mehmed
Emin Efendi, 1242 (1826) tarihinde domutur.
Osmanl Arivindeki bir ilma gre, 9 Muharrem 1217 (12. 5. 1802) tarihinde Kartal
Dede Zaviyesi tevliyet ve mehat cihetleri
tevcih edilmitir.
Tekkenin dier bir eyhi de, es-seyyid mer
Efendi idi. Kendisi 1834de yaplan Saliha Sultan Dnne davetli eyhlerden biri idi.
Kartal Ahmet Baba ahfadndan ve bu tekkenin son eyhi bulunan Hulki Efendi sonradan
Kartalbaba soyadn almtr. Bu aile bugn de
devam edip aile kabristanlar, Karacaahmet
Mezarlndadr.
Mabet, tamamen yeniden yaptrlm ve
14. 9. 1975 tarihinde ibadete almtr.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Mirat-i stanbul, s. 133) (Konyal, skdar Tarihi, 1/181) (Babakanlk Arivi, Kepeci
Tasnifi, Nfus Defteri, No: 6290/1, s. 380, ve M. Cevdet

Tasnifi Evkaf Defteri III, No: 22269) (Saliha Sultan Dn, ni. Ktphanesi bnlemin Yazmalar, No: 2802)
KK AMLICA TEKKES
yin gn bilinmeyen bu Bekt Tekkesi,

Kk amlca Tepesinin gney eteklerinde ve bu isimle bilinen mesirenin sol tarafnda ve yksek bir mahalde idi.
Hadkatl-Cevmi yazar:
Eskiden bir tekke iken yerine Sultan IV.
Mehmet Han bir saray- li yaptrmtr.
demektedir.
Sultan IV. Mehmet, (1648-1687) bu saray,
Kk amlca emesi ve camisi ile beraber
1064 (1654) tarihinde yaptrdna gre, tekke
bu sralarda mevcut idi. (Sultan IV. Mehmet
emesi ve Cennetbd Kasr bahsine baknz.)
Evliya elebi, IV. Mehmet Camiinden:
amlca bahesinde binas salam bir camidir diye bahseder. Fakat bu camiin hangi
amlca zerinde bulunduunu belirtmemi-
Kartal Ahmet Baba

Camii hazresi.
455

tir. (Bu cami bahsine baknz.)
Kk amlca Tekkesinin, Bykamlca
Bekt Tekkesi ile ayn zamanda yapld sanlmaktadr. (vaz Fakih Trbesi bahsine baknz.)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/260) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/173)
MALATYALI SMAL AA
TEKKES
ekke, Gndoumu Caddesi zerinde ve

bu yola gre tepe olan bir mahalde bulunuyordu. Byk bir bahe iindeki bu ahap
binaya iki kapdan girilirdi. Bahe kaplarndan biri, cadde tarafnda, dieri ise, Malatyal
smail Aa Camii karsndaki kmaz sokakta idi. Her ikisine de merdivenli bir yoldan gidiliyordu. Bugn tekke binasndan ve eyh
Fethi Efendi Trbesinden eser kalmamtr.
Tekkenin yan tarafnda Feyzullah Efendi
Tekkesi, karsnda ise skender Baba Tekkesi bulunuyordu.
Tekke, Sadiyye tarikatndan eyh Cemal
Efendi tarafndan tesis edilmitir. Kendisi,
1247 (1831) tarihinde vefat etti. Kabri, tekkenin hazresinde iken bugn mevcut deildir. Onun yerine halifesi ve damad Fethi
Efendi eyh olmutur. yin gn Sal idi.
Tekkenin kurulduu tarih belli deildir. 1256
(1840) tarihli tekkeler listesinde ad Sadiyyeden Kapu Aas smail Aa Tekkesi, der
kurb- Aahamam, der skdar diye kaytldr. 1199 (1784) tarihli listede ise ad yoktur. 1250 (1834) tarihinde icra edilen Saliha
Sultan Dnne arlan meayih arasnda
Feyzullah Efendi Tekkesinin ad bulunduu
halde, bu tekkenin ismi yoktur. Bu durumda
tekke, 1840 tarihinden hemen sonra ikinci
defa tesis edilmi demektir.
Mirat-i stanbul yazar: Ahmediyede Sad
Tekkesi, Kzlar Aas smail Aa tarafndan
bina ve ina olunmutur, demektedir. Hadka yazar, burada bir tekkenin bulunduunu
belirtmemitir. Dern- tekkede Fethi Efendi
namnda bir zat medfundur. Tekkenin altnda
dahi bir eme mevcut olup zerinde Ve min
456
el-mi kll-i eyin hayy yet-i kerimesi mahkukdur. Tarih-i binas, 1118 (1707)dir, demekte ve tekkenin yeri iin de Aa Hamam
ilerisinde avuba Hatibzde Ahmed Efendi namna bina ettirilen eme zerinde bycek bir Sad Dergh idi, diye ilve etmektedir.
23 Rebiylevvel 1177 (1 Ekim 1763) tarihli
bir arzda da, smail Aa Camii ve zaviyesi
diye ad gemektedir.
Babakanlk Osmanl Arivindeki 23 L. 1209
(23 Mays 1795) tarihli bir takrirde skdarda Babs-sade Aas smail Aa Camii
ve zaviyesi vakfndan bir cihetin verilmesi istenmitir.
26 Ramazan 1212 (13 Mart 1798) tarihli bir
arz tezkeresinde de skdarda Babs-sade
Aas smail Aa vakfndan zaviyesinde ve
zaviyesi camiinde ikier ake vazifeli hcre
halifesi ve czhan cihetlerinin tevcihi arzu
edilmitir.
Bu durumda tekke, smail Aa tarafndan
1045 (1635) tarihinde tesis edilmi ve sonra
inktaya uram ve ikinci defa da en ge
1208 (1793) senesinde yeniden kurulmu olmaldr.
Sadiyye Tarikatinin kurucusu Sadddin Cibav (Ciba, Harran ile am arasnda bir mevki) evltlarndan es-seyyid e-eyh Emin
Sadddin Ts, bu tekkenin eyhi idi. 25 Zilhicce 1281 (8 Nisan 1869) tarihinde vefat etti. Kabri, Malatyal smail Aa Camii hazresindedir. Demir parmaklk iinde hidesi
mevcuttur.
Tekkenin ikinci eyhi olan Fethi Efendi,
1266 (1850) tarihlerinde yaam, devrinin
maruf bir eyhi olarak n yapmtr. Vefat tarihi belli deildir. Kendisinden sonra olu
emseddin Efendi mehate getirilmi ve
onun vefat ile de Kemal Efendi eyh olmutur.
Tekke, 23 evval 1311 (Nisan 1894)te tamir
edilmitir. Tekke ve zaviyelerin kapatlmasndan sonra harap olmu ve 1935 tarihlerinde
yktrlmtr.
Mehur muskiinas ve neyzen, skdarl Sa-
skdar Tekkeleri
lim Bey, bu tekkenin son devir zkirbalarndan biri idi. Kendisi eyh Fethi Efendinin kz Drriye Hanmn ei olup mehur Hac Faik Beyin aabeyi idi. eyh Fethi Efendiden
tasavvufa ve tarikate ait bilgiler edinmi ve
Sadlie balanarak kayn babasndan hilfet
almtr. skdar Mevlevihanesinde uzun
mddet Neyzenbalk etti. Ekseriya, skdarl Giriftzen Rza Beyle birlikte tekkelere
devam eder, biri taksim ederken dieri dem
tutard. ok dindar bir kimse olan Salim Bey,
22 Ramazan 1302 (5 Temmuz 1885) gecesi
skdar Sandk Rufa Derghnda taksim
ederken kalp sektesinden vefat etti. Bu tekkenin eyhi olan Abid Efendi llAllah diyerek
zikri durdurmu ve Salim Beyin talebeleri de
cesedi hemen ykayarak mihrap nne yerletirmiler ve btn derviler sabaha kadar,
70.000 defa Kelime-i Tevhid okumulard.
Ertesi gn byk bir cemaatle cenazesi kaldrlarak Sad Tekkesi Trbesine, kayn pederi
eyh Fethi Efendinin yanna defn edildi. Kabir tann iki yanna birer nar kabartmas yaplmt. Trbe, tevhidhanenin altnda bulunuyordu. Yakkl bir kimse olduu sylenir.
Vefatna mehur mutasavvf ve air Osman
ems Efendi (l. 1311 / 1893 Karacaahmet)
u tarihi sylemitir:
Ney alar iken Rufa Derghnda ngehn
Gd Allah diyerek iln kld vasln
Akl- ir kd fevtine tarih ems
ald neyzen Mir Salim mrnn son fasln
1302
hidesinde bu drtlk yazl idi. Ta maalesef
bugn mevcut deildir.
skdarl air Talt Bey de, Salim Beyin vefatna alt beyitlik bir tarih manzumesi meydana getirmitir ki, son beyti udur:
Gelib tutdu tarihin okur ny- kalem Talat
Demin tekmil kld h Neyzen Mir Salim h
1302
skdarl sm Efendi idi. Valide Camii ba

imam iken 1 ubat 1940 tarihinde vefat etti.
Kabri Karacaahmet mezarlndadr. Kendisi
ayrca, Halla Baba, Nuri Baba, Toygar Tekkesi, Beylerbeyi Hamil Efendi ve engelky
Kadir ve Bedev tekkelerinde de uzun mddet
zkirbalk yapmtr.
Yine tekkenin son devir eyhi ve semahane reisi, eyh emseddin Efendinin olu Kemal
Efendiyi stanbul dahilinde kyam tekkeler,
bilhassa cemiyet gnlerinde drt gzle beklemilerdir. Bu deerli reisin bulunduu zikir
meclisi, mutlak surette cazibeli olmutur. Hele
zkirbal Yaar Baba merhum ile Raid
Efendi gibi evik ve muktedir bir adam deruhte ederdi, Kemal zaslann tavrl hareketlerine ve okunluuna hayran olmamak kabil deildi.
Kaynaklar: (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. 2/498, 500,
502-503, 561, 662, 670, 671) (nal, Ho Sada, s. 259260) (A. Gvsa, Trk Mehurlar, Faik Bey, s. 130) (Y.
ztuna, Trk Musikisi Ans. II, Ksm: 2, s. 203 Salim Bey)
(Mirat-i stanbul, s. 107-108, 112) (Ahmed Mnib, Mecmua-y Tekaya) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mecmuas
1328, s. 21) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri
II, s. 635-974) (Evkaf daresi Katalou, 1/43)
MUHY EFEND TEKKES

(HMMET BABA TEKKES)
skdarda yin gnnden dolay, Sal

Tekkesi ismiyle de anlan bir Bayramiye
Dergh idi.
Tekke, Divitiler Mahallesinde ve yin gnnden tr isim verilmi olan Sal Soka
zerinde ve Zeynep-Kmil Hastahanesinin
sa tarafnda idi.
Sal Sokana alan cmle kaps zerinde u
kitbe vard:
Salim Bey, terci-i bend yazacak derecede airdi. Saz eserleri de gzeldir. Hicaz perevi btn
slm leminde ok byk hret yapmtr.
Evi, Sad Tekkesinin karsnda idi. Bu ev bugn de mevcuttur.
Asitn- Himmete gel yz srb eyle devam

Himmet eyler kim elbette sana ol prl-enm
Hazr ol sdk ile zikre H ile devrna gir
rir feyz-i lh ola maksdun temm
7 aban 1025 (20 Austos 1616)
Ketebe Kadri
Tekkenin son devir zkirbalarndan biri de
Bu kitbe, tekkenin yktrlmas srasnda,

457

Trk ve slm Eserleri Mzesine, 1984te de,
Beyazt Medresesinde tesis edilen Trk Vakf
Hat Sanatlar Mzesi avlusuna gtrlmtr.
Hazredeki hideler de ieki Camii avlusuna nakledilmitir.
Derghn ilk kitbesi olup olmad belli deildir. Yalnz semahanenin avluya alan kaps
zerinde;
Hankh- Bezcizde kutbl-aktb
diye, kapnn i tarafnda ise;
Y mfettihel-ebvb ifteh len hayral-bb
diye yazl idi. Birinci msra; Kutublarn kutbu
Bezcizde Tekkesi, ikinci msra ise, Ey Kaplar aan (Allah) bize hayr kapsn (yahut hayrl bir kap) a demektir.
Tekke, 1020 (1611) tarihinde vefat eden
Mehmet Muhyiddin Efendi adna ve bir Halvet Tekkesi olarak yaptrlm ve sonra, Muhyiddin Efendiden icazet alan, Himmet Efendinin eline gemi ve Bayram Tekkesi haline
gelmitir. Bir rivayete gre de tekke 1025 tarihinde Himmet Efendi tarafndan yaptrlmtr. Fakat, Himmet Efendi 1095 (1684) ylnda
Himmet Baba
Tekkesi, trbesi,
kitabesi ve adrvan,
ieki amii hazresine nakledilmitir.
458
vefat ettiine gre 70 sene mehatte bulunmas lzm gelir ki, bu da imknsz grnmektedir.
skdarl smail Hakk Bey, Merkd- Mutebere-i skdar adl eserinde Kutbl-rifn
gavsl-vsln ecille-i azizan- Halvetiyyeden
Bezcizde Muhyi Efendi (k.s.) hazretlerinin ihyasna muvaffak olduklar Kadasker Ahmet
Efendi Mahallesinde kain beynel-ihvan Sal
Dergh erifi namyla benam hankh- erifleri diyerek tekkenin Muhyiddin Efendi tarafndan kurulduunu belirtmitir.
Sadeddin Bey de Trk Musikisi Antolojisi adl
eserinde Bezcizde Muhyiddin Efendi iin u
bilgiyi vermitir:
Bu asrn ilk yarsnda din besteleriyle en ok
hret kazanan ahsiyet, Bezcizde Muhyiddin, Koaczde eyh Mehmet ve Zakir Hasandr.
Asl ismi Mehmet Muhyiddin olan Bezcizde,
Konyaldr. Muayyen medrese tahsilini orada
bitirdikten sonra Halvet eylerinden Ezelizdeye intisab etti. Tarikati tekmilden sonra stanbulda aramba Pazarnda Mehmet Aa
Tekkesine eyh tayin edildi. Bir taraftan da
skdar Tekkeleri
vaizlik ediyordu. Daha sonra skdarda kendi namyla anlan tekkeye nakletti. Vefat
1020 (1611)dedir. skdardaki tekkeye defnedildi. Blbl gibi ho bir name ile Kuran
okurdu.
Ayvansaray Hafz Hseyin Efendi Vefeyt adl eserinde, Muhyiddin Efendi iin, znikten
gelip Nureddinzdeden ahz- tarikat eyleyb
skdarda Valide Sultan Camiinde vaiz ve
tekkesine, Vine Mehmet Efendi yerine eyh
olmutur demekte ve;
Mlkat- mevt-1018
tarihinde vefat etmitir, diye ilve etmektedir.
Ayn zamanda bir air olan Bezcizdenin u
ilhsi pek gzeldir:
Bu kitbe, trbe ve iindekilerin, ieki Camii avlusuna nakli srasnda, avlu kapsnn sa
tarafndaki 2. pencere ile 3. pencere arasndaki duvara yerletirilmi ve nne de, trbede
medfun olanlarn kemikleri, mermer pehleler
altna gmlmtr.
Tekkenin sonradan kendi ismiyle anlmasna
vesile olan Himmet Efendi Rical-i Bayramiyeden kutbl-rifn olarak gsterilir. Ayvansaraynin ad geen eserinde;
Tarik-i Bayramiyeden hilfetle stanbula gelip ahaliye hsn-i lfet zere iken Defterdar brahim Paa kendisine Nakka Paa Saray yaknnda bir zaviye bina edip anda sakin ve Kasmpaa ve stanbulda Halil Paa camilerinde
vaiz olup bu hal zere iken,
Hatime-i Evliya-1095
Cmlenin mahbbu sensin ey Habib-i ezel

Cmle Yusuflar iinde en gzeller gzeli
Knt kenzen sanadr matlab- al sensin
Mazhar- zat- Hdasn nak- ruhun yazal
Cmle mmet k oldu sana ey seyyid-i hulk
Himmetinle gitdi gayr ba- vahdet gezeli
Cmle lem kapuna yalvar geldi ey efi
Hep kabul oldu dilekler min ahad lemyezeli
Oldu uk gz giryn dili biryn ey Habib
Oldu mecnn divne Muhyi hsnn sezeli
Bu ilh 1126 (1714) tarihinde vefat eden Ali
Dede-i Sinan Efendi tarafndan bestelenmi
ve tekkelerde okunmas salanmtr.
Trbenin kaps zerinde, gzel bir hat ile yazlm, iki ba yarm daire eklinde ve sra
halinde hazrlanm u mermer kitbe bulunuyordu:
Kutb- lem Bez-cizde rhlet etdi denden
Kld c mlk-i bekada rahmetullahi aleyh
Hakk-tel dilerim seyrini takds eyleye
Diyelim subh mesda rahmetullahi aleyh
Kld asr Cevmide vize-i tevhidle
Penc-vakt farz edda rahmetullahi aleyh
Hi kesi yok nmn yd idb itmee dua
Cmle yd inda rahmetullahi aleyh
Zikr tevhid olduu yerde el aub taliban
Yd idb dirler duada rahmetullahi aleyh
Ol fena fillah azizin Sfi tarihin didi
Fani-i H Bezcizde rahmetullahi aleyh
1020
tarihi Saferinde (Ocak 1684) rihlet ve skdardaki bu tekkenin trbesine defnedilmitir

denilmektedir.
Himmet Efendi Bolulu Hac Ali Efendinin
oludur. Ak ve irfanlarna Divaneleriyle,
Manzume-i mevaciye ve Tarikatnameleri ahittir. Kendisinin bir de, Zbdetl-Hakayk
(Hakikatin z) ismindeki rifne eseri vardr
ki, stanbulda baslmtr. stifade edilir bir
eserdir. Bayram tarikatini Bolulu Ahmet
Efendiden, Halvet tarikatinin abaniye kolunu Bezcizde Mehmet Muhyiddin Efendiden
almtr.
lk tahsilini Boluda yapan Himmet Efendinin
stanbula geldikten sonra Bayram eyhlerinden Tesbihcizde Hsameddin Efendiye baland ve ona hizmet ederek halife olduu ve
sonra ehremini semtinde Defterdar brahim
Paann yaptrd tekkeye eyh olduu da sylenir.
Kendisine bal olan Sdk Emetullah Hatun
vefatna u tarihi drmtr:
Didim tarih-i fevtin Sdk Mevldan olub hkm
Bugn Himmet Efendi Adni kld kendye mev
1095
Sdk mahlasiyle iir yazan Emetullah Hatun,
Kametizde stanbul kads Mehmet Efendinin kz olup 1115 (1703) tarihinde vefat
459

ederek, bugn mevcut olmayan Emir Buhar
Tekkesi hazresine ve babasnn yanna gmlmtr. Divan vardr. Kz kardei, Faize Fatma
Hanm da bir Trk airesi idi.
u gzel ark eyh Himmet Efendinindir:
Yine bir sevdaya dtm akn elinden elinden
Yine umman oldum tadm akn elinden elinden
Hadkatl-Cevmi yazar, Himmet Efendinin
vefatn belirttikten sonra skdarda torunu
ekr Efendi Zaviyesinde eyhi Hseyin
Efendi ve ann eyhi Bezcizde Mehmed Efendinin yannda defn olunmutur, demektedir.
(eyh Mehmed Muhyiddin Efendi Trbesi
bahsine baknz.)
Muhyi Efendi Tekkesine Himmet Efendiden
sonra eyh olanlar unlardr:
1- E-eyh Himmet Efendinin olu e-eyh Ab-
Muhyi Efendi Tekkesi

ve evresi.
460
dullah Efendi. Kendisi sonradan hacca gitmi

ve dnnde Sleymaniye Camii ve uzun
mddet Kasmpaa Camii vaizi olmutur.
Ayvansaray, Abdullah Efendi, pederi yerine
40 sene Kasmpaa vaizi olup sonra Halil Paa
Camii eyhi iken hacdan gelip 1105 (1693) tarihinde Sultan Selim ve alt tarihinde Fatih ve
sekiz tarihinde Ordu-y Hmyun eyhi yirmi
tarihinde (1708) Bayezid yirmi iki tarihinde
Sleymaniye Camii eyhi olmutur. Kabri pederi yanndadr. Mderris smet Hac Mehmet
Efendi vefatna,
Ede Himmetzde y Rabb Adn-i aly makam
1122
tarihini drmtr. (Mecmua-y Tevarih, s.
359; Sicill-i Osmn, 3/471 smet Efendi)
Byk bir hret olan Abdullah Efendi din ve
din olmayan mahiyette baz besteler meydana
skdar Tekkeleri
getirmitir. Bayramiye tarikatnn deerli simalarndan olan bu zat, 1050 (1640)ta stanbulda dodu. Genliinde ok alarak tefsir,
hadis ilimlerinde ihtisas sahibi oldu. Ayn zamanda gzel sz syleyen bir kimseydi. Devrinin en kudretli vaizi olarak tannmt. air ve
musikiinas Nzm Efendi vefatna u tarihi
yazmtr:
Himmetzde eyh Abdullah Efendi ve olu

Abdssamed Efendi 68er yalarnda ve Sleymaniye vaizi iken vefat etmilerdir. Ayasofya
vaizi Himmetzde Abdekr Efendi ile kardeinin olu Sultanahmet vaizi Nurullah Efendi
ayn tarihte lmlerdir. Tarihin garipliklerinden saylr. Kendisi 1081 (1670)te stanbulda
dodu. Annesi tarafndan seyyidat vardr.
Azm-i glzr- beka eyledi bir zt- erif

Nm yd olmadadr imdi fen dnyada
lm irfan ile bir zat- hikem-perver idi
eyh-i mrtez idi hatta ver takvda
Didi tarih-i vefatna gam hzn ile Nzm
H deyb gitdi meded Himmet Efendizde
1122
Sultan III. Ahmet 1136 senesi Zilhiccesi balarnda (1724 Austosu sonu) kendisine bal
bulunduu Abdssamed Efendiye emlak- hmyundan Bebek Bahesi civarndaki, olduka byk arsalarndan birini ihsan etmiti.
evval 1122 (Aralk 1710) tarihinde vefat

eden Abdullah Efendi ayn zamanda air, hattat ve musikiinast. lhileri vardr.
Ravzna n yz sren bulur aman
El-aman ey Fahir lem el-aman
Himmet Efendi
Tekkesinin kitabesi.
ieki Camiine
nakledilerek
avlu duvarna
yerletirilmitir.
3- Abdssamed Efendinin olu Mehmed Nurullah Efendi. Sultanahmet Camii vaizi iken
vefat etmi ve u tarih drlmtr:
Vaiz-i Sultanahmed-1180 (1766)
Babasnn yanna gmlmtr.
ilhsi onundur. Baz ilhleri eyh alakzde

Mustafa Efendi tarafndan bestelenmitir.
Kabri babasnn yanndadr.
eyh Nureddin Efendi, ayn zamanda Meyve

skelesindeki, Ahi elebi Camiinde duag
vazifesini if ediyordu. Bu grevde iken vefat
etti. Bunun zerine bu vazifenin ei Aye Hanma verilmesi istenmitir.
2- eyh Abdullah Efendinin olu e-eyh Abdssamed Efendi. Sleymaniye vaizliine ve ordu eyhliine tayin edilen Abdssamed Efendi
iine kapank bir kimse idi. Vefatna u tarih
drlmtr:
4- eyh Nurullah Efendinin olu eyh Abdekur Efendi. Abdssamed Efendinin ana bir
kardeidir. Ayasofya Camii eyhi olmu ve:
eyh Abdssamed 1150 (1738)
Vaiz-i Ayasofya - 1180 Zilkde 21 (20 Mays

1767)
Kabri babasnn gml olduu trbededir. iirleri vardr. Cevdet Paa diyor ki:
tarihinde vefat edip babas yanna defnedilmitir. iirleri ve eserleri vardr.
461

5- eyh Nurullah (baz eserlerde ad Nureddindir) Efendinin olu eyh Behaeddin Efendi.
1144 (1731) tarihinde bu tekkede domu ve
1220 (1805)te de vefat etmitir. Kabri, tekkenin trbesinde idi.
6- eyh Nurullah Efendinin dier olu eyh
Mecdeddin Efendi. Vefat 1225 (1810) tarihinde olup kabri trbededir.
7- eyh Mehmed Ali Efendi. Himmetzdelerin
damad idi. Baba Efendi diye biliniyordu. Vefat tarihi belli deildir. Kabri trbede idi.
8- Bahaeddin Efendinin olu birinci Abdlhay
Efendi. 1193 (1779)da dnyaya gelmi ve
1275 (1858) tarihinde de vefat etmitir. Kabri,
trbede idi.
9- eyh Abdlhay Efendinin olu Abdekur
Mahfi Efendi. 1252 (1836)da dnyaya gelmi
ve 17 Ramazan 1303 (19 Haziran 1886) tarihinde de vefat etmitir. Kefeki ta hidesi ieki Camii hazresindedir. Abdekur Mahfi
Efendinin olu eyh Abdlhayy Subhi (Sebuhi) Efendi, 1276 (1859)da, dier olu Abdlhak Sdk Efendi 1279 (1862)de ve dier olu
eyh Abdullah Nash Efendi ise, 1283 (1866)
tarihinde dnyaya gelmilerdir. Tekkede onun
zamannda bu eyh ailesinden baka bir de dervi Emin Efendi bulunuyordu.
10- eyh Himmetzde Abdlhay Subhi Efendi.
kinci Abdlhay Efendi diye biliniyordu. Vefat
tarihi belli deildir. Abdekr Mahfi Efendinin oludur. 35 seneden fazla eyhlik yapt sylenir.
11- eyh Dr. Abdullah Nash Bey. Tekkenin
son eyhi bu zattr. Himmetzdelerdendir.
Tekkenin cmle kapsnn sa tarafnda eyh
Mehmet Muhyiddin Efendinin trbesi vard.
Sal Soka ile Acemi kmaznn birletii
yerde ise hazre bulunuyordu.
Yma tatan, tula hatll olarak yaptrlan
tekke binas uzun, zemini ta deli bir yolun
nihayetinde idi. Sol tarafnda eyh evi, karsnda ise, Dedegn hanesi mevcuttu. Tekkenin
semahanesi ayn zamanda mescitti. Kk avlusuna musluklu bir su haznesi yerletirilmiti.
Mistik bir hava yaratan bu gzel grnml
462
tekke ve mtemilt 1611 ylnda yapldktan

sonra, Tophane-i mire Muhasebecisi eyh
Hseyin Hsn Efendi tarafndan ok para sarf
edilmek suretiyle tamir edilmitir. Bu zat, 27
Cemaziyelevvel 1326 (27 Haziran 1908)de
vefat edip tekkenin hazresine gmldne
gre, bu onarm ii de en ge 1905 yllarnda
tamamlanm olmaldr.
ieki Camii hazresine nakledilen Hseyin
Hsn Efendinin fesli hidesi zerinde u kitbe vardr:
L mevcude ill H
Bende-i Hac Bayram- Veli
Bni-i sni-i makam- li
Tophane-i mire Muhasebecisi
Hak- pk- ikdam l-i ba
Himmet e-eyh Hseyin Hsn Efendi
Rh- erifleri n el-Fatiha
1326 Cemaziyelevvel 27 (27 Haziran 1908)
Tekke ve mtemilt, 1958 tarihinde yktrlarak yerleri Zeynep-Kmil Hastahanesine katlmtr. Garip bir tesadf olarak eyh Himmet Efendinin dier tekkesinin arsasda apa
Tp Fakltesi Hastahanesine ilve edilmitir.
Kaynaklar: (Ayvansaray, Vefeyt, stanbul ni. Ktp,
Tarih Yazmalar, No: 2464, s. 38-40) (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F. Derin-V. abuk, s. 359) (. Hakk, Merkd, s. 85) (A. Mnib, Mecmua-y Tekaya) (M.
Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/130) (C. Baltac, Osmanl
Medreseleri s. 585) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant.
1/27, 56-57, 83, 96, 126, 161, 171-172) (Y. ztuna,
Trk Musikisi, 1/2) (Hadkatl-Cevmi, 1/22, 1/168,
Kantarclar Mescidi ve 1/210-219, 2/185) (Mstakimzde,
Tuhfetl-Hattatn, s. 211, 240, 286) (Ubeydullah, Tezkire-i kufeciyan, 1110) (E. Kou, stanbul Ans. 1/41) (Sicill-i Osmn, 629) (A. Erdoan, Kayserili Mimar Mehmet
Aa, s. 1) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 9/271)
(Trke Yazma Divanlar Katalou 1/480) (nal, Ho Sada,
Cemal Efendi, s. 113) (V. M. Kocatrk, Tekke iiri Ant.
s. 351-371, Himmet ve Abdi) (Zakir kr Efendi, stanbul
Tekkeleri, 1/59) (Glpnarl, Melmlik, s. 128) (Konyal,
skdar Tarihi, 1/429) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri,
2/383) (Trk Dili ve Ed. Ans. 3/30-149) (Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri, No: 6290/1, s. 372) (.
Erzi, Camilerimiz Ans. 2/23 ve 71) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar No:
2306, 2/312-346 Bezcizde; s. 341 Himmet Efendi; 2/350351 Abdssamed Efendi; 2/347-348 Abdullah Efendi)
(Zeyl-i akaik, s. 607 Muhyiddin Efendi) (eyhi, VekayilFudal, Sleymaniye Ktphanesi Hac Beir Aa Bl. No:
skdar Tekkeleri
479, s. 420-458 Himmet Efendi) (Mstakimzde, Mecmua, Sleymaniye Ktphanesi Esad Efendi Bl. No: 3397,
s. 47 Bezcizde, s. 120-138 Himmet Efendi) (Osm. Ar.
Evkaf Defteri IV, No: 31701) (Evliyalar Ans. Trkiye Gazetesi Yay. 1/85)
MUSA BABA TEKKES

(SELM EFEND TEKKESSADIK EFEND TEKKES
veya INAR TEKKES)
eiik isimlerle kaydedilen bu tekke, Selmi Ali Efendinin (eski Selmsz Caddesi)
sa tarafnda ve kk Sarmak Sokak ile
Toygar Hamza Sokak arasndaki meyilli arazi
zerinde kurulmutur. Yksek bir yerde bulunduundan ok gzel bir manzaras vardr.
Tekke, eyh Musa Efendi tarafndan, tahminen 1800 tarihlerinde bir Nakibend Dergh
olarak tesis edilmitir. Musa Babann hidesi
hazrede olup zerinde drt dilimli aban bir
sark vardr. Kitbesi udur:
Y H
Hazreti ah yle Nakibende mensub idi kim
tdiler asrnda nice kn mukteda
Davet-i Hakka icabet eyledi gitdi heman
G- cane rc srrndan idince nida
Fevtine tarih in bu msra ler didi
Udu nkim ba- Firdevse bu gn Musa Baba
1224 (1809)
Tekkenin bugn yalnz iki set halindeki geni,

aalkl bahesi, iki katl kk meruta binas ve ok bakmsz hazresi mevcuttur. Bahede, kitbesiz bir kuyu bilezii ve merutann
nnde mermer, kapakl bir abdest teknesi
vardr.
Mecmua-y Tekayada yin gn Perembe
olan bir Nak Dergh olarak gsterilmitir.
Tekkenin ismi olarak da eyh Selim Efendi
Tekkesi denmitir. 1890 tarihlerinde mer
Efendi eyh idi. Aklama hanesine de eyh
Sadk Efendi Tekkesi olduu yazlmtr. Tekke nar nam Mahalde idi. 1256 (1840) tarihli tekkeler listesine de Nakibendiyyeden
Selim Baba Tekkesi der Sultantepesi der skdar diye yazldr. Buraya Toygar Tepesi ad
yerine yanllkla Sultantepesi ismi yazlmtr.
Musa Babann yerine Abdullah Efendi, onun
yerine de Selim Babann eyh olduu sanlmaktadr. Selim Baba 1272 (1855) tarihinde
vefat etmitir. Kk, drt dilimli sikkeli hidesi hazrededir. Bunun zamannda yinler,
hemen yanndaki Toygar Hamza Camiinde yaplyordu. Bunun iin camiin kaps zerine u
kitbe konmutu:
eyh Musa Babann

hidesi.
Fakat, Osmanl Arivindeki, 2 Ramazan 1214

(28 Ocak 1800) tarihli bir takrire gre tekke,
eyh Selim Efendi tarafndan kurulmutur.
Takrirdeki ifade udur:
skdarda eyh Selim Efendinin bina eyledii tekke fukarasnn itamna (yemek yemeleri) medar olmak zere kyye (okka) koyun
etinin hassa kasapbas tarafndan hergn verilmesi (Osm. Ar. M. Cevdet Tas. Evkaf Defteri III, s. 2194. Asl iin Bkz. Saray ksm No:
6484)
eyhinden dolay Abdullah Efendi Tekkesi ismiyle de anlan bu derghn, eski ismi Tekke
Sokak olan bugnk Toygar Hamza Sokana
ve eski ad Sarmak Sokak olan bugnk Taz kmaz Sokana alan kaplar vard.
463

Selim Efendi-i ehl-i dil yapub bu dergeh- feyzi
Deil dergeh heman yapd kulb- Nakibendn
Azizim kalbini saf it bu bir beyt-i lhdir
Tevcih kl eer grmek dilersen ry-i irfan.
eyh el-hac Selim Efendinin yerine olu eyh
Sadk Efendi gemi ve bu da 1294 (1877) tarihinde vefat etmitir. Sikkeli hidesi hazrede olup kitbesi udur:
bu merd-i pr vefa e-eyh Sadk ak ile
Buldu ifn-y vcud ile bekaya h-rah
ani-yb- erb-nb- lem-tb olub
Mest-i vecd hal idi bi irtiyb itinb
Sanma bu huridi mahsuf eyledi hk- siyh
Mazhar- feyz-i visl itdi keml-i lutf ile
Nakibend-i marifet yani Bahaeddin ah
ar-erkn tarikin zre tarihin didim
Cenneti Sdk Efendi itdi y H cy-gh.
14 Zilhicce 1294 (20 Aralk 1877)
Musa Baba Tekkesi
vaziyet krokisi.
1220 (1805) tarihinde dnyaya gelen Sadk

Efendi zamannda tekkede ayrca drt dervi
bulunuyordu.
eyh Sadk Efendinin yerine mer Efendi

eyh olmutur. Vefat tarihi belli deildir. hidesi hazrede yoktur. mer Efendi son asrn en
iyi nevbet vuranlardan biri idi. Nevbet, bayramlarda ve kandil gecelerini karlayan yin
gnlerinde muayyen tarz ile baz mzik aletlerinin alnmasna denirdi.
mer Efendi, 1315 (1897) tarihinde, skdarda Halla Baba Tekkesi eyhi Ali Fakri
Efendiye Nakibendiyyeden hilfet vermitir.
mer Efendinin eyhi Sadk Efendi idi. Onun
eyhi ise, Erikapda Emir Buhar eyhi Salim
Efendi olup nisbet-i tarikleri Eyp Niancasnda eyh Murad Tekkesi eyhi Murad-
Mnzevye kadar uzanr.
Tekkenin hazresinde yukarda yazlanlardan
baka gml olanlar unlardr:
1240 evval (Mays 1825). Dergh- li toparabaclarnn ykleme ktibi Mustafa
Efendinin kz Fatmatz-Zehra Hanm.
1243 evval 6 (21 Nisan 1828). Dergh- li
toparabaclarnn ykleme ktibi Hafz
Mustafa Efendi. Kitabesi udur:
Byle buldum bu cihan sanki bir zll-i hayl
Ol sebebden kimse itmez halimden sul
1259 (1843). Arabaclar Oca Ktibi Mustafa Efendinin yirmi yanda vefat eden
kz Emine Hanm.
1265 (1848). Kuruncu el-hac Hafz Aann
teyzesi Zeynep Hatun.
1265 (1848). Kuruncu el-hac Hafz Aann
annesi Nimetullah Hanm.
1273 (1856). Cenab- eyh-i mkerrem Selim
Efendiyi behite sevk idb ol gzde zevce-i pki Emine Monla. Son msra:
Cinn kld erife Emine Monla makam
iir, skdr air Senih Efendinindir.
1275 aban 9 (Mart 1859). Postahane-i amireden mtekaid Tatar Ahmet Aa.
1276 Muharrem 14 (26 Eyll 1855). Nakib-i
kahve-i dergh- eyh Selim Baba / Ey-
464
skdar Tekkeleri
Musa Baba Tekkesi

hazresi.
ledi mah- Muharremde rhlet-i dar- beka / Merhum Es-seyyid Sadullah Baba.
1278 (1861). zmirli Hac Mustafa Aann ei
el-hace Hasibe Hatun.
1280 (1863). Kavakl Mustafa Aa.
Tekke, 1924 tarihinde mamur durumda idi.

Kaynaklar: (Mirat-i stanbul s. 142) (Mecmua-y Tekaya
s. 14) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 667) (Osm.
Ar. Nfus Defteri s. 390) (nal, Son Asr Trk airleri s.
362) (stanbul Belediyesi, hsaiyat Mecmuas 1328, s. 19)
(Sefne-i Evliya, 2/51-54) (Konyal, skdar Tarihi, 1/55)
1289 (1872). Toparabaclar ktibi Hafz

Mustafa Efendinin ei Aye Sdka Hanm.
1295 Rebiylevvel 25 (29 Mart 1878). Cennet-mekn Atiye Sultan hazretlerinin
dyeleri olup terk-i glen-saray- dnya
ve azim-i ukba olan Nazikber Hanm.
Kitbe mermer bir levha olup kabrin etrafn eviren demir parmaklk zerindedir. indeki hidenin kitbesi udur:
Cennetmekn Atiye Sultan hazretlerinin dyesi
merhume Nazikber Hanmn kerimesi ve giyimba Hasan Tahsin Efendinin zevcesi Dilberyar
Hanm. 15 Rebiylhir 1322 (29 Haziran 1904).
1296 (1879). Tophane kalemi ba ktibi Hafz
Mustafa Efendinin kz ve miralay Hsn Beyin validesi erife ffet Zeynep
Hanm.
RAUF AHMET EFEND

TEKKES
ekke, skdarda, Doanclar civarnda,

Halk Dershanesi Soka ile Toprakl Sokan birletii yerde ve ikinci sokan sol kesindeki Sinan Paa Camii yannda, takriben
1164 (1750) tarihlerinde tesis edilmi, yin
gn Perembe olan bir aban Dergh idi.
Tekkenin bnisi Rauf Seyyid Ahmed skdar Efendi, Halvetiyye tarikatinin Ramazaniye kolunun eyhlerinden Selmsz Mahallesinde, Selmi Ali Efendi Tekkesi avlusunda
yatan, Kstendil Ali Efendi halifelerinden,
alim ve arif bir zat idi. 27 Zilhicce 1170 (12. 9.
1757) tarihinde 102 yanda olduu halde vefat etti. Sikkeli hidesi Sinan Paa Camii hazresinde olup zerindeki yaz udur:
465

dr.
2 -
Tekkenin kurucusu
eyh Rauf Ahmet
Efendinin hidesi.
eyh Rauf Ahmet

Efendizde Mehmet
Nurullah Efendi
hidesi.
Hadiml-fukara merhum / ve mafur el muhtac

il / rahmet-i Rabbil-afvv / l-Gafr es-seyyid
e-eyh / Rauf Ahmed Efendinin / ruh- erfin el-Fatiha. Sene 1170 f 27 Zilhicce.
eyh Nurullah Efendinin olu eyh seyyid elhac Abdurrahim Nesib Efendi. 23 Ramazan
1227 (1 Ekim 1812)de vefat etti. Sikkeli hidesi babasnn yanndadr.
Rauf Efendi, 1068 (1657)de skdarda domu, medrese eitimini tamamladktan sonra,
skdar Kapaas Mektebine mderris olmu
ve evinin civarnda bulunduu Sinan Paa Camiinde imamlk ve hatiplik yapmtr. Bu srada evinin yannda bir tevhidhane yaptrarak
burada irad ile megul olmu ve yirmi kadar
halife yetitirmitir. hretten kanr ve
mnzevyne yaard. Kendisine inanm olan
Sultan III. Osman (1754-757) sk sk ziyaretine gelirdi. Kurretl-uyn isminde bir risalesiyle altm alt meclis zere toplanm Arapa
Mecalisi, arifne ilhiyat ve divan vardr.
3- eyh Nesib Efendinin olu eyh seyyid

Mehmed Fazl Efendi. Vefat, 9 Zilhicce 1227
al Rauf lema al
Gitsn zamrinden cidl
Gel vahdetin bahrine dal
mane gel tevhid ile
msralar Ona aittir.
Kendisinden sonra eyh olanlar unlardr:
eyh Raufzde
Nesib Abdrrahim
Efendi hidesi.
466
1- eyh Seyyid Ahmed Rauf Efendinin olu

eyh Seyyid Mehmed Nurullah Efendi. Vefat,
15-Rebiylevvel 1189 (16 Mays 1775) tarihinde olup sikkeli hidesi babasnn yannda-
skdar Tekkeleri
(14 Aralk 1812) tarihinde olup ta mevcut
deildir.
4- Nesib Efendinin ikinci olu eyh seyyid Ahmed Rauf Efendi. 17 Zilhicce 1228 (11 Aralk
1813)de kk yata vefat etti. Ufak hidesi
hazrededir.
Ksa aralklarla iki eyh efendinin vefatnn aileyi zafa uratm olmas sebebiyle tekke, ancak 25-30 sene sonra yeniden faaliyete geebilmitir. Bu sebeple, 1250 (1834) tarihinde
yaplan Saliha Sultan Dnne davetli eyhler arasnda, tekkenin ad yazl olduu halde,
eyhin ad yazlmamtr.
1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde Halvetiyyeden Rauf Efendi Tekkesi, der Doanclar, der skdar diye kaydedilmitir.
5- Abdlbaki Efendinin olu 1272 (1855) doumlu eyh Ahmed Hfz Efendi. Bu srada tekkenin ikinci eyhi 1265 (1848) doumlu Mehmed Nyi Efendi, nc eyh ise, 1277
(1860) doumlu Numan Naim Efendi idi.
Tekkede ayrca iki de dervi bulunuyordu.
Tekke ve yanndaki eyh evi 1917 byk hsaniye yangnnda yanmtr. Bu srada cami de
harap olmutur.
Ahmet Rauf Efendinin halifelerinden Hafz
Mehmed Efendi Beykozda, eyh smail Efendi de, Boaziinde Yenikyde birer tekke yaptrmlardr.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Sefne-i Evliya 5/59-70) (E. Kou, stanbul Ans. 1/460) (M.Tahir, Osmanl Mellifleri,
1/177 Raufi) (A. elik, Vakflar Der. 13/588) (Konyal,
skdar Tarihi 1/71) (Osm. Ar. Nfus Defteri s. 376)
(Saliha Sultan Dn, 18/b) (Sadk Vicdani, Tomar- Turuk- Aliyyenin 4. kitab, stanbul 1340-1342, s. 95) (Ayvansaray, Vefeyt s. 49)
SALI HALL EFEND TEKKES
tpazarnda, Eski Topta Caddesi ile Sansar Sokann birletii kede idi. Karsnda, Gen Mehmet Paann 1143 (1730) tarihli emesi ile Atpazar Osman Efendi Tekkesi Camii vardr. Bu cami, imdi Hac Bedel
Mustafa Efendi Camii adn tamaktadr.
Tekkenin ad, 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Atpazarnda Sal Halil Efendi Zaviyesi diye gemektedir. Tekke, Mecmua-y Tekayada kaytl deildir. ok nceleri ortadan
kalkm olmaldr. Yalnz, Sal Halil Efendinin, etraf evrili hidesiz kabri, Sansar Sokan sa banda, bir evin bahesinde ve incir
aacnn dibindedir.
inde Rauf Ahmet

Efendi Tekkesinin
kurulduu Sinan Paa
Camii.
Sal Halil Efendi
Tekkesi yerine
yaplan ahap evler.
467
Sal eyh Halil

Efendi Trbesi.
Tekkenin mensup olduu tarikat ve ayin gn

hakknda bir bilgiye rastlayamadk.
Kaynak: (Gezi Notu)
SALI EYH HSEYN EFEND

TEKKES
Hdiy geldi Yediler syleyb tarih ol dem

Barek-Allah ehl-i hakka oldu bu tekye rm
1180
skdarda, Ahmediye Meydan civarnda

ve Topta Caddesi zerinde idi. Bugn
yerinde Vakflar Bankas bulunmaktadr. Kk hazresi mevcuttur. Tekkenin karsnda
Sandklar Tekkesi ile Halla Baba Tekkesi,
hemen yannda ise, eyh Divitizde Mehmed
Talib Efendinin 1675 tarihlerinde yaptrm
olduu bir cami vard. (Yeri iin, Sandk
eyh Edhem Baba Tekkesi bahsine baknz.)
Yaklak olarak her tekkenin bir tarafna konulan 1110 tarihli kitbe, Vakflar Bankasnn yerinde ve tekkenin arsasna yaplan sala oto tamircisinin duvarnda iken, bankann
yapm srasnda hazreye nakledilmitir.
Tekkenin Topta Caddesine alan avlu kaps zerinde, iki satr halinde hazrlanm u
kitbe vard:
Tabutculardaki eyh Hseynin

Ar oldu bu yl ruhuna meva
Kstendilden olub halife
ugl idi ana ezkr- Mevl
Emr-i hcenin bu mektebini
Evvel ol itdi devr ile ihy
Vasl- Hdaya rehyb olunca
Bu ravza hir cy oldu ana
Her saliki der geldikce tarih
eyhim Hseyne meva ola c
1182 (1768)
Makam- evliydr menba- feyz-i lhdir

Edeble dahil ol k bu dergh Hseyn-i Snbldir
1110 (1698)
Talik hatla yazlan bu gzel kitbenin sonradan hazrlanarak konulduu sanlmaktadr. Kitbe yazlrken 1180 rakam 1110 olarak yazl468
m veya ina tarihi unutulduu iin bu rakam

hak edilmitir. nk tekke, Ayvansarayl
Hseyin Efendinin de belirttii gibi, 1180
(1766) tarihinde tesis edilmitir. Tekkenin yaplmasna drlen tarih budur:
eyh Hseyin Efendi, tekkenin yaplmasndan

iki sene sonra vefat etmi ve hazreye gmlmtr. Vefatna sylenen manzume udur:
skdar Tekkeleri
hidesi mevcut deildir. eyh Hseyin Efendinin byk kardei, kutbl-rifn eyh Sleyman el-Halvetnin (kuddise srruh) hidesi
1171 (1757) tarihli olup, Karacaahmet Sultan
Trbesinin karsndaki kede ve 9. Adadadr.
eyhi, Kstendil Ali Efendi 1143 (1730) tarihinde vefat etmitir. Kabri, skdarda Selmi
Ali Efendi Tekkesi yanndaki hazrededir.
XX. yzyl balarnda tamir edilmi olan ve
derghn kble tarafnda bulunan tek katl,
krgir eyh evi bugn de mevcut olup vakfa
kiraya verilmitir. Semahanesi 1915 tarihlerinde yanmtr.
Mirat-i stanbul yazar, Tabutular-Kzlaraas
semtini anlatrken, 1306 (1888) senesinde bina olunmu bir Tarikat-i Hseyniye dergh
kindir. bu derghta bugn Snbl yini yaplmaktadr diyerek imdiki binasnn 1888
tarihinde yaplm olduunu belirtmitir.
1- Sal eyh el-hac Hseyin Efendi. Halvet ve
Buhur. Zakir kr Efendiye gre kabri tekkenin trbesinde idi. Bu trbe bugn mevcut
deildir. Yine ayn zata gre, skdar Sal
Hseyin Efendi, Sofyal Ali Efendinin halifesi

olup, Tabutular eyhi diye nl idi.
2- eyh Sal Hseyin Efendinin halifesi Hanczde eyh Ali Efendi. Vefat 1192 (1778) tarihinde olup ta hazrededir. Kitbesi udur:
H / Merhum ve mafur / il rahmet-i Rabbil-gan / Postnin Hanczde e-eyh-i Halvet / Ali
Efendinin ruhin / el-Fatiha. 1192
3- eyh Fethullah Efendi. Vefat 1194 (1780)
tarihinde olup, krk hidesi hazrededir. Kitbesi udur:
Merhum ve mafur / sabka post-nin es-seyyid
e-eyh Fethullah / Efendinin ruhin...... (Krk)
4- eyh Sal Hseyin Efendinin halifesi eyh
dris Efendinin vefat: Zilkade 1203 (Temmuz
1789)dadr.
5- eyh dris Efendinin olu eyh Hseyin Safiyeddin Efendi. Vefat, 1258 (1842) senesindedir.
6- eyh dris Efendinin torunu eyh Hseyin
Safiyeddin Efendinin olu eyh el-hac Ali dris
Sal eyh Hseyin

Efendi Tekkesi yerine
yaplan Vakflar
Bankas ve dkkn.
469

Efendi. Vefat, 1281 (1864) tarihindedir.
7- eyh el-hac Ahmet Rifat Efendi. Sadiyyeden
idi. Vefat, 1290 (1873)tedir. Kardei, 1251
(1835) doumlu Mehmed Galib bin Sleyman
Efendi, olu ise, 1279 (1862)de bu tekkede
doan Ahmed erafeddin Efendidir. Devrinde
tekkede ayrca iki dervi bulunuyordu.
8- eyh Yunus Efendinin halifesi eyh Mehmet
Nazif Efendi. Vefat, 3 evval 1302 (16 Temmuz 1885)tedir.
9- eyh Mehmet Nazif Efendinin olu eyh
Yunus Efendi. Vefat, 1312 (1894) tarihindedir.
nadiye Meydannda ve Gndoumu Caddesi
ile nadiye Mezarlk Sokann birletii yerde
ve sokan sa kesinde, Selim Baba hazresinde, mezarlk duvarnn hemen arkasnda,
Snbl tal bir hide zerinde u kitbe vardr:
Kutbl-rifn Sal Hseyin Efendi hulefas
eyh Kara Ali Efendi. 1202 (1787)
Acmusluklu eyh Hasan Vuslat Efendinin
kabri de tekkenin hazresinde idi. 1182 Zilkadesi balarnda (Mart 1769) vefat ederek eyhi Hseyin Efendinin yanna gmlmtr.
eyhinden 40 gn evvel vefat ettii sylenir.
Divan vardr.
Tekke Snbl Tekkesi olarak kurulmusa da
sonradan Halvet ve daha sonra yine Snbl
olmutur. 1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde yin gn Cuma olan Halvetiyyeden Sal
Hseyin Efendi Tekkesi, der kurb-i Ahmediye,
Arsadr diye kaytldr. 1890 tarihinde bastrlan Mecmua-y Tekayada ise, yin gn Pazartesi olan bir Snbl Tekkesi olduu belirtilmektedir. 1250 (1834) tarihinde yaplan Saliha Sultan Dnne davetli eyhler arasnda
bu tekkenin eyhi Mehmed Rza Efendi de vardr.
Tekkenin 1840 tarihinden evvel yanm olduu, fakat hemen yapld anlalmaktadr. Daha sonra, 21 Ekim 1334 (1918) tarihinde evresindeki 230 ev ile beraber yanmtr. Krgir
tek katl eyh evi bugn kiradadr.
Kaynaklar: (Ayvansaray, Mecmua-y Tevarih, Haz. F.
470
Derin-V. abuk, s. 226-386) (Mirat-i stanbul, s. 120)

(Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 5/111) (. Hakk, Merkd, s. 72)
(Osm. Ar. Nfus Defteri Sra No: 186) (Saliha Sultan Dn, s. 17/b) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mecmuas 1328,
s. 21) (O. Nuri, Mecelli-i Umur- Belediye 1/1337) (Ayvansaray, Vefeyt, s. 183)
SAFVET PAA TEKKES
ekke, skdarda Doanclar Meydanndaki akrcba Hasan Paa Camiinin kuzey tarafnda ve skdar tfaiyesinin
bulunduu yerde idi. Tepe zerinde bulunduundan, stanbul tarafn gren gzel bir manzaras vard. Tekkenin Hac Ahmet Paa kmaz ile Smblzde Sokana alan kaplar
mevcuttu. Hazresi yoktur.
Tekke, Maliye Nazr Safvet Paa tarafndan,
efendilii zamannda, eyh Nasuh Efendizde
Fazlullah Efendinin kznn olu Mehmed
Mesud Efendi iin yaptrlmtr. Mesud Efendi, 1240 Zilkadesinin 23 (9 Temmuz 1825)inde hacda vefat etmitir. Yerine olu Abdurrahim kr Efendi eyh olup, 24 Cemaziyelhir
1284 (23 Ekim 1867)de vefat etti.
Keecizde zzet Molla, eyh Mesud Efendinin vefatna u tarihi sylemitir:
Azm-i hacc itdi Nshzde
Reh-i maksdde candan gedi
Syledim fevtine zzet tarih
eyh Mesd cihandan gedi
1240
(zzet Divan, stanbul 1257, s. 64)
Yerine 1255 (1839) doumlu olu Mesud
Efendi eyh oldu. 1298 (1881) tarihinde vefat
etti. Bu srada tekkenin eyh-i snisi 1273
(1856) doumlu Mehmed Said Efendi idi.
Tekkede ayrca bir de dervi bulunuyordu.
eyh Mesud Efendinin yerine kardei Mehmed Said Efendi eyh oldu. Soyad kanunun
kmas zerine zok adn alan Said Efendi,
din musiki sahasnda vukfu ile hret bulmu
bir ahsiyet idi. stanbul Rdiyesinde okudu.
Sonra Harbiye Nezaretine memur oldu. Bu ite 32 yl alt. Musikiyi aabeyi eyh Mesud
Efendiden renmi, Mutafzde Ahmet Efendi, Hac Faik Bey (Kabri, Karacaahmet Mezar-
skdar Tekkeleri
Safvet Paann
stanbuldaki
(Eminn) Tekkesi.
lnda 1. Adadadr) Hac Nafiz Bey, Paa

Mehmed gibi tannm kimselerden istifade etmitir. Ahlk faziletiyle tannm ve kendini
sevdirmi olan bu deerli ahsiyetin hafzasnda binlerce eser mevcuttu. Gerek durak, gerek
ilh okuyularnda emsalsiz bir zerafet vard.
Uzun mddet Hdy ve Nasuh tekkelerinde
zkirbalk yapmtr. 1945 tarihinde ve 89 yanda olduu halde vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda 1. Adada, air Nb Efendinin kabri civarndaki, Alaeddin Nasuhzde
aile sofasndadr. Alaeddin Bey, Karacaahmet
mezarlnn duvarlarn yaptrarak unutulmaz
bir hizmet ifa etmitir.
1250 (1834) tarihinde yaplan Saliha Sultan
Dnne bu tekkenin eyhi kr Efendi davet edilmitir. 1840 tarihli tekkeler listesinde
yin gn Perembe olan bir Halvet Tekkesi
olarak gsterilmitir. 1890 tarihinde bastrlan
Mecmua-y Tekayada ise yin gn Pazar olan
bir aban Tekkesi olduu yazldr.
tekke, 1924 tarihinde tamire muhta durumda
idi. Burada mlhakadan evkaf olarak gsterilmitir ki, gerekte Hac Ahmed Paa Vakfna
bal idi. Tekke bir semahane, i oda, bir se-
Safvet Paann
hidesi.
471

lmlk, drt oda, bir harem dairesi, bahe, kuyu, matbah ve heldan mteekkildi.
SANDIKI EYH EDHEM BABA

TEKKES
Sicill-i Osmn yazar Merhum Mehmet Sreyya Bey, Safvet Musa Paa iin unlar yazmtr:
Safvet Musa Paa, Krml Rifat Efendinin

oludur. Kaleme girip Hasib Paaya ktib oldu. Paa, evkaf nazr olunca, uhdesindeki kap kethdal grevi ona verildi. Sonra cizye
muhassl, 1252 Ramazannn 28inde (6 Ocak
1837) evkaf nazr, 1253 Rebiylevvelinin
27sinde (1 Temmuz 1837) bahriye mstear,
1255 Cemaziyelhirinde hazine defterdar,
1256 Saferinde Meclis-i Vl azas, ayn senenin Zilkadesinde am Defterdar, 1257 Muharreminde (Mart 1841) vezaretli maliye nazr olup 1261 abannn 14. gn (18. 8. 1845)
azl edildi.
Tekke, skdarda, Tabutularii denilen yerde ve Topta Caddesinin sol tarafnda idi.
Bugn arsas ve kk hazresi mevcuttur.
Tekkenin sa tarafnda, (bugn Halil Rd
lkretim Okulunun bulunduu yerin bir ksm) Halla Babann Sadiyye Dergh, kar
tarafnda ve bugn Vakflar Bankasnn bulunduu yerde, Sal Hseyin Efendinin Snbliye Tekkesi bulunuyordu. Sandklar Tekkesi ile Halla Baba Tekkesi arasnda, Kzlaraas Mehmed Aa vakfndan olduu sanlan,
tonoz daml dkknlar ve Kzlaraas Frn diye nl frn yer almt. Bu frn ve dkknlar
1970 tarihinde yeni Topta Bulvar alrken
yktrlmtr.
Sonra bir takm grevlerde bulundu ve 1270

Muharreminde (Ekim 1853) ikinci defa maliye nazr, 1271 Rebiylevvelinde ticaret nazr,
1272 Rebiylevvelinde nc defa maliye
nazr oldu. 1274 Ramazannda (Nisan 1858)
drdnc defa maliye nazr, 1275 Recebinde
ikinci defa evkaf nazr, 1276 Rebiylevvelinde (Ekim 1859) Meclis-i Vl Reisi olup iki sene sonra azl edildi.
Safvet Paa, 1281 abannn beinde (3 Ocak
1865) vefat etti. kabri, Eypte, Mihriah Valide Sultan Trbesi karsndaki mezarlkta,
kapdan girince hemen sa tarafta ve hcet
penceresinin arkasndadr.
Maliye ilerini iyi bilen, tedbirli, slbu gzel,
uzun boylu, dini btn, ar sofu ve Nakibend tarikatine bal bir zat idi.
Kaynaklar: (M. Pakaln, Osmanl Deveti Maliye Nazrlar,
s. 62) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 438, 442, 470,
485 494-630-648) (Y. ztuna, Trk Musikisi Ans. 2/136)
(Sicill-i Osmn, 3/229 Safvet Paa, 4/367 Mesur Efendi,
4/557 Nasuh Efendi) (Mecmua-y Tekaya) (Nazif ztrk,
Evkaf- Hmyun Nezaretinin Kurulu Tarihi, Vakflar
Der. 16/37) (Osm. Ar. Kepeci Tasnifi Nfus Defteri, No:
6290/l, Sra No: 185) (1256 Tarihli Tekkeler Listesi) (Saliha Sultan Dn, stanbul ni. Merkez Ktp. bnlemin
Yazmalar, No: 2802 17/b) (stanbul Belediyesi hsaiyat
Mecmuas 1328, s. 21) (Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi,
stanbul 1304, s. 68, No: 116) (Konyal, skdar Tarihi
1/54)
472
andk eyh Edhem Efendi Tekkesi ismi

ile de bilinir.
Tekke, 1274 (1857) tarihinde, eyh brahim

Edhem Sanduk tarafndan, yin gn Cumartesi olan bir Rfa Dergh olarak tesis edilmitir. Bunu belirten kitbe bugn de mevcut
olup tekkenin Topta Caddesine alan ahap
kaps zerindedir ki, udur:
Hazreti Seyyid Ahmet er-Rfa kuddise srruh
11 Muharrem 1300 (22 Kasm 1882)
Bu yaznn altndaki ikinci bir mermer levha
zerine u kitbe yazlmtr:
eyh Sanduk Cenab- Edhem pk itikad
Yapdrub bu hankh oldu eyh gehi
ems, kdlar Yediler didiler tarihini
Gel oldu Hakk in ina Rfa Dergh
1274
Kitbe, skdarl Osman ems Efendi tarafndan yazlmtr. 1311 (1893)te vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda ve 9. Adadadr.
eyh brahim Edhem Efendi, e-eyh brahim
Edhem Efendinin halifesi olup, 13 Muharrem
1295 (17 Ocak 1878) tarihinde vefat etti. Kabri tekkenin trbesinde idi. Bu trbe bugn
mevcut deildir. Trbe, imdiki hazrenin sa
ilerisinde olup, Austos 1983 tarihinde yaplan
temizlik srasnda pehle ta ortaya kmtr.
Yannda olu Abid Efendinin pehlesi vardr.
Etraflar alak bir duvarla evrilmitir. Ondan
skdar Tekkeleri
evvel bir oduncunun odun ynlar altnda idi.
Bu hafriyat srasnda toprak altndan kan krk bir mermer kitbe zerinde unlar okunmaktadr:
Shibul-hayrat gmrk emni Osman Paazde
Mehmed Nuri.
Nuri Bey, Rumeli payeli olup, 1287 abannn
25inde (Kasm 1870) vefat etti. Kabri, Haydarpaa Mezarlnda babasnn yannda iken
bugn mevcut deildir. Annesi, Airzde torunu Efendinin Alemdar Mustafa Paaya takdim
ettii mehur gzel Kamertab Kadndr. Nuri
Beyin tekkeye neyi vakfettii belli deildir.
Mrid e-eyh brahim Edhem Efendi, 1282
(1865)de vefat etmi ve Karacaahmet Sultan
Trbesi arkasnda, Mneccimler Sofasna defnedilmitir. Stun hidesi zerinde u kitbe
vardr:
Tarik-i feyz-i refk-i Nakibend ve sair baz turk- aliyyeden mustahlef olup ulm- zhir ve
maneviye ve fnn- mtenevviada kesb-i itihar
ve imtiyaz ve menasb- Devlet-i Aliyyede mneccimbalk rtbe-i refiasn ihraz etmi iken irtihali dar- beka eyleyen merhum ve mafur el-muhtac
il rahmet-i Rabbihil-Gafr Cennet-mekn Firdevs-iyan e-eyh el-hac brahim Edhem Efendi
kuddise srruh Hazretleri.
Sanduk eyh Edhem Efendi, ayn zamanda

son devrin en muktedir zkirbalarndan biri
idi. 21 sene mehatte bulunmutur. Kendisi,
Mehmed Efendinin olu olup 1233 (1817) tarihinde skdarda dnyaya geldi. Oullar,
1261 (1845) doumlu Mehmed evket Efendi
ile 1266 (1849) doumlu Ahmed Abid Efendilerdir ki, Ahmed Abid Efendi babasnn vefatnda eyh olmutur. eyh Edhem Efendi zamannda, dervilerle beraber tekkede alt kii
bulunuyordu.
Sanduk eyh Ethem

Efendi Tekkesinin
son eyhi brahim
Ethem Efendinin
hidesi.
eyh brahim Edhem Efendiden sonra eyh

olanlar unlardr:
Sandk eyh Ethem

Baba Tekkesi yerine
yaplan dkkanlar.
Sol tarafta tekkenin
merdivenleri ve
kitabeli kaps
grlmektedir.
473

1- eyh brahim Edhem Efendinin olu eyh
bid Efendi. Pamuk Baba diye nl olup 1308
(1890) tarihinde vefat etti. Kabri, babasnn
yanndadr.
Tekkenin hazresinde be adet hide vardr

ki, unlardr:
2- eyh brahim Edhem Efendinin halifesi,

Hseyin Efendinin olu e-eyh Mehmed Efendi. Vefat, 11 Muharrem 1323 (18 Mart 1905)
tarihinde olup kabri trbede idi.
Hazreti eyh Seyyid Ahmed er-Rfa hulefasndan

zkir el-hac eyh Seyyid Mustafa Efendinin pederi Giritli Mustafa Efendi ve validesi Nimeti Hatun
ruhlarna Fatiha.
3- eyh Ahmed Efendi. Vefat tarihi belli deildir.
1307 evval 19 (8 Haziran 1890).
4- Tekkenin son eyhi ise, eyh Abid Efendinin olu brahim Edhem Efendi idi. Soyad
kanununda, Sandkolu ismini ald. Kendisi,
19 evval 1301 (12 Austos 1884) tarihinde
bu tekkede dodu ve dedesinin ismi verildi.
Meczub- lh / bende-i imam- Rfa / Said Paa mam / Hasan Rza Efendi / ruhuna Fatiha
29 Rebiylevvel 1373 (7. 12. 1953)te vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda 8. Adada ve air Nedim aile sofas civarndadr.
Yannda, 36 yanda ve Kadky Hkmet Tabibi iken, 1. 4. 1957 tarihinde vefat eden olu Dr.
Abid Sandkolunun kabri vardr. Kendisi, 17
Austos 1921de bu tekkede dnyaya geldi.
Sanduk eyh Ethem

Efendi Tekkesinin
kaps ve kitabesi.
474
1283 (1866). Sikkeli hide:
Rfa yinleri srasnda mevlid, ilh, durak ve

mersiye okumasyla nl olup, Toygartepede,
Torbal Sokaktaki 12 Nolu evinde vefat etmitir. Kendisi bilgili bir kimse idi. Hattatl
ve airlii de vardr. Rfa eyhi olan Hasan Rza Efendinin 22 sayfalk bir divanesi vardr.
inde Seyyid Rza mahlasl ilhleri olup kitap
1290 (1873) evvalinde baslmtr. Eserin sonunda u kayt vardr: Medine-i Manisada
brahim elebi Camii erifi karsnda bulunan dergh- erifin bnisi ulema-i alimnden
skdar Tekkeleri
Sanduk Ethem
Efendi Tekkesi kap
kitabesi.
ve amilnden Byk Hadim Mustafa Efendi tilmzinden (rencilerinden) ve tarik-i Rfaiyye meayih-i kmilnden Antakyav Hazevzde e-eyh Seyyid Ahmed Vehbi Efendi hazretlerinin zhiren, btnen terbiye gerde-i piranelerinden yetiip gelen Manisal eyh Seyyid
Hafz Hasan Rza ibn el-hac Abdullah marufn fiha Ik Mektebi hacesi Eirdirinin srren
sraten ve isren tul ve zuhura gelen nutuklar
ve gfte-i dil-i rifneleri divan ve kitab- mrebbleridir. Eda-y hidmet-i Hakk ve mrid
deest elhamdlillah stanbulda damad- sni-i Mahmud Han Mehmed Said Paann dairesinde hace ve imam idi.
Said Paa Mihrimah Sultann kocas olup
1288 (1871) tarihinde Beylerbeyindeki yalsnda vefat etti. Kabri, skdarda Nasuh
Efendi Tekkesi hazresindedir.
Hasan Rza Efendi hakknda, byk airimiz
Mehmed kifin yazd Said Paa mam
balkl ok gzel iirden baz blmler aaya
aynen alnmtr:
Balanr Mevlide mutd olan dbyla
nce tevhd okunur, gay ile dinler herkes
O, gzel, sonra messir, sekiz on parlak ses,
Kimi yerlerde ilh, kimi yerlerde durak,
Kimi yerlerde cematle beraber coarak,
Kalan bahri terennmle, ekerken mn
Ta uzaklarda akar zulmet iinde bir enn.
Gecenin kalbi durur, rperir inler, cinler,
Alan pencereler, gz kulak olmu, dinler.
O enn karki shilden almaz m biraz,
Sr- maher gibi sesler karr, imdi, Boaz.

Tutuur, cephe-i Snya dner sne-i cev:
Sanki yzlerce yank ney savurur yer yer alev
Kayalardan, kylardan bir atetir alar.
Lhn-i Dvud ile inler yine gy dalar.
h o kuds nefes ebha ederken sereyan,
Karalar vecd ile pr c, sular pr galeyan
Dem ekip dem tutarak etmee balar feryd,
Boazn her tarafndan bir lh ind:
Sultan- Rusul, h- mmeccedsin efendim.
Brelere devlet-i sermedsin, efendim.
Menr- Le amrk le meyyedsin, efendim.
.............
Kesilir, gitgide, tedrc ile sesler artk,
Aktarr shile mevlidciyi bir khne kayk.
Koarak, doruca mbeyne alr kar kan,
Nerde kaldn hoca? der, Vlide Sultan o zaman,
Sen de kallelik edersen, bize eyvallah ola!
Henz akamd ki, gelsem diye, dtm de yola,
Yrdm haylice... Derken hele sen ksmete bak.
teden karma bir yalca htun karak,
Azck dursana, olum, dedi. Durdum, nar.
Gsn manlya benzer sana bir hizmet var,
Ama reddetme ki, zten beni mahv etmi lm;
Bir peran anaym, da gibi evlt gmdm!
Kzmn can iin, bri bu krknc gece,
yle bir mevlid okutsam, diyordum, kendimce
Nasl etsem? Okuyan ok ya, benim yufka elim...
Hocasn elbet okursun, hadi olum, gidelim.
Ne olur bir yorulursan, hadi bekletme gnah.
Sen benim yavrumu d et ki, rizenlillah,
ki dnyda azz eylesin Allah da seni.
Htunun szleri dvneye dndrd beni,
Ne saray kald haylimde, ne sultan, ne filn,
ile dolsun, yr yleyse, dedim, oldu olan!
475

Size yzlerce adam mevlid okur benden iyi.
Ama bre kzn, bar yank, annecii,
Yoklasn merdini, nmerdini, insan diyerek,
Eli yzlerce heylya deip bo dnecek!
Fukarnn, seneler belki siler gzyan,
Hangi ta pekse, oraya vursun ban,
Elin evldna yanmaz parasz bir kimse.
resizdim sizi bekletmede, beklettimse!
Hoca! der Vlide Sultan, beni alatma, yeter!
Yeniden Mevlid okursun bize, dav da biter.
1308 Cemaziyelhir 20 (1 ubat 1891). Fesli
hidesinde 12 msral bir iir vardr:
Aba ser imam Mehmed Ali
tdi sadakat ile hayli zeman hidmeti
diye balayan kitbesi u beyt ile son bulmaktadr:
Didi kub e-cihet fevtine tarih ems
Gd Mehmed Ali itdi makam Cenneti
plm bir abdest teknesi vardr. Kapa yok olmutur. Suyu yanndaki kuyudan temin ediliyordu. zerinde on musluk yeri vardr. n
cephesinde u kitbe bulunmaktadr:
Sandk Derghna eyh Ahmed Efendinin vakfdr.
1324 gurre-i Cemaziyelhir (23 Temmuz 1906)
Ahap tekkenin, avudere Caddesine, Tavukubakkal Sokana ve Topta Caddesine
alan kaps vard. Semahanesinin ats
1940 tarihlerinde kmtr. eyh Edhem
Efendinin ailesi halen devam etmektedir. Aile sofalar Karacaahmet Mezarlnda, 8.
Adadadr.
Kaynaklar: (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 471-474790) (nal, Ho Sada, s. 60-259-307) (. Hakk, Merkd,
s. 58) (Mirat-i stanbul, s. 120-121) (Sicill-i Osmn,
4/594 Mehmed Nuri Bey) (Mehmed Akif, Safahat, nkilp
Kitap. 1974 s. 505) (Osm. Ar. Nfus Defteri, s. 422) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mecmuas 1328, s. 20)
Tarih ksm gml fesli bir hide:

Sandk eyh Ethem
Baba Tekkesi vaziyet
krokisi.
Tarik-i Rfa fukarasndan Ser......... es-seyyid

Ahmed Efendi
Avluda yekpare kefeki tandan oyularak ya-
SERBLK EYH AHMET

KEF EFEND TEKKES
yin gn Perembe olan bu Kadir Dergh, skdarda Divitiler Caddesi ile

Harmanlk Sokann birletii yerde ve caddenin sa kesinde, 1142 (1729) tarihli, Valide Kethdas Mehmet Aa emesi arkasndaki geni, aalkl bahenin iinde idi. imdi
yerinde bir ilkretim okulu vardr. Tekkenin
her iki yola alan avlu kaplar bulunuyordu.
(Vaziyet pln iin Muhyi Efendi Tekkesi bahsine baknz.)
Derghn kar kesinde, 1527 tarihinden evvel yaptrlm olan, Muallimzde, Kazasker
Ahmet Efendi Camii ve hazresi vard. Halk
dilinde Divitiler Camii diye mehur olan bu
mabetten ve saydmz dier eserden, bugn hi bir niane kalmamtr.
Tekke, Serblk eyh Ahmet Kef Efendi tarafndan 1268 (1851) tarihinde ahap olarak
yaptrlmtr. Kendisi ve kendisinden sonra
eyh olanlar Divitiler Camiinin Cadde zerindeki hazresinde medfun idiler. Zeynep-Kmil Hastahanesi nndeki yolun seviyesi indirildiinden yksekte kalm olan hazre 1971
476
skdar Tekkeleri
Ahmet Remzi Efendi, 1231 (1816) doumludur.
eyh Ahmet Kef Efendinin annesi Aye Hanmn ta da burada olup 15 Zilkade 1274 (27
Haziran 1858) tarihinde vefat etmitir.
Tekke, 1875 tarihlerinde, Sleyman Paann
ei Fatma Zehra Hanm tarafndan yenilenmitir. Fatma Hanmn da hidesi, eyh Ahmet
Kef Efendinin yannda olup kitbesi udur:
Kudem-y vkel-y saltanat- / seniyyeden Cennetmekn / Sleyman Paann haremi / ve Enderun- Hmyundan mahrec / merhum Hasan
Beyin / kerimesi ve ibu dergh- / erifin bni-i
snisi merhume mafurleha Fatmatz-Zehra /
Hanmn ruh- erifi n / el-Fatiha.
21 aban 1298 (19 Temmuz 1881)
1935 tarihli Pervitij Paftalarnda derghn yeri, harabe olarak resmedilmitir.
senesinde, bu semtin mahalle muhtar tarafndan dozerle yklmak suretiyle ortadan kaldrlmak istenmi fakat, yaplan mdahale neticesinde, paralanmaktan kurtarlan talar, Karacaahmet Mezarlna nakledilmitir. Bunlar,
Harmanlk Kapsnn sa tarafnda ve hastahane nndeki Sal Sokann tam karsna
gelen yerdedir. eyh Ahmet Kefi Efendinin
ta da buradadr. Kitbesi udur:
Tarikat-i Aliyye-i / Kadiriyyeden merhum / eyh
Ahmed Kefi / Efendinin ruhuna / Fatiha. 1288
f 27 Rebiylevvel (16 Haziran 1871)
Hassa Ordu-y Hmyundan Blkba Ahmet Beyin ei erife Fatma Hanm da 1271
(1854) tarihinde vefat etmitir. Kabri, skdarda Alaca Minare Tekkesi hazresindedir.
Ta vardr.
Ahmet Kef Efendinin yerine eyh olan Ahmet Remzi Efendinin de ta buradadr. Kitbesi udur:
Tarikat-i Aliyye-i / Kadirriyyeden bu hankh- /
erifenin hadimi iken / azim-i dr- beka iden /
rif-i Billah e-eyh / Ahmed Remzi Efendi / ruhuna el-Fatiha.
3 Rebiylhir 1311 (14 Ekim 1893)
Kaynaklar: (Mirat-i stanbul, s. 126) (Mecmua-y Tekaya) (Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri, No:
6280/1, s. 382)
Serblk eyh Ahmet

Kef Efendi Tekkesi
eyhi Ahmet Remzi
Efendinin hidesi.
SEYFEDDN EFEND TEKKES
ekke, skdarda, avuderesi Caddesi

zerinde ve Tekke Arkas Sokann sa
tarafndaki Salih Efendi Camii iinde tesis
edilmitir. Salih Efendi, Valide-i Atik Camii
bina emininin hizmetinde iken bu camiyi yaptrmtr. 1000 (1591) tarihinde de vefat etmitir. Kitbesiz hidesi mevcuttur.
Mabedin karsnda ve avuderesi Caddesi ile
Hatmi Sokann birletii yerde bulunan
1233 (1817) tarihli mm Glsm Hanm
emesi, 1991 tarihinde bu cami arsasnn yanna nakledilmitir. Tekkenin biraz ilerisinde
ise, mehur narl Tekke bulunmaktadr.
Tekkenin hangi tarihte tesis edildii belli deildir. 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde
ad yoktur. 1250 (1843) tarihinde yaplan Saliha Sultan Dnne davetli eyhler arasnda, bu tekkenin eyhi es-seyyid el-hac Halil
Efendi de vard.
Osmanl Arivindeki B. 1274 (ubat 1858)
477

tarihli bir arzuhalde Rveyde Hanm vakfndan Seyfeddin Zaviyesi mehatinin tevcihi
istenmitir.
Mabet bir mddet sonra yanm veya yklm
olduundan 1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde Sadiyyeden Seyfeddin Efendi Tekkesi,
der avuderesi, der skdar, arsadr diye
kaydedilmitir. 1890 tarihinde bastrlan Mecmua-y Tekayada da yeri arsa olarak gsterilmi fakat eyhinin Mustafa Efendi olduu belirtilmitir.
Tekke, yin gn Pazar olan bir Sadiyye Dergh idi.
Kaynaklar: (1256 Tarihli Tekkeler Listesi) (Osman Bey,
Mecmuatl-Cevmi 1304, s. 66/b, No: 112) (Saliha Sultan
Dn, s. 21/a) (Mirat-i stanbul, s. 89-98) (A. Mnib,
Mecmua-y Tekaya 1307, s. 8) (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III, No: 24834)
EYH CELLEDDN EFEND

TEKKES
ekke, Sultantepede ve Servilik Caddesi

yaknnda idi. Tekkenin civarnda, Arslan
Aann 1056 (1646) tarihinde yaptrm olduu klsik byk bir eme vardr. Tekke
yksek bir mevkide yaptrldndan ok gzel
bir manzaras bulunmaktadr.
eyhin kimlii ve tekkenin yapld tarih belli deildir.
Tekkeye, Karga-Zarife yokuuna alan ahap
bir kapdan girilirdi. Bugn yeri hl arsa halindedir.
AH KULU SULTAN TEKKES

(MERDVENKY TEKKES)
erdivenkynde, Ankara Asfalt ile Kayda Caddesi arasnda, Emin Bey Caddesi yannda ve Tekke Alt Sokann zerindedir. Bat tarafnda ve Gztepe zerinde Gzc Baba hazresi ve muhteem, abidev camii
mevcuttur.
Tekkenin n kaps nndeki 1061 (1651) tarihli namazgh ta 1984 tarihlerinde yok olmutur. Namazghn yannda ve biraz gerisindeki eme mevcut olup Abdlhamit Hann
turas altnda bulunan u kitbe glkle okunabilmektedir:
Mah Baba suyunu aktan Hilmi Baba
Muharrem 1315 (Haziran 1897)
emenin nnde at ve koyun sulamaya yarayan, suyu birbirinden akan mermer yalak
vardr. emenin arkasnda mermer kitbeli
bir havuz ve havuz ile eme arasnda, ulu iki
nar aac vardr. Havuzun nnde ve toprak
yol zerinde 1319 (1901) tarih ve kitbeli krgir bir bina vard. Bugn havuz ve bu bina
mevcut deildir. emenin iki yanndaki sala
yaplar da yktrlmtr.
Cmle kaps zerine drt dilimli bir Bekt
tac yerletirilmitir. Kap kirii zerinde, iki sra halinde hazrlanm u kitbe vardr:
Gelb bu hankha sdk ile k ibadet kl
Hev-y nefsini terk eyleyb kesb-i sadet kl
Hals olmak dilersen hal-i hayretden hulsne
Makam- Hazreti ah Kulu Sultan ziyaret kl
1291 (1874)
Bundan evvel u kitbe varm:
1890 tarihlerinde yazlan Mecmua-y Tekayada kaytl olmadna gre, bu tarihten evvel yklm olmaldr.
Babakanlk Osmanl Arivinde bulunan 3
Zilkade 1284 (26 ubat 1868) tarihli bir arzuhalde, eyh Celleddin Efendi Tekkesi iin
skdarda Sultantepesinde Servilik Tekkesine zmir Ttn gmrnden tahsis olunmu
vazife (Para) iin berat verilmesi istenmitir.
Kaynak: (Osm. Ar. M. Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri III,
No: 14214)
478
Bu bir garib menzil ki yrn

Hi kimsenin mal deil
Bir bekiden hli deil
Kapdan ieri girildiinde sol taraftaki krgir,
iki katl eyh evi 1955 tarihinde yanmtr. O
tarihte zaten ok harap durumda idi. 1989-90
yllarnda yeniden yaplmtr. Bunun sa tarafndaki dairevi semahane onarlm ve ibadete
alm, yerlere hallar serilmitir.
Yap, oniki imama izafeten, oniki dilimli ve
skdar Tekkeleri
ahkulu Tekkesi Avlu

kaps.
yzldr. Kubbesini bir ta stun tutmakta

olup, bu durumu ile alm bir emsiye gibidir.
Kubbe de, merkez stun olmak zere oniki dilime blnm ve naklarla sslenmitir. Stunun kaidesine oniki kk ni yaplarak
bunlarn iine kabartma amdanl mumlar yaplmtr. Gzel bir grnme sahip olan Se-
mahanede mihrap yoktur.

Semahane kapsndan kk bir antreye girilir. Sa tarafta yalakl bir musluk yeri vardr.
Buradaki bir merdivenden st kata klr. Semahanenin iinde de ayrca bu tip bir eme
bulunmaktadr. Kitbe yoktur.
ahkulu Sultan
Tekkesi.
479

yaptrd ve bir ksm hatrl misafirler iin
Baba tarafndan selmlk (kabul salonu) olarak
kullanlrm.
Yolun sol tarafnda ise, nceleri tek katl olup
zamanla bir st kat daha ilve edilen iki katl
bir ikametgh vard ki, stte babalar, altta da
canlar yatp kalkarlard. Yalnz bekrlara mahsus olduundan tekkede kalan Babalar ve
Canlar (Derviler) hep bekrdrlar.
ah Kulu Sultan
Tekkesi cem evi iindeki emenin
kitabesi.
Tekkenin ahanesi ve nndeki setli kameriye

de tamir edilmitir.
Merhum Bedi ehsuvarolunun Gztepe adl
eserinden unlar renmekteyiz:
Dergh kapsndan ieri girer girmez uzanan
yolun sanda eskiden Kapc Cann hcresi,
dier dervi odalar, abdest musluklar ve Baclar mahfili varm. Yolun tam karsnda yeil,
bakml bir i baheye bakan gzel, byke
bir bina varm ki, 19. asr sonlarnda, Muharrem 1313 (Temmuz 1895)te Hilmi Dedenin
ahkulu Tekkesi avlu

kaps nndeki
oban emesi.
480
Binann cephesini ssleyen arslan bal musluklardan yalnz bir tanesi, arkadaki hazreye
kan merdivenin kesindeki kalmtr. Bektlikte arslan Hazreti Aliyi remz ettiinden
bu musluklarn ssleme kadar byle birer remz manas vard. Halen pek harap olan bu ikametgh binasndan sonra Balm Sultann makam trbesini geince semahane geliyordu...
Erenler veya Krklar Meydan da denilen semahane bir ara kap ile dikdrtgen bir ksma baldr ki, burada da mutfak, kiler ve hcreler
vardr...
Tekkede iki mutfak vard. Kk mutfakta
gnlk lokma (yemek) pierdi. Byk mutfan yannda ayrca bir hamam, hel, amarhane, frn ve ahrlar vard.
Tekke bir rivayete gre eyh Edebalinin kar-
skdar Tekkeleri
dei ve bir Ahi olan emseddinin olu Ahi
Hasan tarafndan kurulmutur. Kendisi, Bursann fethinde Bursada, Yeniehirin fethinde
de Yeniehirde birer zaviye ve imaret kurmutur. Ancak bu tekke ok ksa bir zaman sonra
Bekt Tekkesi halini almtr.
Tekkenin nemi, Yldrm Bayezidin Anadoluhisarn (Gzelcehisar) yaptrmasna kadar
devam etmi, ondan sonra Gztepe ve evresi
bu kaleye vakfedilerek burann geliri kalenin
bakmna ayrlmtr.
Tekkenin yerinde vaktiyle Bizans mparatorlarnn av kk vard. Burada Ahi Hasann bir
tekke kurmas sebepsiz deildi. (Geni bilgi
iin Yzyllar Boyunca skdar blmne baknz.)
1826 senesi, Yenieri Ocann kaldrlmas
srasnda ah Kulu Sultan Tekkesinin eyhi
Mehmet Baba da Tireye srgn edilmi ve btn Bekt tekkeleri gibi bu da kapatlmt.
Fakat bir mddet sonra Sultan Abdlmecit
devrinde izin verilerek Halil Revnak Baba
yinlere balad.
1258 (1868) ylnda bu tekkenin postnini

Hasan Baba, Bektler arasna fitne sokarak,
Hac Bekta- Veli Dergh asitnesi eyhi Selnikli Hac Hasan Dede-Babann Medineye
srlmesine sebep olmutu. Bu olaydan sonra,
Hasan Babada vefat etmi olduundan, Mehmet Ali Hilmi Baba, ah Kulu Tekkesi eyhi
oldu. Fakat bununla yetinmeyen Hilmi Baba,
Hac Bekta Pir Evini, baz yandalaryla basarak, Perian Dede-Babay buradan karm
burann Dede-Babas olmutu. Fakat, kendisine yardm eden ve Yalanc Yahya diye bilinen
Nak eyhine vadettii otuz bin altn liray
vermeyince aralar bozuldu. Hac Ali Perian
Dede-Baba tekrar Pir Evine geldi. Hilmi Baba
her eyin mahv olduunu grnce, 30 bini
Yahyaya verip birletiler ve Perian Dede-Babay Pir Evinden karp Balm evine hapsettiler ve kardei Hac Emin Babay da bir gece
Balm evinde ldrdler.
Bu hadiseler zerine Hilmi Baba Pir Evinde
oturamayarak ah Kulu Sultan Derghna
dnd. Elinde mzmin uyuz illeti karak hayatnn sonuna kadar elini eldivenle ptrd
ve irpeneden vefat etti. Kabri, tekkenin biraz
ah Kulu Sultan
Tekkesi cem evi.
481
Gzc Babann 1307

(1889) tarihinde
yaplan kabri.
Gzc Baba hazresinde Mehmet Ali

Hilmi Dedenin
hidesi.
ilerisindeki Gzc Baba sofasndadr. Gzc

Babann kitbesi udur:
ah Kulu Sultan ile gelmi erenler gzcs
bu cy- dilkda eylemi cilvenm
Merkad- pkin ziyaret eyleyen klara
Himmetin hazrdr ey gerek erenler daima
Evliyadan istine eyliyen olmaz mell
Lkin ihlas ile lzmdr veliye iltica
Eyledi tecdid kabri pkin Hilmi Dede
Hidmetin eyle kabul y Hazreti Gzc Baba
1307 (1890)
Hilmi Dedenin hidesi ondrt msral olup 7

Zilhicce 1324 (24 Ocak 1907) tarihlidir.
nndeki levhada u kitbe vardr:
Burada, son senelerde yaptrlan byk camiin

yerinde ahap bir kk vard. Bunu, ah Kulu
Sultan Tekkesinde yatp kalkanlara yazlk olmak zere Mehmet Ali Hilmi Baba yaptrmt. Tekkenin tarihinde Hilmi Babann yeri byktr. Tekke ve civarn ihya etmitir. lmiye
snfndan ve Kk Ayasofya Camii imamlndan ayrlarak eyh olmutur. 1258 (1842)
tarihinde domu olup Gngrmez Camii imam Osman Nuri Efendinin olu idi. Divan
vardr.
ah Kulu Sultan Hazretlerinin Dergh- / erifi

postnini ve bni-i snisi / uardan shibul-vakf
el-hac Mehmet Ali / Hilmi Dede Babann merkad- erif-i lileridir.
Tekkenin eyhlerinden biri de Azb Mustafa

Dede idi. Kendisi Ktahyadan gelip Niyazi-i
Msr Efendiden hilfet alm ve Bektaiyeden baz kimselerle sohbet ederek Bekt
Kitbe, air ve hattat olan Hilmi Dede tarafndan yazlm ve sylenmitir.
482
Hilmi Dede Baba, 1842de Sultanahmet Camii civarnda dodu. Babas, buradaki Gngrmez Camii imam Nuri Efendi idi. Divan,
Merdivenky Tekkesi abas Filibeli Ahmed Mehdi Baba tarafndan 1909da baslmtr. Onun devrinde tekkede 22 dervi bulunuyordu.
skdar Tekkeleri
olmu ve bu tekkeye eyh tayin edilmitir.
1160 (1747)de vefat etti. Kabri tekkenin hazresinde idi. Divan vardr. Niyazi-i Msr divann tamamen tahmis eylemitir.
Tekkenin hazresinde, stanbulun fethine katlan ve dergha ismi verilen ah Kulu Sultann muhteem hidesi vardr. Ba ta sikkeli olup etraf demir parmaklk ile evrilmitir. hidelerinde yaz ve tarih yoktur. nne
konan 1309 (1891) tarihli kitbe ile bir alkas yoktur.
1206 (1791). Kafes destarl, nefis hat. Rical-i

Devlet-i Aliyyeden kethda-y Hazreti
sadrazam el-hac Mustafa Efendi.
1208 Muharrem 15 (23 Austos 1793). Bu
derghn postnini Mahmud Baba.
1214 (1799). Hac Musa Baba.
1218 evval 19 (ubat 1804). Seyyid smail
Baba.
1266 (1849). Ahmet Baba.

1269 (1852). Hac Sadk Baba.
1093 (1682). eyh Mustafa Efendi.
1271 (1854). Paa Baba.
1097 (1685). eyh Yusuf Efendi. En eski tarihli talar bunlardr.
1274 Sad. (1858). Hasan Baba.
1150 (1737). Elif iaretli ta, yaz yoktur.
1280 (1863). Ali Baba.
1175 Muharrem (Austos 1761). Byk molla sarkl. Hac Feyzullah Efendi.
1284 Safer 22 (Haziran 1867). Mehmet akir

Baba.
Nesli Hac Bekta- Veliden
1285 (1868). Fesli ve Bekt sikke kabartma-
ahkulu Sultan
Tekkesi adrvan.
483

l. Tfl Paa. (Sicill-i Osmn, 3/252)
Gzc Baba hazresi
yannda namazgh
kble ta.
1307 (1889) tarihinde
yaplmtr.
Nefis hat, lm
imzaldr.
Gd Y-h tutd ukbada Tfl Paa makam

1291 (1874). Erikapl Mehmet Sadk Aa.
Balmumcu idi.
1292 (1875). Mehmet Baba.
1292 (1875). Musa Baba.
1295 (1878). El-hac Mehmet Baba.
1296 (1879). Hasib Paann ei Azmidil Hanm. Kitbesi Msrizde imzal. Hasib
Paann kabri skdarda Selimiye Camii hazresindedir.
1297 Muharrem 15 (Aralk 1879). Eyp Paann ei Saide Hanm.
1299 (1881). Abdi Efendi. Msr imzal.
Cennet-i aly kl y Rab bu bidine mekn
1305 (1887). Arif Baba.

1313 (1895). Abdi Efendizde Cemil Bey.
1322 (1904). Etraf demir ebekeli lhit. Yanyal Vezir Arslan Paa sllesinden malik Paazde, ura-y Devlet azasndan
ve rtbe-i bl ricalinden Yanyal Ali
Naki Bey.
1333 Temmuz 25 (1917). Sanduka eklinde
lhit. Eraftan Celleddin Beyin kz ve
Kolonya erafndan Ali Rza Paann ei
Kerime Hanm. d. 1290.
1336 Cemaziyelevvel 26 (Mart 1918). Uzun
kitbe. Hac Ahmed Baba.
N- Kevser itdi Haydardan Hac Ahmed Baba
1337 Ramazan 14 (Haziran 1919). Nebil Bey
idi Mevldan meyy eltaf gufran
ahkulu Sultan
Trbesi.
484
1929 Koyun resmi kabartmal hide, kitbesi

udur:
skdar Tekkeleri
1240 (1824). Sikkeli. Tarikat-i Celvetiye fukarasndan Hassa ahur ktibi el-hac
Mehmet Arif Efendinin olu ehiden
vefat eden Mehmet Raid Efendi.
oban Musa Baba.
1248 Rebiylhir 6 (Austos 1832). Hcegn Divan- Hmyundan ve Tarik-i Nakiyyeden erif Mehmed Baba.
1294 (1877). Ecille-i rical-i devletten Belgrad
Sefiri Ziya Beyefendinin byk validesi
Neveda Hanm.
Gzc Baba
hazresinde
Sancaktar Baba
hidesi.
1305 (1887). Filibeli Dervi Paazde Hac b-
Terk-i dnya, hrka, posti, ehl-i Hakkdan b-riy

Eyledi hizmet obanla bu zt- pr-hay
Ergiri Kazasndan bulunub ibu mcerret sadk dil
Son deminde H deyb gd heman Musa Baba
1929
ah Kulu Tekkesinin st kaps karsnda ve
mam Ramiz Sokak boyunca uzanan Merdivenky veya Ali Mansur Baba mezarl bulunmaktadr. Mezarlk kapsnn karsnda, stanbulun Fethinde, ah Kulu Sultan ile beraber bulunmu olan Ali Mansur Babann ak
trbesi bulunmaktadr. Etraf parmaklk ile
evrilmitir. Silindir eklindeki hidelerinde
yaz ve tarih yoktur. Parmaklk zerinde u kitbe bulunmaktadr:
Harabe mrif olmudu bu trbe n dil-i k
Grb Yahya Aa nmnda bir merd itmi ihy
Gelb nma beraber ah Kuluyla bunda kalmdr
Zeman- asrnn menzrudur bu zat- b-hemt
1299 (1881)
Ketebe Mustafa Yesari Baba.
Mezarlkta gml olanlardan bazlar unlardr:
485
EYH HAFIZ TEKKES

(EYH HAFIZ SMAL EFEND
TEKKES)
yin gn Pazar olan bu Halvet Tekkesi,

Aba Camii civarnda, Nuhkuyusu
Caddesi zerinde ve Mehmet avu Sokak ile
Arakiyeci Sokak arasnda idi. nnde St Baba ak trbesi, yol ar yerde ise Mihriah Valide Sultan emesi ile Hekimba Nuh Efendinin atrd ve Nuhkuyusu ismiyle maruf
kuyu bulunmaktadr. Bu yzden eskiden semt,
Kuyuba adyla anlrd. imdi ise Kapaas
denmektedir.
ah Kulu Sultan
Tekkesi cem evi
kubbesi.
rahim Beyin kz Sddka Hanmn olu

Ali Bey.
1924 Hariciye Nazr Mustafa Reid Paa. d.
1860
1947. Sadr- azam Halil Rfat Paann torunu
ve yndan kr Paann olu sefaret
byk mstear ve hariciye protokol
mdir-i umumisi Fuad Simavi Bey. D.
1298.
Sadrazam Halil Rfat Paann byk kz ve
vzeradan ve mlga yn azasndan brahim kr Paann ei Hatice Nhbe
Hanm.
1956 Hseyn Ta. Ali Tahir Baba. d. 1890
1964. stiklal Madalyal. Eski ehremini ve
TTOK kurucularndan Dr. Emin Erkol
Seyyitolu.
Kaynaklar: (Bedi ehsuvarolu, Gztepe, s. 17 vd.) (M.
Sertolu, Bektlik, s. 326-328) (M. Baha Tanman, stanbulda Merdivenkyndeki Bekt Tekkesinin Meydan Evi
Hakknda, S. Eyice Armaan, s. 328) (Ali Hilmi Dede Babann Divan, stanbul 1327) (E. Kou, Bektler, Bekt
Tekkeleri, stanbul Ans. 5/2443) (M. Larus 8/537, Mehmet
Ali Baba) (S. N. Ergun, Bektai, Kzlba, Alevi airleri ve
Nefesleri, 2/114, 133, 135, 3/172, 177, 251, 256, 271,
274, 275) (M. T. Oytan, Bektliin Yz, 2. cilt,
1960) (A. etin, Vakflar Der. 13/589) (Osm. Ar. Nfus
Defteri, s. 388) (Trk Dili ve Ed. Ans. 4/235) (Ayvansaray, Vefeyt, s. 108)
486
Tekkenin ad, 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde yoktur. 1256 (1840) ve 1294 (1877)
listelerde ise Karacaahmette olduu belirtilmitir.
Arivdeki tarihsiz bir arzuhale gre, skdarda Nureddin Cerrah tarikinden Hafz smail Efendi Zaviyesine taamiye (yemeklik)
tahsisi istenmitir.
Zakir Mehmet kr Efendi, bu tekke hakknda diyor ki:
skdarda Aba Mahallesinde vaki ashab- hayrattan Arif-i Billah eyh Yahya Morav hazretleri hulefalarndan eyh Hafz smail Efendinin vaz mehat buyurduklar tekke-i
erifte gzeran eden meayih hazretleri:
1- eyh Yahya Morav Efendinin halifesi eyh
Hafz smail Efendi. Vefat, 1190-1200 (17761785) tarihleri arasndadr.
2- eyh Hafz Efendinin halifesi eyh Musa
Dede Efendi. 1201 (1786) tarihinde vefat etti.
3- Morav eyh Yahya Efendinin torunu ve
eyh Abdekur Efendinin olu eyh Mehmed Zeynel-abidin Efendi. Vefat, 1235 (1819)
tarihindedir.
4- eyh Abdekr Efendinin olu eyh
Mehmet rif Dede. 20 evval 1238 (1 Temmuz 1823) tarihinde vefat etmitir. Kabri, stanbulda Nureddin Cerrah Trbesindedir.
1165 (1751)de dodu.
5- eyh Mehmed rif Dedenin olu eyh Yah-
skdar Tekkeleri
ya erafeddin Efendi. Vefat, 1263 (1847) tarihindedir.
6- eyh Yahya erafeddin Efendinin olu eyh
Mehmet Nureddin Efendi. Vefat 3 Ramazan
1291 (14 Ekim 1874) tarihindedir.
7- Haim Efendi. Son eyh olup vefat tarihi
belli deildir.
Mecmua-y Tekayada ve 1890 tarihlerinde,
tekkenin yeri arsa olarak gsterilmitir.
Morav eyh Yahya Efendi Nureddin Cerrah
Tekkesinin 6. eyhi olup 1184 (1770) tarihinde, olu eyh Abdekr Efendi ise, 1187
(1773) tarihinde vefat etmitir. Her ikisinin
kabirleri de Nureddin Cerrah Trbesindedir.
Msrl diye nl olan Abdekr Efendi, Sami Paann dedesi, Subhi Paann babasdr.
Olu, Arif Dede skdarda bir tekke tesis etmitir. (eyh Mehmet Arif Dede Efendi Tekkesi bahsine baknz.)
Tekkenin kurucusu eyh Hafz smail Efendi
Nureddin Cerrah Tekkesinden yetimitir.

Kaynaklar: (Mecmua-y Tekaya) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec.
1/78) (Saliha Sultan Dn, s. 18/b) (Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi 1304, s. 66, No: 80) (Babakanlk Osmanl Arivi, Muallim Cevdet Tasnifi Evkaf Defteri II, s. 875,
No: 15802)
EYH HASB EFEND TEKKES

(EYH SADIK EFEND TEKKES)
yin gn Pazartesi olan bu Bedev Tekkesi,
skdarda Topta Caddesi ile Tabaklar Mahallesi arasnda, Balclar yokuu ile Devran
Sokan birletii yerde ve Devran Sokan sol
kesinde idi. Yakn tarihe kadar arsas mevcuttu. imdi yerinde apartmanlar vardr. Sokan tam kesinde Hasib Efendinin kabri bulunmaktadr. hidesi yoktur. Tamir srasnda
yanllkla Hseyin Baba diye yazlmtr. Biraz
ileride ve Balc yokuu zerinde hidesiz Ahmet Dedenin Kabri mevcuttur. Bakml olan
Hseyin Baba
Trbesi Bedevi
Tekkesi.
487

Hasib Efendi kabrinin karsnda, 995 (1587)
tarihinde, Kzlar Aas Mehmet Aa tarafndan yaptrlan eme ve namazgh vardr. Tekkenin yeri tapuda 262 ada, 10 parsel diye kaytldr.
Tekkenin az ilerisinde ve Takatuka Sokak zerinde byk bir su haznesi bulunmaktadr.
Kesmeta ve tula hatll olarak yaptrlm
olan bu haznenin, Sar Mehmet Paann muhteem kona altnda bulunduu sylenmektedir. Bu haznenin az ilerisinde konaa ait olduu sanlan kemerli bir kap ve yksek duvarlar,
1960 senesine kadar mevcuttu. Mehmed Paa,
1129 (1717)de Kavalada ldrld. Kabri,
oradaki Ulu Camidedir. Eserleri vardr. Deerli bir vezirdi. (Sicill-i Osmn, 4/213)
eyh Hasib Efendi Tekkesi, 1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Edhem Mehmet
Efendi zaviyedr Seyyid Hasib Efendi ad ile
kaydedilmitir. 1256 ve 1294 (1840-1877) tarihli listelerde ise Bedeviyyeden Hasib Efendi Tekkesi der kurb-i Topta der skdar diye kaytldr.
Mecmua-y Tekayada eyh Hasib Efendi
Tekkesi, skdarda Toptanda, Bedev Tekkesi, 1307 (1889) tarihlerindeki eyhi Halim
Efendi olup eyh Sadk Efendi Tekkesi ad ile
de bilinir diye kaytldr.
1- eyh Mehmed Hasib Efendi. 1784 tarihli tekkeler listesinde ad olduuna gre tekkesini en
ge 1190 (1776) tarihlerinde tesis etmi olmaldr. Tekkenin 1208 (1793) tarihinde kurulduunu sylemek herhalde yanltr. 18 Muharrem 1210 (Temmuz 1795) tarihinde 74 kitaplk bir ktphane kurmutur. Kitaplarn
hepsi tasavvufa dair eserler olup korunmas
grevi tekkenin eyhlerine art koulmutur.
Hasib Efendinin vefat tarihi belli deildir.
Hasib Efendi Celvetiyye ve Nakibendiyye
meayihinden idi. Tekke daha sonra Bedev
olmutur.
2- Nakibend eyhi Seyyid Mehmet akir Efendi.
Vefat, 1227 (1812) tarihindedir.
3- Kalpakc eyh Mustafa Rzaeddin Efendi. Vefat, 1255 (1839) tarihindedir. Kendisi Bedeviye eyhi olup tekke onun zamannda bu h488
viyete brnmtr. Tekkeyi yeniden yaptrd iin ikinci bni saylmaktadr.

4- eyh Mustafa Rza Efendinin olu eyh
Mehmet Sadk Efendi. Vefat, 1278 (1861) tarihindedir.
5- eyh Mehmet Sadk Efendinin olu eyh
Abdlhalim Efendi. Vefat, evval 1318 (ubat
1901) tarihindedir. 1264 (1847) doumludur.
6- eyh Abdlhalim Efendinin kardei es-Seyyid Ali Efendi. 1271 (1854)te dnyaya geldi.
Vefat tarihi belli deildir. Devrinde, tekkede
kendisinden ve ailesinden baka bir de dervi
bulunuyordu.
Tekkenin bnisi eyh Hasib Efendinin, Vefeyt- Ekabir-i slmiye adl bir eseri vardr. Bu
eser, Kazasker emi Mehmet Mollann, Esmarl-tevarih (tarih meyveleri) adl eserinin
balca kaynadr. emi Molla 1299 (1881)
tarihinde vefat etmitir. Kabri, Topta Camiindedir. Hasib Efendinin bundan baka, Nakibend mehurlarndan Ahmet Yekdest ile
Hoca Mehmet Emin Tokadnin menkibelerini anlatan bir eseri daha vardr.
Kaynaklar: (Mecmua-y Tekaya) (M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 3/64, 144) (. Ernsal, Trk Ktphanesi Tarihi,
2/122) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/76) (1256-1294 tarihli tekkeler listesi) (Saliha Sultan Dn, s. 23/a) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mecmuas 1328, s. 22) (Osm. Ar. M. Cevdet
Tasnifi Evkaf Defteri I, No: 45)
EYH MUSTAFA EFEND

TEKKES
skdarda Mirahur Camii iinde tesis

edilmi bir tekke idi. 1199 (1784) tarihli
tekkeler listesinde Ayazmada Mirahur Camii
iinde eyh Mustafa Efendi Zaviyesi adyla
bir tekke kaydedilmitir. Tekkenin ne kadar
devam ettii belli deildir. 1840 tarihli tekkeler listesinde ad yoktur.
1890 tarihinde bastrlan Mecmua-y Tekaya
adl eserde eyh Mustafa Efendi Zaviyesi ismi ile kaydedilmi bir tekke yoktur. Yalnz,
mrahorda, yin gn Perembe olan, Celvetiyye tarikinden, Aye Sultan Tekkesi ad ile
skdar Tekkeleri
bir tekke yazlm fakat eyhi belirtilmemitir.
Aye Sultann bu civarda bir emesi ve ayrca bir de tekkesi bulunmaktadr.
eyh Mustafa Efendi Tekkesinin ksa mrl
olduu anlalmaktadr.
Kaynaklar: (A. etin, stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda, 1199 (1784), Vakflar Der. 13/589)
EYH MUSTAFA EFEND

TEKKES
(EYH CAM)
abet, Selmani Pak Caddesi ile eyh Camii Soka arasndadr. Avlu kaps cadde zerindedir. Kesme tatan yaplm, ift sveli ve harputal olan bu kapnn ilerisi ve iki
yan hazredir. Sa taraftaki mezarlkta, Hdy sitnesi eyhlerinden olup 1123 (1711)de
vefat eden Erzincan Mustafa Efendinin, kz
Zeynep Hanmn, 1060 (1650)de vefat eden
Arslan Aann ve 1141 (1728)de vefat eden
Mehmed Sait Efendinin kabirleri vardr.
Hazreti ah- Cihann Bahri Paa bendesi

Kld n celb-i davat itmee say- mezd
Sret-i hali mam- Mslimne syleyb
Eyledi insna tahsil-i ferman- akd
Habbez ehineh-i devrnna serdr olur
sitn- evketin takbil in cerh- and
Sim zer rzn ider brn gibi her cnibe
Pek byk mizb- ihsandr o Sultan- vhid
***
Bir yere cem itseler lemdeki hayrtn
Bir muazzam ehr olur gayet dilr v sedd
Olsun ehr-i erefznn bu da bir mescidi
Payidar itsn kyam- hare dek Rabbl-mecd
Eyleyb ins melek her kesinde itikaf
Klsun ol ah- felek-che seny-y add
***
Nasa iln eylesn Kzm kulu tarihini
Bu muazzez camii yapdrd Han Abdl-hamd
1304 (1886)
Msrizde Ali Rza
eyh Mustafa Efendi

Tekkesi Camii.
Klsik okunua gre kitbeler, sadan balaya-
Avludaki on yzl mermer adrvann ahap

stunlar zerindeki glgelii yklmtr. Ahap
iki katl eyh evi adrvann nndedir. Cadde
zerinde, hazrenin nnde kesme ta bir eme vardr. Bunun hemen arkasnda 1325
(1907)de vefat eden mehur Halil Rt
Beyin etraf demir parmaklkl kabri bulunmaktadr.
Kare plnl mabet kesme tatan tula hatll
olarak yaplmtr. ats ahaptr. Byk ve
yksek sekiz pencereden k alr. Duvarlar kalem ileri ile bezenmitir. Kadnlar mahfili iki
ahap stun zerine oturtulmutur. Mihrab bir
ni eklindedir. Ahap minberinin bir zellii
yoktur. Sa taraftaki minaresi, muntazam kesme tatan yaplm olup devrinden kalmadr.
Klah kurun kapldr.
Son cemaat yerine alan cmle kaps zerinde,
yedi satr halinde hazrlanm, yirmi msral ve
msralar aras cetvelli u kitbe bulunmaktadr:
Defterdr- bb- hayra eylemidi kayd- nm
Yapdurub bu mabedi vaktiyle bir zt- sad
Kalb-i k-ve mrr- vakt idb ama harab
Olmaz olmudu vcudundan ahli mstefd
489
eyh Camii
d kaps
stndeki kitabe.
rak sola doru devam eder. Oysa bu kitbe yukardan aaya doru yazlmtr.
Kitbe, Koinal air, Ferik Kzm brahim Paa tarafndan yazlmtr. Mekaalid-i Ak ile
Divane-i Ear adl eserleri vardr. Divannda
bu kitbe yazl deildir. 17 Ramazan 1307 (7
Mays 1890) tarihinde Aktrbedeki evinde
vefat ederek, Hdy Mahmud Efendi Camii
avlusunda, Ltfi Aa Ktphanesinin st tarafndaki hazreye gmlmtr. Bedev tariki
eyhlerinden olduu halde Celvetiyeden de
tac giymitir.
Msrzde diye imza atan talik yaz stad Ali

Rza Bey, 1231 (1816)de Bursada domutur.
Sultan Mahmut, Sultan Abdlmecit, Sultan
Abdlaziz ve Sultan Abdlhamit zamannda
bir ok grevlerde bulunmutur. Sadrazam Yusuf Kmil Paann ei, Msrl Prenses Zeynep
Hanma olan ballndan dolay Msrlolu
diye n almtr. 19 Zilkade 1323 (16 Ocak
1906)da 92 yanda bulunduu halde skdardaki evinde vefat ederek ieki Camii
hazresine gmlmtr. Kabir tanda uzun
bir kitbesi vardr.
Cami, Diviti eyh Mustafa Efendi tarafndan
yaptrlmtr. Bunu, cami sahnna alan kaps zerindeki kitbeden renmekteyiz. satr halinde, sekiz msral olarak hazrlanm
olan kitbe, air Hafz Mustafa elebi tarafndan yazlmtr.
Kethda Arslan Aazde ki nm Mustafa
Fazl- hattyle ald ana ebvb- slk
Camii mmet aub mlin vasiyyet eyleyb
Olmudu pir-i muhtar eshb- slk
Zikr- tevhid ile ihy eyle y Rab camii
T ki hir olana etvr db- sluk
Pes temam oldukda Hafz didi tarihini ann
Cami-i eshab- snnet c-y erbab- sluk
Sene 1061 (1651)
Camiin yapmna H. 1059 veya 1060 tarihinde balanm olmaldr. nk, 1060 (1650)
tarihinde vefat eden eyh Mustafa Efendinin
babas Arslan Aa, camiin mihrab nne gmlmtr.
eyh Camii.
490
eyh Mustafa Efendi Seydiehirli Kurt Aa nn
skdar Tekkeleri
eyh Camii Kitabesi.
torunu, Arslan Aann oludur. Arslan Aa,

Valide kethdas Behram Aann kethdas
iken 1056 (1646)da efendisinin vefat zerine
Ksem Valide Sultana kethda olmutu.
Arslan Aann Seydiehrinde de bir camii
vard.
Evliya elebinin beyanna gre, Arslan
Aann skdarda, avclara mahsus bir hamam, saray ve camii vardr. Bu camiin ei
Aye Hatuna ait emenin arkasndaki cami
olduu sanlmaktadr. (Kumru Camii bahsine
baknz.) Arslan Aann Sultantepede, Servilik Caddesi zerinde 1056 (1646)da yaptrm
olduu bir eme vardr. Arslan Aann kefeki tandan yaplm diktrtgen prizmas eklindeki kaba kabir ta zerinde silinmek zere
bulunan bir yaz ile:
Shibul-hayrat merhum Arslan Aa ruhu in
Fatiha 1060
diye yazldr.
eyh olduu iin bu isimle anlan camiin bnisi Devat eyhi Mustafa Efendi, Hdy Aziz
Mahmud Efendi Tekkesi eyhlerindendir.
nabet ve hilfeti eyh Makad Ahmet Efendidendir. (l. 1639) Mustafa Efendi, Hdy
sitnesine postnin olmamtr. 1067
(Temmuz 1657)de vefat ederek eyh camii
kaps karsndaki trbesine gmlmtr.
(Bu trbe bahsine baknz. Olu, Devatzde
eyh Mehmet Talib Efendi iin bu isimle bilinen camii bahsine baknz.)
1061 (1651) tarihinde yaptrlan mabet, za-
manla harap olmu ve inasndan 243 sene

sonra, Sultan II. Abdlhamit devrinde, Bahri
Paa tarafndan, Tophaneliolundaki kknde oturduu sralarda, imdiki ekli ile tamir
ettirmitir. Bu srada, d kap zerinde bulunan ilk kitbe camiin i mekna alan kaps
zerine nakledilmitir.
Bahri Paa, Halid bin Velid sllesinden mehur Bedirhan Paann 95 ocuundan biridir.
1264 (1848) tarihinde, 34 kadn ile stanbula
geldiinde, Abdlmecit tarafndan kendisine
bugn Darafaka Lisesi olan byk konak ihsan edilmiti. Paa, 1284 (1867-68)de amda
vefat etmitir.
Uzunboylu, levent yapl, gayet yakkl ve
doru bir kimse olan Bahri Paa Yaver-i hazreti ehriyar idi. Sonra Beyolu Mutasarrf ve
daha sonra da Adana Valisi olmutur. Bu grevde iken 6 Austos 1908de azil edildi ve ksa bir mddet sonra da emekliye ayrld. Sultan
Abdlhamitin itimat ettii bir kimse idi.
Bedirhan Paann en tannm oullarndan
biri de, skdar Kumandan Ali amil Paadr. Kumandanlk mevkii Selimiye Klas
olan Paa, Kadkyde, Hnkrimam Mahallesinde, Kadky-Acbadem yolu ile Takpr
Caddesinin birletii yerde ve kedeki muhteem ahap kknde oturuyordu. Bugn yerinde bir ilkretim okulu vardr.
Bir ok menkbesi olan amil Paa, ehremini
Rdvan Paann 27 Muharrem 1324 (22 Mart
1906) tarihindeki ldrlmesi olay ile alkas
olmad halde, Libyaya srlm ve orada
491
eyh Camii kitabesi.
1908 tarihlerinde vefat etmitir. Bahri Paann aabeyi olan Ali amil Paa zeki, cesur
fakat vkel ve sivrilmi devlet adamlarna
sert, fakir halka kar mert ve cmert bir kimse idi.
lk kitbenin yazar Hafz Mustafa elebiye,
airlerden Hayal Beyin adam olmas sebebiyle Hayal Hafz denirdi. 1065 (1655)de vefat
etti. Kltrl ve nktedan bir air idi.
eyh Camii sahnnda ve zel bir yerde Kbenin anahtar ve Hz. Muhammed (s.a.v)in
nlini bulunuyordu.
Aadaki yaz air Senih Efendinin divanndan alnmtr:
skdarda eyh Cami-i erfi derununda
mevzumahall-i tazm olan miftah- erf-i
Beyt-i Hud ve nalin-i muhteremn-i Hazreti Mustaf makam- lsine tahrr olunan
ktadr:
art- edeble dhil ol ey tlib-i Hud
Mevddur bu mbed-i lde habbez
Mifth- pk-i Beyt-i Cenb- Hud ile
Nalin-i zt- Hazret-i Sultn- Enbiy
Nalindir merref-i ikdm- Ahmed
Mifthdr kilitdir Beyt-i Kbrya
Yani cenab- Pr Hdy halifesi
bn-i Devt rif-i Hakk eyh Mustaf
492
Tesis idb bu cami-i envar- lmii

Kldkdan sonra azm-i tecelligeh-i beka
Necl-i mkerremi halefi eyh Tlib
Kim stn- Prde eyh idi n ana
Klm idi hediye bu iki tebrki
Merhum Han Mehmed Rabi-i temenn
Ol dahi camii peder-i kmkrna
Vaz eyledikce oldu ziyaretgeh-i l
Sen de keml-i hrmet tazm-i pkle
Gel ol gubar- hkine r-mal ehre-s
Hem cami-i erf bu hem tekye-i mnf
yin-i Celvet srlr bunda hliy
eyhi Hasb Efendi dahi sdk- kalble
fa-y hsn hdmetde itmekte itin
eyh ve mrd ve zkir ve zvvrna Senih
Klsun efat ile Resul-i Hud at
Bu manzumenin altnda rakam yoktur. Fakat
1270 (1853) tarihlerinde yazld sylenebilir.
Kbenin anahtar ve Hz. Muhammed Mustafa
(s.a.v)in nlinini bu tekkenin eyhi Tlib
Efendiye hediye eden Sultan IV. Mehmet
1058 (1648) il 1099 (1687) tarihleri arasnda
padiah olmutur. Kendisi 1064 (1654) senesinde Kk amlca emesini ve 1071
(1660) senesinde de Byk amlca emesini yaptrmtr.
Byk bir ihtimalle, ok sevdii amlcaya giderken bu camide le veya ikindi namazn
klm ve takriben 1660 tarihlerinde de bu hediyeleri camiye gndermitir.
skdar Tekkeleri
Bu mukaddes emanetler bugn mevcut deildir.
eyh Mehmed Tlib Efendi, 1067 (1657)de
bu tekkeye eyh olmu ve 1090 (1679) senesinde de vefat etmitir.
Tekkenin eyhi Ahmet Hasib Efendi de 1847
-1897 tarihleri arasnda 50 sene postnin olmu ve vefatnda da bu tekkenin trbesine gmlmtr.
Mabet, yin gn Cuma olan bir Celvet Tekkesi olarak yaptrlmtr. Tekkenin eyhleri
unlardr:
1- eyh Makad Ahmet Efendinin halifesi,
Celvet eyhi Devat Mustafa Efendi. Trbesindeki kitbeye gre evval 1067 (Temmuz
1657) tarihinde vefat etmitir.
2- eyh Devat Mustafa Efendinin olu eyh
Mehmed Talib Efendi. Vefat 1090 (1679) tarihinde olup kabri trbededir.
3- Devatizde eyh Mustafa Efendi. 1097
(1685) tarihinde vefat etmitir. Kabri, trbededir.
4- Devatizde eyh Ali Efendi. Vefat 1150
(1737) tarihinde olup kabri, trbe arkasndaki
hazrededir.
Babakanlk Osmanl Arivinde ve 11 Rebiylhir 1134 (29 Ocak 1722) tarihli bir ilmda skdarda Sleyman Aa (Selman Aa)
Mahallesinde Arslan Aa Camii imam ve hatiplii ve eyhlii ve Vani Mustafa Efendi evldna ve eyh Aziz Hdy hulefasna meruta olduundan mahllnden eyh Ali Efendiye tevcihi diye yazldr.
Talib Efendi. Vefat 1260 (1844) tarihindedir.

9- Hdy sitnesi sdr eyh Mustafa Dede. Vefat, 1263 (1847) tarihindedir. smail
Efendinin olu olup 22 Recep 1260 (6. 8.
1844)te postnin oldu.
10- eyh Ahmed Hasib Efendi. Vefat, 1314
(1897) tarihinde olup kabri trbededir.
11- eyh Hasib Efendinin olu Mehmed Talib
Efendi. Doumu, 1265 (1848) tarihinde, vefat ise 1337 (1918) tarihinde olup kabri trbesindedir.
12- eyh Talib Efendinin olu Mehmed Hasib
Efendi. Vefat, 1341 (1923) tarihindedir.
13- Haydar Molla. Tekkeyi vekaleten idare etmitir. Ayn zamanda Hdy sitnesi Ktphanesinin Hafz- Ktb idi.
14- eyh Ahmed Namk Efendi. Kendisi, Bandrmal Tekkesi dedegnndan olup burada bir
mddet niybeten mehat etmitir.
eyh Devat Mustafa Efendinin zmirde, Kadifekale ile Basmahane arasnda, Yldrm Kemal lkretim Okulu yannda ve 961. Sokak
zerinde, 29 numarada, kendi ismi ile anlan
bir camisi daha vardr. Yannda bir de trbe
bulunmaktadr.
Ankara Vakflar Genel Mdrlnde bulunan evast- Safer 1055 (Nisan 1645) tarihli
zmirde eyh
Mustafa Devat
Efendinin Camii.
5- Bir eyh Efendinin olu eyh Mustafa Efendi. Vefat 1167 (1753)dedir.
6- eyh Mustafa Efendinin olu eyh Mehmed
Sait Efendi. 1223 (1808) tarihinde mehatten
alnmtr. Vefat tarihi belli deildir.
7- eyh Mehmed Said Efendinin olu eyh
Mehmed Asm Efendi. 1259 (1843) tarihinde
vefat etti.
8- eyh Asm Efendinin olu eyh Mehmed
493

Yusuf Aann bu camiye yaplm vakflar vardr. Kendisinin ayrca skdarda Mihrimah
Sultan Camiinde bir ktphanesi vard ki,
sonradan Rstem Paa Camiine nakledilmitir.
eyh Cami hazresinde gml olanlar unlardr:
Tarihi olmayan bir hide. eyh Mustafa Efendinin kz Abide Hanm.
Tarih ksm gml bir ta. E-eyh Devatizde Mehmed Efendinin olu mam Osman Efendi.
zmirde eyh
Mustafa Devat
Efendi Camii trbesi.
eyh Camii
hazresinde
Arslan Aa hidesi.
vakfiyeye gre, skdarl Aziz Mahmud Hdy Efendinin halifelerinden eyh Mustafa
Efendi tarafndan yaptrlmtr.
1060 (1650). Mihrap nnde, kefeki drt ke hide.

Shibul-hayrat / merhum Arslan / Aa ruhi-n
/ Fatiha
Babakanlk Osmanl Arivindeki Cemaziyelevvel 1244 (Kasm 1828) tarihli bir inhda
zmirde eyh Mustafa Efendi Tekkesi ve Camiinin bulunduu yazldr. Yaz udur:
1083 (1672). Lhit, bata poligonal. Kitbesi aynen udur:
zmirde Yazc Mahallesinde Aziz Hdy hlefasndan eyh Mustafa Tekkesi ve camii
Mustafa
Merhum Tekeli Paa
Ruhi n Fatiha
1083
Aziz Mahmud Efendi fukarasna meruta olan

bir cami ve tekkeden mteekkil bulunuyordu.
1082 (1671)de zmire gelen Evliya elebi bu
eserden sadece eyh Mustafa Efendi Camii
diye bahsetmektedir.
Civankapcba Mehmet Paann kethdas
1101 (1689). Avlu kapsnn sanda.

Kudrets-salikin mrid-i ehl-i vefa /Erzincan
Hazreti eyh / Mustafa k.s. el-al / Hazretlerinin
kerime-i muhteremeleri / Zeynep Hanmn ruh-
erifleri n / Rzaen lillhi tel el-Fatiha 1101.
1117 (1705). E-eyh Mehmed Efendinin damad e-eyh Ali Efendinin olu Mehmed Efendi.
1123 (1711). Tarik sikkelidir.
Kutbl-rifn Sultanl-kmiln / Hazreti Pir Hdy k.s. el-al / Hazretlerinin asitne-i aliyyelerinde / Seccade-nin-i ird olan / Tarik-i Nakiyye-i Celvetiyye-i cmi / rif-i Billah mrid-i sahib-i vefa / Erzincan Hazreti eyh Mustafa / kaddesallah srruhul-al Hazretlerinin / Ruh-i eriflerine lillhi tel el-Fatiha. 1123.
1128 (1716). Sabk Badad Kads Ali Efendinin kz Fatma Hatun.
1130 (1718). Mahkeme ktibi smail Efendi.
494
skdar Tekkeleri
1158 (1745). Tophaneli Mehmed Efendinin
cariyesi Emine Hatun. Tophanelizdelerin biraz ileride emesi ve konaklar vard.
Tekeli Mustafa Paa

lhdi.
1159 (1746). Sabk skdar Subas Ali Aa.

1159 (1746). Hamza elebizde el-hac Ali
Aa.
1161 (1748). Sepetciolu Ali Bee.
1166 (1752). Tophanelizde Mehmet Efendinin ra Salih Efendi.
1169 (1755). Tarik sikkeli. E-eyh Devatizde Osman Efendinin olu Mehmed
Efendinin olu Molla Emrullah Efendi.
Trbe arkas.
1174 (1760). Hamzav ta. Saraba Mehmed
Aa.
stanbul Kazas
Kethdazde Mehmet
Sait Efendinin nefis
hatl gzel hidesi.
1130 Tazde el-hac Abdullah Efendi. 1718

1141 Safer 24 (29 Eyll 1728). Hamzav ta.
Nefis yaz. stanbul Kazas Kethdazde
el-hac Mehmed Said Efendi.
1141 (1728) Mnir Efendi. Sultan IV. Mehmetin validesi kethdas Mustafa Efendinin oludur. Mderris oldu. 1123
(1711) Haremeyn evkaf mfettii sonra,
Msr ve Mekke mollas oldu. Fkh ilminde stad ve edip idi. Babasnn kabri
Nasuh Tekkesindedir. (Ayvansaray,
Mecmua-y Tevarih, s. 273; Sicill-i Osmn, 4/222-223 Mehmet Said Mnir Efendi)
1143 (1730). mam- evvel-i Sultan Arabzde Abdurrahman Efendi. skdarda,
Fstkaac mevkiindeki bir semt Arapzde diye mehurdur. (Sicill-i Osmn,
4/419)
1150 (1737). Devatizde eyh Ali Efendi.
Trbe arkasndadr.
1158 (1745). 13. bln orbacs el-hac Osman Aa.
495

1175 (1761). Hamzav ta. Trbe arkas. Handanzde Sivas Hafz Seyyid Hseyin
Efendi.
1178 (1764). Muharrem 18 (18 Temmuz). Nefis yaz. Ganizde Abdurrahim Efendi.
1179 (1765). Ser nakka- hassa sabka nalbant Mehmed Usta.
1184 (1770). Tophanelizde eyh Mehmed
Efendinin annesi Saliha Hatun.
1287 (1870). Hazreti Hdy Efendimizin vekilharc Mehmed Efendinin ei eyh

Camii eyhi Hasib Efendinin kayn validesi Hafize Hanm.
1199 (1784). Tarik-i Nakibendiyyeden Diyarbekirli Amasyalzde e-eyh es-seyyid brahim Efendi
1294 Zilhicce 26 (Ocak 1878). Hazreti Hdy evld- kiramndan Mneccimba

Sadullah Efendinin ei ve Mneccim-i
sni Muhsin Efendinin annesi erife
Naile Hanm.
1216 Muharrem 11 (Mays 1801). Drt dilimli tal. Tarik-i Hsameddin-i Uak eeyh es-seyyid Emin Baba.
1298 (1881). Ticaret Mdrl ba ktibi

evki Efendinin kardei Ahmet Hilmi
Bey.
1219 (1804). Aban sarkl. Seyyid Hac Dervi Ahmet.
1298 (1881). Kmil Paann ttncbas

Bekir Aa.
1234 Sin. 23 (Aralk 1818). Tarik-i Sadiyyeden Dervizde eyh Seyyid Mustafa
Efendi.
1299 Rebilhir 23 (Mart 1882). Sultan

Mahmud Han ve Sultan Hamid Han-
Gazi zaman- saltanatlarnda 46 sene
hizmet eden reis-i zevrak (sandal) Sultan- lem Mustafa Aa.
1255 (1839). Ser Bostaniyan brahim Aa.

1275 (1858). Sikkeli. eyh Cami-i erifi ittisalinde tarik-i Rfaiyyeden Toygar Dergh eyhi Hseyin Efendinin hlefalarndan e-eyh es-seyyid Osman Efendi.
1275 (1858). Ataullah Efendi, Mneccimba
Esad Efendi zde.
1279 (1862). Saray- Hmyunda istihdam
olunan el-hac Cerrah Ali Efendi zde tabib Salih Efendi.
1280 (1863). Parmaklk iinde. ok uzun kitbesi:
Validim akir Efendi Konyada medfundur
Akehir kaimmekam iken oniki yl
evvel itmiti azimet...
diye balamakta olduuna gre buradaki makam tadr.
1286 Zilhicce (Mart 1870). Valide Sultan iin
496
buldu ser cme-y pr hicab, zevcesi

hem eyh Mehmet Talibin nevbahar
ayini kld harab, genc teverrm eyleyb oldu ehid, syledim tarih-i fevtin,
smet ide mesken Cenneti misl-i niyb.
1308 evval 5 (14 Mays 1891). skdar mutasarrf Mauk Bey. Uzun kitbesi;
Cenab- Mir Mak skdara sahib olmuken
Mutasarrf iken yani bu dr- nsbete mevsuk
dare eyler idi zabt rabtnda sadakatle
Adalet zre bir suretle kim emsali n-mesbk
Sadakat pe dervi-i salih ende dil-gh
diye devam etmekte olup tarih beyti udur:
kub isn-aer tarih-i fevtin syledi ems
Diyb Mauk Be Allah, oldu vasl- Mauk
5 evval 1308
1308 (1890). Ser ticaret ktibi Mir evki
Mustafa Efendi.
1310 (1892). Erzincan Mftizde Mehmed
Rdi Efendi.
1310 (1892). Mderrisn-i kiramdan Said
Efendinin kz mmglsm Hanm.
skdar Tekkeleri
1310 evval 23 (Mays 1893). eyh Camii
erifi civarnda Selman Aa Mahallesi
nas Mektebi muallimi Fatma Hrmz
Hanm.
1313 (1895). Erzincan Mftizde Yusuf Ziya
Efendi.
1314 (1896). Miralay Ali Bey.
1316 (1898). Shhiye etibbasndan el-hac
mer Hayri Bey.
1317 ubat 18 (1900). Tarikat-i Aliyye-i
Nakibendiyyeden eyhzde e-eyh esseyyid el-hac Mehmed evki Ziyaddin
Efendi
1328 Muharrem 12 (24 Ocak 1910). Etraf

parmaklkla evrili olup kitbesi levha
eklindedir:
skdar Ravza-i Terakki Mektebi Mdr / Halil Rdi Be eyledi dr- bekaya rihlet / Otuz sene
evld- vatana eyledi hidmet / Mkafaten ihsan
eyliye, y Rab makam olsun Cennet / Ruhuna elFatiha. Fi 12 Muharrem 1328 11 Kanunisni
1325
1328 Ramazan 4 (Eyll 1910). Mhendishanei berri-i Hmyun muallimlerinden mmtaz topu binbas Ahmet Rfat Bey.
Mevleviyyeden
Ahmet Efendinin
mihrabl ta.
1318 Safer 11 (Haz. 1900). Byk parmaklkl sofa. Kaimmekamlardan Mir Yusuf
Kenan Bey.
1320 (1902). Demir parmaklkl. nc ordudan binba efik Beyin ei ve stable-i amire mdr el-hac Mustafa Rfat
Efendinin kz Safiyye Hanm.
1323 (1905). Yusuf Kenan Beyin torunu efik Osman Bey.
1323 (1905). Bahriye Mirlivalarndan smail
Nafiz Bey.
1323 evval (Aralk 1905). Hazreti Pir Hdy Dergehinde rz u eb zhir ve manev hizmet eden ve esbak surre-i Hmyun Emini ve Umum Erkn- harbiye
dairesi mmeyyizi el-hac mer Tahir
bin Osman.
1325 (1907). Sekizinci daire-i belediye ba
.......... silkinden, tarik-i aliyye-i Mevleviyyeden Ahmet Efendi. Doumu: 1252
(1836). Mihrab andran hidesinin ortas kabartma bir stun eklinde olup
zerine bir Mevlev sikkesi yerletirilmitir.
1325 (1907). Hazreti Hdy k.s. hlefasndan Devat eyh Mustafa Efendi Hazretlerinin hankhnda ve bnisi Valide kethdas Arslan Aann eyh Camii erifinde 71 sene hizmet eden tarikat-i aliyye-i Halvetiyyeden Halil Baba.
497

1330 Zilkade 27 (Kasm 1912). Asakir-i bahriye-i ahane sa kolaalarndan Hac
Mustafa Fahrddin Efendi. Kz, 10 Muharrem 1327. Fehime Hanm.
1333 Cemaziyelevvel (ubat 1915). Ahmet
Nihali Efendinin kz ve Mardin sanca mutasarrf mer Ltfi Paann ei
Hayriye Hanm.
(Tekeli Mustafa Paa ile Beyazizde Ahmet
Efendi trbeleri bahsine baknz.)
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi 2/198, 199, 233) (Ayvansaray, Vefeyt, Sleymaniye Ktphanesi Esad Efendi
Blm, No. 1375, s. 30/b-31/a, Mehmed Talib Efendi
md.) (Sicill-i Osmn, 2/33 Behram Aa; 2/98 Hafz Mustafa elebi, 2/13 Bedir Han Paa, 4/67 Kzm Paa Mad.)
(Kzm Paa Divan, Sleymaniye Ktphanesi) (Ziya akir,
Yarm Asr Evvel Bizi dare Edenler 2/182 vd.) (Mirat-i stanbul, s. 97) (. Hakk, Merkd, s. 95 Ali Rza Bey) (nal,
Son Hattatlar, s. 750-754) (emseddin Kutlu, Eski stanbul
nlleri, s. 227) (nal, Son Asr Trk airleri, 810-818)
(M. Tahir, Osmanl Mellifleri, 2/208) (Sicill-i Osmn,
1/319 Arslan Aa) (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman
Trkesi, 1/384, 2/35, 171-173) (. Tank, stanbul emeleri, 2/268) (Silsile-i Celle-i Celvetiye) (Meydan Larus,
1/325 Ali amil Paa; 7/134 Kzm Paa) (A. Gvsa, Trk
Mehurlar, s. 40, 161) (nal, Son Sadrazamlar, s. 1611 ve
fihrist) (Ayvansaray, Vefeyt, F. Derin Trkesi, s. 41 Tekeli Mustafa Paa) (Gezi Notu) (Ahmed Mnib, Mecmuay Tekaya 1307) (Sicill-i Osmn, 4/415 Erzincanl Mustafa
Efendi) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri, Haz. .
Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/79) (M. Aktepe, Osmanl Devri zmir Camileri, stanbul ni. Ed. Fak. Tarih Ens.
Der. Say: 4-5, s. 146) (Konyal, skdar Tarihi, s. 294)
(C. S. Revnakolu, Divan Ed. Mzesi, Ariv, B -179) (A.
etin, Vakflar Der. 13/588) (Saliha Sultan Dn, s.
15/a) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mecmuas 1328, s. 21)
(Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi 1304, 2/62, No: 103)
(Osm. Ar. Evkaf Defteri I, s. 250 ve II, No: 15297) (Evkaf Defteri II, No: 12908 ve III, 24765-27676) (Divan-
Senih, stanbul 1275, s. 52)
EYH NUR EFEND TEKKES

(ARAMBA TEKKES)
yin gn aramba olan bu Rfa Tekkesinin yinleri Kurban Nasuh Camii iinde yaplrd. badet gnnden dolay aramba
Tekkesi ad ile de bilinir. (Kurban Nasuh Camii bahsine baknz.)
498
Cami, Kurban Nasuh tarafndan en ge 995

(1587) tarihlerinde, bir Hamzav Dergh olarak yaplm iken, 1813 tarihinde eyh Nuri
Efendi tarafndan, Rfa Tekkesi haline getirilmitir.
eyh Nuri Efendi 27 Receb 1179 (9 Ocak
1766) tarihinde skdarda dodu. Babas sdtdan ve Ebu Eyyp Ensari Camii krs eyhi
skdarl Osman Efendi ve onun babas ise,
Nakibend ricalinden brahim Necati Efendidir. Nuri Efendi Fatih Camii derslerine devamla arab ilimlerden icazet aldktan sonra
eyhlislm Mftizde Ahmet Efendiden Fthat ve Fss okumu ve babasndan da tefsir
ve hadis tahsil etmitir. Fazl kemali hasebiyle eyhlislm Mekki Efendi (l. 1797) aracl ile Sultan III. Selimin ehzade ve sultanlarnn yetitirilmesine ve ayrca Bab- li-i Hmyun kalemine memur olmu ve 22 sene bu
kaleme devamla ba halife olmutur.
Bu srada 1208 (1794) senesinde Lleli civarnda, Alaca Mescit Rfa Dergh eyhi Sadk
Efendiye balanm ve 19 sene hizmette bulunarak feyz almtr. eyhi 11 Muharrem 1227
(Ocak 1812)de vefat etmi ve tekkesindeki
trbesine gmlmtr. Trbe ve Alaca Mescit byk Lleli yangnnda yanmtr.
Nuri Efendi, eyh Sadk Efendinin vefatndan
sonra Karasarkl brahim Sabri Efendiye balanm ve bir mddet sonra hilfete mazhar
olarak skdarda tarikati nere memur olmutur. 2 Rebiylevvel 1228 (5 Mart 1813)
tarihinde Rfa yinine balamtr. 45 sene kadar iradda bulunduktan sonra 29 Muharrem
1273 (1 Eyll 1856) tarihinde vefat etti. Kibar-meayih-i Kadiriyyeden eyh Osman
ems Efendi u tarihi drmtr:
kub isn-aer pirn didi ey ems gher tarih
Bu sal Hazreti Seyyid Nuri vasl- ceml oldu
Kabri, cami avlusundaki trbesindedir. Bir ok
eserleri vardr.
eyh Nuri Efendi Sultan Mustafa, Sultan II.
Mahmut ve Esma Sultana muallimlik yapmtr. Sultan Abdlmecit, halas Esma Sultan vastasyla tand ve pek hrmet ettii Nuri
Efendiyi ara sra ziyaret ederdi. Bu ziyaretlerin
birinde eyhin elini ptkten sonra, harap
olan tekkesini tamir ettirmek istemise de
skdar Tekkeleri
eyh Efendi Evlat, bu dergh bizi eskitti. Buras bize yeter, bunun yerine Hdy Efendi
Tekkesini yaptrnz. nk oras yandktan
sonra dedegn, drt yldr mukabeleyi trbede
yapyorlar, demiti. Abdlmecit her iki tekkeyi de tamir ve ihya etmitir.
eyh Nuri Efendinin vefat zerine olu eyh
Tevfik Efendi postnin olmu ve 43 yl mehatte bulunduktan sonra 12 Muharrem 1317
(23 Mays 1899)da vefat etmitir. Kabri babasnn trbesindedir.
eyh Tevfik Efendi Trk Musikisine vkf bir
ahsiyet idi. Bu tekkede domutur. Selmi Ali
Efendi Tekkesi eyhi olup, Ramazan 1305
(Mays 1888)de vefat eden Muhtar Efendiden musiki renmi ve Hdy sitnesi
eyhi Ruen Efendi ile Mutafzde Ahmed
Efendiden meke devam etmiti. Talebesi ve
halifeleri arasnda ney ve tanbur virtozu eyh
Abdlhalim Efendi (Kozyata eyhi) ve olu
eyh Taceddin Yalm vardr. Sekiz, on kadar
ilh bestesi mevcuttur. Vefatna, Mevlev tarikatine bal olup ieki Camii hazresine
gmlen air Senih Efendinin syledii manzume udur:

eyh-i pkize iyem Tevfik Efendi oldu fevt
Meslek-i pr-i Rifaydi ana nimet-tark
Kld mh- matemin onikisinde irtihal
Yandrub barn teverrm gibi bir nr- hark
Hrz- cniydi vidd-i l evld-i Resl
emi girn sinesi szn idi kalbi rakk
Arda su imeyb gitti ehiden tene-leb
Kla bahr-i rahmet gufrnna Mevl gark
Bir iki masum ile terk etti ehl-i beytini
Haklarnda savn- Bri ola hami-i efk
Vech-i tarih-i bec fal-i sadeddir Senih
Gd Hakka eyleyb Tevfik-i imani refk
1317
Tevfik Efendinin yerine olu, Hayrullah Taceddin (Yalm) Efendi eyh olmutur. Bu grevde 25 sene kaldktan sonra 7 Ekim 1954 tarihinde ve 71 yanda olduu halde vefat ederek Karacaahmet Mezarlna gmlmtr.
Kabri, Karacaahmet Mezarlnda, 10. Adada, Byk Selim Paa (Hotin Ailesi) aile mezarlnn sa tarafnda ve Gndoumu Cadde-
inde Rfa Tekkesi

kurulan Nasuh Baba
Camii.
499

si zerinde olup 1996 senesinde yaptrlmtr.
Konulan ta zerinde u yaz vardr:
YALIM ALES
aramba Dergh eyhi Hayrullah Yalm.
1303-1954
Kutbettin Yalm. Vakf zel dare Personel
Mdr. 1336-1979. Kendisi eyholu lkabyla nl idi. 1303 (1885) tarihinde tekkenin
yanndaki eyh evinde dnyaya geldi. skdar
Fstkl Mektebinde, Ravza-i Terakki, Topta
Askeri Rdiyesinde ve skdar Mlki dadisinde eitimini tamamlamtr. 1317
(1899)da mlga rsmat emaneti tahirat muhasebesi kalemine girmi ve 1332 (1913)de,
skdarl Hoca Salih Nzm Efendiden Ahmediye Medresesinde tahsilini tamamlayp
diploma almtr. Hoca Hicr Efendiden Faris
ve Zarifi Ahmet Bey ile skdarl air Talt
Beyden zel olarak aruz ve Trk Edebiyat
dersleri almtr. Hdy Efendi sitnesi zkirbal da uhdesinde idi. Eserleri vardr.
Devrinde tekkede kii bulunuyordu.
Taceddin Efendi tekke musikisine vkf olduu gibi, bilhassa kendi gftelerine de bir takm
besteler meydana getirmitir. Musiki hocalar,
Malak Hafz ile babas idi. skdar Bedev
Tekkesi eyhi Ali Babadan da baz paralar
renmiti. ok kibar ve nazik bir stanbul
Efendisi idi.
Taceddin Efendi, musikiinas Hac Haim
Beyin damad idi. Haim Bey, 1286 (1869)da
vefat etti. Kabri, Karacaahmet Mezarlnda,
8. Adada, ieki Camii hizasnda iken yolun
dzeltilmesi srasnda hidesi, nadiyede,
Gndoumu Caddesi zerinde ve eyh Haim
Baba Trbesi karsndaki Talar Mezarlna nakledilmitir. Stun eklindeki hidesi,
Bekt tal ve teslim tal olup zerindeki kitbesi udur:
500
sofa, fevkn oda, tahtan iki oda, ayrca bir

sofa daha, harem dairesi, mutfak, on musluklu
bir adrvan ve bir kuyu bulunuyordu. Bu eserlerin yerinde, ayn aileye ait bir i yeri mevcuttur. 1982 tarihinde yaptrlmtr.
Kaynaklar: (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya, Seha Yaynclk, 1/215, 218-219) (Mirat-i stanbul, s. 123-124) (M.
Tahir, Osmanl Mellifleri, 1/169) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 470, 473-474, 503-505, 652-653, 670) (Y.
ztuna, Trk Musikisi Ans. II, Ksm 2, s. 317, 377, 383)
(nal, Son Asr Trk airleri, s. 1814) (1256 ve 1294 tarihli, sitne-i Aliyye ve Bild- Selsede Kain Tekkeler Listesi)
(A. Mnib, Mecmua-y Tekaya, stanbul 1308, s. 12) (Saliha Sultan Dn, s. 22/b) (stanbul Belediyesi hsaiyat
Mecmuas 1328, s. 20) (Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi,
stanbul 1304, 2/66, No: 113) (Osm. Ar. Nfus Defteri,
s. 422.
EYH SADIK EFEND TEKKES

(EYH HAFIZ EFEND TEKKES)
yin gn Perembe olan bu Rfa Tekkesi, eski ad Menzilhane yokuu olan imdiki Gndoumu Caddesi zerinde ve Tavai
Hasan Aa Camii ile bnlemin Ahmet Aa
eme ve namazghnn karsndadr.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Eski
Menzilhanede Rfa Tekkesi diye kaytl olduu gibi 1256 (1840) tarihli listede de ayn
ekilde kaytldr.
Mecmua-y Tekayada, eyh Hafz Tekkesi olduu belirtilmise de aslnda eyh Sadk Tekkesi olduu yazlmtr.
Tarik-i Nazenin fukarasndan Gelibolu yn

Hac Mehmed Aann olu Mustafa Haim
Beyefendi, Sad. 1286. (nal, Ho Sada, s. 185;
Y. ztuna, Trk Musikisi Ans. 1/255; Atabey,
Tarih-i Enderun, 4/303; S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 402, 405, 411-412, 419-420, 439440, 541-542, 637-638, 725)
Zakir kr Efendi, tekkenin eyh Mehmet

Hadid-i Rifa (kuddise srruhl-aziz) tarafndan kurulduunu belirtmitir. Hseyin Vassaf
Bey, Sefne-i Evliya adl eserinde de unlar
yazmtr: eyh Mahmud- Hadid er-Rfa
stanbula gelip (lk defa) Rfaiyye tarikini
ner eden zattr. Muhammed el-Mesan isminde bir halife brakp gitmitir. skdarda,
Rfa sitnesi denilen mahallin karsndaki
Tava Hasan Aa Mescidinde ilk defa Rfa
yini icra etmitir ki, 1000 (1592) tarihinden
sonradr. Kendisi, amda Riha kynde medfundur.
Vakf kaytlarna gre tekkede bir mahfil, bir
Daha sonra 1100 (1689) senesinden sonra
skdar Tekkeleri
eyh Yesi (Yasin) e-m gelip ner-i fyzta balamtr. eyh Osman- Himayet, eyh
Sadk, Hocazde Mehmed Tahir Efendiler
mstahlef (kendi yerine geirilen kimse) olmulardr. Evrd- Rfaiyyeyi (okunmas adet
edinmi dini dualar) getiren, kyam zikrini
talim eden eyh Yesi Efendidir.
Kendisinden sonra eyh olanlar unlardr:
1- eyh Mehmet Hadid Efendinin halifesi
Rfa eyhi aml Yasin Efendi. Vefat tarihi belli deildir.
2- Hocazde adyla mehur Rfa eyhi Mehmet
Tahir Efendi. 1227 (1812) tarihinde vefat etti.
eyh Mehmet Tahir Efendi, eyh Yasin Efendinin halifesidir. Bu tekkede vuku bulan bir
anlamazlk zerine, Beyolunda, Sraservilerde ve Alman Hastahanesi karsnda, Paababa veya Hocazde Tekkesi ad ile anlan tekkeyi kurdu ve vefatnda buradaki hazreye gmld. hidesi yok olmutur. Bu tekkeyi hangi tarihte tesis ettii belli deildir. 1199 (1784)
tarihli tekkeler listesinde ad yoktur.
3- Hocazde halifesi Rfa eyhi Ali Rza Efendi. Vefat tarihi belli deildir. Bir sene sonra vefat ettii sylenmektedir.
4- Hocazde eyh Mehmet Tahir Efendinin

halifesi Rfa eyhi Mehmet Sadk Hilmi Efendi.
Vefat, 1242 (1826) tarihindedir. Tekke bir
mddet bu zatn ad ile anlmtr. Sandukas
tekkenin trbesinde idi.
5- eyh Sadk Efendinin halifesi eyh Feyzullah Efendi. 1259 (1843) tarihinde vefat etti.
Sandukas trbede idi.
6- eyh Feyzullah Efendinin halifesi eyh Tatar Hafz brahim Hilmi Efendi. Vefat 14 aban
1281 (12 Ocak 1865) tarihindedir. Sandukas
trbede idi.
7- eyh Hafz brahim Hilmi Efendinin olu
ve halifesi eyh Hafz Abdurrahim (veya Abdurrahman) Tevfik Efendi. Byk Tevfik Efendi diye nldr. 14 Safer 1311 (27 Austos 1893)
tarihinde vefat etmitir. 1253 (1837)de dodu.
Olu, 1278 (1861) doumlu Abdlkadir Efendidir. Tevfik Efendi zamannda tekkede eyh
ve dervi olarak dokuz kii bulunuyordu. Bu sayya hanmlar ve kz ocuklar dahil deildir.
8- eyh Tevfik Efendinin olu ve halifesi eyh
Ahmet Ziyaddin Efendi. 1316 (1898)de vefat
etti. Sandukas tekkenin trbesinde idi. Kendisi, medrese eitimi grm ve ilmiye mesle-
nadiye Rfa Tekkesi.

501
nadiye Rfa Tekkesi

hcet penceresi
zerndeki yet.
ine girmitir. skdarda, Kara Davut Paa ve

Glnu Emetullah Valide Sultan camilerinde
ve Hdyi sitanesinde vizlik etmitir. Yine
skdarda, Aa Camii diye bilinen Malatyal
smail Aa Camii imamlnda bulunmutur.
Hday sitanesinden Celvet, Merdivenky ahkulu Tekkesi ile Bykamlca Tahir
Baba Dergahndan Bekta icazeti alm ve bu
yolda nasip vermitir. Baz ilhileri vardr.
nn sol tarafnda muntazam kesme tatan yaplm harputal bir avlu duvar ve bu duvar
zerinde mermer sveli, klsik demir parmaklkl be hcet penceresi bulunmaktadr. Ortadaki pencerenin zeri ykseltilmek suretiyle
bir alnlk meydana getirilmi ve buraya, mermer zemin zerine talik hatla;
Kllu nefsun zikatl-mevt
yeti yazlmtr.
Ziya Efendi son zamanlarda Bektlii tercih

ederek banda Bekt Fahri ile sokaklarda
gezmee balad. Mevlid toplantlarnda, doum bahsinde, herkes tazimen ayaa kalkp
kbleye dnd srada kendisi ayaa kalkmaz
ve herkese arkasn dnerdi.
9- Hasan Hsn Ceyhan Efendi. Selnik kkenli olan Hsn Efendi, 1952de vefat etti.
Zileli Hac Bekir Babann halifesi olup medreseler ve tekkeler mfettiliinde de bulundu.
Tasavvuf ve edeb konularda yazlm baz makaleleri vardr.
Tekkenin caddeye alan kaps zerinde u
kitbe vard:
502
Bu avlu duvarnn arkas ile kapnn sol taraf

hazredir. Ortadaki pencere arkasnda ve demir kafesli bir ak trbe iinde tekkenin ikinci bnisi olan, Hafz Yusuf Rza Efendinin kafes destarl muhteem hidesi bulunmaktadr.
Kapnn sol tarafndaki uzun mermer kabir kaidesi zerindeki hidelerden eser kalmamtr.
zerinde sekiz adet ba hidesi vard. Bu tip
aile pehlesi stanbulun hi bir yerinde mevcut
deildir. Kapnn tam karsndaki semahane
yerinde imdi, Tava Hasan Aa Camii
imamlarna ait meruta bulunmaktadr.
sitne-i Rfain makam

Seyyid Ahmed Pr hem kutb- enm
1145 (1732)
Tekkenin dier kaps, hazrenin sol tarafndaki kmaz sokak zerinde idi. ki kesi kesme
ta sofa olan bu sokan nihayetindeki dedegn hcreleri yerine gece kondular yaplmtr.
Bunlarn bir ksm 1977 senesinde yktrlmtr. Sofalardaki hidelerden eser kalmamtr.
Tekke bu tarihte kurulmutur. Bu kemerli kap, 1975 senesinde yanndaki iri bir servi aacnn yklmas neticesinde kmtr. Kap-
skdarn bu ilk Rfa Tekkesi, 95 sene sonra,

1243 (1827) tarihinde vefat eden, Defter-i
Hakan Nazr Yusuf Rza Efendi tarafndan,
skdar Tekkeleri
n avlu duvar ile beraber yeniden yaptrlmtr. Lhdi hidesinin zerindeki kitbe udur:
Ecille-i rical-i Devlet-i liyyeden
Emin-i Defter-i Hakan-i esbk
Merhm ve mafrle el-muhtc
l rahmet-i Rabbil-Gafr
El-hac Hafz Yusuf
Rza Efendi Hazretlerinin
Ruhin ve kffe-i ehl-i iman
Ervahin lillhil-Fatiha
25 Safer 1242 (18 Austos 1827)
Ba tann sa yzne de ayn kitbe tekrar
edilmi fakat ba tarafna Shibul-hayrat velhasenat sz ilve edilmitir. Hatlar nefistir.
Sicill-i Osmn yazar, hayat hakknda u bilgiyi vermitir: Enderun- Hmyunda yetimi
olup Ser Destar yani sark ba olup sonra
ehzade Camii tevliyetiyle (vakf ilerine bakma) ra edildi. Sonra Sultan Selim tevliyeti
ktibi oldu. 1223 Cemaziyelhirinde (Temmuz
1808) ehremini olup azlinden sonra 1227
(1812)de Cizye Muhasebecisi ve 1230
(1815)te Surre-i hmyun emini ve sonra Arpa emini ve Harameyn muhasebecisi ve Orduda Defter Emini ve tekrar ehremini oldu.
Burada medfun olanlar unlardr:

1242 (1826) tarihinde vefat eden, eyh Sadk
Efendi. Vefatna sylenen ve sandukasnn ba tarafna konulan, tarih manzumesinin beyti udur:
Syledi htif heman tarih-i cevher fevtine
eyh Sadk buldu ya-H menzil-i dr- cinn
1242
1259 (1843)te vefat eden, eyh Feyzullah
Efendi. Sandukasnn ba ucunda u beyit bulunuyordu:
Hafz tarih-i cevher didi canlar zikrile
Hakka Feyzullah Efendi azm-i bil-Hakk eyledi
1259
nadiye Rfa Tekkesi

banisi
Yusuf Rza Efendinin
hcet penceresi
arkasndaki hidesi.

1241 Muharrem 15 (30 Austos 1825). Yusuf
Rza Efendinin annesi Hatice Hatun.
Muhteem lhdinin yazs pek gzeldir.
Kitbesi on msra olup;
Emin-i Defter-i Hakan olmudu mukaddem
Cenab- el-hac Yusuf Rza Efendi-i hner zd
diye balamaktadr. Tarih beyti udur:
Didi tarih-i fevtin htifl-gayb heman-gh
Kla hace Hadice meskenin Hakk Adn-i bd
15 Muharrem 1241
1242 (1826). Yusuf Rza Efendinin kz Emine
Hatun.
1253 (1837). Defter-i Hakan Yusuf Rza Efendinin olu Ahmet Efendi. Ayrca iki kadn hidesi ve krk 6-7 ta mevcuttur.
Eskiden, Yusuf Efendi ak trbesinin tam gerisinde ahap bir trbe vard. Buras, sandaki
semahane ile beraber, 2 Haziran 1942 tarihinde yanmtr. inde be ahap sanduka vard.
503
TAHR BABA TEKKES
1281 (1864)te vefat eden, brahim Efendi.

Sandukasnn nne u beyit konmutur:
Harf-i menkt ile yazdm rhleti tarihini
eyh brahim Efendi azm-i ukb kld h
1281
1316 (1898) tarihinde vefat eden, eyh Ahmet Ziyaddin Efendi. Sandukasna yerletirilen manzumenin tarih beyti udur:
ki er kd Zarf syledi tarihini
H deyb gd azzim bezm-i huld haldete
1316
1318 (1900)de vefat eden, Amine Hatun. Vefatna yazlan manzumenin tarih beyti
udur:
melek geldi Zarf syledi tarih
mine glzr- Cennet-i Snbldir Snbl
1318
Kabirler bugn mevcut deildir.
Sultan III. Selim, 2 Recep 1212 (21. 12. 1797)
Perembe gn, Topkap Saray, Aalar Camiine getirttii skdar Rfa eyhi ve dervin icra-y yin ve Tevhid-i erif eylediklerini seyredip cmlesine tiyeler ita buyurmulard. (S. Arkan, Ahmet Efendi Rznamesi s.
267)
Kaynaklar: (Eski Eserler Mdrl, Dosya No: D-8)
(Mecmua-y Tekaya) (Mirat, s. 113) (Mambori, Rehber-i
Seyyahn, s. 145) (Zakir kr Efendi, stanbul Tekkeleri,
Haz. . Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 3/113) (Konyal,
skdar Tarihi, 1/433) (Sicill-i Osmn, 4/672) (S. N.
Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 410, 638, 652) (A. etin,
stanbuldaki Tekke, Zaviye ve Hankhlar Hakknda
1199/1784, Vakflar Der. 13/588) (1256 ve 1294 tarihli
tekkeler listesi) (Hseyin Vassaf, Sefne-i Evliya Seha Yaynclk, 1/214, 225) (Saliha Sultan Dn, s. 22/b) (stanbul Belediyesi hsaiyat Mecmuas 1328, s. 20) (Osman
Bey, Mecmuatl-Cevmi 1304, s. 66, No: 105) (Konyal, skdar Tarihi, 1/16, 247, 248, 433) (Salim Yorgancolu, Rfa sitnesi, st. Gazetesi, Mart 1999) (Divan Ed.
Mzesi, C. S. Revnakolu, Dosya A/168) (Mustafa zdamar, Dersaadet Derghlar, st. 1994, s. 268) (Babakanlk Osm. Arivi, Proje ve Kroki Katolou No. 95, 12 Safer
1287; rade-Evkaf No. 1631/6, 13 Recep 1316) (Baha
Tanman, Rfa sitnesi, Dnden Bugne stanbul Ans.
6/324)
504
(NUR BABA TEKKES)
ekke, Bykamlca Sefatepesinin bat

eteklerinde, Sarkaya mevkiinden balayan ve Beylerbeyi Saraynn yannda denize
dklen stavroz deresinin sa tarafndaki yamalar zerindedir.
Sarkaya mevkiinde, Kskl Caddesine alan
Nur Baba Sokana girip 430 adm yrdnde, amlca Deresi Sokann bana gelinir. Bu kavaktan 190 adm ileride, Tahir Baba Bekt Tekkesinden arta kalan hazre vardr. Bu sokak imdi Cami Sokak adn almtr.
Boaziine doru fevkalede gzel bir manzaras olan tekke binas ile mtemiltnn yerine
bir ok apartman yaplmtr. Bugn yalnz iki
apartman arasndaki mezarlk mevcuttur. Hazre, son derece bakmsz ve periandr. Buradaki en eski tarihli kabir ta, 1237 (1821)de
vefat eden Tahir Babaya ait olup zerinde bir
Bekt Tac vard. Bunu, H. 1237-1282-12871289-1293 tarihli Bekt sikkeli ve H. 12811294-1295-1304-1328-1329 tarihli kadn kabir talar takip etmektedir. Ayrca, 1321
(1903) tarihli, Bekt tacl ve teslim tal bir
kabir daha vardr. Bunlardan baka, topraa
gml yedi kabir ta daha bulunmaktadr.
Mezarln n tarafnda, etraf bir duvar ile

evrili, set zerinde ve bir servi aacnn glgesinde, namazgh vardr. Geni kble tana
iki kandil kabartmas yaplmtr. Bu emsalsiz
ta maalesef krlmtr. zerinde yaz yoktur.
Namazghn etrafnda mermer pencere ve kap sveleri grlmektedir. Bu namazgh tandan baka, kabir hideleri arasnda zerinde
mihrap yeti yazl bir namazgh ta daha vardr. Boyutlar kk olan namazghn zerine,
mezarlktan arta kalan kabir talar yatrlmtr. Bunlar arasnda, Perestav Hanma ait 12
satr halinde 24 msral kitbe de bulunmaktadr.
Tekkenin ve mezarln n, Yakup Kadri
Beyin Nur Baba romannda grld gibi yine byk bir bostandr.
Yol ar yerde ve amlca Tepesi eteklerinde,
tekkeye ait olan bir su deposunun tonoz bakiyeleri hl durmaktadr.
skdar Tekkeleri
Ayvansaray Hafz Hseyin Efendinin, Hadkatl-Cevmi adl eserinde bu tekke hakknda u bilgi vardr:
Tophaneliolu emesinin mukabilinde,
balarn arkasnda Tahir Baba namnda tariki Bektaiyeden bir kimse, devri Sultan Selim
Hanide (1789-1807) mceddeda bir Bekt
Tekkesi kurmu idi. Sonra, 1241 senesi evahirinde (Haziran/Temmuz 1826) sair Bekt
tekkeleri gibi yktrlmtr.
Tahir Baba Tekkesi, 15 Haziran 1826 tarihinde meydana gelen Vaka-i Hayriye olaynda,
Yenieri Ocann ilgas srasnda, bu oca
destekleyen btn Bekt tekkeleri gibi yktrlmt. Bu srada, tekkenin banda Mehmet
Baba adnda bir kimse bulunuyordu.
Cevdet Paa ise olay;
4 Zilhicce gn...... kz Liman (Yarmca
Baba Tekkesi), skdar, Merdivenky,
amlca adl yerde bulunan Bekt tekkeleri
yklp, iinde yatp kalkanlar da gtrlp
Darphane Hapisanesine tkld. Sonra birer
birer eyhlislm tarafndan akideleri soruldu. eklinde anlatmaktadr.
Sultan II. Mahmutun, Sarkaya mevkiindeki,
Esma Sultan Saraynda ve 1839 tarihindeki
vefat zerine, btn Bekt tekkeleri isim deitirerek tekrar alm ve eski yinlerine devam etmilerdi. Bu arada Tahir Baba Tekkesi
de, yin gn Perembe olan bir Nakibend
Dergh haline getirilmitir.
Mecmua-y Tekaya yazarna gre, 1890 tarihlerinde Nuri Baba bu derghn eyhi idi.
Tekke en hareketli gnlerini bu Nuri Baba
zamannda yaad. Afif Babann yetitirmesi
olan Nuri Efendi, Afif Babann vefat zerine postnin olmu ve Nur Baba ismini almt. Salih Efendinin olu olup 1233 (1817) tarihinde dnyaya geldi. Devrinde, tekkede
kendinden baka 11de dervi (can) bulunuyordu.
Yakup Kadri Karaosmanolunun Nur Baba
isimli romannda anlatt Nur Baba, Zba Hanm ve Nigar Hanm olay bu tekke hayatnn
gerek bir sahnesidir. Aadaki satrlar bu romandan alnmtr:
Araba, duvarlar ykk ve yars bostan, yars

ba, bir ksm da mezarlk olan harap, cra bir
bahenin tahta kaps nnde durdu.(.......)Olduka uzun ve dik yokuu tekil eden lo ve bakmsz bir yoldan ar ar kmaya baladk.
Aalarn stnde, ta dipte byk, ahap ve boyasz, eski bir kkn tesi berisi gzkyordu. Bu
kkn st katnda, tahta direkler stne dayal
bir balkondan.....biri bakyordu.
amlca Dergh
postnini Nuri Baba.
Ahap kapnn, sonradan alan amlca Deresi Sokann banda bulunduunu ve bu sokak
zerinde yaplan imdiki apartmanlarn bu tekke arsas zerine bina edildiini reniyoruz.
Yakup Kadri;
Kn ilk yamurlar dmee balad, Nur Baba
her sene olduu gibi bu k da derghn kapayp
skdardaki klna indi. cmlesiyle tekke505

nin kn kapandn bildirmektedir.
Yklmaa yz tutmu bir viraneden ibaret olan
Nur Baba Derghnn bu imdiki muazzam konak haline gelii, Nigar Hanmn serveti sayesinde olmutur.
Babann fena bir muamelesi zerine, kendini tekkenin penceresinden aaya atarak uzun mddet
iki aya ktrm, evinde kalan ve mutlka buraya gmlmek vasiyetinde bulunan Perestev Hanm ismindeki kadnn mezar..... hazrede idi.
Bu hanmn hidesine Nur Baba, yank ve
uzun bir mersiye yazmt. Romandan alnan
uzun mersiyenin bir ksm udur:
Perestev gnl banda bir mihmn,
Btn canlar iinde tek cann,
Durmayp geti, acep nedendir
Mesut, kalanlar deil, mutlak gidendir
Fakat eyvah, ne hlettir ki ey mevt
Gidenden hi haber gelmez teha eyleriz elbet
rili ufakl talar arasnda.(.....) Alhotoz Afife
Hanmn da mezar vard. Bu kadn bundan
sene evvel bir gece bir yin-i Cem esnasnda fcceten gtyd. Nur Baba bu kadnn
mezar tana u szleri hakettirmiti:
Tarikat Nazennin sadk kulu Afife Bac burada
medfundur.
Bu dergh erifte can dilden can verdi. Y Ali,
Hak h.
Alhotoz Afife Hanmn yanbanda Nakip Paann haremi yatyordu. Bu, skdardaki kona ktan ka, Nur Babaya klk olan ihtiyar
kadnd. Makberi, demir parmaklklarla evrilmi muhteem mermerden yaplm ve zerine
gayet hrmetkrne bir kitbe yazlmtr. (Bu
kabirden eser kalmamtr. Demir parmaklklar
alnm ve mermer sveleri namazghn etrafna yerletirilmitir.) Biraz tede, Miralay
Hamdi Beyin mezar vard. Zavall Hamdi
Bey... tekkenin mdavimi erkekler iinde en
ince hisli, rakik, dil-in bir kimse idi.
Yakup Kadri Bey, Nur Baba romannn konusunu 1915te tetkik etmi, 1921de Akam Gazetesinde tefrika edilmi ve bir sene sonra da
kitap haline getirilmitir. 1922de de Erturul
Muhsin tarafndan filmi yaplmtr.
Hazredeki hidelerden drd 1989 yaznda
506
bir retmen tarafndan toprak altndan karlarak Merdivenky, ah Kulu Sultan Tekkesine gtrlmtr ki, unlardr:
1- Bekt tal. Kitbesi udur:
btid ve ibtid ve iktid / Eylediler cmle ak ibtid / kiyz dokuzda dergehi kd / eyledi otuz sene mr vef /
Tan alt mevcut deildir. Bu tekkenin
bnisi Tahir Babaya aittir. u halde tekke, 1209 (1794) tarihinde tesis edilmi
ve Tahir Baba, bu tekkede 30 sene postnin olduktan sonra 1239 (1823) senesinde de vefat etmitir.
Tahir Baba Tekkesi hazresinde Austos
1989 tarihinde yaptm aramada allar
arasnda st taraf olmayan bir hide
buldum. Kitbesi aynen udur:
....dide emr-i Hakk / Eyledi n rhlet-i dr- beka / Rahmetullahi aleyhim ecmin /Ruh-i d olsun Hac Tahir Baba / 1237 (1821).
Her iki ta birbirini tamamlamaktadr.

Lkin, 30 sene yerine 28 sene postnin
olduu anlalmaktadr.
2- 1217 (1802). Bekt sikkeli. Dervi Mehmetin olu Tarikat-i Bektaiyeden Seyyid Fethullah.
3- 1302 (1884). Drt dilimli Bekt tal ve
teslim tal. Tarikat-i Aliyye-i Bektaiyeden / amlca-i Kebir postnini / Nuri Babaya mensub /Musiki-i Hmyun
Ser / avuanndan Dervi / Aziz Beyin
ruh- revan / dn ola. 27 Kanunisni
1302. (Sfr siliktir, baka rakam da olabilir.)
4- 1321 (1903). Bekt tal ve teslim tal.
Evkaf- Hmyun nezaret-i/celilesi masarifat kalemi / hulefasndan ve Perian
Baba / bendelerinden Mehmed Sadddin / Efendi ruhuna Fatiha.
Tahir Baba Tekkesi hazresinde ve toprak stnde olan hideler unlardr:
1281 (1864). Drt dilimli kabartma sikkeli.
skdar Tekkeleri
Tarikat-i aliyye fukarasndan tekke-nin dervii Havva Bac.
1287 (1870). Halife. Bu kelime bir ay iine ve
hidenin yan yzne yazlmtr. Tarikat-i Aliyye diye balyan ve esiz bir yazs olan ta tamamen topraa gmldr. Yass ve geni olup teslim taldr.
1288 (1871). Tarikat-i Aliyye-i Bektaiyeden
Haremeyn-erfeyn cbisi Eref Efendi.
1329 Cemaziyelhir 13 (Haziran 1911). ki
para ve nefis hat. Evkaf- Hmyun
Nezaret-i celilesi hukuk maviri muavini Ahmed Celdet Beyefendinin zevcesi Emine Mnire Hanm. Mnire Hanm
air idi. (Trk Dili ve Ed. Ans. 6/473; S.
N. Ergun, Bekt airleri ve Nefesleri)
Tarih ksmlar krk iki hide: Necibe Hanm
ve Hasan Baba.
Hazrede bir de, 1294 Recebinin 27sinde (7
Austos 1877) vefat eden mamzde Vehbi
Mustafa Efendinin kabri vard. Anadolu kadaskeri olmutur. Burnu ok byk olduundan
Ebul-enf (Burunolu) lkab taklmt.
Oullar Ali Haydar ve Behet beylerdir. (Sicill-i Osmn, 4/619) (O. Ergin, Maarif Tarihimiz 2/369)
Tahir Baba Tekkesi Haziresi, Austos 1998 de
skdar Belediyesince temizlenmi ve etraf
beton bir parmaklkla evrilmitir. Bu temizlik
srasnda toprak altndan bir takm ahideler
ortaya kmtr ki, unlardr:
1286 M. 29 (Mays 1869)da vefat eden, tarikat-i aliyye fukarasndan beki Dervi smail. hidesi drt dilim sikkelidir.
1291 (1874). Gzel ta ve hat. st ksm krktr. Tarih beyti udur:
ah olub hmim Kermet didi tarih-i gher
Ak ola gitdi saray- Cennete Mir Ali
Msrl Ali Rza
1292 ( 1875). Krk bir ta. Harameyn... Efendinin mahdumu olup Muharremin 3.
gn zmre-i hedaya ilhak etmek in
ehden ve mazlumen feda-y can ve
terk-i cihan eden Dervi Muhammed.
1288 tarihli ahideye baknz.

1295 (1878). H / Dervi Hafz. Tataki yaz
bu kadardr.
1304 Safer 25(Kasm 1886). Tarik sikke kabartmal. Tarikat-i aliyye muhibbanndan skdar Polis Meclisi azasndan
ikinci komiser Dervi Mehmed Bahaddin Efendi.
1327 Ramazan 2 (Eyll 1909). Ta iki paradr. Evkaf- Humayn Nezaret-i Cellesi
Hukuk Maviri bende-i l-i b Ahmed
Celdet Bey.
Tarih ksmlar gml talar:
Drt dilim sikkeli. Tarikat-i Bektaiyyeden
kaldrmc Dervi Orhan.
Drt dilim sikke kabartmal. Tarikat-i aliyye
fukarasndan tekye-nin Dervie Havva
Bac.
Tepe sikkeli. Nadir hidelerdendir. Merhum
ta el-hac Edhem Baba bendegnndan tarikat-i aliyye fukarasndan Dervi
es-seyyid Muhammed Abdi Bey. Rakam
yazlmamtr.
Tepe sikkeli. Bu sikke 12 dilimlidir. H Dost /
amlca-y Kebr Dergh / Postnini
Mehemmed Nuri Baba nn Validesi...
Tahir Baba Tekkesi, Byk amlca Tepesindeki Bekt Tekkesinin yklmas veya yanmasndan sonra yaplmtr. Evliya elebinin
1630 tarihlerinde grd bu tekke sonradan
yok olmutur.
Tahir Baba Tekkesi, yazlk olup kn kapanyordu. Nur Baba da k, skdarda veya Kadkynde muhibbanndan birinin evinde veya konanda geiriyordu. Yazlk tekke, Nevruzla beraber ve btn cemaat o gn, bahede
veya meydanda toplanarak enlikler yaplrd.
Bu srada Nur Baba, son yazd Nevruziyeyi
okurdu.
Nuri Baba (Nur Baba)nn vefatndan sonra
olu Ali Nutki Baba eyh olmutur. Tekke
onun zamannda tekrar kapanm ve 1950 tarihlerinde de yklmtr. Mersiye okumakta
507
TOYGAR TEPE TEKKES
oygartepede ve Himmet Baba Sokak ile

air Ruhi Sokak arasnda idi. Hatmi Sokaktan, Himmet Baba Sokana girildiinde
biraz ileride ve sa tarafta idi. Bugn yalnz arsas ve iki kabir mevcuttur. Ahap iki katl bina, ok harap durumda iken 1970li yllarda
terk edilmi ve bir mddet sonra da yklmtr.
Bugn sokak zerinde grlen iki beton kabir,
bina yklmadan evvel semahanenin bir kesinde ve iki pencerenin arkasnda idi. Sandukalar yana yatm ve semahanenin demeleri km ve bir ksm da sklmt.
Zakir kr Efendinin yazd stanbul Tekkeleri adl eserde tekkenin eyhleri yle gsterilmitir:
1- btida tarik-i aliyye-i Rfaiyeden Sal eyh
Hseyin Elhadi Efendi. Vefat, 11 Cemaziyelevvel 1268 (3 Mart 1852) tarihinde olup Kasmpaada, klar Meydannda medfundur.
Kabri mevcut deildir. Marufizde eyh Ali
Sabit Efendinin halifesi idi.
2- Sal eyh Hseyin Efendinin halifesi eyh

Ahmet Cezbi Efendi er-Rfa. Vefat 1291 Muharreminde (ubat 1874) olup kabri, semahane yanndadr. Ali Efendinin olu olan Ahmed Cezbi Efendi. 1230 (1815) tarihinde dnyaya geldi.
amlca Dergh
postnini
Nuri Babann olu
Ali Nutki Baba.
hret olan Yaar Baba, 1327 (1909) tarihinde

postnin olan Ali Nutki Babadan nasib alm
ve sonradan Eyp Karyad Baba Bekt Tekkesine eyh olmutur. 17 Ocak 1934 tarihinde
vefat ederek Eyp Krkmerdivenler Mezarlna gmlmtr.
Ali Nutki Baba 1283(1866)da stanbulda
dodu. air olup nefesleri vardr. 1936da vefat
etti. . H. Konyalnn fadesine gre Karacaahmete gmld.
Kaynaklar: (Hadkatl-Cevmi, 2/260) (Cevdet Tarihi,
dal Ne. 12/238) (Y. K. Karaosmanolu, Nur Baba, s.
70, 132 vd.) (S. N. Ergun, Trk Musikisi Ant. s. 657) (T.
Oytan, Bektliin yz, 2/128) (E. ener Elli Yl nceki Nur Baba Olay, Hayat Tarih Mecmuas 1972, Say: 11,
s. 74) (A. Rza-M. Galip 13. Asr- Hicrde Osmanl Ricali,
Tercman Yay. 2/81, 85-86, 103) (Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nfus Defteri, No: 6290/1, s. 394) (Osm.
Ar. Evkaf Defteri II, No: 15511) (Trk Dili ve Ed. Ans.
1/115) (Konyal, skdar Tarihi 1/429) (A. Glpnarl,
Alev-Bekta Nefesleri s.16)
508
3- eyh Ahmet Cezbi Efendinin olu eyh

Hseyin Hzm Efendi. 14 Zilhicce 1326 (6
Aralk 1911) tarihinde vefat etmitir. Kabrinin babasnn yannda olduu sanlmaktadr.
1260 (1844)de dnyaya geldi.
Tekkenin son devir eyhi Hzm Efendi din
musikiye vakf olup sesi gr ve tatl idi. Bu devirde, musiki yinlerini idare eden, tekkenin
yin reisi Dkmeci Ali Baba, zkirbas da skdarl Asm Efendi idi.
Tekkenin ismi, Mecmua-y Tekayada zikredilmedii halde sitne-i Aliyye ve bild- selsede
kin olan tekaya adl, 1256 ve 1294 tarihli risalelerde yin gn Pazar olan bir Rfaiye
Tekkesi olarak gsterilmitir.
1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde Toygar
Mahallesinde Kalender Mehmed Efendi Tekkesi ad ile bir tekke daha kaytldr. Bugn
yeri dahi belli deildir.
skdar Tekkeleri

. Akbatu, slm Medeniyeti Mec. 1/76) (S. N. Ergun,
Trk Musikisi Ant. s. 662, 667, 670) (A. etin Vakflar
Der. 13/588.)
MM AHMET EFEND
TEKKES
inili Cami srasnda, biraz ileride ve inili Hamam Soka ile inili Mescit Soka arasnda olup her iki sokaa alan kaplar
vard. Bugn yalnz hazresi mevcuttur.
yin gn aramba olan bu aban Tekkesi,
byk bir bahe iinde bulunuyordu. ki katl,
ahap semahanesi 1950li yllarda, inili Hamam Soka zerinde bulunan iki katl, ahap
ve byk eyh evi ise 1981 senesinde yktrld.
Semahane, inili Mescit Sokak tarafnda ve
set zerinde idi.
Tekke, 1138 (1725) tarihinde vefat eden, mmi Ahmet Efendi tarafndan yaptrlmtr.
eyh Ahmet diye nl olan bu zat 1725 tarihinde vefat ettiine gre, tekkeyi en ge 1720
tarihlerinde yaptrm olmaldr. Kabri, derghn hazresindedir. Drt ke ve tarik sikkeli
hidesi iki para halinde olup yerdedir. Gzel
bir hat ile yazlm olan kitbesi udur:
Kutbl-rifn / Gavsl-vsln / Cennet-mekn /

firdevs-iyn / merhm ve mafr / e-eyh Ahmed Efendi / ruhi n el-Fatiha / Sene 1138.
zladili olan eyh Ahmet Efendinin hilfeti
Fazl Ali Efendidendir. Vefatna, eyh Lebib
Hseyin Efendi u tarihi drmtr:
Ahbaba dedi y H eyh Ahmed
1138
Toygartepe Tekkesi
yerleim krokisi.
Toygartepe Tekkesi
eyhi Hseyin Efendi
hulefasndan eyh
Osman Efendinin
Kendisinden sonra tekkeye eyh olanlar unlardr:

1- eyh mmi Ahmet Efendinin damad eyh
Murtaza Efendi. 1149 (1736) tarihinde vefat
etmitir. Tarik sikkeli hidesinde;
E-eyh Ahmet Efendinin hulefalarndan ve damad eyh Murtaza Efendi
diye yazldr.
2- eyh mmi Ahmet Efendinin halifesi stavrozlu (Beylerbeyi) eyh Osman Efendi. Vefat, 1152 (1739) tarihinde olup tarik tal hidesi hazrededir.
3- mmi eyh Ahmet Efendinin halifesi eyh
Ali Efendi. Vefat, 1175 (1761) tarihinde olup
tarik sikkeli hidesi hazrededir.
509

4- eyh el-hac Ali Efendi. 15 evval 1211 (13
Nisan 1797) tarihinde vefat etmitir. Tal hidesi zerindeki yaz udur:
Kutbl-rifn gavsl-vsln Hazretleri E-eyh
mmi Ahmet Efendi k.s. Hazretlerinde seccadenin olan e-eyh el-hac Ali Efendi Hazretleri.
5- eyh Hafz Mehmet emseddin Efendi. 1230
(1815) tarihinde vefat etmitir. Kitbesi udur:
Kutbl-rifn gavsl-vsln Hazreti eyh mmi
Ahmet Efendi Hazretlerinin seccade nin-i irad
e-eyh Hafz Mehmed emseddin Efendi.
Kutbl-rifn e-eyh mmi Ahmet Efendi Dergh postnini ve e-eyh Mustafa Efendi hulefasndan salih kmil arif vsl e-eyh smail
Efendi k.s. Hazretleri.
9- eyh Ahmet Efendi. Ta hazrede olup ok
derin bir ekilde topraa gmlmtr.
7- eyh Seyyid Mehmet Rifat Efendi.
1169 (1755). mm Glsm Kadn.
Ariv kaydna gre babasnn ad Bayram olan

mmi Ahmet Efendi Tekkesine 23 evval
1272 (27 Haziran 1856) tarihinde eyh Seyyid
Mehmet Rifat Efendi tayin edilmitir.
1182 (1768). E-eyh Ali Efendinin zevcesi

Fatma Bac.
eyh Rfat Efendinin Vefat, Zilkade 1285
510
8- eyh smail Dede Efendi. Vefat, 15 evval

1291 (25 Kasm 1874) tarihinde olup hidesindeki kitbe udur:
6- eyh Mehmet emseddin Efendinin olu

Mehmed Rzaeddin Efendi. Vefat 25 Ramazan
1272 (30 Mays 1856) tarihinde olup sikkesi
dmtr.
Bu durumda tekkenin bir aydan fazla eyhsiz

kald veya vekaleten idare edildii anlalmaktadr.
mmi Ahmed Efendi

Tekkesinin yok olmak
zere olan hazresi.
(Haziran 1993)
(ubat 1869) tarihinde olup sikkeli hidesi

hazrededir.
1160 (1747). inili hamamcs Hasrzde

Dervi mer Aa.
1184 (1770). Tal kk hide, e-eyh elhac Ali Efendizde smet Mustafa Efendi.
1197 (1783). Kk hide, bu hankhda seccadenin Hafz Mehmet emseddin
Efendinin olu es-seyyid Mehmet Tahir
Efendi.
skdar Tekkeleri
1246 (1830). Hazreti Mevlna hanedan mahbublarndan inili Hamamcs Mehmet
Emin Efendi. Ta Mevlev sikkelidir.
1246 (1830). inili Hamamcs Mustafa Efendi.
Evliya elebi, Seyahatnamesinde bu tekkeden yle bahseder:

Hac Bekta- Veli Tekkesi, Kaya Sultan Yals dibinde, kz Limannda bir kk dervi
barnadr.
Tarih ksmlar gml hideler:

mmi Ahmet Efendi hazretlerinin Dergh-
erifi eyhi e-eyh Mehmet Rifat Efendinin
kz Aye Sdka Hanm.
Bu hankhda seccadenin Hafz Mehmet
emseddin Efendinin olu es-seyyid Mehmed
Gavsi Efendi.
Kaynaklar: (Gezi Notu) (Ahmet Mnib, Mecmua-y Tekaya, stanbul 1307, s. 11) (1256 tarihli tekkeler listesi) (A.
etin, Vakflar Der. 13/588) (stanbul Belediyesi hsaiyat
Mecmuas 1328, s. 21) (Osman Bey, Mecmuatl-Cevmi
stanbul 1304, 2/56, No: 89) (Saliha Sultan Dn, stanbul ni. Ktphanesi bnlemin Yazmalar, No: 2802, s.
17/b) (Ayvansaray, Vefeyt, stanbul ni. Ktphanesi
Tarih Yazmalar, No: 2464, s. 90) (Osm. Ar. M. Cevdet
Tasnifi Evkaf Defteri I, s. 253 ve III, No: 20420)
YARIMCA BABA TEKKES

(KZ LMANI TEKKES)
ekke, Paaliman (Eski kz Liman)

semtinde ve 1766 ylnda yaptrlan Abdurrahman Aa Camiinin sol tarafndaki sed
zerinde bulunuyordu. Ahap olan tekke binasnn nnde hazre ve onun nnde ise 1228
(1813) tarihli Hayrullah Efendinin bir namazgh emesi vard. Zamanla bu eme pek harap olduundan, 1874 tarihinde Serasker Hseyin Avni Paa tarafndan imdiki ekliyle yeniden yaplmtr. Tekkenin yannda ahap
merutas vard.
Tekke, Abdurrahman Aa Camiinden yaklak olarak 170 sene evvel yaplmtr. (Abdurrahman Aa Camii ve Yarmca Baba Namazgh ve emesi bahsine baknz.)
1826daki Vaka-y Hayriye olaynda dier Bekt tekkeleri gibi yktrlm ve hazresinin bir
ksm da yok edilmiti. Bu srada eyh Alim
Ahmet Baba da Hadime srlmtr.
Fakat ksa bir zaman sonra, btn Bekt tekkeleri ad deitirerek yeniden alm ve Yarmca Baba Bekt Dergh da yin gn Cumartesi olan bir Kadir Tekkesi haline getirilmiti. Bu faaliyetlerini, 1925 tarihindeki tekke
ve zaviyeleri kapayan yasann kmasna kadar
srdrmtr.
ki katl ahap yapnn nndeki hazrede yeile boyal ksa ve yuvarlak bir kabir tanda:
Merkad-i Sultan Yarmca Baba
Bu cy- Bektiyyede kutb idi.
yazs bulunuyordu. Altnda tarih bulunmayan
bu tan sonradan dikildii muhakkaktr. Bu
ta 1965 tarihine kadar duruyordu. Bugn
mevcut deildir. Tekke ve mtemilt satldktan sonra hazre ile beraber bu ta da yok
olmutur. Yerlerine kkl bykl drt
apartman yaplmtr.
1256 (1840) tarihli tekkeler listesinde Kadiriyyeden Yarmca Baba Tekkesi Der Paaliman, Der skdar diye kaytldr.
1890 tarihlerinde tekkenin eyhi Mehmed Kzm Efendi bin Mehmed Efendi olup ikinci
eyh ise, Ali Haydar Bin Mehmed Efendi idi.
Kaynaklar: (Evliya elebi Seyahatnamesi, Danman Trkesi, 2/174) (Hadkatl-Cevmi, 2/182) (Gezi Notu) (E.
Kou, stanbul Ans. 1/156) (M. Sertolu, Bektlik, s.
326) (Babakanlk Arivi, Kepeci Tasnifi, Nufs Defteri,
No: 6290/1 s. 378)
511

Yüzyıllar Boyunca Üsküdar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yüzyıllar Boyunca Üsküdar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YZYILLAR BOYUNCA SKDAR

Yayna Hazrlk ve Yapm

be topra saylan ve bu yzden Belde-i Tayyibe denilen, gzel ve tarihi skdar

serin yayna hazrl konusunda bir ka not:

skdar Cami ve Mescitleri ........................................................................................ 55

AZZ MAHMUD HDY EFEND TEKKES CAM ............................. 89

EHTLK CAM ...................................................................................................................................... 342

skdar Tekkeleri ..................................................................................................................... 393

EYH SADIK EFEND TEKKES (EYH HAFIZ EFEND TEKKES) 500

Tarih Boyunca skdarn simleri

skdar, tarihin muhtelif devirlerinde deiik isimler almtr. lk adaki ad

meneine dair muhtelif rivayet ve mtalalar

Yzyllar Boyunca skdar

le ki, daha Bizans devrinde menei Farsadan

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

II- YZYILLAR BOYUNCA

1- Eski ta (Paleolithique) Devri:

2- Cill ta (Neolithique) Devri:

4- Hitit (Eti) Devri:

Yzyllar Boyunca skdar

maya balamt. Ayn zamanda bu sefer, n

8- Byk skender Devri:

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

9- Bitinya Krall Devri:

10- Roma mparatorluu Devri:

etti ve Romallar 191de Anadolu topraklarna

Yzyllar Boyunca skdar

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

Sonralar Battal Gazi ama memur olunca

Yzyllar Boyunca skdar

1080 senesinde Anadoluya bir ordu sevketti.

1080 ylnda, Bizansta eksik olmayan taht

XI. asrda, Seluklular Anadolu ve Suriyeye

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

Birinci Hal Seferinden 48 sene sonra, 1144

Drdnc Hal Seferinde, Hal Donanmas

Yeni Cami sebil ve

Yzyllar Boyunca skdar

12- Osmanl Dnemi:

1352 tarihinde Venediklilerle Cenevizlilerin

bulun fethinin 100 sene ncesine tesadf etmektedir.

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

Yzyllar Boyunca skdar

Yldrm Bayezid, devrinde Timurta Paa olu

skdar ve havalisi, 1351 tarihinde Trklerin

IV. Andronikos, 1376 tarihinden 1379 ylna

1402 Ankara Muharebesinde Trkler Timur

elebi Sultan Mehmetin bu sralarda Merdivenkynde kald ve tekkeyi yeniden ihya

Bu arada da stanbul ve skdar evresindeki

Trkler katliama uramlard. Bekt inanlarna gre bu ehitler 40 erenlerdir. ahkulu

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

bul yolu ile Anadoluya gemek zere geldi.

Yzyllar Boyunca skdar

Fetih Sonras Dnem:

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

zans ahalisi de fetihten ok nce bu yerleri

Yzyllar Boyunca skdar

Kasm 1543 tarihinde skdar brahim Aa

29 Mart 1548 tarihinde Kanun, ikinci defa

5 Nisan 1578 tarihinde, Grcistan ve irvan

Yzyllar Boyunca skdar Sakinleri

Yzyllar Boyunca skdar

Safev ehzadenin stanbula gelii, bu ehrin

bul tarafnda da caddeler, sokaklar, evler ve