5.

DL KAT DEMES PLAK SSTEMLER

5.1 Giri
Kat demesi tayc sisteminin sk kiriler zerine ince plak yaplmas ile
oluturulan dzlem tayc elemanlardr. Burada ama bir veya iki dorultudaki
kiriler arasn bo brakarak zellikle aklk ortalarnda tama gcne etkisi az
olan ekme blgesindeki betonun kaldrlmas bylece dzlem yzeysel tayc
elemann z arlnn azaltlmasdr. Mesnet blgelerindeki negatif momentler iin
diler birletirilerek veya yatayda guse yaplarak basn blgesindeki beton kesit
alan arttrlabilir. Dili kat demesi tekil edilirken kiriler sadece her plakta bir
istikamette yerletirilmise bir dorultuda dili plak, ayet her plakta kiriler iki
dorultuda yerletirilmise iki dorultuda dili plak sistem veya kaset deme olarak
isimlendirilir. Tek dorultuda dili plak sistemler nervrl deme olarak da
isimlen-dirilmektedir. Diler aras doldurulmusa asmolen deme olarak
isimlendirilir.
5.2 Bir Dorultuda alan Dili Deme Plak Sistemler
5.2.1 Boyutlandrma
Bir dorultuda dili demeler bir dorultuda sk yerletirilmi kiriler ile bunlar
zerindeki ince plaktan oluur. Sk kiriler di zerindeki plakta tabla olarak
isimlendirilir. Sk kirili plak sistemin dili plak sistem olarak ele alnmas iin ekil
5.1de verilen boyutlarda olmas gerekir (TS-500).
boyuna datma
donats

enine datma
donats

d
e 700 mm
bw 100 mm

bw 100 mm

t 1/10 e
50 mm
70 mm
(Deprem
blgesinde)

ekil 5.1 Dili deme kesiti.

Di ismi verilen kirilerin aras bo braklabilecei gibi tayc olmayan hafif
bloklarla (beton briket, boluklu pimi toprak, vb.) doldurularak dz bir tavan elde
edilebilir ve kalp maliyeti azaltlr.
Boyutlandrmada diler ayr ayr hesap edilir. Diler zerindeki plak, yklerin
komu dilere aktarlmasna yardm eder ve di, ykleri komu diler ile birlikte
tar. Diler arasnda yk aktarmn artrmak iin enine dilerin tekili uygun olur.
Enine diler ayn zamanda boyuna dilerin yanal rijitliini artrrlar.

73

Demedeki diler ve zerlerindeki tabla birlikte dkldklerinden bu iki eleman

birlikte alr ve dili demelerin aklk kesitleri tablal kesit olarak
boyutlandrlabilir. Tabla genilii olarak iki di ekseni arasndaki uzaklk
alnmaldr.
Dilere dik dorultudaki erit ykler (blme duvar vb.), hesaplarda her bir di
zerinde tekil yk olarak dikkate alnmaldr. Bu tr ykn bykl fazla
olduunda, yk altnda enine bir di yaplmaldr.
5.2.2 Kesit Tesirlerinin Hesab
Dili deme plak sistemlerin hesab her di, mesnetlerinde serbeste dnebilen
srekli kiriler gibi hesaplanabilir.
Aklklarn eit veya en kk akln en byk akla orannn, min/max 0.8
olduu ve hareketli ykn kalc (sabit) yke orannn q/g<2 olduu dzgn yayl
yk durumunda, aklk ve mesnet momentleri bir dorultuda alan plak sistem
kesit tesirlerinin hesabnda kullanlan katsaylar yardm ile yaklak olarak hesap
edilebilir.
Aklklarn farkl ve hareketli yklerin byk olmas halinde kesit tesirlerinin
mesnetlerin zerinde dnd kabul edilen srekli dili demelerin kesit tesirleri
elverisiz yklemeler yaplarak srekli kiri teorisine gre hesaplanabilir.
Tasarm mesnet momenti, mesnet ortasndaki momentin M=Va/3 kadar
azaltlmasyla bulunur. Bu hesapta gz nne alnacak a mesnet genilii deeri
dili deme toplam yksekliinin iki katndan fazla olamaz. Dili deme kesiti
basn donats gz nne alnmadan boyutlandrlmaldr. Dili demenin
mesnetlendii kenar kiriin (son mesnet kirii) burulma rijitliinin gz nne
alnmad durumlarda, bu kirie burulma donats olarak;
Ao
f
T
0.15 ctd (1 + 1.3 d )b w
s
f ywd
Vd b w

(5.1)

ile belirlenen minimum etriye konmaldr. Bu bantda;

Td
1
Vd b w

ve
Td = Tcr

alnmaldr. Ayrca Ae gbek alan Aeyi evreleyen etriye (5.1) bantsndaki

minimum burulma etriyesinden az olmamaldr.

74

Kenar mesnet kirie konmas gereken minimum boyuna donat ise;

A s =

Td u e
2 f yd A e

(5.2)

den az olmamaldr.
Kenar aklk di kirilerinin d kenar mesnetlerine, kenar aklk donatsnn en az
yars kadar mesnet donats konmaldr.
Mesnet momentinin byk olmas durumunda mesnet blgesindeki kiri kesitinin
geniletilmesi gerekeceinden mesnette kiri kesitinin geniletilmeye balad ve
mesnet yzndeki kesitler ayr ayr tahkik edilmelidir. Ayrca bu blgelerde kesme
kuvvetine gre tahkik yaplarak etriyelerin yerletirilmesi gerekir.
Dili demelerde en byk tasarm kesme kuvveti Vdnin, kesit kesme atlama
dayanm Vcr deerini amamas amalanmaldr. Bu kuraln salanamad
durumlarda, kesme dayanm ile ilgili olarak ngrlen btn kurallara uyulmaldr.
5.2.3 Dili Deme Plak Sistemlerin Yapm Kurallar
Bir dorultuda alan dili demelerin akl 4 mden fazla ise, tayc dilere
dik, en az ayn boyutta enine diler dzenlenmesi gereklidir. Akln 4 m ile 7 m
arasnda olduu durumlarda bir enine di, akln 7 mden byk olduu
durumlarda ise iki enine di dzenlenmelidir. Bu diler boyuna dilerle ayn kesit ve
donatya sahip olmaldrlar. Enine diler, akl olabildiince eit blmelidir.
Diler arasndaki serbest aralk e 70 cm olmaldr.
Tablann kalnl serbest di aralnn 1/10undan ve 50 mmden, deprem
blgelerinde 70 mmden az olamaz.
Di genilii ise bw 10 cm olmaldr.
Toplam di yksekliinin (plakla birlikte) serbest akla oran en az,
basit mesnetli tek aklkl demelerde;
srekli demelerde;
konsollarda ise;

1/20,
1/25,
1/10

olmaldr.
Dilerin mesnetlendii kiriin genilii kolon geniliine kiriin yksekliinin ilave
edilmesi ile bulunan deerden fazla olmamaldr.

75

Sehim kontroln gerektirmeyecek di ykseklikleri,

basit mesnetli tek aklkl dili demelerde;

h/16,

srekli dili demelerin kenar aklklar iin;

h/18.5,

i aklklarnda;

h/21,

konsollarda;

h/8

olmaldr (ACI-318).
b

Asal di

Enine di

Enine datma donats

Yastk kiri

a-a kesiti
ekil 5.2 Dili deme kalp plan.

76

b-b kesiti

Boyuna datma donats

Yastk kiri

Asmolen dili demelerin standart boyutlar aadaki tablolarda verilmitir.

izelge 5.1 Hafif beton blok dolgulu dili deme.
t
h d

ho

D
40 cm 10

D
(cm)
12
14
16
18
20
22
25
28
32

40 cm 10

t = 5 cm
ho
Toplam
(cm)
Arlk
(t/m2)
17
0.250
19
0.265
21
0.285
23
0.300
25
0.320
27
0.340
30
0.360
33
0.375
37
0.410

t = 7 cm
ho
Deme
(cm)
Arl
(t/m2)
19
0.300
21
0.315
23
0.335
25
0.350
27
0.370
29
0.390
32
0.410
35
0.425
39
0.460

izelge 5.2 Kulaksz hafif beton blok dolgulu dili deme.

t

D
40 cm 10 40 cm 10
D
(cm)
20
22
24
26
28
30

t = 5 cm
ho
Toplam
(cm)
Arlk
(t/m2)
25
0.280
27
0.300
29
0.320
31
0.340
33
0.360
35
0.380

77

t = 7 cm
ho
Deme
(cm) Arl
(t/m2)
27
0.325
29
0.345
31
0.365
33
0.385
35
0.405
37
0.425

h=ho

izelge 5.3 Pimi toprak blok dolgulu dili deme.

t
ho

h d

D
40 cm 10

D
(cm)
16
18
20
23
25
30

40 cm 10

t = 5 cm
Toplam
ho
Arlk
(cm)
(t/m2)
21
0.185
23
0.200
25
0.215
28
0.225
30
0.230
35
0.240

t = 7 cm
Deme
ho
Arl
(cm)
(t/m2)
23
0.230
25
0.250
27
0.265
30
0.270
32
0.280
37
0.290

5.2.4 Donat ile lgili Kurallar

Dilerde eilme ve kesme donats kirilerdeki gibi hesaplanr. Ancak, hesap kesme
kuvvetinin kesme atlama dayanmndan kk olduu durumlarda, minimum etriye
kouluna uyulmayabilir ve ak etriye kullanlabilir. Bu durumda, etriye aral 250
mmyi geemez.
Her die bir veya iki boyuna ubuk konmaldr. ki ubuk bulunmas durumunda
bunlardan biri pilye yaplabilir.
Dilerin stndeki plakta, ekil 5.2de gsterildii gibi datma donats
bulundurulmaldr. ki ynde de bulundurulmas zorunlu olan datma donatsnn
her bir ynde plak tm kesit alannn 0.0015den az, donat aral ise 250 mmden
fazla olmamaldr.
5.3 ki Dorultuda Dili Kat Demesi Plak Sistemler
Aklklarn byk ve hareketli yklerin fazla olduu durumlarda deme yklerini
her iki dorultuda yerletirilen dilerle tayarak kenar kirilere aktarmak uygun
olur. Diler nedeni ile kalp maliyetleri yksektir. Ykler her iki dorultudaki
dilerle paylalarak tanr. Dz bir tavan elde edilmesinin istenmesi halinde diler
arasndaki boluklarn hafif malzeme ile doldurulmas yoluna gidilebilir.
ki dorultuda dili plak sistemlerin en uygun zmleri sonlu elemanlar yntemi ile
elde edilebilir. Bu metotla zm karmak ve uzundur. Ayn zamanda data girii ve

78

idealletirmede yaplacak hatalardan dolay elde edilebilecek yanl sonular

kontrol edebilmek iin yaklak bir yntemle kontrol etmekte fayda vardr. ki
dorultuda dili demelerin yaklak zm iki farkl metotla yaplabilir.
1) TS 500de iki dorultuda alan plak sistem demelerin hesab iin verilen
katsaylar yntemi: Bu yntem deme mesnetlerinde kiriler bulunuyor ve bu
kiriler kenarlar boyunca serbeste dnmesi engelleniyorsa kullanlmaldr. Burada
birim genilie etkiyen moment, katsaylar yardm ile hesaplanr. Bu deerin, bir
die ve etkili genilie isabet eden miktar belirlendikten sonra diler boyutlandrlr.
Bu ekilde tekil edilen demelerde kesme kuvvetlerinin etkili olaca dnlerek
karlanmalar hesapla gsterilmelidir.
2) Pla, iki dorultuda eritlerden olumu kabul ederek yaplan zm: Pla iki
dorultuda oluan eritlerin tekil ettiini kabul ettiimizde daha nce ift
dorultuda alan kirili plaklarn her iki dorultudaki yk tama oranlarndan
faydalanarak her iki ynde tanan ykleri tayan srekli plak erit kesit tesirlerinin
hesab eklinde yaplan zmdr. Burada bir diin etkili genilii belirlenerek
dorudan bir diin kesit tesirlerini hesaplamak mmkndr. Yk datma katsaylar
izelge 3.2den alnabilir. Kiri yksekliinin az olmas durumunda kolon
evresinde zmbalama etkisi nem kazanr dolays ile burada da kirisiz demelere
benzer ekilde zmbalama dayanm kontrol edilmelidir.

79