KIZILELMA

lar 1859-1869 yllar arasnda kanal ina

ettiler. 16 Kasm 1869'da a lan kanal ve
hzla gelien yeni ticaret yolu Kzldeniz'in
nemini arttrd. Bu arada Mustafa Reid Paa'nn tahmin ettii gibi AkdenizDou lkeleri ticareti byk lde buraya kayd ve stanbul- Basra krfezi ba
lantl Hindistan- Uzakdou ticaret yolu
nemini kaybetti. Kzldeniz'in kazand
bu yeni nem blgede hakimiyet kurmak
isteyen lkelerin saysn arttrd ve bunlardan, kanaln ald yl Eritre sahillerindeki Assab' satn alan talya 1882'de
buray, 1890'da Masawa' Liman dahil
blgenin tamamn smrgeletirdi. Svey Kanal'nn almasn salayan lll. Napolyon'un Almanlar'a kar giritii mcadelede urad yenilgiyi deerlendiren
ngilizler ise hzla kanal hisselerini toplayarak Kzldeniz'in hakimiyetinde parasal
adan da sz sahibi olmak istediler. Her
eyden nce Kzldeniz onlar iin Hindistan smrgelerine ulamann en ksa yolu
olmasndan dolay vazgeilmezdi. Zamanla Svey. Port Sudan, Hudeyde, Taiz, Cidde, Yen bu'. Masawa' ve Sevakin gibi limanlarn nemi daha da artarken ayn
ekilde Kzldeniz'e sahili olan lkelerin de
stratejik nemi artt.
XX.

yzyln balarnda Osmanl

Devleti
Kzldeniz'deki hakimiyetini srdrmeye
devam ettiyse de 1. Dnya Sava ve zellikle erifleri n balatt bamszlk hareketi neticesinde (1916) geriledi; 1918'de
imzalad Mondros Mtarekesi ile de buralarda hibir arlnn kalmad ilan
edildi. Savan ardndan Kzldeniz'e komu lkelerde yeni yaplanmalarn ortaya
kmas , nce rdn'n ( 1920). daha sonra da srail'in ( 194 7) kurulmas ve Kzlde
niz'in okyanuslara almadaki nemi blgeyi daha stratejik bir konuma getirdi.
Msr'n 19SS'te Akabe krfezinin azn
daki Tir an Baaz'n srail gemilerine kapatmas ve ertesi yl da Svey Kanal'n
milliletirmesi ll. Msr - srail Sava'na yol
at. 1973'te Msr'n Bablmendeb'i kapatarak Kzldeniz'de hakimiyet kurma
giriimine karlk srail de 1976'da istihbarat uaklar ile blgenin kontrolnde
sz sahibi olduunu hissettirdi. Bu arada
Sovyetler'in Somali ile anlamas ( 1974)
sper glerin de Kzldeniz'e duyduklar
ilgiyi gsteriyordu. 1977'de Arap Savunmas ad altnda bir birlik kurmaya alan
Yemen- Suudi Arabistan - M s r birleik
gleri Bablmendeb'de almalar yaptlar ve "K zldeniz bir Arap denizidir" slo-

gann

dnyaya benimsetmek iin giri-

KIZILELMA

imlerde bulundular. srail ise Etiyopya'nn

muvafakatiyle Eritre sahilinde ve karadalarda baz sler edindi. Yine

1977'de Fransa Cibuti'nin bamszln
elde etmesine yardmc oldu ve bu yeni
devletle topraklarnda askeri g bulundurmak zere bir dizi antl ama yapt;
bylece Kzldeniz'in gneybat sahillerinde gcn hissettirdi. Sovyetler Birlii'n
den drt yl sonra Amerika Birleik Devletleri de 1978 yl Ocak aynda Asmara ve
Masawa'da iki askeri s kurdu. Etiyopya'dan Dehlek ve Sentian adalarn yirmi
be yllna kiralad; ayrca yine Kzlde
niz geiini kontrol amac ile Diego Garcia
ve Mauritius adalaryla Maldivler'deki slerini takviye etti. XXI. yzyln balarnda
Kzldeniz dnyann btn gl lkelerinin dikkatlerini zerinde toplayan nemli
bir deniz olma zelliini korumaktadr.
sndaki

BBLYOGRAFYA :

BA, Yldz Esas Evrak, dosya 88, vesika 15, T.

1324 ( 906); Ya'kbi, Kitfib'l-Bldan, s. 340;
ibn Hurdazbih, el-Mesalik ve'l-memalik (nr Selahaddin el-Mneccid). Kahire 1956, s. 61-7181, 153-155; ictrisi. fat'l-Magrib, s. 25, 141143, 164; bn Fazlullah el-meri. Mesalik, s.
147-149; ibn Battuta, er-Rif:le, Beyrut 1968, s.
237-238; Evliya elebi, Seyahatname, IX, 803815; R. Silverberg, World of Coral, New York
1965, tr.yer.; K. A. Kitchen, "Red Sea", NBD,
s. 1077-1078; Faruk Osman Abaza. 'Aden ve'ssiyase el-Britaniyye fl'l-Baf:ri'l-Af:mer: 18391918, Kahire 1976 , s. 54 7, 628-630, 646; T.

Tam rat, "The Red Sea and the Ho m

600)",

050-

Cambridge History of Africa, Cam-

bridge 1977, lll, 98-182; F. A. K. Yasamee, "The

Ottoman Empire, The Sudan and the Red Sea
Coast, 1888-1889", Studies on the Ottoman
Diplamatic History (ed. Sinan Kuneralp), stan
bul 1990, V, 87-1 02; Y. Nada- G. Picco, Sovereignty and Maritime Jurisdiction in the Southem Red Sea, USA 1996, s. 9-1 O, 17-18, 39; S.
F. Hoyt, "The Name of the Red Sea", JAOS, sy.

32 ( 91 2), s. 115-119; "Bahr-i Ahmer ve Basra' da Memuren Bulunacak Erkan Hakknda",

Takvim-i Vekayi', nr. 1788, stanbul 19 Cemaziyelevvel 1332/2 Nisan 1330; B. K. Cooke,
"The Red Sea Coast in 1540", S udanNotes
and Records, XVI, London 1933, s. 151 -159;
Fevzi Kurdolu, "Selman Reis Layihas", Deniz
Mecmuas, sy. 47, stanbul 1943, s. 68-73; C. F.
Beckingham. "The Red Sea in the XVI'" Century",
Journal of the Egyptian and Oriental Society,

sy. 25, Kahire 1947-53, s. 29; [a.mlf.]- C. H.

Becker, "Bal:r al-l):ulzum", EJ2 (ing.). 1, 931933; Cengiz Orhonlu. "XVI. Asrn ilk Yarsnda
Kzldeniz Sahillerinde Osmanllar", TD, XII/ 16
( 1961). s. 1-24; Salih zbaran, "A Turkish Report on the Red Sea and the Portuguese in the
Indian Ocean (1525)", Ar.S,IV(l978), s. 81-88;
Ali Muhammed el-Miyah. "el-Bal:r'l-AJ:mer",
MMifr., XLVIII/3 (200 I). s . 37 -62; Kams 'la' lam, ll, 1243-1244; Sesim Darkot. "Kzlde
niz", iA, VI, 796-798. fAl
~ MUSTAFA L. BiLGE

Eski alardan beri

Trk cihan hakimiyeti idealini
sembolik olarak ifade eden bir kavram.

En eski kaynaklardan balayarak kzl

elma tabirinin nereden geldii aka belirtilmeksizin "eriilmesi istenen lk. elde edilmesi amalanan mu hayyel yer" anlamnda kullanld grlmektedir. Baz
aratrmaclar. tabirin kklerinin Uzakdou'da mitolojik aiara kadar uzandn
ortaya koymaya alrken bir ksm da
insanlk tarihi kadar eski olan bu motifin
Bat dnyasnda da mevcut olduunu belirtir. Baz ada aratrmaclara gre ise
ilk defa Orta Asya'da Trkler arasnda doan bu lk, Ergenekon destannda Ergenekon'dan dar kma ve kaybedilmi
olan eski yurdu tekrar ele geirme ideali
eklinde grlr. Kavram zamanla, gerekletirilmesi dnlen idealleri ve
zaptedilmesi gereken yerleri belirleyen
bir sembol haline dnr. Orta Asya'da
Ouz Trkleri iin kzlelma. hangi yne
giderlerse gitsinler hedefleri ve kazandklar zaferin ad haline gelir.
Bat kaynaklarnda

asa ile birlikte halameti olarak kullanld belirtilen kzlelma bazlarna gre talya'da
Roma ehri, bazlarna gre de Roma'dakiSaint Pierre Kilisesi'nin zerinde bulunan ve denizden de grlebilen altn yaldzl kre ya da bu kilisenin st krmz
bakrla kaplanm kubbesidir. Ancak bu
ideal Osmanllar'da biraz daha farkl bir
anlam kazanr. Ouzlar, Seluklular ve Osmanllar tarafndan Roma ve Bizans imparatorluklarnn hakimiyeti altndaki lkelerin fethedilmesiyle Trkler'in cihan
hakimiyetinin gerekleecei dncesi
ne varlmas birbirini tamamlayc mahiyette ideallerdir. Bundan dolay zellikle
stanbul'un fethi bir anlamda kzlelma
idealinin gereklemesi eklinde yorumkmdarlk

lanmtr.

Bizans dneminde Ayasofya'nn nnde dikili bir stun stnde at zerindeki

lustinianos heykelinin elinde altndan bir
kre bulunmaktayd. Bu ekilde btn
dnyay hakimiyeti altnda tuttuuna
inanlan imparatorun elindeki krenin
(kzlelma) yere dmesi, Bizans da dahil
birok lkenin Trkler tarafndan zaptedileceine ve imparatorluun kne
iaret saylmt. Ayrca burada yer alan
bir kitabede, "Bu top benim elimde dur-

559

KIZILELMA
duu srece dnyaya sahibim " szlerinin yazl bulunduu; lustinianos'un, "Beni ykacak kimse buradan geecektir" dedii de rivayet edilmektedir. Bizans halk
tarafndan imparatorun sa elinin sihirli
bir gle donanm olduuna , sol elinde
bulunan altnla kapl bronz krenin de
devletin refah ve strabn sembolize ettiine inanlyor, ehirde yaayan halk zaman zaman heykelin nne gelip mit ve
korkuyla ehrin geleceini dnyordu.
1317'de krenin zerindeki ha bir frt
nada dt zaman halk byk bir korkuya kaplm. daha sonra elma biimindeki top da dp paralannca bundan
yaknda devletin paralanp yklaca manas karlmtr. Dier bir rivayete gre
de heykelin elindeki top Fatih Sultan Mehmed'in istanbul'u kuatmasndan ksa bir
sre nce dm, imparator Konstantin
iki defa onu tekrar yerine koymay denemise de baaramamtr. Baz hristiyan
seyyahlara gre cihan hakimiyetinin tls
mn tadna inanlan altn kre Bizans

imparatorluu'nun uuru saylyordu . )0.1_

yzylda

heykelin y klmas ve krenin yere dmesi birok lkenin elden kaca

na, bu lkelerin Trkler tarafndan fethine ve imparatorluun kne iaret saylmt. Gerekte ise bu elma (Reichapfel)
istanbul'un Trkler'ce fethinden ok nce kaybolmutu. Seyyah Clavijo. 1403'te
bunun hala yerinde olduunu sylerken
Savyeral Knappe Schiltberger 1427'de
artk onu orada grememitir. Evliya elebi ise Hz. Muhammed'in doumu sra
snda Nemrud'un atekedesinin sndn, Tak- Kisra ile birlikte Ayasofya ve
Kzlelma-y Rum Kubbesi'nin de ktn yazmaktadr.

Cari Brockelmann ve Martin Hartmann.

Hesperides'in altn elmalarndan geldiini ve bunda da
Bat dnyasnn ideal lkelerinden birinin
tasavvur edildiini ileri srerken August
Fischer bunu cihan hakimiyetinin bir sembol olarak gsterir. Bir ksm aratrma
clar ise kzlelmann Dou lkelerinde de
hkmdarlk alameti sayldn gsteren
eitli tarihi kaytlar zerinde durmakta-

sa ellerinde tutmakta, Yavuz Sultan Selim'in ise iki elinde iki elma bulunmaktadr. Ayrca eitli kaynaklarda, Fatih Sultan Mehmed devrinden balayarak lll. Selim dnemine kadar Trk askerlerinin
dillerinden drmedii, "Padiahm, biz
senin urunda ta Kafda'nn tesine,
kzlelmaya dek varrz" szleri Osmanl
lar ' n ebedl saltanatnn btnl anlamnda kullanlmtr (Tebly, s. 36 vd.).
istanbul'un fethinden sonra Trk milletinin hedef ve ideali Roma'ya ynelince
buras bir kzlelma olmutur. Fatih Sultan Mehmed'in veziri Gedik Ahmed Paa'nn Otranto seferi, Kanuni Sultan Sleyman'n Korfu ve Pulya seferleri, Barbaros Hayreddin Paa ' nn Reggio seferi.
Merzifonlu Kara Mustafa Paa ' nn Viyana
kuatmas hep kzlelma idealiyle aklan
maya allmtr.
Kosova Meydan Sava'nn kazanlpSr
bistan ' n Osmanl topraklarna katlma
snda

nemli rol oynayan ve babasnn yerine tahta geen Yldrm Bayezid clus
tebriki iin Edirne Saray'na gelen Venedik. Ceneviz ve dier talyan devletlerinin
bar ve ticaret anlamalarn yenilernek
isteyen elilerine, Osmanl Devleti snrlar
iinde ticaretin tabii bir hal olduunu syledikten sonra anlama yaplmasn reddetmi ve, "Roma'ya kadar gidip Saint
Pierre Kilisesi'nin mihrabnda atma yem
vereceim " szleriyle Roma (Rum papa)
kzlelmasnn. henz dou kzlelmas (s
tanbul) fethedilmeden nce Trk lkesinin haritasna g irmi olduunu resmen
ilan etmitir.
Peuylu brahim. "Ehl-i islam kzlelma
ya de i n fethetseler gerektir dey lisan-
halkta ayi'dir. lakin bu kelamn me'haz

kzlelmann meneinin

dr.

Kzlelma Osmanl padiahlarnca

da
alameti saylmtr. Topkap
Saray Mzesi'nde bulunan Osmanl padiahlar albmnde (Badat K k , nr.
408, vr. 32a), elebi Sultan Mehmed'den
lll. Murad'a kadar sekiz padiahtan yedisinin elinde birer elma resmedilmitir.
Fatih Sultan Mehmed, ll. Bayezid ve ll.
Selim bu elmalar sol ellerinde, dierleri
hkmdarlk

560

comeli us
Gurlitt'in
iz di i

restitsyona
gre
Ayasofya
nndeki
an tn

zerinde,
sol elinde
kre t utan
atl imparator
heykeli
(Die Baukunst
Konstantinopels,
Berlin 1909-1912,
lv. 18)

ve sebebi malum deildir"; baka bir yerde de, "Snr ta gibi bir alarnet iin vaz' olunmutur" derken Evliya elebi Budin'de
bir Kzlelma Saray. Estergon'da da bir
Kzlelma Camii bulunduunu belirtmektedir. Kanuni Sultan Sleyman dneminde Habsburglar'la yaplan savalarda Be
(Viyana) kzle lmas ortaya kar. lll. Selim devrinde Nizam- Cedld'in kurulmasna kar ayaklanan yenieriterin azn
dan naklen Koca Sekbanba ' nn kaydettii, "Hemen bize dman gstersinler,
dalkl olup dman ordusuna dalarz ,
harap ederiz ve kraln tahtn tacn ba
na geirip kzlelmaya dek gideriz" szleri , bu srada kzlelmann yine muhayyel
bir lke oldu unu gstermektedir. Kzl
elma efsanesinin yenieriler arasnda da
yaygn olduu tahmin edilmektedir. Kanunl'nin bir gn yenieri k tasn dola
tktan sonra, "Kzlelmada buluuruz" diyerek askerin arasndan ayrlmas eitli
kaynaklarda zikredilmektedir.
Baz

kaynaklarda

kzlelma

yerine "di-

yar- ngrs" tabiri kullanlmtr. Evli-

ya elebi. Hayretl'nin, "ahm kzlelmay

ayva ile doldurdun" msrayla sona eren
ktasnn Budin 'de Kzlelma Saray diye
mehur binann divanhanesinde celi hatla yazl olduunu sylerken Ak elebi,
sadece son msran kaydettii bu drtln Be seferine tarih drldn
belirtmektedir. Ayn eki lde Nev'i, Aki.
Kandi, Sabit ve Enderunlu Vasf'n iirle
rinde de bu anlamda kzlelma tabirinin
yer ald grlmektedir.
Ziya Gkalp'in 23 Kanunusan 1328'de
(5 ubat 1913) Trk Vurdu'nda yaymla
nan nl manzum hikayesi "Kzlelma" ile
bu kavram deiik bir muhteva kazanarak yeniden gndeme gelir. Tanzimat'tan sonraki yllarda hemen hemen unutulmaya yz tutan bu sembole yeni bir
anlam kazandrmaya alan Ziya Gkalp'te kzlelma bu defa. kmekte ve
dalmakta olan Osmanl Devleti yerine
btn Trkler'in bir araya gelerek kuracaklar ve yzyllardr zlemini ektikleri
Turan lkesiyle e anlamda kullanlr. "K
zlelma" manzumesi. btn Trkler tarafndan heyecanla karland gibi baz
arkiyatlarn da konuyla ilgilenmesine
yol aar. Ziya Gkalp'ten birka yl sonra
mer Seyfeddin " Kzlelma Neresi?" ady
la yaymiad hikayede ( YM, . nr. 21 , 29
!Ter!ni sa ni 191 7J, s. 418) " padiahn at
nn ayann bast yer" diye gsterdii
kzlelmaya "eriiirnek istenen lke" ek
linde aklk getirir. 1914'te Aka Gndz

KIZLAR AGASI HAMAM!

adl kitabnda, Yahya
Kemal de "Gedik Ahmed Paa'ya Gazel"
adl iirinde yer alan. "kt Otranto'ya
pr-velvele Ahmed Paa 1 TGlar varsa
gerektir Kzlelma'ya kadar" msralarn
da yine bu ideali ortaya koyar. Cumhuriyet'ten sonraki yllarda Hseyin Nihai Atsz , Arif Nihat Asya, Necdet Sancar, Niyazi Yldrm Genosmanolu gibi air ve
yazarlar da kzlelma motifini daha ok
Ziya Gkalp'in kulland tarzda Trklk ideolojisi evresinde ele alp ilemi
lerdir.

Muhterem Katil

BBLYOGRAFYA :
Ak elebi, JV/eil.ir '-uara, s. 9 6; Evliya
5, 24; lll, 324; VI,
235-236, 262, 265; VII , 55, 39, 94, 248, 273,
332, 47; Hammer (Ata Bey). lll, 474; VII, 3;
smail Hami Danimend, Trklk JV/eseleleri,
stanbul 966, s. 24- 26, 63; Osman Turan,
Trk Cihan Hakimiyeti JV/efkresi Tarihi, istanbul 979, s. 594-595; Karl Tebly, Dersaadet'te
Avusturya Se{irleri (tre. Seluk nl), Ankara
988, s. 36 vd.; Fr. Babinger, "Qizil Elma", /si.,
XII (1922). s. o9- ; M. Fahrettin Krzolu ,
"Trk Milli Geleneinde Kzlalma ve Yerleri",
BTTD (2. seri). sy. ( 1985). s. 31-36; sy. 2 ( 1985),

elebi, Seyahatname, 1,

s. 4-47; Orhan aikGkyay, "Kzl Elma zerine", TT, V/25 (1986). s. 9-4; V/26(1986). s.

20-25; V/27 (1986). s. 9-3; V/28 (1986), s. 913; Samiha Ayverdi, "Kzl Elma", KAJV/, XXIV/2
( 995), s. 5-7; Stefanos Yerasi mos." Aatan
Elmaya: Apokaliptik bir Temann Soyaac"
(tre. Emel Ergun). Cogito,sy. 7, stanbul 999,
s. 304-332; P. N. Boratav, "Kizil - Elma", EJ2
(ng.).

V, 245-246.

l,iJ
M

RHAN AiK GKYAY

KlZlLTEPE ULUCAMii
(bk. ULUCAM).

_j

KIZLAR AGASI
Osmanl saraynda

Harem'de kadnlara ait ksmdan

sorumlu olan grevli
L

(bk. oARssAADE).
_j

KIZLAR AGASI HAMAMI

stanbul' da,
1920'1erde ortadan kaldrlm olan
XVII. yzyla ait hamam.

_j

Laleli'de Mesih Paa Camii yaknndayd.

Kitabesi yapnn ykntlar arasnda Heinrich Glck tarafndan bulunmu. Asm
Bey ile Paul Wittek tarafndan yaymlan
mtr. Sonra ne olduu bilinmeyen bu
manzum kitabeden Darssaade a as Abbas Aa'nn hamarn 1080 (1669-70) yln
da yaptrd anlalmaktadr. Abbas Aa,

26

evval

1078'de (9 Nisan 1668) Muslih

lm zerine Darssaade aal
na tayin edilmi ve drt yl bu makamda kalarak 9 Rebllevvel 1082 de (16 Temmuz 1671) azledilmitir. Daha sonra M
sr'a gitmi ve orada lm , afii olduundan mam afii Trbesi yaknna gmlmtr. Topkap Saray Emanet Hazinesi yazmalar arasnda bulunan (nr.
3039) ta'lik hatla yazl vakfiyede Abbas
Aa'nn gerek stanbul iinde gerekse d
nda brakt hayratn cinsi ve vasflar
ayrntl biimde yazlmtr. stanbul'daki
nemli bir hayrat 1078 (1667-68) tarihli
Beikta 'ta kendi adyla anlan camisidir.
Laleli'dekinden baka Sirkeci ve Cerrahpaa'da iki hamarn daha vard. Vakfiyesinden anlaldna gre Abbas Aa, Laleli' deki hamarn beslemek zere Krke
me ve Halkal sularna katklar yapmtr.
Evliya elebi, burasnn ehrin ileri gelenlerinin gittii byk ve itibarl hamamlardan biri olduunu syler. Joseph von
Hammer, stanbul hakkndaki kitabnda
Kzlar Aas Hamarn'na ufak bir blm
ayrd gibi ona geree uymayan bir de
tarih! balant uydurmutur. Btn vakf hamamlar gibi sonralar zel mlkiyete geen yap. Maliye nazriarndan Yusuf
Ziya Paa'nn mlkiyetinde alrken 23
Temmuz 1911'de kan Uzunar-Aksa
ray yangnnda btn evresiyle birlikte
harap olmutur. Yangnn ardndan y
kntlar iinde kalan hamamn bir foto
raf 1917'de Alman subaylarndan Franz
C. Endres'in kitabnda yaymland gibi
ayn yazarn 191 S yllarnda kan bir dergideki makalesinde de Amadeus Faure
adnda bir ressamn yapt stanbul tablosunun renkli bir reprodksiyonu bu yazda kullanlmtr. Glck. stanbul hamamlar zerinde 1916-1917 yllarnda
aratrmalar yaparken ehremaneti tarafndan yktnlmaya balanan yapy soyunma yerleri henz yklm halde iken
grmtr. Ykm ileri savan son ylna
doru durmu ve eserin kalntlar bir sre daha bu halde kalm. savan yaratt
sefaJet yznden uygunsuz kiilere bar
nak olunca evreden ikayetler balam
tr. Bu sebeple 4 Mart 1923 tarihinde ya-

Aa'nn

plan

bir ehir meclisi toplantsnda yelerden Mehmed Nzhet Bey(Ortanca) bir

nerge vererek kalntlarn tamamen ortadan kaldrlmasn istemitir. yelerden
yalnz Osman Saib Bey buna kar km
sa da bir sonu alnamam ve Kzlar Aa
s Hamarn'nn btn kalntlarnn ykl
mas ehremaneti tarafndan uygun grlmtr.
Yap.

iki blm Ayasofya'daki Haseki

gibi doudan batya
bitiik olarak uzanan ifte hamam d. Dou ynndeki erkekler ksmnn kemerli
ve stunlara oturan bir giri revakl vard.
Erkekler ve kadnlar ksmnn byk kubbeli camekaolar ta ve tuladan karma
teknikle yaplmt. Glck'n bildirdiine
gre sklm olan kurnalardan biri. yeniden yontulmu eski korint nizarnnda
bir stun bal idi. Her iki ksmda da
soyunma yerlerini takip eden lklk vard.
Scaklklar ise kelerinde halvet hcreleri olan drt eyvanl emaya gre yapl
m olup Osmanl hamam mimarisinde
.. A" tipi denilen grubun bir rneini te
kil ediyordu.
Hamarn'nda olduu

Abbas

Aa'nn Cerrahpaa'da

Esekada
ortadan kaldrlmtr. Ayrca Sirkeci'de
Salkmst caddesi kenarnda olan ve
Kk Kzlar A as adyla anlan tek hamam da korunmas iin gerekli kararlar
alnmken 198S'e doru yok edilmitir.
ps yaknnda

bulunan ikinci

hamarn

BBLYOGRAFYA :

1687 Tarihli Abbas Aa Vak[iyesi, TSMK, E.

H. nr. 3039; Evliya elebi , Seyahatname, 1, 333;

Raid, Tarih, , 44, 254; Ayvansarayl, Hadfkat'l-ceuami', ll, 02-03; Hammer, Constanti
napolis und der Bosporos, Pesth 822, I, 536;
F. C. Endres, Die Trkei, M nehen 96, s. 2;
a.mlf., "Konstantinopel", Velhagen und Klasing s JV/anatshefte, XXX/ (1915), s. 257-272;
H. Glek, Probleme des Wlbungsbaues 1: Die
Bader Konstantinopels, Wien 192 , s. 90-94,
6 62; Yksel Yolda Demirean l, istanbul JV/imarisi in Kaynak Olarak Euliya elebi Seya
hatnamesi, istanbul 989, s. 376; Mehmet Nermi Haskan. istanbul Hamam/an, stanbul 995,
s. 2 -23; Semavi Eyice . "stanbul'un Ortadan Kalkan Baz Tarihi Eserleri II", TO, sy. 27
(1973). s. 43-56; R. Ekrem Kou , "Abbas
Aa", ist.A, 1, 9.

Iii

Y EYCE

SEMA

Kzlar A as
Hamamnn

plan

561