ANALIZE GRADA TUTINA

Stanovnitvo
U poreenju sa rezultatima popisa stanovnitva iz 1971. godine, u 2002. godini broj stanovnika je porastao
za svega 610.
Tokom 70tih i 80tih godina, broj
stanovnika se kontinuirano uveavao, da
bi 1991. godine bilo registrovano preko
5.100 stanovnika u odnosu na podatak iz
1971. godine. Devedesetih godina prolog
vijeka javlja se negativna tendencija kao
posledica ratnih zbivanja u republikama
bive Jugoslavije, kada je veliki broj
stanovnitva raseljen.

Izvor: Republiki zavod za statistiku

Struktura stanovnitva
Struktura stanovnitva prema polu
Prema svim popisima stanovnitva, poev od
1971. godine pa do 1991. godine, uvijek je bilo
vie mukaraca nego ena. Ta razlika se tokom
ovog perioda poveavala, pa je 1971. god. bila
480, 1991. god. 1281, a 1991. god. 1491.
Meutim, prema poslednjem popisu
stanovnitva, zabeleeno je vie ena nego
mukaraca, za 378, to predstavlja promenu
trenda koji je vladao tokom prethodnih
decenija.

Izvor: Republiki zavod za statistiku

Starosna strukutura stanovnitva

Starosna struktura stanovnitva optine
Tutin pokazuje da su dominantne
starosne grupacije vezane iskljuivo za
mlae stanovnitvo od 0 do 19 godina.
Meutim, kontigent mlaeg stanovnitva
(npr. 1029 godina) se u periodu
19712002. godina nije u znaajnoj mjeri
poveao, to se, pak, ne moe rei za
starosne grupe preko 60 godina. Naime,
broj starijih stanovnika se drastino
uveao, to ukazuje na demografsko
starenje populacije u optini Tutin.
Izvor: Republiki zavod za statistiku

Popis
04
59
10 14
15 19
20 24
25 29
30 34
35 39
40 44
45 49
50 54
55 59
60 64
65 69
70 74
75 i vie
nepoznat

1971
4.660
3.961
3.749
3.418
2.444
1.702
1.693
1.554
1.362
985
863
994
771
452
275
344
217

1981
4.310
4.361
4.445
3.672
3.059
2.450
1.894
1.384
1.505
1.335
1.017
866
694
735
512
420
120

1991
3.899
3.822
3.947
3.947
3.466
2.747
2.306
2.061
1.606
1.244
1.335
1.282
1.021
726
427
390
405

2002
2.623
2.605
3.018
3.207
2.734
2.492
2.064
1.818
1.717
1.666
1.356
1.130
1017
996
714
678
219

o
Odnos urbanog i ruralnog stanovnitva

Izvor:Republiki zavod za statiistiku

Prema podacima iz 2002. godine u optini Tutin je broj urbanog stanovnitva 2,7 puta vei od broja ruralnog stanovnitva. Statistiki
podaci jasno ukazuju na depopulaciju seoskih sredina, i porast broja stanovnika u gradskim centrima.
Statistiki podaci pokazuju da je u obe popisne godine, sa aspekta etnike pripadnosti, dominirala bonjakomuslimanska populacija.
Interesantno je da je bonjakomuslimansko stanovnitvo oko 22 puta brojnije od srpskog, pri emu se brojni odnos, tokom
analiziranog perioda, nije u znaajnoj mjeri promjenio.
Stanovnitvo po naseljima
Redni
broj

Naziv naselja

Broj stanovnika

1.

Tutin

11.152

2.

Arapovie

3.

Redni

Naziv naselja

Broj stanovnika

51.

Lipica

87

82

52.

Lukavica

296

Baljen

82

53.

Melaje

648

4.

Batrage

165

54.

Mitrova

1.117

5.

Biohane

129

55.

Morani

243

6.

Baica

406

56.

Naboje

256

7.

Brnjievo

93

57.

Nadumce

231

8.

Blaca

45

58.

Namga

212

9.

Bovanj

37

59.

Noaje

99

10.

Borotica

419

60.

Orae

491

11.

Braak

280

61.

Orlje

323

12.

Bregovi

64

62.

Ostrvica

45

13.

Bujkovie

69

63.

Paljevo

405

14.

Velje Polje

283

64.

Piskopovce

189

15.

Vesenie

562

65.

Plenibabe

135

16.

Vrape

66

66.

Pokrvenik

328

17.

Vrba

218

67.

Pope

103

18.

Glogovik

210

68.

Popie

386

19.

Gluhavica

298

69.

Potreb

328

20.

Gnjila

15

70.

Pruanj

222

21.

Godovo

107

71.

Raduhovce

538

22.

Gornji Crni

42

72.

Radua

108

23.

Gradac

126

73.

Ramuevo

264

24.

Gujie

193

74.

Reevie

118

25.

Gurdijelje

145

75.

Ribarie

1.019

26.

Gucevie

79

76.

Rudnica

91

27.

Devree

127

77.

Rua

135

broj

28.

Delimee

558

78.

Sa

46

29.

Detane

265

79.

S. Koarnik

848

30.

Dobri Dub

283

80.

Smolua

333

31.

Dobrinje

101

81.

Starevie

228

32.

Dolovo

530

82.

Strumce

56

33.

Draga

1.409

83.

Suvi DO

437

34.

Dubovo

1.094

84.

Toilovo

175

35.

Dulebe

57

85.

ulije

86

36.

erekare

603

86.

Crkvine

178

37.

Ervenice

65

87.

arovina

325

38.

ire

405

88.

manjke

90

39.

upa

428

89.

ukote

188

40.

Z. Mojstir

549

90.

aronje

294

41.

Izrok

111

91.

ipe

137

42.

I. Mojstir

138

92.

piljani

275

43.

Jablanica

115

93.

ue

184

44.

Jarebice

259

Izvor: Lokalna samouprava

45.

Jezgrovie

314

Broj stanovnika po naseljima znaajno varira, gde gradsko

46.

Jelie

118

naselje dominira sa 11.152 stanovnika. Gustina naseljenosti na

47.

J. Koarnik

42

48.

Kovae

309

49.

Konie

386

50.

Leskova

396

teritoriji cele optine je 40,5 st/km2.

Osnovni kontigenti stanovnitva

Radno sposobno
Ispod
ensko
Radno
15 60 i
Broj
7
7 14
stanovnitv
sposobno
27 vie svega muko ensko
stan. god.
o (1549)
(%)
(1564) (1559)
1991. 5.413 6.255 9.124 2.867 19.877 10.489 9.388
8.213
57,40
2002. 3.663 4.583 7.530 3.405 18.683 9.288 9.395
8.135
62,16
Izvor: Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Maloletno stanovnitvo uzrasta do 15 godina, u

periodu od 1991. pa do 2002. godine, pokazuje
tendenciju znaajnog opadanja. Broj radno
sposobnog mukog stanovnitva se u istom periodu
smanjuje, dok se broj radno sposobnog enskog
stanovnitva gotovo i ne mijenja. Iako se broj radno
sposobnog stanovnitva apsolutno smanjuje,
relativni pokazatelji ukazuju na njegovo poveanje,
to je posledica smanjenja ukupnog broja stanovnika
za 4.577.

Putna i eleznika mrea

u km

Magistralni
Regionalni
Lokalni
Savremen
Ukupn
i kolovoz ukupn savremen ukupn savremen ukupn savremen
o
o
i kolovoz
o
i kolovoz
o
i kolovoz
699
93
32
32
102
44
565
17
Izvor: Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Prema podacima iz 2005. godine, ukupnu putnu mreu u optini ini 699 km puteva. Od toga
4,6 % otpada na magistralne puteve, 14,6% na regionalne, a 80,8% zauzimaju lokalni putevi.
Svega 13,3% od ukupne duine puteva je napravljeno od savremenog kolovoza. Ostatak putne
mree je napravljen od loeg asfalta, makadama ili zemlje. Celokupna duina magistralnih
puteva je napravljena od savremenog kolovoza, dok je samo 43,13% regionalnih puteva
presvueno
dobrim
asfaltom.
Nekategorisani putevi su svrstani u lokalne puteve, koji su u najveoj mjeri u loem stanju, i
esto neprohodni tokom zimskih mjeseci.

Poljoprivreda

Od ukupne povrine optine poljoprivredno zemljite zauzima 53,5%. U strukturi poljoprivrednog

zemljita oranice i bate ine 12,1%, vonjaci 0,8%, livade 33,2% i panjaci 53,9%
Ovaj prikaz ukazuje na biopotencijal ovog podruja, a pogotovu na vei znaaj uma gde je 32,5%
visokih uma.
Zastupljenost uma mora se poveavati na raun loih panjaka i njiva na terenima sa nagibom preko
30%, visinama iznad 1.300 m nadmorske visine, i terenima sa jakom i srednjom erozijom.
Pored umske vegetacije izraena je livadsko-panjaka vegetacija sa zubastom kanforovom travom,
bokvicom, maslakom, hajdukom travom, popovcem, mleikom, mirisovkom i belom detelinom na
panjacima. Livade su uglavnom od livadarske i lisiijeg repa, cikorije, ivanjskog cvijea i dr. Ove
vrste karakteristine su za nia stanita, a za vie brdsko planinske livade i panjake karakteristine
su Nardetum stricta (60%), Festuca rubra falax, Poa alpina, Plantago carinata i dr.
Poljoprivredne kulture uglavnom su predstavljene planinskim itima (jeam, ovas), a od povra
najvie se gaji krompir, a od voa jabuka i ljiva. Sa obzirom na injenicu da 87% od ukupnih
poljoprovrednih povrina ine livade i panjaci, razvoj stoarstva treba da bude prioritet u razvoju
poljoprivrede.

Resursi

Poljoprivredna povrina

u ha

Poljopri

Oranice i bate

Vonj Vinogr Liva Panj Ribnj

aci

od toga
vredna
povrin ukup
no
a

sto
indus povrt no
it
tr.
no krmn
a
bilje bilje
o
bilje

39.699 4.788 33
1

581

927

aci

adi

330

de

aci

13.1 21.392
89

trstici
i bare

Izvor: : Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

u ha

Oranice i bate

Poljo
privr.
povri
ukup
na
no

Ribnja
Vonja Vinogra Liva Panja ci
ci
di
de
ci
trstici
i bare

od toga

sto
indus povrt no
it
tr.
no krmn
a
bilje bilje
o
bilje

38.434 4.788 33
1

581

927

330

13.01 20.303
3

Izvor: : Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Poljoprivredna gazdinstva

Broj poljoprivrednih gazdinstava 2005. godine iznosio je 395 dok je taj broj u prvom kvartalu 2007.
godine 1.715. Ovako nagli skok u registraciji (za 4,34 puta), pre svega je posledica mogunosti
apliciranja za kratkorone kredite Ministarstva poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede, dok je drugi
razlog novana podrka nekomercijalnim poljoprivrednim gazinstvima u iznosu od 40.000 dinara.
Takoe, lokalna samouprava prua podrku poljoprivrednicima koji ele da se registruju iili konkuriu
za kratokorone/dugorone kredite.

Poljoprivredno stanovnitvo

U strukturi ukupnog poljoprivrednog stanovnitva, 52,7% ini aktivno stanovnitvo koje se bavi nekim
od zanimanja u poljoprivrednoj delatnosti. Od 4.245 aktivnog poljoprivrednog stanovnitva 97% ine
individualni poljoprivrednici.

Poljoprivredno
stanovnitvo

Aktivno poljoprivredno
stanovnitvo

Izdravano
poljopr.
stanovnitvo

Individualni
poljoprivr.
ukupno ensko ukupno ensko

8.061

4.015

4.245

1.855

ukupno ensko
ukupno

ensko

4.130

1.830

3.816

2.160

Izvor: Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Od ukupnog broja poljoprivrednog stanovnika, ene ine skoro 50%. U sastavu aktivnog
poljoprivrednog stanovnitva ene su prisutne sa 44%.

Od ukupnog broja stanovnika, poljoprivredno stanovnitvo ima udeo od 26,8%. Od ovog broja,
individualni poljoprivrednici ine 52,66%.

Usluge za poljoprivrednike

Usluge za poljoprivrednike se pre svega pruaju u okviru:

Optinske slube za poljoprivredu koja prua razliite vrste savetodavnih usluga
Javne veterinarske stanice Tutin koja prua usluge iz oblasti veterinarske medicine na
terenu (kurativa i preventiva, zahvati u porodiljstvu, sporovoenje mjera dezinfekcije
Zemljoradnikih zadruga (Tutin - Tutin, Peterska visoravan - Leskova, Peterka Leskova, Gornja Peter - Leskova, Crkvine - Tutin), koje se bave prodajom sopstvenih proizvoda,
nabavkom repromaterijala, kao i semena i sadnog materijala za svoje lanove, edukacijom i sl.
Pojedine zadruge, poput ZZ Tutin, su neaktive, formalno postoje, imaju mali stoni fond, a
izdravaju se od izdavanja sopstvenog prostora
Pored pomenutih institucija u optini Tutin postoji niz razliitih udruenja koja su dobro organizovana
i pruaju razliite vrste usluga svojim lanovima.

Naziv udruenja

Lokacija

Delatnost

Rezultati

Optinsko
udruenje farmera
Tutin

Tutin

Poljoprivreda

Unapredjenje
poljoprivrede

20

Udruenja farmera
Ponor

Tutin - Vrba

Poljoprivreda

Unapredjenje
poljoprivrede

12

Ribarie Poljoprivreda

Unapredjenje
poljoprivrede

10

Udruenje
Slatina

Broj
lanova

Izvor: Optinska sluba za poljoprivredu

Poljoprivredna proizvodnja

Ratarstvo - proizvodnja penice i kukuruza

Godin
a

Penica

ukupan prinos, tona

Kukuruz

prosean
prinos, kg

ukupan prinos, tona

prosean
prinos, kg

drutv
drutv
drutv
drutv
privatn
privatn
privatn
privatn
ukupn
.
.
ukupn
.
.
a
a
a
a
o
svojin
svojin
o
svojin
svojin
svojina
svojina
svojina
svojina
a
a
a
a

1999.

53

53

841

154

154

1.510

2000.

130

130

1.300

61

61

610

2001.

170

170

1.619

161

161

1.610

2002.

73

73

1.217

102

102

1.275

2003.

34

34

756

54

54

684

2004.

55

55

1.058

132

132

2.031

2005.

49

49

1.140

165

165

4.540

Izvor: Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Uzgoj ratarskih kultura se sprovodi na veoma malom broju parcela, koje su usitnjenje i tretiraju se uz
pomo zastarele mehanizacije na tradicionalan nain.

Evidentno je da oscilacije u prosenim prinosima potiu pre svega od vremenskih uslova i stoga su
poraavajui.

Povrtarstvo - proizvodnja povrtnog bilja

Optina Tutin ima dobre prirodne uslove za uzgoj krompira, ipak zbog slabe primjene agrotehnikih
mjera prinosi po hektaru su na niskom nivou tj. oko 5 tona. Ohrabruje injenica da se poveaavaju
ukupni prinosi, ali je sasvim jasno da se radi o ekstenzivnom tipu proizvodnje, na velikom broju malih
parcela.

Pasulj 1)

Krompir 1)

prinos

prinos

Godin
a

ukupan, kg po ukupan, kg po
u tonama hektaru
u
hektaru
tonama
1999.

45

1.158

1.335

3.000

2000.

72

1.200

1.268

2.658

2001.

137

2.016

2.187

4.331

2002.

129

2.179

1.895

4.023

2003.

34

675

2.153

4.927

2004.

57

1.064

2.578

5.704

2005.

54

1.021

2.644

6.386

Ukljuena je proizvodnja istog useva i meuuseva, a prosean prinos za ist usev

Izvor: Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Voarstvo - proizvodnja jabuka i ljiva

Voarstvo belei rast u broju rodnih stabala koji su sa jedne strane posledica aktivnosti
meunarodnih donatorskih programa. U okviru ovog FAO-UN programa koji je imao za cilj
unapreenje voarstva, distribuirano je preko 315.000 sadnica jabuka na teritoriji Zlatiborskog i
Rakog okruga, podrana su udruenja i sprovedena obuka za poljoprivredne proizvoae kao i
uspostavljanje veza sa preraivakim sektorom.

Jabuke

Godin
a

ljive

prinos

prinos

broj
broj
rodnih
rodnih
po
po
stabala ukupan
stabala ukupan
jednom
jednom
, tona
, tona
stablu, kg
stablu, kg

1999.

13.450

32

2,4

25.300

24

0,9

2000.

16.000

533

33,3

26.860

80

3,0

2001.

15.065

0,2

27.408

63

2,3

2002.

16.045

407

25,4

38.055

247

6,5

2003.

16.190

284

17,5

40.390

356

8,8

2004.

16.505

274

16,6

40.752

257

6,3

2005.

17.137

95

5,5

43.983

133

3,0

Izvor: Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Stoarstvo

Goveda
Godin
a

Svinje

Ovce

ivina,
od
od toga:
toga:
od toga: ukupno
ukupn
krmae i
krave i ukupno
ukupno ovce za
o
suprasne
steone
priplod
nazimice
junice

1999

11.170

7.042

27.654 21.170

18.833

2000

10.119

6.865

25.153 19.967

16.878

2001

10.433

6.845

23.059 18.898

16.596

2002

10.420

6.798

40

24.144 19.253

16.475

2003

15.242

9.108

52

22.996 16.960

22.267

2004

13.824

9.123

42

20.300 15.179

22.347

2005

14.473

9.148

37

19.372 14.149

28.292

Izvor: Repubiki zavod za statistiku Optine u Srbiji

Ako posmatramo strukturu obradivih povrina, videemo da je 87,1% u funkciji stoarske

proizvodnje, to predstavlja jedan od preduslova za dalji razvoj stoarstva. Ipak nepostojanje
adekvatnih preraivakih kapaciteta, usitnjenost poseda i nefunkcionalno zadrugarstvo su uticali na
pad stonog fonda u protekloj deceniji.

Znaci oporavka naziru se u poslednjem periodu kada raste broj grla krupne stoke koji je, sa jedne
strane, posledica podizanja novih preraivakih kapaciteta iz oblasti prerade mleka i mesa, a sa druge
savetodavne, finansijske podrke meunarodnih donatorskih programa.
Zbog usitnjenosti posjeda koja, pored ostalih razloga, utie na nisku akumulativnost stoarske
proizvodnje, veina stonog fonda gaji se na farmama koje broje ispod 50 grla ovaca. Evidentan je
porast komada ivine u posmatranom periodu, koja se organizovano gaji na 3 farme preteno zbog
prerade mesa.

PROIZVODNJA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE

Tutin ima velike potencijale za iskoriscenjem obnovljivih izvora energije, sto je jedna
od velikih prednosti u odnosu na dr. gradove u region.

PROBLEMI
-

INFRASTRUKTURA
SAOBRACAJNICE
KULTURNE MANIFESTACIJE
ISKORISCENOST POTENCIJALA ( OKRUZENJA )
o TURISTICKI*
OBRAZOVANJE
ZELENE POVRSINE ( PARKOVI, VRTOVI . )
SPORT I REKREACIJA
NE ZAPOSLENOST I td.

Osnovni geografski i istorijski podaci

Geografija i topografija

Optina Tutin kao jedna od Sandakih optina, nalazi se na teritoriji jugozapadne Srbije i
granii se sa teritorijama 7 drugih optina: Novim Pazarom, Sjenicom, Zubinim potokom i
Istokom iz Srbije, a Roajama, Beranama i Bijelim Poljem iz Crne Gore.
Teritorija optine Tutin sa prosenom nadmorskom visinom od 1000m prostire se na povrini od
741 km2 to je ini, zajedno sa optinom Novi Pazar, drugom optinom Rakog okruga, dok je
po broju stanovnika (30.054) trea optina istog okruga.

Tutinska optina ima 93 naselja. S obzirom na izgled koji karakteriu doline reka, reica i
potoka, brda, visoravni i planine, na podruju se mogu jasno razlikovati est veih grupa naselja.

Tutin, gradsko podruje sa okolnim selima

Delimee, Melaje, sa okolnim selima

Ribarie sa okolnim selima

Crkvine sa okolnim selima

Draga i Mojstir sa okolnim selima

Leskova sa okolnim selima

Optina Tutin spada meu najvie optine u Srbiji, sa prosjenom nadmorskom visinom iznad 1.000 m.
Ispod 800 m nadmorske visine nalazi se samo 15 km2 teritorije optine. Njih ine delovi dolina
Sebeevske i reke Ibar. Izmeu 800 i 1.000 m nadmorske visine nalaze se, uglavnom, vie povrine oko
ovih reka, kao i Tutinska kotlina i Kotan-polje koji zauzimaju 174 km2 povrine optine.
Najvea prostranstva, 463 km2, ine tereni Peterske visoravni i niih planina (Velike Ninaje, Huma i
Jaruta) sa visinama od 1.000 do 1.500 m. Gornja granica naseljenosti je 1.300 m nadmorske visine.

Teritorija optine Tutin, moe se rei, oskudeva u stajaim vodama. Izuzetak je jezero Gazivode
koje predstavlja vetaku akumulaciju ukupne zapremine 370 miliona m3 i povrine 27 km2.
Ova akumulacija se nalazi u dolini rijeke Ibra. Poetak jezera je u naselju Ribarie, a sama
brana za akumulaciju, postavljena je na teritoriji optine Zubin Potok (naselje Gazivode).
Akumulacija Gazivode, itavim gornjim delom svog uspora, nalazi se na teritoriji optine Tutin.
Ova akumulacija vodom snabdeva kosovsku optinu Zubin Potok, dok za optinu Tutin ima, pre
svega,
znaaj
u
pogledu
turizma
i
ribolova.
Za razliku od stajaih voda, teritorija optine Tutin ispresecana je brojnim rjeicama koje
uglavnom, posredno ili neposredno, ine pritoke najvee rijeke ovog kraja Ibra.
U
daljem
tekstu
su
popisane
rijeke
sa
podruja
optine
Tutin.
Ibar je najvea rijeka koja protie kroz podruje optine Tutin. Izvire u Crnoj Gori ispod planine
Hajle. Na podruju optine Tutin, od piljana do Strumaca, duina Ibra iznosi 22 km. Posebnu
prirodnu
lepotu
ini
njena
klisura
visine
i
do
300
m.
Godulja je prva vea pritoka Ibra na podruju optine Tutin. Godulju ine dve rjeice Dolovska
rijeka
i
Raduica.
Vidrenjak predstavlja najveu rijeku optine Tutin. Ona, celom svojom duinom, protie kroz ovu
optinu. Ova rijeka je od posebnog znaaja jer se sa njenog vrela optina snabdeva vodom.
Paljevska rijeka je karakteristina po vodopadu u selu Paljevu. Visina vodopada prelazi 20 m.
Jablanica je poslednja leva pritoka Ibra u okolini Tutina. To je reica koja protie kroz istoimeno
selo.
Draka reka je rjeica koja ini prirodnu granicu izmeu Srbije i Crne Gore.
Suhovara je planinska rjeica koja pravi duboki usek i fiziki deli Mojstir i Dragu.
Mojstirska rijeka je jo jedna pritoka Ibra koja se u njega uliva neposredno ispred prekrasnog
kanjona
i
vrela
Miljina
glava.
Vrelo Miljina glava se takoe moe nazvati desnom pritokom rijeke Ibra.
Crna rijeka predstavlja rijeku ponornicu koja oko 1,5 km iznad manastira Crna rijeka ponire, pa
se
nakon
2
km
ponovo
javlja.
erekarska
rijeka
(Borotica)
je
rijeka
u
predelu
Gornje
Peteri.
Delimedska i Toilovska rijeka predstavljaju rijeke ponornice. Obe poniru u prostrano Kotan
polje
(Peterska
visoravan).
Smopluka rijeka sa Kovakom rijekom u selu Crkvine ini neto veu rijeku koja u donjem toku
dobija
naziv
Sebeevska
rijeka
(Sebeevka).
Teritorija optina Tutin istie se brojnou izvora i vrela. Na prvom mestu treba pomenuti vrelo
Promuklice koje je, svakako, najinteresantnije vrelo ovog kraja. Ovo neobino vrelo nalazi se u
klisuri
rijeke
Vidrenjak.
Pored ve pomenutog vrela Promuklice postoje i sledea vrela, esme i bunari: Miljina glava ka paciteta 100 l/s, Paljevsko vrelo, Crniko vrelo, Kapavci, ukotsko vrelo, Crvena voda (Jarut),

Studeni bunar (ipe), Barjaktarsko vrelo (Leskova), Dobra voda - Dobraa (Naboje), Elezova
esma i Ploa (Rudnica), Bele vode - Krkavac (Dubovo), Studenac i Turkovo vrelo (Gujie),
Kron (Baica), Glogovik (Dobri Dub), Borovac (Orlje), Ograenica (Noaje), Studena voda
(ue), Koniko vrelo (Konie), Kula, Kraljevska voda (Suvi Do), Grabovac (Detane), Vrelo
(Lipice),
Javor(Ponor),
erekarsko
vrelo
i
vrelo
Rake.

Na celom podruju dominantna je planinska klima, sa dugim i snenim zimama i kraim i sveim letima, osim dolina Ibra i Vidrenjaka u kojima klima ima karakteristike subplaninskog tipa.

Najhladniji mjesec - januar - prosena temperatura 3,4C

Najtopliji mjesec - avgust - prosena temperatura 17C
Prosena godinja temperatura 7,8C
Najvlaniji mjesec - januar i decembar - prosena vlanost 85%
Najsuniji mjesec - maj - prosena vlanost 69%
Prosene godinje padavine 610 l/m2
Broja dana preko 25C - 74
Broj dana sa jako niskom temperaturom (ispod nule) - 132
Broj dana pod snegom - 85
Najvie padavina mjesec jun - prosek 68 l/m2
Najmanje padavina mjesec januar - prosek 31 l/m2
Prosean broj sunanih sati 5,13 h/dan

Teritorija optine Tutin nalazi se na jugozapadu Srbije u junom djelu Rakog okruga, na granici sa Crnom Gorom. Reljef je preteno
planinski, proet klisurama Ibra i nekih njegovih pritoka. Prirodne karakteristike ovog kraja oteavale su uslove za ostvarivanje
saobraajnih veza sa ostalim krajevima u zemlji, te stoga komunikacijske veze nisu na zadvoljavajuem nivou.
Od saobraajnica sa teritorije optine Tutin treba pomenuti: Jadransku magistralu (Putni pravac Mehov kr Zubin potok) i Ibarsku
magistralu (Putni pravac Novi Pazar Ribarie).
Pored toga, granini prelaz sa Crnom Gorom nalazi se na teritoriji optine Tutin.
Na kraju treba rei da je u planu izgradnja auto-puta preko Peterske visoravni to e u velikoj mjeri doprineti poboljanju ukupne slike
o komunikacijskim kanalima ovog kraja.