2.

HAVALANDIRMA VE
KLMLENDRME
SSTEMLERNDE GRLT
KONTROLU
Genel olarak havalandrma tesisatnda ses ve titreim problemleri
nemli bir tasarm parametresidir. Bu kapsam iinde mimari ile birlikte ele alnmas gerekli ok eitli konular bulunmaktadr. Bunlar iinde
kanal tasarm ile dorudan ilgili ana problem bulunmaktadr. En
nemli problem klima veya havalandrma santralndaki grltnn kanallar yolu ile yaanan mahallere tanmasdr. kinci problem, yaanan
bir mahalden geen ve zerinde menfez bulunmayan bir kanaldan bu
mahalle yaylan sestir. Son hal ise iki mahal arasnda kanallar tarafndan tanan sestir. Burada bu son hal zerinde durulmayacaktr. Ayrca
titreim problemi de ele alnmayacaktr.
Burada zerinde durulmayan, tesisatla ilikili grlt ve titreim
problemlerinin zm iin ASHRAE Handbooklarna ve SMACNA yaynlarna bavurulabilir.
2.1. TEMEL TARF VE KAVRAMLAR
Ses elastik bir ortamn titreimidir ve esas olarak bir basn olaydr.
Havada doan ses, ortalama atmosferik basn etrafnda hava basncnn deiimi veya titreimidir. Elastik ortam ierisinde, bu titreim eklindeki basn dalgalanmalar ortamn karakterine bal bir hzla yaylrlar. Ses bir basn olay olduu kadar ayn zamanda bir enerji olaydr. Sesin domas ve yaylmas ayn zamanda bir enerjiyi gerektirir.
Aada sesle ilgili baz temel kavramlarn tanmlar verilmitir:
Sesin frekans: Frekans titreimlerin veya dalgalanmalarn bir saniyedeki saysna verilen isimdir. Birimi Hertz (Hz) olarak isimlendirilir.
Sesin iddeti: Sesin iddeti ses dalgalarnn birim alanndaki enerjisi
olarak tarif edilir. Ses iddeti kaynaktan itibaren mesafenin karesi ile
orantl olarak azalr.
Saf tonlar, rastgele ses ve kompleks ses: Tek bir frekansta verilen sese saf ton denir. Belirli bir tonu olmayan su sesi gibi seslere rastgele ses
denir. Kompleks ses ise saf tonlar ve rastgele seslerin birarada bulunduu seslere denir ki tabiattaki seslerin hemen hepsi bu karakterdedir.
Oktav bantlar: Ses kontrolu almalarnda herhangi bir kompleks
ses, birleenlerine ayrlarak incelenir. Bu konuda en geerli yol duyulabilir ses frekanslarn oktav bantlarna blmektir. nsan kula
16-20000 Hz aras frekanstaki sesleri duyabilir. Bir sesin bir oktav
stndeki ses iki kat frekansta olacak ekilde, bu frekans aral
8 oktav bandna blnmtr. Her bir oktav band o bandn ortasndaki ses frekans ile sembolize edilir. Tablo 2.1de oktav bantlar, frekans aralklar ve orta frekanslar belirtilmitir.
Ses g dzeyi Lw: Bu dzey esas olarak ses kaynandan yaylan
toplam akustik gc ifade eder. Desibel [d] cinsinden ses g dzeyinin matematik ifadesi;
Lw = 10 Log(W/Wo)
eklindedir. Wo referans g dzeyi olup, Wo = 10-12 watt deerindedir. Ses g dzeyi dorudan llemez. Ancak standart odalarda yaplan lmlerden hesapla bulunur. Tamamen kaynaa bal bir deerdir, alnan yolla deimez.
Ses basn dzeyi Lp: Bu seviye, sz konusu bir yerdeki ses basnc58

OKTAV BANDI

FREKANS ARALII (Hz)

ORTA FREKANS (Hz)

45 / 90

63

90 / 180

125

180 / 355

250

355 / 710

500

710 / 1400

1000

1400 / 2800

2000

2800 / 5600

4000

5600 / 11200

8000

Tablo 2.1. FREKANS BANTLARI

n belirler (veya o yerdeki msaade edilebilecek ses basn seviyesini ifade eder). Yine [d] biriminde ifade edilir.
Lp = 10 Log (P2/Po2) = 20 Log (P/ Po)
Po referans basnc 20 paskal ( Pa) deerindedir. Yukardaki her iki
log ifadesi de 10 tabanna gre logaritmadr.
ki ses kaynan mukayese etmek iin sadece ses basn dzeylerini
karlatrmak yetmez. nk bu deer ayn zamanda mesafeye baldr. Byle bir mukayese iin ses g seviyelerini karlatrmaldr.
te yandan ses basn seviyeleri dorudan llebilen deerlerdir.
Ses seviyeleri d cinsinden logaritmik olarak ifade edildiklerinden,
iki ses dzeyinin toplanmas aritmetik toplama ilemi ile yaplamaz.
Gerekli matematik ilemler uzun olduu iin iki sesin toplanmas
Tablo 2.2 yardm ile yaplabilir.
rnein 46 ve 50 [d] iddetindeki iki ses toplanrsa, toplam ses dzeyi 52 olarak bulunur. 50 ile 46 arasndaki fark 4 [d] olup tablodan
st seviyeye eklenmesi gerekli say 2 olarak okunur. 50 + 2 = 52 [d]
olarak sonu bulunur.
Ayn ekilde 46 + 50 + 55 [d] iddetindeki ses toplanrsa toplam
seviye 57 [d] olarak bulunur. 50+46 [d] = 52 [d] ve 52+55 [d] =
57 [d] eklinde hesap yaplr.
Toplanacak iki seviye arasndaki d
cinsinden fark

0-1

2-4

5-9

10 ve
zeri

Toplam seviyeyi bulmak zere

st ses seviyesine
eklenecek d says

Tablo 2.2. K SES DZEYNN TOPLAMI

2.2. AKUSTK TASARIM HEDEFLER, SES KRTERLER

Bir iklimlendirme veya havalandrma sisteminin akustik tasarmnda,
yaanan ortamda mekanik tesisat dolaysyla rahatsz edici bir grltnn veya sesin olmamas esas alnr. Bu tanm karakter itibariyle
sbjektiftir ve ncelikle bu ortamdaki mekanik tesisat d grlt dzeyine baldr. Mekanik tesisat almazken ortamda mevcut ses basn dzeyine, geri plan grlts ad verilir. Ortamdaki mekanik tesisat kaynakl sesin rahatsz edici olmas, geri plan grltsnn dzeyine, kiilere ve aktivitelerine baldr. Ayrca sesin rahatsz edici
olmas sadece ses basn dzeyine bal deildir. Ayn zamanda sesin
kalitesi de nemli bir rol oynar. Ses kalitesi sesin frekans spektrumu
ile ilgilidir. Bir ortamdaki sesin rahatsz edici olmamasyla ilgili kalite zellikleri olarak aadaki genel dorular sralanabilir:
- Sesin geni bir frekans aralnda dengelenmi bir ses enerjisi da-

lm olmaldr.
- Zrlt, slk, vnlama veya gurultu gibi iitilebilir tonal karakteristik
tamamaldr.
- Ses basncnda farkedilebilir zamana bal dzey deiimleri olmamaldr. zellikle ani deiimler (durup, alma gibi), vuruntu
ve darbelerden kanlmaldr.
Doal olarak bunlarla birlikte ses basn dzeyi yksek olmamaldr.
Buradan hareketle iklimlendirme sistemleri akustik tasarmnda drt
farkl tip akustik tasarm kriteri kullanlmaktadr. Bu kitapta bu kriterler iinde en yaygn kullanlan iki kriter zerinde durulacaktr. Dier iki kriterle konser salonu gibi zel yaplarn deerlendirilmesinde
ve akustik tasarmnda karlalmaktadr.
1. Grlt Kriteri (NC) Erileri
nsan kulana ayn etkiyi yapan sesler, frekansa karlk ses basn dzeyi eksen takmnda iaretlenirse, ekil 2.3deki eriler elde edilir. nsan kula btn frekanslarda ayn ekilde duyarl olmad iin farkl
frekanslarda farkl ses basn dzeyleri ayn etkiyi brakmaktadr.
nsan kula yksek frekanslara daha duyarldr. 20 d dzeyinde frekans 1000 (Hz) olan ses ile ok daha iddetli 50 d fakat 100 (Hz) frekansndaki ses ayn etkiyi brakmaktadr. Buna karlk ses basn dzeyi arttka kulak duyarl frekansa gre dzlemektedir. 100 d dzeyinde artk 100 (Hz) ile 1000 (Hz) frekansta ayn etki alglanmaktadr.
Dolays ile ses kriterlerini tek bir frekansta vermek doru deildir.
Yani farkl hacimlerde gereklemesi istenen ses dzeyini sadece bir
frekanstaki ses dzeyi ile belirlemek uygun deildir. Buna gre kriter
frekansa bal olarak verilmelidir. Ses basn dzeylerini snrlandrmada en ok kullanlan kriter NC erileri olarak bilinir.

Tablo 2.4. NC ERLER

iklimlendirme santral arasndaki beklenen snm ve hacmin kendi
snm biliniyorsa buradan cihazn kabul edilebilecek en byk ses
gc dzeyi belirlenebilir. Veya cihaz belirli ise arada gerekli ek snmleyici deerleri belirlenebilir ve susturucu seimi yapabilir. ekil
2.5de bu sylenenler ematik olarak gsterilmitir.

ekil 2.3. KULAK DUYARLILII

Bu erilerin belirlenmesinde yukarda belirlenen eit ses ykseklii
deiimi esas alnmtr. ekil 2.4de NC erileri verilmitir. Buna
gre genel bir bro hacminde NC 40 dzeyi salanmas yeterlidir denildiinde, btn duyulur frekans aralnda ses basn dzeyinin amamas gereken deerleri oktav band esasna gre belirlenmi olur.
Neyin kabul edilebilir ses dzeyi olduunu bilmeleri halinde, mhendisler cihazlarn ses gc seviyeleri deerlerini kullanarak yaanan
hacimdeki ses basnc seviyelerini istenilen dzeyde tutmay baarabilirler. Eer yaanan hacimdeki istenen ses basnc dzeyi, hacimle

ekil 2.5. EK SNMLEYC SEMNN PRENSB

2. A- arlkl Ses Dzeyi
Ses kriterinin oktav band esasna gre belirlenmesi durumunda hem
lm daha zordur, hem de ilgili hesaplar daha uzundur. Bu nedenle
ses kriterinin tek rakamla ifadesi iin toplam deerler kullanlr. Kullanlan toplama teknii, arlkl toplam olup, arlk faktrlerine gre deiik isimler alr. Havalandrma ilerinde daha ok A-arlkl
toplama kullanlr. Bu toplamada dk frekanstaki sesler daha kk
59

arlk faktrleri ile hesaba katlr. A-arlk toplamann biriminin

gsterimi dA eklindedir. Bu deer basit ses basnc len aletler tarafndan belirlenebilmektedir. Dolays ile bir hacimde ses dzeyi 40
dA deerini amasn demek, bu hacimdeki sesin, frekanslara gre
arlkl toplamnn 40 dA deerini amamas anlamna gelir ve basite llebilir. Ancak yine de unutmamak gerekir ki dA cinsinden
tanmlanan deer, sesin karakteri hakknda fikir vermez. Sadece ayn
karakterde iki ses basn dzeyini karlatrmaya yarar. Tablo 2.6da
eitli hacimler iin NC deerleri ve dA olarak verilen ses basn
dzeyi limitleri grlmektedir.
2.3. GENEL AKUSTK TASARIM KURALLARI
Tecrbe ve mhendislik saduyusu grlt kontrolunda en nemli
hususlardr. Genel dorularn uygulanmas ve tekniine uygun bir
sistem gerekletirilmesi ayn zamanda sesle ilgili pek ok sorunun
da batan zm anlamna gelir. Grlt kontrolu ile ilgili tasarm
esaslar aada anlatlacaktr. Burada mhendislik yaklamyla ilgili baz temel dorular, esaslar ve tavsiyeler zerinde durulacaktr.
Ses reten cihazlar ofisler, konferans odalar ve snflar gibi duyarl
alanlardan uzaa yerletirmek gerekir. Mekanik tesisat odalar veya
ekipman odalarnn duvarlarn mmkn olduu kadar kaln tutmak
gerekir. Ekipman odalarn merdiven boluklar, tuvaletler ve depolar
gibi kritik nemi olmayan alanlarla evrelenecek ekilde yerletirmek mimarn grevidir. Ayrca VAV kutular, kanal tipi cihaz fanlar
ve hzlarn yksek olduu kanallar hizmet verdikleri odalara deil, bu
odalara alan koridorlara yerletirilmelidir.
Fan seimi, alma noktas fan erisinin maksimum verim noktasna
yakn blgede olacak ekilde yaplmaldr. En yksek verim noktasnda fan en sessiz alr. Egzoz fanlar, kanal tipi fanlar gibi daha kk
kapasitede olan fanlarda dk ses seviyelerini salamak iin daha dk devir saylar ve daha byk k azlar tercih edilmelidir.
Farkl uzunlukta ve dirente kollardan oluan kanal sistemlerinde basn dengelenmesi amacyla damper kullanmak yerine booster fan
kullanarak sistemi dengelemek daha uygun ve ekonomiktir. Birinci
durumda en yksek basn dm olan kritik kola gre yksek basnl fan seilecektir. Daha dk basn dm olan kollarda ise
kk apl kanallar ve damperlerle basn dm artrlarak sistem
dengelenmeye allr. Bunun tersi bir yaklamda, sistem ana fan basn dm kk olan kola gre seilecektir. Basn dm daha
yksek olan kollara ise booster fan taklarak takviye yaplacaktr. Bylece toplamda daha az enerji tketen ve hzlarn uygun deerlerde tutulabildii, dolaysyla daha sessiz kanal sistemleri oluabilecektir.
Btn dnen ve hareketli paralar olan ekipman, titreim izolatrleriyle yapdan izole edilmelidir. Cihazlar titreim yaltclar zerine oturmal ve cihazla kanal veya boru balantsnda esnek titreim yaltc paralar kullanlmaldr. Kanal ve boru sistemi de zellikle ilk blmlerinde binaya titreim izolatr elemanlarla aslmal veya balanmaldr.
Kanal sistemi standartlara uygun olmaldr. Kanal sisteminde yanl
yne dndrmeler, keskin dirsekler, ani genileme ve daralmalardan
kanlmaldr. Fann hemen knda fittings bulunmamaldr.
ten camyn kapl esnek veya rijit kanallar veya kendisi camyn
kanallar ses snmlenmesinde en ucuz ve etkin uygulamalardr. Ancak 25 mm kalnlkta izolasyon yksek frekanslarda ok iyi snm
salarken, dk frekanslarda fazla etkili olmaz. Dk frekanslarda
60

Hacim Cinsi
KONUTLAR
Villa tipi ev (krsal alanda)
ehirde zel ev
Apartman dairesi
OTELLER
Odalar
Balo salonu
Holler, koridorlar
Garaj
Mutfak, amarhane
HASTANELER
Hasta odas
Ameliyathane
Koridorlar
Laboratuvarlar
Lobi, bekleme odas
Banyo, tuvaletler
YERLER
Konferans odas
Ynetici ofisleri
Genel ofisler
Kabul odalar
Ak ofisler
Koridorlar
Hesap merkezleri
TYATRO VE KONSER SALONLARI
Konser salonu
Ses kayt stdyosu
Tiyatro
ok amal salonlar
Sinemalar
TV stdyolar
Amfitiyatrolar
Konferans salonlar
Lobiler
CAMLER VE OKULLAR
Camiler
Ktphaneler
Dershaneler
Laboratuvarlar
Dinlenme salonlar
Koridorlar
HALK KTPHANELER
Mze ve ktphane
Postane
Banka
Tuvaletler
LOKANTA - KAFETERYA
Lokantalar
Barlar
Gece kulpleri
Kafeteryalar
ALIVER MERKEZLER
Giyim kuam
Katl alveri (st)
Katl alveri (alt)
Kk dkkanlar
Sper marketler
SPOR SALONLARI
Kapal salon
Bowling alan
Kapal spor salonu
Yzme havuzu
TERMNALLER
Bilet sat
Bekleme salonu

NC-RC
Seviyesi

Yaklak
dBA

20-30
25-35
30-40

25-35
30-40
35-45

30-40
30-40
35-45
40-50
40-50

35-45
35-45
40-50
45-55
45-55

25-35
30-40
30-40
35-45
35-45
40-50

30-40
35-45
35-45
40-50
40-50
45-55

25-35
30-40
30-45
30-45
35-45
45-60
40-50

30-40
35-45
35-50
35-50
40-50
45-65
45-55

15-25
15-25
25-30
25-30
30-35
30-35
30-35
30-35
35-45

20-30
20-30
30-40
30-35
35-40
35-40
35-40
35-40
40-50

20-30
30-40
30-40
35-45
35-50
35-50

25-35
35-45
35-45
40-50
40-55
40-55

30-40
35-45
35-45
40-50

35-45
40-50
40-50
45-55

35-45
35-40
35-45
40-50

40-50
40-45
40-50
45-55

35-45
35-45
40-50
40-50
40-50

40-50
40-50
45-55
45-55
45-55

30-40
35-45
35-45
40-55

35-45
40-50
40-50
45-60

30-40
35-50

35-45
40-55

Tablo 2.6. ETL HACMLERDE TAVSYE EDLEN SES

KRTER NC SEVYELER

etkin cam yn kalnl 50 veya 100 mm olmaldr. ten izoleli dirsekler ses yutumunda ok etkilidir. zoleli bir dirsek mertebe olarak,
1- 2,5 m uzunlukta izoleli dz kanal veya 30 m uzunlukta izolesiz dz
kanaln yaratt yutuma e bir etkiye sahiptir.
Havalandrma aftlar sese duyarsz alanlardan geirilmelidir. Kanallar mmkn olduu kadar aft duvarlarndan aralkl olacak bir biimde monte edilmelidir.
Kanallarda hava ak srasnda ses oluur. Bu retim hava hz ile yakn ilikidedir. Ses asndan 10-15 m/s hz orta; 15 m/s zeri yksek
hz olarak bilinir. Kanallarda oluan ses zellikle dk frekansl olmasyla tehlikelidir. Dk frekansl sesleri yutmak veya snmlemek ok zordur. Bu adan hzlar kanal sisteminde 9 m/s altnda tutmak en gvenli yoldur. Yksek hzlara kmak zorunda kalndnda,
kanal tasarmna ok nem verilmeli, standartlarda verilen kanal
konstrksiyonu ve montaj kurallarna skca uyulmaldr. Ayrca kanal retiminde kaln sa kullanmak kanallardaki ses retimini azaltan
bir etkidir. Zorunlu durumlarda daha kaln sa tercih edilebilir. Kanal
kritik durumlarda mmkn olduu kadar rijit olmaldr.
Grlt problemine katks asndan difzrler zel nem tar. Kanal sisteminin son eleman olan difzrlerde doacak grlty artk
snmleme imkan bulunmamaktadr. rnein hedef grlt dzeyi
NC30 olan bir hacim ele alnmsa ve bu hacimde 4 difzr gerekiyorsa, difzr ses gc dzeyleri NC 30 olarak alnmamaldr. nk difzr reticileri rnlerinin ses gcn tanmlarken, odada tek
difzr olduunu, baka kaynak olmadn ve insanlarn difzre yakn olmayacan kabul ederler. Halbuki kanaldan gelen grlt, dier difzrlerin grlts ve hacimdeki baka grlt kaynaklar toplanarak insanlara etki ederler. Bu durumda NC 30 difzr rahatsz
edicidir. Bunun iin iyi bir yaklam, difzr NC dzeyinin, oda NC
dzeyinden 3 dB daha az seilmesidir. Eer iki difzr varsa 6 dB kadar dk seilmelidir. rnek durumda drt difzr varken, 9 dB daha az , yani NC 21 difzr seilmesi tavsiye edilir. Difzr saysnn
her katlanmasnda 3 dB azaltma yaplmaldr.
Difzrlerle ilgili dier tavsiyeler hacim damperlerinin mmkn olduu kadar geriye, en iyisi kol ayrmna yerletirilmesi, difzr balantlarnda akustik esnek balant kanal kullanlmas ve mmknse
difzrden evvel 3 ap uzunlukta dz bir ksm braklmasdr.
Kanal dizayn ve konstrksiyonunda dikkat edilmesi gerekli, ASHRAEden alnan genel kurallar, aada maddeler halinde verilmitir:
1. Kanallar hava akna kar direnci ve trblans minimumda tutacak ekilde dizayn edilmelidir.
2. Fanlar mmkn olduu kadar maximum verim noktasnda alacak ekilde seilmelidir. Gerekli yke gre ok byk veya ok
kk seilmi fanlar grltl alr.
3. Fan giri ve kndaki kanal balantlar niform ve dzgn bir
hava ak olacak ekilde gerekletirilmelidir.
4. Kanal tipi susturucu seiminde dikkatli olmaldr. Susturucular
gerekli statik fan basncn artrrlar. Ayrca dikdrtgen kesitli kanallarda susturucudan sonra en az 3 m. uzunlukta kanal en az 25
mm. kalnlkta cam yn ile iten akustik izole edilmelidir.
5. V.A.V. sistemlerinden fan kontrollu kartrma kutular (kontrol
kutular) sese duyarl odalarn stne yerletirilmemelidir.
6. Ayn ekilde at st santrallar (roof top units) sese duyarl hacimlerin stnde olmamal ve ilk menfezden nce en az 7-8 m.

kanal bulunmaldr. (Ayrca titreim izolasyonu ok iyi yaplmaldr)

7. Dirsekler ve kanalda kol ayrlmalar birbirinden en az 3-4 kanal
ap kadar uzaklkta olmaldr.
8. Sese ok duyarl hacimlere yaklarken kanal kesitleri artrlarak
hz drlebilir. Bylece potansiyel ses kaynaklarnn gc azalr.
9. Menfezler, anemostatlar gibi klar, dirseklerden ve kol ayrlmalardan olabildiince uzak yerletirilmelidirler.
10. Anemostatlardaki damperler mmkn olduu kadar dengeleme
amacyla kullanlmamaldr.
11. Dnen veya hareketli paralar olan ekipmanlarn kanal ve boru
balantlarnda mmknse esnek paralar kullanlmaldr.
12. Byle ekipmandan sonraki ilk 10 m.lik kanal veya boru hattnda
yayl veya neopren asklar kullanlmaldr. (zellikle balantda
esnek para kullanlmad ise)
13. Asklar yayl veya neopren cinsi olmaldr. Ancak ikisi birden ayn kanalda kullanlmamaldr.
2.4. KANAL SSTEMLERNN AKUSTK TASARIMI
Kanal sisteminde ses fanda, kanal sisteminde, balant elemanlarnda
ve terminal nitelerinde doar. Buna karlk, kanal sisteminde ve
odada bir miktar snmlenir. Bu doal snm yeterli ise ilave bir ileme gerek yoktur. Aksi halde ekil 2.5de grld gibi ek snm
gerekir. Bu ek snm kanallar iten ses yutucu malzeme ile kaplanarak ve/veya susturucu kullanlarak gerekletirilir.
Akustik tasarm aadaki sra ile yaplr:
1. Ses kaynann gc ve yaanlan ortamda istenilen grlt kriteri NC deeri belirlenir.
2. Kanal sistemindeki ve odadaki snm hesaplanr.
3. Kaynaktan, yoldaki snm kartlarak, kriterin salanp, salanmad kontrol edilir.
4. Gerekiyorsa, susturucu seimi yaplr.
Bu nedenle nce ses kaynaklar zerinde durulacak, daha sonra kanaldaki ve odadaki doal snm anlatlacak ve en son gerekli ek snm hesab verilecektir.
2.4.1. Fanlar
Belirli bir uygulama iin seilmi fann almas srasnda rettii
ses gc, en iyi retici firmann onaylanm gerek test verileri ile belirlenir. Fan kataloglarnda byle bir bilgi yoksa fan ses g dzeyi
oktav bandna gre aadaki yaklak formlle belirlenir:
Lw = Kw + 10 Log ( Q/Q1 ) + 20 Log ( P/ P1)
Burada;
Lw = Fann hesaplanan ses g dzeyi (d)
Kw = zgl ses g dzeyi (Tablo 2.7den)
Q = Fan debisi (L/s)
Q1 = 0,472 L/s
P = Fan basnc (Pa)
P1 = 249 Pa
Not: log N deerleri tablo halinde Tablo 2.8de verilmitir.
rnek:
ne eimli kanatl radyal bir fanda debi 4154 L/s ve basn 374 Pa
deerindedir. Frekans bandna gre fann ses g dzeyi spektrumu61

Fan tipi

ark ap (mm)
63

125

250

500

1 kH

2 kH

4 kH

Radyal geriye eimli

900 mm zeri

32

32

31

29

28

23

15

900 mm alt

36

38

36

34

33

28

20

Radyal ne eimli

Hepsi

47

43

39

36

34

32

28

Radyal dz kanatl ve yksek basnl

1000 mm zeri

45

39

42

39

37

32

30

1000 - 500 mm

55

48

48

45

45

40

38

500 mm alt

63

57

58

50

44

39

38

1000 mm zeri

39

36

38

39

37

34

32

1000 mm alt

37

39

43

43

43

41

28

Eksenel kanatl

Oktav band merkez frekanslar (Hz)

Tablo 2.7. FARKLI FAN TPLER N ZGL G SEVYES, KW (d) DEERLER

N
.01
.02
.03
.04
.05
.06
.07
.08
.09
.10
.11
.12
.13
.14
.15
.16
.17
.18
.19
.20
.21
.22
.23
.24
.25
.26
.27
.28
.29
.30
.31
.32
.33
.34
.35
.36
.37
.38
.39
.40
.41
.42
.43
.44
.45
.46
.47
.48
.49

Log
-2.00000
-1.69897
-1.52288
-1.52288
-1.39794
-1.22185
-1.1549
-1.09691
-1.04576
-1.00000
-.95861
-.92082
-.88606
-.85387
-.82390
-.79588
-.76955
-.74473
-.72125
-.69897
-.67778
-.65758
-.63827
-.61979
-.60205
-.58503
-.56864
-.5.5284
-.5376
-.52288
-.50864
-.49485
-.48149
-.46852
-.45593
-.4437
-.4318
-.42022
-.40894
-.39794
-.38722
-.37675
-.36653
-.35655
-.34679
-.33724
-.3279
-.31876
-.3098

N
.50
.51
.52
.53
.54
.55
.56
.57
.58
.59
.60
.61
.62
.63
.64
.65
.66
.67
.68
.69
.70
.71
.72
.73
.74
.75
.76
.77
.78
.79
.80
.81
.82
.83
.84
.85
.86
.87
.88
.89
.90
.91
.92
.93
.94
.95
.96
.97
.98
.99

Log
-.30103
-.29243
-.284
-.27572
-.26761
-.25964
-.25181
-.24413
-.23657
-.22915
-.22185
-.21467
-.20761
-.20066
-.19382
-.18709
-.18046
-.17393
-.16749
-.16115
-.1549
-.14784
-.14267
-.13668
-.13077
-.12494
-.11919
-.11351
-.10791
-.10237
-.09691
-.09151
-.08619
-.08092
-.07572
-.07058
-.0655
-.06048
-.05552
-.05061
-.04576
-.04096
-.03621
-.03152
-.02687
-.02228
-.01773
-.01323
-.00877
-.00436

N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49

Log
0.00000
0.30103
0.47712
0.60206
0.69397
0.77815
0.84510
0.90309
0.95424
1.00000
1.04139
1.07918
1.11394
1.14613
1.17609
1.20412
1.23045
1.25527
1.27875
1.30103
1.32222
1.34242
1.36173
1.38021
1.39794
1.41497
1.43136
1.44716
1.46240
1.47712
1.49136
1.50515
1.51851
1.53148
1.54407
1.55630
1.56820
1.57978
1.59106
1.60206
1.61278
1.62325
1.63347
1.64345
1.65321
1.66276
1.67210
1.68124
1.69020

N
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99

Tablo 2.8. BE HANEL LOGARTMA CETVEL

62

Log
1.69897
1.70757
1.71600
1.72428
1.73239
1.74036
1.74819
1.75587
1.76343
1.77085
1.77815
1.78533
1.79239
1.79934
1.80618
1.81291
1.81954
1.82607
1.83251
1.83885
1.84510
1.85126
1.85733
1.86332
1.86923
1.87506
1.88081
1.88649
1.89209
1.89763
1.90309
1.90849
1.91381
1.91908
1.92428
1.92942
1.93450
1.93952
1.94448
1.94939
1.95424
1.95905
1.96379
1.96848
1.97313
1.9772
1.98227
1.98677
1.99123
1.99564

N
100
125
150
175
200
225
250
275
300
325
350
375
400
425
450
475
500
525
550
575
600
625
650
675
700
725
750
800
850
900
950
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
70.000
80.000
90.000
100.000

Log
2.00000
2.09691
2.17609
2.24304
2.30103
2.35218
2.39794
2.43933
2.37712
2.51188
2.54407
2.57403
2.60206
2.62839
2.65321
2.67669
2.69397
2.72016
2.74036
2.75967
2.77815
2.79588
2.81291
2.82930
2.84510
2.85034
2.87506
2.90309
2.92942
2.95424
2.97772
3.00000
3.30103
3.47712
3.60206
3.6897
3.77815
3.84510
3.90309
3.95424
4.00000
4.30103
4.47712
4.60206
4.69897
4.77815
4.84510
4.90309
4.95424
5.00000

nu bulunuz.
Lw = Kw + 10 Log ( 4154 / 0,472 ) + 20 Log ( 374 / 249)
Lw = Kw + 10 Log 8800 + 20 Log 1,5
Lw = Kw +39,5 + 3,6 = Kw + 43
ne eimli kanatl radyal fanlar iin Tablo 2.7den okunan Kw deerleri
ve bunlara 43 ilavesi ile bulunan Lw seviyeleri Tablo 2.9da verilmitir.
2.4.2. Kanallarda retilen Ses
Ana kanallarda 7,5 m/s hz, kollarda ise 4 m/s hzn altnda kanal elemanlarnda doan ses nemsizdir. Sonu olarak iyi dizayn edilmi bir
kanal sisteminde hava ak nedeniyle doan ses hesaplarda ihmal
edilebilir.
Frekans Band

63

125

250

500

1K

2K

4K

Kw

47

43

39

36

34

32

28

Lw

90

86

82

79

77

75

61

Tablo 2.9. Kw ve Lw DZEYLER

2.4.3. Kanal Terminal Elemanlarnda Doan Ses
V.A.V. sistemlerinde karm veya kontrol kutularnda doan ses genellikle kataloglarda belirtilir. Ayrca kutu ile k az eleman arasndaki kanaln iten akustik izole edilip edilmeyecei de belirtilir.
Odaya hava veren menfez, difzr gibi elemanlar iin de ses retim
deerleri kataloglarnda belirtilmitir. Bu kataloglarda yer alan test sonular dzgn bir hava ak hali iindir. Eer menfezler ak bozan
dirsek, kol ayrlma v.s. gibi elemanlardan hemen sonra yerletirilirse
retilen ses 12 de kadar daha fazla olacaktr. Ayrca difzrle kanal
arasnda esnek balant kanallar kullanlmas yararldr. Kat balant
kanallarndaki eksen kaklklar nemli ses kaynaklardr. Bir difzrdeki ses dzeyi kataloglarda verilmemi ise yaklak olarak,
Lw = 10 log [S] + 30 log [P] + 60 log [u] - 8,7 + C
ifadesi ile bulunabilir. Burada,
S = Menfezden nceki kanal kesit alan (m2)
u = Menfezden nceki kanalda hava hz (m/s)
P = Menfezde normalize edilmi basn dm
(P = 2. P / . u2 )
(P = Basn dm (Pa), younluk (kg/m))
C = -5,82 - 0,15A - 1,13A2
Buradaki A deeri fp deerine gre Tablo 2.10da verilmitir. (fp =
160. u formul ile belirlidir.)
rnek: Kesiti 300 x 400 mm olan dikdrtgen kanala takl difzrde,
hava debisi 2000 m3 /h ve basn dm 75 Pa deerindedir. Bu difzrdeki oktav bandna gre ses retimini bulunuz. ( = 1,2 kg/m)
S = 300 x 400 = 0,12 m2
u = 2000 / (0,12 x 3600) = 4,6 m/s
P = 2 . 75 / (1,2 . (4.6)2 )= 59
Lw = 10 log (0,12) + 30 log (5,9) + 60 log (4,6) - 8,7 + C
fp

63

125

177 - 355

-2

355 - 710

-3

710 - 1420

-4

250

500

1 kH

2 kH

4 kH

-1

-2

-1

-3

-2

-1

Lw = -9 + 23,4 + 39,6 - 8,7 + C = 63 + C

fp = 160 . 4,6 = 736 olup, A deerleri Tablo 2.10dan alnarak C ifadesinde yerine konur ve oktav bant deerlerine gre Lw bulunur. Hesaplanan deerler Tablo 2.11de verilmitir.
63

125

250

500

1K

-23.3

-15.54

Lw

39.7

47.5

2K

4K

-10.02

-6.8

53

56.2

-5.82

-7.1

-10.64

57.2

55.9

52.4

Tablo 2.11. HESAPLANAN Lw DEERLER

2.4.4. Kanal Elemanlarnda Sesin Snm
Kanal sisteminde sesin absorbsiyonu iin hibir nlem alnmasa bile fittingste, kol ayrlmalarda ve terminal elemanlarnda snm meydana gelir.
Burada srasyla izoleli ve izolesiz kanallarda, dirseklerde, kol ayrlmalarda ve son elemanlarnda ortaya kan snm zerinde durulacaktr.
2.4.4.1. zolesiz Kanallarda Snm
Gerek dikdrtgen kesitli, gerekse yuvarlak metal izolesiz kanallarda
meydana gelen snm burada ihmal edilecektir.
2.4.4.2. Akustik zoleli Kanallarda Snm
Kanallarda akustik izolasyon iten yaplr. zolasyon malzemesi olarak cam yn kullanldnda, izolasyon kalnl 2 - 5 cm arasnda
deiir. Cam yn akustik izoleli kanallarda birim uzunluk bana snm deerleri Tablo 2.12 ve 2.13de verilmitir. zolasyon kalnl
25 mm, iin Tablo 2.12 ve izolasyon kalnl 50 mm. iin Tablo 2.13
hazrlanmtr. Bu tablolardan snm, frekans bandna gre okunabilir. Tablo 2.14 ve 2.15de ise iten akustik izoleli yuvarlak kanallardaki snm deerleri verilmitir. rnein; Tablo 2.14den 600 mm.
apl 9 m. uzunluktaki iten 25 mm. cam yn izolasyonlu yuvarlak
kanalda snm Tablo 2.16da verildii gibi okunur.
Ancak iten cam yn kapl kanallarda izolasyon malzemesinin erozyonu sz konusudur. Hava ak, nlem alnmam durumda, lifleri
kopararak birlikte srkler. Bu hem izolasyon tabakasnn anmasna neden olur, hem de hava ile srklenen lifler solunmalar halinde
salk asndan olumsuz etki yaratrlar. ten cam yn akustik izolasyon halinde liflerin srklenmemesi iin nlem alnmaldr. Bu
amala cam yn tabakas zerine uygulanacak koruyucu tabaka,
akustik adan ses yutumuna etki etmemelidir. Cam yn malzemenin bu sakncas nedeniyle, kanal ierisinde akustik amala lif erozyonu olmayan, yanmaz, yadan ve tozdan etkilenmeyen, yksek ses
yutuculuuna sahip poliretan kpk malzemeler gelitirilmitir.
Tablo 2.16Ada 25 mm kalnlnda, Tablo 2.16Bde 50 mm kalnlnda yanmaz poliretan kpk malzemenin farkl kanal ebatlarnda,
birim uzunluk (m) bana snm (ses yutma) deerleri verilmitir.
2.4.4.3. Akustik zolesiz Dirseklerde Snm
Tablo 2.17Ada iten izoleli ve izolesiz dikdrtgen kanal dirseklerindeki snm deerleri verilmitir. zoleli dirseklerde nemli bir snm
olmaktadr. Yuvarlak kanallarda 90 izolesiz dirseklerde snm deerleri ise Tablo 2.17Bde verilmitir.
2.4.4.4. Kanal Kol Ayrlmalarda Ses Enerjisi Blnmesi
Kanal sisteminde bir ayrlma noktasnda, geliteki ana kanaldaki ses

Tablo 2.10. A DEERLER

63

Boyutlar
cm x cm

15x15
15x25
15x30
15x45
20x20
20x30
20x45
20x60
25x25
25x40
25x50
25x75
30x30
30x45
30x60
30x90
45x45
45x70
45x90
45x135
60x60
60x90
60x120
60x180
75x75
75x110
75x150

zgl snmler (d/0.3 m)

Oktav band merkez frekanslar (Hz)
63
1.08
0.82
0.77
0.69
0.77
0.65
0.60
0.56
0.63
0.55
0.53
0.51
0.56
0.51
0.50
0.40
0.40
0.33
0.30
0.27
0.30
0.25
0.23
0.21
0.24
0.21
0.19

125
1.24
0.96
0.90
0.79
0.90
0.74
0.67
0.60
0.71
0.59
0.55
0.51
0.60
0.52
0.48
0.43
0.43
0.35
0.32
0.28
0.32
0.26
0.24
0.21
0.25
0.21
0.19

250
1.60
1.35
1.29
1.18
1.29
1.12
1.04
0.96
1.09
0.94
0.89
0.82
0.96
0.85
0.79
0.74
0.74
0.64
0.59
0.54
0.59
0.51
0.47
0.43
0.49
0.43
0.39

500
2.98
2.66
2.57
2.42
2.57
2.34
2.22
2.09
2.29
2.06
1.98
1.87
2.09
1.90
1.81
1.70
1.70
1.54
1.47
1.38
1.47
1.34
1.27
1.20
1.31
1.20
1.13

1000
7.62
6.52
6.23
5.74
6.23
5.49
5.10
4.70
5.34
4.62
4.37
4.02
4.70
4.14
3.85
3.54
3.54
3.09
2.90
2.67
2.90
2.55
2.37
2.19
2.48
2.19
2.03

2000
7.48
6.26
5.94
5.41
5.94
5.13
4.72
4.29
4.97
4.21
3.94
3.59
4.29
3.71
3.41
3.10
3.10
2.65
2.46
2.24
2.46
2.13
1.95
1.78
2.06
1.78
1.63

4000
3.98
3.59
3.49
3.31
3.49
3.21
3.06
2.90
3.15
2.86
2.76
2.62
2.90
2.67
2.54
2.41
2.41
2.20
2.11
2.00
2.11
1.94
1.85
1.75
1.91
1.75
1.67

8000
2.60
2.46
2.42
2.36
2.42
2.32
2.26
2.20
2.30
2.19
2.15
2.09
2.20
2.11
2.06
2.00
2.00
1.91
1.87
1.82
1.87
1.80
1.76
1.71
1.78
1.71
1.67

Tablo 2.12. 25 mm CAM YN KAPLI AKUSTK ZOLEL KANALLARDA 0.3 m UZUNLUK BAINA SNM (d)
Boyutlar
cm x cm

15x15
15x25
15x30
15x45
20x20
20x30
20x45
20x60
25x25
25x40
25x50
25x75
30x30
30x45
30x60
30x90
45x45
45x70
45x90
45x135
60x60
60x90
60x120
60x180
75x75
75x110
75x150
90x90

zgl snmler (d/0.3 m)

Oktav band merkez frekanslar (Hz)
63
1.78
1.27
1.16
1.00
1.16
0.93
0.83
0.74
0.88
0.72
0.68
0.62
0.74
0.64
0.60
0.48
0.48
0.38
0.34
0.30
0.34
0.28
0.26
0.23
0.27
0.23
0.21
0.23

125
2.23
1.69
1.56
1.35
1.56
1.25
1.11
0.98
1.20
0.95
0.87
0.78
0.98
0.81
0.73
0.64
0.64
0.51
0.46
0.40
0.46
0.37
0.33
0.29
0.35
0.29
0.26
0.29

250
3.27
2.74
2.61
2.38
2.61
2.26
2.08
1.90
2.19
1.87
1.76
1.61
1.90
1.66
1.53
1.42
1.42
1.21
1.12
1.02
1.12
0.97
0.89
0.81
0.94
0.81
0.74
0.81

500
6.20
5.54
5.36
5.05
5.36
4.89
4.64
4.37
4.79
4.32
4.15
3.91
4.37
3.99
3.78
3.56
3.56
3.23
3.08
2.91
3.08
2.81
2.67
2.51
2.76
2.51
2.38
2.51

1000
7.62
6.52
6.23
5.74
6.23
5.49
5.10
4.70
5.34
4.62
4.37
4.02
4.70
4.14
3.85
3.54
3.54
3.09
2.90
2.67
2.90
2.55
2.37
2.19
2.48
2.19
2.03
2.19

2000
7.48
6.26
5.94
5.41
5.94
5.13
4.72
4.29
4.97
4.21
3.94
3.59
4.29
3.71
3.41
3.10
3.10
2.65
2.46
2.24
2.46
2.13
1.95
1.78
2.06
1.78
1.63
1.78

4000
3.98
3.59
3.49
3.31
3.49
3.21
3.06
2.90
3.15
2.86
2.76
2.62
2.90
2.67
2.54
2.41
2.41
2.20
2.11
2.00
2.11
1.94
1.85
1.75
1.91
1.75
1.67
1.75

8000
2.60
2.46
2.42
2.36
2.42
2.32
2.26
2.20
2.30
2.19
2.15
2.09
2.20
2.11
2.06
2.00
2.00
1.91
1.87
1.82
1.87
1.80
1.76
1.71
1.78
1.71
1.67
1.71

Tablo 2.13. 50 mm CAM YN KAPLI AKUSTK ZOLEL KANALLARDA 0.3 m UZUNLUK BAINA SNM (d)
64

ap (cm)

zgl snmler (d/0.3m)

Oktav band merkez frekanslar (Hz)
63

125

250

500

1000

2000

4000

8000

15

0.38

0.59

0.93

1.53

2.17

2.31

2.04

1.26

20

0.32

0.54

0.89

1.50

2.19

2.17

1.83

1.18

25

0.27

0.50

0.85

1.48

2.20

2.04

1.64

1.12

30

0.23

0.46

0.81

1.45

2.18

1.91

1.48

1.05

35

0.19

0.42

0.77

1.43

2.14

1.79

1.34

1.00

40

0.16

0.38

0.73

1.40

2.08

1.67

1.21

0.95

45

0.13

0.35

0.69

1.37

2.01

1.56

1.10

0.90

50

0.11

0.31

0.65

1.34

1.92

1.45

1.00

0.87

60

0.07

0.25

0.57

1.28

1.71

1.24

0.85

0.80

70

0.03

0.19

0.49

1.20

1.46

1.04

0.74

0.74

80

0.01

0.14

0.42

1.12

1.20

0.87

0.66

0.69

90

0.08

0.35

1.02

0.93

0.71

0.60

0.64

100

0.03

0.28

0.91

0.68

0.57

0.55

0.58

125

0.15

0.55

0.19

0.29

0.41

0.40

150

0.08

0.06

0.10

0.14

0.09

0.07

Tablo 2.14. 25 mm CAM YN AKUSTK ZOLEL YUVARLAK KANALLARDA 0.3 m UZUNLUK BAINA SNM (d)
ap (cm)

zgl snmler (d/0.3m)

Oktav band merkez frekanslar (Hz)
63

125

250

500

1000

2000

4000

8000

15

0.56

0.80

1.37

2.25

2.17

2.31

2.04

1.26

20

0.51

0.75

1.33

2.23

2.19

2.17

1.83

1.18

25

0.46

0.71

1.29

2.20

2.20

2.04

1.64

1.12

30

0.42

0.67

1.25

2.18

2.18

1.91

1.48

1.05

35

0.38

0.63

1.21

2.15

2.17

1.79

1.34

1.00

40

0.35

0.56

1.17

2.12

2.08

1.67

1.21

0.95

45

0.32

0.56

1.13

2.10

2.01

1.56

1.10

0.90

50

0.29

0.52

1.09

2.07

1.92

1.45

1.00

0.87

60

0.25

0.46

1.01

2.00

1.71

1.24

0.85

0.80

70

0.22

0.40

0.93

1.93

1.46

1.04

0.74

0.74

80

0.20

0.34

0.86

1.84

1.20

0.87

0.66

0.69

90

0.18

0.29

0.79

1.74

0.93

0.71

0.60

0.64

100

0.16

0.24

0.73

1.63

0.68

0.57

0.55

0.58

125

0.09

0.12

0.60

1.28

0.19

0.29

0.41

0.40

150

0.53

0.79

0.10

0.14

0.09

0.07

Tablo 2.15. 50 mm CAM YN AKUSTK ZOLEL YUVARLAK KANALLARDA 0.3 m UZUNLUK BAINA SNM (d)
Oktav band

63

125

250

500

1k

2k

4k

8k

Snm (d)

2.1

7.5

17.1

38.4

51.3

37.2

25.5

24

Tablo 2.16.
gc ayrlan kollar arasnda blnr. Bu ekilde ana kanaldan kol ayrlmas halinde, ayrlan kola geen sesteki snm yaklak olarak,
L = 10 Log [ Ai / Ai ]
ifadesi ile bulunabilir. Burada

Ai = Ayrlan kolun kesit alan (m2)

Ai = Ayrlan ve devam eden kollarn kesit alan toplam (m2)
rnein; 450 mm. apndaki kanal, 150 mm. apndaki kol ayrlmadan sonra 300 mm. apnda devam ediyorsa, ayrlan kolda seste meydana gelen snm bulunuz.
Ai = (0,150)2/ 4
Ai = (0,150)2/ 4 + (0,300)2/ 4
Ai / Ai = 0,2
L = 10 log 0,2 = 7 d
65

Kanal
ebatlar

Alan
cm2

Frekans (Hz)

(mm)

125

250

500

1000

2000

4000

900x600

0,5

1,2

6,5

4,9

450x600

0,7

1,8

3,8

10,1

9,1

300x600

0,9

2,4

4,4

10,7

13,8

6,3

Oktav band merkez frekans (Hz)

63

125

250

500

15

10

20

100

19
14

Tablo 2.16-A. 25 mm kalnlnda yanmaz poliretan kpk malzemenin farkl

kanal ebatlarnda, birim uzunluk (m) bana snm (ses yutma) deerleri.

17

Frekans (Hz)

(mm)

125

900x600
450x600

0,8
1,6

300x600

2,6

250

500

2,9
3,1

7,2
8,7

5,4

10,5

18
13

Kanal
ebatlar

1000

2000

11
16,6

7,1
8,8

19,5

15,1

1k

1
12

4000
16

6,2
8,6

11

15

11,6

2
10

Tablo 2.16.B- 50 mm kalnlnda yanmaz poliretan kpk malzemenin farkl

kanal ebatlarnda, birim uzunluk (m) bana snm (ses yutma) deerleri.

14
500

5
9

13
Ses Kayb, dB

Kaplanmam Dirsek

Kaplanm Dirsek

fw < 48

48 fw < 96

96 fw < 190

190 fw < 380

11

380 fw < 760

10

fw > 760

10

1000

6
10

1.9<fw<3.8

3.8<fw<7.5

fw>7.5

fw = f x w x 40 olarak tariflenmitir. Burada f oktav band merkez frekans (kHz) ve w

dirsein genilii (m) olarak verilmitir.

Tablo 2.17-B. YUVARLATILMI DRSEKLERDE SNM

2.4.4.5. Kanal k Yansmas
Dk frekansl dzlemsel ses dalgalar, byk bir odaya alan kk bir difzr veya menfez alan ile karlatklarnda nemli lde bir ses enerjisi bu kesitteki giriim sonucu tekrar kanala geri yanstlr. Buna k yansmas denir. Bu olay sonucu meydana gelen snm zellikle dk frekanslarda etkilidir ve Tablo 2.18den k kesit alanna gre yaklak olarak okunabilir.
2.4.5. Oda Etkisi
Bir odaya alan menfezden yaylan ses enerjisi odada bulunan kii66

0
2

5
9
4

7
5000

fw<1.9

11

Tablo 2.17.A KAPLAMALI VE KAPLAMASIZ KANATSIZ

DKDRTGEN DRSEKLERDE SES KAYIPLARI
Snm (d)

12

fw

2
6
0
5

10000

Tablo 2.18. IKI YANSIMASI

ye aynen ulamaz. Oda iinde ses enerjisinde bir yutulma meydana
gelir. Bu yutulma oda hacmine, yzeylerdeki kaplamann cinsine, eyann durumuna, menfezle kii arasndaki mesafeye baldr. Menfezi terk eden ses g dzeyi Lw ile kritik kiinin bulunduu noktadaki
ses basn dzeyi arasndaki fark (odann yutma etkisi)
Lp Lw = -10 log (r) - 5 log (V) - 3 log (f) + 10 log (N) + 12 ifadesi
ile yaklak olarak bulunabilir. Burada;
r = Ses kayna ile alc arasndaki mesafe (m)
V = Oda hacmi (m3)
f = Oktav band merkez frekans (Hz)
N = Odada bulunan ayn gteki kaynaklarn (menfezlerin) says.
rnein; 5 x 4 x 3 m. boyutlarnda bir odadaki tek bir menfezden kan ses ile menfeze 3 m. uzaklktaki dinleyicinin alglad ses ara-

Oktav band

63

125

250

500

1k

2k

4k

8k

-10 Log (3)

-4.8

-4.8

-4.8

-4.8

-4.8

-4.8

-4.8

-4.8

-5 Log (60)

-8.9

-8.9

-8.9

-8.9

-8.9

-8.9

-8.9

-8.9

-3 Log (f)

-5.4

-6.3

-7.2

-8.1

-9.0

-9.9

-10.8

-11.7

+12

+12

+12

+12

+12

+12

+12

+12

Lp-Lw, d

-7.1

-8

-8.9

-9.8

-10.7

-11.6

-12.5

-13.4

Tablo 2.19.
sndaki fark frekans bandna gre bulunuz (Oda hacmi 60 m3). Hesaplar aada Tablo 2.19da zetlenmitir.
2.4.6. Susturucular veya Paket Tipi Snmleyiciler
Paket tipi snmleyiciler, geni bir frekans aralnda yksek bir snm gerektiinde ve snm iin kullanlabilecek kanal uzunluklarnn
kstl olduu hallerde zellikle elverilidirler. Bu tr snmleyiciler (ki
bazen susturucu olarak da anlr), dikdrtgen veya yuvarlak formda
olabilirler. Snmleyiciler esas olarak ekil 2.20de grld gibi
metal bir d kabuk ve perfore levhalardan oluan eitli i gei dzenlemelerinden ibarettirler. ekil 2.21de ise yuvarlak tip snmleyiciler
grlmektedir. Bu perfore metal i dzenlemelerin zeri daha yksek
younlukta, inorganik, fiberli, ses yutan malzeme ile kaplanmtr. Hava geileri ve yutucu elemanlar aerodinamik ve akustik olarak farkl
snm ve farkl basn dmleri yaratacak ekilde tasarlanmlardr.
Snmleyici seimleri imalat firmalarn hazrladklar abaklara gre yaplr. Bu abaklar ya tablolar halinde ya da diyagramlar halindedir. Bir snmleyicinin seiminde ok miktarda bamsz deiken
vardr. Bu deikenleri 5 grupta toplamak mmkndr. Bunlar hava
debisi, basn dm, ses snm, boyutlar ve ekonomi, yani 1 d
snme karlk gerekli maliyettir. Bu adan belirli hava debisi ve
snm iin ok sayda zm, daha dorusu ok sayda snmleyici
ekli vardr. Seim optimum tipin bulunmasdr.
ekil 2.22 ve 2.23de dikdrtgen susturucular iin bir imalat firma
kataloundan alnan abaklar verilmitir. Belirli bir tip snmleyici
ekil 2.20deki byklklerle belirlenmektedir.

ekil 2.22 ve 2.23deki abak D = 100 mm. iin verilmitir. Bunun

iin sipari kodunda D yerine 1 yazlacaktr. ekil 2.22deki abaktan sras ile msade edilebilecek basn dm, hava debisi, susturucu ykseklii ve S (mm) boluk genilii deerleri ile B (mm)
susturucu genilii ve n levha says belirlenir. Susturucu uzunluu
L (mm) deeri ise ekil 2.23 yardm ile bulunur. Kritik frekans
bandnda [rnein 250 (Hz)], gerekli olan snm deeri yardm ile
susturucu uzunluu bulunur. Bunun iin S (mm) deerine gre izilmi aban sol yanndaki krk izgilerden ilgili olan ile kritik
frekansn kesiminden saa gidilir ve gerekli snm deeri ile kesim
noktasndan aa inilerek susturucu boyu okunur. Susturucu boyu
belirlendikten sonra dier frekanslardaki snmler bu abaktan okunabilir.
2.4.6.1. Yuvarlak Susturucu Seimi
Yuvarlak susturucularla ilikili bir firma katalounda ise bilgiler tablolar halinde verilmitir. ekil 2.21den de grlebilecei gibi bu firma
retiminde ara levhal ve ara levhasz olarak iki temel tip vardr (rnein SLU ve SLBU) . ncelikle hangi tipin kullanlacana karar verilmelidir. Siparite SLU - aaa - bbb eklinde iki byklk belirlenmelidir.
Seim aadaki admlardan oluur:
1. Hava debisine gre aadaki tablolardan susturucu anma ap belirlenir.
2. Seilen aptaki susturucu iin Tablo 2.26, 2.27 ve 2.28de verilen
boya bal snm deerleri ve basn dmleri incelenir. Frekans
bandna gre gerekli snm deerleri, bu tablolarda sz konusu ap
iin verilen snm deerleri ile karlatrlr. Btn frekans bandnda gerekli snmden daha fazla snm veren susturucu boyu seilir.
Bylece seim tamamlanm olur. Gerekirse basn dm kontrolu
yaplr. te yandan eer gerekli snm salanamyorsa farkl ap deerlerindeki susturuculara baklmaldr.
2.4.7. rnek Hesap
Bir kanal sisteminin akustik hesabnn nasl yapldn grmek zere, ekil 2.29daki rnek gz nne alnacaktr. Burada 12000 m3/h
debisindeki besleme fanndan kan hava 2 adet 90 dirsekten sonra

ekil 2.20. PAKET TP SNMLEYCLER

67

ekil 2.21. YUVARLAK TP SNMLEYCLER

bir susturucuya girmektedir. Hesap srasnda nce susturucu gz nne alnmayacak, hesap sonucu susturucu gereksinimi grlerek, gerekli susturucu seimi yaplacaktr. 3 m sonra ayrlan bir kol ile
V.A.V. kutusuna balant yaplmakta, kutu sonras 1 m kanal ve 90
dirsek ile difzre balant yaplmaktadr. Difzr hava debisi 1400
m3/h deerindedir.
Kanallar dikdrtgen kesitli olup boyutlar ekil zerinde verilmitir.
Difzr kare eklinde olup 300 x 300 mm boyutundadr. Oda ise 6 x
6 m boyutunda 3 m yksekliktedir. Difzr ile kritik dinleyici aras
mesafe 2 m deerindedir. Yaplan hesaplarda sadece besleme fanndan kritik dinleyiciye ulaan ses dikkate alnmtr. Odada salanmas gerekli ses kriteri ise NC 35 olarak belirlenmitir.
Yaplan hesaplar oktav bandna gre Tablo 2.30da zetlenmitir. Buna gre retici kataloundan alnan fan ses g dzeyi deerleri 1. satra ilenmitir. 2. ve 3. satrlara 90 dirsekteki kayp deerleri Tablo
2.17 yardm ile ilenmitir. Bu dirseklerde kanal genilii 650 mm.
deerindedir. Dz kanallardaki snm ihmal edilmitir.
5. satra kol ayrlma kayplar ilenmitir. Devam eden kol kesiti deimemitir. Buna gre,
68

Ai = 0,050 m2 ; Ai = 0,050 + 0,260 = 0,310 m2 olup,

L = 10 log 0,16 = -8 d bulunur.
6. 7. ve 8. satrlarda dz kanaldaki ve V.A.V. kutusundaki snmler
ihmal edilerek sfr snm deerleri ilenmitir.
9. satra 90 dirsek snm ve 10. satra Tablo 2.18den yararlanarak kesit
deeri 30 x 30 = 900 cm2 iin k yansmas kayb deerleri ilenmitir.
11. satrda ilk 10 satrn cebrik toplam ile bulunan, fandan odaya yaylan ses deeri grlmektedir.
12. satra difzr reticisinden alnan ses retim deerleri ilenmitir.
11. ve 12. satrdaki deerler Tablo 2.2de verilen d cinsinden iki deerin toplam kaidesine gre toplanarak, satr 13de odaya yaylan
toplam ses olarak ifade edilmitir. Odaya yaylan sesin kritik dinleyiciye ulaana kadar urad kayp olan oda etkisi 14. satrda grlmektedir. Burada,
r = 2 m, v = 6 x 6 x 3 = 108 m3, N = 1 olup,
Lp - Lw = 10 log 2 - 5 log 108 - 3 log (f) + 10 log (1) + 12
Lp - Lw = 3 log (f) - 1,2 olup deerler Tablo 2.30da verilmitir.

ekil 2.22. RNEK BR SNMLEYC SEM ABAI

L (mm)

ekil 2.23. SNM ABAI

69

Debi (m3/h)

180

280

475

725

1080

1800

2880

4500

7070

11200

18000

Anma ap (mm)

80

100

125

160

200

250

315

400

500

630

800

Tablo 2.24. ARA LEVHASIZ SUSTURUCU N SEM TABLOSU:

Debi (m3/h)

1650

3080

315

Anma ap (mm)

400

5290

8950

500

15210

630

800

d
nom
mm

D
mm

SLBU 315-600

315

500

600

315-900

315

500

900

315-1200

Tanm

L
mm

Arlk
kg

125

250

500

15

15

18

26

34

24

22

11

18

26

37

40

28

Tablo 2.25. ARA LEVHALI SUSTURUCU N SEM TABLOSU

Tanm

SLU 80 - 300

d
nom
mm

D
mm

80

180

L
mm

300

Arlk
kg
2

Snm (d)
Oktav bandlar (Hz)
125

250

500

11

15

1000 2000 4000

25

28

23

80-600

80

180

600

18

26

29

29

24

80-900

80

180

900

26

38

33

30

26

80-1200

80

180

1200

11

30

36

37

31

27

SLU 100-300

100

200

300

12

20

25

17

100-600

100

200

600

15

25

33

29

24

100-900

100

200

900

22

32

36

33

31

100-1200

100

200

1200

11

25

36

39

37

38

SLU 125-300

125

224

300

14

19

16

19

125-600

125

224

600

13

21

37

37

31

125-900

125

224

900

16

28

38

38

35

125-1200

125

224

1200

20

34

39

39

36

SLU 160-300

160

280

300

12

15

15

14

160-600

160

280

600

11

22

33

42

29

160-900

160

280

900

14

23

39

37

25

160-1200

160

280

1200

10

11

19

35

38

47

41

SLU 200-300

200

315

300

15

18

13

200-600

200

315

600

15

31

28

20

200-900

200

315

900

10

20

32

35

23

200-1200

200

315

1200

12

11

17

26

34

40

26

SLU 250-600

250

355

600

13

24

15

15

250-900

250

355

900

12

11

20

33

24

18

250-1200

250

355

1200

15

10

13

25

38

29

24

SLU 315-600

315

500

600

12

11

19

12

10

315-900

315

500

900

18

16

30

18

14

315-1200

315

500

1200

24

12

21

36

18

17

SLU 400-600

400

600

600

16

13

10

400-900

400

600

900

22

14

22

15

13

400-1200

400

600

1200

32

10

14

22

18

13

500

710

900

26

14

16

13

13

500

710

1200

39

11

22

24

17

16

630

800

900

42

12

12

12

10

SLU 500-900
500-1200
SLU 630-900
630-1200

630

800

1200

56

10

16

15

15

11

SLU 800-1200

800

1000 1200

69

10

15

12

800-1500

800

1000 1500

86

13

12

15

12

Tablo 2.26. YUVARLAK TP ARA LEVHASIZ

SUSTURUCULARDA SNM
70

Snm (d)
Oktav bandlar (Hz)
1000 2000 4000

315

500

1200

29

15

21

33

41

46

40

SLBU 400-600

400

600

600

20

16

22

24

19

400-900

400

600

900

30

11

14

22

34

32

23

400-1200

400

600

1200

40

11

21

30

38

43

28

SLBU 500-900

500

710

900

40

12

19

27

21

19

500-1200

500

710

1200

53

10

16

26

35

29

22

SLBU 630-1200

630

800

1200

62

11

23

28

23

19

630-1500

630

800

1500

78

10

15

23

39

26

20

SLBU 800-1200

800

1000 1200

80

17

23

21

16

800-1500

800

1000 1500

99

12

19

26

23

18

Tablo 2.27. YUVARLAK TP ARA LEVHALI

SUSTURUCULARDA SNM

ekil 2.28. SUSTURUCUDA BASIN DM

Oda etkisi karlarak bulunan kritik dinleyiciye ulaan ses dzeyi 15.
satrdadr. Halbuki bu oda iin ses kriteri NC 35 deerleri 16. satrda
grlmekte olup, bunlar almtr. Gerekli ilave snm 17. satra ilenmitir. lave snm paket tipi bir susturucu ile salanacaktr.
A. lave snm paket tipi dikdrtgen susturucu ile salanacak ise, Seim ekil 2.22 yardm ile yaplacaktr.
Debi = 12000 m3/h, basn kayb = 40 Pa, susturucu ykseklii, H =
600 mm. ve hava gei kanal genilii, S = 600 mm. seilerek, ekil
2.22deki abaktan B = 960 ve n = 60 okunur.
Buna gre susturucu tipi, SC686/1 960x600xL olarak belirlenir. L deerinin belirlenmesi iin ekil 2.23deki abak kullanlacaktr. Satr
17deki gerekli snm deerlerine bakldnda 125 frekans band
kritik grlmektedir.(Genellikle kritik band 250 Hz olmaktadr) ekil

ekil 2.29. SSTEM EMASI

No.

Tanm
63

125

250

500

1k

2k

4k

Fan 1200 m3/h, 650 Pa

92

86

80

78

78

74

71

90 dirsek (Tablo 2.17)

-1

-4

-6

-4

-4

-4

90 dirsek (Tablo 2.17)

-1

-4

-6

-4

-4

-4

3 m izolesiz kanal

Kol ayrlma

-8

-8

-8

-8

-8

-8

-8

2 m izolesiz kanal

V.A.V. kutusu (ses retimi veya

Oktav band merkez frekanslar

snm ihmal edilmitir.)

8

1 m izolesiz kanal

90 dirsek (Tablo 2.17)

-1

-4

-6

-4

-4

10

Difzrde k yansmas

-12

-8

-4

-1

11

Ses dmleri sonucu toplam

72

68

59

53

56

54

51

12

Difzrde retilen ses

31

36

39

40

39

36

30

13

Odaya yaylan ses

72

68

59

53

56

54

51

14

Oda etkisi

-6,6

-7,5

-8,4

-9,3

-10,2

-11,1

-12

15

Odadaki ses basnc seviyesi

65,4

60,5

50,6

43,7

45,8

42,9

39

16

Odada salanmas gerekli kriter

60

52

45

40

36

34

33

17

Gerekli ilave snm

5,4

8,5

5,6

3,7

9,8

12,9

18

Seilen susturucudaki snm

15

26

32

40

38

26

19

(Yuvarlak tip SLU 630 - 1500

10

15

23

39

26

20

susturucu snmleri

Tablo 2.30. HESAP TABLOSU

2.23deki abakta 125 frekansndan klarak S= 60 krk izgisi ile kesiim noktas bulunur. Buradan saa gidilerek 15 d snm iin L=
1500 mm. boy gerektii bulunur. Bu boydaki dier frekans bantlardaki snmler satr 18e ilenmitir. Buna gre susturucu btn bantlarda gerekli snm salamaktadr. Seilen susturucu SSC 686/1

960x600x1500 olacaktr.
B. lave snm yuvarlak tip ara levhal susturucu ile salanacak olsa
idi; lgili tablodan debi 12000 m3/h iin anma ap kk deer olan d
= 630 mm. seilebilir. SLBU 630 - bbb tipi susturucularn snm deerleri ile satr 17deki gerekli snm deerleri karlatrldnda
71

ekil 2.31. KANAL CDARLARINDAN SES GE

L = 1500 mm. boyundaki susturucu uygun grlmektedir. SLU 630 1500 tipi susturucu snm deerleri 19. satra ilenmitir. Bu susturucuda 125 Hz frekans bandnda gerekli snmle, susturucunun snm
arasnda 1,5 d kadar fark grlmektedir. Bu durum kabul edilebilir.
Bu susturucuda meydana gelen zgl basn dm ise ekil
2.28den 30 Pa/m ve toplam basn dm,
P = 1,5x30 = 45 Pa olarak bulunur. Bu dm de kabul edilebilir.
2.5. KANALLARDAN VEYA V.A.V. KUTULARINDAN
EVREYE SES YAYIMI
Bir kanaln iindeki sesin cidarlarndan etrafndaki hacme geiine
kanal ses yaym denilebilir. Genellikle bu olay dk frekanslarda
etkilidir. Kanaldan yaylan sesin iki ana kayna vardr. Birincisi kanalda tanan sesin (genellikle fan sesidir) dar yaylmas, ikincisi
ise kanal iindeki trblansl akn kanal cidarlarn titretirmesidir.
zellikle santral yaknlarnda her iki kaynak da etkili olmaktadr. ekil 2.31de grld gibi burada ele alnan kanal iindeki sesin ev-

reye yansmasdr. Kanala giren ses enerjisi Lwi ile gsterilmitir. Bu

enerjinin Lwr kadar gz nne alnan hacme yansr ve oda knda
kanaldaki ses enerjisi Lwi - Lwr deerindedir. Buna gre [d] cinsinden kanaldan evreye yaylan ses enerji dzeyi,
Lwr = Lwi + 10 log (Ao/Ai) - TLout eklinde ifade edilebilir.
Burada,
Lwr
= evreye yaylan ses enerji dzeyi (d)
Lwi
= Oda giriinde kanaldaki ses enerji dzeyi (d)
= Sesin yayld kanal d yzey alan (m2 )
Ao
Ai
= Kanal i kesit alan (m2 )
TLout
= Kanal cidarlarndaki ses gei kayb (d)
1. Dikdrtgen Kanallar
Dikdrtgen kesitli kanallarda kenar uzunluklar a ve b olmak zere Ai
= a.b ve Ao = L. (a+b).2 olacaktr. Ayrca sac kalnlna bal olarak
dikdrtgen kanal cidarlarndaki ses gei kayp deerleri TLout Tablo
2.32de verilmitir.
rnek:
0,30 x 0,60 m. boyutunda ve 6 m. boyundaki kanalda ses dzeyi, Lwi
Tablo 2.33de verilmitir. 0,70 mm. kalnlkta sactan yaplan bu
kanaldan evreye yaylan sesi (Lwr ), bulunuz.
zm:
Ai = 0,30 x 0,60 = 0,18 m2
Ao = 6 x 0,90 x 2 = 10,8 m2
10 log (10,8/0,18) = 17,8 d
Buna gre zm Tablo 2.33de verilmitir.
2. Yuvarlak Kanallar
Yuvarlak kanallarda Ai ve Ao deerleri yerine konulunca, Ao/Ai =
d/4.L haline gelir. Burada d kanal apdr. Yuvarlak kanallar iin TLout
cidar kayp deerleri ise Tablo 2.34de verilmitir.
3. Dtan Akustik zole Edilmi Kanallar
Yuvarlak kanallarda TLout deeri daha byk olduu iin genellikle
bir d akustik izoleye gerek yoktur. Ancak dikdrtgen kesitli kanallarda evreye yaylan sesin azaltlmas iin cam yn gibi ses yutucu
Oktav band merkez frekanslar - Hz

Kanal boyutu
mxm

Sac kalnl
mm

63

125

250

500

1 kH

2 kH

4 kH

8 kH

0.30x0.30

0.70

21

24

27

30

33

36

41

45

0.30x0.60

0.70

19

22

25

28

31

35

41

45

0.30x1.20

0.85

19

22

25

28

31

37

43

45

0.60x0.60

0.85

20

23

26

29

32

37

43

45

0.60x1.20

1.00

20

23

26

29

31

39

45

45

1.20x1.20

1.30

21

24

27

30

35

41

45

45

1.20x1.40

1.30

19

22

25

29

35

41

45

45

Tablo 2.32. DKDRTGEN KESTL KANALLARDA CDAR GE KAYIP DEERLER, TL out (d)
Merkez frekans (Hz)

63

125

250

500

2000

4000

8000

Kanaldaki ses seviyesi, Lwi

87

81

75

73

73

69

66

63

10 log (Ao/Ai)

17.8

17.8

1738

17.8

17.8

17.8

17.8

17.8

TLout

19

22

25

28

31

35

41

45

evreye yaylan ses, Lwr

85.8

76.8

67.8

62.8

59.8

51.8

42.8

35.8

Tablo 2.33 RNEK ZM HESAPLARI

72

1000

Kanal ap

Uzunluu

Et kalnl

mm

63

0.20

4.5

0.55

45

53

0.35

4.5

0.70

50

60

0.55

4.5

0.85

47

0.80

4.5

0.85

51

0.20

3.0

0.55

48

64

0.35

3.0

0.55

43

53

0.65

3.0

0.70

45

0.65

3.0

1.60

48

0.80

3.0

0.85

43

Oktav band merkez frekanslar - Hz

125

250

500

1 kH

2 kH

4 kH

8 kH

55

52

44

35

34

26

54

36

34

31

25

38

53

37

33

33

27

25

43

46

26

26

24

22

38

43

75

72

56

56

46

29

55

33

34

35

25

40

50

26

26

25

22

36

43

53

36

32

32

28

41

36

42

28

25

26

24

40

35

Boyuna Dikili Kanallarda

Spiral Dikili Kanallarda

Tablo 2.34. YUVARLAK KESTL KANALLARDA DENEYSEL OLARAK LLEN

CDAR GE KAYIP DEERLER, TLout (dB)
malzemelerle kanaln dtan izolesi yaygn olarak kullanlan bir yntemdir. Burada izolasyon tabakasnn d geirgen olmayan daha
rijit, rnein metal sac tabaka, al tabaka, kurun levha veya kaln
vinil gibi bir tabaka ile kaplanr. Metal sac rijit kaplamalarn kanal
cidarndaki titreimlerle rezonansa gelme tehlikesi vardr.
Akustik izolasyon sonucu TLout deerine ilave edilen kayp deeri,
dk frekanslarda IL(df) olarak gsterilirse,
IL (df) = 20 log (1 + M2/M1 . P1/P2) olarak tanmlanr.Burada,
P1 ve P2 sras ile kanaln ve d izolasyonun evresi (m), M1 ve M2
sras ile kanaln ve d rijit kaplamann alan younluudur (kg/m2 ).
Oktav bandna gre ilave kayp, IL deerlerini bulmak iin ncelikle
IL (df) deeri hesaplanr.
kinci adm kritik frekans bandnn bulunmasdr. Bunun iin,
fr = 54. [(P1/P2 + M2/M1 ). P1/ (M2.S) ] 0,5 ifadesi kullanlr.
Burada S d izolasyonun kesit alandr. Hesaplanan fr deerine en
yakn oktav band merkez frekans kritik bant olarak ele alnr.
Bu bandn altndaki frekanslar iin,
IL = IL (df)
Kritik frekans band iin,
IL = IL (df) - 5 d
Kritik frekansn zerindeki bantlar iin,
IL = IL (df) + 29,9 log [f/1,41. fr]
olacaktr. Ancak bu kayp deerleri 25 d ile snrldr. Daha yksek
kayp bile bulunsa, 25 d kayp ele alnr.
rnek:
0,20 x 0,20 m. boyutunda 1,3 mm. kalnlkta sactan mamul kanal, 25
mm. cam yn ile izole edilmi ve izolasyonun zeri 12,5 mm. al
tabakas ile kaplanmtr. Bu kaplama sonucu ilave edilen kayp IL
deerlerini oktav bandna gre bulunuz.
zm:
1,3 mm. kalnlktaki sacn alan ktlesi, M1 = 10,14 kg/m2
12,5 mm. kalnlktaki alnn alan ktlesi, M2 = 10,64 kg/m2
P1 = 0,8 m, P2 = 1,0 m olup,
IL (df) = 20 log [1 + (10,64 / 10,14) . (0,8/1)] = 5,3 d
S = 0,0225 m2

1
10,64
0,8
fr = 54 [( + ) x ] 0,5 = 154 Hz
0,8
10,14
10,14 . 0,0225
154 Hz frekans merkez frekans olarak 125 Hz deerine yakndr. Bu
durumda kritik oktav band 125 Hz bulunmutur. Kritik frekansta
snm IL = 5,3 - 5 = 0,3 d bulunur. Daha yksek frekanslarda snm,
f
IL = 5,3 + 29,6 log ( )
1,41 x 154
ifadesi ile bulunacaktr. Oktav bandna gre hesaplanan ilave snm
deerleri Tablo 2.35de verilmitir.
4. V.A.V. Kutularndan evreye Yaylan Ses
V.A.V. kutularnda iki trl ses problemi vardr. Birincisi kutuda
doan sesin kanal ve menfez yolu ile odaya ulamasdr. Daha nce
belirtildii gibi bu kutularn kataloglarnda bu yolla retilen ses
deerleri verilir. ou zaman bu problem nemsizdir ve nasl ele
alnaca kanal sistemi ses kontrolu blmnde anlatlmtr.
kinci problem ise, oda iinde asma tavan stne yerletirilen V.A.V.
kutular iin geerlidir. Bu kutularn kendisinden yaylan ses asma
tavan geerek odaya ular. V.A.V. kutularndan yaylan ses kataloglarda deneysel veri olarak sunulur. Tablo 2.36da rnek olarak bir
V.A.V. kutusu kataloundan alnan deerler grlmektedir. Bu tabloda Pst kutuda meydana gelen basn dmn ifade etmektedir.
Kutudan yaylan ses enerji dzeyi Lw (d), oktav band merkez
frekanslarnda, boyuta ve debiye gre verilmitir. Bu tabloda ayrca
her oktav bandnda, asma tavanda 4 d ve odada 4 d olmak zere, 8
d ses dm gz nne alnarak odadaki - ortalama ses basn
dzeyi LpA deeri de verilmitir.
Kutudan yaylan ses sadece asma tavan malzemesinin direncine bal olarak biraz snmlenir ve dorudan odaya yaylr. eitli asma
tavan malzemelerinin snm deerleri Tablo 2.37de verilmitir. Hibir nlem alnmam asma tavan iin baka veri yoksa, snm btn
frekanslarda 4 d almak mmkndr.
Eer kutudan yaylan ses odada istenen ses kriterini ayorsa, bu
durumda dtan izoleli kutu kullanmak gerekir. ou zaman ses
izoleli kutularda alternatif olarak firma tarafndan sunulmakta ve
73

Oktav band merkez frekans

63

IL (df)

5.3

125

IL (kritik)

250

500

7.1

16.1

7.1

16.1

1000

2000

4000

8000

25

25

25

25

25

25

25

25

0.3

IL (yl)
IL (max)
IL. d

0.3

5.3

Tablo 2.35. RNEK ZM HESAP TABLOSU

27 31 27 26 27 20

<

<

22 17 20 35 28 27

28 25 24 22 25 19 36 37 29 27 29 27 27 27 27 23

35

126

34 40 32 30 27 21

<

16 24 17 29 41 36 34

32 29 26 23 29 22 37 42 37 35 36 34 33 30 33 27

60

216

38 42 35 30 27 23 16 20 26 18 38 46 40 37

34 31 27 25 32 24 42 47 41 40 40 37 35 26 36 30

95

342

42 46 40 33 29 26 21 21 29 20 46 50 43 40

36 33 29 27 35 26 47 51 46 43 42 39 37 34 39 32

145

522

47 49 45 40 34 31 25 25 34 27 51 54 46 43

38 34 32 29 37 30 52 56 49 46 44 40 40 37 42 34

20

72

27 30 26 27 27 20

<

<

22 17 25 35 26 26

29 27 26 18 26 21 35 36 29 28 30 29 29 27 28 24

14

50

180

35 40 33 28 26 21

<

19 24 17 32 41 37 35

33 30 26 22 30 23 40 43 38 37 38 36 34 30 35 29

80

288

37 43 35 29 27 24 16 19 26 18 42 46 40 37

34 32 28 24 32 25 45 47 42 40 40 38 35 31 37 31

140

504

46 41 41 33 29 28 21

29 20 49 52 44 41

36 33 30 25 35 27 50 54 47 45 42 39 38 34 40 32

195

702

49 44 47 42 35 31 26 31 35 28 53 55 50 46

39 35 34 32 40 33 55 57 52 49 44 40 40 38 43 36

25

90

25 28 25 26 24 18

21 33 28 28

29 28 24 24 26 21 29 31 29 28 32 27 27 30 28 25

65

234

16

34 38 34 30 26 22 15 22 25 19 35 41 37 35

33 31 27 27 31 24 39 42 39 37 39 35 33 33 35 29

100

360

39 42 37 31 27 25 19 22 27 18 44 46 41 38

35 32 28 29 33 25 46 47 43 41 41 38 36 35 38 31

170

612

48 45 42 35 29 28 23 27 30 22 49 50 46 42

37 35 32 32 36 28 52 52 48 46 43 41 40 38 41 34

250

900

51 49 48 42 35 32 28 32 36 28 55 54 51 47

40 36 35 35 40 34 58 56 53 51 45 42 42 40 44 38

45

162

31 32 30 29 25 21 18 22 23 18 27 34 34 36

33 30 26 26 30 23 30 32 33 34 38 30 28 31 32 28

110

393

40 42 38 32 28 24 21 25 27 20 45 43 41 40

36 32 29 30 34 26 40 44 42 42 40 38 35 36 38 31

20

180

648

46 44 41 33 29 27 27 29 30 25 49 48 46 42

37 34 32 33 36 29 52 50 48 46 44 40 33 39 41 35

280

1008

51 47 46 36 31 30 28 30 33 26 55 52 50 44

39 37 35 37 39 32 58 55 53 50 46 42 35 42 44 37

445

1602

56 53 53 46 38 36 35 38 40 33 60 56 54 51

43 40 40 42 44 38 63 56 57 54 48 44 45 46 48 42

70

252

28 33 32 30 27 21

24 17 36 36 35 34

33 31 26 23 30 24 35 37 39 38 37 36 33 32 35 28

170

612

46 42 39 32 28 24 17 19 27 18 47 46 44 41

25

36 33 29 27 35 27 50 48 46 44 42 40 38 36 40 32

280

1008

52 46 40 33 29 26 21 23 29 19 53 51 47 42

37 35 32 32 37 28 56 54 51 48 48 41 40 40 44 39

470

1692

54 51 44 37 31 30 27 28 33 24 58 56 51 44

39 38 36 37 40 32 61 59 55 50 49 43 43 44 46 40

665

2394

58 54 51 45 35 36 32 34 39 31 62 59 55 50

42 40 40 41 44 37 65 63 59 54 51 45 46 47 50 43

105

378

35 36 31 29 26 20

<

<

23 16 40 38 38 37

34 32 28 22 32 25 39 38 41 39 37 36 36 32 36 31

31

265

954

46 44 38 33 29 24 20

<

28 19 50 49 46 42

38 35 33 29 37 28 49 51 50 48 44 42 41 39 43 36

420

1512

52 46 42 34 29 27 24 20 30 21 56 53 50 45

40 38 36 33 40 32 59 56 55 51 48 44 44 42 46 39

720

2592

58 51 47 42 33 33 29 30 36 28 61 58 55 48

42 41 40 37 44 36 64 61 59 54 50 46 47 44 49 42

1055

3798

64 55 53 44 36 39 35 34 41 34 68 62 57 51

43 42 43 39 46 38 71 65 62 56 50 47 49 46 51 44

180

648

40 40 36 33 30 26 19 15 27 20 44 42 42 39

37 36 32 22 35 39 47 44 46 44 41 41 40 36 40 35

445

1602

40

52 45 43 35 30 28 23 15 31 22 57 53 52 46

39 39 38 30 41 33 57 54 56 54 48 46 46 39 47 41

710

2556

56 47 43 35 32 32 27 30 33 25 59 56 55 47

41 40 40 31 43 36 62 59 59 55 49 46 48 40 49 43

1250

4500

67 52 47 39 34 37 32 30 38 32 67 59 55 48

42 42 43 31 44 37 69 63 61 56 50 47 50 41 51 44

1775

6390

77 62 55 48 37 41 37 36 46 48 79 63 58 51

42 44 46 36 49 51 79 66 62 57 48 47 50 43 52 51

<

<

<

16 20

<

Tablo 2.36. RNEK BR V.A.V. KUTUSUNDAN YAYILAN SES SEVYES

74

8000

4000

1000

2000

250

500

63

125

NC

4000

8000

2000

500

1000

125

250

63

500

1000

125

250

63

NC

<

NC

LpA in d(A)

54

fm in Hz

LpA in d(A)

4000

15

fm in Hz

LpA in d(A)

m3/h

8000

12

Pst = 1000 Pa
Lw in dB/oct.

l/s

fm in Hz
Size

Pst = 500 Pa
Lw in dB/oct.

2000

Pst = 200 Pa
Lw in dB/oct.

1.

Merkez frekans
Tanm

63

125

250

500

1 kH 2 kH 4 kH

Tipik ta yn
akustik izoleli tavan

Tipik cam yn
akustik izoleli tavan

11

Tipik al tavan

13

20

25

31

33

27

10

12

14

Tablo 2.37. ASMA TAVAN SNM DEERLER

bunlara ait deneysel veriler kataloglarda bulunmaktadr.
Eer odadaki tek ses kayna V.A.V. kutusundan yaylan ses ise Tablo 2.36dan alnan ses dzeyi deerlerinden tavandaki snm ve
odann snm karlarak kritik dinleyiciye ulaan ses dzeyi
bulunur. Bunun belirlenen ses kriterinden az olmas gerekir.
rnek:
Tablo 2.36da verilen Size 20 bir kutuda, basn dm 500 Pa ve
debi 1000 m3/h deerinde iken toplam A-arlkl ses basn dzeyi
39 dA olarak tablodan okunur. Bu oda iin ses kriteri eer 35 dA
ise, kutuda akustik izolasyon gerekecektir. Eer odada baka ses kaynaklar da varsa bu durumda kutudan gelen ses ile dier seslerin toplanmas gerekecektir.
rnek olarak daha nce hesaplanan kanal sistemi ele alnsn. Buradaki
V.A.V. kutusundan yaylan ses size 20 kutu iin 1600 m3 /h ve Pst

63

125

250

500

1000 2000 4000

Lwr

56

53

53

46

38

36

35

Tavan Snm

-2

-3

-4

-5

-7

-9

-11

Oda Snm

-6.6

-7.5

-8.4

-9.3

-10.2 -11.1

-12

Lw2

47.6

42.5

40.6

31.7

20.8

12

63

125

250

500

1000 2000 4000

Lw1

59.4

48.5

32.6

30.7

28.8

24.9

18

Lw2

47.6

42.5

40.6

31.7

20.8

15.9

12

Lwt

59.4

49.5

41.6

34.7

29.8

25.9

19

2.

15.9

Tablo 2.38. KUTUDAN KRTK DNLEYCYE ULAAN

SES HESABI
= 200 Pa deerleri ile Tablo 2.36dan okunabilir. Asma tavann tipik
cam yn akustik izoleli tavan olduu kabul edilerek yukarda verilen
Tablo 2.37.den snm deerleri alnabilir. Oda snm etkisi ise rnekteki Tablo 2.30 satr 14ten alnabilir. Kutudan kritik dinleyiciye
ulaan ses Lw2 Tablo 2.38de 1 numara ile verilmitir.
Buna karlk rnekte susturucu ilavesinden sonra menfezlerden
kritik dinleyiciye ulaan ses Lw1 ve her iki sesin d cinsinden toplam
olan Lwt deerleri Tablo 2.38de 2 numara ile verilmitir. Grld
gibi odada salanmas gerekli kriter yine salanmaktadr. Kutudan
yaylan sesin kritik frekanslarda nemli bir katks olmamtr.

75