MJERENJE VELIINA

PREDMET: MJERNE I KONTROLNE TEHNOLOGIJE U

GRAFIKOM INENJERINGU
Mentor: Doc. dr Radenko urica
Student: Boris Stankovi

Univerzitet PIM, Banja Luka, juni, 2015.godine

DEFINICIJA I OSNOVNI ZADACI

MJERNE TEHNIKE
Nauka o mjerenju ili metrologija je specijalizirani dio pojedinih prirodnih i
tehnikih nauka koji se bavi metodama mjerenja fizikalnih veliina,
razvojem i izradom mjernih ureaja, reprodukcijom i pohranjivanjem
mjernih jedinica, te svim ostalim aktivnostima koje omoguavaju
mjerenje i usavravanje mjernih postupaka.
Mjerenje predstavlja skup aktivnosti iji je cilj dobivanje vrijednosti
mjerne veliine (fizike veliine).
Znaaj mjerenja kao praktine tehnike djelatnosti od prvenstvene je
vanosti kako u svakodnevnom ivotu tako i u svim podrujima privrede
i nauke.

DEFINICIJA I OSNOVNI ZADACI

MJERNE TEHNIKE
Industrijska proizvodnja zahtijeva esta mjerenja.
U tehnikoj dijagnostici se vre mjerenja u cilju utvrivanja stanja
tehnikih sistema.
Nakon konstrukcije novog proizvoda vre se ispitivanja karakteristika
prototipnog rjeenja.
Kontrola i mjerenje se vre u svrhu automatskog upravljanja procesima.
Bez mjerenja se ne moe zamisliti kontrola kvaliteta proizvoda kao
uslov za njegovu prodaju.

DEFINICIJA I OSNOVNI ZADACI

MJERNE TEHNIKE

U tehnici i tehnologiji proizvodnje razliitih maina i ureaja koriste se

razliite metode i sistemi ocjene karaktera proizvoda.
Kvalitet proizvoda moe se ogledati kroz geometrijsku tanost, kvalitet
povrina, hemijskog sastava i mehanikih karakteristika materijala.
Kvalitet proizvoda je i direktna posljedica tanosti tehnolokih procesa.
Osnovne fizike veliine se koriste za identifikaciju i kvalifikaciju
kvaliteta proizvoda (duina, masa, vrijeme, sila, pritisak).

DEFINICIJA I OSNOVNI ZADACI

MJERNE TEHNIKE
U razliitim granama nauke i tehnike treba mjerenje istih fizikih veliina
provoditi jedinstvenim postupcima mjerenja i kontrole.
Metrologija je nauka o mjerenju
(grki: - mjerenje, - nauka).
Nauka o mjerenju, u principu, obuhvata:

principe i metode mjerenja,

sredstva za izvoenje mjerenja i kontrole.

To su potrebni uslovi kojima se obezbjeuje jedinstvo mjera i mjerenja,

tanost izrade proizvoda i stabilnost i tanost proizvodnih procesa.

METROLOKI SISTEM U BIH

MJERNI ETALONI

Mjerni etalon je materijalizovana mjera, mjerni instrument,

referentni materijal ili mjerni sistem namijenjen za definisanje,
ostvarivanje, odravanje ili reprodukovanje jedinice jedne ili
vie vrijednosti veliine koja slui kao referentna.

Primjer: Metar je definisan kao duina puta koju u vakuumu pree

svijetlost u vremenu 1/299792458 sekunde. Primarni nivo metra je
realizovan talasnom duinom jodno stabilizovanog heliumneonskog lasera. Za nie nivoe koriste se materijalizovane mjere
kao to su reporteri (mjerke), a sljedivost se obezbjeuje
koritenjem optike interferometrije za odreivanje duine
reportera u odnosu na navedenu talasnu duinu svjetlosti lasera.

MJERNI ETALONI

Razliiti nivoi etalona u lancu

sljedivosti prikazani su na slici.
Meunarodni pregled svih
mjernih etalona ne postoji.

GREKE MJERENJA
Svako mjerenje u sebi sadri greku mjerenja.
Greke mogu biti:

grube
(nepanja ispitivanja, manjkavo znanje ispitivaa, neprimjenjeno
izabrana oprema ili njeno koritenje, povrno opaanje ili
raunanje...) otklanjaju se paljivim mjerenjem

sistematske
(greke mjerne metode i opreme, greke uslijed linih i vanjskih
utjecaja) otklanjaju se badarenjem

sluajne
(promjene osobina opreme ili mjerenog objekta, promjene
utjecajnih veliina, paralaksa) otklanjaju se statistiki

MJERNA NESIGURNOST

Nesigurnost je kvantitativna mjera kvaliteta mjernog rezultata

koja mu omoguava da se uporedi sa drugim rezultatima,
referencama, specifikacijama ili standardima.
Sva mjerenja imaju greke, prema kojima se rezultat mjerenja
razlikuje od tane vrijednosti onoga to mjerimo.
U odreenom vremenu i sa odreenim sredstvima, veina
izvora greke mjerenja moe se identificirati i greke mjerenja
mogu se kvantifikovati i ispraviti, npr. kroz proces kalibracije.

REGIONALNE MJERITELJSKE
ORGANIZACIJE

MJERNE JEDINICE SI SISTEMA

Zakonske mjerne jedinice u Bosni i Hercegovini su jedinice meunarodnog
sistema SI (osnovne, dopunske i izvedene). Osnovne SI jedinice su:

Veliina

Ime

duina

metar

masa

vrijeme

elektrina struja

termodinamika temperatura

jaina svjetlosti

koliina materije (supstance)

Oznaka
m

kilogram kg
sekunda s
amper

kelvin

kandela cd
mol

mol

MJERNE JEDINICE SI SISTEMA

Duina:
Jedinica za duinu je metar. Metar je duina puta koju u vakuumu napravi
svjetlost u vremenu 1/2999 792 458 sekunde.
Masa:
Jedinica za masu je kilogram. Kilogram je masa meunarodnog etalona
kilograma.
Vrijeme:
Jedinica za vrijeme je sekunda. Sekunda je trajanje 9 192 631 770 perioda
zraenja koje odgovara prijelazu izmeu dva hiperfina nivoa osnovnog stanja
atoma cezija 133.

MJERNE JEDINICE SI SISTEMA

Elektrina struja:
Jedinica elektrine struje je amper. Amper je jaina stalne elektrine struje koja
meu dva paralelna vodia, neograniene duine i zanemarivo malim krunim
presjekom, koji su u vakuumu razmaknuti jedan metar, proizvodi meu tim
vodiima silu od 210-7 njutna po metru duine.
Termodinamika temperatura:
Jedinica termodinamike temperature je kelvin. Kelvin je termodinamika
temperatura koja je jednaka 1/273 dio termodinamike temperature trojne take
vode.

MJERNE JEDINICE SI SISTEMA

Jaina svjetlosti:
Jedinica jaine svjetlosti je kandela. Kandela je jaina svjetlosti u odreenom
smjeru izvora koji odailje monohromatsko zraenje frekvencije 5401012 herca i
kojemu je energetska jaina u tom smjeru 1/683 vata po steradijanu.
Koliina materije:
Jedinica za koliinu materije je mol. Mol je koliina materija u sastavu koji
sadri toliko elementarnih jedinki koliko ima atoma u 0,012 kilograma ugljika 12.

MJERNE JEDINICE SI SISTEMA

Dopunske jedinice SI:
Ugao (u ravni):
Jedinica ugla u ravni je radijan. Radijan je ugao izmeu dvaju poluprenika koji
na krugu isjecaju luk duine jednake polupreniku (1 rad = 1).
Prostorni ugao:
Jedinica prostornog ugla je steradijan. Steradijan je ugao kupe sa vrhom u
sredini kugle, koja na povrini kugle omeuje povrinu jednaku povrini
kvadrata odreenog poluprenikom kugle (1 sr = 1).

MJERNE JEDINICE SI SISTEMA

Izvedene SI jedinice: frekvencija (Hz), sila (N), pritisak (Pa),

energija, rad, toplota (J), snaga, energetski tok, toplinski tok (W),
elektrini naboj (C), elektrini napon, elektromotorna sila, elektrini
potencijal (V), elektrini kapacitet (F), elektrina vodljivost (S),
magnetni tok (Wb), magnetna indukcija (T), induktivnost (H),
Celzijeva temperatura (C), svjetlosni tok (lm), osvijetljenost (lx),
aktivnost radioaktivne tvari (Bq), apsorbirana doza joniziranog
zraenja (Gy), ekvivalentna doza jonizujueg zraenja (Sv)

MJERNE JEDINICE SI SISTEMA

Naziv
peta
tera
giga
mega
kilo
hekto
deka
deci
centi
mili
mikro
nano
piko
femto

Oznaka
P
T
G
M
k
h
da
d
c
m

n
p
f

Brojana vrijednost
1 000 000 000 000 000
1 000 000 000 000
1 000 000 000
1 000 000
1 000
100
10
0,1
0,01
0,001
0,000 001
0,000 000 001
0,000 000 000 001
0,000 000 000 000 001

= 1015
= 1012
= 109
= 106
= 103
= 102
= 101
= 10-1
= 10-2
= 10-3
= 10-6
= 10-9
= 10-12
= 10-15

ZAKLJUAK
Optimizacija proizvodnje direktno je povezana sa cijenom
proizvoda, pa je za svakog proizvoaa vano znati odgovore
na niz pitanja koja se odnose na tanost rada maina. Radna
gotovost maine takoer se procjenjuje mjerenjem.
Da li je postojee tehnologija dobra i isplativa ili treba mijenjati
postojeu, opet se odgovor dobiva koritenjem mjerenja. Svakoj
proizvodnji prije poetka prethodi faza ispitivanja i analize
trokova koje e pratiti proizvodnju. Proizvod u mainstvu se
analizira i ispituje viestruko, naroito tolerancije.
Svako poveanje tolerancija smanjuje trokove izrade i
pojednostavljuje i pojeftinjuje kontrolu. Adekvatna mjerna
sredstva su vane karike u kontroli kvaliteta.

HVALA NA PANJI!