Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

1 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

haber10.com

Haber 10 - Dnmeden Sarho

Semzenlerden Bugne: Yasakl
Tasavvufun Hli - Dr. Hayati Bice

Dr. Hayati Bice

Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavvufun
Hli
Dr. Hayati Bice
18 Kasm 2011 Cuma 22:57
Osmanlnn son devrindeki tasavvuf hayattan izler tayan
hatrtlar, belge niteliinde unsurlar ieren romanlar dneme k
tutan nemli bilgiler iermektedir.

Cumhuriyet Kurulurken Maneviyat leminde Neler Oldu? balkl

yazm[1] vesilesi mesaj gnderen bir okurun nemli bir sorusu
vard. Madem byle maneviyat gl mridler vard da
Cumhuriyetin ilnndan ksa bir sre sonra binlerce dergh
mhrlenirken yzbinlerce derviten neden bir ses-seda
kmad?

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

2 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

Bu sorunun yantn vermek iin dnemin artlarn ve lkenin

ierisinde bulunduu ortam iyi anlamak gerekiyor. Ayrca dnemin
derghlarnn ne durumda olduu da gz nnde
bulundurulmaldr. Bu sonuncu hususta bize bir fikir verebilecek
tanklarn hemen tamam, artk dnyada yaamakta olmadklarndan
birinci elden tanklklara bavurabilme imkn kalmad. Ancak, o
devrin tasavvuf hayatndan izler tayan hatrtlar -ve hatt belge
niteliinde unsurlar ieren romanlar- bu konuda bize k tutan
nemli bilgiler iermektedir.
Bunlardan belirgin tasavvuf bir kimlii olmayan Yakup Kadri
Karaosmanolunun Nur Baba roman [2] ile son
mesnevihanlardan, Mevlev dervii Tahir Olgun (TahirulMevlev)nin ilehane Mektuplar adl hatrt tr eserinden [3]
hareket ile cumhuriyet kurulurken tasavvuf hayatn -en azndan iki
dergh leinde- bir resmini vermek mmkndr.
Nur Baba Kimdir?
1921de Akam gazetesinde tefrika edilen Yakup Kadri
Karaosmanolunun Nur Baba roman gelen tepkiler zerine
gazetede yayn yarda kaldktan sonra 1922de kitap olarak
yaynlanr. Kitabn yaynlanmas ile ve arkasndan filme alnmas
srasnda kan olaylar, kitabn bakahraman olan Nur Baba ile ba
kadn kahraman Nigr hanm ile dier kadnlarn ( Ziba Hanm,
Celile Hanm, Sheyl ve dierleri) kimler olduu hakknda
speklasyonlar yaplr. Zamann Bekta derghlarn tanyan kiiler,
roman kahramanlarnn gerek hayattaki kimlii hakknda hemen bir
hkm verseler de henz bir gen olan Yakup Kadri Karaosmanolu
-gelen tepkilerden ekinmi olsa gerek- uzun sre roman
kahramanlarnn hayl olduunu iddia edip anlatlanlarn
gerekd kurgulama olduunu ileri srer. Ancak mrnn son

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

3 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

yllarnda kendisi ile yaplan bir rportajda amlca Bekta dergh

postniini Ali Babann romannn bakahraman Nur Babann
hammaddesi olduunu Mustafa Kemale itiraf ettiini syler. Yakup
Kadrinin anlatmna gre roman okuyup Nur Babay merak eden
Mustafa Kemal, bir tanyan vastas ile Ankaraya getirttii Nur
Babann hammaddesi olan Bekta eyhi ile grm ancak pek
de beenmemitir. Ayn sofraya konuk ettii Yakup Kadriye bu
hayl krkln da : Bu herifte, senin Nur Babandan hibir ey
gremiyorum. szleri ile aklamtr. [4]
Cumhuriyetin Hemen ncesinde Bir Bekta Derghnn Hl-i
Perin
Dedikodu retmee uygun bir merakn tesinde romann
kahramanlarnn kim olduu hakknda bir yorum yapmaktan teye
Yakup Kadrinin Nur Baba romannn zamann stanbulunda bir
derghn halini ele veren gzlemlerinden hareketle yazld ok
aktr. Meclis-i Meyh [5] adl dzenleyici st kurulun varln
srdrrken bir derghn ierisinde bulunduu yozlamaya bakarak
devrin tm tarikatlarnn tm derghlarn balayc bir hkm
vermek insafszlk olur. Ancak sadece bir derghta bile olsa,
tasavvuf adna yaplan bir faaliyette gzlenen istisna bir yozlama
bile olsa, bnyeye siryet eden bir hastaln belirtisidir.
Dokuz blmden oluan Nur Baba kitabnn Bir Zhir Nasl rad
Edilir? balkl iki blm [6] bir bekta derghna intisb trenini
ve sonrasndaki gelimelerin, birebir gzlemlerle anlatld ok
aikrdr. Bu blmde yeni bir dervi adaynn psikolojisini ok iyi
yanstan Yakup Kadrinin anlatm derghn deta birincil riteli
haline gelmi olan iki meclislerini, sarho muhabbetine fon mzii
haline gelen nefesleri ok ayrntl olarak anlatmaktadr. Kitaptaki
kadnlar arasndaki bir ekimeyi yanstrken, bir dervienin

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

4 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

kzdrmak istedii bir bakasna Pr Sultan Abdaln Bu bir rza

lokmasdr; yiyemezsin demedim mi? nakaratl deyiini dne
dne okutmas; okura bir ynyle komik gelirken, konunun tasavvuf
boyutuna bakan birisi iin durum bir o kadar elem vericidir.
Kitapta ok ne karld zere kadn dervielerine zel bir ilgisi
olan Nur Babann hlini behimyyt[7] olarak vasflandrlan
Yakup Kadri, derghn kadn mdvimlerine ynelik olarak
sergilenen cinsel nitelikli taknlk ve azgnlklar hakknda bakaca
sz sylemee gerek brakmaz.
Kitabda ismi verilmesi bile yazarn yakn arkada olan Yahya
Kemalin de ayn dergha devam ettiini anlalmaktadr. Beir
Ayvazolunun Bozgunda Bir Fetih Ryas ismi ile yaynlad
Yahya Kemal biyografisinde de [8] bu amlca Bekta dergh
safahat ayrntl olarak anlatlmaktadr.
Kitab hakknda daha fazla bilgi vermeden konunun sosyal boyutuna
dnecek olursak devrin derghlar dzene sokmak ile grevli olarak
resm kurumu olan Meclis-i Meyhn en azndan amlca Bekta
dergh rneinde hibir denetimi olmad anlalr. Bu durum
genelletirilemezse bile yine de bir baboluk tablosuna iaret eder.
Bu baboluun yol at sosyal facialarn 1925 ylnda btn
dergh ve zaviyelerin toptan kapatlmasnda ne kadar etkili olduu
bilinememekle birlikte tamamen gz ard edilmedii de ortadadr.
Dier yandan T.C. ynetimin en st dzeyinden bu konulara ilgisi
ise konuyu daha hassas bir noktaya tam olmaldr.
Ya Dnmeden Sarho Semzene Ne Buyurulur?
Ad km doksana, inmez seksene durumundaki bu Bekta
derghn bir kenara brakalm; Osmanldan Cumhuriyete

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

5 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

devredilen devrin nemli sufilerinden Tahirul-Mevlevnin 30

Austos 1896 tarihli bir mektubunda anlatt u sahneye ne
dersiniz? sarholar ile ile mehur stanbul Kulekaps
Mevlevihanesinde Kudretullah Efendi merhumun mehatinde
hcreye kacak bir cn kapdan gemesi iin meydan verilir.
Tevecchn hitmndan sonra meydanc kapy aar. Cn, ieriye
girip bir ba keser amma eilip dorulmasndan Galata
meygedelerinin [meyhanelerinin] ufak bir ubesi olan midesi
karmaya balar. Bir iki adm daha yrr. Ba kesmeye meydan
bulamaz. Tavus kuyruu gaseyn [kusmuk] eyhin eteine doru
frlatr. Bre eyh [Kudretullah Efendi], Bunu da m grdk?
Hey gidi Mevln, h diyelim h! diye izhr- zarfet eyler.
Sebebini soranlara da, Herif zten demli. Deme, glbanga ihtiyc
yok. cevabn verir. [9]
Dikkat ediniz; yl henz 1896dr, derghlarn kapatlmas
kararndan neredeyse otuz yl ncesidir. Ve bu satrlar yazan azl
bir tasavvuf dman selefi ya da laiklik a bir reformist deil
binbir gnlk ilesini yaamakta olan bir Mevlev dervii (TahirulMevlev) ; mektubun muhatab da yine Mevlevlik yolunun son
gzide isimlerinden bir dier dervi (Ahmet Remzi Akyrek)tir.
Islah Deil, Toptan mha
Sadece iki dergh ile ilgili olarak bu yazya konu edilen iki kitaba
yansyan bu yozlama bulgular bile derghlarn bir slaha tabi
tutulmasnn zorunluluk hale gelmi olduunu gstermektedir.
Meclis-i Meyhn gerek kuruluu ve gerekse derghlara ynelik
olarak yaynlad genelgeler bu slah ihtiyacnn zamann nde
gelen eyhlerince de zmnen de olsa- kabul edildiinin kant
olarak deerlendirilebilir.

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

6 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

Bugn aradan neredeyse bir asr getikten sonra tm yasaklamalara

ramen yaatlmasna engel olunamayan tasavvuf hayatn yeniden
organizasyonu dnlecekse gemiin bu ac hatralarndan ibret
alnarak ayn yanllara dlmemesi iin dikkatli olunmas
gerekecektir. Sorgulanmas gereken bir konu da, baz dallarnda bir
hastalk belirtisi grlen asrlk bir nar durumundaki tasavvuf
kurumlarn, restore edilmek, hastalkl unsurlarnn budanmas gibi
bir yntem dururken kknden kesilmesi yoluna gidilmesidir.
1925 ylnda btn dergh ve zaviyelerin hepsinin kapsna kilit
aslmasndan sonra cidd anlamda bir tepki verilmemesinde,
zamann ar inzibat basks yannda, insaf ehli mridlerin bu
karar, derghlarn ierisinde bulunduu yozlamaya ilah iradenin
kestii bir fatura olarak alglamalar etkin olmutur, denilmesini
kolaylatran ifadelere rastlanmaktadr.
Mehmet Altandan [10] Mahmud Erol Kla [11] , az-ok akl eren
hemen herkesin hemen hepsinin yaknr durumda olduu nitelik
kaygs olmayan bir mslmanln egemen hale gelmesinde bu
yasaklama kararnn bir tesiri olup olmad da sorgulanmaldr.
Mezra Tasavvufu, sitne Tasavvufuna Kar
Kknden kesilmee teebbs edilse bile, narn toplumun ok
derindeki kklerinden yeniden u veren tasavvuf hayat temsil
edenlerin, arz ettii genel manzarann sonucunun mezra
tasavvufu olarak adlandrlabilecek halinin slah ile tarihi mirasna
uygun olarak sitne tasavvufu [12] olarak yeniden retilmesi
gnmz sufilerinin kafa yorup, tedbir aramas gereken bir baka
durum olarak kaydedilmelidir.
Mazide tezhib retilmesinden hsn-i hat eitimine, bestekrlktan

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

7 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

sedefkrla, neyzenlikten ebrzenlie binbir sanatn talim edildii

birer gzel sanatlar akademisi olan derghlarnda, zevk-i selim
kazandrlarak inceltilen edebli insanlarnn temsil ettii tasavvuf ile
bugnk -tasavvuf olduu iddia edilen- ortamlarn kaba-saba
mntesiblerinin egemen olduu vasatn kyas dahi kabil deildir.
Tasavvuf hayatn hi kesintiye uramad Msrda, tasavvufu
hayat avm tasavvuf ve havass tasavvufu olarak iki ayr
kategoride tanmlayan eski Ezher niversitesi Rektr Abdulhalim
Mahmudun iaret ettii zere [13] kentli ve iyi eitimli yeni nesillerin
manev ihtiyalarn giderecek her ey tasavvuf gelenekte ve bata
bn Arabnin eserleri olmak zere zengin tasavvuf literatrnde
mevcuttur.
Trk tasavvuf gelenei ise Ahmed Yesevden Yahya irvanye,
Davud Kayserden Mevlna Celaledddin Rumye; Yunus Emreden
Niyz Msrye uzanan muazzam birikimi ile kefedilecek bir hazine
olarak uzansak dokunacak kadar yaknlkla, elimizin altndadr.
Sorun bu klasik tasavvuf metinlerin yeni nesillere aktarlmasnda
kpr grevini stlenecek irad ehlinin yeterli olup olmadndadr.
Dokuz yzyllk Trk tasavvuf geleneinin, gnmzde arz ettii
tablonun bu mezra tasavvufu kuyusundan kartlp yeniden
sitne tasavvufu haline getirilmesi ve gnmzn manev alk
ierisindeki insanna sunulmas iin yaplacak ne ok ey var
Yol uzun, menzil rak; anlayacanz
-----------------------letiim: atahayati@gmail.com

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

8 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

[1] Hayati Bice, Cumhuriyet Kurulurken Maneviyat leminde Neler

Oldu?, 26 Ekim 2011, http://www.haber10.com/makale/25840/
[2] Yakup Kadri Karaosmanolu, Nur Baba, letiim yaynlar, 11.
Bask, stanbul-2004.
[3] Tahir Olgun (Tahirul-Mevlev), ilehane Mektuplar, Aka
yaynlar, Ankara-1995.
[4] Yakup Kadri Karaosmanolunun kendisine mektup ile
bavurarak Nur Baba romanndaki kahramanlar ve Mustafa Kemal
konusuna aklk getirmesini isteyen Mustafa Baydara verdii yazl
cevapta unlar syler: "Atatrk Nur Baba romannn kahramann
grmek meraknda idi, nk, bunun gerekte mevcut bir Bektai
eyhi olduunu kendisine sylemilerdi. ankaya'da oturan Dr.
Ragb adnda bir Bektai de onu ahsen tandn sylemi ve
bulup Atatrk'e takdim etmek grevini stne almt. Trk Dil
Kurumu'nda da belirttiim gibi bu, Kskl Derghnn eyhi Ali
Baba'yd. Bahis konusu romanmn etrafnda yaplan polemiklerde
hep bu adamn ad gemitir. Sebebi u; nk, ben yar tasavvufa
dknlm, yar Bektai srr denilen eye kar merakm
saikasyla Tarikat'a girmek kararm bu derghta
gerekletirmitim. Yani Ali Baba'dan 'Nasib' almtm. Fakat, ilk
gnden itibaren, Ali Baba bata olmak zere orada herkes ve her
ey beni bir hayl krklyla etkilendirmekten teye geememiti.
Ali Baba tasavvufla hi alkas olmayan hatta okuyup yazmas kt bir
adamd. Kalbnn, ehresinin baz niteliklerinden baka benim Nur
Babaya benzer taraf yoktur (Kadnlara dknlnden ve
kadnlarn ona kaplmalarndan baka). Nitekim, Atatrk onda Nur
Babay bulmak in hayli yoklama ve denemelerde bulunmu,
(mesel romanda gzel sesli olarak tanttm iin) ark syle,
nefes oku demi, karln alamam ve beni yanna arp onun

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

9 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

iitemeyecei bir sesle Yakup Kadri, bu senin anlattn Baba'ya hi

benzemiyor' diye deta yaknr gibi olmutu. te ben de bunun
zerinedir ki, 'Paam', demitim, bu Nur Babann
hammaddesidir'. Milliyet Sanat Dergisi, s.111, 20 Aralk 1974
[5] Meclis-i Meyh: Osmanlnn son dneminde dergh ve
zviyelere bir ekidzen vermek zere oluturulan ve stanbulun
tanm derghlarnn mridlerinin ye olduu resm kurulu.
[6] Yakup Kadri Karaosmanolu, Nur Baba, s.47-70.
[7] Behimyyt: Hayvan gdlerle hareket edilmesi.
[8] Beir Ayvazolu, Bozgunda Bir Fetih Ryas, Kap yaynlar,
stanbul-2008.
[9] Tahir Olgun, ilehane Mektuplar, s. 82-83.
[10] Mehmet Altan, Kent Dindarl, Tima yaynlar, stanbul-2010.
[11] lkemizin tannm tasavvuf akademisyenlerinden Prof. Dr.
Mahmud Erol Kl, verdii bir ok rportaj ve TV mlkatlarnda
tasavvuf hayatn resmen yasakl oluunun yol at sakncalar ve
toptan yasaklama kararnn yeniden deerlendirilme zamannn
geldiini dile getirmitir. Son bir rnek: Netice-i kelam tekkelerde
baz sorunlar vard lakin bu sorunlar devrim gerektirecek nitelikte
miydi? Bence sorulmas gereken esas soru bu. O dnemde
bazlarnn korka korka Efendim ngilizin Oxfordu var Franszn
Sorbonu var; bizim de bunlar var acaba slah etsek yeterli olmaz
m? sorusunu ben bugn de soruyorum. O dnemde, o artlarda ne
dndlerse Hayr dediler ve her ey lavedildi. Ama Trkiyede
tekkelerin kapatlmasn tartacak steril bir ortam hala olumu

21.06.2015 00:17

Haber 10 - Dnmeden Sarho Semzenlerden Bugne: Yasakl Tasavv...

10 / 10

about:reader?url=http://www.haber10.com/makale/26072/

deil. Bu mevzu dzgn bir biimde tartlmay bekliyor. Ayrca

eer doruysa Snbl Efendi eyhi Nurullah Kla Mustafa
Kemalin syledii Dergahlar ben kapattm ama zaman gelince de
yine ben aacam szn de hukukta alnan kararlarn zaman ve
mekanla yani konjonktrle snrl oluu balamnda okumak lazm...
Aksiyon dergisi; Say: 877, 26.09.2011. nternet versiyonu iin
bkz:http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-30573-inonuyasasaydi-bazi-ilahiyatcilara-liyakat-nisani-verirdi.html
[12] sitne: Tasavvufta bir tarikatn merkezi olan dergh.
Literatrde stanbul da sitne olarak isimlendirilmitir.
[13] Ezher niversitesi Rektr Abdulhalim Mahmudun tasavvuf
deerlendirmeleri iin bkz: Dr. brahim M. Abu-Rabi, Modern
Msr'da el-Ezher Sfizmi: Sf Dncesi (eviren: M. Mustafa
akmaklolu) Tasavvuf Dergisi, Say: 8 , s.173-198 , Ankara-2002.
Bu makale 1,661 kez okundu.

21.06.2015 00:17