POLINOMIOAK

1.) DEFINIZIOA⇒Polinomio bat bi monomioren edo gehiagoren arteko batuketak edo

kenketak osatutako adierazpen aljebraiko bat da. Monomioak polinomioaren gaiak dira.

Polinomio baten maila ⇒ mailarik handieneko gaiaren maila da

Gai askea ⇒ letrazko zatirik gabeko monomioa da.

Ondoko adibidean aurrekoa ondo ikusten da:

Maila:2+1=3

P (x,y)=5x2y- 42xy + 21

Gaiak

1.1) Polinomio baten zenbakizko balioa

Polinomio baten zenbakizko balioa lortzeko, aldagaiaren baliojakin baterako,

aldagaiaren ordez balioa idatzi eta eragiketak egin behar dira.

Ad: P(x) = 2x3 –2; x=-1 bada.

x= -1
P(x) = 2x3 –2 P (-1) = 2(-1)3 –2 = -4

1.2) Polinomioen arteko batuketa, kenketa eta biderketa

Polinomioen arteko batuketa edo kenketa egiteko, antzeko monomioak batu edo
kendu eta gainerako eragiketak adierazita uzten dira.

Bi polinomio biderkatzeko, lehenaren polinomio bakoitza bigarrenaren monomio

guztiekin biderkatu behar da, eta gero, emaitzak batu eta antzeko monomioak bildu.

ADIB:

P (x) =5x4 –3x2 eta Q (x) =3x2 –2x +8

• P (x) - Q (x) =(5x4 –3x2 ) – (3x2 –2x +8) = 5x4 –3x2 - 3x2 +2x – 8= 5x4 –6x2 +2x
–8

• P (x) .Q (x) = (5x4 –3x2 2x4 –3x2 ). (3x2 –2x +8) = 5x4 . (3x2 –2x +8) -3x2. (3x2
–2x +8) = 15x6 –10x5 +40x4 –9x4 +6x3 –24x2 = 15x6 -10x5 +31 x4+6x3–24x2
 1.3) Polinomioen arteko zatiketa

Bi polinomioen arteko zatiketa egiteko, zatikizunaren mailak zatitzailearena baino

handiagaoa edo berdina izan behar du.

C (x) eta R (x) polinomioak, zatidura eta hondarra polinomioek, hurrunez hurren, hau
betetzen dute:

P (x ) = Q (x) . C (x) + R (x)

Hondarra

Zatikizuna Zatitzailea Zatidura

ADIBIDEA
Kalkulatu ( 8x3-4x2+7) :(2x2+x-1)

2.) Ruffiniren erregela

Ruffiniren erregela polinomioen zatiketa egiteko prozedura bat da ;zatitzaileak (x-a)

formakoa izan behar du, eta a-k, zenbaki osoa.

(6x3-3x+5) : (x-2)
 Hondarra

Hondarra
Zatikizuna Zatidura
Hondarra 3.) Hondarraren teorema

P( x) polinomioaren zenbakizko balioa x = a bada, P (x) : (x-a) zatiketaren hondararen

balioa da.

Hau da, P (a) = R da, P (x) : ( x-a) zatiketaren hondarra izanik.

Teorema egiaztatuko dugu:

P (x) = (x-a) .C (x) + R, R zenbaki bat da.

P (x) polinomioaren zenbakizko balioa, x = a bada, hau da:

P( a ) =(a-a) .C (a) + R

Beraz, P (a) = R da.

4.) Polinomio baten erroak

a zenbakia P (x) polinomioaren erroa da, P (a) ) 0 betetzen bada.

ADIB
Aztertu ea P (x) = x3-8 polinomioaren erroak diren x = 2 eta x = 3.

P (x) = x3-8 →x= 2 denean → P(2) = 23 – 8 = 0→2 P (x) polinomioaren erroa da.
P (x) = x3-8 →x= 3 denean → P(2) = 33 – 8 = 0→3 ez da P (x) polinomioaren erroa.

PROPIETATEAK

• Zenbaki oso bat, a, P (x) polinomioaren erroa izateko, a zenbakiak

polinomioaren gai askearen zatitzailea izan behar du.
 • Polinomio baten erro kopurua polinomioaren maila baino txikiago edo berdina
da beti.

ADIB:
P ( x) =x2+2x-3 polinomoaren erroak.

1 2 -3 1 2 -3 P (-1) =-4

1 3 -1 -1 -1
1

1 2 0 0 1 1 -4

P (1) = 0

1 2 3
1 3 -3

3 15 -3 3
3 -3

1 -1 0
1 5 15

P (-3 ) = 0
P (3) = 12

5.) Polinomio baten berreketa

Polinomio baten berreketa, P (x)n , polinomioa bere buruaz n aldiz biderkatzen

adierzpen laburtua da:
P (x)n= P (x). P (x). P (x). ............. . P (x)

n aldiz
 Binomio baten berreketa kalkulatuko dugu:

(x+y)1 =x+y

(x+y)2 =(x+y). (x+y) = x2 + 2xy + y2

(x+y)3 =(x+y). (x+y). (x+y) = x3 +3x2y +3xy2 +y3

Koefizienteak kalkulatzeko Tartagliaren hirukia daukagu.

Tartagliaren hirukia zelan lortu ikusteko, zenbaki konbinatorioak ikusiko ditugu.

ZENBAKI FAKTORIALA

n zenbaki arrunt bat hartuta, n-ren faktoriala n-ren eta hura baino txikiagoak diren
zenbaki arrunt guztien biderkadura da., n! idazten da.

n! = n. (n-1). (n-2) . .......... . 3.2.1

0! = 1 dela jakinda.

ZENBAKI KONBINATORIOA

m
m eta n zenbaki arruntak hartuta, m ≤ n dela, n gain m zenbaki konbinatorioa,   ,
n
honela definitzen da:

m n!
 =
 n  m !.(n − m)!

ADIBIDEA
 9  9! 9.8.7!
 = = =36
 7  7!.2! 7!.2.1

NEWTONEN BINOMIOA

Newtonen inooa izeneko (a +b)n formako binomioen berreketan kalkulatzeko, forma

hau erabiltzen da:

 n  ( n −i ) i
( a + b ) n = ∑in=0 
i  ⋅a ⋅b
 

Adierapen hori honen baliokidea da:

( a + b ) n = 
n  n 0  n  n −1 1  n  n −2 2  n  1 n −1  n  n 0  n  0 n

 a b +
 
 a b +  
 a b + ... + 
 n −1
a b +
0 a b + 
n 
a b
0  1  2       

ADIBIDEA

( x − 3) 4 =
4 4 4  3 4  2 4  1 4  0

 x (−3) 0 
 
 x (−3)1 + 
 
 x ( −3) 2 + 
 
 x (−3) 3 + 
4 
 x (−3) =
4

0
  1
  2
  3
   
x 4 −12 x 3 + 54 x 2 −108 x + 81
6. ) Faktorizazioa

6.1 Polinomio baten zatitzaileak

Polinomio bat beste bi polinomioren arteko biderketa gisa adhieras badaiteke,

polinomioaren biderkagai edo zatitzaile dereitze.
P (x) = Q (x) .R (x) → Q (x) eta R (x)-ren biderkagaiak do zatitzaileak

2x2 +4x = 2x. (x+2) 2x2 +4x = 2. (x2+2)

Maila 2 Zatitzaileak Maila 2

Ez dira
zatitzaileak

Polinomioaren zatitzaileek ezin dute maila bera edo 0 izan.

Polinomio batek ez badu zatitzailerik, laburtezina dela esaten da.

6.2 Polinomioak faktorizatzea

Polinomio bat faktorizatzea ahailik maila txikieneko polinomioen arteko biderketa

gisa adieraztea da.
Polinomio bat faktorizatzeko teknika desberdinak daude: biderkagai komuna ateratzea,
laburbidezko formulak eta Ruffiniren erregela.

ADIBIDEA

7.) ZATIKI ALJEBRAIKOAK

Zatiki algebraiko bat bi polinomioren arteko zatiketa da, adierazita uzten dena;
izendatzailearen maila ez da zero.

P (x ) R ( x)
Bi zatiki algebraiko, Q ( x) eta S ( x) , baliokideak dira hau betetzen bada:

P (x ) R ( x)
= →P ( x ) ⋅Q ( x ) =Q ( x ) ⋅ R ( x )
Q ( x) S ( x)

7.1 Zatiki aljebraikoak sinplifikatzea

Zatiki algebraiko bat sinplifikatzea zenbakitzailean eta izendatzailean biderkagai
komunik ez duen zatiki baliokide bat lortzea da.

ADIBIDEA

x2 + x
sin lifikatu :
x 2 + 2x +1
x2 + x x.( x + 1) x
= =
x + 2 x + 1 ( x + 1)
2 2
( x + 1)

7.2 Eragiketak zatiki aljebraikoekin

Izendatzaile bereko zatiki aljebraikoen artko batuketa edo kenketa egiteko,

zenbakitzaileak batu edo kendu ta izendatzailalkulatue berdinuten da.

Zatiki aljebraikoek, izendatzaile bera ez badute, mkt kalkulatu behar da.

ADIB:

x x +1
Kalkulatu + 2
x −1 x − x
2

x x +1 x x +1
+ 2 = + =
x −1 x − x ( x +1).( x −1) x.( x −1)
2

x.. x
+
( x +1).( x +1) = x 2 + ( x +1) = 2 x 2 + 2 x +1
2

x ( x +1).( x −1) x( x +1).( x −1) x( x +1).( x −1) x3 − x

Zatiki aljebraikoen arteko biderkadura beste zatiki algebraiko bat da,

zenbakitzailetzat zenbakitzaileen arteko biderkadura duena, eta izendatzailetzat,
izendatzileen arteko biderkadura.
P( x ) R( x) P( x) ⋅ R( x)
⋅ =
Q( x ) S ( x) Q( x ) ⋅ S ( x)

Bi zatiki aljebraikoen ateko zatiketa egiteko, lehen atikia bigarrenaren

alderantzizkoarekin biderkatu behar da.

P( x) R( x) P( x) ⋅ S ( x)
⋅ =
Q( x) S ( x) Q( x) ⋅ R( x)