6.

K DORULTUDA ALIAN KRL KAT DEMES PLAK

SSTEMLER
6.1 Giri
Plak davrann incelediimiz 3. blmde elastik teoriye dayanan plak diferansiyel
denklemi ile hesap yapmann olduka uzun olduu gsterildi. Ayrca plak
diferansiyel denklemi ile elde edilen zmlerde plak kelerinin tutulmasnn ve
srekli plak sistem durumundaki mesnet artlarnn ele alnmas ok zordur. Kat
demesini oluturan plak sistemlerin plak diferansiyel denkleminden hareketle
zmleri ok zel hallerde dnlebilir. Uygulamada ift dorultuda alan kirili
kat demesi plak sistemlerinin kesit tesirlerinin hesab yaklak yntemlerle yaplr.
ki dorultuda alan kirili plak sistemlerin zm iin gelitirilmi ve
kullanlmakta olan metotlar aadaki ekilde ifade edebiliriz.
A) Tek bir plan basit ve ankastre mesnetli kenar artlar iin hazrlanm tablolarla
yaplan zmlerini;
a) Marcus Tablolar olarak verilen katsaylar,
b) Lser Tablolar olarak verilen katsaylar,
c) TS 500de verilen katsaylar ile zm olarak grupta toplayabiliriz.
B) Kat demesi plaklarna ait yklerin izelge 3.2de verildii gibi iki dorultuda
tanma oranlar belirlenerek kat demesi plak sistemlerinden alnan 1 m
genilikteki eritlerin srekli kiri gibi kabul edilmesi ile yaplan zm.
C) Kat demesi plak sistemi kiri ve kolon rijitliklerinin gz nne alnd
Edeer ereve Yntemi ile yaplan zm.
D) Tm plak sistemlerin hesab iin uygulanan akma izgileri teorisine gre yaplan
zm.
E) Kat demesi plak sistemlerin sonlu farklar veya sonlu elemanlar yntemi ile
zm.
6.2 ki Dorultuda alan Kirili Plak Sistem Demelerin Yaklak Yntemle
( katsaylar yntemi - TS 500) zm
Kirili deme sistemlerinde aklklarn birbirinden fazla farkl olmad veya daha
kesin hesabn gerekli olmad durumlarda kullanlr.
Kat deme sistemini oluturan her bir plaa ait moment hesaplarnda negatif
momentler iin plak mesnedi i yz dzlemindeki kesit, pozitif momentler iin ise
plak aklk ortasndaki kesitler temel alnr.

87

izelge 6.1 Drt kenarndan mesnetli, iki dorultuda donatl dikdrtgen plaklarn moment katsaylar, .
Demenin snr koullar
DRT KENAR SREKL
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
BR KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
K KOMU KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
K KISA KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
K UZUN KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
DRT KENAR SREKSZ
Pozitif moment aklk ortasnda

1.0

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

1.75

2.0

Uzun aklk
dorultusunda
(btn mler iin)

0.033
0.025

0.040
0.030

0.045
0.034

0.050
0.038

0.054
0.041

0.059
0.045

0.071
0.053

0.083
0.062

0.033
0.025

0.042
0.031

0.047
0.035

0.053
0.040

0.057
0.043

0.061
0.046

0.065
0.049

0.075
0.056

0.085
0.064

0.041
0.031

0.049
0.037

0.056
0.042

0.062
0.047

0.066
0.050

0.070
0.053

0.073
0.055

0.082
0.062

0.090
0.068

0.049
0.037

0.056
0.044

0.061
0.046

0.065
0.049

0.069
0.051

0.071
0.053

0.073
0.055

0.077
0.058

0.080
0.060

0.044

0.044

0.053

0.060

0.065

0.068

0.071

0.077

0.080

0.056
0.044

0.058
0.044

0.065
0.049

0.071
0.054

0.077
0.058

0.081
0.061

0.085
0.064

0.092
0.069

0.098
0.074

0.058
0.044

0.050

0.057

0.062

0.067

0.071

0.075

0.081

0.083

0.050

m = / s oranna bal olarak ksa aklk dorultusunda moment katsaylar

64

Plak momentleri (TS 500/2000) izelge 6.1de, plan snr artlarna, uzun kenarn
ksa kenara oranna bal olarak deien katsaylar kullanlarak hesaplanr.
Moment ifadesi,
M = p d 2sn

(6.1)

olarak verilir. Bu ifadede , moment hesaplanacak kesit iin tablodan alnacak

katsay, pd ise tama gc yntemi ile betonarme kesit hesab iin,
p d = 1.4 g + 1.6 q

veya,
(6.2)

p d = 1.5 (g + q )

eklinde alnacak katsaylarla arplm toplam dzgn yayl ykn birim alandaki
deeridir.
(6.1) bantsndaki sn deeri ise daima plan ksa kenar dorultusundaki serbest
akldr. (6.1) bantsndan hesaplanan moment deerleri ekil 6.1de gsterilen
orta erit momentleridir. Kolon eritleri momenti bu deerin 2/3 olarak alnabilir.
Akl fazla byk olmayan demelerde orta erit momentleri deme genilii
boyunca geerli saylabilir.
Orta
erit

Kolon
eridi

Orta
erit

4
34

min 4
BC

34

min 4
CD

23

min 4
BC

23

min 4
CD

34

2
x

BC

CD

ekil 6.1 ki dorultuda alan kat demesi plak sisteminde y

dorultusundaki kolon eridi ve orta eritler.

89

23

Plak ara mesnetlerinde mesnede komu iki plan mesnet momentleri yntem gerei
ayr ayr hesaplanr. Hesaplanan momentler serbest aklklar alndndan mesnet
yzndeki deerlerdir. Mesnedin iki yzndeki momentlerden knn byk
momente oran Mmin/Mmax 0.8 ise tasarmda byk olan moment kullanlmaldr,
bu yntemde mesnet moment dzeltilmesi yaplamaz. Momentler oran Mmin/Mmax <
0.8 ise aradaki farkn 2/3 plaklara rijitlikleri orannda datlr. Plak rijitlii
katsays, plak kalnl mesnet momenti hesaplanan dorultudaki akla blnerek
bulunur (ekil 6.2).
ekil 6.2de verilen mesnette momentler arasndaki fark Mmin/Mmax < 0.8 ise,
M = 2 (M max M min ) / 3

(6.3)

olarak hesaplanr.
Mmax
M1 M2
Mmin

h1

h2

ekil 6.2 Mesnet momentlerinin dengelenmesi.

M 1 = M max

h1

1
M
h1 h 2

+
1 2

(6.4)

M 2 = M min

h2

2
+ M
h1 h 2

+
1 2

(6.5)

olur. Donat miktarnn bulunmasnda bu iki deerden by esas alnr.

Serbeste oturduu varsaylan demenin kenar mesnedinde, dnmenin herhangi bir
yapsal dzenleme nedeni ile engellenmesi durumunda, d mesnetteki moment,
90

izelge 6.1de deme aklk ortas iin verilen momentin belirli bir oran olarak
alnmaldr. Dnmenin tam olarak engellendii durumlarda bu oran 1.0, dier
durumlarda 0.5 alnabilir.
ki dorultuda alan deme momentlerinin katsaylar ile hesaplanmas halinde
deme yklerinin mesnetlere dal, kelerin a ortasndan 45o eimle izilen
dorularla uzun kenara paralel plak orta izgisinin ayrd alana gre hesaplanr.
Plak kenarndaki mesnet kirilerinin kesit tesirlerinin hesabnda bu yk dallarna
edeer olduu kabul edilen dzgn yayl yk temel alnr. Deerleri ise,
Ksa aklk iin;
Eit yayl yk =

Pd s
3

(6.6)

Uzun aklk iin;

Eit yayl yk =

Pd s
3

3
1
2 2 m2

(6.7)

olarak alnr. Burada m = / s olup, plan uzun aklk dorultusundaki kiri

ortasndan kiri ortasna olan mesafe, s ise plan ksa aklk dorultusundaki kiri
ortasndan kiri ortasna olan mesafedir.
6.3 ki Dorultuda alan Kirili Plak Sistem Demeler in Minimum
Boyutlar ve Yapm Kurallar (TS 500)
1) Minimum plak kalnl
-Minimum plak kalnl,
sn s
1

20
4
15 +
m
h 80 mm
h

(6.8)

olmaldr. Burada;
sn: Demenin ksa dorultudaki serbest akl,
m : Deme uzun kenarnn ksa kenara oran, m = / s
s : Deme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna
orandr.
Deprem blgelerinde normal kat demesi plak kalnl minimum 100 mm
alnmaldr. zerinden vasta geen demelerde ise minimum plak kalnl 120
mm olmaldr. Deprem blgelerinde at demesi plak kalnl minimum 80 mm
alnabilir.

91

2) Minimum donat yzdesi ve aralklar

ki dorultuda alan kirili demelerde, her bir dorultuda 0,0015den az
olmamak kouluyla, iki yndeki donat yzdelerinin toplam en az,
S220 iin
S420 ve S500 iin

0.004,
0.0035

den az olamaz. Donat aral s ile gsterilirse, s 1.5 h ve ksa aklk

dorultusundaki donatlar arasndaki mesafe s k 200 mm ve uzun aklk
dorultusundaki donatlar arasndaki mesafe ise s u 250 mmden fazla olamaz.
Plaklarda kayma tahkiki mesnet yzndeki kesme kuvvetlerine gre yaplmaldr.
Plaklarda kayma donatsna ihtiya duyulmamas iin,
Vd 0.5 Vc r = 0.5 0.65 f c t d b d

(6.9)

olmaldr. Bu artlar salanacak ekilde plak kalnl seilmelidir.

3) Donatnn yerletirilmesi ve pilye boylar
1

x1/5

x1/5

x2/5
x2/4

x1/5

x2/5

y1/4

y1/5

x1/4

y1

y1/5

y2

y2/5

y2/4

x1/5

x2

x1

ekil 6.3 ki dorultuda alan kat demesi plak sisteminde donatnn

yerletirilmesi ve donat kesim boylar.

92

6.4 ki Dorultuda alan Kirili Plak Sistem Demelerin Kesit Tesirlerinin

Srekli Kiri Teorisine Gre Hesab
Kat demesini oluturan plaklarn bir dorultudaki aklklarndan en knn en
byne oran xmin/xmax veya ymin/ymax 0.8 ise ve hareketli ykn z arla
orannn >2 olmas halinde plak kesit tesirlerinin hesab kat demesi boyunca
alnacak 1 m geniliindeki plak eritleri srekli kiri kabul edilerek hesaplanr. 1 m
geniliindeki plak eritlerinin tayaca ykler, her plak iin snr artlarna bal
olarak hesaplanan toplam ykn tanma yzdeleri cinsinden srekli kiri
aklklarndaki yk deerleri olarak hesaplanr. Aklk ve mesnet momentleri iin
elverisiz yklemeler yaplarak kesit tesirleri hesap edilir. Plak yklerinin her iki
dorultudaki tanma yzdeleri izelge 3.2den alnr.
Plak kesit tesirlerinin srekli kiri teorisine gre bulunmas halinde de Blm 6.3te
verilen donat ve boyutlarla ilgili artname kaytlar geerlidir.
6.5 ki Dorultuda alan Kirili ve Kirisiz Kat Demesi Plak Sistemlerinin
Edeer ereve Yntemi le Hesab
6.5.1 Giri
Edeer ereve Yntemi ile kirili ve kirisiz kat demesi plak sistemlerin dey
ve yatay ykler etkisindeki kesit tesirleri hesaplanabilir. Yatay yklere gre kesit
tesirlerinin hesaplanabilmesi Edeer ereve Ynteminin stnldr. Metot
1948 ylnda Prof. Peabody tarafndan ortaya atlm 1960l yllarda ABDde
Illinois niversitesinde yaplan deney sonularna dayanarak yaplan ilavelerle
Amerikan Betonarme artnamesinde (ACI - 318) 1971 ylnda genel hesap metodu
olarak yer almtr. Amerikan artnamesinde verilen Edeer ereve Yntemi
kirili ve kirisiz demeler iin TS 500/1984de kesin hesap yntemi olarak aynen
yer almaktadr. Amerikan artnamesinde yer alan kirili ve kirisiz demelerin
dey yklere gre verilen yaklak hesap yntemi TS 500/1984de sadece kirisiz
demeler iin verilmitir. Edeer ereve Yntemi dier lke artnamelerinden
bir ounda yer almamaktadr. Bu yntemin kiri rijitliklerinin az olmas halinde
veya kirisiz demeler iin ok iyi sonular verdiini belirtmek gerekir.

93

i aklk
edeer ereve

E
a

kenar
edeer
ereve

2
1

i aklk
edeer ereve

kenar
ereve

Kalp Plan

1-1 kesiti

kenar erit
deme-kiri
eleman

orta erit
deme-kiri eleman
a-a kesiti

94

kenar erit
deme-kiri
eleman

i ereve
deme-kiri eleman

b-b kesiti

kenar edeer
ereve demekiri eleman

ekil 6.4 Kat demesi plak sisteminin edeer erevelere ayrlmas.

6.5.2 Edeer ereve Ynteminde Yaplan Kabuller
1) Bu yntemde yapnn iki ynde kolonlar veya duvarlar ile deme-kiri
elemanlarndan oluan edeer ereveler ile tekil edilebilecei varsaylr. ekil
6.4te edeer ereveler taral alanlar olarak gsterilmitir.
2) Deme-kiri elemanlar, genilii kolon (veya perde) aksnn iki tarafndaki
deme aklk ortalar arasndaki uzaklk kadar olan ve bir kolon aksndan (veya
perde) dier kolon aksna uzanan yatay elemanlardr (ekil 6.4). Kenar ereveler
iin deme-kiri elemannn genilii kenardan deme aklk ortasna olan
uzaklktr. Deme-kiri elemanlar varsa ereve dorultusundaki kirileri de
iermektedir (ekil 6.4)
3) Burada tanmlanan edeer ereveler, ereveyi oluturan ve hesaplanacak aksa
ait ereveye komu akslar arasndaki uzakln ortasna kadar devam eden demekiri eleman olup, zerindeki yklerin tamamnn hesaplanan ereve tarafndan
tand varsaylr.
4) erevenin statik hesab yaplrken tm katlar gz nne alnabilecei gibi dey
ykler iin kolonlarn alt ve st deme ortalarndan ankastre olduu varsaylarak
her kat ayr ayr hesaplanabilir. Yatay ykler iin tm ereveyi ele alarak hesap
yapmak gerekir.
5) Kolon, varsa
kolon balklar dnda kalan deme-kiri elemanlarnn
eylemsizlik momentleri brt beton kesitine gre hesaplanmaldr.
Kolon aks ile kolon yz arasnda kalan deme-kiri parasnn eylemsizlik
momenti ise aklktaki eylemsizlik momenti,
c
= 1 2
2

(6.10)

olarak tanmlanan saysna blnerek bulunmaldr (ekil 6.5). Bu bantda c2

kolonun ereve ynne dik kesit boyutu, 2 ise ereve dzlemine dik deme

95

akldr. Ib; kirili deme iin tablal kesit, kirisiz deme iin dikdrtgen kesit
olarak hesaplanr.

a
1

c1
c2

c1

c1

c2

c2

c2

Ib

Ib

c1

Ib

Ib

Ib

Ib

b-b kesiti
a-a kesiti
ekil 6.5 Deme-kiri eleman atalet momentleri.
6) Edeer erevedeki kolonlarn eilme rijitlikleri hesaplanrken, altta deme
stnden, yukarda kiri alt dzeyine (kiri yoksa, deme veya varsa balk alt
dzeyine) kadar olan kolon parasnn eylemsizlik momenti, kolon brt beton kesiti
temel alnarak hesaplanmaldr. stte kiri alt dzeyinden (kiri yoksa deme veya
varsa kolon bal alt dzeyinden) deme ortasna kadar olan kolon parasnn
eylemsizlik momenti sonsuz alnmaldr. Benzer ekilde kolonun alt ucunda, deme
ortasndan deme yzne kadar olan kolon parasnn eylemsizlik momenti de
sonsuz alnmaldr (ekil 6.6).
7) ereveye dik ynde kolona saplanan deme-kiri veya kiri yoksa yalnz
demenin burulma rijitliklerinin kolon eilme rijitliine etkileri de dikkate
alnmaldr. Burulma elemanlarn da ieren kolon edeer eilme rijitlii Kec
aadaki bantdan hesaplanabilir.
1
1
1
=
+
K ec K c K t

(6.11)

Burada K c , alt ve stteki kolonlarn gerek eilme rijitliklerinin toplam, K t

ise, ereveye dik ynde kolona saplanan deme-kiri elemanlarnn burulma
rijitliklerinin toplamdr (ekil 6.7).
Kolona ereveye dik ynde saplanan elemanlarn burulma rijitlii hesabnda
dikkate alnacak genilikleri aada verilen iki seenekten en by olarak
alnmaldr.
96

Ic=
Ic=

Ic

Ic

Ic=

Ic=

Ic:kolon kesiti
atalet momenti
a- Kirili deme

b- Kirisiz deme

c2

c2

c1

c1

ekil 6.6 Kolon atalet momenti.

a) Kolon veya varsa kolon balnn ereve ynndeki kesit boyutu.
b) ereveye dik ynde kolona saplanan kiri ve demenin oluturduu tablal
kesit. Tablal kesitte gvde dna taan tabla genilii, her iki ynde de ayr ayr
deme kalnlnn 4 katn gememelidir.
Deme-kiri

c1

c2

st
kolon

Kct
1

Burulma
eleman Kta
Kcb

2/2

Deme-kiri

2/2

hf
Burulma
eleman Kta

1
Kct
4hf

4hf
Kcb

Alt kolon

ekil 6-7 Edeer ereve elemanlar.

97

8) Kolona ereveye dik ynde saplanan deme-kiri elemanlarnn burulma

rijitlikleri;
Kt =

9 EcC
c
2 1 2
2

(6.12)

olarak hesaplanmaldr. Burada 2 ereveye dik yndeki deme akl, c2 kolon

kesitinin varsa balnn ereveye dik yndeki boyutudur. Bantdaki C katsays
ise,

x x3y
C = 1 0.63
y 3

(6.13)

bantsndan hesaplanr. C iin hesap yaplrken kesit, ksa kenar x uzun kenar y
olan dikdrtgenlere blnr.
Kolonlar arasnda edeer ereve ynnde kirilerin bulunduu durumlarda, (6.12)
bantsndan hesaplanan Kt deeri, kiri dikkate alnarak hesaplanan eylemsizlik
momentinin salt deme eylemsizlik momentine oran ile arplmaldr.
I
K t sb
Is

K ta = K t I sb / I s

(6.14)

(6.14) bantsndaki Isb deme-kiri kesitinin (tablal kesit) eylemsizlik momenti, Is

ise salt deme kesitinin eylemsizlik momentidir.
9) Edeer erevenin statik hesab yaplrken hareketli yklerin en elverisiz
durumu dikkate alnmaldr. Ancak hareketli ykn l yke oran 3/4 gemedii
durumlarda, hareketli ykn tm aklklarda ayn anda var olduu kabul edilebilir.
10) Kesit hesaplarnda esas alnacak mesnet momenti, kolon (veya perde) yzndeki
moment olmaldr. Bu deer mesnet ortasndaki kolon momenti, M kadar
azaltlarak bulunur.
M =

Vd a
2

(6.15)

Bu bantda mesnet geniliini temsil eden a deerinin 0.1751den byk olmas

halinde a=0.1751 alnmaldr. Kolon kesiti dairesel veya okkenar olduu
durumlarda bunlar ayn alan veren kare kesitlere dntrlebilirler.
11) Edeer ereve hesab sonucu bulunan aklk ve mesnet momentlerinin kolon
eridince alnan yzdeleri aadaki izelgelerde verilmitir. izelgelerdeki 1

98

ereve ynndeki, 2 ise ereveye dik yndeki aklktr. 1 ereve ynndeki

kiri eilme rijitliinin edeer ereveyi oluturan deme eilme rijitlii orandr.
E Ib
(6.16)
1 =
E Is
t ise, kenar kiriin burulma rijitliinin kiri akl geniliinde olan deme
parasnn eilme rijitliine orandr.
t =

C
2 Is

(6.17)

12) izelgelerdeki ara deerler iin dorusal enterpolasyon yaplr.

13) Demenin kirilere oturduu durumlarda kolon eridi iin bulunan momentler
deme ve kiri arasnda paylatrlmaldr.
a) 1( 2 / 1 ) > 1.0 olduu durumlarda kolon eridi momentinin %85inin kirie
gittii varsaylmaldr.
b) 1( 2 / 1 )in 0 ve 1 arasnda olduu durumlarda kiriin ald momentin toplam
kolon eridi momentine oran %0 - %85 arasnda dorusal enterpolasyon yaplarak
bulunmaldr.
izelge 6.2 Kolon eritlerine Giden Aklk Momenti Yzdesi.
2/1
0.5
1.0
2.0
1(2/1) = 0

%60

%60

%60

1(2/1) > 0

%90

%75

%45

izelge 6.3 Kolon eridine Giden Mesnet Momenti Yzdesi (Ara Mesnet).
2/1
0.5
1.0
2.0
1(2/1) = 0

%75

%75

%75

1(2/1) > 0

%90

%75

%45

izelge 6.4 Kolon eridine Giden Mesnet Momenti Yzdesi (Kenar Mesnet).
2/1
0.5
1.0
2.0
1(2/1) = 0
1(2/1) > 0

t=0

%100

%100

%100

t>2.5

%75

%75

%75

t=0

%100

%100

%100

t>2.5

%90

%75

%45

99

100