7.

K DORULTUDA ALIAN KRSZ KAT DEMES PLAK

SSTEMLER
7.1. Giri
Kirisiz kat demesi plak sistemlerinde yk dorudan doruya plak sistemin
mesnetlendii kolonlara iletilir. Kiri olmad iin kalp ve donat iilii ynnden
ekonomiktir. Buna karlk mesnet blgelerinde oluan zmbalama kuvvetlerinin
karlanmas iin plak kalnl ve donats kirili demelerden fazladr. Kirisiz kat
demesi plak sistemleri kolonlar dzgn sralanm ve birbirlerine dik akslar
zerinde yer alan yaplarda uygun olur. Bu sistemler dz bir tavana ihtiya duyulan
ok katl depolar ve yine kirilerle kat yksekliinin artrlmasnn istenmedii
garajlar iin kullanlr. Plak kalnln artrmadan kolon evresindeki zmbalama
yzeyini artrmak iin kolonlara balk ve tabla yaplabilir. Kirisiz kat demesi
plak sistemlerde yatay yklerin aktarlmasnda perdelerin kullanlmas tavsiye
edilmektedir. Yatay yklerin aktarlmasnda perdelerin kullanlmas durumunda
perde-deme birleim blgelerinde demede oluan kesit tesirlerinin ok byk
olmasndan dolay bu blgelere zen gsterilmelidir. Ayrca kirisiz demelerde
zmbalama etkisi nemli olduundan tm kolonlar iin zmbalama tahkiki
yaplmaldr. Kenar kolonlarn zmbalama yknn az olduu dnlrse de bu
kolonlar ve evresinde daha byk momentler olutuu ve zmbalama evresi
azald iin bu kolonlarn da zmbalamaya gre tahkiki arttr.
7.2 Kirisiz Kat Demesi Plak Sistemlerin Kesit Tesirlerinin Basit Yntemle
Hesab
Moment Katsaylar Yntemi
Aada verilen koullarn hepsini birden salayan kirisiz demelerin hesab
moment katsaylar olarak isimlendirilen yaklak yntemle yaplabilir. Bu yntemle
sadece dey ykler iin zm yaplabilir.
a) Her iki ynde en az er aklk olmaldr.
b) Deme plaklar dikdrtgen olabilir. Uzun kenarn ksa kenara oran 2.0den
kk olmaldr.
c) Herhangi bir dorultudaki komu plaklarn aklklar arasndaki fark, uzun
akln 1/3nden fazla olmamaldr.
d) Herhangi bir kolonun ereve ekseninden dmerkezlii, moment hesaplanan
dorultudaki akln %10undan fazla olmamaldr.
e) Hareketli yk sabit ykn iki katndan fazla olmamaldr. Ykler sadece deyde
olmaldr.
f) Eer metot kirili demeler iin kullanlacaksa birbirine dik iki dorultudaki
rlatif rijitlikleri oran;

0.2

1 22
212

5.0

112

olmaldr. Burada 1, 1 dorultusunda , 2 ise buna dik dorultudaki kiri eilme

rijitliinin deme eilme rijitliine orandr.
Bu artlar salayan kirisiz plak sistemlerin herhangi bir deme aklnda, pozitif
aklk ve ortalama negatif mesnet momentlerinin toplam;
M0 =

p d 2 2n
8

(7.1)

bants ile hesaplanr.

Bu bantda pd toplam eit yayl yk (tama gc iin yk katsaylar ile arplm
deer), 2 ise moment hesaplanan yne dik iki komu akln ortalamasdr.
Kenardaki plaklarn kenara paralel momentleri hesaplanrken 2 dtan kenar deme
ortasna olan uzaklk olarak alnmaldr. (ekil 7.1)
B

23

(23+34)/2

34

n
1

h/2+12/2

h/2

12

ekil 7.1 Kirisiz deme ve plak eritleri hesap genilikleri.

Serbest aklk olan n kolon, perde veya etkili kolon balklar yzleri arasndaki
uzaklktr. Bu deer hibir zaman 0.651 deerinden az alnamaz. 1 moment
hesaplanan ynde mesnet ortalar arasndaki uzaklktr.
Daire veya dzgn okgen kesitli kolonlar, ayn alana sahip, edeer kare kolonlar
olarak deerlendirilebilir (ekil 7.2).

113

Tasarmda gz nne alnacak mesnet momenti, mesnet yznde hesaplanmaldr.

0.89 h

0.93 h

h
h
h
h

ekil 7.2 Edeer kare kolon boyutlar.

(7.1) bants ile hesaplanan M0 momentinin aklk ve mesnetlere paylatrlmas
aadaki ilkelere gre yaplmaldr.
aklklarda:
Kenar Aklklarda:

Aklk momenti
Mesnet momenti

= 0.35 M0
= 0.65 M0

D mesnet momenti
mesnet momenti
Aklk momenti

= 0.30 M0
= 0.70 M0
= 0.50 M0

zmleme yaplan dorultuya dik dorultuda, perde duvar gibi elemanlar

kullanlarak demenin d mesnedinde ankastrelik salanyorsa, o akla ait
mesnet momentleri 0.65 M0, aklk momenti de 0.35 Mo alnmaldr.
Mesnedin iki yzndeki momentlerin farkl olduu durumlarda, byk olan moment
kesit hesaplar iin temel alnmaldr.
Hesaplanan momentlerin kolon eridine datlmas aadaki gibi yaplmaldr.
a) mesnetlerde, yukarda hesaplanan toplam mesnet momentinin %75i kolon
eridine verilmelidir.
b) Kenar mesnetlerde, zm yaplan dorultuya dik kenar kirii yoksa, yukarda
hesaplanan toplam kenar mesnet momentinin tm kolon eridine aktarlmaldr.
c) Kenar kiri varsa, kolon eridine toplam mesnet momentinin %75i aktarlmaldr.
d) Aklklarda, yukarda hesaplanan toplam aklk momentinin %60 kolon
eridine aktarlmaldr.
Hesaplanan momentlerin orta erite datlmas aadaki gibi yaplmaldr.
a) Orta erit momentleri, toplam moment ile kolon eridi momentleri arasndaki fark
olarak alnmaldr.
b) Yukardaki yntem kullanlarak bulunan kolon ve orta eride ait mesnet ve
aklk momentlerinde en ok %10 orannda deiiklik yaplabilir. Ancak, yaplan

114

bu deiiklikler sonucu deme plann (7.1) bants ile hesaplanan toplam statik
momentinde hibir deiiklie neden olunmamaldr.
c) Birdkm sistemlerde, deme mesnetini oluturan kolon ve duvarlar, deme
zerine etkiyen tasarm yklerinden oluacak momentlere kar yeterli dayanma
sahip olmaldr. Bu momentler, zmbalama hesabnda gz nne alnmaldr.
mesnetlerde daha kesin hesap yaplmad durumlarda, (7.2) bants ile belirtilen
moment o mesnetteki alt ve st kolonlar arasnda eilme rijitliklerine gre
paylatrlmaldr.

[(

M = 0,07 Pg + 0,5Pq 2 2n Pg '2 (n ) 2

(7.2)

Bu bantda, Pg, 2 ve n komu aklklardan ksa olanna ait deerleri

gstermektedir.
7.3 Kirisiz Kat Demesi Plaklarda Zmbalama Kontrol
Kirisiz kat demesi plaklarnda plak yklerinin kolonlara aktarlmasnda kolon
evresindeki plakta meydana gelen kesme kuvvetlerinin karlanmasnda plak
kalnl en nemli faktr olarak karmza kar ve zmbalama kuvvetinin beton
kesiti tarafndan karlanmas istenir. Zmbalama kuvvetini karlayacak beton kesit
alannn artrlmas, kolon apnn bytlmesi ile zmbalama evresini artrarak,
deme kalnln artrarak veya kolonda tabla ve balk yaplarak salanr.
Zmbalama kuvveti, kolon yznden plak faydal yksekliinin yars (d/2) uzaklkta
zmbalama evresi olarak tanmlanan kolon evresindeki plak kesitlerinde oluan
kayma gerilmelerinin toplamdr. Bylece kirisiz kat demesi plaklarnn
zmbalama dayanm, deme yklerinin aktarld her bir kolonun zmbalama
evresindeki plak kesit alannn betonun kayma dayanmnn arpm olarak alnr
(ekil 7.3).

115

N1

N1
P

s
s

fctd

fctd

N2

(a)

N2

(b)
b+d

d/2

h+d

d/2

d/2

d/2

Zmbalama evresi
ekil 7.3 a)Zmbalama gmesi, b) Kolon yzndeki dey dzlemlerde kayma
gerilmeleri ve kesme kuvvetlerinden oluan kayma gerilmelerinden meydana gelen
diyagonal dorultudaki ekme gerilmeleri, zmbalama iin kritik kolon evresi plan,
Kritik kesitte dey yklerden oluan kayma gerilmelerinin niform kabul edilmesi.
Zmbalama alan : Upd

(7.6)

dir. Burada Up zmbalama evresidir. Dikdrtgen kolonlar iin,

Up=2(b+d+h+d)

(7.7a)

Dairesel kolonlar iin

Up=(h+d)

(7.7b)

olarak hesaplanabilir. Burada h kolon apdr. Plan zmbalama dayanm

116

Vpr= fctd Up d

(7.8)

olarak hesaplanr.
Zmbalama hesap yk ise;
Vpd = Fd-Fa

(7.9)

dr. Burada Fd=N2-N1 plaa uygulanan ve belirli alana yaylm yk veya plaktan
kolona aktarlan ykn zmbalama evresi dndaki ksmdr. Fa ise Fa=p(b+d)(h+d)
olarak zmbalama evresi iindeki plak ykdr.
Vpr Vpd

(7.10)

ise zmbalamaya gre tahkikin saland kabul edilir. (7.8) bantsndaki deeri
ykleme durumuna bal (eilme etkisini yanstan) katsaydr. Eksenel ykleme
durumu iin =1.0 alnr.
Dmerkezli ykleme durumunda,

olarak hesaplanmaldr. Burada

1
e
1.0 + U p d
Wm

=
1+

(7.11)

(7.12)

b2
b1

olup yalnz o kattaki yklerden oluan d merkezliliktir. b1 ve b2, Up evresini iine

alan dikdrtgenin boyutlar olup b1= b+d ve b2= h+ddir. b1 dmerkezlik ynndeki
boyuttur. (7.12) bants, yalnzca b2 0.7b1 durumu iin geerlidir.
Wm ise Up evresi ile tanmlanan alann mukavemet momenti olup Wm =

b 2 b12
6

olarak hesaplanr. d ise iki yndeki faydal yksekliin ortalamasdr.

Deme kenarnda veya kesinde olmayan dikdrtgen veya dairesel yk alanlar
(veya kolonlar) iin daha basit olarak ifade edilebilir.
Dikdrtgen yk alanlar veya kolonlar iin, =

1
ex + ey
1.0 + 1.5
bxby

dr. Burada;
ex ve ey : x ve y ynndeki dmerkezlik(eksantriklik),
bx ve by : Up evresinin x ve y ynndeki boyutlardr.

117

(7.13)

Dairesel yk alanlar veya kolonlar iin

=
1.0 +

(7.14)

2e
d + do

dr. Burada do dairesel yk alan veya kolonun apdr.

(7.11), (7.13), (7.14) bantlarndaki dmerkezlikler hesaplanrken, kolonun iki
yanndaki plak momentleri toplamnn %40 ve alt ve st kolonlardaki eksenel
yklerin fark temel alnmaldr. Dmerkezliin hesab, ekil 7.3te gsterildii
gibi,
deme momentleri zt ynl ise;

e=

0.4(M d 2 M d1 )
N 2 N1

(7.15)

deme momentleri ayn ynl ise;

e=

0.4(M d 2 + M d1 )
N 2 N1

(7.16)

olarak hesaplanmaldr.
N1

N1

Md1

Md1

Md2

Md2

N2

N2
Md2> Md1

Md2> Md1

ekil 7.4 Hesaba katlacak dmerkezlik.

7.4 Zmbalama evresinin Hesab
Yklenen alan kenarnda 5d veya daha yakn uzaklkta olan boluklar, zmbalama
evresi hesaplanrken dikkate alnr. Bu boluklar nedeni ile zmbalama evresinde,
Up, yaplacak azaltma, yklenen alan arlk merkezinden, deme boluu
kenarlarna teet izilecek radyal dorularn iinde kalan evre uzunluu dikkate
alnmayarak gerekletirilmelidir (ekil 7.5).

118

d/2

d/2

d/2

(b)

(a)

(c)

ekil 7.5 Deme boluklar.

Yklenen alan boyutlar orannn 3.0den fazla olduu durumlarda h=3b varsaym
ile hesaplanacak evre kullanlmaldr (ekil 7.6).

a1h/2
a13b

d/2
b

b+d
h

d/2

a1

a1

d/2

ekil 7.6 Basit dikdrtgen kolon kesiti.

Ykleme evresinin ibkey olduu durumlarda, teet veya teetlerle ibkeyliin

giderilmesinden sonra elde edilen evre, hesaplarda zmbalama evresi olarak
kullanlmaldr (ekil 7.6).

d/2
d/2
d/2
d/2

ekil 7.7 bkey evreli kolon kesiti.

119

Serbest Kenar

Serbest Kenar

d/2
d/2
a) Kenar kolon iin iki seenek.
Serbest Kenar

Serbest Kenar

d/2

d/2

b) Ke kolon iin iki seenek.

ekil 7.8 Kritik kesit seenekleri.
Plak kenarna yakn kolonlar ve yk alanlar iin zmbalama evresi olarak
hesaplarda, ekil 7.8a.da gsterilen iki seenekten k alnmaldr. Plak
kelerine yakn kolonlar ve yk alanlar iin ise zmbalama evresi olarak, ekil
7.8bde gsterilen iki seenekten k alnmaldr.
Eer birden fazla kritik kesit sz konusu ise (rnein, kolon banda tabla
bulunuyorsa), her bir kritik kesit ayr ayr deerlendirilip en elverisiz olan gz
nne alnmaldr.
7.5 Kirisiz Kat Demesi Plaklar in Minimum Boyutlar ve Yapm Kurallar
a) Plak Boyutlar
ki dorultuda alan kirisiz demelerin kalnl, aada belirtilen deerlerden
az olamaz.
Tablasz kirisiz demelerde,
h n/30 ve h180 mm
Tablal kirisiz demelerde,

h n/35 ve h140 mm

n: demenin uzun kenar dorultusundaki serbest akl olarak alnmal.

Tasarm, TS 500de verilen yaklak yntemlerden biri kullanlarak yaplyorsa,
kirisiz deme kalnl, (7.17) bantsnda verilen deerden az olamaz.
h /30 ve h200 mm

(7.17)

: plan uzun kenar dorultusunda mesnet ortasndan mesnet ortasna uzakl.

120

Kirisiz deme kalnl, olabildiince zmbalama donats gerektirmeyecek

biimde seilmelidir. Kirisiz demelerde plak ve kolonlarn moment aktaracak
balantsn salamak iin kolon kesitinin aklk dorultusundaki genilii, ayn
dorultudaki eksen aklnn 1/20sinden ve 300 mmden az olamaz.
Tabla ve balklarn statik hesapta dikkate alnmas halinde minimum boyutlar ekil
7.9da verilen deerlerden az olmamaldr.

0.41

0.41

h 150 mm
to1/2h
1/10

h 150 mm

1/10
1/10

1/10

1/10

1/10

1/20

1/20
300 mm

300 mm
1

ekil 7.9 Kirisiz demede tabla ve balk boyutlar.

Deme

d/2

Zmbalama evresindeki
Faydal ykseklik=d
h
to

Zmbalama evresindeki
Faydal ykseklik=d+ to

Tabla
Balk

(d+ to)/2
d= demenin faydal
ykseklii

(a) Balkl - Tablal

121

Deme

Zmbalama evresindeki
Faydal ykseklik=d
Balk

d/2
d= demenin faydal
ykseklii

(b) Balkl

Deme

Zmbalama evresindeki
Faydal ykseklik=d
d= demenin faydal
ykseklii

d/2

(c) Balksz

122

450

450
h

Etkili Balk Boyutu

(d) Etkili Balk Boyutu

ekil 7.9 Kirisiz demede kolon bal ve tabla durumunda zmbalama evresinde
faydal ykseklii
Plak ve kolonlarn eilmeye dayankl balantsn salamak iin kolon kesitinin
aklk ynndeki genilii ayn yndeki eksen akl 1in 1/20sinden ve 300
mmden kk olmamaldr.
b) Donat
ki dorultuda alan kirisiz demelerde, her bir dorultuda 0,0015den az
olmamak kouluyla, iki dorultudaki donat oranlarnn toplam,
S220 iin
S420 ve S500 iin

toplam 0.004
toplam 0.0035

olmaldr.
Donat aral ise, tablasz deme kalnlnn 1.5 katndan ve ksa dorultuda
200 mm, uzun dorultuda 250 mmden fazla olamaz.
c) Kayma Donats
Kolon evresinde plan zmbalama dayanm
Vpr = fctd Up d

(7.20)

123

olarak hesaplanr. Plak kalnl hf 25 cm olmas halinde (7.20) bants ile

hesaplanan kayma dayanm donat ile artrlabilir. Artrlacak dayanm (7.20)
bants ile hesaplanan zmbalama kesme kuvvetinin %50sini geemez.

124