UNIVERZITET U

Banja Luka, mart 2015. godine

PRIRODNOFAKULTET
STUDIJSKI PROGRAM FIZIKA
PREDMET OSNOVI STRUKTURE MATERIJE

BANJOJ LUCI
MATEMATIKI

Vjeba 5.
ODREIVANJE KOEFICIJENTA APSORPCIJE -ZRAKA

Daji Dragana, 109/13

ODREIVANJE KOEFICIJENTA APSORPCIJE -ZRAKA

Pri prolasku snopa kroz materiju, njegov intenzitet opada usljed apsorpcije. Pri apsorpciji -zraka
deavaju se razni efekti, ali je process apsorpcije uvijek rezultat meusobne interakcije -kvanta i
atoma. Jedan kvant moe da proe nepromjenjen kroz materiju, ali uvijek postoji vea ili manja
vjerovatnoa da stupi u interakciju sa nekim drugim atomom ili kvatnom, tada bude apsorbovan.
Dakle, pri apsorpciji snopa -zraka se smanjuje broj -kvanta dok njihova energija ostaje
nepromjenjena.
Vjerovantoa apsorpcije -kvanta je srazmjerna debljini sloja x, a koeficijent proporcionalnosti
se zove koeficijent apsorpcije i oznaava se sa . Ako se sa J oznai intenzitet zraenja, onda e
on pri prolasku kroz sloj materije x da opadne za J, tj.
J =J x

ili u diferencijalnom obliku

dJ
= dx
J
te se nakon integracije dobija zakon apsorpcije.
Ako se sa J0 oznai poetni intenzitet zraenja, zakon e izgledati:
x

J =J 0 e

Gore navedeni zakon vai za -zrake iste talasne duine, dok se apsorpcioni koeficijent mijenja
sa talasnom duinom -zraka. Ukoliko se snop -zraka sastoji iz veeg broja talasnih duina,
onda za svaku komponentu zraenja jedne talasne duine vai navedeni zakon.
Koeficijent apsorpcije moe da se odredi iz navedenog zakona ako se izmjeri intenzitet zraenja
J prije i poslije prolaska kroz sloj materije debljine x.
Intenzitet -zraenja moe se mjeriti Geiger-Millerovim brojaem koji je u stanju da registruje
interakciju jednog -kvanta sa atomima u brojau.
Gajgerov broja, ili ee nazivan Gajger- Milerov broja, je tip detektora estica koji meri
jonizujue estice, najee alfa i beta.
Senzor je Gajger- Milerova cijev, u kojoj se nalazi inertni gas (najee helijum, neon ili argon),
koja provodi struju kada estica ili foton radijacije trenutno omogue da gas postane provodnik.
Cijev pojaava ovu provodnost kaskadnim efektom i na izlazu daje trenutni impuls, koji je zatim
ispisan na displeju u vidu igle ili lampice.
Moderni instrumenti mogu da registruju radioaktivnost u rasponu intenziteta od nekoliko redova
veliina. Neki Gajger brojai mogu da registruju i gama radijaciju, mada osetljivost je obino
manja za gama radijaciju visokih energija nego kod drugih detektora.

sl.1. ema Gajger-Milerovog brojaa

sl.2 Izgled Gajger-Milerovog brojaa

Neka je izvor -zraka postavljen na nekom rastojanju od brojaa i daje odreen broj otkucaja z0
koji je srazmjeran intenzitetu J0. Ne mijenjajui poloaj brojaa i izvora moe se izmeu njih
umetnuti ploa od materijala iji se koeficijent apsorpcije trai. Usljed prolaska kroz plou,
intenzitet zraenja e opasti na vrijednost J za koju e se dobiti broj udara z. Slijedi:
z
x
=e
z0
odakle se moe odrediti ako je poznata debljina sloja x. Logaritmovanjem poslednje relacije
dobija se

ln zln z 0=x
=

ln z 0ln z
x

Pri mjerenju brojaem ne treba zaboraviti da je dobijeni broj udara rezultat vjerovatnoe i da e
uvijek postojati manje ili vee varijacije broja z pri uzastopnom mjerenju istog intenziteta J.
Postupak:
Mjerenje se vri tako to se na stativ postavi radioaktivni izvor (u naem sluaju kobalt, Co),
koji je smjeten u olovno kuite otvoreno sa jedne strane. Izvor se postavi tako da mu se otvor
nalazi tano naspram Gajger-Milerovog brojaa, koji je na visini od oko 10-30 cm. Na izvor se,
zatim, stavljaju ploice raznih materijala iji apsorpcioni koeficijent odreujemo. Ploice se
dodaju jedna po jedna, te se nakon svake promjene njihovog broja oita broj otkucaja (impulsa)
koji se registruju na brojau (mi smo ovaj postupak radili svakih 3min). Mi smo koristili
aluminijumske ploice.
Rezultati mjerenja:
Tabela 1.
Aluminij (Al)
z0
1.
2.
3.
4.

[ ]
imp
min

358.2

[ ]
imp
min

48.87
15.53
14.2
9.53

ln z 0

5.881091

ln z
3.889163
2.742774
2.653242
2.254444

x [ mm ]
2
3
4
5

0.99596
1.04611
0.80696
0.72533

Grafik 1.

=0.89359
S=0.076135
=(0.89 0.08) [ mm1 ]