LUN NG &

KHNG T
Tc gi: Nguyn Hin L
nh my: Thuocvien, Goldfish
Sa li chnh t: QuocSan, Goldfish
To eBook (25/11/11): QuocSan
www.e-thuvien.com

o Khng thc t nht,

hp tnh hp l nht, y
nht, xt c v vic tu thn, t
gia, tr quc. Vy m ti nay l
tng ca ng, nhn loi vn
cha theo c. V tu thn, ba

c nhn, tr, dng luyn c

tnh cm, tr tu v ngh lc
ca con ngi.
(Trch Hi K Nguyn Hin L)
MC LC:
Li tha
Lun Ng
Khng T
Nh Gio H Khng
c thm

LI THA
Do trong Li ni u cun
Khng t, c Nguyn Hin L
bo:
Trong tp ny c nhiu
ch dn chng Lun ng,
nhng ti ch ghi xut x
(thin no, bi no) ch
khng chp li ht c, v
vy c gi cn c bn
Lun ng ti dch v tra
cho tin.
v do trong cun Lun ng

v cun Khng T, c nhiu

ch c Nguyn Hin L bo
coi cun Nh gio h Khng,
nn chng ti gom c ba cun:
Lun ng, Khng T v Nh
gio h Khng vo trong
eBook ny. Ngoi ra, trong
phn c thm, chng ti cn
chp mt s bi trch trong cc
tc phm sau y ca c
Nguyn Hin L: i cng
trit hc Trung Quc (son
chung vi c Gin Chi), S k
ca T M Thin (son chung

vi c Gin Chi), C vn Trung

Quc v S Trung Quc.
Goldfish
Thng 10/2011

LUN NG
Nguyn Hin L
Ch dch v gii thiu

nh my: Goldfish
Sa li chnh t: QuocSan
MC LC:
Vi li tha trc
Gii thiu ngun gc v cc bn

Ngun gc
Cc bn
Ni dung v cch trnh by
Bn dch ca chng ti
Cc bng phn loi
Dch v ch thch
Thin I Hc Nhi
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16
Thin II Vi Chnh
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24
Thin III Bt Dt
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26
Thin IV L Nhn
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26
Thin V Cng D Trng
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,

24, 25, 26, 27

Thin VI Ung D
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 27, 28
Thin VII Thut Nhi
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33,
34, 35, 36, 37
Thin VIII Thi B
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21
Thin IX T Hn
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 27, 28, 29, 30
Thin X Hng ng
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18
Thin XI Tin Tin
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25

Thin XII Nhan Uyn

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24
Thin XIII T L
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 27, 28, 29, 30
Thin XIV Hin Vn
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33,
34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43,
44, 45
Thin XV V Linh Cng
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33,
34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41
Thin XVI Qu Th
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14
Thin XVII Dng Ho
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,

14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25, 26
Thin XVIII Vi T
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11
Thin XIX T Trng
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23,
24, 25
Thin XX Nghiu Vit
1, 2, 3
Ph lc
Khng T
i sng
Li sng
Nhn cch, tnh tnh
Dy hc
Cch dy
Khng T t xt mnh
Khng T xt ngi xa v ngi
ng thi
Ngi ng thi xt Khng T
Mn sinh Khng T
Hc v tu dng
Cc c

X th
Cc hng ngi
Chnh tr
Tn ngi tn t tn triu i
A, B, C, CH, D, , G, H, K, L, M,
N, NG, PH, Q, S, T, TH, TR, V, Y
Nhng cu thng dn
I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, XI,
XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII,
XVIII, XIX, XX

Vi li tha trc
Trong bi Li ni u cun
Khng t, c Nguyn Hin L
cho bit i iu v vic dch li
b Lun ng nh sau:
Ti b ra hn hai thng
c li nhng sch v
Khng t m ti c hoc
mn c (nh ca L
Chn V: Lch s t tng
chnh tr Trung Quc; Hu
ngoi L: T tng c i
Trung Quc; Quan Phong

v Lm Dut Thi: Bn v
Khng T u do ngoi
Bc dch); c li cc bn
dch v ch gii Lun ng
ca mnh, v ca Trung
Hoa (nh Lun ng c
bn ca Thm Tri Phng
v Tng B Tim, Lun
ng dch ch ca Triu
Thng; li b ra hn hai
thng na dch li b
Lun ng, va dch va
phn loi theo ti lp
bng tra tn ngi, tn t.

Trong cun Lun ng ny,

c Nguyn Hin L c ni r l
bi XVI.1 c dch li: trong
ch thch bi , c vit: Bi
ny chng ti dch trong cun
Nh gio h Khng (Co
Thm, 1972), nay dch li.
Ngoi bi XVI.1 dn
trong cun Nh gio h Khng
c c dch li, cn nhiu bi
khc na c c dn trong
mt s tc phm khc cng
c c dch li mc du trong
cun Lun ng ny c khng

nu ra, v d nh (mi tc phm

ti ch chn mt bi):
- Bi II.2: Trong b i cng
vn hc s Trung Quc, cu
Thi tam bch, nht ngn d
t chi, vit: T v t, c
Nguyn Hin L dch l: C
300 thin trong Kinh Thi, ch
mt cu c th trm c, l:
khng ngh by. Trong cun
Lun ng, c dch li, c bit
l ba ch t v t, nh sau:
Kinh Thi c ba trm thin,
mt li bao qut tt c, l

t tng thun chnh.

- Bi VI.8: Trong b Mc hc,
cu V chi, mnh h ph? T
nhn d nhi hu t tt d!,
c dch l: Con [tc B
Ngu] sp mt. S mnh
thi. Ngi nh vy m bnh
nh vy!; Trong cun Lun
ng, c hiu ch v theo
mt ngha khc, v c cu
c li thnh: V l! Do
mnh tri chng? Con ngi
nh vy m b bnh !
- Bi VIII.3: Trong b Trang t

 Nam hoa kinh, cu Nhi

kim nhi hu, ng tri min
ph, tiu t (li ca Tng
t), c dch l: T y v sau
ta mi bit chc rng ta gi
c (thn ta) khi cc iu
h hng, tn tt cc tr.
Trong cun Lun ng, c dch
li l: T nay v sau, ta mi
bit thot khi hnh lc,
cc tr (c hiu hai ch
min ph theo mt ngha
khc).
- Bi XVIII.6: Trong b i

cng trit hc Trung Quc,

cu Thao thao gi thin h
giai th d, nhi thu d dch
chi, hai c Gin Chi v
Nguyn Hin L dch l: a
a nh nc chy mt chiu,
thin h u th c, ai m
theo mnh sa i vic lon
ra tr. Trong cun Lun ng,
c Nguyn Hin L dch li
(c bit l hai ch thao
thao): Khp thin h u
u cng l dng nc (c)
cun cun, ng Khng Khu

s cng vi ai m sa thin
h?
L do khc bit trong hai ln
dch bi VI.8 l do ch trong
nguyn vn. Trong b Mc hc,
c Nguyn Hin L c ch
l vong v dch theo ngha
ca ch l cht mt; cn
trong cun Lun ng c c l
v v dch theo ngha ca ch
v l khng[1]. Cng c
trng hp c khc nhng
ngha cng vy nh ch
trong bi XI.25, trong cun C

vn Trung Quc, c c l
sn (Thiu Chu cng c l
sn); cn trong cun Lun
ng, c c l thn, nhng
ngha cng vn l mm ci.
Nhn vt Nh Bi trong bi
XVII.20 cun Lun ng, ch
Hn l
, trong cun Nh
gio h Khng (bi Dng Ho
19) gi l Nh Bi.
Cng trong cun C vn
Trung Quc, c Nguyn Hin
L t ng rng thin Hng
ng (thin X) l do ngi sau

chp thm; c bo: () hnh

nh cng c vi ch do ngi
i sau vit thm, chng hn
nh thin Hng ng. Nhng
trong cun Lun ng ny v
trong cun Khng t na,
chng ta khng thy c nhc li
nghi ng na.
Cun Lun ng m ti chp
li y l theo ebook do mt
bn tr, bn PNT, gi tng.
Ebook , v sau gi l ebook
ngun, khng ghi tn nh xut

bn v nm xut bn. Theo nh

ba
ng
trn
trang
http://www.sachbaovn.vn/sach/kh
hoc-xa-hoi-MTg/luan-nguMTkwQw th nh xut bn l
nh Vn hc (ti tm dng nh
, sa li i cht lm nh
ba cho ebook mi ny).
Trong ebook ngun cng
khng chp ch Hn, cc ch
Hn trong ebook mi ny l do
ti ghi thm da theo cc bn
Lun ng ang lu hnh trn
mng, c bit l bn Khng t

Lun ng do Nguyn Thin

Th ch dch hin ang ph
bin trn website Sn Trung
Th Trang [2]. Bn ca Nguyn
Thin Th v bn ca c
Nguyn Hin L c vi ch
khng ging nhau. Sau y l
vi v d v ch Hn khc nhau:
- Trong bi I.6, Nguyn Thin
Th chp l:
phm i chng nhi thn
nhn v dch l: Thng
mi ngi, m gn gi ngi
nhn c; tng ng vi ch

phm , c Nguyn Hin

L chp l phim [ ] v
dch l: yu khp mi ngi
m gn gi ngi nhn c.
- Trong bi II.16, Nguyn Thin
Th chp l:
Cng h d oan t hi d
k v dch l Nghin cu
vic hoang ng th c hi
cho mnh; ch cui, c
Nguyn Hin L chp l d
[ ] v dch l: Chuyn tm
nghin cu nhng cc oan
th c hi.

- Trong bi IX.3, Nguyn Thin

Th chp l:
tuy vin
chng v dch l: tri vi i
chng; c Nguyn Hin L
chp l: tuy vi chng (tc
) v dch l: tuy tri vi
s ng.
Ti cng tham kho bn
Lun ng do Phng Hoi Ngc
bin dch v bn lun ng trn
http://giangnamlangtu.wordpress.
ng%E1%BB%AFkh%E1%BB%95ng-

t%E1%BB%AD/. Bn ny
cng c vi ch khc bit vi
bn ca c Nguyn Hin L, v
d nh:
- Trong bi II.16, Phng Hoi
Ngc chp l:
Cng h d oan t hi d
d v dch l: Ph b m tn
d oan, ci hi s tiu tan.
Phng Hoi Ngc khng ch
thch, nhng ta c th on
c tc gi hiu tng t
nh li ch thch ca c
Nguyn Hin L: C ngi

hiu khc: cng [ ] l cng

kch, d [ ] ngha l [ ] (ch):
cng kch nhng ci cc oan
th ngn c hi.
- Trong bi I.13, Phng Hoi
Ngc chp li ca Hu t (tc
Hu Nhc) nh sau:
,
Nhn bt
tht k thn, dic kh tng
d, v dch l: V khng
mt i s thn cn l ngha
nn gi c tng php. C
Nguyn Hin L th dch l:
Thn cn vi ngi ng cho

mnh thn cn (tc ngi c

c nhn) th ngi mnh
c th tn knh c (hoc
nng nh ngi ng cho
mnh thn cn ngi c c
nhn th ngi c th lm
ch mnh c), v ch
thch: Ch nhn y c th
hiu l thn cn hay nng
nh. Ch tn c th hiu l
knh m coi l ch mnh.
Nguyn vn ch nhn,
trong bn ngun khng chp
ch Hn nh ti ni trn,

nhng hu ht cc bn trn
mng, tr bn Phng Hoi
Ngc ra, u chp l .
Ngoi vic ghi thm ch Hn
v cc ch thch, trong phn
Ph lc ti cn chp trn tit
Lun ng trong cun C vn
Trung Quc [3]. Trong tit c
Nguyn Hin L gii thiu tc
phm Lun ng v ba bi: I.1,
VII.14 v XI.25.
Chng ti xin chn thnh
cm n bn PNT v xin trn

trng gii thiu cng cc bn.

Goldfish
Thng 7 nm 2011
B sung thng 9 nm 2011

GII THIU
NGUN GC V CC BN
B Lun ng ng u trong
T th. Ti ngh nu b ra bn
nm chc bi chp ngn hnh
ca cc mn sinh nh Tng T,
T H, Hu Nhc, T Du, T
Trng m trong tp Khng t
(thin IV) ti gii thiu s
lc, ch gi li ht nhng bi
chp ngn hnh ca Khng t
khong 500 bi, ton b gm
khong nm trm ri bi th

Lun ng ng gi l Kinh.
Tt c cc hc gi t xa ti
nay u coi n l kinh ca
Khng gio, cng nh o c
kinh l kinh ca Lo gio. N
cn chp trung thc t tng
ca Khng t, ng tin hn
o c kinh na, v b ny
gm nhiu bi do ngi sau
thm vo, (coi b Lo t chng
ti son m cha xut bn
c)[4]. Do , mun tm hiu
hc thuyt ca Khng t th
phi cn c trc ht vo Lun

ng, v chn phn mi Kinh

Th, Kinh L, Trung dung,
Mnh t, t tng khng cn
ng ca Khng t (mc du
cng c im ging); i hc
c h thng qu (c nh cn
ng khng phi ca Tng t
vit); Trung dung c mt phn
siu hnh m Khng t trnh
siu hnh; cn Mnh t phng
i phn duy tm ca Khng
t.
V nhng l , trong cun
Nh gio h Khng v cun

Khng t[5] chng ti rng ch

dng Lun ng trnh by t
tng ca Khng.

NGUN GC
Lun ng c bi do mn sinh
ca Khng t chp, nh bi
XIV.1:
Hin vn s. T vit: Bang
hu o, cc; bang v o, cc,
s d[6].
Nguyn Hin t xng tn
nh vy, th chnh l ng ta
chp.
C trng hp nh trong khi
hc, mn sinh nghe ging iu

g th chp ngay li cho khi

qun, nh T Trng trong bi
XV.5, chp li ca Khng t
vo dy ai, ri sau truyn li
cho mn sinh.
C nhiu bi do hng mn
sinh ti truyn (tc mn sinh
ca mn sinh) chp, nh thin
I, bi 2 bt u bng: Hu t
vit, bi 4 bt u bng Tng
t vit v.v u l hc tr ca
Hu Nhc, v ca Tng Sm
chp, v theo l trong Lun ng,
tr Khng t, m bt k mn

sinh no d trc truyn hay ti

truyn, cng gi l t hoc
phu t (hoc Khng t nh
cc bi XV.12-11); cn cc
mn sinh ca Khng t th c
ba trng hp nh sau:
Ti ly v d. A v B u
hc Khng t, h l ng mn
vi nhau. B dy hc c mt hc
tr tn C.
Trng hp th nht: A hay
B khi chp hay ni v mnh, th
xng tn tc, chng hn oan

Mc T [7] t xng l T, Nhan

Hi t xng l Hi.
Trng hp th hai: B ni v
A (ni v bn), hoc C ni v A
(tc ni v bn ca thy mnh)
th c th gi A:
- bng tn t (nh T Cng l
tn t ca oan Mc T, T
Uyn l tn t ca Nhan Hi).
- hoc bng c h v tn tc
(nh oan Mc T, Nhan
Hi).
- hoc bng tn h v tn t

(nh Nhan Uyn Nhan l

h, Uyn l t).
A ni v B cng theo nhng
cch gi tn .
Trng hp ba: C ni v B,
tc ni v thy hc ca mnh,
th gi l t, t t sau h
ca thy mnh (hc tr ca Hu
Nhc gi Hu Nhc l Hu
t, hc tr ca Tng Sm gi
Tng Sm l Tng t, ch
khng gi l Tng Sm, hoc
T D tn t ca Tng Sm).

Vy nhng bi bt u bng
Hu t vit hoc Tng t vit,
u l ca hng mn sinh ti
truyn li.
C th rng sau khi Khng
t mt, cc mn sinh thu thp
li dy ca thy, truyn cho
nhau, mt s ngi chp li
dng dy hc, khi cht, th
hc tr ca h li c li ca
Khng t ln li ca h.
Ngi cui cng chp li l
ai? Theo Liu Tn Nguyn i

ng th c l l mt hc tr
ca Tng Sm.
C thuyt bo rng Tng
Sm km Khng t 46 tui,
sinh vo khong 505, cht nm
428. C sch li ni Tng Sm
cht nm L Nguyn cng
nguyn nin, tc Chu Kho
vng ng nin: 436[8]. Sai nhau
tm nm, l t y. Vy Lun
ng khng th xut hin trc
436 c.
C th cn sau kh lu na,

v thin VIII chp Tng Sm

trc khi mt c khuyn Mnh
Knh t v cch c x ca
ngi cm quyn (VIII.4).
Mnh Knh t tn l Trng.
Knh t l tn thu, cht sau
Tng Sm; m bi ghi tn
thu tn t cho ngi cht,
theo hnh vi hi sinh tin tc
l chp sau khi Mnh Knh t
cht.
Bi do mt mn sinh ca
Tng Sm chp, cho nn gi
Tng Sm l Tng t, m trong

Lun ng, s bi chp ngn

hnh ca Tng Sm nhiu hn
s bi v cc mn sinh khc
ca Khng t. Cho nn thuyt
ca Liu Tn Nguyn tin c.
V chng ta c th tm kt
lun rng b Lun ng do nhiu
ngi ghi v xut hin sm
cng vo khong by tm chc
nm sau Khng t mt.

CC BN
Lun ng c ph bin
t thi Tin Tn.
Tn Thu Hong thng nht
Trung Quc ri, ra lnh t
sch, chn nho, nhng thi
giao thng cn km, s kim
sot khng th cht ch lm,
m Tn gi ngi khng c
lu, nn lnh ch thi hnh trit
nhng ni gn kinh v
chung quanh cc th trn, cn

trong dn gian cc min xa xi,

vn cn ngi ln lc gi c,
c k hc thuc lng c
Lun ng v lc kinh.
Nh Hn dit Tn ri, b
lnh i th ngi ta thu thp
c ba bn Lun ng: Bn L
Lun ca ngi nc L; bn
T Lun ca ngi nc T
(hai bn ny c chp bng
th ch c Tn sa i v
thng nht, gi l kim vn tc
kim t); v bn C Lun (chp
bng c vn, tc c t, th ch

dng thi trc). Bn C Lun

ny do L Cung cng (cui i
Hn V ) sai ph nh Khng
t m tm c trong tng,
cng vi cc b Thng Th,
L K, Hiu Kinh.
L Lun c 20 thin, T
Lun cng c 20 thin ,
thm hai thin na: Vn vng
v Tri o, nh vy l 22 thin
c thy. C Lun cng ch c
20 thin nh L Lun, nhng
thin cui: Nghiu vn chia
lm hai t cu: T Trng vn

 Khng t: H nh t kh d
tng chnh h tr i (tc bi
XX.2 trong bn dch ca chng
ti, gi l Tng thin. Vy l C
Lun chi lm 21 thin, hai thin
cui rt ngn.
Theo H n i Ngu, trong
s 20 thin L v T u c th
chng c trong T Lun nhiu
hn trong L Lun; m th t
cc thin trong C Lun cng
khc trong T v L Lun.
u i Hn, hai bn L v

T u c truyn (ng thy

no mun dng bn no th
dng); bn C Lun khng
c truyn, khng hiu ti
sao.
T i Hn Thnh (327
trc Cng nguyn), hai bn T
v L c hp nht; ri cui
i ng Hn, Trnh Huyn b
hai thin Vn vng v Tri o
trong T Lun i, hp nht c
ba bn.
H n i Ngu c l l

ngi u tin gii thch Lun

ng, bn Lun ng tp gii ca
ng cn truyn n ngy nay.
i Tng, Chu Hi cng ch
thch v bn Lun ng tp ch
ca ng khng khc bn ca
H n bao nhiu. Hai bn l
chnh, cn nhiu bn khc na.
nc ta t xa ch dng bn
ca Chu Hi v cc nh dch
Lun ng trong gi na th k
nay cng ch theo ch thch ca
Chu Hi.

NI DUNG V CCH
TRNH BY
c cc c th i Tin
Tn, nh Mc t, o c
kinh, Trang t chng ta gp
rt nhiu ch rt ti ngha v
chp lm, thiu st v nhiu ch
do ngi sau ngu tc, thm
vo.
Lun ng khng trnh khi
tnh trng .
C mt hai ch thot lu,

nh bi X.18, khng ai hiu

ngha ra sao, mi ngi on
mt khc, v ngi ta ng rng
mt mt vi cu u hoc
cui.
Bi XVIII.11 k cc, chp
tm k s i Chu chng c
ting tm g m c v bn cp
sinh i ca mt hay nhiu gia
nh no , lm g vy?
chng hc gi no ging ni.
C t cu ngi ta ng t
ln ch, ng l bi khc,

nh:
- cui bi XII.10 c 2 cu:
Thnh bt d ph, dic chi d
d trong Kinh Thi[9], dn
lm vo nn cc sch u
b;
- cui bi XVI.12 c cu: K
t chi v d?[10] cng u
t lm vo, hoc thiu mt
vi ch g trn cu , nn
khng ai hiu ni.
Hai bi XVII.5 v 7, T L
can Khng t ng nhn li

mi ca Cng Sn Pht Nhiu

v ca Bt Ht, b Lng Khi
Siu trong C th chn ngu
cp k nin i ng l khng
ng, nhng Lng cha a
c c xc ng.
C bn nm bi trng xut,
nh:
- IX.24 I.8,
- XV.23 XII.2[11],
- XIV.26 VIII.14,
- XVII.17 I.3.
Li khng ng k.

Nm thin cui (XVI-XX)

c nhiu iu kh nghi:
- Thng l th Lun ng gi
Khng t l T m thin XVI
li gi l Khng t, v 4 bi
22, 23, 24, 25 thin XIX li
gi l Trng Ni.
- Vic chp trong bi XVI.1
khng chc ng v theo
Tin Mc, Nhim Hu v Qu
L khng h ng thi gip
vic cho Qu th; hai vic trong
bi XVII.5 v 7, Lng Khi

Siu cng khng tin.

- Thin XVII ton chp dt s
ca ngi trc v ngi
ng thi vi Khng t,
khng lin quan g n thy
tr h Khng.
- Thin XIX ton chp li bn
v o ca mn Khng t:
T Trng, T H, T Du,
Tng t, khng c mt li
no ca Khng t.
Do nhng l k trn, mt s
hc gi cho rng nm thin cui

c thm vo sau v khng

ng tin nh nhng thin trn.
iu bt tin cho chng ta
nht l mn sinh ghi chp vn
tt li ca Khng t, khng cho
bit nhng li ni vo lc
no, trong hon cnh no,
thnh th, c nhiu bi chng ta
khng bit chc c t tng,
hnh vi ca Khng t ra sao.
Th d bi II.6, Mnh V B
hi v o hiu, Khng t p:
Ph mu duy k tt chi u[12].

Li rt d dng nh vy c ba
cch hiu:
1. Cha m ch lo cho con bnh
tt. (Khng t mun
khuyn Mnh V B nn
gi gn sc kho cho cha
m khi lo).
2. Ngi con c hiu th thn
trng mi vic, khng lm
g cho cha m phi lo, duy
c bnh tt l khng d
phng c. Cch hiu ny

cng ging nh cch hiu

trn: lm con phi chm sc
sc kho ca mnh; ch hiu
nh cch trn th l li trch
mt ngi chi bi qu ,
hiu theo cch di th
khng c trch, m nhn
rng Mnh V B rt ng
n.
3. Cch hiu th ba tri hn,
(cho ch k ch cha m, hai
cch trn ch k ch con)[13]
v cu ca Khng t phi
dch l: Ngi con m lo

cho cha m bnh tt (ht

sc sn sc sc kho ca
cha m) l ngi con c
hiu.
Gi m ngi chp cho ta
bit Mnh V B l ngi ra
sao (c gi gn sc kho ca
mnh khng, hoc c thng lo
v sc kho ca cha m khng)
th chng ta khng cn thc
mc na.
Nht l bi V.21, Khng t
chn nn cnh bn ba, mun v

L dy hc; ngi chp khng

cho ta bit vic xy ra hi
no, trc khi ng b nn B
nm 494, hay Qu Khang t
mi Nhim Cu[14] v L gip
mnh, nm 492, hay l vo c
hai ln nh T M Thin chp?
Bi XV.1, V Linh Cng hi
ng v chin trn (ng p
khng bit). ng ti V ln
no, v trc sau ng ti V
nm ln, bn ln u Linh Cng
cn sng?

Cn nhiu bi khc, khng

sao k ht. Do m nhiu khi
ngi ta khng bit chc t
tng cng i sng ca ng.
Nin biu no lp v i ng
cng ch l phng chng, mi
iu trng c nm l may.
Chng ti ch nhn xt nh
vy thi, khng c trch c
nhn: cc mn sinh ca Khng
t khng c nhng phng tin
d dng ghi chp nh chng
ta ngy nay, ngn ng ca h
dng cch nay hai ngn ri

nm; m h khng c vit

sch cho i sau, ch mun ghi
li li thy nh ri truyn
cho con chu, hc tr thi, cho
nn khng th chp tht minh
bch nh chng ta mun c.
Chng ta cn nn khen b Lun
ng so vi b o c kinh,
b Trang t, xut hin sau cn
sng sa hn nhiu, nht l ghi
mt cch trung thc, t m ngn
hnh ca Khng t, thnh mt
tc phm ng tin cy nht v
hc thuyt Khng t.

Mt im chung na cc
sch thi u Chin Quc l s
trnh by rt ln xn.
Lun ng tuy chia lm 20
thin, nhng ngoi thin X
(Hng ng chp v li
sng, cch c x hng ngy ca
Khng t triu nh[15], lng
xm v nh) l tng i nht
tr, cn 19 thin kia th khng
c ch g c, gp u chp
ny, v nhn, hiu, l, v chnh
tr, v vn hc, v hnh vi ca

Khng t, tm s ca ng,
ch ca mn sinh v.v, c vi
thin li xen vo dm ba bi v
ngn hnh ca mn sinh na.
V vy m ngi xa phi
ly vi ch u mi thin lm
nhan cho thin, nh Hc
nhi, Ung d, T hn[16]
l i khi v ni dung v
s trnh by.
V gi tr ngh thut, th
chng ta phi nhn rng rt cao:
li c ng; ngha su sc, m

chp t s, miu t tnh tnh

hnh ng ca nhn vt nhiu
khi linh ng. Trong cun C
vn Trung Quc (Tao n 1966), chng ti gii thiu
ba bi[17]:
I.1 Hc nhi thi tp chi
VII.14 Phu t v V qun
h?
XI.25 Khng t hi v ch
hng ca mt s mn sinh.
Cn nhiu bi na nh:
XVI.1 Khng t mng

Nhim Cu khng bit can Qu

th ng nh Chuyn Du.
IX.11 Khng t mng T L
mun tng mnh nh mt i
phu.
V.25 Khng t hi ch
hng mn sinh v t ch
hng ca mnh. Cng u l
nhng tiu phm bt h trong
vn hc Trung Quc.
y l cha k my chc cu
ca Khng t rt gn m thm
thu ng gi l chm ngn

hoc c coi l thnh ng

nh: dc tc bt t, ho nhi
bt ng, n c tri tn, d
trc bo on, qun t c
cng, ph qu nh ph vn,
h mc bt kh iu, danh
chnh ngn thun v.v

BN DCH CA CHNG
TI
Chng ta c c ba bn
bn Lun ng. Bn u tin ti
c bit l bn ca c Lng
Vn Can, mng khong trm
trang tr li, ch la mt s bi
dy hc tr; bn ny khng
kim c, ngay c trong th
vin cng khng chc cn; hai
bn gn y nht, nhiu gia
nh cn gi l bn ca on
Trung Cn in ln u Si Gn

nm 1954, v bn ca L Phc
Thin, gm ba tp, xut bn
Si Gn t nm 1962 n nm
1967.
My bn u cng phu
c, c nguyn vn ch Hn,
phin m v ch thch, nhng
u theo cch hiu ca Chu Hi
v u khng phn loi cc bi,
khng c bng tn ngi v tn
t, bt tin cho vic tra cu.
Chng ti tham kho thm
mt s bn ch gii v bn dch

khc, c bit l bn Lun ng

c bn ca Thm Tri Phng
v Tng B Tim, nh Khai
Minh xut bn Hng Cng
gm hai tp, bn Lun ng ch
dch ca Triu Thng, nh Hu
Lin xut bn cng Hng
Cng nm 1967 v bn Lun
ng nh thp ging ca Vng
Hng Minh Trung Hoa Th
cc i Loan 1958, bit
thm cch hiu mt s hc gi
Trung Hoa xa v nay.
Bi no c nhiu cch hiu

th chng ti la ly mt v
phn ch thch ghi thm vi
kin gii khc. S la chn
ch l kin ring ca ti thi,
khng c gi tr g hn nhng
la chn khc. Lm nh vy
chng ti ch mong thot ra
khi li hiu chnh thng ca
Tng nho, rng tm hiu t
tng Khng t theo mt tinh
thn khch quan v gip c gi
thy c nhiu li hiu
phn on.
Ti cng tham kho thm li

dch ca Lm Ng ng, hc
gi ny thnh thong c nhng
mi m, khc ngi; sau cng
c u n Confucius ca Etiemble
(Gallimard 1966) cng gip ti
c t nhiu.
Mi bn nh s theo mt
cch, phn nhiu theo li ca
Chu Hi. Chng ti theo li ca
Triu Thng (sch dn).
Th d bi u thin V
(Cng D Trng) chp vic
Khng t g con gi ca anh

cho Nam Dung. Chu Hi chia

lm hai bi: bi V.I ni v Cng
D Trng, V.2 ni v Nam
Dung. Triu Thng gom li
thnh mt[18].
Do s th t ca bi
trong bn dch ca Triu Thng
v ca chng ti khc vi nhiu
bn lu hnh. Nu theo s ca
chng ti m tm khng ra trong
cc bn ca c gi c, th tm
ngc ln hay tm xui xung
mt vi bi s thy.

CC BNG PHN LOI

Cui bn dch, chng ti
thm nhiu bng phn loi v
hai bng nhn danh.
Vic phn loi phc tp v
tn cng lm. B Lun ng
gm 20 thin, trn nm trm
nm chc bi. C bi ch gm
tm ch nh bi IX.1: T hn
ngn li d mnh d nhn,
mun phn loi cho k th phi
sp vo 4 loi: li, mnh, nhn

v cch dy ca Khng t.
Mt bi di hn c tn nhiu
ngi, thm tn t na, th c
khi phi sp vo chn mi ch.
Rt t bi ch ch cn sp vo
mt hai ch. a s sch phi
sp vo bn nm ch. Nh vy,
nm trm ri bi phi sp vo
khong hai ngn ch l t, bt
tin cho vic tra cu. Mun d
tra th phi rt bt i cho gin
tin hn; tm chnh ca mi
bi m sp thi. Nh bi IX.1,

theo ti, chnh (tm gi nh

vy) ch li; v li sp vo
mc li (ngha, li) d kim
hn l sp vo mc nhn[19] v
trong Lun ng c rt t bi ni
v li v rt nhiu bi ni v
nhn; cho nn ti ch sp vo
mc ngha, li ri ghi: IX.1
(T hn ngn li), m khi sp
vo cc mc mnh, nhn,
cch dy ca Khng t.
Sp theo cch th gim i
c nhiu, mc ch chnh l
nhng ngi quen vi Lun

ng dng. c gi no cha
quen vi Lun ng tt kh tra
hn chng ti, chng ti nh
xin li nhng v .
V tn ngi, chng ti lp
hai bng, mt bng cho cc
ngi khng phi l mn sinh
Khng t, mt bng ring cho
cc mn sinh.
Chng ti phi phn bit bn
loi v mn sinh:
1. bi Khng t xt mn sinh;

2. bi mn sinh xt Khng;
3. bi chp ngn hnh mt s
mn sinh c ting;
4. nhng bi khc ch nhc ti
tn mn sinh thi (loi ny
nhiu nht).
Nh vy cng l chng ti
d kim.
Sau cng, cui sch, chng
ti thm mt bng na: nhng
cu thng dn; gm c mt
s bi c chm ngn ca Khng
t hoc nhng cu thnh ng

Nhiu ln mun kim nhng

thnh ng nh n c tri tn,
qu do bt cp, d trc bo
on, nhn nng hong o,
phi o hong nhn v.v
u m ngi phi lt coi tng
thin mt, tn c gi cha chc
tm c, v vy ti gom gp
nhng cu cho vo mt bng
ring. Bng ny ch c vi trang
gip ti rt nhiu.
Nhng bng phn loi k
trn phi dng lu ri mi thy
khuyt im, cn phi sa i,

sp li, b tc. Nu sau ny cn

th gi, ti s lm cng vic .

DCH V CH THCH

THIN I
HC NHI
I.1[20]
T vit: Hc nhi thi tp
chi, bt dic duyt[21] h? Hu
bng t vin phng lai, bt
dic lc h, nhn bt tri nhi bt
un, bt dic qun t h?
Dch. Khng t ni: Hc
m mi bui tp, chng cng
thch ? (Khi hc tn ti ri)

c bn[22] (cng ch hng) xa

nghe ting m tm li ( bn v
o l vi nhau) chng cng vui
? Nhng nu khng ai bit ti
mnh m mnh khng hn gin
th chng cng qun t[23] ?

I.2
Hu t vit: K vi nhn d
hiu nhi hiu phm thng
gi tin h. Bt hiu phm
thng nhi hiu tc lon gi, v
chi hu d. Qun t v bn,
bn lp nhi o sinh. Hiu
d gi, k vi nhn chi bn d.
Dch. Hu t ni: Lm
ngi, c nt hiu, th ai
dm xc phm b trn. Khng
thch xc phm b trn m
thch lm lon th cha tng c.

Ngi qun t chm ch vo

vic gc, gc m vng th o
c sinh ra. Hiu, l ci gc
ca c nhn y chng?
Ch thch. Hu t, h
Hu, tn Nhc, ngi nc
L, hc tr Khng t, c bn
hc knh mn.
Ch qun t y nn hiu
l ngi cm quyn, nh vy
bi ny l li khuyn hng
ngi tr dn; nhng cng c
th hiu l ngi c o c.

I.3
T vit: Xo ngn, lnh sc,
tin h nhn.
Dch. Khng t ni: Ni
nng kho lo, nt mt gi b
nim n, hng ngi t c
lng nhn.

I.4
Tng t vit: Ng nht tam
tnh ng thn: V nhn mu nhi
bt trung h? D bng hu giao
nhi bt tn h? Truyn bt cp
h?
Dch. Tng t [24] ni: Mi
ngy ti t xt ba vic: Lm
vic g cho ai, c ht lng
khng? Giao thip vi bn b,
c thnh tn khng? Thy dy
cho iu g, c hc tp (cho
nhun) khng?

I.5
T vit: o thin thng chi
quc, knh s nhi tn, tit dng
nhi i nhn, s dn d thi.
Dch. Khng t ni: Tr
mt nc (ch hu khng ln
khng nh) c ngn c xe th
phi thn trng trong vic m
thnh tht vi dn, khng lng
ph l yu dn, khin dn lm
vic, phi hp thi (khi dn
rnh vic nng).

I.6
T vit: t nhp tc
hiu, xut tc , cn nhi tn,
phim i chng[25] nhi thn
nhn; hnh hu d lc tc d
hc vn.
Dch. Khng t ni: Con
em (thanh nin) trong nh th
hiu, tho vi cha m, ra ngoi
th knh nhng bc huynh
trng, thn trng li ni m
thnh thc, yu khp mi ngi
m gn gi ngi nhn c; lm

c th vy ri m cn d sc
th s hc vn (tc hc Thi,
Th, L, Nhc, Dch).

I.7
T H[26] vit: Hin hin
d[27] sc, s ph mu nng kit
k lc, s qun nng tr k thn,
d bng hu giao, ngn nhi hu
tn, tuy vit v hc, ng tt v chi
hc h.
Dch. T H ni: Tn
trng ngi hin, coi thng
sc p, ht lng th cha m,
liu thn th vua, giao thip vi
bn b th n ni phi tht tnh,
(ngi nh vy) tuy cha h

hc g ti cng cho l hc
ri.[28]

I.8
T vit: Qun t bt trng
tc bt uy, hc tc bt c; ch
trung tn, v hu bt nh k gi,
qu tc vt n ci.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t khng trang
trng th khng uy nghi, hc tt
khng vng (khng t l);
chuyn ch vo s trung tn,
khng kt bn vi ngi khng
(trung tn) nh mnh; c li th
ch ngi sa i.

I.9
Tng T vit: Thn chung
truy vin, dn c qui hu h.
Dch. Tng t ni: Thn
trng trong tang l cha m, truy
nim v t t t tin xa, th c
ca dn s thun hu.

I.10
T Cm[29] vn T Cng[30]
vit: Phu t ch th bang d,
tt vn k chnh, cu chi d, c
d chi d.
T Cng vit: Phu t n,
lng, cung, kim, nhng d
c chi. Phu t chi cu chi d,
k ch d h nhn chi cu chi
d?
Dch. T Cm hi T
Cng: Thy mnh (y tr

Khng t) ti nc no cng
c nghe chnh s nc ,
nh vy l thy cu nghe hay l
nh cm quyn t bo cho
bit?
T Cng p: Thy mnh
c thi n ho, lng thin,
cung thun, tit kim, khim
tn, nh vy m ngi ta bo
cho bit. Vy cch cu nghe
ca thy mnh hoc gi c ch
khng ging cch cu nghe ca
ngi khc chng?

I.11
T vit: Ph ti, quan k
ch; ph mt, quan k hnh; tam
nin v ci ph chi o, kh
v hiu h.
Dch. Khng t ni: Cha
cn th xt ch hng ca
ngi, cha mt ri th xt hnh
vi ca ngi, ba nm sau m
khng thay i khun php (tt
p) ca cha th c th gi l c
hiu.

Ch thch. Nguyn vn ch
dng ch o. Chng ti ngh
gi o th phi tt p, c
tt p th con mi nn gi
ng; h ba nm ht tang m
cn gi c th tt s gi c
hoi. Cn iu khng thin ca
cha th khng th gi l o
c, c th sa i lin.
C nhn c ngi hiu khc:
d cha sinh tin c lm g tri
o th ngi con c hiu cng
khng n sa i ngay, m i
ht tang cha .

I.12
Hu t vit: L chi dng,
ha vi qu. Tin vng chi o
t vi m, tiu i do chi. Hu s
bt hnh, tri ha nhi ha, bt d
l tit chi, dic bt kh hnh
d.
Dch. Hu t ni: Cng
dng ca l nghi, qu nht l
iu ho (cho thch hp, cho
ho hp). Php tr nc ca
tin vng nh m hon m,
vic ln vic nh u theo l c.

Tuy nhin, c iu ny (tin

vng) khng lm: bit cng
dng ca l l ho, m ch trng
ho (kh), khng dng l tit
ch (th s phng ng). l
vic khng nn lm.
Ch thch. bi ny cng
nh cu ho nhi bt lu
(ho m khng phng tng)
trong Trung dung.

I.13
Hu t vit: Tn cn
ngha, ngn kh phc d. Cung
cn l, vin s nhc d. Nhn
bt tht k thn, dic kh tn
d.
Dch. Hu t ni: Li
c hn phi hp ngha th mi
gi c. Cung knh phi hp
l th mi trnh c nhc.
Thn cn vi ngi ng cho
mnh thn cn (tc ngi c
c nhn) th ngi mnh c

th tn knh c (hoc nng

nh ngi ng cho mnh thn
cn ngi c c nhn th
ngi c th lm ch mnh
c).
Ch thch. Ch nhn [ ]
y c th hiu l thn cn
hay nng nh. Ch tn [ ] c
th hiu l knh m coi l ch
mnh.

I.14
T vit: Qun t, thc v
cu bo, c v cu an, mn
s nhi thn ngn, tu hu o
nhi chnh yn, kh v hiu hc
d d.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t n khng cu
c y , khng cu c
yn vui, lm vic sing nng m
thn trng li ni, tm ngi
o c (th gio) sa mnh;
nh vy c th gi l ngi ham

hc.
Ch thch. Thc v cu
bo, c v cu an: khng hiu
theo ngha tng ch. Khng t
mun ni: nn thn trng n
s sa mnh hn ci n ci .

I.15
T Cng vit: Bn nhi v
sim, ph nhi v kiu, h nh?
T vit: Kh d; v nhc
bn nhi lc, ph nhi hiu l gi
d.
T Cng vit: Thi vn:
Nh thit nh tha, nh trc
nh ma K t chi v d?
T vit: T d, thy kh d
ngn Thi d h, co ch vng nhi
tri lai gi.

Dch. T Cng hi:

Ngho m khng nnh, giu
m khng kiu, hng ngi
ra sao?
Khng t p: Kh y;
nhng cha bng ngho m vui,
giu m thch gi l.
T Cng tha: Kinh Thi c
cu: Nh ct sng b, nh gia
ng voi, nh o ngc p, nh
mi qu. ngha nh vy
chng?
Khng t khen: T, nh

anh mi ng cho ta ging Kinh

Thi cho. V bo cho iu trc
m anh hiu c iu sau.

I.16
T vit: Bt hon nhn chi
bt k tri, hon bt tri nhn d.
Dch. Khng t ni:
ng lo ngi khng bit
mnh, ch lo mnh khng bit
ngi.
Ch thch. Lo mnh khng
bit ngi l lo khng bit
ngi no hin theo, ngi
xu trnh. Nn so snh bt
hon nhn chi bt k tri trong

bi ny vi nhn bt tri nhi bt

un trong bi u.

THIN II
VI CHNH
II.1
T vit: Vi chnh d c, th
nh bc thn, c k s nhi
chng tinh cng chi.
Dch. Khng t ni: Lm
chnh tr (tr dn) m dng c
( cm ho dn) th nh sao
bc u mt ni m cc ngi
sao khc hng v c (tc:

thin h theo v).

Ch thch. y l ch
trng v vi ca Khng: khng
phi dng hnh php, trnh
c mi phin phc, chng
c mi bin ng.

II.2
T vit: Thi tam bch, nht
ngn d t chi, vit: T v t.
Dch. Khng t ni: Kinh
Thi c ba trm thin, mt li
bao qut tt c, l t tng
thun chnh.
Ch thch. Kinh Thi c
311 thin nhng su thin ch
c tn m mt li, cn li l 305
thin; ni l 300 l s chn.
Trnh t [31] cho rng ch t

khng c ngha l tri vi chnh,

m c ngha tri vi thnh thc:
li no trong Kinh Thi cng t
ng s thc, c thnh thc
mi cm c ngi. Nhiu
nh theo cch hiu ca Trnh t
v trong Kinh Thi c nhiu bi
t tnh luyn i ca trai gi, sao
c th bo l v t l thun
chnh c.
C ngi ngh: nhng bi ca
dao t tnh trai gi yu nhau,
bt k dn tc no cng rt
nhiu. Khng t san nh

Kinh Thi, tt b i mt s;
v nhng bi gi li, c th ng
cho l v hi: tnh trong t
nhin, chnh ng.
ng khng qu nghim khc
nh cc nh nho thi sau
chng? Thuyt ny c ngi
cho l sai: Khng t khng h
san Kinh Thi, ng gi ; v t
v t[32] l thi ca ta nn
c khi c Kinh Thi. Nhng
theo nguyn vn th Khng t
xt v Kinh Thi ch khng xt
v cch c Kinh Thi.

II.3
T vit: o chi d chnh, t
chi d hnh, dn min nhi v s.
o chi d c, t chi d l, hu
s th cch.
Dch. Khng t ni:
Dng chnh lnh dt dn
dn, dng hnh pht bt dn
vo khun php, dn trnh khi
ti nhng khng bit h thn.
Dng o c dt dn dn,
dng l gio t dn vo
khun php, dn bit h thn

m li theo ng chnh.
Ch thch. Ch t [ ] c
th hiu l t chnh, hoc nht
lut nh nhau. Vo khun
php din c hai .
Ch cch [ ], c ngi ging
l ch [ ][33], n (t c
mc thin). Li c bi ging l
thun phc.
Bi ny b tc bi 1 trn.

II.4
T vit: Ng thp hu ng
nhi ch hc; tam thp nhi lp;
t thp nhi bt hoc; ng thp
nhi tri thin mnh; lc thp nhi
nh thun; tht thp nhi tng
tm s dc, bt du c.
Dch. Khng t ni: Ta
mi lm tui ch vo vic
hc (o); ba mi tui bit t
lp (tc khc k phc l, c
theo iu l m lm); bn mi
tui khng nghi hoc na (tc

c tr c, nn hiu r ba c
nhn, l, ngha); nm mi tui
bit mnh tri (bit c vic
no sc ngi lm c, vic
no khng lm c); su mi
tui bit theo mnh tri (ch
nh y khng c ngha l tai,
m c ngha l d = )[34]; by
mi tui theo lng mun ca
mnh m khng vt ra ngoi
khun kh o l (khng phi
suy ngh, gng sc m hnh
ng t nhin, hp o l).
Ch thch. C ngi hiu

lp [ ] l t mnh bit theo

chnh o; chng ti theo
nhng cu lp l (Thin
Thi B, bi 8), bt tri l v d
lp (Thin Nghiu vit, bi 3)
m dch nh trn. Thin mnh
[ ] c ngi hiu l lut tri,
s bin ho, din tin trong v
tr. Nh thun [ ], hu ht
cc sch u ging l: tai thun,
tc nghe ai ni th hiu c
ngay ngi ngh g, mun
ni g, c g.

II.5
Mnh t vn hiu. T vit:
v vi[35].
Phn Tr ng, t co chi vit:
Mnh tn vn hiu ng, ng
i vit: v vi. Phn Tr vit:
H v d? T vit: Sinh, s
chi d l; t, tng chi d l, t chi
d l.
Dch. Mnh t hi v
o hiu. Khng t p:
Khng tri.

(Mt hm) Phn Tr nh xe

(cho Khng t). Khng t bo:
Mnh Tn hi ta v o hiu,
ta p: khng tri. Phn Tr
hi: Thy p nh vy ngha l
g? Khng t p: Cha m
sng th phng s cho hp l,
mt ri th tng tng cho hp l,
cng t cho hp l.
Ch thch. Mnh t, h
Trng Tn, tn H K, l mt
i phu nc L. Theo T
truyn th Mnh Hi t, cha
Mnh t, trc khi cht, dn

 t phi li Khng t xin hc

l. Mnh Tn cng l Mnh
t. Phn Tr, h Phn, tn Tu,
t T Tr, hc tr Khng t.

II.6
Mnh V B vn hiu. T
vit: Ph mu duy k tt chi
u.
Dch. Mnh V B hi v
o hiu. Khng t p: Cha
m ch lo cho con b bnh tt.
Ch thch. Bi ny c
nhiu cch hiu. Hiu nh
chng ti dch th ch k ch
con ci. C th Mnh V B,
tn l Tr, con Mnh t, chi

bi qu , khng gi gn sc
kho, khin cha m lo, nn
Khng t khuyn vy. Ai lm
cha m cng lo nht cho con
khi chng au m.
C ngi ging hi khc:
ngi con c hiu th thn trng
trong mi vic, khng lm g
cho cha m phi lo; duy c
bnh tt l khng phng
c, cho nn ch lo mnh c
bnh tt, khin cha m bun.
Li c thuyt cho ch k ch

cha m. Ngi con m lo cha

m bnh tt (ht sc sn sc
sc kho ca cha m) l ngi
con c hiu.

II.7
T Du vn hiu. T vit:
Kim chi hiu gi, th v nng
dng. Ch khuyn m giai
nng hu dng, bt knh h d
bit h?
Dch. T Du hi v o
hiu. Khng t p: Ngy nay
ngi ta hiu l c th nui cha
m, nhng n ch, nga kia,
ngi ta cng nui, nu khng
knh cha m th c khc g?

Ch thch. T Du, h
Ngn, tn Yn, hc tr Khng
t.
C ngi cho hiu nh trn
th li Khng t gay gt qu, so
snh vic nui cha m (ca
hng con c hiu) vi vic nui
ch nga; cho nn bo hai ch
khuyn m ch bn con bt hiu
khng knh cha m. Ti ngh
Khng t tnh tnh n ho, c
mng bn th ch gi l bt
nhn, ch khng tn nhn n
bo h l ch nga.

Li c thuyt hiu l: loi vt

nh ch nga cng bit nui
cha m chng. iu khng
ng: ch, nga khi ln ri,
khng nhn ra cha m na,
hoc nhn c th cng khng
h nui cha m.
Mt thuyt na: ch gi nh,
nga ch nng, nh vy l ch,
nga cng nui ngi, nhng
chng khng bit cung knh;
ngi nui cha m m khng
cung knh th khc g ch nga

nui ch. Cng p na.

II.8
T H vn hiu. T vit:
Sc nan. Hu s, t phc
k lao, hu tu thc, tin sinh
son, tng th d vi hiu h?
Dch. T H hi v o
hiu. Khng t p: Kh
ch gi c nt mt vui v.
Khi cha c vic, con phi kh
nhc ( gip cha), hoc khi c
cm ru, mi cha n ung,
nh vy l hiu chng?

Ch thch. Ch sc [ ]
trong bi tr nt mt ca con.
T H cng trc, nn Khng
t khuyn nh vy. Nhng c
ngi cho l nt mt ca cha
m: con phi lm sao cho cha
m lc no cng vui v.

II.9
T vit: Ng d Hi ngn
chung nht, bt vi nh ngu.
Thoi nhi tnh k t, dic tc d
pht. Hi, d bt ngu.
Dch. Khng t ni: Ta
vi (Nhan) Hi ni (v o)
sut ngy, anh y khng hi
vn ta iu g c, c v nh ngu
n. Nhng khi anh y lui v, ta
xt k i t ca anh y th thy
cng pht huy c li ta ging.
Anh Hi khng phi l ngu.

Ch thch. Nhan Hi, t

T Uyn, ngi nc L, hc
tr ca Khng t, cht trc
thy, nm 32 tui.

II.10
T vit: Th k s d, quan k
s do, st k s an, nhn yn
su tai? Nhn yn su tai?
Dch. Khng t ni: Xem
vic lm ca mt ngi, tm
hiu v l g h lm vic y, xt
xem h (lm vic ) c an tm
(hay vui v) khng, nh vy
ngi ta cn giu mnh sao
c?

II.11
T vit: n c nhi tri tn,
kh d vi s h.
Dch. Khng t ni: n
li nhng iu c m bit c
iu mi (hoc: n li iu
mnh bit m thm iu mi)
nh vy c th lm thy c.

II.12
T vit: Qun t bt kh.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t khng phi l
mt dng (ngha l ch dng
vo c mt vic, m phi
hiu rng, bit nhiu, lm c
nhiu vic).

II.13
T Cng vn qun t. T
vit: Tin hnh k ngn, nhi
hu tng chi.
Dch. T Cng hi th no
l qun t. Khng t p: Lm
trc iu mnh mun ni ri
hy ni sau.

II.14
T vit: Qun t chu nhi bt
t, tiu nhn t nhi bt chu.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t thn vi mi
ngi m khng kt ng v t
li; tiu nhn kt ng v t li
m khng thn vi mi ngi.

II.15
T vit: Hc nhi bt t tc
vng, t nhi bt hc tc i.
Dch. Khng t ni: Hc
m khng suy ngh th m ti
(khng hiu c g, qu tin
sch), suy ngh m khng hc
th nguy hi (hao tm lc).
Ch thch. C ngi hiu
l: suy ngh m khng hc th
nghi hoc, khng bit th no l
phi tri.

II.16
T vit: Cng h d oan, t
hi d d[36].
Dch. Khng t ni:
Chuyn tm nghin cu nhng
cc oan th c hi.
Ch thch. C ngi hiu
khc: cng [ ] l cng kch, d
[ ] ngha l [ ] (ch): cng
kch nhng ci cc oan th
ngn c hi.
Li c ngi cho d oan [

] tr t thuyt. C th nh
vy, nhng chc chn l Khng
t khng m ch hc thuyt
Dng Chu, Mc ch, v thi
ng hc thuyt cha xut
hin.
C ngi bo d oan cng
nh lng oan [ ] trong bi
IX.7 l hai mt ca vn . Xt
c hai mt, ri chit trung th
ngn c hi.
Chng ti hiu d oan l
khng trung chnh, nn dch

nh trn.

II.17
T vit: Do, hi nh[37] tri
chi h! Tri chi vi tri chi, bt tri
vi bt tri, th tri d.
Dch. Khng t ni: Anh
Do, ta dy cho anh th no l
bit ny. Bit iu g th nhn
l bit, khng bit th nhn
khng bit, nh vy l bit.
Ch thch. Do l tn, h l
Trng. Trng Do t l T L,
ngi nc L, hc tr Khng

t, c sc mnh, gii chnh tr,

km Khng t mi tui.

II.18
T Trng hc can lc. T
vit: a vn, khuyt nghi, thn
ngn k d, tc qu vu. a
kin, khuyt i, thn hnh k
d, tc qu hi. Ngn qu vu,
hnh qu hi, lc ti k trung
h.
Dch. T Trng mun
hc lm quan, c bng
lc. Khng t bo: Nghe
nhiu, iu g cn nghi th
, ng ni, nhng iu cn

li (tin c) th khi ni, phi

thn trng, nh vy s t li.
Thy nhiu, iu g cha yn
lng (hoc cn nghi ng) th
, ng lm, nhng iu cn
li (tin c)[38] th khi lm phi
thn trng, nh vy t phi n
nn. Li ni t li lm, vic lm
t n nn; bng lc t nhin
trong (ngha l t nhin s
c).
Ch thch. T Trng, h
Chuyn Tn, tn S, hc tr
Khng t.

II.19
Ai cng vn vit: H vi tc
dn phc? Khng t i vit:
C trc, th ch ung, tc dn
phc. C ung th ch trc, tc
dn bt phc.
Dch. Vua Ai cng hi:
Lm th no th dn phc
tng?
Khng t p: c ngi
ngay thng ln trn hng ngi
cong queo th dn phc tng,

c ngi cong queo ln trn

ngi ngay thng th dn khng
phc tng.
Ch thch. Ai cng l vua
nc L, con nh cng, ln
ngi nm -494. Bi ny c th
hiu hai cch: ch th [ ] l
b, ch ch [ ] l ht thy,
nh vy c trc th ch ung
ngha l: Dng ngi ngay
thng, b ht nhng ngi cong
queo.
Chng ti hiu theo Triu

Thng (Lun ng dch ch

Hu Lin xut bn): th [ ] l
t ln, ch [ ] l hai ch chi
[ ] hp li (nh t nh =
anh y ca ta, hoc t Smog =
Smoke + fog ca Anh) m dch
nh trn. Triu Thng cho rng
hiu nh vy mi hp vi cu
c trc th ch ung, nng s
ung gi trc trong bi 20
thin XII (Nhan Uyn): c
c ngi ngay thng ln trn
ngi cong queo th ngi cong
queo cng t rt i, nu

khng t sa mnh, khng cn

phi ui ht bn h i.

II.20
Qu Khang t vn: S dn
knh, trung d khuyn[39], nh
chi h?
T vit: Lm chi d trang
tc knh, hiu t tc trung, c
thin nhi gio bt nng tc
khuyn.
Dch. Qu Khang t hi:
Mun cho dn cung knh,
trung thnh v khuyn nhau lm
iu thin, th lm cch no?

Khng t p: X vi dn
m nghim trang th dn cung
knh. Hiu thun (vi cha m),
t i (vi ngi di) th dn
trung thnh. Ct nhc ngi tt,
dy d ngi khng tt th dn
khuyn nhau lm iu thin.
Ch thch. Qu Khang t,
h Qu Tn, tn Ph, l mt i
phu ca L.

II.21
Hoc v Khng t vit: T
h bt vi chnh.
T vit: Th vn: Hiu h
duy hiu, hu vu huynh .
Thi hu chnh, th dic vi
chnh, h k vi vi chnh?
Dch. C ngi hi Khng
t: Ti sao ng khng tng
chnh (ra lm quan).
Khng t p: Kinh Th c
cu: Hiu thun a, hiu thun

vi cha m, thn i a, thn i

vi anh em. Thi hnh cu ni
m cm ho c hng
ngi cm quyn, th cng l
tng chnh, sao c tham gia
chnh s mi l tng chnh?
Ch thch. Chng ti dch
nh trn theo cch chm cu
ca mt s hc gi ngy nay:
Triu Thng trong sch dn,
v Thm Tri Phng trong
Lun ng c bn Khi Minh
th cc xut bn. Hai nh
cho Hiu h duy hiu l ch

trong Kinh Th[40] ca tng c

hiu, cng nh my ch l h
l trong L K l li ca tng l.
Cn bn ch Thi hu chnh
l li ca Khng t, nu l li
c a Kinh Th th khng dng
ch m dng ch vu nh cu
trn.
Cc hc gi thi trc chm
cu khc: T vit: Th vn
hiu h? Duy hiu, hu vu
huynh , thi hu chnh. Th
dic vi chnh H cho Th
vn hiu h l li Khng t,

m thi hu chnh l li
trong Kinh Th, v dch l:
Khng t p: C bit
Kinh Th ni v o hiu
chng? Cho c hiu vi cha m,
ho thun vi anh em, thi hnh
cho c chnh sch. y cng l
lm vic chnh tr; ti sao c
phi tng chnh mi l lm vic
chnh tr?
Chm cu cch no th
ngha cng khng thay i.
Khng t mun ni: ng

khng ra lm quan nhng dy

ngi ta hiu , v ngi ta
nghe ng, khi cm quyn m thi
hnh hiu , th nc s tr,
nh vy cng l ng gip vo
vic chnh s, gip nc ri.

II.22
T vit: Nhn nhi v tn, bt
tri k kh d. i xa v ngh,
tiu xa v ngt, k h d hnh
chi tai?
Dch. Khng t ni:
Ngi m khng c tn th
khng hiu sao thnh ngi
c (hoc lm nn vic c).
Cng nh xe ln khng c n
ngh (n g ngang buc
tru); xe nh khng c n ngt
(n g cong buc nga)

lm sao m i c?

II.23
T Trng vn: Thp th,
kh tri d?
T vit: n nhn H l,
s tn ch kh tri d. Chu nhn
n l, s tn ch kh tri d.
K hoc k Chu gi, tuy bch
th, kh tri d.
Dch. T Trng hi:
Mi i (sau ny) c th bit
c khng?
Khng t p: Nh n theo

l ca nh H, thm bt ci
g, ta c th bit c. Nh Chu
theo l ca nh n, thm bt
ci g, ta c th bit c[41].
Sau ny hoc c nh no ni
nh Chu, d c trm i cng
c th bit c.
Ch thch. Ch th [ ]
(i) y nn hiu l triu
i, ch khng phi l i
ngi. Ch l [ ] c ngha
rng: in chng, ch , nghi
thc, tp tc. Khng t mun
ni s din ho ca lch s theo

lut nhn qu, do m xt

vic i trc c th bit c
vic i sau. Nh H (22051767); nh Thng sau i tn
l n (1766-1122); nh Chu
(1122-274), ba triu i ni
nhau, gi l tam i.

II.24
T vit: Phi k qu[42], nhi t
chi, sim d. Kin ngha bt vi,
v dng d.
Dch. Khng t ni:
Khng phi t tin mnh
khut m mnh t th l nnh b;
thy vic ngha m khng lm l
khng c dng.

THIN III
BT DT
III.1
Khng t v Qu th bt dt
v nh: Th kh nhn d,
thc bt kh nhn d.
Dch. Khng t bn v
vic Qu Th dng v bt dt
(ca thin t) i snh (h
Qu), bo: Vic nhn tm
lm c th vic g m khng

nhn tm lm c?
Ch thch. Bi ny nhiu
bn c chm cu nh sau:
Khng t v Qu th: Bt dt
v nh, th kh nhn d,
ngha l Khng t bo Qu th:
V bt dt i snh (nh
ng), vic ng nhn tm lm
c. Thi qui nh:
thin t mi dng v bt dt:
tm hng ngi, mi hng tm
ngi; ch hu th lc dt: 6
hng, mi hng 6 ngi; khanh,
i phu th t dt: 4 hng, mi

hng 4 ngi; s th nh dt: 2

hng, mi hng 2 ngi. Qu th
y c l l Qu Tn Hon t,
ch l mt i phu nc L,
khng dng v t dt, m dng
v bt dt l dng cn l thin
t, tri php.

III.2
Tam gia gi d Ung trit. T
vit: Tng duy tch cng,
thin t mc mc, h th
tam gia chi ng?
Dch. Ba nh i phu
(nc L: Mnh Tn, Thc
Tn, Qu Tn) cho ht Ung
(mt thin trong Chu tng
Kinh Thi) khi dp t l i.
Khng t ni: (Hai cu trong
th Ung :) tr t l vua cc
ch hu, thin t (lm ch t)

th rt nghim tc, ht trong ba

i snh ba nh th cn
ngha g na?
Ch thch. Theo l, khi
thin t t tn miu, th cc
ch hu tr t, v cho ht th
Ung m dp t l. Khng t ch
ba nh , tim l ca thin
t, th Ung ht trong nhng
trng hp ho v ngha.

III.3
T vit: Nhn nhi bt nhn,
nh l h? Nhn nhi bt nhn,
nh nhc h?
Dch. Khng t ni:
Ngi khng c c nhn th
l m lm g? Ngi khng c
c nhn th nhc m lm g?
Ch thch. Khng t cho
c nhn l gc ca l nhc.

III.4
Lm Phng vn l chi bn.
T vit: i tai vn! L, d k
xa d, ninh kim; tang d k d
d, ninh thch.
Dch. Lm Phng hi v
gc ca l. Khng t p: Cu
hi quan trng y! L m
qu xa x th kim c cn hn;
tang m qu ch trng nghi tit
th thng xt cn hn.
Ch thch. Khng r Lm

Phng l ai[43].

III.5
T vit: Di ch chi hu
qun, bt nh ch H chi v[44]
d.
Dch. Khng t ni: Cc
nc Di, ch ( chung quanh
Trung Quc, lc hu) d c vua
cng khng bng cc nc Hoa
H (Trung Quc) khng c vua
(v Hoa H c l nghi).
Ch thch. Chu Hi cho hai
ch bt nh [ ] l khng

ging; v ngha khc hn:

Khng t c than th cc
nc ch hu hi cho thin
t nh Chu khng ra g, thnh
th Trung Quc cng nh
khng c vua. Hiu theo hai
cch u c c. Phi bit
trong hon cnh no, Khng t
ni cu th mi r ng mun
ni g.

III.6
Qu th l Thi Sn. T v
Nhim Hu vit: Nh[45] pht
nng cu d? i vit: Bt
nng. T vit: h! Tng v
Thi Sn bt nh Lm Phng
h?
Dch. H Qu t l ni
Thi Sn. Khng t hi Nhim
Hu (lm quan t ca h Qu):
Anh khng ngn c sao?
Nhim Hu p: Khng ngn
c. Khng t ni: Than i!

Vy l cho rng ni Thi Sn

khng bng Lm Phng sao?
Ch thch. Ni Thi Sn
nc L. Theo l th ch vua L
mi t thn ni , Qu th mt
i phu, li t l tim l.
Thn ni Thi Sn tt khng
hng t l ca Qu th, v nu
hng th chng ho ra thn
khng bng Lm Phng sao?
(Lm Phng l ngi hiu l
coi bi 4 trn).
Nhim Hu, h Nhim, tn

Cu, hc tr Khng t.

III.7
T vit: Qun t v s
tranh, tt d x h? p nhng
nhi thng, h nhi m, k tranh
d qun t.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t khng ganh ua
vi ai, nu c th ch trong lc
bn chng? Vi nhng ri mi
bc ln, khi lui xung th mi
ngi kia ung ru. Ganh ua
nhau nh vy mi l qun t.

III.8
T H vn vit: Xo tiu
thin h, m mc phn h, t d
vi huyn h h v d? T vit:
Hi s hu t. Vit: L hu
h? Vit: Khi d gi
Thng[46] d! Thy kh d
ngn Thi d h.
Dch. T H ni: (Kinh
Thi ni:) ming xinh chm chm
ci, mt p long lanh sng[47],
trn nn trng v mu sc
s[48] ngha l th no? Khng

t p: C sn nn trng ri
sau mi v. T H (li hi):
(Ngha l) l phi sau
(nhn)[49] chng? Khng t
ni: Anh Thng pht khi
c ta, nh anh mi c th
ging Kinh Thi cho c.
Ch thch. Khng t khen
T H nghe mt bit hai.

III.9
T vit: H l, ng nng
ngn chi, K bt tc trng d;
n l, ng nng ngn chi, Tng
bt tc trng d; vn hin bt
tc, c d. Tc, tc ng nng
trng chi h.
Dch. Khng t ni: L
ch nh H, ta c th ni c,
nhng nc K khng lm
chng; l ch nh n, ta c th
ni c, nhng nc Tng
khng lm chng, v vn

kin v ngi hin hai nc

khng . Nu th ta c th
chng minh li ta ni c.
Ch thch. Nc K l hu
du ca nh H, nc Tng l
hu du nh n. Vn hin: Vn
l vn kin, hin l hin ti.
Nn coi li bi 23 thin II.
Khng t trong bi bo nh
n theo l ca nh H, thm
bt g ng bit c. Trong bi
ny ng bo ng bit nhng
khng th dn chng c v

khng vn kin v hin ti.

III.10
T vit: (c sch c l
du), t k qun nhi vng gi,
ng bt dc quan chi h.
Dch. Khng t ni: T
, t lc rt ru xung t
tr i, ta khng mun xem
na.
Ch thch. T l mt t
ln i xa, nm nm mt ln,
lm tn miu nh vua. C
sch ni rt ru xung t l

 dng thn, ri mi by bi v
t tin t. Khng t khng
mun xem vic by bi v v
vua L Vn cng by bi v sai,
khng hp l, t bi v Hi cng
trn bi v Mn cng. Hi cng
l anh ca Mn cng, git Mn
cng cp ngi. Vn cng l
con Hi cng cho nn t cha
trn Mn cng. Khng t cho
Mn cng mi thc l vua, Hi
cng th qun tim v, phi
t bi v ca Mn cng ln
trn.

III.11
Hoc vn chi thuyt. T
vit: Bt tri d. Tri k thuyt
chi thin h d, k nh th ch
h? Ch k chng.
Dch. C ngi hi v
thuyt t . Khng t p:
Khng bit. Nu bit thuyt
y, th vic tr thin h cng
nh trong ci ny chng?
Ngi va ni va ch vo bn
tay.

Ch thch. Khng t ch
trng dng l tr thin h.
T l mt t quan trng, nu
hiu c n (bit c l) th
tr thin h rt d. ng ni
khng hiu thuyt t , c th
v khng mun vch li ca vua
L khi lm t chng?

III.12
T nh ti, t thn nh thn
ti.
T vit: Ng bt d t, nh
bt t.
Dch. T t tin nh t
tin trc mt, t thn nh
thn trc mt[50].
Khng t ni: Khi ta (v l
g) khng ch thn ng t (m
mn ngi thay)[51] tuy c t
y, vn (n hn) nh cha t.

III.13
Vng Tn Gi vn vit:
D k m o, ninh m
To; h v d? T vit: Bt
nhin Hoch ti thin, v s
o d.
Dch. Vng Tn Gi
(mt i phu cm quyn V)
hi: Tc ng c cu: Nnh
thn o, th nnh thn To cn
hn, cu y c ngha g?
Khng t p: Khng phi
vy. Mc ti vi tri th cu o

u cng v ch.
Ch thch. Thn o l
thn trong nh, thn To l thn
trong bp. Thn To thp hn
thn o nhng coi vic bp
nc, n ung, nn quan trng
hn.
C ngi cho rng Vng
Tn Gi ni bng by: Thn o
ch V Linh cng, thn To ch
nng Nam T v Di T H,
nhng ngi V Linh cng yu.
Khng t nh mun c dng

 V th ly lng V Linh cng

khng bng ly lng Nam T v
Di T H. Khng c tuyt mt
cch kho lo. ng c theo o
tri, ngay thng, chng cn ly
lng ai c.

III.14
T vit: Chu gim nh i,
c c h vn tai! Ng tng
Chu.
Dch. Khng t ni: Nh
Chu chm chc l ch ca hai
triu i trc (H, n) nn
vn v rc r bit bao! Ta theo
Chu.

III.15
T nhp thi miu, mi s
vn. Hoc vit: Thc v Tru
nhn chi t tri l h, nhp thi
miu, mi s vn[52]. T vn
chi, vit: Th l d.
Dch. Khng t vo thi
miu, thy vic g cng hi. C
k bo: Ai bo con ngi t
Tru (qu hng ca Khng t
L) y bit l. (Nu bit th
sao) vo thi miu, thy g cng
hi.

Khng t hay c bo:

Nh vy l l y.
Ch thch. V thi miu
th Chu cng L, m hi tng
cht cho bit k, l thi
knh cn, l l. Khng xu h
hi ngi, cng l l (khim
tn) na.

III.16
T vit: X bt ch b, v
lc bt ng khoa, c chi o
d.
Dch. Khng t ni: Bn
(ct trng ch) khng ct
xuyn qua tm da, v sc khng
u nhau (ngha l khng phi
sc), o xa nh vy.

III.17
T Cng dc kh Co (thi
xa c l cc) sc chi khi (c
ngi c l h) dng. T vit:
T d, nh i k dng, ng i
k l.
Dch. T Cng mun b
vic dng cu trong l Co sc.
Khng t bo: T, anh tic
con cu, ta tic cuc l.
Ch thch. i Chu, vo
thu hay ng mi nm, thin t

ban lch nm sau cho ch hu,

vua ch hu ct vo trong t
miu, nm sau mi m ra coi;
c ngy sc (mng mt) mi
thng git mt con cu cng
t tin. L l l Co sc.
L xong ri, vua mi hp
triu. Vua L b l t lu,
khng ti t miu lm l m c
khi ngy mng mt cng khng
hp triu na; nhng ngi ta
vn git mt con cu dng
t miu. T Cng mun b hnh
thc i, Khng t mun gi

li ngi ta ng qun l.

III.18
T vit: S qun tn l,
nhn d vi sim d.
Dch. Khng t ni: Th
vua ht l th ngi ta cho l
nnh.
Ch thch. Khng t than
v thi i thi coi vua
khng ra g.

III.19
nh cng vn: Qun s
thn, thn s qun, nh chi h?
Khng t i vit: Qun s
thn d l, thn s qun d
trung.
Dch. (Vua L l) nh
cng hi: Vua khin b ti, b
ti th vua, phi nh th no?
Khng t p: Vua khin b
ti phi gi l, b ti th vua
phi trung (ht lng).

III.20
T vit: Th cu[53] lc nhi
bt dm, ai nhi bt thng.
Dch. Khng t ni:
Thin Th cu trong Kinh Thi,
vui m khng qu mc, bun
m khng thng tn (Ngha
l vui bun u trng tit, va
phi).
Ch thch. Ch dm [ ]
y c ngi hiu l dm ng
nh ngy nay; thi xa, h qu

mc th u gi l dm.
Thin Th cu u Kinh
Thi vinh mt ngi qun t tm
mt ngi thc n ci, tm
cha c th c mong, khng
ng c; tm c ri th
hng cnh cm st ho hp.

III.21
Ai cng vn x T Ng. T
Ng i vit: H hu th d
tng, n nhn d b, Chu nhn
d lt, vit: s dn chin lt.
T vn chi, vit: Thnh s
bt thuyt, toi s bt gin, k
vng bt cu[54].
Dch. (Vua L) Ai cng
hi T Ng v vic lp n
x[55]. T Ng p: Nh H
trng cy tng n x, nh

n trng cy b, nh Chu trng

cy lt, l c khin dn phi
s hi[56].
Ch thch. T Ng, tn
D, hc tr Khng t.

III.22
T vit: Qun Trng chi kh
tiu tai!
Hoc vit: Qun Trng
kim h? Vit: Qun th
hu tam qui, quan s bt nhip,
yn c kim?
- Nhin tc Qun Trng tri l
h? Vit: Bang qun th
tc mn, Qun th dic th tc
mn. Bang qun vi lng qun
chi hiu hu phn im; Qun

th dic hu phn im. Qun

th nhi tri l, thc bt tri l?
Dch. Khng t ni: Kh
lng ca Qun Trng nh
nhen thay![57] C ngi hi:
Qun Trng tit kim khng?
Khng t p: H Qun thu
thu tam qui[58] khng cho gia
thn no kim nhip nhiu vic,
sao gi l tit kim c?
- Th Qun Trng c bit l
khng? p: Vua T
dng bnh phong che ca,

Qun Trng cng dng bnh

phong che ca: vua T khi
khon i hai vua nc ngoi,
dng ci phn im[59]. Qun
Trng m bit l th ai m
khng bit l?

III.23
T ng L thi[60] s nhc
vit: Nhc k kh tri d: thy
tc, hp nh d, tng chi, thun
nh d, kiu nh d, dch nh
d, d thnh.
Dch. Khng t ni v
nhc l vi nhc quan nc L:
C th bit c php tu
nhc: mi u, cc m thanh
phn khi nhit lit; ri ti khc
phng th cc m thanh thun
nhin iu ho, r rng, li lin

tc nhau, nh vy l thnh khc

nhc.

III.24
Nghi phong nhn thnh kin,
vit: Qun t chi ch t d,
ng v thng bt c kin d.
Tng gi kin chi.
Xut vit: Nh tam t h
hon tng h? Thin h chi v
o d cu h, thin tng d
phu t vi mc c.
Dch. Vin quan phong
nhn (gi bin cng) p
Nghi (ca V) xin c yt

kin Khng t, bo: Bc qun

t (tc c o c) no ti y,
khng c ai m ti khng c
yt kin. Hc tr theo hu
Khng t thng bo vi thy ri
dt v.
Vin quan , (yt kin ri)
ra bo: My thy ng lo phu
t mt chc. Thin h v o
(tc lon) lu ri, Tri s
dng phu t lm ci m g (
tuyn dng gio ho).

III.25
T v Thiu: Tn m h, hu
tn thin d, v V: Tn m h,
v tn thin d.
Dch. Khng t khen nhc
Thiu: Cc hay li cc tt
lnh, khen nhc V: Cc
hay, nhng cha cc tt lnh.
Ch thch. Thiu l nhc
ca vua Thun, V l nhc ca
V vng nh Chu. Thun ni
vua Nghiu, lm cho thin h

thnh tr; V vng dit Tr

cu dn, cng hai ng ngang
nhau; nhng Thun c
Nghiu truyn ngi, V phi
nh dp thin h mi c
ngi. Khng t cho nh vy l
c ca V khng bng ca
Thun. M l hay v thanh iu;
thin l xt v ni dung. Bi
ny t rng Khng t khng a
dng v lc, khng a cch
mng, d l chnh ng. ng
thch truyn ngi cho ngi
hin hn l cho con.

III.26
T vit: C thng bt
khoan, vi l bt knh, lm tang
bt ai, ng h d quan chi tai.
Dch. Khng t ni:
bc trn m khng khoan hng,
lm l m khng nghim tc,
gp vic tang m khng bi
thng, hng ngi nh vy
cn c g cho ta xt na?

THIN IV
L NHN
IV.1
T vit: L nhn vi m.
Trch bt x nhn, yn c
tr?
Dch. Khng t ni: Lng
no c c nhn, l ni y tt.
Chn ch m khng la chn
ni c c nhn, th sao gi l
sng sut c.

IV.2
T vit: Bt nhn gi, bt
kh d cu x c, bt kh d
trng x lc. Nhn gi an
nhn, tr gi li nhn.
Dch. Khng t ni:
Ngi khng c c nhn th
khng th lu trong cnh
khn cng, cng khng th
lu trong cnh hoan lc. Ngi
c c nhn vui lng lm iu
nhn, ngi thng minh sng
sut bit rng c nhn c li

cho mnh v cho ngi nn lm

iu nhn.
Ch thch. Ch an nhn v
ch li nhn y, ngha cng
nh an nhi hnh chi, li nhi
hnh chi trong sch Trung
dung.

IV.3
T vit: Duy nhn gi nng
hiu nhn, nng nhn.
Dch. Khng t ni: Ch
c ngi c nhn mi bit yu
ngi, ght ngi (mt cch
cng tm, chnh ng).

IV.4
T vit: Cu ch nhn h,
v c d.
Dch. Khng t ni: Nu
quyt ch thc hnh c nhn
th khng lm iu c.

IV.5
T vit: Ph d qu, th
nhn chi s dc d, bt d k
o c chi, bt x d. Bn d
tin, th nhn chi s d, bt d
k o c chi, bt kh d.
Qun t kh nhn, h thnh
danh? Qun t, v chung thc
chi gian vi nhn, tho th tt
th, in bi tt th.
Dch. Khng t ni: Giu
v sang, ngi ta ai cng mun,
nhng chng phi o m c

giu sang th ngi qun t

chng thm. Ngho v hn,
ngi ta ai cng ght, nhng
chng li o m phi ngho th
ngi qun t chng b[61].
- Ngi qun t m b c
nhn th lm sao c gi l
qun t?
- Ngi qun t d trong ba
n (mt thi gian ngn) cng
khng lm tri iu nhn, d
trong lc v vng cng theo
iu nhn.

IV.6
T vit: Ng v kin hiu
nhn gi, bt nhn gi. Hiu
nhn gi, v d thng chi; bt
nhn gi, k vi nhn h, bt s
bt nhn gi gia h k thn. Hu
nng nht nht dng k lc
nhn h? Ng v kin lc bt
tc gi. Ci hu chi h, ng v
chi kin d.
Dch. Khng t ni: Ta
cha thy ai tht ham iu nhn
v ai tht ght iu bt nhn,

Ngi tht ham iu nhn th

khng cho iu g hn iu
nhn; ngi tht ght iu bt
nhn th khi lm iu nhn
khng cho iu bt nhn
vng vo mnh. C ai trn
ngy tn lc lm iu nhn
chng? Ta cha thy ai khng
sc lm iu nhn c. Hoc
c chng m ta cha thy.

IV.7
T vit: Nhn chi qu d,
cc k ng. Quan qu, t tri
nhn h.
Dch. Khng t ni: Li
ca mt ngi thuc v tng
loi. Xt mt ngi phm
nhng li no, c th bit ngi
c c nhn hay khng.
Ch thch. Th d: ngi
c c nhn, thng mc li
qu hu, qu thng ngi;

ngi thiu c nhn thng

ngc li, qu bc, qu tn
nhn.
C ngi cho rng ch nhn
[ ] trong t tri nhn h nn
sa l [ ] (ngi) v ging l:
bit c hng ngi no,
nh vy d hiu hn, nhng
ngha tm thng.

IV.8
T vit: Triu vn o, tch
t kh h.
Dch. Khng t ni: Sng
c nghe o l, ti cht cng
c (khng hn).

IV.9
T vit: S ch o nhi s
c y c thc gi, v tc d ngh
d.
Dch. Khng t ni:
Ngi no ch vo o m
thn v ci n ci mc th cha
th em o bn c.

IV.10
T vit: Qun t chi thin
h d, v thch (c sch c l
ch) d, v mc d, ngha chi
d t.
Dch. Khng t ni: Cch
x s ca ngi qun t khng
nht nh phi nh vy mi
c, khng nht nh nh kia
l khng c, c hp ngha th
lm.
Ch thch. Thi l

v kh, v bt kh.

IV.11
T vit: Qun t hoi c,
tiu nhn hoi th[62], qun t
hoi hnh, tiu nhn hoi hu.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t ngh lm sao
cho o c tng tin, k tiu
nhn ngh lm sao cho i sng
c yn n; ngi qun t
ngh lm sao khi tri vi php
nc, k tiu nhn ngh lm sao
c n hu ngi khc.

IV.12
T vit: Phng li nhi
hnh, a on.
Dch. Khng t ni:
Hnh ng m theo li th gy
nhiu on (Ngi on mnh
m mnh cng on ngi).

IV.13
T vit: Nng d l nhng
vi quc h h hu? Bt nng d
l nhng vi quc, nh l h?
Dch. Khng t ni: Bit
dng l nhng tr nc th c
kh g u? Nu khng dng l
nhng tr nc th d c l ch
tt cng nh khng?

IV.14
T vit: Bt hon v v,
hon s d lp. Bt hon mc k
tri, cu vi kh tri d.
Dch. Khng t ni:
ng lo khng c chc v, ch
lo khng ti c nhn
chc v. ng lo khng ai bit
mnh, ch mong sao mnh c ti
c cho ngi ta bit n.

IV.15
T vit: Sm h! Ng o
nht d qun chi. Tng t vit:
Duy. T xut, mn nhn vn
vit: H v d? Tng t vit:
Phu t chi o, trung th nhi
d h.
Dch. Khng t ni: Sm
ny! o ca ta ch c mt l
m thng sut c. Tng t
tha: D.
Khng t ra ri, cc mn

sinh khc hi Tng t: Thy

mun ni g vy? Tng t p:
o ca thy ch c trung,
th[63] m thi.

IV.16
T vit: Qun t d
ngha, tiu nhn d li.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t hiu r v
ngha, k tiu nhn hiu r v
li.
Ch thch. Hiu r ngha
l thch ngha. Hiu r li nn
thch li. C sch bn thm: V
tiu nhn hiu r v li, thch
li, cho nn ngi qun t (tr

dn) ring v mnh th khng

nn ni v li, nhng phi xt
ci li ca tiu nhn (dn) m
lm li cho h.

IV.17
T vit: Kin hin, t t
yn; kin bt hin nhi ni t
tnh d.
Dch. Khng t ni: Thy
ngi hin th mong lm sao
bng ngi; thy ngi bt hin
th phi t xt mnh (c mc tt
ca ngi khng).

IV.18
T vit: S ph mu ki
gin, kin ch bt tng, hu
knh bt vi; lao nhi bt on.
Dch. Khng t ni: Th
cha m, nn nh nh khuyn
can, nu thy cha m khng
theo mnh th vn cung knh
m khng xc phm cha m;
tuy kh nhc, lo bun, nhng
khng c on hn.

IV.19
T vit: Ph mu ti, bt
vin du. Du tt hu phng.
Dch. Khng t ni: Cha
m cn th con khng nn i
chi xa. Nu i th phi c ni
nht nh.

IV.20
T vit: Tam nin v ci
ph chi o, kh v hiu h.
(Bi ny trng vi na di
bi I.11, nn khng dch li).

IV.21
T vit: Ph mu chi nin,
bt kh bt tri d: nht tc d h,
nht tc d c.
Dch. Khng t ni: Tui
ca cha m, khng th khng
bit: mt l mng (v cha m
sng lu), mt l lo (v cha
m gi yu).

IV.22
T vit: C gi ngn chi bt
xut, s cung chi bt i d.
Dch. Khng t ni:
Ngi xa thn trng li ni,
s s xu h nu ni m lm
khng c.

IV.23
T vit: D c tht chi gi
tin h.
Dch. Khng t ni: t c
ngi bit t tit ch m phm
li.
Ch thch. C th hiu l:
Ngi no bit t ch (khng
phng tng) th t khi phm ti.

IV.24
T vit: Qun t nt
ngn, nhi mn hnh.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t chm chp
(thn trng) v li ni, m mau
mn v vic lm.

IV.25
T vit: c bt c, tt hu
ln.
Dch. Khng t ni:
Ngi c c th khng c
c, tt c ngi ng o kt
bn vi mnh nh u th c
lng ging .

IV.26
T Du vit: S qun sc, t
nhc h; bng hu sc, t s
h.
Dch. T Du ni: Th
vua m can gin nhiu ln qu
th s b nhc, chi bn m can
gin nhiu ln qu th bn s xa
mnh.
Ch thch. C ngi hiu
sc [ ] l thn mt qu; v
bi ny nh trong cu: Qun

t chi giao m nh thu:

ngi qun t lnh nht nh
nc l trong s giao thip,
khng v vp qu.
Li c ngi hiu sc l
khoe cng lao (!)

THIN V
CNG D TRNG
V.1
T v Cng D Trng: Kh
th d. Tuy ti luy tit chi trung,
phi k ti d. D k t th chi.
T v Nam Dung[64]: Bang
hu o bt ph; bang v o
min hnh lc. D k huynh
chi t th chi.
Dch. Khng t khen Cng

D Trng[65]: C th g con gi
cho tr y. Tuy b t, nhng
khng phi ti ca n. Ri
em con gi g cho.
Khng t khen Nam Dung:
Nc c o (chnh tr tt) tr
y tt c dng; nc m v
o (chnh tr xu, hn m) th
khng b hnh pht. Ri em
con gi ca ng g cho.

V.2
T v T Tin [66]: Qun t
ti nhc nhn; L v qun t
gi, t yn th t?
Dch. Khng t khen T
Tin: Qun t thay T Tin!
Nc L m khng c ngi
qun t th tr y lm sao c
c phm cch nh vy.

V.3
T Cng vn vit: T d h
nh? T vit: Nh, kh d.
Vit: H kh d? Vit: H
lin d.
Dch. T Cng hi: Cn
T (tn T Cng) con nh th
no?
Khng t p: Anh nh mt
dng.
Li hi: Th dng no?
p: Nh ci h lin (Mt

th lin p, qu dng ng xi
cng).
Ch thch. Thy Khng t
khen T Tin, T Cng cng
mun c thy khen nn hi
nh vy, Khng t p: Nh
mt dng, ni T Cng
ch dng vo c mt vic,
cha c vo hng a ti. (kh
coi II.12). T Cng chc hi
tht vng li hi na. Khng t
an i: Tuy l mt dng
nhng l mt dng qu.

V.4
Hoc vit: Ung d nhn nhi
bt nnh. T vit: Yn dng
nnh? Ng nhn d khu cp, l
tng nhn. Bt tri k nhn,
yn dng nnh?
Dch. C ngi bo vi
Khng t: Thy Ung[67] l
ngi nhn nhng khng c ti
n ni. Khng t p: Cn g
phi dng ti n ni? Ung i
vi ngi, m kho bin lun,
thng b ngi ta bit thi. Ta

khng bit anh y c c nhn

khng, nhng cn g phi dng
ti n ni.

V.5
T s Tt iu Khai s. i
vit: Ng t chi v nng tn.
T duyt.
Dch. Khng t bo Tt
iu Khai ra lm quan. Tt
iu Khai p: Con cha tin
mnh c th lm quan c.
Khng t vui lng.

V.6
T vit: o bt hnh, tha
phu ph hi, tng ng gi, k
Do d? T L vn chi h. T
vit: Do d, hiu dng qu
ng, v s th ti.
Dch. Khng t ni: o
ca ta khng thi hnh c, ta
s ci b vt bin (i nc
ngoi, c th tr Triu Tin)
ngi theo ta c l l anh Do
chng? T L nghe vy mng.
Khng t ni tip: Anh Do

hiu dng hn ta, nhng ta

cha c ti liu (g) lm
b.
Ch thch. Ch ti [ ] (l
ti liu), c nh ngh ch ti
[ ] ngha l tit ch, chn la,
(ch T L hiu dng nhng
khng sng sut) hoc l: khng
bit xt on, khng hiu rng
Khng t ch mun ni a,
ch u c b Trung Quc
m i.
Li c nh bo ch ti [ ]

 chnh l tai [ ][68] v Khng

t ch T L l hiu dng,
nhng v dng. Cch hiu
sai. T L l mt hc tr gii,
(coi bi di y), khng l g
Khng t ch nh vy.

V.7
Mnh V B vn: T L
nhn h? T vit: Bt tri d.
Hu vn. T vit: Do d, thin
thng chi quc kh s tr k
ph[69]; bt tri k nhn d.
- Cu d h nh? T vit:
Cu d, thin tht chi p,
bch thng chi gia, kh s vi
chi t d; bt tri k nhn d?
- Xch d h nh? T vit:
Xch d, thc i lp triu,

kh s d tn khch ngn d;
bt tri k nhn d.
Dch. Mnh V B [70] hi:
Thy T L phi l ngi
nhn khng. Khng t p:
Khng bit. Li hi na,
Khng t bo: Anh Do c th
iu khin qun i mt nc
c ngn binh xa; cn nhn hay
khng th khng bit.
- Thy Cu l ngi th no?
Khng t p: Anh Cu c
th lm quan t cai tr mt p

c ngn nh hoc mt thi p

(ca mt qu tc) c trm binh
xa; cn nhn hay khng th
khng bit.
- Thy Xch[71] l ngi th
no? Khng t p: Anh
Xch c th tht ai (bn l
phc) ng triu nh
tip i tn khch; cn nhn
hay khng th khng bit.

V.8
T v T Cng vit: Nh d
Hi d, thc d? i vit: T
d h cm vng Hi, Hi d,
vn nht d tri thp, T d, vn
nht d tri nh.
T vit: Pht nh d. Ng
d nh pht nh d.
Dch. Khng t hi T
Cng: Anh vi anh Hi, ai
hn? T Cng p: T con
u dm c nh anh Hi.

Anh y nghe mt bit mi,

con nghe mt ch bit hai.
Khng t bo: Phi, anh
khng bng. Ta ng vi anh
rng anh khng bng anh Hi.
Ch thch. Cu cui Hn
nho hiu l: ta vi anh u
khng bng anh Hi v bo
Khng t mun an i T Cng
ng bun. Nh vy th ch d
l lin t ch khng phi ng
t. Kh bit c thuyt no l
ng.

V.9
T D tr tm. T vit: H
mc bt kh iu d, phn th
chi tng bt kh d. d d
h tru?
T vit: Thy ng nhn
d, thnh k ngn nhi tn k
hnh; kim ng nhn d, thnh
k ngn nhi quan k hnh. D
d ci th.
Dch. T D ng ngy,
Khng t bo: G mc khng

th chm khc c, vch bng

t d khng th trt c? i
vi tr D, cn trch lm g?
Ri Khng t li ni: Mi
u, i vi ngi, ta nghe li
ni m tin vic lm, nay i vi
ngi ta nghe li ni m cn
phi xem vic lm na. V tr
D m ta thay i nh vy.
Ch thch. Khng t
ch T D (T Ng) trong bi
III.21.

V.10
T vit: Ng v kin cng
gi. Hoc i vit: Thn
Trnh. T vit: Trnh d dc,
yn c cng.
Dch. Khng t bo: Ta
cha thy ngi no cng
cng. C ngi ni: C
Thn Trnh. Khng t p:
Thn Trnh nhiu th dc sao
gi l cng cng c.
Ch thch. Ngi cng

cng th t ch c m bt
khut. Ngi th dc nhiu qu
kh t ch v bt khut c.
Thn Trnh l hc tr
Khng t.

V.11
T Cng vit: Ng bt dc
nhn chi gia ch ng d. Ng
dic dc v gia ch nhn. T
vit: T d, Phi nh s cp d.
Dch. T Cng ni: iu
g (xu) ti khng mun ngi
ta lm cho ti th ti cng
khng mun lm cho mnh.
Khng t bo: T, anh
khng c nh vy u.
Ch thch. Cu ca T

Cng ngha y nh cu: K s

bt dc, vt thi nhn[72].
Theo c cu y l c c
nhn.

V.12
T Cng vit: Phu t chi
vn chng, kh c nhi vn
d, phu t chi ngn tnh d
thin o, bt kh c nhi vn
d.
Dch. T Cng ni: Cng
trnh nghin cu v vn ha
(nh Thi, Th, L, Nhc) ca
thy (tc Khng t) th chng
ta c nghe, cn quan nim v
thin tnh v o tri ca thy
th chng ta khng c nghe.

Ch thch. Danh t vn
chng thi khc vi thi
nay, m tr nhng in tch c.
C ngi hiu: vn chng
l o c, vn t.

V.13
T L hu vn, v chi nng
hnh, duy khng hu vn.
Dch. T L nghe c
iu g m cha kp thi hnh
c th s c nghe thm
iu khc.
Ch thch. Cu ny chc
ca mn sinh nhn nh v T
L.

V.14
T Cng vn vit: Khng
Vn T h d v chi Vn d?
T vit: Mn nhi hiu hc,
bt s h vn, th d v chi Vn
d.
Dch. T Cng hi: ng
Khng Vn t [73] sao c t
cho tn thu l Vn? Khng t
p: Thng minh m li hiu
hc khng thn hi ngi km
mnh, v vy c t tn thu

l Vn.

V.15
T v T Sn: Hu qun t
chi o t yn, k hnh k d
cung, k s thng d knh, k
dng dn d hu, k s dn d
ngha.
Dch. Khng t khen T
Sn[74]: ng y c bn iu
hp vi o ngi qun t: gi
mnh th khim cung, th vua
th knh cn, nui dn th c n
hu, sai dn th hp tnh l (hp
ngha).

V.16
T vit: n Bnh Trng [75]
thin d nhn giao, cu nhi
knh chi.
Dch. Khng t ni: n
Bnh Trng kho c x vi bn,
lu ngy m vn tn knh bn.

V.17
T vit: Tang Vn Trng c
thi, sn tit to chuyt, h nh
k tr d.
Dch. Khng t ni: Tang
Vn Trng lm nh cho con
thi (mt con ra ln dng
bi), u ct khc hnh ni,
x nh v rong ru, sao c
gi l ngi tr (sng sut).
Ch thch. Ch thin t
mi ct nh v dng nhng

trang sc nh vy trong thi

miu nui ra thi, Tang
Vn Trng l mt i phu m
hnh ng nh thin t l tri
l. Cn mt l na: Tang sa hoa
qu, li m tn, tng trng con
thi nh vy th n s ph h
cho mnh, qu l bt tr.
Tang Vn T, h Tang Tn,
tn Thn, l mt i phu nc
L.

V.18
T Trng vn vit: Lnh
don T Vn, tam s vi lnh
don, v h sc; tam d chi, v
un sc. Cu lnh don chi
chnh, tt d co tn lnh don.
H nh?
T vit: Trung h. Vit:
Nhn h h? Vit: V tri.
Yn c nhn?
- Thi T th T qun, Trn
Vn t hu m thp thng,

kh nhi vi chi. Ch tha bang,

tc vit: Do ng i phu Thi
t d Vi chi. Chi nht
bang, tc hu vit: Do ng
i phu Thi t d Vi chi
h nh.
T vit: Thanh h. Vit:
Nhn h h? Vit: V tri.
Yn c nhn?
Dch. T Trng hi:
Quan lnh don (t tng
nc S) T Vn ba ln lm
lnh don m khng mng, ba

ln b bi chc m khng on
hn, li em vic c bn giao
cho quan lnh don mi. Ngi
nh th ra sao?
Khng t p: Trung thc
y. Li hi: C phi l ngi
nhn khng? p: Cha bit.
C g chc gi l ngi
nhn.
- (T Trng hi thm): Thi
t[76] git vua T. Trn Vn t
c mi c xe (mi c xe c
bn nga) b m i. n mt

nc khc bo: Quan i

phu chp chnh y cng
khng hn quan i phu Thi
t nc ta, ri li b i. Ti
mt nc khc, li bo:
Quan i phu chp chnh
y cng khng hn quan i
phu Thi t nc ta, ri li
b i. Ngi nh th ra sao?
Khng t p: Trong sch
y. Li hi: C phi l ngi
nhn khng? p: Cha
bit[77]. C g chc gi c
l ngi nhn.

V.19
Qu Vn t tam t nhi hu
hnh. T vn chi vit: Ti t
kh h.
Dch. (Quan i phu nc
L l) Qu Vn t (gp vic g
cng) suy ngh ba ln ri mi
hnh ng. Khng t nghe
c bo: Hai ln thi cng
ri.

V.20
T vit: Ninh V t, bang
hu o tc tr, bang v o tc
ngu. K tr kh cp d, k ngu
bt kh cp d.
Dch. Khng t ni: ng
Ninh V t (i phu nc V),
khi nc c o (chnh tr tt)
th t ra l ngi tr; khi nc
v o (chnh tr xu) th lm ra
v ngu. Ci tr ca ng, ta theo
kp, ci ngu ca ng, ta khng
theo kp.

V.21
T ti Trn vit: Quy d, qui
d? Ng ng chi tiu t cung
gin, ph nhin thnh chng,
bt tri s d ti chi.
Dch. Khng t nc
Trn bo: V thi, v thi!
Mn sinh qu hng ta c tr
ln nhng khng thn trng
(nng ni) c vn thi r rng,
nhng khng bit t ch ti
mnh.

Ch thch. Lc ny Khng
t chn ngn v khng thi hnh
c o trong thin h, m li
gp nhiu iu chng may, nn
mun tr v L, ch bo,
hng dn thanh nin theo o
trung chnh, sa li cung
gin ca h.

V.22
T vit: B Di, Thc T bt
nim cu c, on th dng hi.
Dch. Khng t ni: B
Di v Thc T khng nh iu
xu ca ngi, nn t on ai.
Ch thch. B Di v Thc
T u l con vua C Trc,
khng chu nhn ngi vua, b i
n; sau gip vua Vn vng
lm ngi c c. Nhng khi
V vng (con Vn vng)

em qun nh Tr nh
Thng, hai ng khng can
c, vo n trong ni Th
Dng, chu cht i. Coi
truyn trong b S K ca T
M Thin.
On th dng hi c ngi
hiu l: t ngi on hai ng y.
Nhng bi VII.14 Khng t c
ni: cu nhn c nhn,
hu h on? (hai ng y) cu
nhn th c nhn, cn on
ci g? V vy chng ti dch l
nn t on ai, ch khng dch

l t b ngi ta on.

V.23
T vit: Thc v Vi Sinh
Cao[78] trc? Hoc kht yn,
kht ch k ln nhi d chi.
Dch. Khng t ni: Ai
bo Vi Sinh Cao l ngay thng?
C ngi n xin gim, ng xin
ca hng xm m cho.

V.24
T vit: Xo ngn, lnh sc,
tc cung, T Khu Minh [79] s
chi, Khu dic s chi. Nc on
nhi hu k nhn,T Khu Minh
s chi, Khu dic s chi.
Dch. Khng t ni: Ni
nng kho lo, nt mt gi b
nim n, thi qu cung knh,
ng T Khu Minh ly vy lm
xu h, Khu ny cng ly vy
lm xu h. Giu lng on m
b ngoi lm b thn thin vi

ngi, ng T Khu Minh ly

vy lm xu h, Khu ny cng
ly vy lm xu h.

V.25
Nhan Uyn, Qu L th. T
vit: Hp cc ngn nh ch?
T L vit: Nguyn xa m,
y khinh cu, d bng hu cng,
t chi nhi v hm.
Nhan Uyn vit: Nguyn v
pht thin, v thi lao.
T L vit: Nguyn vn t
chi ch.
T vit: Lo gi an chi,
bng hu tn chi, thiu gi hoi

chi.
Dch. Nhan Uyn v Qu
L theo hu. Khng t bo:
Sao khng k ch hng ca
cc anh cho ta nghe?
T L tha: Con mong c
xe, nga, o lng cu nh
cc bn cng hng, d c h
nt, con cng khng hn.
Nhan Uyn tha: Con
khng mun khoe iu hay, k
cng lao ca con.
T L tha: Xin thy cho

chng con bit ch thy.

Khng t p: Ta mun cc
ngi gi c an vui, cc bn
b tin ln nhau, cc tr em
c sn sc v v (nh vy l
mun truyn o, ci to x
hi).
Hoc: Ta mun cc ngi
gi yn lng ni ta, cc bn b
tin cy ni ta, cc ngi tr
c an i ni[80] ta (nh vy l
mun mnh gi c o hiu
thun vi ngi gi, o thnh

tn vi bn, thi n vi ngi

tr).

V.26
T vit: D h h, ng v
kin nng, kin k qu nhi ni
t tng gi d.
Dch. Khng t ni: Ht
ri (hoc qu ri), ta cha thy
ngi no thy li ca mnh m
t trch mnh c.

V.27
T vit: Thp tht chi p,
tt hu trung tn nh Khu gi
yn, bt nh Khu chi hiu hc
d.
Dch. Khng t ni:
Trong mt p mi nh, tt c
ngi trung tn nh Khu,
nhng khng c ai ham hc
nh Khu ny.

THIN VI
UNG D
VI.1
T vit: Ung d kh s nam
din.
Trng Cung vn T Tang B
t. T vit: Kh d, gin.
Trng Cung vit: C knh
nhi hnh gin, d lm k dn, bt
dic kh h? C gin nhi hnh
gin, v ni i gin h. T

vit: Ung chi ngn nhin[81].

Dch. Khng t ni: Anh
Cung c th lm vua c[82].
Trng Cung (tc Nhim
Ung) hi T Tang B t ra sao.
Khng t p: Cng c
(hoc cng kh), gin d[83].
Trng Cung bo: T mnh th
cung knh, m gin d trong vic
tr dn, chng phi l gin d
trong vic tr dn, chng l tt
? Nu t mnh th gin d (xu
xo) m gin d trong vic tr

dn, chng phi l gin d thi

qu sao? Khng t bo: Anh
Ung ni phi .

VI.2
Ai Cng vn: t thc vi
hiu hc? Khng t i vit:
Hu Nhan Hi gi hiu hc,
bt thin n, bt nh qu; bt
hnh on mnh t h, kim d
tc v[84], v vn hiu hc gi
d.
Dch. Vua L Ai cng hi:
Hc tr ca thy, ai l ngi
hiu hc? Khng t p: C
Nhan Hi l ngi hiu hc,
khng gin ly, khng phm

mt li no ti hai ln; chng

may mt sm ri, nay khng
c ngi no nh vy na, ti
khng nghe ni c ai hiu hc
c.
Ch thch. Chng ta :
hiu hc theo Khng t l ham
sa mnh, hc o.

VI.3
T Hoa[85] s T, Nhim
t[86] vi k mu thnh tc.
T vit: D chi ph. Thnh
ch. Vit: D chi du. Nhim
t d chi tc ng bnh. T vit:
Xch chi thch T d, tha ph
m, y khinh cu. Ng vn chi
d: Qun t chu cp bt k
ph.
Nguyn T vi chi t. D chi
tc cu bch. T. T vit: V!

D d nh ln l, hng ng
h?
Dch. T Hoa i s nc
T, Nhim Hu xin cp la cho
m T Hoa. Khng t bo:
Cp cho mt ph (6 u 4
thng). Nhim Hu xin thm,
Khng t bo: Cho mt du
(16 u). Nhim t cp cho
mt bnh (16 hc, mi hc l 10
u). Khng t bo: Anh Xch
i sang T, ci nga mp, mc
o cu nh ( ni giu sang).
Ta nghe ni: Ngi qun t chu

cp cho k ngho ch khng

lm giu thm cho ngi giu.
Nguyn T lm quan T.
Khng t pht cho chn[87] trm
(hc hay u, khng r).
Nguyn T t chi. Khng t
ni: ng! Sao khng em la
cp cho nhng ngi ngho
trong lng xm, lng ging?

VI.4
T v Trng Cung [88] vit:
L ngu chi t, tuynh (hoc
tinh) th gic, tuy dc vt dng,
sn xuyn k x ch?
Dch. Khng t ni v
Trng Cung: Con ca con b
lang[89] lng m sng ngay
ngn; d ngi ta khng mun
dng n lm vt cng t (v ch
n l con ca b lang) nhng
thn ni sng u c b n (m
khng hng).

VI.5
T vit: Hi d, k tm tam
nguyt bt vi nhn, k d tc
nht nguyt ch yn nhi d h.
Dch. Khng t ni: Anh
Hi (Nhan Uyn), lng ba thng
khng la o nhn, cn cc
anh khc, mt ngy, mt thng
l cng.

VI.6
Qu Khang t vn: Trng
Do kh s tng chnh d d?
T vit: Do d qu, tng
chnh h h hu? Vit: T
d, kh s tng chnh d d?
Vit: T d t, tng chnh
h h hu? Vit: Cu d, kh
s tng chnh d d? Vit:
Cu d ngh, tng chnh h
h hu?
Dch. Qu Khang t hi:
Thy Trng Do (T L) c th

tng s chnh tr (tc lm quan

i phu) c khng? Khng
t p: Trng Do l ngi
quyt on, tng s chnh tr c
g m khng c? Hi: Thy
T (T Cng) c th tng s
chnh tr c khng? Khng
t p: T thng hiu s l,
tng s chnh tr c g m
khng c? Hi: Thy Cu
(Nhim Hu) c th tng s
chnh tr c khng? p:
Cu ti ngh, tng s chnh tr
c g m khng c?

VI.7
Qu Th s Mn T Khin [90]
vi Ph (hoc B) t. Mn T
Khin vit: Thin vi ng t
yn. Nh hu phc ng gi, tc
ng tt ti Vn thng h.
Dch. H Qu sai Mn T
Khin lm quan t t Ph. Mn
T Khin ni vi s gi: ng
kho t chi dm cho ti. Nu
triu ti ln na th ti s ln
b pha Bc sng Vn (tc trn
qua T).

VI.8
B Ngu[91] hu tt, T vn
chi, t d chp k th, vit:
V[92] chi, mnh h ph? T
nhn d nhi hu t tt d![93].
Dch. B Ngu au,
Khng t li thm, ng ngoi
ca s, nm tay B Ngu, bo:
V l! Do mnh tri chng?
Con ngi nh vy m b bnh
!

VI.9
T vit: Hin tai, Hi d!
Nht an t, nht biu m, ti
lu hng, nhn bt kham k u.
Hi d bt ci k lc. Hin tai,
Hi d!
Dch. Khng t ni: Hin
thay, anh Hi. Mt gi cm,
mt bu nc, trong ng
hm, ngi khc u su khng
chu ni cnh khn kh . Anh
Hi th khng i nim vui.
Hin thay, anh Hi!

VI.10
Nhim Cu vit: Phi bt
duyt t chi o, lc bt tc
d. T vit: Lc bt tc gi,
trung o nhi ph, kim nh
hoch.
Dch. Nhim Cu tha:
Khng phi con khng thch
o ca thy, ch ti sc con
khng (khng theo kp).
Khng t bo: Nu sc khng
th na ng b d; cn
anh th t vch gii hn

khng tin na.

VI.11
T v T H vit: Nh vi
qun t nho, v vi tiu nhn
nho.
Dch. Khng t bo T
H: Anh nn lm nh nho
qun t, khng nn lm nh
nho tiu nhn.
Ch thch. Theo sch
Thuyt vn th nho c
trc Khng t t lu v mi
u tr cc thut s, ti thi

Khng t tr i, mi tr nhng
ngi tr thc chun b ra lm
quan; t sau Khng t tr i,
mi tr nhng ngi theo o
Khng. Khng t khuyn T
H ng nn lm mt nh nho
(ngi tr thc) ch c ti ngh
m thi, m nn lm mt nh
nho qun t, c o c: T H
gii v vn hc, Khng t mun
cho T H c c o c cao
na.

VI.12
T Du vi V Thnh t. T
vit: Nh c nhn yn nh
h? Vit: Hu am i Dit
Minh[94] gi, hnh bt do knh,
phi cng s, v thng ch
Yn chi tht d.
Dch. T Du lm chc t
p V Thnh. (t cng nh
trng, cm u mt c quan
hay cai tr mt ni). Khng t
hi: Anh tm c ngi
no tt cha. T Du p: C

am i Dit Minh; ngi y

khng theo ng tt, khng v
vic cng th khng n nh
Yn con.

VI.13
T vit: Mnh Chi Phn[95]
bt pht. Bn nhi in, tng
nhp mn, sch k m, vit:
Phi cm hu d, m bt tin
d.
Dch. Khng t ni: ng
Mnh Ch Phn khng khoe
cng. Khi thua chy, ng li
sau qun. Lc sp vo thnh,
ng qut con nga, bo:
Khng phi ti dm li sau,
ch v con nga khng chy

mau c.

VI.14
T vit: Bt hu Chc
[96] chi nnh nhi hu Tng
triu chi m, nan h min kim
chi th h
Dch. Khng t ni:
Khng c ti kho ni (nnh
nt) ca Chc m c dung
nhan p ca cng t Triu
nc Tng th kh trnh c
ho thi ny.

VI.15
T vit: Thy nng xut bt
do h? H mc do t o d?
Dch. Khng t ni: Ai ra
khi nh m khng qua ca?
Th th ti sao khng theo
chnh o?
Ch thch. Ai ra khi nh
cng do ca, ngha l do ng
chnh, (ch khng tro tng
chng hn), vy m trong vic
c x lp thn th ngi ta li

khng theo chnh o, m theo

li tt.

VI.16
T vit: Cht thng vn tc
d; vn thng cht tc s; vn
cht bn bn, nhin hu qun
t.
Dch. Khng t ni: Cht
phc thng vn nh th l ngi
nh qu ma, vn nh thng
cht phc th l ngi chp s
(gi vic vn th), vn v cht
u nhau mi l ngi qun
t.

VI.17
T vit: Nhn chi sinh d
trc, vng chi sinh d hnh nhi
min.
Dch. Khng t ni: L
sng l phi ngay thng, chng
ngay thng m sng th may
mn khi cht y thi.
Ch thch. C ngi hiu:
Bn tnh con ngi l ngay
thng

VI.18
T vit: Tri chi gi bt nh
hiu chi gi; hiu chi gi bt
nh lc chi gi.
Dch. Khng t ni: Bit
(o l) khng bng thch n;
thch n khng bng vui lm
theo n (hoc coi n l mt th
vui).

VI.19
T vit: Trung nhn d
thng kh d ng thng d;
trung nhn d h bt kh d ng
thng d.
Dch. Khng t ni:
Ngi c t cht t bc trung
tr ln th c th ging o l
cao xa cho c, t bc trung
tr xung, khng th ging o
l cao xa cho c

VI.20
Phn Tr vn tr. T vit:
V nhn[97] chi ngha, knh qu
thn nhi vin chi, kh v tr h.
Vn nhn. Vit: Nhn gi tin
nan nhi hu hoch, kh v nhn
h.
Dch. Phn Tr hi th no
l tr (sng sut). Khng t p:
Chuyn tm lm vic ngha
gip ngi, knh trng qu thn
nhng trnh xa, nh vy c th
gi l tr. Li hi th no l

nhn. p: Ngi c c nhn

phi chu kh nhc lm lng
ri sau mi lm c kt qu,
nh vy c th gi l c
nhn.

VI.21
T vit: Tr gi nho thy,
nhn gi nho sn. Tr gi
ng, nhn gi tnh. Tr gi lc,
nhn gi th.
Dch. Khng t ni:
Ngi tr thch nc, ngi
nhn thch ni. Ngi tr th
hot ng, ngi nhn th trm
tnh, ngi tr vui sng, ngi
nhn sng lu.

VI.22
T vit: T nht bin, ch
L, L nht bin ch o.
Dch. Khng t ni:
Nc T m thay i (chnh
tr v gio ho) mt bc th n
trnh nc L; nc L thay
i mt bc th t c o
(ca tin vng t c vng
o).
Ch thch. T theo b o,
t thi T Hon cng, gp v

mu li, tuy cng nhng gio

ho km ri; L tuy nhc,
nhng cn trng l gio, trng
tn ngha; nu thay i mt bc
th s tht tt.

VI.23
T vit: C bt c, c tai!
C tai.
Dch. Khng t ni: Ci
c[98] m khng c cnh gc th
sao gi l ci c! Sao gi l ci
c!

VI.24
T Ng vn vit: Nhn gi,
tuy co chi vit: Tnh hu nhn
yn, k tng chi d? T vit:
H vi k nhin d? Qun t
kh th d, bt kh hm d, kh
thi d, bt kh vng d.
Dch. T Ng hi: Ngi
c c nhn[99] nghe bo: C
ngi t xung ging th c
nhy xung vt m cht theo
khng? Khng t p: Sao li
lm nh vy? Ngi qun t c

th li ging xem (ri tm cch

cu) ch khng th cho
ngi ta hm hi mnh (hoc:
ch khng t hm hi mnh); c
th b gt mt cch hp l, ch
khng th b gt mt cch v
l.

VI.25
T vit: Qun t bc hc
vn, c chi d l, dic kh d
pht bn h ph!
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t hc rng v
Thi, Th, t c thc bng l
(qui tc, nghi thc, k lut tinh
thn) nh vy c th khng tri
vi o l.

VI.26
T kin Nam t, T L bt
duyt. Phu t th chi vit: D
s ph gi, thin ym chi, thin
ym chi!
Dch. Khng t v cho
nng Nam t, T L khng
bng lng. Khng t th: Ta
c lm g tri th tri b ta, tri
b ta!
Ch thch. Khng t hi
n nc V V vua V

Linh cng l Nam t c ting

dm ng, mi ng ti gp
mt, ng theo l, khng th t
chi. T L ly lm xu h.
Vic ny chp trong S k ca
T M Thin. Nhng nhiu hc
gi khng hiu ti sao Khng t
phi th c nh vy, v a ra
vi ba cch hiu khc nhau u
gng c. (Coi Lun ng nh
thp ging).

VI.27
T vit: Trung dung chi vi
c d, k ch h h! Dn tin
cu h.
Dch. Khng t ni:
Trung dung l c cc p
vy. T lu ri, ngi ta t c
c .
Ch thch. C ngi dch
cu sau l t ngi gi c c
lu.

VI.28
T Cng vit: Nh hu bc
th dn nhi nng t chng, h
nh? Kh v nhn h? T vit:
H s nhn! Tt d thnh
h! Nghiu, Thun k do bnh
ch! Ph nhn gi, k dc lp
nhi lp nhn, k dc t nhi t
nhn. Nng cn th th, kh v
nhn chi phng d d.
Dch. T Cng hi: Nu
c ngi thi n cho nhn dn v
cu i chng, th ngi y th

no. C th gi l ngi nhn

khng? Khng t p: Sao
ch gi l ngi nhn thi? Phi
gi l bc thnh ch! Vua
Nghiu, Thun cng cha lm
c nh vy thay. Ngi
nhn, mnh mun t lp th
cng mun gip ngi thnh
cng. Bit t bng ta suy ra
bng ngi (mnh mun g th
gip ngi c ci ) l
phng php thc hnh ca
ngi nhn.

THIN VII
THUT NHI
VII.1
T vit: Thut nhi bt tc,
tn nhi hiu c, thit b ng
Lo Bnh.
Dch. Khng t ni: Ta
truyn thut (o ca c nhn)
m khng sng tc, tin v thch
(kinh in ca) c (nhn); ta
trm v vi ng Lo Bnh ca

ta.
Ch thch. Chu Hi bo
Lo Bnh l mt i phu thi
Thng. C ngi bo Lo
Bnh l Lo am (Lo t).
Ngi khc li bo Lo Bnh l
Bnh T, sng by trm tui,
b ti vua Nghiu. Trnh Huyn
bo Lo Bnh l hai ngi: Lo
am v Bnh T. Khng thuyt
no tin c c. S thc cha
bit l ai.

VII.2
T vit: Mc nhi ch chi,
hc nhi bt ym, hi nhn bt
quyn, h hu ng tai!
Dch. Khng t ni:
Trm mc suy ngh ri ghi vo
lng, hc khng chn, dy
ngi khng mi, ngoi ra ta c
ci g khc u? (c ngi
dch l: ba c c ni ta
chng?).

VII.3
T vit: c chi bt tu, hc
chi bt ging, vn ngha bt
nng t, bt thin bt nng ci,
th ng u d.
Dch. Khng t ni: o
c khng sa tin, hc vn
chng ging tp, nghe c
iu ngha m khng lm theo,
c li m khng sa i, l
nhng mi lo ca ta.

VII.4
T chi yn c, thn thn nh
d, th th[100] nh d.
Dch. Khng t lc nhn
c th oan trang, thn thi ho
vui.

VII.5
T vit: Thm h ng suy
d! Cu h, ng bt phc mng
kin Chu Cng[101].
Dch. Khng t ni: Ta
suy lm ri! T lu khng
cn mng thy ng Chu Cng.

VII.6
T vit: Ch o, c
c, y nhn, du ngh.
Dch. Khng t ni:
tm ch vo o, gi gn c
hnh, nng theo iu nhn, vui
v lc ngh (tc l, nhc, x,
ng, th vit ch, s ton
php).

VII.7
T vit: T hnh thc tu d
thng, ng v thng v hi
yn.
Dch. Khng t ni: Ai
dng l xin hc th t mt b
nem tr ln, ta cha tng (ch
l t) m khng dy.

VII.8
T vit: Bt phn bt khi,
bt ph bt pht. C nht ngung,
bt d tam ngung phn, tc bt
phc d.
Dch. Khng t ni: K
no khng pht phn tm
hiu th ta khng m (ging
cho); khng rng t kin
(mun ni m khng c) th
ta khng khai pht cho. Ta vn
cho mt gc ri m khng t
suy ngh tm ra ba gc kia, th

ta khng dy cho na.

VII.9
T thc hu tang gi chi
trc, v thng bo d. T th
nht khc tc bt ca.
Dch. Khng t n vi
ngi tang th (bun m) khng
n no. Ngy no Khng t (i
iu m) khc th ngy
khng n ca.

VII.10
T v Nhan Uyn vit: Dng
chi tc hnh, x chi tc tng,
duy ng d nh hu th ph! T
L[102] vit: T hnh tam qun,
tc thy d. T vit: Bo h
bng h, t nhi v hi gi, ng
bt d d. Tt d lm s nhi c,
hiu mu nhi thnh gi d.
Dch. Khng t bo Nhan
Uyn: C ai dng th ta em
o ra thi hnh, khng dng th
thu tng (gi) o l (c ngi

dch l n vi o l), ch thy

v anh c nh vy thi! T
L hi: Nu thy thng lnh
tam qun th thy la ai gip
? Khng t p: Tay
khng m bt cp, khng m li
qua sng[103], cht khng tic
thn, k y ta khng cho theo
gip ta. Nht nh l bit k no
lm s m bit lo s, thn
trng, kho mu tnh ri mi
quyt nh (hoc thnh cng).

VII.11
T vit: Ph nhi kh cu d,
tuy chp tin chi s, ng dic vi
chi; nh bt kh cu, tng ng
s hiu.
Dch. Khng t ni: Ph
qu m c th cu c th d
lm k cm roi nh xe hu
ngi (cng vic ti tin), ta
cng lm, ph qu m khng
th cu c, th ta c theo s
thch ca ta.

VII.12
T chi s thn: trai, chin,
tt.
Dch. Khng t thn trong
nhng khi trai gii, chin tranh
v bnh tt.

VII.13
T ti T vn thiu, tam
nguyt bt tri nhc v, vit: Bt
vi nhc chi ch t d.
Dch. Khng t khi T,
nghe nhc Thiu, ba thng lin
khng bit mi tht, bo:
Khng ng nhc tc ng
ti ta c nh vy. (c ngi
dch: khng ng vua Thun lm
c khc nhc tn thin, tn
m nh vy).

Ch thch. V nhc Thiu,

coi bi III.25.

VII.14
Nhim Hu vit: Phu t v
V qun h? T cng vit:
Nc, ng tng vn chi.
Nhp vit: B Di, Thc T, h
nhn d. Vit: C chi hin
nhn d. Vit: On h? Vit:
Cu nhn nhi c nhn, hu
h on? Xut vit: Phu t bt
v d.
Dch. Nhim Hu hi:
Thy ta c thin v vi vua T
khng? T Cng p: , ti

cng c hi thy vic . Ri

v hi Khng t: Tha thy,
B Di v Thc T l ngi nh
th no? p: L ngi hin
xa. Li hi: Hai ng y c
on hn g khng? p: Cu
nhn c nhn th cn on
hn g na? T Cng tr ra
bo Nhim Hu: Thy khng
thin v vi vua V u.
Ch thch. Khng t lc
nc V, m vua V l V
Xut cng bt hiu, cp ngi
cha trong khi cha t lon ra

nc ngoi; ri khi cha v, em

qun ra c cha. Nhim Hu v
T Cng nghi Khng t c
nh bnh vc vua V, cho nn
T Cng em vic B Di, Thc
T hi d Khng t. B
Di, Thc T (coi bi V.22) l
hai anh em rut, con vua C
Trc, cui i Thng, u i
Chu. B Di l anh c, Thc T
l em t. Vua C Trc yu
Thc T, lp di mnh cho Thc
T ni ngi. Triu nh theo di
mnh, lp Thc T, Thc T

khng chu, nhng li cho B

Di cho phi l. B Di cng
khng chu, bo c tun theo
lnh cha. Khng ai chu nhn
ri trn c vo ni, triu nh
phi lp ngi con gia. Vy
hai ngi ly ngha lm
trng, tri hn vi vua V.
Khng t khen h tc th l ch
vua V ri; cho nn T Cng
bo Nhim Hu: Thy khng
thin v vi vua V u. Coi li
nhn xt v ngha v ngh
thut bi ny trong C vn

Trung Quc ca ti, tr.20-21

(Tao n 1966). B Di, Thc
T cn c coi l nhn v l
dm can V vng (nh Chu)
ng nh nh n (dit vua
Tr).

VII.15
T vit: Phn s t, m
thy, khc qung nhi chm chi,
nhc dic ti k trung h. Bt
ngha nhi ph th qu, ng
nh ph vn.
Dch. Khng t ni: n
go xu, ung nc l, co cnh
tay m gi u, trong cnh
cng c ci vui. Lm iu bt
ngha m c giu sang th ta
coi nh my ni.

VII.16
T vit: Gia ng s nin,
ng thp d hc Dch, kh d v
i qu h.
Dch. Khng t ni: Cho
ta sng thm t nm na, ti
nm chc tui nghin cu Dch
( bit l tin thoi) th c th
khng lm li ln.
Ch thch. Khng t ni
cu chc vo khong ngoi
40 tui. Nhng c ngi bo

hai ch ng thp [ ] chnh

l ch tt [ ] chp lm, ch
dch [ ] chnh l ch dic [ ]
(cng), v chm cu nh sau:
Gia ng s nin tt d hc, dic
kh d v i qu h, dch l:
Cho ta sng thm t nm na
hc th cng c th khng
lm li ln[104].

VII.17
T s nh ngn, Thi, Th,
chp l, giai nh ngn d.
Dch. Khng t cng c
lc dng ngn ng tiu chun
(ca triu nh nh Chu); khi
c Thi, Th v lm l, u
dng ngn ng tiu chun.
Ch thch. Thi , ngn
ng dng triu nh nh Chu
l ngn ng tiu chun, ph
thng cho mi nc (cng nh

ting Bc Kinh ngy nay dng

cho c nc Trung Hoa, cho
nn gi l ting ph thng).
Khng t ngy thng dng
ngn ng ca L, nhng khi
c Thi, Th v lm l th dng
ngn ng ca Chu.
C ngi hiu khc hn: nh
ngn l ging lun v dch l:
Khng t hay ging v Kinh
Thi, Kinh Th v gi l

VII.18
Dip cng vn Khng t
T L, t l bt i. T vit:
Nh h bt vit: k vi nhn d,
pht phn vong thc, lc d
vong u, bt tri lo chi tng
ch vn nh.
Dch. Dip cng (i phu
nc S, h Thm, tn Ch
Lng, hi lm quan lnh
huyn Dip, t xng cn l
cng) hi T L v Khng t,
T L khng p. Khng t

bo: Sao anh khng bo: y

lm ngi pht phn c sch
(tm hiu o l) n qun n,
khi tm c ri th vui sng
n qun mi lo bun, khng
bit rng ci gi n ti ni ri,
nh vy .

VII.19
T vit: Ng phi sinh nhi tri
chi gi, hiu c, mn d cu chi
gi d.
Dch. Khng t ni: Ta
chng phi tri sanh ra bit
o l, ta a thch vn ho c
m sing nng tm hc.

VII.20
T bt ng: qui, lc, lon,
thn.
Dch. Khng t khng ni
v (4 ci ny): qui d, dng
lc, phn lon, qu thn.

VII.21
T vit: Tam nhn hnh, tt
hu ng s yn: trch k thin
gi nhi tng chi, k bt thin gi
nhi ci chi.
Dch. Khng t ni: Ba
ngi cng i (ta vi hai ngi
na) tt c ngi lm thy ta:
la ci hay ca ngi ny m
hc, xt ci quy ca ngi kia
m t sa mnh.
Ch thch. C ngi cho

ch tam (ba) y tr mt s
khng nht nh: vi ba hoc
hn cng c.

VII.22
T vit: Thin sinh c
d, Hon Khi k nh d h?
Dch. Khng t ni: Tri
cho ta c phm c, Hon Khi
lm g c ta?
Ch thch. Vic ny, T
M Thin chp trong S k:
Khng t qua nc Tng cng
vi t tp v l di mt
gc cy ln. Quan t m nc
Tng l Hon Khi (khng hiu

v l g) mun git ng, cho n

cy . Khng t (thng thng)
i. t bo: Mnh i mau
ln, Khng t p: Tri cho
ta phm c. Coi li bn
trong cun Khng t.

VII.23
T vit: Nh tam t d ng vi
n h? Ng v n h nh. Ng
v hnh nhi bt d nh tam t
gi, th Khu d.
Dch. Khng t ni: Cc
tr ng rng ta c iu g giu
cc tr chng? Ta chng c
iu g giu c. Ta khng lm
iu g m chng cho cc tr
hay. Khu ny nh vy .

VII.24
T d t gio: vn, hnh,
trung, tn.
Dch. Khng t dy hc
tr v: vn (in tch, vn hin),
hnh (hnh vi, thc hnh) ln
trung (tn tm), tn. C th c
l hnh (c hnh)[105].

VII.25
T vit: Thnh nhn, ng bt
c nhi kin chi h, c kin
qun t gi, t kh h. T vit:
Thin nhn, ng bt c nhi
kin chi h, c kin hu hng
gi, t kh h. V nhi vi hu, h
nhi vi doanh, c nhi vi thi,
nan h hu hng h.
Dch. Khng t ni: Bc
thnh nhn, ta cha c thy,
thy c bc qun t cng
kh ri. Khng t ni: Bc

thin nhn, ta cha c thy,

thy ngi tit tho khng thay
i cng kh ri. Khng c m
bo l c, rng m bo l y,
thiu m bo l d (c ngi
dch l tn tin m bo l rng
ri), nh vy kh bo l tit
tho khng thay i c.

VII.26
T vit: T iu nhi bt
vng, dc bt x tc.
Dch. Khng t cu th
khng dng li, bn th khng
bn chim ang ng.

VII.27
T vit: Ci hu bt tri nhi
tc chi gi, ng v th d. a
vn, trch k thin gi nhi tng
chi, a kin nhi ch chi, tri chi
th d.
Dch. Khng t ni: C
nhng k khng bit m lm
cn, ta khng nh vy. Nghe
nhiu, chn iu phi lm theo,
thy nhiu m ghi nh, nh vy
m bit c, bit nh vy ch
l hng th (km hng sinh ra

 bit).
Ch thch. Tri (chi th d)
c ngi c l tr. E lm v
thin XVI Qu th, bi 9 c cu:
Sinh nhi tri chi, thng d; hc
nhi tri chi, th d; m thin
VII, bi 19, Khng t cng ni:
Ng phi sinh nhi tri chi gi; r
rng Khng t nhn l hng
hc nhi tri chi, tc hng th
chi.

VII.28
H hng nan d ngn.
ng t kin, mn sinh hoc.
T vit: D k tin d, bt d
k thoi d, duy h thm? Nhn
khit k d tin, d k khit d,
bt bo k vng d.
Dch. Ngi lng H (c
ting l c nghch) kh ging
iu phi cho h nghe c;
mt thanh nin lng li yt
kin ( xin hc); Khng t
tip, t phn vn nghi hoc.

Khng t bo: Ngi ta tin

b th mnh tn thnh, thoi b
th khng tn thnh, h tt phi
(nghim khc) thi qu. Ngi
ta t tinh khit m mong c
tin b, th ta tn thnh lng
tinh khit ca h (by gi) ch
khng ng v (hoc k ti)
d vng ca h. (C ngi dch
l khng bo lnh v d vng
ca h. Lm Ng ng li
hiu l v hnh ng sau ny
ca h).

VII.29
T vit: Nhn vin h tai?
Ng dc nhn, t nhn ch h.
Dch. Khng t ni: iu
nhn, u c xa g? Ta mun
n th n n.

VII.30
Trn t bi vn: Chiu cng
tri l h? Khng t vit: Tri
l. Khng t thoi p Vu M
K nhi tin chi, vit: Ng vn
qun t bt ng, qun t dic
ng h? Qun th Ng, vi
ng tnh, v chi Ng Mnh t.
Qun nhi tri l, thc bt tri l?
Vu M K d co. T vit:
Khu d hnh, cu hu qu,
nhn tt tri chi.
Dch. Quan t bi (coi b

hnh) nc Trn hi: Vua

Chiu cng (nc L) c bit l
khng? Khng t p: Bit
l. Khng t lui ra ri, quan t
bi vi Vu M K (hc tr
Khng t) mi tin ln, hi:
Ti nghe ni ngi qun t
khng thin v, t ra qun t
cng thin v sao? Vua L ci
con gi nc Ng, cng h vi
mnh, gi tri ra l Ng Mnh
t[106]. Vua Chiu cng m bit
l th ai m khng bit l? Vu
M K thut li vi Khng t.

Khng t ni: Khu ny may

mn, c li g th mi ngi u
bit.

VII.31
T d nhn ca nhi thin, tt
s phn chi, nhi hu ho chi.
Dch. Khng t ht vi ai,
thy ngi y ht hay th bo
ngi ht li mnh cng
ht.

VII.32
T vit: Vn, mc ng do
nhn d; cung hnh qun t, tc
ng v chi hu c.
Dch. Khng t ni: Hc
v hc thut, sch v th ho
chng ta cng bng ngi; cn
lm ngi qun t th ta cha
c.

VII.33
T vit: Nhc thnh d
nhn, tc ng khi th[107]? c
vi chi bt ym, hi nhn bt
quyn, tc kh v vn nh d h.
Cng Ty Hoa vit: Chnh duy
t bt nng hc d.
Dch. Khng t ni: Lm
c bc thnh vi nhn th ta
u dm. Bt qu ta hc lm
(thnh, nhn) m khng chn,
dy ngi m khng mt, ch
c th gi c nh vy m

thi. Cng Ty Hoa tha:

chnh l iu chng con khng
hc c.

VII.34
T tt bnh, T L thnh
o. T vit: Hu ch? T
L i vit: Hu chi, Ly vit:
o nh thng h thn
chi. T vit: Khu chi o
cu h.
Dch. Khng t au nng,
T L xin php cu o. Khng
t ni: C l y chng? T L
p: Tha c, sch Lu (sch
chp cc bi cu o) c cu:
V ng m cu o vi thn

trn tri di t. Khng t

ni: Khu ny cu o t lu
ri. ( ni n phi o th
chng cn cu o).

VII.35
T vit: Xa tc bt tn,
kim tc c, d k bt tn d,
ninh c.
Dch. Khng t ni: Xa
x th d ho ra kiu ngo, kim
phc th d ho ra qu ma.
Th chu ting qu ma cn
hn l kiu ngo.

VII.36
T vit: Qun t thn ng
ng, tiu nhn trng thch
thch.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t th thn nhin
vui v, k tiu nhn th lo lng u
su.

VII.37
T n nhi l, uy nhi bt
mnh, cung nhi an.
Dch. Khng t n ho m
nghim trang, oai v m khng
d dn, cung knh m th thi.

THIN VIII
THI B
VIII.1
T vit: Thi B, k kh v
ch c d d h. Tam [108] d
thin h nhng, dn v c nhi
xng yn.
Dch. Khng t ni: ng
Thi B ng gi l ngi c
rt cao. My ln nhng thin
h (mt cch rt kn o) khin

dn khng bit m ca tng.

VIII.2
T vit: Cung nhi v l tc
lao, thn nhi v l tc t, dng
nhi v l tc lon, trc nhi v l
tc gio.
Dch. Khng t ni: Cung
knh m khng bit l (ngha l
khng thch hp, va phi) th
kh nhc, cn thn m khng
bit l th nht nht, dng cm
m khng bit l th lon ng,
ngay thng m khng bit l th
gt gao, mt lng ngi.

Qun t c thn tc dn
hng nhn; c cu bt di tc
dn bt du.
Dch. Ngi qun t
(cm quyn) gi trn o vi
ngi thn th dn pht khi
lng nhn i; khng b ngi c
th dn khng bc bo.

VIII.3
Tng t hu tt, triu mn
t vit: Khi d tc, Khi
d th. Thi vn: Chin chin
cng cng nh lm thm uyn,
nh l bc bng. Nhi kim nhi
hu, ng tri min ph, tiu t.
Dch. Tng t b bnh
nng (kh qua), cho gi cc
t ti, bo: D chn ta ra xem,
d tay ta ra xem. Kinh Thi c
cu: Phi nm np chm
chm, nh i xung vc su,

nh i trn lp bng mng. T

nay v sau, ta mi bit thot
khi hnh lc, cc tr.
Ch thch. Thot khi hnh
lc, khng b cht chn, cht
tay, m gi c trn thn th
cha m sinh ra, khng lm nhc
cha m, nh vy l c hiu (coi
li bn ca ti trong cun
Khng t chng IV).

VIII.4
Tng T hu tt, Mnh Knh
t vn chi. Tng T ngn vit:
iu chi tng t, k minh d
ai; nhn chi tng t, k ngn
d thin. Qun t s qu h o
gi tam: ng dong mo, t vin
bo mn h; chnh nhan sc, t
cn tn tiu; xut t kh, t vin
b bi h. Bin u chi s, tc
hu t tn.
Dch. Tng t au nng,
Mnh Knh t (i phu nc

L) n thm. Tng t bo:

Con chim sp cht, ct ting
ku bi ai, ngi ta sp cht, tht
ra li thin. Ngi qun t
(cm quyn) trong o giao
thip, qu trng ba iu: c ch
dung mo ng nn th bo,
ngo mn; nt mt nghim tc,
thnh tn; li ni ng nn th
b, tri l. Cn vic sp t cc
cng t th c vin chc
chm nom. (mnh khi quan
tm ti).

VIII.5
Tng T vit: D nng vn
bt nng, d a vn qu; hu
nhc v, thc nhc h; phm
nhi bt hiu, tch gi ng hu
thng tng s t h.
Dch. Tng t ni: Mnh
gii m i hi ngi d, bit
nhiu hi ngi bit t, mnh c
ti c m ta nh khng, y
m ta trng rng, b xc
phm m chng xc phm li,
ngy xa bn ta thng theo

c vy.
Ch thch. C th Tng t
khen bn c l Nhan Uyn.

VIII.6
Tng T vit: Kh d thc
lc xch chi c, kh d k bch l
chi mnh, lm i tit, nhi bt
kh ot d; qun t nhn d,
qun t nhn d.
Dch. Tng t ni: Mt
i thn c th giao ph cho
mt hong t m ci cao su
thc (khong su gang tay,
mi tui), c th giao vn
mnh mt nc trm dm,
trong khi nguy bin m gi trn

tit tho, ngi nh vy c phi

l qun t khng? Hn l qun
t ri.

VIII.7
Tng T vit: S bt kh d
bt hong ngh, nhim trng nhi
o vin. Nhn d vi k nhim,
bt dic trng h? T nhi hu
d, bt dic vin h?
Dch. Tng t ni: K s
khng th khng cng cng,
quyt tm, l v nhim v nng
m ng xa. Nhim v l lm
iu nhn, nh vy chng nng
sao? Lm cho n cht mi
thi, nh vy ng chng xa

sao?

VIII.8
T vit: Hng Thi, lp
L, thnh Nhc.
Dch. Khng t ni: Hc
Thi phn khi, hc L lp
thn, hon thnh s hc bng
Nhc.
Ch thch. Nhc c cng
dng iu ho tnh tnh v ho
mnh vi ngi.

VIII.9
T vit: Dn kh s do chi,
bt kh s tri chi.
Dch. Khng t ni: Dn
chng, c th khin h theo
(iu no ), ch khng th
ging cho h hiu c.
Ch thch. Coi li bn ca
chng ti trong cun Khng t.
C ngi chm cu: Dn kh,
s do chi; bt kh s tri ngha
l dn no kh th khin cho noi

theo; dn no khng kh th
khin cho phi bit.

VIII.10
T vit: Hiu dng, tt bn,
lon d. Nhn nhi bt nhn, tt
chi d thm, lon d.
Dch. Khng t ni: K
hiu dng m li ght cnh
ngho kh th s lm lon.
Ngi bt nhn m b ght b
thi qu th s ni lon.

VIII.11
T vit: Nh hu Chu cng
chi ti chi m, s kiu th ln, k
d bt tc quan d d.
Dch. Khng t ni: Nh
c ti nng tt p nh Chu
cng, m c tnh ku ngo, bin
ln, th nhng ti c g khc
cng khng xt na.

VIII.12
T vit: Tam nin hc, bt
ch cc, bt d c d.
Dch. Khng t ni: Hc
ba nm m khng c cu
bng lc, d c my ngi?

VIII.13
T vit: c tn hiu hc,
th t thin o, nguy bang bt
nhp, lon bang bt c. Thin
h hu o tc hin, v o tc
n. Bang hu o, bn th tin
yn, s d; bang v o, ph th
qu yn, s d.
Dch. Khng t ni:
Vng tin o m ham hc, gi
o ti cht. Nc nguy ng
vo, nc lon khng . Thin
h chnh tr tt th ra lm quan,

chnh tr hc m th n. Nc
nh c chnh tr tt m mnh
ngho hn th ng xu h,
nc nh chnh tr hc m m
mnh ph qu th ng xu h.

VIII.14
T vit: Bt ti k v, bt
mu k chnh.
Dch. Khng t ni:
Khng chc v no th ng
mu tnh vic ca chc v .

VIII.15
T vit: S Ch chi thy,
Quan th chi lon, dng
dng h doanh nh tai!
Dch. Khng t ni:
Quan thi s Ch (nhc
trng) khi mi tu nhc (c
sch dch l khi mi nhm
chc), on ng hp tu kt
thc Quan th p v vui tai
thay!

VIII.16
T vit: Cung nhi bt trc,
ng nhi bt nguyn, khng
khng nhi bt tn, ng bt tri chi
h.
Dch. Khng t ni: K
cung vng m khng ngay
thng; ngy th m khng trung
hu, bt ti (hoc di dt) m
khng th tn, ta khng bit
hng ngi ra sao! (c
ch l b i).

VIII.17
T vit: Hc nh bt cp,
do khng tht chi.
Dch. Khng t ni: Hc
th (phi gng sc) nh s
khng kp, hc c iu g ri
th s qun mt.

VIII.18
T vit: Nguy nguy h,
Thun, V chi hu thin h d,
nhi bt d yn.
Dch. Khng t ni: Vi
vi thay, ng Thun v ng V
c thin h (lm vua) m
chng ly lm vui (chng
hng vinh hoa ph qu).
Ch thch. C ngi hiu
l c thin h m khng
do mnh cu mong ( ni hai

ng u c nhng ngi). Li
c thuyt: c thin h m
v vi (chng lm g c) v c
hin thn gip sc tr dn cho.

VIII.19
T vit: i tai, Nghiu,
Thun chi vi qun d. Nguy
nguy h, duy thin vi i, duy
Nghiu tc chi. ng ng h,
dn v nng danh yn. Nguy
nguy h, k hu thnh cng d.
Hon h, k hu vn chng.
Dch. Khng t ni: Ln
thay, s nghip lm vua ca ng
Nghiu, ng Thun. Vi vi
thay, ch c tri l v i, v ch
c vua Nghiu l theo c

tri. Lng lng thay, dn chng

khng tm c li no khen
cho ng (c nghip) ca ng.
Vi vi thay, s thnh cng ca
ng. Rc r thay, l nhc v
ch ca ng.

VIII.20
Thun hu thn ng nhn
nhi thin h tr. V vng vit:
D hu lon thn thp nhn.
Khng t vit: Ti nan, bt k
nhin h? ng, Ngu chi t,
t vi thnh. Hu ph nhn yn,
cu nhn nhi d. Tam phn
thin h hu k nh, d phc s
n. Chu chi c, k kh v ch
c d d h.
Dch. ng Thun c nm
hin thn m thin h thnh tr.

ng V vng (nh Chu) ni:

Ta c mi i thn tr thin
h. Khng t ni: (Ngi ta
thng bo) kh kim c
nhn ti. Li chng ng ?
So vi i ng (vua Nghiu),
i Ngu (vua Thun) th i
ny (Vn vng, V vng nh
Chu) nhn ti nhiu hn, nhng
trong s c mt ngi n
b, thnh th ch cn chn
ngi thi. Vua Vn vng
(cha V vng) c hai phn
ba thin h theo mnh m vn

thn phc nh n. c ca nh
Chu nh vy, c th ni l cc
cao.
Ch thch. Nm v hin
thn ca vua Thun l: V,
Tc, Tit, Cao Dao, B ch.Mi v hin thn ca V
vng l: Chu cng, Triu cng,
Khng Thng, Tt cng,
Vinh cng, Thi in, Honh
Yu, Tn Nghi Sanh, Nam
Cung Qut v b p Khng,
v V vng. Lon thn y
c ngha l b ti gii tr lon.

VIII.21
T vit: V, ng v gin
nhin h. Ph m thc nhi tr
hiu h qu thn, c y phc nhi
tr m h pht min, ti cung tht
nhi tn lc h cu hc[109]. V,
ng v gin nhin h.
Dch. Khng t ni: Ta
chng ch vua V (nh H) vo
u c c. ng n ung m
bc m cng t qu thn rt
trng hu; n mc xu x m
khi cng t, l phc rt p;

cung tht nh hp m tn lc
sa sang ngi lch (m ch cng
vic ca V). Vua V, ta chng
ch vo u c c.
Ch thch. Pht v min l
o v m khi t.

THIN IX
T HN
IX.1
T hn ngn li d mnh d
nhn.
Dch. Khng t t ni ti
li, vi mnh v o nhn.
Ch thch. Chu Hi hiu
nh Trnh t v dn li ca
Trnh: Tnh ti li th hi
ngha, l ca mnh huyn vi, m

o nhn rng ln, nn Khng

t t ni n. Nhng nhiu
ngi thc mc iu ny: Trong
Lun ng Khng t ni v li
n su ln, v mnh mi ln,
v nhn c trm ln, sao bo t
ni v nhn c?
1. C ngi ging: ch ngn
(ni) y khng phi l li
Khng t ni trong khi dy
hc (dy th ng ni rt
nhiu v nhn c trm

ch); m l t ngn, c
ngha l li ng ni trong
i sng hng ngy, trong
khi x s, hoc li ng ni
v ng, ng t xt ti li, v
ng ch theo ngha; t ni ti
thin mnh v ng ch
trng sa i x hi l vic
khng th lm c m ng
vn lm (tri k bt kh vi nhi
chi), chnh T Cng cng
bo khng c nghe ng
ni v o tri (bi V.12);
cn ng t ni ti nhn,

ngha l ng khng t cho

mnh l nhn m cng t
khen ai l nhn.
2. V ng trong Trung Quc
trit hc i cng
(Thng v n qun) v
Triu Thng (sch dn)
ging khc: Khng t t ni
v nhn trong dy hc,
nhng v mn coi c
nhn l quan trng, nn ln
no thy ni ti cng ghi
, v vy m trong Lun
ng chng ta mi thy

nhiu. Hai thuyt trn c

th tm chp nhn c.
Ngoi ra cn nhng thuyt
ny na:
3. Ch d y phi hiu l
km vi. Khng t t ni li
km vi mnh, vi nhn.
4. Ch d c ngha l ri n.
Khng t t ni ti li, ri
n mnh (ni n mnh
nhiu hn li) sau cng n
nhn (ni n nhn nhiu
hn c).
5. Ch d c ngha l hp vi.

Khng t t ni rng li hp
vi mnh, vi nhn, m cho
rng li thng tri vi
mnh, vi nhn. C ngi
chm cu sau ch li, v
dch l: m theo (d) mnh
tri theo iu nhn. Ch
d dng nh trong
cu: Ng d im (Ta
mun theo anh im, mun
nh anh im) trong bi
XI.25.
6. Li c ngi bo ch hn
y phi c l hin, ngha

l r rng, Khng t ni
minh bch v li, mnh v
nhn. Sai. Khng t c ni
g minh bch v li, v nhn
u.

IX.2
t hng ng nhn vit:
i tai Khng t! Bc hc nhi
v s thnh danh. T vn chi, v
mn t vit: Ng h chp.
Chp ng h? Chp x h? Ng
chp ng h.
Dch. C ngi trong ng
t Hng (thi 500 nh l
mt ng cng nh lng xm)
bo: ng Khng t tht l v
i! Hc vn qung bc, nhng
chng chuyn v mt mn g

c. Khng t nghe c, ni
vi cc t: Ta chuyn v
mn no y? Mn nh xe,
hay mn bn cung? Ta s
chuyn v mn nh xe.
Ch thch. nh xe cng
l mt trong lc ngh, nhng
chuyn nh xe cho ngi l
ngh thp hn nht. Khng t
ni a vi mn sinh nh vy v
trong bi XIII.4 ng ch Phn
Tr nh nhen khi xin ng dy
cho ngh nng, (ngh ny cao
hn ngh nh xe).

IX.3
T vit: Ma min, l d,
kim d thun, kim, ng tng
chng. Bi H, l d, kim bi
h thng, thi d; tuy vi
chng[110], ng tng h.
Dch. Khng t ni: i
m gai l theo l xa, nay dng
m t r hn (v tn cng
hn), nn ta theo s ng. B
ti bi yt vua th mi u ng
di thm m bi, (ri ln
trn thm ri li bi na), l

l xa; ngy nay ln n trn

thm ri mi bi, nh vy l
kiu mn; cho nn tuy tri vi
s ng, ta vn bi t di
thm.

IX.4
T tuyt t, v , v tt, v
c, v ng.
Dch. Khng t b hn
bn tt ny: v l xt vic g
th khng em ring (hoc t
dc) ca mnh vo m c theo
l phi; v tt, tc khng
quyt rng iu tt ng,
vic tt lm c; v c,
tc khng c chp; v ng,
tc qun mnh i, khng cho
ci ta lm m m (hoc khng

ch k m phi ch cng v t).

Ch thch. C nh bn
thm: v l tr, v tt l ngha,
v c l l, v ng l nhn.
ng.

IX.5
T y Khung, vit: Vn
vng k mt, vn bt ti t h!
Thin chi tng tng t vn d,
hu t gi bt c d t vn
d. Thin chi v tng t vn d,
Khung nhn k nh d h?
Dch. Khng t b vy
thnh Khung (nc V), bo:
Vua Vn vng mt ri, l
nhc, ch ca ng chng
truyn li cho ta sao! Tri m
mun hu dit vn ha th

ngi sau u c tha hng

vn ha ; Tri m cha mun
hu dit vn ha th ngi
t Khung lm g c ta?
Ch thch. Chuyn ny
chp trong S k ca T M
Thin. Ngi t Khung ght
Dng H (Lun ng gi l
Dng Ho), gia thn h Qu,
thy tng mo Khng t ging
Dng H nn mun hm hi;
khi h bit l lm th xin li v
th ng ra.

IX.6
Thi t vn T Cng, vit:
Phu t thnh gi d? H k a
nng d? T Cng vit: C
thin tng chi tng thnh, hu
a nng d. T vn chi, vit:
Thi t tri ng h? Ng thiu
d tin, c a nng b s. Qun
t a h tai? Bt a d. Lao
vit: T vn: Ng bt th, c
ngh.
Dch. Mt quan thi t hi
Khng t: Phu t (tc Khng

t) phi l thnh chng? Sao m

a ti th? T Cng p: Tri
rng ri mun cho ngi lm
thnh nhn, li cho ngi nhiu
ti. Khng t nghe c, bo:
Quan thi t bit ta chng? Ta
hi nh ngho hn nn hc
c nhiu ngh b lu. Ngi
qun t c cn bit nhiu ngh
khng? Khng cn. Lao bo:
Thy ta c ln ni: Ta v
khng c dng (c lm
quan) cho nn hc c nhiu
ngh.

Ch thch. Lao l hc tr
Khng t, khng bit h g.

IX.7
T vit: Ng hu tri h tai?
V tri d. Hu b phu vn
ng, khng khng nh d, ng
khu k lng oan nhi kit
yn.
Dch. Khng t ni: Ta
c bit rng khng? Khng. C
ngi nh qu no li hi ta, ta
vn khng bit g c, nhng ta
hi u ui (hoc mt phi
mt tri) mi nghi ng ca
ngi , (do m hiu c)

m ging gii ht cho.

IX.8
T vit: Phng iu bt
ch, h bt xut , ng d h
ph[111]!
Dch. Chim phng
chng n, bc chng hin
trn sng Hong H, ta ht hi
vng ri!
Ch thch. Ngi Trung
Hoa tin phng l mt linh
iu, vua Thun c ngi ta
dng mt con, ri ti i Vn

vng c chim phng ht

ni K. Bc l bc c hnh
bt qui; thi Phc Hi, c con
long m i n trn lng, hin
trn sng Hong H. l
nhng im thnh nhn xut
hin. Khng t khng thy hai
vt , cho rng thnh vng
khng ra i v o ca ng
khng th thi hnh c.

IX.9
T kin t thi gi, min y
thng gi d c gi, kin chi,
tuy thiu, tt tc, qu chi tt x.
Dch. Khng t thy ngi
bn s gai ( tang), ngi
bn l phc vi ngi m, th
nhng ngi d nh tui,
ng cng ng dy; i qua mt
nhng ngi y th ng ro
bc.

IX.10
Nhan Uyn v nhin thn
vit: Ngng chi di cao, ton
chi di kin, chim chi ti tin,
ht yn ti hu. Phu t tun
tun nhin thin d nhn. Bc
ng d vn, c ng d l, dc
bi bt nng. K kit ng ti,
nh hu s lp trc nh, tuy dc
tng chi, mt do d d.
Dch. Nhan Uyn bi ngi
khen: o (thy ta) cng
ngng ln trng cng thy cao,

cng c cng cng, mi thy

trc mt, bng hin sau
lng. Thy tun t m kho dn
d ngi. Thy dng th tch
m m rng tri thc ta, dng l
tit c thc hnh vi ta, d ta
c mun thi cng khng c.
Ta tn dng nng lc m c h
vn thy c ci g cao ln sng
sng pha trc, ta mun theo
ln ti cng m khng sao theo
cho ni.

IX.11
T tt bnh. T L s mn
nhn vi thn. Bnh gin. Vit:
Cu h tai, Do chi hnh tr d.
V thn nhi vi hu thn. Ng
thy khi? Khi thin h? Th d
d k t thn chi th d, v
ninh t nh tam t chi th h?
Th d tng bt c i tng,
d t o l h?
Dch. Khng t au nng.
T L bo anh em ng mn
lm gia thn (h tang nu

Khng t mn phn). Khi bnh

gim, Khng t (mi hay
truyn ) bo: Lu[112] ri,
anh Do lm chuyn la di !
Nay ta khng c gia thn[113] m
lm nh c gia thn. Nh vy l
di ai, di Tri chng? V li,
ta cht trong tay gia thn, u
bng cht trong tay cc tr?
V li, khng c i tng,
chng hn cht dc ng dc
x ?[114]

IX.12
T Cng vit: Hu m ngc
t, un c nhi tng ch? Cu
thin c[115] nhi c ch? T vit:
C chi tai, c chi tai, ng i
c gi d.
Dch. T Cng ni: C
vin ngc p y, nn b
vo hp m ct i chng? Hay
cu c thng nhn tt m bn
i? Khng t p: Bn i
ch, bn i ch! Ta i c
thng nhn y.

IX.13
T dc c cu di. Hoc vit:
Lu, nh chi h? T vit:
Qun t c chi, h lu chi
hu?
Dch. Khng t (chn
ngn) mun qua cc dn tc
km vn minh min ng. C
ngi bo: Cc ni b lu,
lm sao c? ng p:
Ngi qun t li (gio ho
h) th cn g b lu na?

IX.14
T vit: Ng t V phn L,
nhin hu nhc chnh Nh,
Tng cc c k s.
Dch. Khng t ni: Ta t
V tr v L, ri mi nh
chnh li nhc, m nhc Nh v
Tng c din tu ng m
lut.
Ch thch. Hi ny Khng
t trn 69 tui. Nh, Tng l
nhng loi thi trong Kinh Thi,

m cng l nhng nhc iu.

C ngi hiu l Khng t sp
t li nhng thin Nh, Tng
trong Kinh Thi, hoc nh li
trong trng hp no nn tu
nhng nhc Nh, Tng.

IX.15
T vit: Xut tc s cng
khanh, nhp tc s ph huynh,
tang s bt cm bt min, bt vi
tu khn, h hu ng tai?
Dch. Khng t ni: Ra
lm quan th th bc cng
khanh (cc i thn chp
chnh), nh th th cha m,
vic tang khng dm khng lm
trn l, khng cho ru lm
lon tnh, bn iu ta lm
c iu no khng?

IX.16
T ti xuyn thng vit:
Th gi nh t ph, bt x tr
d.
Dch. Khng t ng trn
b sng, ni: Nc chy i
hoi, ngy m khng ngng.
Ch thch. C th hiu l
thi gian tri i hoi, ng nn
b l; hoc: o tri, vn vt
bin ho hoi.

IX.17
T vit: Ng v kin hiu
c nhi hiu sc gi d.
Dch. Khng t ni: Ta
cha thy ai hiu c bng hiu
sc.

IX.18
T vit: Th nh vi sn, v
thnh nht qu, ch, ng ch d.
Th nh bnh a, tuy phc nht
qu, tin, ng tin[116] d.
Dch. Khng t ni: V
nh p ni, ch cn thiu mt
st na l ngng, l ti ta mun
ngng vy. V nh ti trn t
bng[117], tuy mi xung mt
st, m tip tc na, li ti ta
mun tip tc vy.

IX.19
T vit: Ng chi nhi bt na
gi, k Hi d d?
Dch. Khng t ni:
Ging dy cho m thi hnh
khng tr nhc, th ch c anh
Nhan Hi chng?

IX.20
T v Nhan Uyn vit: Tch
h! Ng kin k tin d, v kin
k ch d.
Dch. Khng t ni v
Nhan Uyn: Tic thay (v
Nhan Uyn yu)! Ta ch thy
anh y tin (trn ng o l)
m cha h thy ngng.

IX.21
T vit: Miu nhi bt t gi,
hu h ph! T nhi bt thc gi,
hu h ph!
Dch. Khng t ni: La
mc ln m chng tr bng,
c nh vy ri! Tr bng m
khng thnh ht, cng c nh
vy ri!

IX.22
T vit: Hu sinh kh y,
yn tri lai gi chi bt nh kim
d? T thp, ng thp nhi v
vn yn, t dic bt tc y d
d.
Dch. Khng t ni:
ng s bn tr, bit u sau
ny h chng hn mnh by
gi? Nhng khi h bn chc,
nm chc tui m khng c
cht danh vng g, th chng
ng s na.

IX.23
T vit: Php ng chi ngn,
nng v tng h? Ci chi vi qu.
Tn d chi ngn, nng v duyt
h? Dch chi vi qu. Duyt nhi
bt dch, tng nhi bt ci, ng
mt nh chi h d d h.
Dch. Khng t ni:
Ngi ta ly li phi nghim
chnh rn mnh th lm sao
khng nghe cho c? Nhng
nghe t sa i mi l qu.
Ngi ta ly li knh thun tn

thnh mnh, th lm sao m

khng vui lng c? Nhng
nghe ri m suy xt ngi ta c
hm g (ngha l li khen c
ng khng) th mi l qu. Vui
lng m khng suy xt, nghe
m khng sa mnh, hng ngi
ta chng bit dy cch no
na.

IX.24
Bi ny trng vi bi I.8[118].

IX.25
T vit: Tam qun kh ot
soi d, tht phu bt kh ot
ch d.
Dch. Khng t ni: C
th (dng sc mnh) bt c
mt v nguyn soi, ch ch
hng ca mt thng dn th
khng (dng sc mnh m)
ot ni.

IX.26
T vit: Y t un bo, d y
h hc gi lp, nhi bt s gi, k
Do d d! Bt ch bt cu, h
dng bt tang? T L chung
thn tng chi. T vit: Th o
d, h tc d tang.
Dch. Khng t ni: Bn
o bng vi c ng chung vi
ngi bn o bo bng da con
chn (h), con lc[119] m khng
xu h, l anh Do
chng?[120]. Chng k,

chng tham cu, lm vic g

(trong hon cnh no) m
chng tt?[121]. T L ngm
hoi cu . Khng t bo:
Ci i o , g m
gi l (hon ton) tt?

IX.27
T vit: Tu hn, nhin hu
tri tng bch chi hu iu d.
Dch. Khng t ni: Ti
ma ng lnh lo, mi bit loi
tng, bch cn cnh l.

IX.28
T vit: Tr gi bt hoc,
nhn gi bt u, dng gi bt
c.
Dch. Khng t ni:
Ngi tr th khng m hoc,
ngi nhn th khng lo, ngi
dng th khng s.

IX.29
T vit: Kh d cng hc,
v kh d thch o; kh d
thch o, v kh d lp; kh d
lp, v kh d quyn.
Dch. Khng t ni: C
hng ngi mnh c th cng
hc vi h, m v tt c th
cng i vo chnh o vi h;
c th cng i vo chnh o
vi h, m v tt c th ng
vng trong chnh o vi h; c
th ng vng trong chnh o

vi h, m v tt c th theo
php quyn bin vi h.

IX.30
ng l chi hoa, thin k
phin nhi. Khi bt nh ti, tht
th vin nhi. T vit: V chi t
d, ph h vin chi hu.
Dch. Nhng o hoa
trn cy ng l, nghing ng,
lung lay. Ti h chng nh em
sao? Ngt ni ti xa qu
(khng ti c)[122]. Khng t
c bn cu v bo: Nh
vy l cha tht l tng nh,
(nu tht l tng nh) th c

ngi g xa?

THIN X
HNG NG
X.1
Khng t hng ng,
tun tun nh d, t bt nng
ngn gi; k ti tn miu, triu
nh, bin bin ngn, duy cn
nh.
Dch. Khng t lng
xm th cung thun, ta nh
khng bit n ni; ti tn

miu, triu nh th bin lun

rnh r m rt cn thn.

X.2
Triu, d h i phu ngn,
khn khn nh d; d thng
i phu ngn, ngn ngn nh
d. Qun ti, thc tch nh d,
d d nh d.
Dch. Khng t ni:
triu nh, ni vi cc quan h
i phu th ho nh vui v; ni
vi cc quan thng i phu th
nghim tc, chnh trc. Khi vua
lm triu th ng cung knh, c
v nh khng an tm, khng

mt v uy nghi.
Ch thch. Thin ny
nhiu t c: tun tun, bin
bin, khn khn, ngn ngn, d
d mi sch ging mi khc.
i khi chng ti theo Chu Hi.

X.3
Qun triu s tn, sc bt
nh d, tc quc (hoc gic)
nh d. p s d lp, t hu
th, y tin hu xim nh d. X
tin, dc nh d. Tn thoi, tt
phc mnh vit: Tn bt c
h.
Dch. Khi vua (L) triu
ng tip khch (nc ngoi) th
ng bin sc, chn bc run
run, khch cng ng vi ng
th ng chp tay vi ngi bn

t, ngi bn hu; vt trc, vt

sau ca o phiu ng khi ng
ci, ngng, ng ro bc tin
ti (c sch dch l khi a
khch vo, ng i mau), hai
cnh tay a ra thng nh cnh
chim. Khch lui ri, ng tt vo
tu vi vua: Khch khng quay
u li ( i ri).

X.4
Nhp cng mn, cc cung
nh d, nh bt dung. Lp bt
trung mn, hnh bt l vc. Qu
v, sc bt nh d, tc quc nh
d, k ngn t bt tc gi.
Nhip t thng ng, cc cung
nh d, bnh kh t bt tc gi.
Xut ging nht ng, snh
nhan sc, di di nh d. Mt
giai, x tin, x dc nh d,
phc k v, tc tch nh d.
Dch. Khi v ca ln ca

triu nh, ng khom khom nh

ca thp qu. ng khng ng
gia ca, khi i, khng dm
ln ngch ca. i ngang qua
ngai vua (ngai trng), ng bin
sc, chn bc run run, ni
chng ra li. Khi ng vn o
bc ln thm, ng khom
khom, nn hi nh nn th. Khi
lui, bc xung mt bc, sc
mt ng li ho hon vui v.
Xung n bc cui, ng i
mau, hai cnh tay a thng ra
nh cnh chim. Tr v ch c

th ng li cung knh, c v nh
khng yn tm.

X.5
Chp khu, cc cung nh
d, nh bt thng, thng nh
p, h nh th, bt nh chin
sc, tc sc sc nh hu tun.
Hng l, hu dong sc, t ch
(hoc tnh) du du nh d.
Dch. Khi i s nc
ngoi, cm th ngc khu th
ng khom khom nh bng
chng ni, a ngc ln ti u
nh vi cho, h xung ti ngc
nh trao cho ai. ng bin sc

nh s st, chn ren rn bc

tng bc nh noi theo mt vt
g. Khi dng l vt, th dng
mo n ho. (L xong ri) ly
t cch t nhn yt kin vua
quan nc ngoi th v mt
thoi mi, vui v.

X.6
Qun t bt d cm tru[123]
sc, hng t bt d vi tit phc.
ng th, chn hi khch, tt
biu nhi xut chi. Truy y cao
cu, t y ngh cu, hong y h
cu. Tit cu trng, on hu
du. Tt hu tm y, trng nht
thn hu bn[124]. H lc chi
hu d c. Kh tang, v s bt
bi. Phi duy thng, tt si chi,
cao cu, huyn quan, bt d
iu. Ct nguyt, tt triu phc

nhi triu.
Dch. Ngi qun t (tr
Khng t) khng dng trang
sc (y phc) mu cm v
mu tru (c hai mu u
xanh m pha mu hng, mu
tru ti hn v u ging mu
huyn, mu ca l phc, v vy
nn trnh dng trang sc); y
phc thng ngy khng dng
mu hng v mu ta (v ging
vi mu (xch), khng phi
chnh sc). Ma nc, bn o
n bng vi mng ngoi o

lt. Ma rt, mc o en
ngoi vi o lng ngh (hu
con, lng trng) trong; hoc
o di vng ngoi vi o lng
chn mu vng trong. o
lng tuy di, nhng tay o bn
phi ngn hn bn tri ( d
lm vic). Phi c o ng (mm
nh) di gp ri thn ngi.
C nm ngi bng da con chn,
con lc dy. Ci b tang phc
ri, th nhng lt vt dt vo
dy lng. Khng phi l l
phc, th qun ct ngn bt i.

i iu tang, khng bn o lng

d en, khng i m en.
Ngy nguyn n (nguyn vn
l ct nguyt[125], c ngi dch
l ngy mng mt mi thng),
mc tro phc chu vua.

X.7
Trai, tt hu minh y, b, tt
bin thc, c tt thin ta.
Dch. Lc trai gii, tt
dng o tinh khit, bng vi, tt
i thc n, i ch .

X.8
T bt ym tinh, khoi bt
ym t. T nhi i, ng ni nhi
nhc bi bt thc. Sc c bt
thc, x c bt thc. Tht nhm
bt thc, bt thi bt thc. Ct
bt chnh bt thc, bt c k
tng bt thc. Nhc tuy a,
bt s thng t kh. Duy tu v
lng, bt cp lon. C tu, th
b, bt thc. Bt trit khng
thc. Bt a thc. T cng,
bt tc nhc. T nguyt bt

xut tam nht, xut tam nht,

bt thc chi h. Thc bt ng,
tm bt ngn. Tuy s t, thi
canh, tt t[126], tt trai nh d.
Dch. Cm cng trng tinh
cng tt, (cng thch), gi thi
cn nh cng tt. Cm hm v
thiu, c n m tht nho th
khng n. (Thc n m) sc
bin, h ri, khng n; mi hi
cng khng n. (C sch dch l
nhng vt tri ma). Ct khng
ngay ngn (hoc khng ng
cch), khng n. Nc chm

khng thch hp, khng n. D

c tht, (Khng t) cng n t
tht hn cm. Duy c ru l
khng hn ch, nhng khng
ung ti say. Ru bn ca
hng, khng ung, tht mua
ch, khng n. Ba no cng
n gng. Khng n ti qu no.
T cng miu ri, c phn
tht th ng phn pht ngay,
khng cch m. (V tht t
vo bui sng th lm vo hm
trc, nu cch m na,
qua ngy hm sau l ba ngy,

tht i i). Tht cng t tin,

khng qu ba ngy, qu ba
ngy th khng n. Khi n,
khng m lun, khi ng khng
ni chuyn. Tuy l cm th,
canh rau, m trc khi n cng
cung knh cng vi nh lc trai
gii.

X.9
Tch bt chnh bt ta.
Dch. Chiu tri khng
ngay, khng ngi.

X.10
Hng nhn m tu, trng
gi xut, t xut h. Hng
nhn na, triu phc nhi lp
tc giai.
Dch. D tic vi ngi
lng, ng i cc ng lo chng
gy bc ra ri mi ra. Trong
lng lm l na (l tng n
dch) ng bn triu phc ng
trn thm pha ng m d l.

X.11
Vn nhn tha bang[127], ti
bi nhi tng chi. Khang t qu
dc, bi nhi th chi. Vit:
Khu v t, bt cm thng.
Dch. Nhn ai hi thm
bn nc ngoi th khi tin
hnh, ng vai hai vi. (mt: vi
ngi ng nhn, hai: vi bn
xa). (Qu) Khang t tng thuc
ung, ng vi, nhn, ri ni vi
ngi em thuc: Khu ti
cha hiu tnh cht ca thuc

ny, khng dm ung.

X.12
Khi phn. T thoi triu,
vit: Thng nhn h?, bt
vn m.
Dch. Chung nga chy.
Khng t triu v, hi: C ai
b thng khng?, ch khng
hi nga.

X.13
Qun t thc, tt chnh tch
tin thng chi. Qun t tinh,
tt thc nhi tin chi. Qun t
sinh, tt sc chi. Th thc
qun, qun t, tin phn. Tt,
qun th chi, ng th, gia triu
phc, thn. Qun mnh
triu, bt s gi hnh h.
Dch. Vua ban cho thc
n nu chn l ln ngi gia
chiu m nm trc. Vua ban
cho tht ti th cho nu chn,

cng t tin ri mi n. Vua

ban cho ng vt cn sng th
nui. Hu cm vua, khi vua rt
ru vi t tin, ng nm th
thc n trc, nh mnh c
trch nhim sn sc mn n.
ng au, vua n thm th ng
quay u v hng ng, p
triu phc, t chic ai (thc
lng) ln mnh. Vua c lnh
vi, ng khng i thng xe m
i b ngay.
Ch thch. Thi ,
trong nh th ly hng ty lm

trng, ng quay mt v hng

ng, tc vua quay mt v
hng ty m hi thm ng[128].

X.14
(Bi ny trng vi bi III.15,
nn khng dch li)[129].

X.15
Bng hu t, v s qui, vit:
ng tn. Bng hu chi qu,
tuy xa m, phi t nhc, bt bi
Dch. Bn b mt m
khng c ngi thn thch lo
cho, th ng bo: em v nh
ti tm lim. Bn b tng vt
g nu khng phi l tht t, th
d l vt qu nh xe, nga, ng
cng khng vi khi nhn.

X.16
Tm bt thi, c bt dung[130].
Kin t thi gi, tuy hip, tt
bin, kin min gi d c gi,
tuy tit tt d mo. Hng phc
gi, thc chi. Thc ph bn gi.
Hu thnh son, tt bin sc nhi
tc. Tn li, phong lit, tt bin.
Dch. Ng th khng nm
nga dui tay chn nh ngi
cht. nh, khng c dung
nghi (nh triu), m rt t
nhin. Thy ngi mc tang,

d quen bit, cng i sc din

(t v thng xt). Thy ngi
i mo l v ngi m, tuy
thng gp, cng t ra l mo.
Ngi xe, thy ngi i a ma,
ng vn vo cy ngang trc
xe m ci u cho; thy ngi
mang bn quc gia v s h
khu, ng cng lm nh vy.
Khi thy (ch nhn dn) tic
ln (i mnh) ng i sc (t
v cm ng) ng dy cm t.
Khi sm to gi ln, ng bin
sc.

X.17
Thng xa, tt chnh lp, chp
tuy. Xa trung bt ni c, bt tt
ngn, bt thn ch.
Dch. Khi ln xe th ng
ngay ngn, ri nm ly si dy
bc ln. Ngi xe, khng
quay u li, khng ni nhanh
v khng ch tr.

X.18
Sc t c h, tng nhi hu
tp. Vit: Sn lng th tr,
thi tai, thi tai! T L cng[131]
chi, tam khu nhi tc.
Dch. Con chim thy
ngi, kinh s bay i (c ngi
ging l: thy ngi c v d
tn, nn bay i); n ling my
vng (xem chng) ri mi
xung. (Khng t) ni: Con tr
mi u trn cu Sn cc kia,
bit thi c lm, bit thi c

lm! T l chp tay hng v

n, n ku ba ting bay i.

THIN XI
TIN TIN
XI.1
T vit: Tin tin l nhc,
d nhn d; hu tin l nhc,
qun t d. Nh dng chi, tc
ng tng tin tin.
Dch. Khng t ni: V l
nhc, ngi i xa b ngi
i nay coi l qu ma; v l
nhc, ngi i xa c ngi

i nay khen l qun t (ton

thin). Dng l nhc th ta theo
ngi xa.
Ch thch. Chng ti theo
cch hiu ca Trnh t v Chu
t m dch nh trn. Tin tin
tr ngi u i Chu, thi
theo Khng t nhc c vn ln
cht (tc nh ni dung ln hnh
thc tt). Hu tin tr ngi
thi Chu suy, nhc trng vn
hn cht. Ngi thi Khng t
thch vn hn cht, nn cho l
nhc ngy xa l qu ma, m

khen l nhc i sau p .

Khng t ngc li, thch vn
hn cht, nn theo l nhc ca
ngi xa. C thuyt cho rng
tin tin tr[132] ngi hc l
nhc ri mi lm quan, tc
hng bnh dn, nh a s cc
mn sinh ca Khng. Hu
tin, tr gii qu tc do c
quyn m lm quan sm, ri
sau mi hc l nhc. Khng t
c dng nhn ti th dng hng
trn (bnh dn) tc k s, ch
khng dng hng di (qu

tc). Hai ch dng chi [ ]

thuyt ny hiu l dng ngi,
ch khng phi dng l nhc
nh Trnh, Chu gii thch.
Thuyt ny mi m, cng chp
nhn c.

XI.2
T vit: Tng ng Trn,
Thi gi, giai bt cp mn d.
c hnh: Nhan Uyn, Mn T
Khin, Nhim B Ngu, Trng
Cung; ngn ng: T Ng, T
Cng; chnh s: Nhim Hu,
Qu L; vn hc: T Du, T
H.
Dch. Khng t ni:
Nhng mn sinh theo ta (chu
khn) nc Trn, nc Thi,
nay khng cn hc ta na.

c Hnh (ng khen nht) c

Nhan Uyn, Mn T Khin,
Nhim B Ngu, Trng Cung;
gii n ni, t lnh c T Ng,
T Cng; gii v chnh tr c
Nhim Hu, Qu L; gii v vn
hc c T Du, T H.
Ch thch. on sau t
c hnh khng phi l li
Khng t. Mi mn sinh k
trong on cha chc u
theo Khng t qua Trn v
Thi.

XI.3
T vit: Hi d, phi tr ng
gi d, ng ngn v s bt
duyt.
Dch. Khng t ni: Anh
Hi khng gip ta c iu g,
li ging no ca ta, anh y
cng thch. ( ni Nhan Hi
khng nghi hoc, cht vn g
c, khng gi thm g cho
Khng t c).

XI.4
T vit: Hiu tai Mn T
Khin! Nhn bt gian k ph
mu, cn chi ngn.
Dch. Khng t ni: Anh
Mn T Khin tht l hiu
thun! Cha m, anh em trong
nh u khen anh hiu thun
m ngi ngoi cng nhn vy
l ng.

XI.5
Nam Dung tam phc Bch
Khu. Khng t d k huynh chi
t th chi.
Dch. Nam Dung a c
i c li th Bch Khu.
Khng t em con gi anh
mnh g cho.
Ch thch. Th Bch Khu
trong thin i nh, Kinh Thi,
i bo: Ci vt trong ngc
Khu trng, c th mi b i,

ch im xu trong li ni,
khng th cha c. Khng
t khen Nam Dung bit gi gn
li ni. Coi thm bi V.1.

XI.6
Qu Khang t vn: t
thc vi hiu hc? Khng t i
vit: Hu Nhan hi gi hiu
hc, bt hnh on mnh t h,
kim d tc v.
Ch thch. Bi ny nh ht
bi VI.2, ch khc bi VI.2 chp
l Ai cng hi, v c thm my
ch bt n, bt nh qu sau:
Hu Hi gi hiu hc, v
my ch: v vn hiu hc d
cui bi. V vy khng cn

phi dch li.

XI.7
Nhan Uyn t, Nhan L
thnh t chi xa d vi chi quch.
T vit: Ti bt ti, dic cc
ngn k t d. L d t hu
quan nhi v quch. Ng bt
hnh d vi chi quch. D ng
tng i phu chi hu, bt kh
hnh d.
Dch. Nhan Uyn cht,
Nhan L (cha Nhan Uyn, m
cng l hc tr Khng t) xin
chic xe ca Khng t bn

m mua quch chn con. ng

bo: N c ti hay bt ti th
cng ch l con thi. Con rut
ca ta l L (t l B Ng) cht,
cng ch dng quan ( trong)
m khng dng quch cho n
( ngoi). Khng l ta i b,
bn xe i m mua quch cho n
(Nhan Uyn). Ta theo sau hng
i phu, nn khng l i b.
Ch thch. Khng t c
hi lm i phu nc L, lc
ny khng lm quan na,
nhng vn gi hm i phu. Ni

theo sau hng i phu l ni

nhn.

XI.8
Nhan Uyn t, T vit: Y
thin tng d, thin tng d!
Dch. Nhan Uyn cht.
Khng t than: i! Tri hi ta,
tri hi ta!

XI.9
Nhan Uyn t. T khc chi
ng. Tng gi vit: T ng
h. Vit: Hu ng h? Phi
ph nhn chi vi ng nhi thy
v?
Dch. Nhan Uyn cht.
Khng t khc thm thit.
Ngi ( t) theo sau, tha:
Thy bi ai thi qu! Khng t
ni: Bi ai thi qu ? Ta chng
v con ngi bi ai th v ai?

XI.10
Nhan Uyn t, mn nhn[133]
dc hu tng chi. T vit: Bt
kh. Mn nhn hu tng chi.
T vit: Hi d th d do ph
d, d bt c th do t d. Phi
ng d, phu nh tam t d.
Dch. Nhan Uyn cht,
mn nhn mun mai tng trng
hu. Khng t bo: Khng
nn. Nhng mn nhn vn mai
tng trng hu. Khng t bo:
Hi coi ta nh cha, m ta

khng coi n nh con c.

khng phi ti ta, m ti cc tr
y.
Ch thch. Cc sch u
ch thch: theo l th tu gia
nh ngho giu m mai tng
trng hu hay khng. Nhan Hi
nh ngho, m chn ct trng
hu l tri l. ng coi Nhan Hi
nh con, chn Nhan Hi nh
chn B Ng (coi bi 7) nhng
khng tin can thip, cho
mn sinh nghe li Nhan L
(cha Nhan Hi) lm vic tri l

XI.11
Qu L vn s qu thn. T
vit: V nng s nhn, yn
nng s qu? Vit: Cm vn
t. Vit: V tri sinh, yn tri
t.
Dch. Qu L hi o th
qu thn. Khng t p: Cha
bit o th ngi, sao bit
c o th qu thn? Li
hi: Con xin mo mui hi v
s cht. p: S sng cn
cha bit, sao bit c s

cht?

XI.12
Mn T (Khin) th trc,
ngn ngn nh d; T L hng
hng nh d; Nhim Hu, T
Cng khn khn nh d. T
lc: Nhc Do d, bt c k
t nhin.
Dch. Mn T (Khin)
ng hu bn, v mt cung
knh, chnh trc; T L c v
cng ngh; Nhim Hu v T
Cng c v n ho. Khng t
vui v (v mn sinh no cng c

t cch c). (Nhng ng ni):

Anh Do (T L) e s bt c
k t.
Ch thch. T L hay cy
sc mnh ca mnh nn ng
khuyn phi phng. Sau T
L cht mt cch v ngha
trong mt v bo lon nc
V.

XI.13
L nhn vi Trng ph. Mn
T Khin vit: Nhng cu
qun, nh chi h? H tt ci
tc? T vit: Ph nhn bt
ngn, ngn tt hu trng.
Dch. Nc L nh ct
kho Trng ph mi. Mn T
Khin bo: Dng ci kho c
m tu b li, khng c sao?
H tt phi ct ci mi (cho ph
cng, ca). Khng t khen:
Con ngi t ni, nhng h

ni th trng.

XI.14
T vit: Do chi st h vi
Khu chi mn? Mn nhn bt
knh T L. T vit: Do d,
thng ng h, v nhp tht
d.
Dch. Khng t ni:
Ting n st ca anh Do sao
li ni ln nh Khu ny? (
ni ng khng a ging n st
pht ca T L). V vy m
mn sinh coi thng T L.
Khng t gii rng: Hc vn

ca anh Do vo hng ln n
thm ri, m cha vo ni tht
y thi (ngha l kh lm, ch
cha tinh vi thi). Nhng c
ngi li hiu: Anh Do ch mi
gy n ngoi thm ch
khng phi trong nh (!), coi
nhp tht bi 19.

XI.15
T Cng vn: S d
Thng d thc hin? T vit:
S d qu, Thng d bt
cp. Vit: Nhin tc S d
d? T vit: Qu do bt cp.
Dch. T Cng hi: Anh
S (T Trng) v anh Thng
(T H) ai hn? Khng t
p: S thi qu m Thng
bt cp. Li hi: Nh vy l
anh S hn? p: Thi qu
cng nh bt cp.

XI.16
Qu th ph Chu cng, nhi
Cu d vi chi t lim nhi ph
ch chi. T vit: Phi ng d,
tiu t minh c nhi cng chi kh
d.
Dch. H Qu giu hn
ng Chu cng, th m Cu
(Nhim Hu lm gia thn h
Qu) cn thu thu bp cht dn,
lm giu thm cho. Khng t
ni: N khng phi l mn
ca ta na, cc con nn ni

trng (hoc ha nhau) m cng

kch n i.

XI.17
Si d ngu, Sm d l, S
d tch, Do d ngn.
Dch. (Cao) Si (T Cao)
ngu, Sm (Tng t) tr n, S
(T Trng) thin lch, Do (T
L) th lu.
Ch thch. Cu ny cng
l li ca Khng t.

XI.18
T vit: Hi d k th h, l
khng. T bt th mnh, nhi
ha thc yn, c tc l trng.
Dch. Khng t ni: Anh
Hi gn t c o chng,
thng ngho i? Anh T (T
Cng) khng an bn lc o m
i bun bn, on iu chi
thng trng.
Ch thch. Ba ch bt th
mnh cc sch ging l:

Khng xin php nh nc

bun bn. (Thi bun bn
phi xin php quan s ti).

XI.19
T Trng vn thin nhn
chi o. T vit: Bt tin tch,
dic bt nhp tht.
Dch. T Trng hi nh
th no l ngi thin. Khng
t p: Bm tnh tt chng
phi hc tp theo c nhn m
cng tt, nhng khng t c
mc tinh vi ca h.
Ch thch. C ngi ging:
Ngi thin khng ho mnh

vi k c, xu xa (bt tin tch)

nhng v khng hc nn khng
thng t, khng bit quyn
bin.

XI.20
T vit: Lun c th d,
qun t gi h? Sc trang gi
h?
Dch. Khng t ni: m
lun th knh cn, ngi nh
vy thc l qun t chng?
Hay ch l b ngoi trang trng
thi?

XI.21
T L vn: Vn t hnh
ch? T vit: Hu ph huynh
ti, nh chi h k vn t hnh
chi? Nhim Hu vn: Vn t
hnh ch? T vit: Vn t
hnh chi. Cng Ty Hoa vit:
Do d vn: Vn t hnh
ch?, T vit: Hu ph
huynh ti; Cu d vn: Vn
t hnh ch?, T vit: Vn t
hnh chi. Xch d hoc[134],
cm vn? T vit: Cu d

thoi, c tin chi; Do d kim

nhn, c thoi chi.
Dch. T L hi: Nghe
(iu phi) ri th thi hnh lin
sao? Khng t p: Cn cha,
anh (phi hi kin cha, anh)
sao c th nghe ri lm lin
c. Nhim Hu hi: Nghe
(iu phi) ri thi hnh lin
sao? Khng t p: Nghe ri
th lm lin i. Cng Ty Hoa
hi: Anh Do hi: Nghe ri thi
hnh lin sao?, Thy p:
Cn cha, anh; anh Cu hi:

Nghe ri thi hnh lin

sao?[135], Thy p: Nghe ri
th lm lin i. Xch con cha
hiu, xin thy ging cho.
Khng t p: Bn tnh anh
Cu khng tin th nn ta phi
thc cho tin ti; cn anh Do,
bn tnh dng mnh mun hn
ngi nn ta phi ko li li.

XI.22
T y Khung, Nhan
Uyn hu. T vit: Ng d nh
vi t h. Vit: T ti, Hi h
cm t.
Dch. Khng t b vy
thnh Khung (coi bi IX.15),
Nhan Uyn lc pha sau. (Ti
khi thy tr gp nhau), Khng
t bo: Thy ng anh cht ri
ch! Nhan Uyn p: Thy
cn sng, con u dm cht.

XI.23
Qu t Nhin vn: Trng
Do, Nhim Cu kh v i thn
d? T vit: Ng d t vi d
chi vn, tng Do d Cu chi
vn. S v i thn gi, d o
s qun, bt kh tc ch. Kim
Do d Cu d, kh v c thn
h. Vit: Nhin tc tng chi
gi d? T vit: Th ph d
qun, dic bt tng d.
Dch. Qu t Nhin (mt
ngi trong h Qu L) hi:

Trng Do v Nhim Cu c
th gi l i thn c
khng? Khng t p: Ti
tng ng hi v ai kia, khng
ng ng hi v anh Do v anh
Cu. Gi l i thn th c theo
o l m th vua, khng thi
hnh o l c th t chc.
Nhng anh Do v anh Cu c
th gi l b ti thng (cho
s lm vic thi). Li hi:
Nhng hai ng y cng thun
tng vua ch? Khng t p:
Nu l git cha, git vua th h

khng theo u.
Ch thch. Lc T L
v Nhim Cu lm gia thn cho
h Qu.

XI.24
T L s T Cao vi Ph t.
T vit: Tc ph nhn chi t.
T L vit: Hu dn nhn yn,
hu x tc yn, h tt c th
nhin hu vi hc? T vit: Th
c ph nnh gi.
Dch. T L (lm gia thn
h Qu), tin c T Cao lm
quan T t Ph. Khng t
trch: Nh vy l lm hi con
ngi (v T Cao cha hc
c bao, cha lm quan

c). T L bo: (Lm chc

t th) c nhn dn tr, c
thn x (t ai), tc (ma
mng) th, ( l hc), h
tt phi c sch ri mi gi l
hc? Khng t ni: V th m
ta ght nhng li li khu
(cng l t bin h).

XI.25
T L, Tng Tch, Nhim
Hu, Cng Ty Hoa th ta. T
vit: D ng nht nht trng
h nh, v ng d d. C tc
vit: Bt ng tri d. Nh hoc
tri nh, tc h d tai? T L
sut nh nhi i vit: Thin
thng chi quc, nhip h i
quc chi gian, gia chi d s l,
nhn chi d c cn, Do d vi
chi, b (hoc t) cp tam nin,
kh s hu dng, th tri phng

d. Phu t thn[136] chi. Cu,

nh h nh? i vit: Phng
lc tht thp, nh ng lc thp,
Cu d vi chi, b cp tam nin,
kh s tc dn. Nh k l nhc,
d s qun t. Xch, nh h
nh? i vit: Phi vit nng
chi, nguyn hc yn. Tn miu
chi s, nh hi ng, oan
chng ph, nguyn vi tiu
tng yn. im, nh h
nh? C st hi, khanh nh, x
st nhi tc, i vit: D h tam
t gi chi son. T vit: H

thng h? Dic cc ngn k

ch d. Vit: M xun gi,
xun phc k thnh, qun gi
ng lc nhn, ng t lc tht
nhn, dc h Nghi, phong h
V Vu, vnh nhi qui. Phu t v
nhin thn vit: Ng d im
d. Tam t gi xut, Tng
Tch hu. Tng Tch vit: Ph
tam t gi chi ngn h nh?
T vit: Dic cc ngn k ch
d d h! Vit: Phu t h thn
Do d? Vit: Vi quc d
l[137], k ngn bt nhng, th

c thn chi. Vit: Vi quc d

l, k ngn bt phng, th c
thn chi- Duy Cu tc phi
bang d d? An kin
phng lc tht thp nh ng
lc thp, nhi phi bang d gi!
Duy Xch tc phi bang d
d? Tn miu hi ng, phi
ch hu nhi h? Xch d vi chi
tiu, thc nng vi chi i?
Dch. T L, Tng Tch,
Nhim Hu v Cng Ty Hoa
ngi hu. Khng t bo: Cc
anh cho rng ta c ln hn cc

anh mt ngy[138] m ngi,

nhng ng ngi g c. nh,
cc anh thng ni: Chng ai
bit ta. Nu c ngi bit th
cc anh em ti g ra dng. T
L vi vng p: V nh mt
nc c mt ngn c xe[139], b
p gia hai nc ln, li c
thm nn chin tranh, nhn
dn chng i kh; Do ti m
cm quyn nc y th va y
ba nm c th khin cho dn
chng dng cm m bit o l
na. Khng t mm ci. Ri

hi: Cu, cn anh th no?

p: Nh c mt nc vung
vc, su by chc dm hoc
nm su chc dm[140], Cu ti
cm quyn nc y th va y
ba nm c th khin cho dn
chng c no . Cn v l
nhc th xin i bc qun t.
Xch, cn anh th no? p:
V l nhc ti khng phi gii,
nhng xin c hc. Trong vic
t t tn miu hoc trong hi
ngh cc ch hu, Xch ti mc
o l huyn oan, i m

chng ph m xin lm mt
tiu tng[141]. im, cn
anh th no? Lc Tng
Tch gy n st va ngt, t
n xung keng! m ng
dy p: Ch ca ti khc hn
vi ba anh . Khng t bo:
Hi g? Cng l ai ny t ch
ca mnh ra m thi. Tha:
Nh by gi l cui thng
xun, y phc ma xun may
xong[142], nm su ngi va
tui i mi[143] vi su by
ng t dt nhau i tm sng

Nghi ri ln hng mt nn V
Vu[144] va i va ht, ko nhau
v nh. Khng t trm ngm
mt cht ri than: Ta cng
mun nh im vy. Ba mn
sinh i ri, Tng Tch li hi:
Thy ngh sao v li ni ca
ba anh kia? p: Cng u l
cho bit ch mnh vy thi.
Hi: Nhng ti sao nghe anh
Do ni, thy li mm ci.
p: Ngi tr nc phi theo
l, anh Do khng bit nhn
nhng, nn ta mm ci[145].

Li hi: Li anh Cu ni chng

phi l vic nc sao? p:
Mt a phng vung vc su
by chc dm hay nm su
chc dm, chng phi l mt
quc gia th l g? Li hi:
Th th anh Xch chng phi l
vic tr nc sao?[146]. Vic
tn miu v vic hi ngh chng
phi l vic ch hu l g? Anh
Xch khim tn xin d lm tiu
tng, vy ch ai lm i
tng?

THIN XII
NHAN UYN
XII.1
Nhan Uyn vn nhn. T
vit: Khc k phc l vi nhn.
Nht nht khc k phc l, thin
h qui nhn yn. Vi nhn do k,
nhi do nhn h tai? Nhan
Uyn vit: Thnh vn k mc.
T vit: Phi l vt th, phi l vt
thnh, phi l vt ngn, phi l vt
ng. Nhan Uyn vit: Hi

tuy bt mn, thnh s t ng

h.
Dch. Nhan Uyn hi v
c nhn. Khng t p: Khc
k (ch thng t dc) m tr v
l (o l) th l nhn. Mt ngy
khc k tr v l, th khp thin
h s khen c nhn ca mnh
(c sch ging l s b mnh
cm ho m theo c nhn).
Lm iu nhn l do mnh, ch
u c do ngi? Nhan Uyn
hi tip: Xin thy ch cho con
nhng iu mc ( thc

hnh). Khng t bo: Ci g

khng hp l th ng nhn,
khng hp l th ng nghe,
khng hp l th ng ni,
khng hp l th ng lm.
Nhan Uyn tha: Hi con tuy
khng minh mn cng xin theo
li thy dy.
Ch thch. Nhn l rt
cng tm, hnh ng theo o
l, theo ngha, cho nn khc k
phc l l nhn.

XII.2
Trng Cung vn nhn. T
vit: Xut mn nh kin i
tn, s dn nh tha i t. K
s bt dc, vt thi nhn. Ti
bang v on, ti gia v on.
Trng Cung vit: Ung tuy bt
mn, thnh s t ng h.
Dch. Trng Cung hi v
c nhn. Khng t p: Ra
khi ca th (phi nghim trang)
nh gp khch qu; sai khin
dn th phi thn trng nh

trong mt cuc l ln, ci g

mnh khng mun th ng lm
cho ngi[147]. Trong nc
khng ai on mnh, trong nh
mt i phu[148] khng ai on
mnh. Trng Cung tha: Ung
con tuy khng minh mn cng
xin theo li thy.

XII.3
T M Ngu vn nhn. T
vit: Nhn gi, k ngn d
nhn. Vit: K ngn d nhn,
t v chi nhn h h? T vit:
Vi chi nan, ngn chi c v
nhn h?
Dch. T M Ngu hi v
c nhn. Khng t p:
Ngi c c nhn th bit
nhn li. Li hi: Bit nhn li
m thnh ngi c c nhn
? p: Lm th kh, (ni th

d), vy chng nn nhn khi

mnh mun ni sao?
Ch thch. T M Ngu,
h T M, tn Canh, t T
Ngu, ngi nc Tng, hc
tr Khng t, c tnh hay ni v
nng ny, cho nn Khng t
khuyn nh vy. l cch
tu bnh m ra toa.

XII.4
T M Ngu vn qun t.
T vit: Qun t bt u bt
c. Vit: Bt u bt c, t v
chi qun t h h? T vit:
Ni tnh bt cu, ph h u h
c.
Dch. T M Ngu hi th
no l qun t. Khng t p:
Ngi qun t th khng lo,
khng s. Li hi: Khng lo,
khng s m thnh ngi qun
t . p: T xt mnh

khng c iu g ng xu h
th cn s ni g?

XII.5
T M Ngu u vit: Nhn
giai hu huynh , ng c v.
T H vit: Thng vn chi h:
T sinh hu mnh, ph qu ti
thin. Qun t knh nhi v tht,
d nhn cung nhi hu l. T hi
chi ni giai huynh d. Qun
t h hon h v huynh d.
Dch. T M Ngu ru r
bo: Ai cng c anh em, duy
c ti l khng? T H bo:
Thng ti nghe ni: Sng

cht c s, ph qu do tri.
Ngi qun t nghim tc m
khng tht th, giao thip vi ai
m cung cn m l . Nh vy
th ngi trong bn b u l
anh em ca mnh. Ngi qun
t lo g khng c anh em.
Ch thch. C sch bo
cu: T sinh hu mnh, ph
qu ti thin l li ca Khng
t nn dch: Thng ti nghe
thy ni Thi xa ngi
Trung Hoa cho rng nc h
bn bn l bin bao vy, cho

nn gi Trung Hoa l hi ni,

ngoi quc l hi ngoi.

XII.6
T Trng vn minh. T
vit: Tm nhun chi trm, phu
th chi t, bt hnh yn, kh v
minh d d h. Tm nhun chi
trm, phu th chi t, bt hnh
yn, kh v vin d d h.
Dch. T Trng hi th
no l sng sut. Khng t p:
Nhng li gim pha thm
nhun mi ngy mt cht,
nhng li vu co nh m vo
da tht, nhng li nu khng

tc ng g n ta th c th gi
l sng sut. Nhng li gim
pha thm nhun mi ngy mt
cht, nhng li vu co nh m
vo da tht, nhng li nu
khng tc ng g n ta th c
th gi l bit nhn xa.

XII.7
T Cng vn chnh. T vit:
Tc thc, tc binh, dn tn chi
h. T Cng vit: Tt bt c
d nhi kh, t tam gi h
tin? Vit: Kh binh. T
Cng vit: Tt bt c d nhi
kh, t nh gi h tin? Vit:
Kh thc, t c giai hu t,
dn v tn bt lp.
Dch. T Cng hi v
php tr dn. Khng t p:
Lng thc cho , binh b

cho , dn tin chnh quyn.

T Cng hi: Trong ba iu
, nu bt c d phi b mt,
th b iu no trc? p:
Binh b. T Cng li hi:
Trong hai iu cn li, nu bt
c d phi b mt na, th b
iu no trc? p: B
lng thc. T xa vn c
ngi cht, nu dn khng tin
chnh quyn th chnh quyn
phi .

XII.8
Cc[149] T Thnh vit:
Qun t cht nhi d h, h d
vn vi? T Cng vit: Tch
h! Phu t chi thuyt qun t
d. T bt cp thit. Vn do
cht d, cht do vn d. H bo
chi quch do khuyn dng chi
quch.
Dch. Cc T Thnh (mt
i phu nc V) bo: Ngi
qun t ch ci cht tt l ,
cn chi ti vn? T Cng ni:

Tic thay ngi lun v qun t

(lm ln) nh vy. Mt li tht
ra, bn nga ui khng kp.
Vn cng nh cht, cht cng
nh vn (quan trng nh nhau).
Da cp da beo m co lp lng
i th cng nh da ch da cu
vy thi. (Ngha l cht (da)
m khng c vn (lng) th km
gi tr).
Ch thch. Sch Thuyt
vn dch ngha quch [ ] l da
co lng ri, v vy m nhiu
nh hiu nh chng ti dch.

Nhng c ngi bo quch ch

c ngha l da, d cn lng hay
co ri, v hiu li T Cng
nh sau: vn v cht quan trng
nh nhau, vn nh da con cp
con beo, cht nh da con ch
con cu, my th da u
hu dng c. T bt cp thit
T [ ] vn c ngha l xe
thng bn con nga.

XII.9
Ai cng vn Hu Nhc
vit: Nin c, dng bt tc,
nh chi h? Hu Nhc i
vit: Hp trit h? Vit: Nh,
ng do bt tc, nh chi h k
trit d. i vit: B tnh tc,
qun thc d bt tc? B tnh
bt tc, qun thc d tc?
Dch. Vua (L) Ai cng
hi Hu Nhc: Nm nay mt
ma, thu khng tiu lm
sao by gi? Hu Nhc p:

Sao khng thu thu theo php

trit (tc mi phn thu mt)?
Bo: Mi phn thu hai cn
khng tiu, hung h cn
thu theo php trit. p:
Trm h no th lm sao nh
vua thiu c? Trm h thiu
thn th lm sao nh vua
c? (C ngi dch l: Dn
no th vua thiu thn vi ai?
).

XII.10
T Trng vn sng c,
bin hoc. T vit: Ch trung
tn, t[150] ngha, sng c d. i
chi, dc k sinh, chi dc k t,
k dc k sinh, hu dc k t, th
hoc d.
Dch. T Trng hi th
no l tn sng c hnh v
khng m hoc. Khng t p:
Ly trung tn thnh thc lm
ch, iu g khng hp ngha
th sa i, nh vy l tn sng

c hnh. Khi yu th mun

ngi ta sng, khi ght th
mun ngi ta cht, nh vy l
m hoc.
Ch thch. Cui bi ny
cn hai cu Thnh bt d ph,
dic k d d trong Kinh Thi,
Tiu Nh, thin Ng hnh k d
dn lm vo y, nn cc sch
u b.

XII.11
T Cnh cng vn chnh
Khng t. Khng t i vit:
Qun qun, thn thn, ph
ph, t t. Cng vit: Thin
tai! Tn nh qun bt qun,
thn bt thn, ph bt ph, t
bt t, tuy hu tc, ng c nhi
thc ch.
Dch. T Cnh cng hi v
php tr dn. Khng t p:
Vua lm ht o vua, b ti
ht o b ti, cha ht o cha,

con ht o con. Cnh cng

khen: Hay tht! Nu vua
khng ra vua, b ti khng ra
b ti, cha khng ra cha, con
khng ra con, th du c la, ta
chc g n c?

XII.12
T vit: Phin ngn kh d
chit ngc gi, k Do d d?.
T L v tc nc.
Dch. Khng t ni: Ch
nghe li ging ca mt bn m
c th phn quyt c vic
kin tng (hoc vic quan), l
anh Do chng? T L ha
iu g th lm ngay.
Ch thch. Mun phn
quyt vic kin tng th ai cng

phi nghe li trnh by ca hai

bn. Ti sao T L ch nghe
mt bn m phn quyt c?
Ngi vit bi ny, sau khi chp
li Khng t, ging: V T L
gi ch tn, cm ho c mi
ngi, nn khng ai ni di vi
ng, khai vi ng iu g, tt
phi ng, v vy ng khng
phi nghe li trnh by ca pha
bn kia na. Cn mt cch hiu
khc na: Phin ngn khng
phi l T L nghe li trnh by
ca mt bn, m l T L ch

ni ra na li, cha ht cu,

ngi ta tin phc ri, vic
gii quyt xong ri.

XII.13
T vit: Thnh tng, ng do
nhn d; tt d, s v tng h?
Dch. Khng t ni: Xt
kin th ta cng nh ngi khc
thi; phi lm sao (dy dn phi
bit ngha v nhng nhn) cho
dn khng kin nhau (th mi
lm ch!).

XII.14
T Trng vn chnh. T
vit: C chi v quyn, hnh chi
d trung.
Dch. T trng hi v
php tr dn. Khng t p:
Gi chc v th khng mt,
khng chn, chp hnh chnh
lnh th trung thnh.

XII.15
Bi ny trng vi bi VI.25.

XII.16
T vit: Qun t thnh nhn
chi m, bt thnh nhn chi c.
Tiu nhn phn th.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t gip ngi lm
vic thin, khng gip ngi
lm iu c (gip ngi thnh
ngi tt, khng gip ngi
thnh xu). Tiu nhn tri li.

XII.17
Qu Khang t vn chnh
Khng t. Khng t i vit:
Chnh gi, chnh d. T sut d
chnh, thc cm bt chnh.
Dch. Qu Khang t hi
Khng t v chnh tr. Khng t
p: Chnh tr l chnh nh
(ngay thng). ng lnh o dn
mt chnh sch chnh nh th ai
dm khng chnh nh.

XII.18
Qu Khang t hon o, vn
Khng t. Khng t i vit:
Cu t chi bt dc, tuy thng
chi bt thit.
Dch. Qu Khang t lo nn
trm cp, hi cch tr. Khng
t p: Nu ng khng c lng
tham, d c thng h, h cng
khng trm cp.

XII.19
Qu Khang t vn chnh
Khng t, vit: Nh st v o
d tu hu o, h nh. Khng
t i vit: T vi chnh yn
dng st? T dc thin nhi dn
thin h. Qun t chi c
phong, tiu nhn chi c tho.
Tho thng chi phong tt
yn.
Dch. Qu Khang t hi
Khng t v php tr dn: Git
k v o (c c) cho k

khc thnh hu o (lng

thin) chng? Khng t p:
ng tr dn cn g phi dng
bin php git ngi? ng
mun thin th dn s ha thin.
c hnh ca ngi qun t
(ngi tr dn) nh gi, m c
hnh ca dn nh c. Gi thi
th c tt rp xung.

XII.20
T Trng vn: S h nh
t kh v chi t h? T vit:
H tai, nh s v t gi. T
Trng i vit: Ti bang tt
vn, ti gia tt vn. T vit:
Th vn d, phi t d. Ph t
d gi, cht trc nhi hiu ngha,
st ngn nhi quan sc, l d h
nhn, ti bang tt t, ti gia tt
t. Ph vn d gi, sc th
nhn nhi hnh vi, c chi bt
nghi, ti bang tt vn, ti gia tt

vn.
Dch. T Trng hi: K
s (k lm quan) nh th no th
c th gi l t? Khng t hi
li: Theo anh, t l th
no? T Trng p: Lm
quan mt nc c ting tm,
lm gia thn cho mt nc c
ting tm. Khng t bo: Nh
vy l ting tm ch khng phi
t. Ngi t th cht phc
chnh trc m thch lm iu
ngha, bit xt li ni, quan st
nt mt ca ngi khc (m

hiu tm h), bit suy ngh

khim nhng di ngi:
nh vy lm quan mt nc s
t, lm gia thn cho mt i
phu s t. Cn ngi c
ting tm th b ngoi lm b
nhn c m hnh vi tri nhn
c, th m vn tin chc rng
mnh nhn c. Nh vy lm
quan mt nc s c ting tm,
lm gia thn mt i phu s c
ting tm.

XII.21
Phn Tr tng du V Vu
chi h, vit: Cm vn sng
c, tu thc, bin hoc. T
vit: Thin tai vn! Tin s,
hu c, phi sng c d? Nht
triu chi phn, vong k thn d
cp k thn, phi hoc d?
Dch. Phn Tr tn b vi
Khng t chn n V Vu,
tha: Con xin hi thy th no
l tn sng c hnh, tr ci xu
trong lng, khng m hoc?

Khng t p: Cu hi hay!
Lm iu lnh trc ri mi
lm kt qu[151], nh vy
khng phi l tn sng c
hnh sao? T trch li ca
mnh, m khng trch li ca
ngi, nh vy khng phi l tr
ci xu trong lng sao? Trong
mt lc tc gin m qun mt
mnh i, lin lu cha m,
nh vy khng phi l m hoc
sao?

XII.22
Phn Tr vn nhn. T vit:
i nhn. Vn tr. T vit:
Tri nhn. Phn Tr v t. T
vit: C trc th ch ung,
nng s ung gi trc. Phn
Tr thoi kin T H, vit:
Hng d, ng kin phu t
nhi vn tr. T vit: C trc
th ch ung, nng s ung gi
trc, h v d? T H vit:
Ph tai ngn h! Thun hu
thin h, tuyn chng, c Cao

Dao, bt nhn gi vin h.

Thang hu thin h, tuyn
chng, c Y Don, bt nhn gi
vin h.
Dch. Phn Tr hi v c
nhn. Khng t p: Yu
ngi. Hi v c tr, p:
Bit ngi. Phn Tr cha
hiu r, Khng t ging thm:
bt ngi chnh trc ln
trn ngi cong queo th c th
khin cho ngi cong queo ho
ra chnh trc. Phn Tr lui ra,
kim T H hi: Mi ri, ti

v yt kin thy, hi v tr.

Thy bo: bt ngi chnh
trc ln trn ngi cong queo
th c th khin cho ngi cong
queo ho ra chnh trc. Nh
vy ngha l sao? T H p:
Li thy hm sc lm. ng
Thun khi c thin h (ln ngi
thin t) tuyn chn trong dn
chng m bt ng Cao Dao,
m nhng k bt nhn u xa
lnh. ng Thang khi c thin
h, tuyn chn trong dn chng
m bt ng Y Don, m

nhng k bt nhn u xa
lnh.
Ch thch. Cao Dao l
hin thn vua Thun. Y Don l
hin thn vua Thang.

XII.23
T Cng vn hu. T vit:
Trung co nhi thin o chi,
bt kh tc ch, v t nhc
yn.
Dch. T Cng hi v cch
c x vi bn b. Khng t
p: (Bn c li) th trung
thnh bo bn v kho lo
khuyn rn, bn b khng nghe
th thi ng ni na mang
nhc.

XII.24
Tng T vit: Qun t d
vn hi hu, d hu ph nhn.
Dch. Tng T ni:
Ngi qun t dng vn
chng hp bn, dng bn
gip nhau tin ln c
nhn.

THIN XIII
T L
XIII.1
T L vn chnh. T vit:
Tin chi, lao chi. Thnh ch.
Vit: V quyn.
Dch. T L hi v php
tr dn. Khng t p: Phi
lm trc nhng cng vic ca
dn, phi kh nhc v dn. T
L xin thy ging thm. ng

ni: Lm khng bit mt.

Ch thch. C ngi hiu
l: Phi lm trc cng vic
thin lm gng cho dn.
C ngi bo ch [ ] c l
lo, v dch: phi v v an i
dn.

XIII.2
Trng Cung vi Qu th t, vn
chnh. T vit: Tin hu ti, x
tiu qu, c hin ti. Vit:
Yn tri hin ti nhi c chi?
Vit: C nh s tri. Nh s bt
tri, nhn k x ch?
Dch. Trng Cung lm
quan t cho h Qu, hi v php
tr dn. Khng t p: ch
thn thng sut cc vin hu ti
(cc vin chc di quyn quan
t), tha nhng li nh ca h,

 bt nhng ngi hin ti.

Trng Cung li hi: Lm sao
bit c ngi hin ti m
bt? p: C bt nhng
ngi anh bit, cn nhng
ngi anh khng bit th ngi
khc l no b h (m khng
gii thiu)?

XIII.3
T L vit: V qun i t
nhi vi chnh, t tng h tin?
T vit: Tt d chnh danh
h? T L vit: Hu th tai, t
chi vu d, h k chnh. T vit:
D tai, Do d! Qun t k s
bt tri, ci khuyt nh d. Danh
bt chnh tc ngn bt thun,
ngn bt thun tc s bt thnh,
s bt thnh tc l nhc bt
hng, l nhc bt hng tc hnh
pht bt trng, hnh pht bt

trng, tc dn v s th th tc.
C qun t danh chi tt kh
ngn d; ngn chi tt kh hnh
d. Qun t k ngn, v s
cu nhi d h.
Dch. T L hi: Nu vua
V m gi thy li m nh thy
coi chnh s th thy lm vic g
trc? Khng t p: Tt
phi chnh danh trc ht
chng?
T L ni: Vy ? Li thy
vu khot ri. Sao li phi chnh

danh? Khng t ni: Do, anh

tht th thin. Ngi qun t c
iu g khng bit th khng ni
by. Nu danh (hiu) khng
chnh (xc) th li ni khng
thun l (v danh hiu khng
hp thc t); li ni khng
thun th s vic khng thnh;
s vic khng thnh th l nhc,
ch khng kin lp c; l
nhc, ch khng kin lp
c th hnh pht khng trng;
hnh pht khng trng th dn
u bit t tay chn vo u

(khng bit lm th no cho

phi). Cho nn ngi qun t
dng ci danh g th tt ni
ra c (ni phi thun l);
ni iu g th tt phi lm
c. i vi li ni, ngi
qun t khng th cu th
c.
Ch thch. Thi vua V
l Xut Cng Trip, chng c
vi cha. (cha Trip l Khoi
Qu chng Nam T m Khoi
Qu v dm lon; m Trip li
c Nam T a ln lm vua

 c Khoi Qu). Nh vy l
cha khng ra cha, con khng ra
con, vua khng ra vua, ti
khng ra ti, danh khng chnh.
Khng t mun ni rng, vic
u tin phi xin thin t nh
Chu lp mt cng t khc lm
vua V, cho danh chnh ngn
thun ri nc mi yn.

XIII.4
Phn Tr thnh hc gi. T
vit: Ng bt nh lo nng.
Thnh hc vi ph. Vit: Ng
bt nh lo ph.
Phn Tr xut. T vit: Tiu
nhn tai, Phn Tu d! Thng
hiu l, tc dn mc cm bt
knh; thng hiu ngha, tc
dn mc cm bt phc; thng
hiu tn, tc dn mc cm bt
dng tnh. Ph nh th, tc t
phng chi dn cng ph k t

nhi ch h, yn dng gi?

Dch. Phn Tr xin hc
lm rung. Khng t bo: Ta
khng bng mt nng dn gi.
Li xin hc lm vn. Khng t
bo: Ta khng bng mt ngi
lm vn gi.
Phn Tr ra ri, Khng t
ni: Phn Tu (tc Phn Tr) b
lu thay! Ngi trn ham iu
l th dn khng dm khng
knh; ngi trn ham lm iu
ngha th dn khng dm khng

phc tng; ngi trn ham c

thnh tn th dn khng dm
khng trung trc. c nh
vy th dn bn phng s chu,
cng con m ti, h tt phi hc
lm rung.

XIII.5
T vit: Tng Thi tam bch,
th chi d chnh, bt t; s t
phng, bt nng chuyn i.
Tuy a, dic h d vi?
Dch. Khng t ni: c
ba trm thin Kinh Thi, giao
cho vic chnh tr m lm khng
nn; sai i s bn phng m
khng bit ng i, nh vy c
nhiu lm g?

XIII.6
T vit: K thn chnh, bt
lnh nhi hnh; k thn bt
chnh, tuy lnh bt tng.
Dch. Khng t ni: Mnh
m chnh ng (ngay thng,
ng hong), d khng ra lnh,
dn cng theo; mnh khng
chnh ng, tuy ra lnh, dn
cng chng theo.

XIII.7
T vit: L V chi chnh,
huynh d.
Dch. Khng t ni:
Chnh tr ca nc L v nc
V ging nhau nh anh em.
Ch thch. Vua L l hu
du ca Chu Cng, vua V l
hu du ca Khang Thc, m
Chu Cng v Khang Thc l
anh em rut, Nhng chng ta
khng bit Khng t mun ch

hai nc L, V thi ng l suy

lon nh nhau (nc V thi
qu suy); hay mun khen hai
nc y cn gi c truyn
thng c, v vn ha, c hi vng
ci thin c, v vy m ng
trc sau nm ln ti V, mun
gip V? C theo bi VI.22 ng
khen L, th bi ny cng c
th ng khen na.

XIII.8
T v V cng t Kinh thin
c tht. Thy hu, vit: Cu
hp h. Thiu hu, vit: Cu
hon h. Ph hu, vit: Cu
m h.
Dch. Khng t khen cng
t Kinh nc V l kho tnh
vic nh (kim tin thi tc). Khi
mi c ca ci, cng t Kinh
bo: Tm cho l c ca ri;
khi tng ln mt cht, bo:
Tm ri; khi giu c, bo:

K nh tt p qu ri.

XIII.9
T thch V, Nhim Hu
bc. T vit: Th h tai!
Nhim Hu vit: K th h,
hu h gia yn? Vit: Ph
chi. Vit: K ph h, hu h
gia yn? Vit: Gio chi.
Dch. Khng t ti nc
V, Nhim Hu nh xe.
Khng t ni: Dn ng nh?
Nhim Hu hi: ng dn ri
th (nh cm quyn) phi lm g
thm na? p: Lm cho dn

giu. Hi: Dn giu ri,

phi lm g thm na? p:
Gio ho dn.

XIII.10
T vit: Cu hu dng ng
gi, c nguyt nhi d kh d,
tam nin hu thnh.
Dch. Khng t ni: C ai
dng ta (cm quc chnh) th
mt nm cng k kh, ba
nm s thnh cng.

XIII.11
T vit: Thin nhn vi bang
bch nin, dic kh d thng[152]
tn kh st h. Thnh tai th
ngn d.
Dch. Khng t ni: C
nhn c cu: Nu c ngi
thin lin tc tr nc trong sut
mt trm nm th c th khin
k tn bo thun phc m b
hnh pht chm git. Li y rt
ng.

XIII.12
T vit: Nh hu vng gi,
tt th nhi hu nhn.
Dch. Khng t ni: Nh
c bc thnh nhn lm thin t
th phi mt mt i (30 nm)
th mi ngi mi c nhn o
c.

XIII.13
T vit: Cu chnh k thn
h, tng chnh h h hu? Bt
nng chnh k thn, nh chnh
nhn h?
Dch. Khng t ni: Nu
gi thn mnh cho oan chnh
th tng s chnh tr c g kh?
Khng gi thn mnh cho oan
chnh th lm sao sa cho ngi
khc oan chnh c?
Ch thch. Bi ny ngha

nh bi XIII.

XIII.14
Nhim T thoi triu, T
vit: H n d? i vit:
Hu chnh. T vit: K s
d. Nh hu chnh, tuy bt ng
d, ng k d vn chi.
Dch. Nhim t triu
nh (triu nh ring ca h
Qu) v. Khng t hi: Sao v
tr vy? C vic quyt
chnh. Khng t ni: Ta ng
ch l gia s (ca h Qu)[153].
Nu vic quc chnh th tuy ta

khng ti chc, tt cng c

d nghe[154].

XIII.15
nh cng vn: Nht ngn
nhi kh d hng bang, hu
ch? Khng t i vit: Ngn
bt kh d nhc th k c d.
Nhn chi ngn vit: Vi qun
nan, vi thn bt d. Nh tri vi
qun chi nan d, bt c h nht
ngn nhi hng bang h. Vit:
Nht ngn nhi tng bang, hu
ch? Khng t i vit: Ngn
bt kh d nhc th k c d.
Nhn chi ngn vit: D v lc

h vi qun, duy k ngn, nhi

mc d vi d. Nh k thin,
nhi mc chi vi d, bt dic thin
h? Nh bt thin nhi mc chi
vi d, bt c h nht ngn nhi
tng bang h?
Dch. Vua nh cng
nc L hi: Mt li ni c
th lm cho nc nh hng
thnh, c vy sao? Khng t
p: Li ni khng hn c tc
ng c nh vy, c th gn
c vy. (V d) ngi i
ni: Lm vua kh, lm b ti

khng d. Nu bit lm vua

kh (m phi ht sc cn thn)
th mt li ni c h chng lm
cho nc nh hng thnh c
y ? Vua nh cng li ni:
Mt li ni c th lm cho mt
nc, c vy khng? Khng t
p: Li ni khng hn c tc
ng c nh vy, c th gn
c vy. (V d) ngi i
ni: Ta lm vua chng c g
vui c, ngoi ci vui ny, ta ni
ra khng ai dm tri li ta.
Vua ni li phi m khng ai

dm tri li th chng hay lm

sao? Nhng nu vua ni iu
quy m khng ai dm tri li
th c h mt li ni chng lm
cho mt nc y ?

XIII.16
Dip cng vn chnh. T
vit: Cn gi duyt, vin gi
lai.
Dch. Quan lnh don
huyn Dip (nc S) hi v
php tr dn. Khng t p:
Phi lm sao cho ngi gn
vui lng, ngi xa qui phc.

XIII.17
T H vi C Ph t, vn
chnh. T vit: V dc tc, v
kin tiu li. Dc tc tc bt
t. Kin tiu li tc i s bt
thnh.
Dch. T H lm quan t
p C Ph[155], hi v php tr
dn. Khng t p: ng
mun mau thnh, ng ch nhn
ci li nh. Mun mau thnh th
khng t mc ch, ch nhn
ci li nh th vic ln khng

thnh.

XIII.18
Dip cng ng Khng t
vit: Ng ng hu Trc Cung
gi, k ph nhng ng nhi t
chng chi. Khng t vit:
Ng ng chi trc gi d th.
Ph v t n, t v ph n, trc
ti k trung h.
Dch. Quan lnh don
huyn Dip ni vi Khng t:
Lng ti c mt ngi ngay
thng tn l Trc Cung [156], cha
bt trm cu, con i t co[157].

Khng t ni: Ngi ngay

thng lng ti khc vy. Cha
giu ti cho con, con giu ti
cho cha, s ngay thng ch
.

XIII.19
Phn Tr vn nhn. T vit:
C x cung, chp s knh, d
nhn trung. Tuy chi di ch, bt
kh kh d.
Dch. Phn Tr hi v c
nhn. Khng t p: Khi nhn
c phi nghim cung, khi lm
vic phi nghim trang, cn
thn, giao thip vi ai phi trung
thc. D ti nc di dch cha
khai ho, cng khng th b ba
iu y.

XIII.20
T Cng vn vit: H nh
t kh v chi s h? T vit:
Hnh k hu s, s t
phng, bt phc qun mnh,
kh v s h. Vit: Cm vn k
th. Vit: Tn tc xng hiu
yn, hng ng xng yn.
Vit: Cm vn k th. Vit:
Ngn tt tn, hnh tt qu,
khanh khanh nhin tiu nhn
tai! c dic kh d vi th h.
Vit: Kim chi tng chnh gi

h nh? T vit: Y! u sao

chi nhn, h tc ton d[158].
Dch. T Cng hi: Th
no ng gi l k s (k ra
lm quan). Khng t p:
Hnh vi ca mnh th bit h
thn (khng lm iu xu); i
bn phng th khng lm nhc
mnh vua; nh vy c th gi l
k s. Li hi: Xin thy cho
hng thp hn na. Khng t
ni: H hng khen l hiu,
lng xm khen l . Li hi:
Xin thy cho hng thp hn

na. Khng t ni: Li ni

nht nh phi tn thc, hnh vi
nht nh phi qu quyt
(khng xt xem l c nn
khng), nh vy tuy sc cnh,
c chp, hp hi, nhng cng
ng l k s bc thp. Li hi:
Nhng ngi tng chnh hin
nay ra sao? Khng t ni: i!
Hng ngi kh nh nhen
nh ci u, ci sao (mt phn
nm hay mt na ci u) y,
ng k g!

XIII.21
T vit: Bt c trung
hng[159] nhi d chi, tt d
cung quyn h! Cung gi tin
th, quyn gi hu s bt vi
d.
Dch. Khng t ni:
Khng c hng ngi trung
chnh (theo trung o)
truyn o (hoc giao thip)
th tm hng ngi cung phng
hoc cn hu gi tit tho vy.
Ngi cung phng c tinh thn

tin th, ngi cn hu gi tit

tho th khng chu lm iu
xu.

XIII.22
T vit: Nam nhn hu
ngn vit: Nhn nhi v hng,
bt kh d tc vu y. Thin ph!
Bt hng k c, hoc tha chi
tu. T vit: Bt chim nhi d
h.
Dch. Khng t ni:
Ngi phng Nam c cu:
Ngi no khng c hng tm
(tm tnh hay thay i) th
khng th lm thy cng, thy
thuc c. Li phi lm!

Qu Hng (trong Kinh Dch,

ho 3), c cu: Khng gi
c c hng (m hay thay
i tm , tho th) th thng
b h thn[160]. Khng t ni:
(Cu c khuyn ngi
no khng c c hng tm th)
ng nn coi qu l hn[161].

XIII.23
T vit: Qun t ha nhi bt
ng, tiu nhn ng nhi bt
ha.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t ho hp nhng
khng a dua, k tiu nhn a dua
m khng ho hp.
Ch thch. Ch Ho [ ]
(ho hp) c ngha l a
kin ca mnh ra, gp vi
kin ca ngi bn bc vi

nhau ri tin ti s thng nht.

ng [ ] l: ph ho vi
ngi, ngi ni sao mnh cng
ni theo, ch khng dm a
kin ca mnh ra cng nhau
bn bc. C ngi hiu khc:
Ngi qun t giao tip vi
ngi th gi nim ho lc
nhng chng ng tnh trong
vic quy, k tiu nhn giao tip
vi ngi th ng tnh trong
vic quy nhng chng gi
nim ho lc. Hiu nh vy
cng c l, nhng ngha khng

su sc nh trn. Chng ta li
nn ch : ngy nay t ng
ho nhi bt ng thng dng
mt ngha hi khc: ch trng
(chng hn v chnh tr, tn
gio) ca mnh vi ngi
khc nhau th mnh cng khng
kch ngi, vn tm cch
hp tc vi ngi c, vn
ho vi ngi (v hai bn
cng theo ui mt mc ch
c) m vn khng thay i ch
trng ca mnh (bt ng).

XIII.24
T Cng vn vit: Hng
nhn giai hiu chi, h nh? T
vit: V kh d. Hng
nhn giai chi, h nh? T
vit: V kh d, bt nh hng
nhn chi thin gi hiu chi, k
bt thin gi chi.
Dch. Khng t ni: Mi
ngi trong lng u a, ngi
ra sao? Khng t p:
Cha hn l ngi tt. (Li
hi): Mi ngi trong lng u

ght, ngi ra sao? Khng

t p: Cha hn l ngi xu.
Khng bng ngi m tt trong
lng u a, nhng ngi xu
trong lng u ght.
Ch thch. C ngi hiu:
Mi ngi trong lng, ta u
a, hoc mi mnh trong lng ta
u ght, khng bng la nhng
ngi tt trong lng m a,
nhng ngi xu trong lng m
ght. Cch hiu ny v l: ght
mi ngi trong lng th vi
ai? Khng th c trng hp

c.

XIII.25
T vit: Qun t d s nhi
nan duyt d. Duyt chi bt d
o, bt duyt d; cp k s
nhn d, kh chi. Tiu nhn nan
s nhi d duyt d. Duyt chi
tuy bt d o duyt d; cp k
s nhn d, cu b yn.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t d phng s m
kh lm cho vui lng. Khng
dng chnh o ly lng h
th h khng vui lng; n khi

sai khin ngi th h tu theo

ti nng mi ngi m giao
vic. K tiu nhn kh phng
s m d lm vui lng. Khng
dng chnh o ly lng h,
h cng vui lng; n khi sai
khin ngi th h trch b cu
ton.

XIII.26
T vit: Qun t thi nhi bt
kiu, tiu nhn kiu nhi bt
thi.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t th thi m
khng kiu cng, k tiu nhn
kiu cng m khng th thi.

XIII.27
T vit: cng ngh, mc
nt, cn nhn.
Dch. Khng t ni:
Cng cng, qu cm, cht
phc, n ni chm chp th gn
vi c nhn.

XIII.28
T L vn vit: H nh t
kh v chi s h. T vit: Thit
thit, t t, di di nh d, kh v
s h. Bng hu thit thit, t t,
huynh di di.
Dch. T L hi: Th no
th c th gi l k s? Khng
t p: Thit tha khuyn nh,
v ho vui, th c th gi l k
s. Bn b th thit tha khuyn
nh nhau, anh em th ho vui
vi nhau.

Ch thch. K s trong bi
XIII.20 l k s ra lm quan. K
s trong bi ny c th cha ra
lm quan.

XIII.29
T vit: Thin nhn gio
dn tht nin, dic kh d tc
nhung h.
Dch. Khng t ni: Bc
thin nhn (ngi cm quyn
tt) dy dn by nm th c th
dng dn vo vic chin u
c.

XIII.30
T vit: D bt gio dn
chin, th v kh chi.
Dch. Khng t ni: a
dn khng c dy d ra nh
gic, tc l b dn.
Ch thch. Trong hai bi
cui ny, ch gio [ ] c
ngha l dy dn v chin thut,
canh nng, nht l o lm
ngi, lm dn na, cho nn
mi lu ti by nm. Dn c

bit yu ngi thn, hi sinh cho

ngi trn th mi hng hi
chin u; c bit lm rung khi
khng phi giao chin th mi
t tc c, khng thiu thn
(thi dng chnh sch ng
binh nng). Mt nh vn ,
Alberto Moravia, trong cun La
Rvolution culturelle de Mao
(Flammarion 1968) hiu khc
hn: Phi dy dn by nm
cho dn bm sinh hiu ho
thnh hiu chin, vn hin lnh
thnh tn bo, ri mi cho dn

ra chin u c. Tht l bi
nh Khng t.

THIN XIV
HIN VN
XIV.1
Hin[162] vn s. T vit:
Bang hu o, cc; bang v
o, cc, s d.- Khc, pht,
on, dc, bt hnh yn, kh d
vi nhn h. T vit: Kh d vi
nan h, nhn tc ng bt tri d.
Dch. Hin hi th no l
iu xu h. Khng t p:

Nc c o (chnh tr tt) th
c th lm quan c; nc v
o (chnh tr xu) m lm
quan th xu h. (Hin li hi):
Hiu thng, khoe khoang, on
hn, tham dc, nhng vic
khng lm, th c th gi l
nhn c ch? Khng t p:
Nh vy l lm c nhng
vic kh, cn nhn hay khng
th ta cha bit.

XIV.2
T vit: S nhi hoi c, bt
tc d vi s h.
Dch. Khng t ni: K s
no m ngh n vic cho
c an dt, th cha phi l k
s.

XIV.3
T vit: Bang hu o,
nguy ngn nguy hnh; bang v
o, nguy hnh ngn tn.
Dch. Khng t ni:
Nc c o (chnh tr tt),
ngn ng chnh trc, hnh vi
chnh trc; nc v o th
hnh vi chnh trc, ngn ng
khim tn.
Ch thch. Ch [ ], c
ngi c l hnh, ngha cng

i khi nh vy.

XIV.4
T vit: Hu c gi tt
hu ngn, hu ngn gi bt tt
hu c. Nhn gi tt hu
dng, dng gi bt tt hu
nhn.
Dch. Khng t ni:
Ngi c c th tt c li ni
hay, ngi c li ni hay cha
hn c c. Ngi nhn tt
dng cm, ngi dng cm
cha hn c c nhn.

XIV.5
Nam Cung Qut vn
Khng t vit: Ngh thin x,
Ngo (hay Nghiu) ng chu,
cu bt c k t nhin. V,
Tc cung gi nhi hu thin h.
Phu t bt p. Nam Cung
Qut xut. T vit: Qun t tai
nhc nhn! Thng c tai
nhc nhn!
Dch. Nam Cung Qut hi
Khng t: Ngh bn gii,
Ngo dng thuyn m xung st

(thu chin), ri u bt c k
t. ng V, ng Tc u cy
la m sau c thin h. Khng
t khng p. Nam Cung Qut
ra ri, ng bo: Ngi y tht
qun t, ngi y tht bit trng
o c!
Ch thch. Ngh l vua
nc Hu Cng, bn cung gii,
dit vua H Hu Tng m
cp ngi; sau b b ti l Hn
Trc git cp. Ngo l con
ca Hn Trc gii thu chin
(c sch ging ng chu l

y c thuyn trn cn
Chng ti theo ch thch ca
Triu Thng), sau b vua Thiu
Khang nh H git. ng V c
cng dp nn nc lt, c
vua Thun nhng ngi cho.
ng Tc t gieo la ging, dy
dn cy cy, l thu t ca nh
Chu cho nn cng gi l c
thin h. Nam Cung Qut c
ch cc vua ng thi khng
trng c m ch trng v lc,
nn Khng t khng tin tr li.

XIV.6
T vit: Qun t nhi bt
nhn gi hu h ph! V hu
tiu nhn nhi nhn gi d[163].

XIV.7
T vit: i chi, nng vt lao
h? Trung yn, nng vt hi
h?
Dch. Khng t ni: Yu
ai m khng dy ngi chu
kh nhc ? Trung vi ai m
khng khuyn ngi theo
iu chnh ?

XIV.8
T vit: Vi mnh, T Thm
tho sang chi, Th Thc tho
lun chi, hnh nhn T V tu
sc chi, ng L T Sn nhun
sc chi.
Dch. Khng t ni: Khi
(nc Trnh) lm t lnh ngoi
giao th giao T Thm khi
tho, Th Khc tho lun thm,
quan coi vic i s l T V
sa cha, T Sn ng L
nhun sc li.

XIV.9
Hoc vn T Sn. T vit:
Hu nhn d. Vn T Ty.
Vit: B tai! B tai! Vn Qun
Trng. Vit: Nhn d. ot B
Th Bin p tam bch phn s
t, mt x, v on ngn.
Dch. C ngi hi v T.
Khng t p: Mt ngi nhn
t, yu dn. Hi v T Ty.
p: Con ngi y! con ngi
y! (c ch). Hi v Qun
Trng. p: Mt ngi c

bit (cc sch ging l mt

ngi c cng ln vi nc
T). Vua (Hon Cng) nc T
ly p Bin gm ba trm h ca
B Th thng cho ng y, B
Th (ho ngho) phi n ung
m bc, vy m ti cht khng
h on hn.
Ch thch. Cc sch xa
ch thch T Ty l mt lnh
don ca nc S; nhng cc
nh gn y cho l mt i phu
nc Trnh ni chc T Sn,
khi T Sn cht. Thuyt sau c

phn ng. V ngi hi chc

c mun so snh ba v tng
quc: Qun Trng tng quc
nc T, hai ngi kia l tng
quc nc Trnh.

XIV.10
T vit: Bn nhi v on,
nan; ph nhi v kiu, d.
Dch. Khng t ni:
Ngho m khng on hn,
iu kh; giu m khng
kiu cng, d hn.

XIV.11
T vit: Mnh Cng Xc
vi Triu, Ngy lo tc u, bt
kh d vi ng,Tit i phu.
Dch. Khng t ni:
Mnh Cng Xc lm gia thn
cho h Triu, h Ngu th rt
tt, lm i phu nc ng,
nc Tit th khng c.
Ch thch. Triu v Ngu
l hai i phu nc Tn. Tit,
ng l hai nc nh thi .

Khng t cho Mnh Cng

Xc l c c m thiu ti.

XIV.12
T L vn thnh nhn. T
vit: Nhc Tang V Trng
chi tr, Cng Xc chi bt dc,
Bin Trang t chi dng, Nhim
Cu chi ngh, vn chi d l
nhc, dic kh d vi thnh nhn
h. Vit: Kim chi thnh nhn
gi, h tt nhin? Kin li t
ngha, kin nguy th mnh, cu
yu bt vong bnh sinh chi
ngn, dic kh d vi thnh nhn
h?

Dch. Khng t ni: T

L hi th no l ngi hon
ton. Khng t p: Thng
minh sng sut nh Tang V
Trng, khng tham lam m lim
khit nh (Mnh) Cng Xc,
dng cm nh Trang t p
Bin, ti ngh nh Nhim Cu,
li hc thm l ngha, thy nguy
th khng tic tnh mnh, c
hn vi ai t lu m vn khng
qun, nh th cng c th
thnh ngi hon ton c.

Ch thch. Tang V Trng

l con ca Tang Vn Trng
trong bi V.17. Trang t l
dng s nc L.

XIV.13
T vn Cng Thc Vn T
Cng Minh Gi vit: Tn h?
Phu t bt ngn, bt tiu, bt
th h? Cng Minh C i
vit: D co gi qu d. Phu t
thi nhin hu ngn, nhn bt
ym k ngn, lc nhin hu tiu,
nhn bt ym k tiu, ngha
nhin hu th, nhn bt ym k
th. T vit: K nhin? Khi k
nhin h?
Dch. Khng t hi Cng

Minh Gi (ngi V) v Cng

Thc Vn T (mt i phu
nc V): C thc l Cng
Thc Vn T khng ni, khng
ci, khng nhn vt tng, phi
khng? Cng Minh Gi p:
Ngi no ni vy l qu
ng. ng Cng Thc Vn T
khi ng ni mi ni nn ngi
ta nghe m khng chn; c vui
mi ci nn ngi ta thy ci
m khng chn; ng nhn vt
g th mi nhn nn ngi ta
thy ng nhn m khng ch.

Khng t ni: Tht vy ? C

th tht nh vy c ?

XIV.14
T vit: Tang V Trng d
Phng cu vi hu L, tuy vit
bt yu qun, ng bt tn d.
Dch. Khng t ni: Tang
V Trng ly p Phng xin
vua L cho con chu mnh lm
ch p , tuy l ni l khng
yu sch vua, ta cng khng
tin.

XIV.15
T vit: Tn Vn Cng
quyt nhi bt chnh, Hon cng
chnh nhi bt quyt.
Dch. Khng t ni: Tn
Vn Cng xo quyt m khng
chnh i; T Hon Cng chnh
i m khng xo quyt.
Ch thch. Tn Vn Cng
v T Hon Cng u l nhng
B i Xun Thu.

XIV.16
T L vit: Hon Cng st
cng t C, Triu Ht t chi,
Qun Trng bt t. Vit: V
nhn h? T vit: Hon Cng
cu hp ch hu, bt d binh
xa, Qun Trng chi lc d. Nh
k nhn, nh k nhn?
Dch. T L bo: (T)
Hon Cng git cng t C,
Thiu Ht cht theo cng t
C, Qun Trng th khng.
Ri li ni: Nh vy Qun

Trng cha ng gi l nhn

chng? Khng t ni: Hon
Cng chn ln hp ch hu m
khng phi dng v lc uy hip
h, l ti sc ca Qun
Trng. Nhn c ca ng y
, nhn c ca ng y .
Ch thch. Thiu Ht v
Qun Trng u th cng t
C, em T Hon Cng. Cng t
C b Hon Cng git v tranh
quyn vi mnh. Thiu Ht cht
theo cha. Qun Trng
khng cht theo cha, li cn

lm tng quc gip cho Hon

Cng na. V vy T L ch l
bt nhn. Khng t cho vic
cht theo cha l ci tit
tho nh, m khen Qun Trng
khng dng v lc m dn c
yn n, nhn c ca Qun
Trng . Quan nim trung
qun ca ng rng ri ch
khng hp hi nh i sau.
Gip dn gip nc, iu
quan trng hn gi tit vi vua.
Cu hp ch hu: chn ln
hp ch hu; thc ra l mi

mt ln, c l ch cu [ ]
(chn) nn sa l ch c [ ][164]
(kt hp) th phi hn. Cu cui
c ngi dch l: Ai m nhn
c c bng ng y.

XIV.17
T Cng vit: Qun Trng
phi nhn gi d? Hon Cng st
cng t C, bt nng t, hu
tng chi? T vit: Qun
Trng tng Hon Cng, b
ch hu, nht khung thin h,
dn o vu kim th k t. Vi
Qun Trng, ng k b pht, t
nhm h. Khi nhc tht phu,
tht ph chi vi lng d, t kinh
cu c nhi mc chi tri d?
Dch. T Cng bo:

Qun Trng khng phi l

ngi nhn chng? Hon Cng
git cng t C, Qun Trng
khng cht theo m cn lm
tng quc cho Hon Cng.
Khng t ni: Qun Trng
gip Hon Cng, khin Hon
Cng lm b (lnh t) cc ch
hu, thin h qui v mt mi,
nhn dn n nay cn mang n
ng. Nu khng c ng th
chng ta ngy nay phi gic
tc, mc o c vt bn tri (nh
Di, ch)[165] ri. ng h phi

nh bn tht phu, tht ph tm

thng, t treo c ni ngi,
rnh m chng ai bit ti ?

XIV.18
Cng Thc Vn T chi thn
i phu Son, d Vn t ng
thng ch cng. T vn chi,
vit: Kh d vi vn h.
Dch. i phu Son l gia
thn ca Cng Thc Vn t,
nh Vn t tin c m cng
Vn t c thng lm i phu
triu nh. Khng t hay tin
, bo: (Cng Thc Vn t)
ng c t tn thu l
Vn[166].

XIV.19
T ngn V Linh Cng chi
v o d. Khang T vit: Ph
nh th, h nhi bt tng?
Khng t vit: Trng Thc
Ng tr tn khch, Chc tr
tn miu, Vng Tn Gi tr
qun l. Ph nh th, h k
tng?
Dch. Khng t ni v
chuyn vua V Linh Cng l
ngi v o. Khang t hi:
Nh vy sao khng mt ngi

vua? Khng t p: C Trng

Thc Ng coi vic ngoi giao,
Ch coi vic t t, Vng
Tn Gi coi vic qun. Dng
ngi nh vy, sao mt ngi
c?
Ch thch. Khang t l
Qu Khang t, i phu nc L.

XIV.20
T vit: K ngn chi bt tc
tc vi chi d nan.
Dch. Khng t ni: Ni
khoc lc m khng thn th
kh lm c nh li mnh
ni.

XIV.21
Trn Thnh t th Gin
Cng. Khng t mc dc nhi
triu, co Ai Cng vit: Trn
Hng th k qun, thnh tho
chi? Cng vit: Co ph tam
t! Khng T vit: D ng
tng i phu chi hu, bt cm
bt co d. Qun vit: Co phu
tam t gi! Chi tam t co bt
kh. Khng t vit: D ng
tng i phu chi hu, bt cm
bt co d.

Dch. Trn Thnh t (tn

Hng, i phu nc T) git
Gin Cng (vua T). Khng t
( v tr s L) tm gi ri
vo triu tu vi L Ai Cng:
Trn Hng git vua, xin xut
binh hi ti hn. Ai Cng ni:
ng nn ni vi ba nh (tc ba
quyn thn Mnh Tn, Thc
Tn, Qu Tn). Khng t ra
i, ni: V ti i sau hng i
phu nn khng dm tu vic y
vi vua. Vua bo nn ni vi ba
nh. i ni vi ba nh, khng

ai chu. Khng t i v ni: V

ti theo sau hng i phu, nn
khng dm khng bo co vic
y.

XIV.22
T L vn s qun. T vit:
Vt khi d, nhi phm chi.
Dch. T L hi v vic
th vua. Khng t p: Khng
nn la gt vua, nhng khng
ngi xc phm vua (m phi
dm can gin).

XIV.23
T vit: Qun t thng
t, tiu nhn h t.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t hng ln cao
(o c) m mong t ti; k
tiu nhn hng xung thp (ti
li) m mong t c.

XIV.24
T vit: C chi hc gi v k,
kim chi hc gi v nhn.
Dch. Khng t ni:
Ngi xa hc v mnh, ngi
i nay hc v ngi (ngha l
cho ngi ta bit ti mnh).

XIV.25
C B Ngc s nhn
Khng t. Khng t d chi ta
nhi vn yn, vit: Phu t h
vi? i vit: Phu t dc qu
k qu nhi v nng d. S gi
xut, T vit: S h! S h!
Dch. C B Ngc (i
phu nc V, tui cao, c ln,
khi Khng t ti V, thng
nh ng y) sai ngi li thm
Khng t. Khng t mi ngi
ngi, ri hi: C phu t lc

ny lm g? Ngi p:
Phu t mun bt lm li i m
cha c. Khi ngi ra
v, Khng t khen: Ngi i
s gii! Ngi i s gii!

XIV.26
T vit: Bt ti k v, bt
mu k chnh. (on ny
trng vi bi VIII.14, khng
dch li). Tng t vit: Qun t
t bt xut k v.
Dch. Tng t ni: Ngi
qun t ngh ngi trong chc v
ca mnh.
Ch thch. Cu ny c
ngha nh cu trn nn sp
chung mt bi.

XIV.27
T vit: Qun t s k ngn
nhi qu k hnh.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t thn rng ni
nhiu m lm t.
Ch thch. C ngi hiu
rng: Ngi qun t h thn,
rt r v li ni m c gng gi,
c sc v vic lm.

XIV.28
T vit: Qun t o gi
tam, ng v nng yn: nhn gi
bt u, tr gi bt hoc, dng
gi bt c. T Cng vit: Phu
t t o d.
Dch. Khng t ni: o
ngi qun t gm c ba m ta
cha lm c: ngi nhn
khng lo bun, ngi tr khng
nghi hoc, ngi dng khng s
hi. T Cng ni: Thy t ni
khim nh vy y. (Thy ni

v thy y).

XIV.29
T Cng phng nhn. T
vit: T d, hin h tai? Ph
ng tc bt h.
Dch. T Cng hay so
snh ngi ny vi ngi khc.
Khng t ni: Anh T gii th
? Ta th khng rnh so snh
ngi.

XIV.30
T vit: Bt hon nhn chi
bt k tri, hon k bt nng d.
Dch. Khng t ni:
ng lo khng ai bit mnh,
ch lo mnh khng c ti c
ngi ta bit n.

XIV.31
T vit: Bt nghch tr, bt
c bt tn, c dic tin gic gi,
th hin h!
Dch. Khng t ni:
Khng tin liu rng ngi ta
gt mnh, ng c on ngi
ta khng tin mnh, nhng khi
gp nhng ngi nh vy, mnh
bit c ngay, nh vy l hin
y!

XIV.32
Vi Sinh Mu [167] v Khng t
vit: Khu h vi th th th gi
d? V ni vi nnh h? Khng
t vit: Phi cm vi nnh d, tt
c d.
Dch. Vi Sinh Mu ni vi
Khng t: Ny Khu, sao ng
khng yn m c lng xng i
du thuyt nh vy? ng mun
t ci khu ti ca mnh
chng? Khng t p: Ti
khng dm t khu ti, ch ght

hng ngi ngoan c thi.

XIV.33
T vit: K bt xng k lc,
xng k c d.
Dch. Khng t ni:
Ngi ta khen con nga K
khng phi v n c sc m v
n thun lng.

XIV.34
Hoc vit: D c bo on,
h nh? T vit: H d bo
c? D trc bo on, d c
bo c.
Dch. C ngi ni: Ly
c m bo on, nn khng?
Khng t p: Th th ly g
bo c? C chnh trc m bo
on, v ly c m bo c (ly
n hu p n hu).

XIV.35
T vit: Mc ng tri d
ph! T Cng vit: H vi k
mc tri t d? T vit: Bt
on thin, bt vu nhn, h hc
nhi thng t, tri ng gi k
thin h!
Dch. Khng t than:
Khng c ai hiu ta c! T
Cng hi: Sao thy li than
khng ai hiu thy? Khng t
p: Ta khng on tri, khng
trch ngi, hc t vic thp l

nhn s m t ln ti thin l.
Hiu ta ch c tri chng?
Ch thch. Theo S k ca
T M Thin th Khng t than
nh vy sau khi xy ra vic bt
c con ln, ng bit rng o
ng khng dng c.

XIV.36
Cng B Liu t T L
Qu Tn. T Phc Cnh B d
co vit: Phu t c hu hoc
ch Cng B Liu, ng lc do
nng t ch th triu. T vit:
o chi tng hnh d d,
mnh d; o chi tng ph d
d, mnh d. Cng B Liu k
nh mnh h!
Dch. Cng B Liu (mt
i phu nc L) gim pha T
L vi Qu Tn (quyn thn

ca L). T Phc Cnh B ni

vi Khng t: Phu t (tc Qu
Tn) nghi ng T L v li gim
pha ca Cng B Liu. Ti c
sc (bin oan cho T L)
lm cho Cng B Liu b git
cht, b bu thy ch hoc
triu nh. Khng t ni: o
(ti) m thi hnh c l do
mnh tri, hay b b ph cng
do mnh tri. Cng B Liu
lm sao i c mnh tri?
Ch thch. T L gip Qu
Tn thi hnh o ca

Khng.

XIV.37
T vit: Hin gi t th, k
th t a, k th t sc, k th t
ngn[168].
Dch. Khng t ni: Bc
hin nhn trnh i m n,
hng thp hn trnh nc lon
m qua nc khc, hng thp
hn na trnh nhng k khng
c l , hng cui trnh nhng
li ni khng hp mnh.
Ch thch. Khng t tuy

ni theo th t trc sau,

nhng khng c phn bit cao
thp, ch l tu cnh ng m
thi. Nh cu bang v o tc
n l trng hp th nht; cu
lon bang bt c l trng
hp th nh; cu l mo suy
bt kh chi trong Mnh t
Co t h l trng hp th
ba; trng hp cui cng nh
khi T Cnh Cng bo vi
Khng t rng mnh gi ri,
khng thi hnh c chnh sch
ca Khng t v Khng t b i

 bi XVIII.3 sau.

XIV.38
T vit: Tc gi tht nhn
h.
Dch. Khng t ni:
(Nc L c) by ngi
hnh ng nh vy ri (tc i
n).
Ch thch. Bi ny ni tip
vi bi trn. C ngi ging
tc [ ] l ng dy (b i
n) Khng r by ngi l
ai, mi thuyt mt khc.

XIV.39
T L tc Thch Mn.
Thn mn vit: H t? T L
vit: T Khng th. Vit: Th
tri k bt kh nhi vi chi gi d?
Dch. T L ngh m
Thch mn ( ngoi thnh
nc L). Ngi m ca thnh
bui sng hi: ng u n
y? T L p: T nh h
Khng n. Ngi ni: C
phi ci ng bit khng th lm
c m vn c lm khng?

XIV.40
T kch khnh V, hu h
qu nhi qu khng th chi mn
gi, vit: Hu tm tai, kch
khnh h. K nhi vit: B tai!
Khanh khanh h! Mc k tri d,
t d nhi d h. Thm tc l,
thin tc kh[169]. T vit: Qu
tai! Mt chi nn h.
Dch. Khng t ang nh
ci ci khnh (bng ) nc
V, c ngi vc st c i qua
ca, bo: C ho thay, ngi

nh khnh ! Ri ngi y
li ni: B lu thay! Ting
khnh lanh lnh y! Ngi ta
khng bit mnh th thi, i cho
xong. (Kinh Thi, Bi phong c
cu): Li nc su th c
o, li nc cn th vn o ln.
Khng t nghe c bo:
ngi ta kin quyt tht! Ta
cng chng ci ngi lm
g.
Ch thch. Nhiu sch cho
ch [ ] c l nan v ging cu
cui nh sau: Qu tht l

ngi qun i (hoc: Qu tht

nh vy ?). Mun nh th th
khng kh g; hoc: Ngi y
qu quyt, gt gng thay!
chng ngh n nhn tm th
o th i sng c kh g?

XIV.41
T Trng vit: Th vn:
Cao tn lng m, tam nin
bt ngn. H v d? T vit:
H tt Cao Tn? C chi nhn
giai nhin. Qun hong, bch
quan tng k, d thnh trng
t, tam nin.
Dch. T Trng hi:
Kinh Th c cu: ng Cao
Tn tang, ci nh tang, ba
nm khng ni n vic nc.
Th ngha l sao? Khng t

p: No ring g vua Cao

Tn, ngi xa u nh vy c.
Vua c mt, trm quan u lo
chc v ca mnh di lnh ca
t tng, nh vy ba nm
(trong khi vua mi c tang).
Ch thch. Coi vic ng
Vn Cng tang cho cha theo
o Nho, trong Mnh t
ng Vn Cng thng, bi 2).

XIV.42
T vit: Thng hiu l tc
dn d s d.
Dch. Khng t ni:
Ngi trn ham l ngha th
dn d sai khin.

XIV.43
T L vn qun t, T vit:
Tu k d knh Vit: Nh t
nhi d h? Vit: Tu k d an
nhn. Vit: Nh t nhi d
h? Vit: Tu k d an bch
tnh. Tu k d an bch tnh,
Nghiu Thun k do bnh ch?
Dch. T L hi th no l
qun t. Khng t p: Sa
mnh thnh knh cn. T L
li hi: Ch c vy thi ?
Khng t p: Sa mnh cho

ngi khc c yn tr. Li

hi: Ch c vy thi ? p:
Sa mnh cho trm h yn
tr. Sa mnh m trm h yn
tr, du Nghiu, Thun e cng
kh lm c thay.

XIV.44
Nguyn nhng di s. T
vit: u nhi bt tn , trng
nhi v thut yn, lo nhi bt t,
th vi tc. D trng khu k
hnh.
Dch. Nguyn Nhng
(mt bn gi ca Khng t)
ngi xoc chn ra i Khng
t. Khng t ni: Hi nh anh
khng bit knh thun ngi
ln; ln ln khng lm c g
ng khen; gi ri m khng

cht. Nh vy ch bo hi ngi
ta thi. Ni ri ly gy g vo
ng chn ca Nguyn
Nhng.
Ch thch. Nguyn
Nhng l con ngi phng
tng, b c l php.

XIV.45
Khuyt ng ng, t tng
mnh. Hoc vn chi vit: ch
gi d? T vit: Ng kin k
c v d, kin k d tin sinh
tnh hnh d. Phi cu ch gi d,
dc tc thnh gi d.
Dch. Mt a tr lng
Khuyt c Khng t sai
trong vic truyn t li ng,
mi khi c khch kha. C
ngi hi: Thng b hc
tn ch ? Khng t p: Ti

thy n ngi cng ch vi ngi

ln. Nh vy l n khng tin
b ln ln, m mun mau thnh
ngi ln, nn ti sai n vy
cho n bit l php.

THIN XV
V LINH CNG
XV.1
V Linh Cng vn trn
Khng t. Khng t i vit:
Tr u chi s, tc thng vn
chi h, qun l chi s, v chi hc
d. Minh nht toi hnh. Ti
Trn tuyt lng, tng gi bnh,
mc nng hng. T L un
hin, vit: Qun t dic hu
cng h? T vit: Qun t c

cng, tiu nhn cng t lm h.

Dch. Vua V Linh Cng
hi Khng t v chin trn.
Khng t p: V vic t t, l
kh th ti tng nghe c,
cn v qun l th ti cha
hc. Sng hm sau, ng ri
nc V. nc Trn ng b
ht lng, cc mn sinh theo
hu b bnh, khng ngi dy
c. T L ut hn, hi ng:
Ngi qun t cng c khi
cng khn ? Khng t p:
Ngi qun t c khi cng

khn cng l l c nhin (hoc:

ngi qun t c khi khn cng
th c gi t cch ca mnh); k
tiu nhn khn cng th phng
tng, lm cn.
Ch thch. Khng hiu ti
sao hai vic trn cc sch u
sp chung vo mt bi. So snh
bi ny vi bi IV.15.

XV.2
T vit: T d, nh d d vi
a hc nhi ch chi gi d? i
vit: Nhin. Phi d? Vit:
Phi d, d nht d qun chi.
Dch. Khng t ni: Anh
T, anh cho ta hc nhiu m
nh ht chng? T Cng p:
Vng. Khng phi vy sao?
Khng t ni: Khng phi vy,
ta tm mt iu cn bn m
khi qut, thng sut c.

Ch thch. C ngi bo
ch qun [ ] y c ngha
l lm, tp. Nht d qun chi l
ghi nh iu tai nghe ri ly
thc tin (tc qun) lm cn
bn. Thuyt ny kh tin c.

XV.3
T vit: Do, tri c gi tin
h.
Dch. Khng t ni: Anh
Do (T L) ngi bit o c
(ngha l) t lm.

XV.4
T vit: V vi nhi tr gi, k
Thun d d! Ph h vi tai?
Cung k chnh Nam din nhi d
h.
Dch. Khng t ni:
Khng lm g m thin h bnh
tr, l vua Thun y chng?
Ch knh cn, oan chnh quay
mt v phng Nam (ngi trn
ngai) th thi. (Nh kho gio
ho v c b ti hin).

XV.5
T Trng vn hnh. T
vit: Ngn trung tn, hnh c
knh, tuy Man, Mch chi bang,
hnh h. Ngn bt trung tn,
hnh bt c knh, tuy chu l,
hnh h tai? Lp, tc kin k
tham tin d, ti d tc kin
k hnh d, ph nhin hu
hnh. T Trng th ch
thn.
Dch. T Trng hi lm
cch no i u cng trt lt.

Khng t p: Li ni trung
thc, ng tin, hnh vi phi thn
thit, knh cn, nh vy d n
nc Man, nc Mch (cc
nc lc hu phng Nam,
phng Bc) cng trt lt. Li
ni khng trung thc, ng tin,
hnh vi khng thn thit, knh
cn, th d trong lng, trong
chu (mt chu gm 2500 nh)
ca mnh cng lm sao trt lt
c? Khi ng, thy ci ta
mi ni nh trc mt; khi
ngi xe, thy n da trn ci

ch. Phi nh vy ri mi trt

lt. T Trng chp ngay vo
dy ai.

XV.6
T vit: Trc tai, S Ng!
Bang hu o nh th, bang v
o nh th. Qun t tai, C B
Ngc! Bang hu o tc s,
bang v o tc kh quyn nhi
hoi chi.
Dch. Khng t ni: Ngay
thng nh ng S Ng, nc c
o, ng thng nh mi tn,
nc v o ng cng thng
nh mi tn. Qun t thay ng
C B Ngc! Nc c o th

lm quan, nc v o th lui v
n (dch tng ch l thu ci
ti ca mnh m ct i).
Ch thch. S Ng l mt
i phu ca nc V. C B
Ngc cng l mt i phu ca
nc V, coi bi XIV.25.

XV.7
T vit: Kh d ngn, nhi
bt d chi ngn, tht nhn; bt
kh d ngn nhi d chi ngn,
tht ngn. Tr gi bt tht nhn,
dic bt tht ngn.
Dch. Khng t ni: ng
ni chuyn vi ai m khng ni,
l mt mt ngi (tt). Khng
ng ni chuyn vi ai m ni,
l ph li. Ngi sng sut
khng b mt ngi, cng
khng ph li.

XV.8
T vit: Ch s, nhn nhn,
v cu sinh d hi nhn, hu st
thn d thnh nhn.
Dch. Khng t ni:
Ngi s c ch v ngi c
c nhn khng cu sng m
lm hi iu nhn, m c khi hi
sinh tnh mng thnh iu
nhn.

XV.9
T Cng vn vi nhn. T
vit: Cng dc thin k s, tt
tin li k kh. C th bang d,
s k i phu chi hin gi, hu
k s chi nhn gi.
Dch. T Cng hi v s
tu dng c nhn. Khng t
p: Ngi th mun lm vic
cho kho th trc ht phi c
dng tt. (Cng vy, mun
tu dng c nhn, cn c
thy, bn). nc no th tm

ng i phu no hin m th,

tm ngi nhn m lm bn.

XV.10
Nhan Uyn vn vi bang. T
vit: Hnh H chi thi, tha
n chi l, phc Chu chi min,
nhc tc Thiu V [170]. Phng
Trnh thanh, vin nnh nhn.
Trnh thanh dm, nnh nhn
i.
Dch. Nhan Uyn hi v
php tr nc. Khng t p:
Theo lch nh H, ngi xe nh
n, i m min nh Chu, nhc
th theo nhc Thiu v V. Cm

ging ht nc Trnh, xa k
nnh. Ging ht nc Trnh
dm, k nnh nguy him.

XV.11
T vit: Nhn v vin l tt
hu cn u.
Dch. Khng t ni:
Khng lo xa th tt c ci bun
gn[171].

XV.12
T vit: D h h, ng v
kin hiu c nh hiu sc gi
d.
(Bi ny trng vi bi IX.17,
ch thm ba ch: D h h ngha
l: Thi i ht mong ri)

XV.13
T vit: Tang Vn Trng, k
thit v gi chi[172]? Tri Liu H
Hu chi hin nhi bt d v[173]
d.
Dch. Khng t ni: Tang
Vn Trng trm chc v
chng? (Khng xng, khng
lm trn chc v). Bit ng Liu
H Hu l ngi hin m khng
tin c ng y ng triu nh
vi mnh.

Ch thch. Liu H Hu,

ngi L, h Trin, tn Hoch,
x Liu H, c nhn c.

XV.14
T vit: Cung t hu nhi
bc trch nhn, tc vin on
h.
Dch. Khng t ni:
Trch mnh th nghim, trch
ngi th nh, nh vy trnh
c on. (Ngi khng on
mnh m mnh cng khng on
ngi).

XV.15
T vit: Bt vit: Nh chi
h, nh chi h gi, ng mt
nh chi h d d h.
Dch. Khng t ni:
Ngi no khng t hi: Lm
sao y, lm sao y? th ta
chng bit phi i x vi ngi
lm sao (chng c cch no
ch bo cho ngi c).

XV.16
T vit: Qun c chung
nht, ngn bt cp ngha, hiu
hnh tiu tu, nan h tai!
Dch. Khng t ni: Tm
t vi nhau sut ngy, khng
bn v o l m thch lm
nhng iu khn vt, tht l kh
s c (hoc l kh tin
c).

XV.17
T vit: Qun t ngha d vi
cht, l d hnh chi, tn d xut
chi, tn d thnh chi, qun t
tai!
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t ly ngha lm
gc, theo l m lm, ni nng
khim tn, nh thnh tn m
nn vic, nh vy tht l ngi
qun t.

XV.18
T vit: Qun t bnh v
nng yn, bt bnh nhn chi bt
k tri d.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t bun v mnh
khng c ti nng ch khng
bun v ngi ta khng bit
mnh.

XV.19
T vit: Qun t tt mt th
nhi danh bt xng yn.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t hn rng ti
cht m khng ai bit ting
mnh. (Khng lm g ngi
ta khen mnh).

XV.20
T vit: Qun t cu ch k,
tiu nhn cu ch nhn.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t cu mnh, k
tiu nhn cu ngi.

XV.21
T vit: Qun t cng nhi
bt tranh, qun nhi bt ng.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t nghim trang
gi lp trng m khng tranh
vi ai, ho hp (cng tc) vi
mi ngi m khng b ng.

XV.22
T vit: Qun t bt d ngn
c nhn, bt d nhn ph ngn.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t khng v li ni
phi ca mt ngi m c
ngi (v cn xt c hnh
ca ngi na), khng v
phm hnh ca ngi m khng
nghe li ni phi ca ngi .

XV.23
T Cng vn vit: Hu nht
ngn, nhi kh d chung thn
hnh chi gi h? T vit: K
th h! K s bt dc, vt thi
nhn.
Dch. T Cng hi: C
mt ch no sut i lm theo
c khng? Khng t p:
C l l ch th chng? Ci
g mnh khng mun th ng
lm cho ngi.

XV.24
T vit: Ng chi nhn d,
thy hy, thy d? (C ngi
c l d). Nh hu s d gi,
k hu s th h. T dn d, tam
i chi s d trc o nhi hnh
d.
Dch. Khng t ni: Ta
i vi ngi c ch ai, khen ai
(qu ng) u? Khen ai th ta
nghim trc (xem ngi
c tt khng), cn ch ngi
i nay th ta c theo o thng

ca ba i (H, Thng,
Chu).

XV.25
T vit: Ng do cp s chi
khuyt vn d, hu m gi, t
nhn tha chi. Kim v h ph.
Dch. Khng t ni: Ta
cn c thy (i xa) trong
sch s b trng ch tn
nghi, v ngi c nga cho
ngi khc mn ci ( hun
luyn gim cho), ngy nay
khng cn thy nhng vic y
na.

XV.26
T vit: Xo ngn lon c.
Tiu bt nhn tc lon i
mu.
Dch. Khng t ni: Li
ni kho th lm bi hoi o
c. Vic nh khng nhn c
th lm hng mu ln.

XV.27
T vit: Chng chi, tt st
yn; chng hiu chi, tt st
yn.
Dch. Khng t ni: Mt
ngi b mi ngi ght th ta
phi xt xem c tht ng ght
khng; c mi ngi a, ta
cng phi xt xem c ng a
khng?

XV.28
T vit: Nhn nng hong
o, phi o hong nhn.
Dch. Khng t ni:
Ngi ta c th lm cho
o[174] rng ln ln, o khng
lm cho con ngi rng ln
c.
Ch thch. mun ni:
con ngi ch ng, lm cho
o sng thm, rng thm
c; nu con ngi b ng,

c c chp, gi ng o th
o ch lm cho con ngi ho
hp hi thi. Trch nhim
ngi ch khng phi o.

XV.29
T vit: Qu nhi bt ci, th
v qu h!
Dch. Khng t ni: C
li m khng sa, nh vy mi
tht l c li!

XV.30
T vit: Ng thng chung
nht bt thc, chung d bt
tm, d t[175], v ch, bt nh
hc d.
Dch. Khng t ni: Ta
c ln sut ngy khng n, trn
m khng ng, suy ngh
nhng v ch, khng bng hc.

XV.31
T vit: Qun t mu o
bt mu thc. Canh d, ni ti
k trung h. Hc d, lc ti k
trung h. Qun t u o bt u
bn.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t mu cu t
o, ch khng mu cu
chuyn n. Cy rung (vn
mu cu vic n) m c khi gp
nm mt ma, khng c n;
cn hc o (vn khng phi

mu cu vic n) nhng c lc
c bng lc. Ngi qun t
lo khng t o ch khng lo
ngho.

XV.32
T vit: Tr cp chi, nhn
bt nng th chi, tuy c chi, tt
tht chi. Tr cp chi, nhn nng
th chi, bt trang d l chi, tc
dn bt knh. Tr cp chi, nhn
nng th chi, trang d l chi,
ng chi bt d l, v thin d.
Dch. Khng t ni: Ti
tr tr dn (c ngi hiu
l bit mi l) m khng
bit dng c nhn gi dn,
th mt dn. Ti tr tr

dn, bit dng nhn ngha gi

dn, m i i vi dn khng
trang nghim th dn khng
knh. Ti tr tr dn, bit
dng nhn c gi dn, bit
trang nghim i i vi dn,
m khng bit dng l c v
dn theo th cha hon ton
tt.
Ch thch. Bi ny ni v
cch tr dn: phi c ti tr, c
c nhn, thi trang nghim,
gio ho bng l.

XV.33
T vit: Qun t bt kh
tiu tri, nhi kh i th d. Tiu
nhn bt kh i th nhi kh
tiu tri d.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t c th khng
bit vic nh nht, nhng c th
m ng c vic ln; k
tiu nhn khng th m ng
c vic ln, nhng c th bit
c vic nh nht.

Ch thch. C ngi hiu

l: Ly vic nh nht m xt
th khng bit c ti cn ca
ngi qun t, nhng ngi
qun t c th m ng c
vic ln; k tiu nhn khng
m ng c vic ln,
nhng ly vic nh nht m xt
th bit c ti cn ca h.

XV.34
T vit: Dn chi nhn d,
thm thy ha. Thy ha ng
kin o nhi t gi h, v kin
o nhn nhi t gi d.
Dch. Khng t ni:
Nhn dn i vi o nhn,
coi o nhn cn thit hn
nc la. M (nc la cn c
khi nguy him) c ngi sa
xung nc, dm vo la m
cht, (ch o nhn tuyt nhin
khng nguy him), cha thy ai

theo o nhn m cht.

XV.35
T vit: ng nhn, bt
nhng s.
Dch. Khng t ni: Lm
iu nhn th du thnh mnh,
mnh cng khng nhng.
Ch thch. Nhn l iu ai
cng nn lm, ht sc m lm,
khng c s tranh chp, m
cng khng c s nhng nhau.

XV.36
T vit: Qun t trinh, nhi
bt lng.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t gi vng chnh
ngha, khng c chp iu tn
nh nht.

XV.37
T vit: S qun, knh k s
nhi hu k thc.
Dch. Khng t ni: Th
vua th phi cn trng trong
cng vic ri sau mi ngh n
bng lc.

XV.38
T vit: Hu gio v loi.
Dch. Khng t ni: Bt
lun hng ngi no (giu
ngho, sang hn, thng minh,
n n) ta cng dy.
Ch thch. C ngi dch:
K thin hay c, ta cng dy
Hiu nh vy ngha qu hp.

XV.39
T vit: o bt ng, bt
tng vi mu.
Dch. Khng t ni: o
(hay ch hng[176]) khng ging
nhau, th khng mu tnh vi
nhau c.

XV.40
T vit: T t nhi d h.
Dch. Khng t ni: Li
ct din t th thi.

XV.41
S Min hin. Cp giai, T
vit: Giai d. Cp tch, T
vit: Tch d. Giai ta, T co
chi vit: M ti t, m ti t.
S Min xut. T Trng vn
vit: D s ngn chi o d?
T vit: Nhin. C tng s
chi o d.
Dch. Nhc s (m) tn
Min n thm. Bc gn n
thm, Khng t ni: y l
thm. Bc gn ti chiu,

Khng t ni: y l chiu.

Mi ngi u ngi ri, Khng
t ni vi nhc s: ng m
ngi kia, ng m ngi kia.
Nhc s ra v ri, T Trng
hi: Php ni vi nhc s nh
vy phi khng? Khng t
p: Phi. l php gip, dt
dn nhc s (m lo).

THIN XVI
QU TH
XVI.1
Qu th tng pht Chuyn
Du. Nhim Hu, Qu L kin
Khng t vit: Qu th tng
hu s Chuyn Du. Khng
t vit: Cu, v ni nh th qu
d? Ph Chuyn Du, tch gi
tin vng d vi ng Mng
ch, th ti bang vc chi trung
h, th x tc chi thn d. H d

pht vi? Nhim Hu vit: Phu

t dc chi, ng nh thn gi giai
bt dc d. Khng t vit:
Cu, Chu Nhm hu ngn vit:
Trn lc tu lit, bt nng gi
ch. Nguy nhi bt tr, in nhi
bt ph, tc tng yn dng b
tng h. Th nh ngn qu h,
h t[177] xut hp, qui ngc
hy c trung, th thy chi
qu d? Nhim Hu vit:
Kim ph Chuyn Du, c nhi
cn Ph, kim bt th, hu th
tt vi t tn u. Khng t vit:

Cu, qun t tt ph x vit

dc chi nhi tt vi chi t. Khu
d, vn hu quc hu gia gi,
bt hon qu[178], nhi hon bt
qun, bt hon bn[179], nhi
hon bt an. Ci qun v bn,
ha v qu, an v khuynh. Ph
nh th, c vin nhn bt phc,
tc tu vn c d lai chi. L lai
chi, tc an chi. Kim Do d Cu
d, tng phu t, vin nhn bt
phc nhi bt nng lai d bang
phn bng li tch nhi bt nng
th d, nhi mu ng can qua

bang ni. Ng khng Qu Tn

chi u, bt ti Chuyn Du, nhi
ti tiu tng chi ni d.
Dch. H Qu sp nh
Chuyn Du (mt nc ph
dung ca nc L, tc mt
nc nh ph thuc vo L).
Nhim Hu v Qu L (tc T
L) vo yt kin Khng t,
tha: H Qu sp nh
Chuyn Du. Khng t ni:
Cu (Nhim Hu), l ci li
ca anh chng? Nc Chuyn
Du, tin vng (nh Chu)

lm ch t ni ng Mng,
m li trong khu vc nc
nh, vy l b ti ca x tc,
sao li em qun nh ngi
ta[180]. Nhim Hu tha: Thy
Qu (Tn) mun vy, ch hai
chng con l gia thn khng
mun. Khng t mng: S
thn Chu Nhm hi xa bo:
Tn lc lm chc v mnh,
nu khng c th nn t chc
i. Nc nguy bin m khng
bit bo v, nc nghing ng
m khng bit chng , th ai

dng mnh gip lm g? V

li, anh ni by ri, (th hi)
con h, con tru rng (hoc
con t ngu) x ci, mai ra v
ngc qu b nt trong rng th
thuc v ai. Nhim Hu tha:
Nc Chuyn Du thnh
quch kin c m li gn p Ph
(ca h Qu). Nay h Qu
khng chim ly th s thnh
mi lo cho con chu i sau.
Khng t ni: Ny Cu, ngi
qun t rt ght k vin l ny
l khc bin h cho lng

tham ca mnh. Khu ny, nghe

ni ngi c nc c nh (tc
p phong ca i phu) khng lo
ngho thiu m lo s phn phi
khng qun bnh, khng lo t
dn m lo x tc khng yn[181].
Phn phi qun bnh th dn
khng ngho; ho thun th dn
s khng t, x tc yn n th
chnh quyn khng nghing .
Nh vy m ngi xa khng
phc th sa vn c ngi
ta n vi mnh, h n vi
mnh ri lm sao cho h c

yn n. Nay anh Do (T L) v
anh Cu gip phu t h Qu,
ngi xa khng phc m
khng bit lm cho ngi ta n
vi mnh, nc chia r la tan
m khng bit bo v, li tnh
gy chin trong nc, ta e
rng mi lo con chu h Qu
khng phi nc Chuyn Du
u m ngay sau bc bnh
phong (tc ngay trong nh)
y.
Ch thch. Bi ny chng
ti dch trong cun Nh gio h

Khng (Co Thm, 1972), nay

dch li. Coi li ph bnh vn tt
ca chng ti trong Nh gio
h Khng, tr.63.[182]

XVI.2
Khng T vit: Thin h
hu o, tc l nhc, chinh pht
t thin t xut; thin h v
o, tc l nhc, chinh pht t
ch hu xut. T ch hu xut,
ci thp th hi bt tht h. T
i phu xut, ng th hi bt tht
h; bi thn chp quc mnh,
tam th hi bt tht h. Thin h
hu o, tc chnh bt ti i
phu! Thin h hu o, tc th
nhn bt ngh.

Dch. Khng t ni:

Thin h c o (chnh tr tt)
th thin t nh l nhc, ra lnh
chinh pht; thin h v o
(chnh tr xu) th vua ch hu
nh l nhc, ra lnh chinh pht.
Ch hu quyt nh, ra lnh th
c khong mi i, t khi
khng mt nc. i phu quyt
nh, ra lnh th c khong
nm i, t khi khng mt nc;
gia thn nm quc chnh th
c khong ba i, t khi
khng mt nc. Thin h c

o th chnh quyn khng

trong tay i phu. Thin h c
o th dn thng khng bn
ring vic nc.

XVI.3
T vit: Lc chi kh cng
tht ng th h, chnh i i
phu t th h, c phu Tam Hon
chi t tn vi h.
Dch. Khng t ni:
Quyn ban tc lc khng
thuc v cng tht (nh vua
nc L) nm i ri, quc
chnh trong tay i phu
bn i ri, nn con chu Tam
Hon suy vi ri.

Ch thch. Tam Hon tr

Qu th, Mnh th, Thc th: ba
h u l hu du ca L Hon
Cng, cho nn gi l Tam
Hon.

XVI.4
Khng t vit: ch gi tam
hu, tn gi tam hu. Hu trc,
hu lng, hu a vn, ch h.
Hu bin[183] tch, hu thin
nhu, hu bin nnh, tn h.
Dch. Khng t ni: C
ba hng bn c ch, ba hng
bn c hi. Bn chnh trc, bn
thnh tn, bn bit nhiu l c
ch. Bn n mnh, bn kho
nnh mnh, bn khng c thc
hc l bn c hi.

XVI.5
Khng t vit: ch gi tam
nho, tn gi tam nho. Nho
tit, l, nhc, nho o nhn chi
thin, nho a hin hu, ch h.
Nho kiu lc, nho dt du,
nho yn lc, tn h.
Dch. Khng t ni: C
ba s a thch c ch, c ba s
a thch c hi. Thch dng l
nhc iu tit i sng, thch
khen ch hay ca ngi, thch
c nhiu bn hin, ba ci c

ch. Thch kiu sa, dm lc,

thch ng phng t[184], thch
yn tic vui chi, ba ci c
hi.

XVI.6
Khng t vit: Th qun
t hu tam khin; ngn v cp
chi nhi ngn, v chi to; ngn
cp chi nhi bt ngn, v chi n;
v kin nhan sc nhi ngn, v chi
c.
Dch. Khng t ni: Hu
chuyn ngi qun t d mc
ba li ny: cha n lc mnh
ni ni, gi l nng ny; n
lc mnh ni m khng ni, gi
l giu gim; cha nhn thy sc

mt m ni, gi l m qung.

XVI.7
T vit: Qun t hu tam
gii: thiu chi thi, huyt kh v
nh, gii chi ti sc; cp k
trng d, huyt kh phng
cng, gii chi ti u; cp k
lo d, huyt kh k suy, gii chi
ti c.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t c ba iu rn:
Khi cn tr kh huyt cha nh
(thn th cha pht trin ),
nn rn v sc dc; tui trng

nin, kh huyt cng cng,

nn rn v tranh u; v gi, kh
huyt suy, nn rn v tnh
tham.

XVI.8
T vit: Qun t hu tam
y: y thin mnh, y i nhn,
y thnh nhn chi ngn. Tiu
nhn bt tri thin mnh nhi bt
y d, hip i nhn, v thnh
nhn chi ngn.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t c ba iu s:
s mnh tri, s bc i nhn,
s li ni ca thnh nhn. K
tiu nhn khng bit mnh tri
nn khng s, khinh nhn i

nhn, giu ct li ni ca thnh

nhn.

XVI.9
T vit: Sinh nhi tri chi gi,
thng d; hc nhi tri chi gi,
th d; khn nhi hc chi, hu k
th d. Khn nhi bt hc, dn
t vi h h.
Dch. Khng t ni: Sinh
ra m bit l bc trn; hc
ri mi bit, l bc th; gp
cnh khn nn ri mi chu
hc, li cn thp hn na. Thp
nht l gp cnh khn nn ri
m vn khng chu hc.

Ch thch. Ch khn [ ],
c ngi dch l dt; chng ti
ngh nn hiu l gp cnh khn
nn, chng hn khi tht bi ri,
m vn khng chu hc trnh
tht bi sau th mi l ngu nht.

XVI.10
T vit: Qun t hu cu
t: th t minh, thnh t thng,
sc t n, mo t cung, ngn t
trung, s t knh, nghi t vn,
phn t nan, kin c t ngha.
Dch. Khng t ni:
Ngi qun t c chn iu
xt nt: Khi trng th ch
thy cho minh bch, khi nghe
th lng tai nghe nghe cho r,
sc mt th gi cho n ho, din
mo th gi cho oan trang, li

ni th gi cho trung thc, lm

th gi cho knh cn, c iu
nghi hoc th hi han, khi gin
th ngh ti hu qu tai hi s
xy ra, thy mi li th ngh n
iu ngha.

XVI.11
T vit: Kin thin nh bt
cp, kin bt thin nhi thm
thang; ng kin k nhn h, ng
vn k ng h. n c d cu k
ch, hnh ngha d t k o;
ng vn k ng h, v kin k
nhn d.
Dch. Khng t ni: Thy
vic thin th vi vng nh ui
theo khng kp, thy vic bt
thin th nh nhng tay vo
nc si (s m lnh); ta

thy ngi nh vy, nghe

thy li ni nh vy. n
mong gi c ch ca mnh,
lm vic ngha t c o
ca mnh; ta nghe thy li
ni nh vy, m cha thy ai
nh vy.

XVI.12
Cnh cng hu m thin t,
t chi nht, dn v c nhi
xng yn. B Di, Thc T ng
vu Th Dng chi h, dn o
vu kim xng chi. [K t chi v
d?].
Dch. T Cnh Cng c
bn ngn con nga, khi cht
khng c c g cho ngi dn
khen. B Di, Thc T cht i
ni Th Dng, dn dn nay
cn khen. [L mun ni nh

vy ?]
Ch thch. Cu cui t
trong du [] ng ch v,
ng rng: hoc bi khc, t
lm v y, hoc thiu mt vi
cu g trn .

XVI.13
Trn Cang vn B Ng
vit: T dic hu d vn h?
i vit: V d. Thng c
lp. L xu nhi qu nh. Vit:
Hc Thi h? i vit: V
d. Bt hc Thi v d
ngn. L thoi nhi hc Thi.
Tha nht, hu c lp, L xu
nhi qu nh. Vit: Hc L
h? i vit: V d. Bt
hc L, v d lp. L thoi nhi
hc L. Vn t nh gi. Trn

Cang thoi nhi h vit: Vn

nht c tam: vn Thi, vn L,
hu vn qun t chi vin k t
d.
Dch. Trn Cang hi B
Ng: Anh c nghe thy dy
iu g l khng? B Ng p:
Cha. C ln cha ti ng mt
mnh, L ti i nhanh qua sn.
Cha ti hi: Hc kinh Thi
cha? Ti p cha. Cha ti
bo: Khng hc kinh Thi th
khng bit ni nng ra sao. L
ti lui v hc kinh Thi. Hm

khc, cha ti ng mt mnh, L

ti i nhanh qua sn. Cha ti
hi: Hc kinh L cha? Ti
tha cha, cha ti bo: Khng
hc kinh L th khng bit cch
i ng i (c ngi dch l:
khng bit dch thn). L ti lui
v hc kinh L. Ti ch nghe
c hai iu [185]. Trn Cang
lui ra, mng rng: Hi mt
iu m bit c ba: phi hc
kinh Thi, phi hc kinh L, li
bit rng ngi qun t khng
hay gn con (c ngi dch l:

i vi con cng nh i vi
hc tr, khng khc g nhau).
Ch thch. Trn Cang, t
l T Cm, (coi bi I.10).

XVI.14
Bang qun t chi th, qun
xng chi vit phu nhn, phu
nhn t xng vit tiu ng;
bang nhn xng chi vit qun
phu nhn, xng ch d bang vit
qu tiu qun; d bang nhn
xng chi dic vit qun phu
nhn.
Dch. V vua ch hu, vua
ch hu gi l phu nhn; phu
nhn t xng l tiu ng;
ngi trong nc gi b l phu

nhn ca vua; ni vi ngi

nc khc th gi l qu tiu
nhn (qu l ting khim tn,
tiu qun l vua nh, tc v
vua); ngi nc khc cng gi
l phu nhn ca vua.
Ch thch. Bi ny nh bi
12 trn, c phn chc l li
Khng t, khng hiu v sao
mt my ch vit, u bi.

THIN XVII
DNG HO
XVII.1
Dng Ha dc kin Khng
t, Khng t bt kin; qui
Khng t n. Khng t thi k
v d nhi vng bi chi. Ng ch
. V Khng t vit: Lai, d
d nh ngn. Vit: Hoi k
bo nhi m k bang, kh v nhn
h? Vit: Bt kh. Hiu tng
s nhi cc tht th, kh v tr

h? Vit: Bt kh. Nht

nguyt th h, tu bt ng d.
Khng t vit: Nc. Ng tng
s h.
Dch. Dng Ho mun
gp Khng t[186], nhng Khng
t khng n thm y, nn y
biu Khng t mt con heo sa
(luc chn). Khng t rnh lc
Dng Ho i vng, li nh y t
n. Khng ng trn ng v
gp y. Y gi Khng t: Li
y, ti mun ni chuyn vi
ng. Ri ni: Giu ti c qu

bu m khng cu nc ang
m lon, c th gi l ngi
nhn c khng? (Khng t
lm thinh). Dng Ho ni tip:
Khng gi l nhn c[187].
Mun ra lm quan m nhiu ln
b l c hi, c th gi l tr
c khng? (Khng t li
lm thinh). Dng Ho li ni
tip: Khng gi l tr c.
Ngy thng tri qua, tui chng
i ta. Khng t ni: Vng.
Ti s ra lm quan.

XVII.2
T vit: Tnh tng cn d,
tp tng vin d.
Dch. Khng t ni: Bn
tnh con ngi gn ging nhau,
do tp nhim mi khc xa
nhau.

XVII.3
T vit: Duy thng tri d
h ngu bt di.
Dch. Khng t ni: Ch
c bc thng tr v k h ngu
l khng thay i.
Ch thch. Bi ny tip bi
trn. Bc thng tr tc bc
sinh nhi tri chi, cn k h ngu
tc hng khn nhi bt hc
trong bi XVI.9.

XVII.4
T chi V thnh, vn huyn
ca chi thanh. Phu t hon nh
nhi tiu vit: Ct k yn dng
ngu ao? T Du i vit:
Tch gi, Yn d vn ch phu
t vit: Qun t hc o tc i
nhn, tiu nhn hc o tc d
s d. T vit: Nh tam t,
Yn chi ngn th d. Tin ngn
h chi nh.
Dch. Khng t ti V
Thnh (ni T Du lm quan

t), nghe ting ht n. ng

mm ci bo: M g cn chi
n dao m b? T Du tha:
Ngy trc, Yn con nghe
thy dy: Ngi qun t hc
o (l nhc) th yu ngi, k
tiu nhn hc o th d sai
khin. Khng t ni: Ny cc
tr, li anh Yn ng, li ta mi
ni ch l a thi.
Ch thch. T Du theo li
thy dy, dng l nhc gio
ho v tr dn. Khng t tic
rng V Thnh nh qu, T Du

c th tr mt ci ln hn nhiu.

XVII.5
Cng Sn Pht Nhiu d Ph
bn, triu, t dc vng. T L
bt duyt, vit: Mt chi d d,
h tt Cng Sn dn chi chi
d? T vit: Ph triu ng gi,
nhi khi tai? Nh hu dng
ng gi, ng k vi ng Chu
h?
Dch. Cng Sn Pht
Nhiu (gia thn h Qu, lm t
tng t Ph) chim c t Ph
lm phn (h Qu), cho ngi

mi Khng t, ng mun ti.

T L khng vui lng, bo:
Khng c ni no hnh o th
thi, h tt phi n vi h
Cng Sn? Khng t ni:
Ngi ta vi ta, hn c dng
ta. Nu dng ta th ta s phc
hng o nh Chu phng
ng.
Ch thch. H Qu ln vua
L. Cng Sn Pht Nhiu phn
h Qu. Khng t mong c th
thuyt Pht Nhiu lp li uy
quyn ca vua L, khin cho

theo o nh Chu. Nhng sau

ng nghe li T L, khng i.
Vic ny chp trong S k ca
T M Thin, nhng khng
chp trong T Truyn cho nn
Lng Khi Siu cho l khng
ng tin. Theo S k th hi ny
Khng t 50 tui.

XVII.6
T Trng vn nhn
Khng t. Khng t vit: Nng
hnh ng gi thin h, vi nhn
h Thnh vn chi. Vit:
Cung, khoan, tn, mn, hu.
Cung tc bt v, khoan tc c
chng, tn tc nhn nhim yn,
mn tc hu cng, hu tc tc
d s nhn[188].
Dch. T Trng hi
Khng t v o ngi. Khng
t p: Lm c nm c

trong thin h th gi l nhn.

T Trng ni: Xin thy cho
con bit nm c y. Khng
t p: Cung, khoan, tn, mn,
hu. Cung knh th khng b
khinh nhn, khoan hu th c
lng mi ngi, thnh tn th
c ngi tn nhim, cn mn
th thnh cng, t hu th s
dng c ngi.

XVII.7
Bt Ht triu, t dc vng.
T l vit: Tch gi Do d vn
ch phu t vit: Thn k thn
vi bt thin gi, qun t bt
nhp d. Bt Ht d Trung Mu
bn, t chi vng d, nh chi
h? T vit: Nhin, hu th
ngn d. Bt vit kin h, ma
nhi bt ln? Bt vit bch h
nit nhi bt truy? Ng khi bo
qua d tai? Yn nng h nhi bt
thc?

Dch. Bt Ht mi, Khng

t mun qua. Trc kia Do
con nghe thy dy: Ngi
qun t khng vo ng vi k
no gy iu bt thin. Bt
Ht chim t Trung Mu lm
phn m thy mun qua vi y
th sao phi l? Khng t ni:
ng, ta c ni vy. Nhng ta
chng tng ni rng ci g cng
rn th mi cng khng mn
sao? Ta chng tng ni rng [189]
ci g thc trng th nhum
cng khng en sao? Ta u

phi tri bu kh ngi ta treo

m khng n c ?
Ch thch. Bt Ht (c
ngi c l Pht Ht), l gia
thn ca Phm Trng Hnh,
mt i phu nc Tn, v lm
chc t Trung Mu. Ngi
cm quyn nc Tn l Triu
Gin t nh Phm Trng
Hnh; Bt Ht chim Trung
Mu lm phn. T L s
Khng t qua gip Bt Ht th
s danh, nn Khng t tr li
nh vy. Nhng ri ng cng

khng i. Bi ny cng nh bi
5 trn, Lng Khi Siu cho
l khng ng tin.

XVII.8
T vit: Do d, nh vn lc
ngn lc t h h? i vit: V
d C, ng ng nh. Hiu
nhn bt hiu hc, k t d ngu.
Hiu tr bt hiu hc, k t d
ng. Hiu tn bt hiu hc, k
t d tc. Hiu trc bt hiu
hc, k t d gio. Hiu dng
bt hiu hc, k t d lon. Hiu
cng bt hiu hc, k t d
cung.
Dch. Khng t ni: Ny

Do (T L), anh c nghe ni

n su c v su iu che lp
khng? T L p: Tha
cha Ngi , ta ni cho
nghe. Ham c nhn m khng
ham hc th b s che lp l ngu
mui; ham c tr m khng
ham hc th b s che lp l s
phng ng; ham c tn m
khng ham hc th b s che lp
l b tn hi; ham ngay thng
m khng ham hc th b s che
lp l gt gao, mt lng
ngi[190]; ham dng m khng

ham hc th b s che lp l
lon ng; ham cng cng
m khng ham hc th b s che
lp l s cung bo.

XVII.9
T vit: Tiu t, h mc
hc, ph Thi? Thi kh d hng,
kh d quan, kh d qun, kh d
on. Nh chi s ph, vin chi s
qun, a thc iu th tho
mc chi danh.
Dch. Khng t ni: Cc
tr[191] sao khng hc Kinh Thi?
Kinh Thi c th khin ngi ta
phn chn, c th khin ngi
ta quan st phong tc, c th
khin ngi ta hp qun, c th

khin ngi ta phng thch

chnh tr ng thi. Gn th
bit o th cha, xa th bit o
th vua, li bit c nhiu tn
chim mung c cy.

XVII.10
T v B Ng vit: Nh vi
Chu Nam, Chiu[192] Nam h
h? Nhn nhi bt vi Chu Nam,
Chiu Nam, k do chnh tng
din nhi lp d d.
Dch. Khng t ni:
Khng t bo B Ng: Con
hc Chu Nam, Chiu Nam
cha? Ngi no khng hc
Chu Nam, Chiu Nam th
khng khc ng quay mt st
vo tng.

Ch thch. Chu Nam,

Chiu Nam l hai thin u
trong Kinh Thi ch cch tu thn,
t gia.

XVII.11
T vit: L vn, l vn,
ngc bch vn h tai? Nhc
vn, nhc vn, chung c vn h
tai?
Dch. Khng t ni: Ni
v l, v l, u ch c ngc v
la? Ni v nhc, v nhc, u
phi ch c chung v trng.
Ch thch. Khng t ch
nh cm quyn ng thi ch
ch trng ti hnh thc ca l,

nhc.

XVII.12
T vit: Sc l nhi ni
nhm, th ch tiu nhn, k do
xuyn du chi o d d?
Dch. Khng t ni: Sc
mt uy nghim m trong lng
nhu nhc (k gi di) th v
nh k tiu nhn m li cn (t
hn na) nh k khot vch
tro tng na.

XVII.13
T vit: Hng nguyn, c
chi tc d.
Dch. Khng t ni: K
hng nguyn (gi o c,
lm b cao thng, chu i
c mi ngi trong lng
khen) l k lm hi o c.

XVII.14
T vit: o thnh nhi
thuyt, c chi kh d.
Dch. Khng t ni: Nghe
ngi ta n ngoi ng ri
i u cng loan truyn l b
mt c hnh ca mnh.
Ch thch. Tc nh hng
ngi ta gi l ngi l i mp.

XVII.15
T vit: B phu kh d s
qun d d tai? K v c chi
d, hon c chi. K c chi,
hon tht chi. Cu hon tht
chi, v s bt ch h.
Dch. Khng t ni: K
b lu c th th vua c
khng? Khi cha c chc v
bng lc th lo cho c. c
ri li lo mt. lo mt th
khng c vic g xu m khng
lm.

XVII.16
T vit: C gi dn hu tam
tt, kim d hoc th chi v d.
C chi cung d t, kim chi
cung d ng. C chi cng d
lim, kim chi cng d phn l.
C chi ngu d trc, kim chi ngu
d tr nhi d h.
Dch. Khng t ni: i
xa, ngi ta thng c ba tt,
nay hoc gi khng c na. i
xa ngi cung th khng cu
n tiu tit, nay cung th phng

ng. i xa ngi gi mnh

rt nghim th lim chnh, nay
ngi gi mnh rt nghim th
d gin. i xa ngi ngu th
ngay thng, nay ngu th ch di
tr thi.

XVII.17
Bi ny trng vi bi I.3[193]

XVII.18
T vit: t chi ot chu
d, Trnh thanh chi lon nh
nhc d, li khu chi phc
bang gia gi.
Dch. Khng t ni: Ght
mu ta cp mt sc , ght
nhc nc Trnh lm lon chnh
nhc, ght k bm mp lm
nghing nc nh.

XVII.19
T vit: D dc v ngn.
T Cng vit: T nh bt
ngn, tc tiu t h thut yn?
T vit: Thin h ngn tai? T
thi hnh yn, vn vt[194] sinh
yn, thin h ngn tai?
Dch. Khng t ni: Ta
khng mun ni g c. T
Cng hi: Thy khng ni th
bn chng con c g truyn
thut li cho i sau? (C sch
dch l: chng con sao c

truyn thut? Hoc: chng con

noi theo vo u?) Khng T
ni: Tri c ni g u? Bn
ma qua li, vn vt sinh
trng, Tri c ni g u?

XVII.20
Nh Bi[195] dc kin Khng
t. Khng t t d tt. Tng
mnh gi xut h, th sc[196]
nhi ca, s chi vn chi.
Dch. Nh Bi (ngi nc
L, trc c hc Khng T)
mun yt kin Khng T. ng
t chi, ly c l au. Ngi
ng sai ra p, mi ra ti ca,
ng cm ngay cy n st gy
v ht, (c ) cho Nh Bi nghe
thy.

Ch thch. Khng hiu v

l g ng khng mun tip Nh
Bi.

XVII.21
T Ng vn tam nin chi
tang: K d cu h! Qun t
tam nin bt vi l, l tt hoi,
tam nin bt vi nhc, nhc tt
bng. Cu cc k mt, tn cc
k thng, ton toi ci ha, k
kh d h. T vit: Thc ph
o, y ph cm nh an h?
Vit: An! Nh an tc vi
chi! Ph qun t chi c tang,
thc ch bt cam, vn nhc bt
lc, c x bt an, c bt vi d.

Kim nh an, tc vi chi. T Ng

xut. T vit: D chi bt nhn
d. T sinh tam nin, nhin hu
min ph mu chi hoi. Ph
tam nin chi tang, thin h chi
thng tang d. D d hu tam
nin chi i k ph mu h?
Dch. T Ng hi v php
tang cha m ba nm, bo:
Mt nm cng lu ri.
Ngi qun t ( tang) ba nm
khng hc tp l, l nghi tt
phi nt, ba nm khng tu
nhc, m nhc tt tht truyn.

( mt nm) la c n ht,
la mi chn, cy di cy e
ly la di ht mt vng
(Mi ma di mt loi cy
ly la, ht bn ma l ht mt
vng), tang mt nm l c
ri. Khng T ni: (Cha ht
ba nm) m n cm go thm,
mc o gm th tr c yn lng
khng? T Ng p: Yn.
Khng T ni: Yn lng th c
lm! Ngi qun t c tang, n
ngon khng bit mi, nghe
nhc khng thy vui, nh ca

mnh khng thy yn n (thi

ct mt nh xu gn m
c tang), cho nn khng lm
nh vy (khng n go ngon,
mc o tt). Nu tr thy yn
lng, th c lm! T Ng ra
ri, Khng T ni: D l a
bt nhn? a tr sinh ra, sau
ba nm cha m mi thi bng
b, (cho nn) tang ba nm l
l ph bin trong thin h. D
n c cha m bng b ba
nm hay khng? (C sch dch
l: D n c yu thng cha

m c ba nm hay khng?).

XVII.22
T vit: Bo thc chung
nht v s dng tm, nan h tai!
Bt hu bc dch gi h? Vi chi,
do hin h d.
Dch. Khng T ni: n
ni sut ngy m chng dng
tm vo vic g th kh nn
ngi lm. Sao khng nh c
i? nh c cn hn khng.
Ch thch. Bc dch [ ]
c ngi dch l nh bc, nh

c. Thc ra bc [ ] thi
cng ch l mt tr chi nh
vy c.

XVII.23
T L vit: Qun t thng
dng h? T vit: Qun t
ngha d vi thng, qun t hu
dng nhi v ngha vi lon, tiu
nhn hu dng nhi v ngha vi
o.
Dch. T L hi: Ngi
qun t c trng dng khng?
Khng T p: Ngi qun t
trng ngha l hn ht. Ngi
qun t ch dng cm m khng
hp ngha l th lm lon; k

tiu nhn ch dng cm m

khng hp ngha l th lm trm
cp.

XVII.24
T Cng vit: Qun t dic
hu h? T vit: Hu .
xng nhn chi c gi, c h
lu nhi sn thng gi, dng
nhi v l gi, qu cm nhi trt
gi. Vit: T d dic hu
h? kiu d vi tr gi, bt
tn d vi dng gi, kit d vi
trc gi.
Dch. T Cng hi:
Ngi qun t c ght ai
khng? Khng T p: C.

Ght ngi ni iu xu ca k
khc, ght k di m hu bng
ngi trn, ght k dng m v
l, ght ngi qu cm m c
chp. Khng T hi li T
Cng: T, anh c ght ai
khng? (T Cng tha): Con
ght k n cp sng kin ca
ngi khc m t cho l mnh
tm ra (hoc t cho l khn),
ght k khng khim tn m t
cho l dng, ght k bi mc
vic ring ca ngi m t cho
l ngay thng.

XVII.25
T vit: Duy n t d tiu
nhn vi nan dng d. Cn chi
tc bt tn, vin chi tc on.
Dch. Khng T ni: Ch
hng t thip v ti t l kh c
x vi h. Thn cn vi h th
h nhn, xa cch h th h
on.

XVII.26
T vit: Nin t thp nhi
kin yn, k chung d d.
Dch. Khng T ni: Bn
chc tui m (hnh vi xu xa)
ai cng ght th ht hi vng ri.

THIN XVIII
VI T
XVIII.1
Vi t kh chi, C t vi chi
n, T Can gin nhi t. Khng
t vit: n hu tam nhn yn.
Dch. Vi t b i. C t
phi lm n l, T Can cht v
can vua (Tr). Khng T ni:
Nh n c ba ng y l ngi
nhn.

Ch thch. Vua Tr tn c
v hoang dm. Vi t l anh vua
Tr, thy vy b nc m i
bo tn dng h. C t v T
Can u l ch vua Tr, u
can Tr, Tr b t C t v bt
lm n l. C t gi in m
sng kh nhc; cn T Can th
b Tr git, moi tim. Hnh vi
ca ba ngi khc nhau,
nhng u nhm mt mc ch
l lm cho nc yn, cho dn
khi kh, cho nn Khng t
khen l nhn.

XVIII.2
Liu H Hu vi s s, tam
trut. Nhn vit: T v kh d
kh h? Vit: Trc o nhi
s nhn, yn vng nhi bt trut?
Ung o nhi s nhn, h tt
kh ph mu chi bang.
Dch. Liu H Hu lm
php quan, ba ln b bim. C
ngi bo: Sao ng cha i
qua nc khc? Liu H Hu
p: Dng o chnh trc m
th ngi th i nc no cng

b bim? Dng o cong queo

m th ngi th h tt phi b
t quc?

XVIII.3
T Cnh Cng i Khng
T, vit: Nhc Qu th tc
ng bt nng. D Qu, Mnh chi
gian i chi. Vit: Ng lo h,
bt nng dng d. Khng t
hnh.
Dch. T Cnh Cng ni
v cch i i vi Khng T:
Ta khng th i Khng T
nh vua L i h Qu (i l
thng khanh), c th i ng
y vo bc gia h Qu v h

Mnh (h Mnh l h khanh).

(Mi nh vy, b triu thn
phn i, nn Cnh Cng t lu
sau li ni): Ta gi ri, khng
th dng Khng T c.
Khng T bn i.
Ch thch. Theo S k ca
T M Thin th lc Khng
t ngoi ba mi lm tui, nhn
L c ni lon, Khng t b L
qua T, T Cnh Cng mun
dng nhng b triu thn phn
i, li thi. V Khng t tr v
L.

XVIII.4
T nhn qu[197] n nhc, Qu
Hon t th chi, tam nht bt
triu, Khng t hnh.
Dch. Ngi nc T tng
n nhc (ca n, v n). Qu
Hon t (i phu nc L)
nhn, ba ngy khng ra triu.
Khng T b i.
Ch thch. Theo S k, lc
ny Khng t 56 tui, lm t
khu, kim t tng nc L.

Sau ng qua V. Bi 2, Liu H

Hu c li t quc; bi ny
Khng t khng hnh o c
th b i.

XVIII.5
S Cung Tip D ca nhi
qu Khng t vit: Phng h,
phng h, h c chi suy?
Vng gi bt kh gin, lai gi do
kh truy. D nhi, d nhi! Kim chi
tng chnh gi i nhi! Khng
t h, dc d chi ngn. Xu nhi
t chi, bt c d chi ngn.
Dch. Tip D, ngi
cung nc S i ngang chic
xe ca Khng T, ht: Phng
hong i, phng hong i[198],

c sao m suy i! Vic

qua, khng th vn hi, vic
cha ti, cn kp sa i. Thi
i, thi i, lm quan thi ny
ch nguy him thi! Khng T
xung xe, mun ni chuyn.
Nhng Tip D ro bc trnh
mt, Khng T khng ni
chuyn c.
Ch thch. Tip D khng
phi l tn. V ngi cung
nc S i ngang qua xe
ca Khng t nn Lun ng gi
nh vy. Cng nh ngi gi

ca gi l Thn mn (bi
XIV.39), nhng ngi cy
rung trong bi sau, gi l
Trng Th, Kit Nch (Th l
ch t thp c nc, Nch l
chn nhng di nc).

XVIII.6
Trng Th, Kit Nch ngu
nhi canh. Khng t qu chi, s
T L vn tn yn. Trng Th
vit: Ph chp d gi vi thu?
T L vit: Vi Khng Khu.
Vit: Th L Khng Khu
d? Vit: Th d. Vit:
Trn[199] tri tn h. Vn Kit
Nch. Kit Nch vit: T vi
thy? Vit: Vi Trng Do.
Vit: Th L Khng Khu chi
d? i vit: Nhin. Vit:

Thao thao gi thin h giai th

d, nhi thu d dch chi? Th
nhi d k tng t[200] nhn chi s
d, khi nhc tng t th chi s
tai? u nhi bt xuyt. T L
hnh, d co. Phu t v nhin
vit: iu th bt kh d ng
qun, ng phi t nhn chi
d, nhi thu d? Thin h hu
o, Khu bt d dch d.
Dch. Trng Th v Kit
Nch cng cy rung. Khng
T i ngang qua, sai T L li
hi bn u. Trng Th

hi: Ngi cm cng trn xe

l ai? T L p: L thy
Khng Khu. Hi: Phi
Khng Khu nc L khng?
p: Phi. Trng Th ni:
Vy th ng y t bit bn
ri m. T L li hi Kit
Nch. Kit Nch hi li: Thy
l ai? T L p: L Trng
Do. Li hi: Phi hc tr ng
Khng Khu nc L khng?
p: Phi. Kit Nch ni:
Khp thin h u u cng l
dng nc (c) cun cun,

ng Khng Khu s cng vi ai

m sa thin h? Cn thy, i
theo k s trnh ngi v o
(theo Khng T) sao bng theo
(ta l) k s trnh i trc?
Ni ri tip tc ba ph ln cho
t bng. T L v xe k li vi
Khng T. Khng T bi ngi
hi: Ngi ta khng th sng
chung vi cm th; ta khng
sng chung vi ngi trong x
hi th sng chung vi ai? Nu
thin h thnh tr th Khu ny
cn g phi sa i na?

XVIII.7
T L tng nhi hu, ng
trng nhn, d trng h iu.
T L vn vit: T kin phu t
h. Trng nhn vit: T th
bt cn, ng cc bt phn, thc
vi phu t? Thc k trng nhi
vn, hin k nhi t yn. T L
cng nhi lp, ch T L tc, st
k vi th nhi thc chi, kin k
nh t yn[201]. Minh nht, T
L hnh d co. T vit: n gi
d. S T L phn kin chi.

Ch tc hnh h. T L [202] vit:

Bt s v ngha. Trng u chi
tit, bt kh ph d; qun thn
chi ngha, nh chi h k ph
chi? Dc khit k thn, nhi lon
i lun! Qun t chi s d,
hnh k ngha d. o chi bt
hnh, d tri chi h.
Dch. T L i (theo
Khng T m) lc li pha sau,
gp ng gi quy gnh co c
u mt cy gy. T L hi:
ng c thy thy ti khng?
ng gi p: Tay chn chng

lm vic g c, khng phn bit

c nm ging la. Ai l thy
ch? Ni xong ng gi chng
gy xung t co c. T L
chp tay ng (i). (Cng vic
co c xong) ng gi a T L
v nh ngh m, git g lm
cm i, li cho hai a con ra
cho. Hm sau T L i, gp
c Khng T, k li chuyn
. Khng T ni: ng gi y
l mt n s, ri sai T L tr
li kim. Ti ni th ng gi i
khi. T L ni (vi hai ngi

con ca ng gi): Khng ra

lm quan (m n) l khng
hp o ngha. Ci th t gia
ngi ln v k nh khng
b c (m ch ng lo cho
con ra cho T L), th sao li
b ngha vua ti i? Mun cho
thn mnh trong sch m (ho
ra) lm lon ci lun thng ln
nht. Ngi qun t ra lm
quan l lm ngha v ca mnh.
Cn o m khng thi hnh
c, th bit vy ri.

XVIII.8
Dt dn: B Di, Thc T,
Ngu Trng, Di Dt, Chu
Trng, Liu H Hu, Thiu
Lin. T vit: Bt ging k ch,
bt nhc k thn, B Di, Thc
T d? V Liu H Hu, Thiu
Lin: Ging ch, nhc thn h,
ngn trng lun, hnh trng l,
k t nhi d h. V Ngu Trng,
Di Dt: n c, phng ngn,
thn trng thanh, ph trng
quyn. Ng tc d th. V

kh, v bt kh.
Dch. Bn v ngi n dt:
B Di, Thc T, Ngu Trng, Di
Dt, Chu Trng, Liu H Hu,
Thiu Lin, Khng T ni:
Khng khut ch mnh, khng
nhc thn mnh, l B Di,
Thc T chng? Bo Liu H
Hu, Thiu Lin: Chu khut
ch mnh, nhc thn mnh,
nhng li ni hp ngha l, hnh
vi n o (c ngi dch l hp
dn), ch c vy thi. Bo
Ngu Trng, Di Dt: n,

khng ni g c (chng ti theo

Triu Thng, c ngi dch l
n ni phng tng), gi thn
c trong sch, khng lm
quan l hp quyn nghi. Ri
Khng T li ni: Ta th khc
cc ng y: Chng c g nht
nh phi lm, chng c g nht
nh khng nn lm.
Ch thch. Chng ta
Khng t khng nhn xt g v
Chu Trng. B Di, Thc T,
Liu H Hu chng ta bit ri.
Cn Ngu Trng, Di Dt, t ai

nhc ti, khng cn bit.

XVIII.9
Thi s Ch thch T, phn
Can thch S, tam phn Liu
thch Thi, t phn Khuyt
thch Tn, c Phng Thc
nhp H, b o V nhp
Hn, thiu s Dng, kch
khnh Tng nhp Hi.
Dch. Quan thi s Ch
qua T, quan phn Can qua
S, quan tam phn Liu qua
Thi, quan t phn Khuyt qua
Tn, ngi nh trng tn l

Phng Thc vo b sng

Hong H, ngi v trng nh
tn V [203] v b sng Hn,
thiu s Dng v ngi nh
khnh tn l Tng v b
ng Hi.
Ch thch. Bi ny chp
tn v chc (thi s, thiu s,
tam phn, t phn) ca tm
nhc s L t tn ht;
phn[204], tam phn, t phn l
nhng chc quan coi v nhc
mi vua dng cm ba th hai,
th ba, th t.

XVIII.10
Chu cng v L cng vit:
Qun t bt th k thn, bt s
i thn on h bt d. C cu
v i c, tc bt kh d. V
cu b nht nhn.
Dch. Chu Cng khuyn
con l L Cng (tc B Cm,
c phong t L): Ngi
qun t khng b ngi thn
thch, khng cho i thn
on v khng trng dng. Ngi
c cu nu khng c li ln th

khng nn b. Khng cu ton

trch b mt ngi no.

XVIII.11
Chu hu bt s: B t, B
Qut, Trng t, Trng Ht,
Thc D, Thc H, Qu Ty,
Qu Oa.
Dch. Nh Chu c tm k
s: B t, B Qut, Trng t,
Trng Ht, Thc D, Thc H,
Qu Ty, Qu Oa.
Ch thch. Khng r tm
k s l ai. Nn : tm
ngi chia lm bn cp: B,

Trng, Thc, Qu, v mi cp

c tn vn vi nhau: t, Qut,
t, Ht v.v Do c ngi
ng l nhng cp sinh i ca
mt gia nh. [V cng do
thn sinh vn ho Cao B Qut
ca nc ta t cho hai ngi
con u lng sinh i l: B
t, B Qut; v B Qut ly
tn t l Chu Thn (b ti nh
Chu) cng v vy].

THIN XIX
T TRNG
XIX.1
T Trng vit: S kin
nguy tr mnh, kin c t
ngha, t t knh, tang t ai, k
kh d h.
Dch. T Trng ni: K
s m thy nguy th khng tic
sinh mng, thy c giu sang
th ngh n ngha l, khi t t,

ngh n thnh knh, gp vic

tang, ngh n xt thng, nh
vy l kh ri.

XIX.2
T Trng vit: Chp c
bt hong, tn o bt c, yn
nng vi hu? Yn nng vi v?
Dch. T Trng ni:
Ngi gi c m khng kin
cng[205], tin ngha l (o) m
khng dc lng, th i c h
hay khng c h cng vy
thi.

XIX.3
T H chi mn nhn vn
giao T Trng. T Trng
vit: T H vn h? i vit:
T H vit: Kh gi d chi, k
bt kh gi, c chi. T Trng
vit: D h ng s vn: Qun t
tn hin nhi dong chng, gia
thin nhi cng bt nng. Ng
chi i hin d, nhn h s
bt dung? Ng chi bt hin d,
nhn tng c ng, nh chi h,
k s nhn d.

Dch. Hc tr T H hi
T Trng v vic kt bn. T
Trng hi: Thy T H dy
nh th no? p: Thy T
H bo: Nu l ngi kh th
mnh kt bn. Khng kh th
nn c tuyt. T Trng ni:
Ti nghe khc vy: Ngi
qun t tn trng ngi hin m
dung np mi ngi, khen
ngi lng thin m thng k
bt ti. Ta l bc i hin th
ai m khng dung np c?
Cn nh ta m bt hin th

ngi ta c tuyt ta, ch u c

tuyt c ngi?

XIX.4
T H vit: Tuy tiu o,
tt hu kh quan gi yn. Tr
vin khng n, th d qun t bt
vi d.
Dch. T H ni: Tuy
lm ngh nh, cng ng xem
xt. Nhng nu i su vo ngh
th e ho ra cu n, cho nn
ngi qun t khng lm.

XIX.5
T H vit: Nht tri k s
v, nguyt v vong k s nng,
kh v hiu hc d d h.
Dch. T H ni: Mi
ngy bit thm c iu cha
bit, mi thng khng qun
nhng iu mnh bit, nh
vy c th gi l ham hc.

XIX.6
T H vit: Bc hc nhi c
ch, thit vn nhi cn t, nhn
ti k trung h.
Dch. T H ni: Hc
rng m vn gi ch hng, hi
iu thit thc m ngh n vic
gn (vic thc hnh nhng iu
), o nhn trong .

XIX.7
T H vit: Bch cng c
t d thnh k s, qun t hc d
tr k o.
Dch. T H ni: Th
trm ngh phi ti ch (ch
c xng th) mi lm c
vt. (Cng vy) ngi qun t
phi hc tp ri mi thy c
o.

XIX.8
T H vit: Tiu nhn chi
qu d tt vn.
Dch. T H ni: K tiu
nhn tt dng vn sc b ngoi
che li ca mnh.

XIX.9
T H vit: Qun t hu
tam bin: Vng chi nghim
nhin, tc chi d n, thnh k
ngn d l.
Dch. T H ni: Ngi
qun t c ba v bin ho: xa
th c v trang trng, n gn
th c v n ho, nghe li ni
thy nghim.

XIX.10
T H vit: Qun t tn nhi
hu lao k dn, v tn tc d vi l
k d. Tn nhi hu gin, v tn,
tc d vi bng k d.
Dch. T H ni: Ngi
qun t phi c dn tin ri
sau mi bt dn lm vic kh
nhc c, nu cha c dn
tin th h cho l lm kh h.
Phi c ngi trn tin ri mi
can ngn, nu cha c ngi
trn tin th h cho l hu bng

h.

XIX.11
T H vit: i c bt du
nhn, tiu c xut nhp kh
d.
Dch. T H ni: Khng
c vt qua i tit[206], cn
tiu tit th tu tin, trong
phm vi hay ra ngoi cng
c (v khng phm n i
tit).

XIX.12
T Du vit: T H chi mn
nhn tiu t ng si to, ng
i, tin thoi, tc kh h, c
mt d, bn chi tc v, nh chi
h? T H vn chi, vit: Y!
Ngn du qu h. Qun t chi
o, thc tin truyn yn? Thc
hu quyn yn? Th ch tho
mc, khu d bit h. Qun t chi
o, yn kh vu d? Hu thy
hu tt gi, k duy thnh nhn
h?

Dch. T Du ni: Hc tr
thy T H, lm vic vy nc,
qut tc, ng i, ti lui th
c, nhng ch l ci ngn,
cn gc khng c, th sao hc
nn c? T H nghe vy,
bo: Ngn Du (T Du) ni sai
ri. o ca ngi qun t, ci
g nn dy trc? Ci g sau
m khng dy[207]? V nh cy
c, c nhiu loi khc nhau.
o ca ngi qun t u c
th vu hoc c? (giu iu
chnh m dy iu ph). Bit

theo th t, iu no dy trc,
iu no dy sau, ch nu cng
dy mt lc c ngn ln gc th
ch thnh nhn mi theo
c[208].

XIX.13
T H vit: S nhi u tc
hc, hc nhi u tc s.
Dch. T H ni: Lm
quan m tha th gi, sc kho
th nn hc, hc m tha th
gi, sc kho th nn lm
quan.

XIX.14
T Du vit: Tang tr h ai
nhi ch.
Dch. T Du ni: Tang l
m (biu l) ht lng thng
xt l ri.
Ch thch. C th hiu l
khng nn by v lo lot, hoc
khng nn thng xt n mc
hu hoi thn th.

XIX.15
T Du vit: Ng hu
Trng d, vi nan nng d,
nhin nhi v nhn.
Dch. T Du ni: Bn ti
l T Trng (c cao) kh
m gi c nh anh y, nhng
cha phi l bc nhn. (C l
v tnh phng khong, thin
lch, thi qu Coi cun
Khng t chng IV).

XIX.16
Tng T vit: ng ng
h Trng d. Nan d tnh vi
nhn h.
Dch. Tng t ni: T
Trng tht c v ng hong,
nhng kh lm chung vic nhn
vi anh y c.

XIX.17
Tng T vit: Ng vn ch
phu t: Nhn v hu t tr gi
d, tt d thn tang h?
Dch. Tng t ni: Ta
nghe thy ta ni: Ngi ta trong
cc vic khc cha biu l c
ht tnh cm t nhin, ch trong
vic tang cha m l biu l
c ht thi.

XIX.18
Tng T vit: Ng vn ch
phu t: Mnh Trang t chi hiu
d, k tha kh nng d; k bt
ci ph chi thn d ph chi
chnh, th nan nng d.
Dch. Tng t ni: Ta
nghe thy ta ni: ng Mnh
Trang t (mt i phu nc L)
c nhng iu hiu khc m
ngi ta lm c, ch c iu
ny l khng thay b ti v
chnh tr ca cha l kh m lm

c.

XIX.19
Mnh th s Dng Phu vi s
s, vn Tng t. Tng t vit:
Thng tht k o, dn tn
cu h. Nh c k tnh, tc ai
cng nhi vt h.
Dch. H Mnh dng
Dng Phu (mt mn sinh ca
Tng t) lm php quan.
Dng Phu n hi Tng t.
Tng t bo: Ngi trn b
chnh o, dn chng phng
tng, khng gi php t lu ri.

Nu xt c thc tnh ca
ngi phm ti th nn thng
xt h ch ng nn mng (v
ti minh quyt ca mnh).

XIX.20
T Cng vit: Tr chi bt
thin, bt nh th chi thm d.
Th d qun t c h lu,
thin h chi c giai qui yn.
Dch. T Cng ni:
Nhng ti c ca vua Tr
khng n ni qu lm nh
ngi ta truyn. S d ngi
qun t khng mun chung
vi m h lu (m mang ting)
v bao nhiu ti c trong thin
h u dn v .

XIX.21
T Cng vit: Qun t chi
qu d, nh nht nguyt chi
thc yn: Qu d, nhn giai
kin chi; canh d nhn giai
ngng chi.
Dch. T Cng ni:
Ngi qun t c li th nh
nht thc, nguyt thc: c li
th ai cng thy, m khi sa li
th ai cng ngng vng.

XIX.22
V Cng tn Triu vn T
Cng, vit: Trng Ni yn
hc? T Cng vit: Vn V
chi o, v try a, ti nhn.
Hin gi ch k i gi, bt hin
gi, ch k tiu gi, mc bt hu
Vn V chi o yn. Phu t
yn bt hc? Nhi dic h
thng s chi hu?
Dch. Cng tn Triu (i
phu nc V) hi T Cng:
ng Trng Ni hc vi ai? T

Cng p: o ca vua Vn
vua V (nh Chu) cha mt,
cn c ngi bo tn c.
Ngi hin ghi c nhng
iu trng i, ngi bt hin
nh c nhng iu nh nht,
khng u khng c o ca
vua Vn vua V. Thy ti gp
u m khng hc, h tt phi
hc ring mt thy no?

XIX.23
Thc tn V Thc ng i
phu triu vit: T Cng hin
Trng Ni. T Phc Cnh B
d co T Cng. T cng vit:
Th chi cung tng. T chi
tng d cp kin khuy kin
tht gia chi ho. Phu t chi
tng s nhn, bt c k mn
nhi nhp, bt kin tn miu chi
m, bch quan chi ph. c k
mn gi hoc qu h. Phu t chi
vn, bt dic nghi h?

Dch. Thc tn V Thc

(mt i phu nc L) ni vi
cc quan i phu triu: ng
T Cng ti gii hn ng Trng
Ni. T Phc Cnh B thut li
li vi T Cng. T Cng
ni: Ly bc tng cung tht
lm th d. Bc tng ca T
ti cao ti vai, nn ngi
ngoi thy c nhng ci p
trong nh. Bc tng ca thy
ti cao my nhn (mi nhn
thi by tm thc, mi
thc mt gang tay), nu khng

qua ca m vo th khng thy

c nhng ci p trong tn
miu, s kin trc cc in
phong ph ra sao. Hoc gi t
ngi qua c ca. Vy li
ca ng Thc tn V Thc
khng hp ri (sai ri).

XIX.24
Thc tn V Thc hy
Trng Ni. T Cng vit: V d
vi d. Trng Ni bt kh hy d.
Tha nhn chi hin gi, khu
lng d, do kh du d. Trng Ni
nht nguyt d, v c nhi du
yn. Nhn tuy dc t tuyt, k
h thng nht nguyt h?
a. Kin k bt tri lng d.
Dch. Thc tn V Thc
ch Trng Ni. T Cng ni:
ng nn lm vy. Thy

Trng Ni khng th hu bng

c. Ti c ca ngi khc
cao nh ci g, ci ng, cn
c th qua c. Ngi ta d
mun t cch tuyt (m hu
bng) th c hi g cho mt tri,
mt trng u! Ch t rng mnh
khng bit lng cao thp m
thi.

XIX.25
Trn T Cm v T Cng
vit: T vi cung d? Trng Ni
khi hin t h? T Cng
vit: Qun t nht ngn d vi
tr, nht ngn d vi bt tr, ngn
bt kh bt thn d. Phu t chi
bt kh cp d, do thin chi bt
kh giai nhi thng d. Phu t
chi c bang gia gi, s v lp
chi t lp, o chi k hnh, tuy
chi t lai, ng chi t ha. K
sinh d vinh, k t d ai, nh chi

h k kh cp d?
Dch. Trn T Cm (Trn
Cang) ni vi T Cng: Anh
khim cung y thi. Thy
Trng Ni lm sao ti c hn
anh c? T Cng bo:
Ngi qun t ni ra mt li
m ngi ta cho mnh l khn,
hay khng khn, cho nn khng
th khng thn trng li ni.
Thy chng ta khng ai b kp
c, cng nh tri khng th
bt thang m ln c. Nu
thy chng ta c cm quyn

mt nc hay mt nh (p ca
i phu), th nh ngi xa ni,
gy dng cho dn, dn s t
lp, dt dn dn, dn s bit
ng m i, v yn dn, dn
s qui phc, c v dn, dn s
hip lc vi nhau. Khi sng
c mi ngi tn knh. Khi
cht c mi ngi thng
xt. Ai c th b kp vi thy
chng ta c?

THIN XX
NGHIU VIT
XX.1
Nghiu vit: T! Nh
Thun, thin chi lch s ti nh
cung, don chp k trung. T
hi khn cng, thin lc vnh
chung. Thun dic d mnh
V.
Vit: D tiu t L, cm
dng huyn mu, cm chiu

co vu hong hong hu :
Hu ti bt cm x. thn
bt t, gin ti tm. Trm
cung hu ti, v d vn phng;
vn phng hu ti, ti ti trm
cung.
Chu hu i li, thin nhn
th ph. Tuy hu chu thn, bt
nh nhn nhn. Bch tnh hu
qu, ti d nht nhn.
Cn quyn lng, thm php
, tu ph quan, t phng chi

chnh hnh yn. Hng dit

quc, tu ph quan, k tuyt th,
c dt dn, thin h chi dn qui
tm yn. S trng: Dn, thc,
tang, t. Khoan tc c chng,
tn tc dn nhim yn, mn tc
hu cng, cng tc duyt.
Dch. (Khi nhng ngi
cho ng Thun) vua Nghiu
bo: Hi ng Thun, mnh tri
tun hon, nay ngi vua v ng;
ng nn thnh thc gi o
trung chnh. Nu dn trong bn
b khn cng, th lc tri (ban

cho ng) s mt hn y. (V
sau) vua Thun li truyn
nhng li cho vua V.
Ch thch. Vua Nghiu,
nh o ng: 2356-2255;
vua Thun, nh Hu Ngu:
2255-2205; vua V: 2205-2197,
sng lp nh H, (cho nn cng
gi ng l H V). Sau, nh H
suy, b ch hu ng L nh
ui, ln ngi, hiu l Thnh
Thang (1766-1753), lp nh
Thng (cng gi l nh n:
1766-1122). Chng ta nhn

thy cu u c vn: cung,

trung, cng, chung; chc vit
kh tr vo gia thi Chin
Quc.
(Khi ln ngi c sch ging
l nhn mt ln o v) vua
Thnh Thang co vi Tri:
a tiu t (con nh) ny tn
l L, mo mui dng con b
c en t, mo mui co
bch vi Thng ch tn ch
cao rng: K c ti (c sch
bo y m ch vua Kit), tiu

t khng dm tha. Nhng k b

ti ca Thng ai thin, ai
c, tiu t khng dm giu, v
lng Thng r ri. Bn
thn trm[209]
(Sau khi V vng dit Tr)
nh Chu c tri thng ln,
nn c nhiu ngi thin[210].
(V nhng ngi ny c V
vng phong lm vua ch hu).
Khi phong T Thi cng[211], V
vng bo: Tuy c ngi thn
thch rt gn, cng khng bng

c ngi nhn c. Trm h c

li, u ti mt mnh ta (khng
bit gio ho).
(V vng) nh li cn thn
ci cn v o lng, ch
nh php , khi phc li
nhng quan chc b (vua
Tr) bi b, chnh lnh trong
thin h c thi hnh. ng
phc hng nhng nc ch hu
b dit, cho ngi ni tip
nhng dng h b tuyt,
bt nhng ngi n dt c ti
c nn nhn dn khp ni qui

phc. ng coi trng nhng vic

ny nht: Thng dn [212],
lng thc, tang l, t t. ng
khoan hu nn c lng
ngi, thnh thc nn c
trm h tn nhim, cn mn nn
thnh cng, cng bnh nn mi
ngi vui v.
Ch thch. Bi ny c th
l ca Khng t, ngi sau
chp li, thiu lin lc m on
cui c my cu: Khoan tc
c chng, tn c dn nhim,
mn tc hu cng trng vi bi

XVII.6.

XX.2
T Trng vn Khng T
vit: H nh, t kh d tng
chnh h. T vit: Tn ng m,
bnh t c, t kh d tng chnh
h. T trng vit: H v ng
m? T vit: Qun t hu nhi
bt ph, lao nhi bt on, dc nhi
bt tham, thi nhi bt kiu, uy
nhi bt mnh. T Trng vit:
H v hu nhi bt ph? T
vit: Nhn dn chi s li nhi
li chi, t bt dic hu nhi bt

ph h? Trch kh lao nhi lao

chi, hu thy on? Dc nhn
nhi c nhn, hu yn tham?
Qun t v chng qu, v tiu
i, v cm mn, t bt dic
thi nhi bt kiu h? Qun t
chnh k y quan, tn k chim
th, nghim nhin nhn vng nhi
uy chi, t bt dic uy nhi bt
mnh h? T Trng vit: H
v t c? T vit: Bt gio nhi
st, v chi ngc; bt gii th
thnh, v chi bo; mn lnh tr
k, v chi tc; do chi d nhn d,

xut np chi ln, v chi hu ti.

Dch. T Trng hi
Khng t: Th no th c th
tng chnh (gnh vic c)
c? Khng t p: Phi
trng nm iu tt, tr bn iu
xu th c th tng chnh
c. T Trng hi: Th
no l nm iu tt? Khng t
p: Ngi qun t ban n hu
cho dn m khng hao tn,
khin dn lm vic kh nhc
m dn khng on, c lng
mun m dn khng tham, th

thi m khng kiu cng, uy

nghim m khng d tn. T
Trng hi: Th no m ban
n hu cho dn m khng hao
tn?. Khng t p: Nhn
ci li ca dn m lm li cho
dn (chng hn dn min ni,
min bin ci li ca ni, ca
bin, khuch trng nhng li
cho dn) th chng phi l
ban n hu cho dn m khng
hao tn ? Chn vic phi lm
v lc no ng lm m khin
cho dn lm, nh vy th ai

on? Mun c iu nhn m

c iu nhn th cn g m
tham? Ngi qun t i vi
dn, chng k l m ng hay
t, ngi ln hay ngi nh (c
ngi dch l chng k vic ln
hay vic nh), khng dm khinh
thng, tr bing, nh vy
chng phi l th thi m khng
kiu cng ? Ngi qun t m
o chnh t, nhn ng oan
chnh, dng mo trang trng, ai
trng thy cng knh s, nh
vy chng phi uy nghim m

khng d tn ? T Trng
hi: Th no l bn iu xu?
Khng t p: Khng gio ho
dn, dn phm ti ri git,
nh vy l tn ngc; khng ct
t, rn bo trc m mun c
thnh tch, nh vy l hung bo;
khi ra lnh th khng bo l cp
bch ri t nhin bt dn phi
lm xong trong mt k hn gp,
nh vy l hi dn; khi cho dn
ci g m so o bn xn vi
dn, nh vy l c thi nh
nhen ca mt vin chc thp

(hu ti)

XX.3
T vit: Bt tri mnh, v d
vi qun t d; bt tri l, v d
lp d; bt tri ngn, v d tri
nhn d.
Dch. Khng t ni:
Khng bit mnh tri th
khng phi l ngi qun t;
khng bit l th khng bit
cch i ng i (hoc khng
bit lp thn trong chnh o);
khng bit phn bit li ni ca
ngi th khng hiu ngi.

PH LC
Gm cc bng phn loi, hai
bng nhn danh, a danh v
mt bng nhng cu thng
dn.

KHNG T
I SNG
II.4. (Lp ch hc). 19.
Bn v chnh tr vi Ai cng.
III.21. Ni v vic lp n
x. 23. Bn v nhc vi nhc
trng nc L.
V.21 Mun v L hng dn
thanh nin.
VI.26. V yt kin Nam t
V.

VII.13. Hc nhc Thiu.

14. Khng v vua V. 16. Hc
Dch. 17. Dng ngn ng tiu
chun ca Chu. 18. Dip
cng hi T L v Khng t.
22. Tng, Hon Khi mun
hi.
IX.5. B vy t Khung
(c mnh tri).
IX.6. Hi tr lm nhiu
ngh. 8. Chn v chim phng
khng hin. Th tri. 13.
Chn, mun i Cu Di. 14.

V L nh chnh nhc. 17.

Phn nn ngi ta trng sc
hn c.
XI.2. Trn, Thi. 7, 8, 9.
10. (Nhan Hi cht). 12.
on T L bt c k t. 22.
Gp Nhan Hi Khung.
XII.11. T Cnh cng vn
chnh. 17, 18, 19. Bn v
chnh tr vi Qu Khang t.
XIII.3. V, ni v chnh
danh. V, ni v th, ph,
gio. 16. Dip cng vn

chnh. 18. Dip cng hi v

con t co cha.
XIV.5. Khng ch vua nc
mnh . 19. Bn v chnh tr
vi Qu Khang t. 21.
ngh nh lon thn Trn Thnh
t T. Thch Mn. 40.
nh khnh V.
XV.1. V Linh cng hi v
chin Tuyt Lng Trn.
41. i vi nhc s m.
XVI.13. Dy B Ng.
XVI.1. Dng Ho d

khng c. 5. Mun ti vi
Pht Nhiu. 7. Mun ti vi
Bt Ht. 10. Dy B Ng.
20. Khng tip Nh Bi.
XVIII.3. T Cnh cng
khng dng. 4. B L qua V
v on n nhc. 5. Gp S
Cung. 6. Gp Trng Th,
Kit Nch. 7. Gp trng
nhn.

LI SNG
C thin X. Bi 1-5 sinh hot
triu nh. Bi 6-9, 13 sinh
hot nh. 8 n, 6 mc, 16 .
Bi 10 sinh hot lng xm.
Bi 11, 15 bn b. Bi 17
khi ngi xe. Bi 12 chung
nga chy.

NHN CCH, TNH TNH

(coi c hai mc trn i
sng, Li sng v mc di
Dy hc).
I.10. n, lng, cung, kim.
III.13. T nh ti. 14.
Khng nnh. 15. Hi l thi
miu. 18. Tn l vi vua.
25. Khng a v lc, cch
mng.
V.25. Ch hng (lo gi
an chi). 27. Trung tn, ham

hc.
VI.8. i vi hc tr (B
Ngu). 24. Nhn v tr. 26.
Gp Nam t.
VII.2, 3. Dy khng mi,
dy khng chn. 4. Khi nhn
c, vui v. 9. Vi ngi c
tang. 10. Khng bo h bng
h. 11, 25. Khng ham ph
qu. 12. Thn trng: trai,
chin, tt. 13. Thch nhc
Thiu. 18. Hc qun gi.
20. Khng ni v qui, lc,

lon, thn. 21. Tam nhn

hnh. 22. Bnh tnh, tin mnh.
23. Khng giu hc tr. 26.
Khi cu, bn. 28. Khoan
dung, qun d vng xu ca
ngi. 31. Ht. 32. Nhn.
34. Khng cu o. 37. n,
uy, cung.
IX.2. Ni a: chuyn ngh
nh xe. 3. Trng l, tu thi.
4. Tuyt t. 5. Tin mnh.
6. Nhn. 9. i vi ngi c
tang, ngi m. Trch T L
mun tng mnh nh i phu.

DY HC
VII.7. Dy mi hng ngi.
28. Khng xt d vng xu.
2, 33. Hi nhn bt quyn.
XV.38. Hu gio v loi.

CCH DY
II.11. n c tri tn.
VI.10. Thc hc tr tin.
11. Ch trng o c. 12.
Theo di hnh vi hc tr. 19.
Tu hng ngi cao thp.
VII.8. Bt suy ngh (c nht
ngung). 20. Khng ging qui,
lc, lon, thn. 23. Khng
giu gim g c.
IX.1. t ni li, mnh, nhn.
Tun t dn d. 23. Sa tt,

suy xt.
XIV.45. Dy tr l php
(lng Khuyt).
XV.15. Bt suy ngh (nh
chi h).
XVII.19. D dc v ngn
(coi thm li T H
XIV.12[213]) . i chng h
dc[214] nh ging v hiu (IV),
v nhn (XII), nht l bi XI.21
(vn t hnh ch).

KHNG T T XT MNH
II.4. Mi tui 15, 30, 40, 50,
60, 70.
V.27. Ham hc.
VII.1. Thut nhi bt tc, hiu
c. 2. Hc bt ym, hi nhn
bt quyn. 3. Lo hc, hnh, tu
thn. 5. Than th v sc suy,
khng mng thy Chu cng.
18. Hc qun gi. Phi sinh nhi
tri chi. 22. Tri cho c c.
IX.6. Ng thiu tin.

XIII.10. Cu hu dng ng.

XIV.28. Cha c o
qun t. 32. Ght ngi
ngoan c. 35. Bt on thin,
bt vu nhn, ch tri bit mnh.
XVIII.8. V kh v bt kh.

KHNG T XT NGI
XA V NGI NG
THI
III.22. Qun Trng. V.14.
Khng Vn t (bt s h vn).
15. T Sn. 16. n Bnh
Trng. 17. Tang Vn Trng
nui ra bi. T Vn, Trn
Vn t. 19. Qu Vn t. 20.
Ninh V t. 22. B Di, Thc
T. 23. Vi Sinh Cao. 24. T
Khu Minh.
VI.4. (ngi ng thi a

nnh), 15. (khng theo chnh

o) 13. Mnh Chi Phn.
22. Xt T, L. 23. C bt
c.
VIII.1. Thi B. 12. (ngi
ta hc v bng lc). 18.
Thun, V. 19. Thun,
Nghiu. 20. Thun, Vn vng,
V vng. 21. V (H).
IX.17. (Ngi ta hiu sc
hn hiu c).
XIII.7. Xt V, L.
XIX.9. Qun Trng, T Sn,

T Ty. 11, 12. Mnh Cng

Xc. 12, 14. Tang V
Trng, Trang t. 13. Cng
Thc Vn t. 15. Tn Vn
cng, T Hon cng. 16, 17.
Qun Trng. 19. V Linh
cng v o m bit dng ngi
nn khng mt nc. 21.
Trn Thnh t. 26. Khen mt
s gi. 44. Nguyn Nhng.
XV.3. t ngi bit o c.
13. Tang Vn Trng, Liu H
Hu. 25. Ngi nay km xa.

XVI.11. Than thi th[215].

XVI.12. Ch T Cnh cng.
XVII.2. Tnh tng cn. 3.
Thng tr, h ngu. 16. C
gi dn hu tam tt. 25. Tiu
nhn v n b.
XVIII.1. Vi t, C t, T
Can. 8. Cc n s, B Di,
Thc T

NGI NG THI XT
KHNG T
(Khng k li mn sinh xt
s ghi trong mc sau).
III.24. (Nghi Phong nhn:
cho Khng t l mc c)
IX.2. (t Hng ng: ch
Khng t l bc hc m v
thnh danh).
IX.6. (Mt vin thi t: khen
l thnh, a nng).
XIV.32. (ch Khng t

mun t khu ti). 39. (Ngi

gi ca ch l bit khng lm
c m vn lm). 40.
(Ngi vc st V ch l
khng thc thi, khi Khng t
nh khnh V).
XVIII.5. (S Cung: khng
thc thi). 6. (Trng Th,
Kit Nch: khng thc thi).
7. (Trng nhn ch l chng
lm g c, khng bit nm ging
la).
XIV.23, 24 (Thc tn V

Thc ch Khng t km T
Cng. T Cng p). 25.
Trn T Cm cho Khng t
khng hn T Cng.

MN SINH KHNG T
Li ni Khng t xt mn
sinh, gch di[216] Li mn
sinh xt Khng t, t trong
du ngoc. Chm ngn ca
mn sinh t ring cui v c
du * trc. Cn nhng bi
khc c nhc ti mn sinh th in
nh thng. Tn h mn sinh
sp theo th t a, b, c Nhng
tn t thng dng, in ch hoa
cho d kim.
B Ngu (coi Nhim Canh).

Bc Thng T H II.8;
III.8; VI.11; XI.12, 15 XII.22,
XIII.17.
* (chm ngn). I.7; XII.5
XIX. 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11,
12, 13.
Cao Si T CAO XI.17,
24.
Cng D Trng T
TRNG V.1 (con r).
Cng Ty Xch T HOA
V.7; VI.3; XI.21, 25.

Chuyn Tn S T
TRNG II.18, 23; XI.15,
17, 19; XII.6, 10, 20; XIV.5
XX.2.
* XIX.1, 2, 3.
oan Mc T T CNG
(I.10), I.15; V.3, 8, 11, 14;
VI.6, 28; VII.14; IX.12, (6);
XI.2, 12, 15, 18. bun bn.
XII.6, 7, 8, 23; XIII.20, 24;
XIV.17, (28), 29, 35; XV.2, 9,
23; XVII.19, 24; (XIX.22, 23,
24, 25).

* XIV.20, 21.
Hu Nhc, HU T
XII.9 (p Ai cng v thu thu).
* I.1, 12, 13.
Khng L B NG (con
Khng t) XI.17; XVI.13;
XVI.10.
Lao (khng bit h) IX.6.
Mn Tn MN T
KHIN VI.7; XI.2, 4, 12, 13.
Mt Bt T T TIN
V.2.

Nam Dung Nam Cung

Qut chu r T DUNG
V.1; XI.5; XIV.5.
Nguyn Hin Nguyn T
T T VI.3; XIV.1.
Ngn Yn T DU II.7;
VI.12; XVII.4 dng dao m b
m m g.
* IV.26, XIX.12, 14, 15.
Nhan Hi NHAN UYN,
T UYN II.9; V.8, 25;
VI.2, 5, 9 mt bu nc VII.10;
IX.19, 20; XI.2, 3, 6, 7, 8, 9,

10, 18, 22; (IX.10); XV.10.

Nhan L XI.7.
Nhim Canh B NGU
(ci) VI.8; XI.2.
Nhim Cu NHIM HU,
NHIM T III.6; V.7; VI.3,
6, 10; VII.14; XI.2, 12, 16, ui
Nhim Hu 21, 23, 35; XIII.9,
14; XIV.12; XVI.1.
Nhim Ung TRNG
CUNG V.4 bt ninh; VI.1, 4,
kh nam din XI.2; XII.2;
XIII.2.

Nh Bi XVII.20.
Phn Tu Phn Tr T
TR II.5 vn hiu. XII.21, 22.
sng c XIII.4, 10. i Di ch.
Tng Tch IM XI.25.
Tng Sm T D, TNG
T IV.15; XI.17; XIX.18.
* I.4, 9; VIII.3, 4, 5, 6, 7;
XII.24; XIV.26 XIX.16, 17,
19.
Tt iu Khai V.5.
T D T NG III.21;

V.9 ng ngy. VI.24; XI.2 n

ni gii XVII.21 tang.
T M Canh T NGU
XII.3, 4, 5.
Trn Cang T CM
I.10; XVI.13 (XIX.25).
Trng Do T L QU
L II.17; V.6, 7, 13, 25; VI.
6, 26; VII.10; IX.11, 26, bn o
xu. X.18; XI.2, 11, 12, 14, 17,
21, 23, 34, 25; XII.12; XIII.1,
3; XIV.12, 16, 36, 39, 43; VI.1;
XV.5, 7, 23; XVIII.6, 7.

HC V TU DNG
Nn coi thm li ca mt s
mn sinh: T H, T Trng,
Tng t, T Cng v.v trn.
Mc ch Thi XVII.2
tnh tng cn, tp tng vin.
Hc v mnh I.1, 16; IV.14;
XIV.30 bt hon mc k tri.
Khng cu lc VII.12;
XIV.24; XV.31.
Hc o VII.3 tu c
XII.10, 21 sng c, bt hoc,

IV.9, VIII.13 ch o, gi
o. XIVII.8 lc t hc cn
cho mi c, nhng nn nh:
XV.28 nhn nng hong o.
Hc sa mnh I.8, I.4 xt
mnh (li Tng Sm), IX.23,
XV.29, V.26 t trch mnh.
XIV.10 qun t hu cu t.
Vui hc I.1 hc nhi thi
cp chi, bt dic duyt h. I.14
hiu hc IV.8 triu vn hc. I.8
vui o cn hn thch o.
Cch hc

Nht qun: IV.15, XV.2

tng hp ly mt mi.
Suy ngh: II.15 hc nhi bt
t VII.8 c nht ngung.
XV.15 nh chi h, 30 suy ngh
khng bng hc. IX.4 tuyt t
IX.7 tm hiu vn . II.17 tri
chi vi tri chi. II.11 n c tri tn.
I.15 co vng tri lai.
Gng sc: VIII.17 hc nh
bt cp. IX.18, 30 kin tm nh
p ni.
Hc mi ngi: IV.17 hc

ngi hin. VII.21 tam nhn

hnh. V.14 bt s h vn. IV.25
c bt c. (coi thm li T H
XIX. 4, 5).
Hc g?
Hc o, vn, ngh I.6,
VII.6, VII.24, VI.25 bc vn
VI.16 vn ngang cht XII.8
(li T Cng) III.16 hc bn
XIII.4 khng dy nng.
Vn th c:
Thi II.2 t v t VIII.8
hng thi. XIII.5 tng thi tam

bch. XVI.13 bt hc thi v d

ngn XVII.9 kh d hng, 10.
(Nhng bi dn Thi: I.14 nh
thit nh tha. III.3 th Ung,
III.8 xo tiu thin h, III.20
Quan th, VIII.1 chin chin
cng cng nh lm thm uyn.
IX.26 bt ch bt cu IX. 30
ng l chi hoa. X.15 th
Bch Khu XIV.40 thm tc
l, thin tc kh), I.12 l ho
(Hu Nhc), II.5 hiu vi
l[217].

L, nhc: III.24 nhc l.

III.25 nhc Thiu, nhc V.
VI.25 c chi d l. VIII.12 l
vi cung, dng, trc. IX.3 thu
thi. VIII.8 lp l, thnh
nhc. IX.14 nh, tng. XVI.13
bt hc l v d lp. III.4,
XVII.11 khng trng hnh thc.
XVII. 18 ght Trnh thanh[218].
Tang, t: I.9 thn chung truy
vin (Tng t) II.24 phi k qu
nhi t chi. III.10, 11, 12 t nh
ti. III.1 V Bt dt. III.6 t L.
III.10, 11, 12 t . II.21 n

X. VI.2 l phi tu thi. XI.7,

10 tng. XI.11 yn nng s qu.
XIV.41 vua c tang. XIV.42 l
XVII.21 tang ba nm.
XIX.14, 17 tang, tng (Tng
t).
Th: XIV.41 (dn kinh
Th)[219].
Dch: VII.16 gia ng s
nin XIII.22 (dn qu Hng).
Khng ging v qui, lc,
lon, thn VII.20, tnh, thin
mng V.12, qu, sinh t XI.11.

CC C
Nhn III.3 gc ca l nhc
IV.6 ngi yu nhn. VI.20 tin
nan hu hoch VI.21 k dc
lp; IV.6, VII.29 mun nhn th
c nhn IX.28 nhn gi bt
u XII.22 i nhn. IV.5
khng lc no qun nhn. I.2
hiu l gc ca nhn (li
Hu Nhc). XII.2, XV.23 k
s bt dc XII.3, XIII.19
cung, knh, trung. XIII.27 gn
c c nhn. IX.28 nhn, tr,

dng. XII.1 nhn vi l. XIV.1

khng chc l nhn XIV.4
nhn vi dng XV.8 st thn
d thnh nhn XV.9, 34, 35
XVII.6 nm c thnh nhn
XIX.6 (li T H). VI.24
nhn gi nho sn VI.24 nhn
gi kh thi, bt kh vng d.
Ngha, li IV.10, 16. VII.15
ph qu nh ph vn IV.12 li
sinh on. IX.1 t hn ngn li.
XIII.17 tiu li. XVII.23 ngha,
dng.

Tr IV.2 ngi nhn, ngi

tr V.17 bt tr. V.20 bang
hu o VI.20 tr l nhn;
Knh nhi vin chi VI.21 tr gi
nho thu. IX.28 nhn tr dng.
XII.22 tri nhn.
Dng II.24 v dng. IX.25
gi vng ch IX.27 gi t
cch: tu hn, tng bch hu
iu IX.28 nhn tr dng
XIV.4 dng vi nhn XVII.23
dng, ngha.
Trung tn, thnh I.4 (li

Tng t). I.8 qun t ch trung

tn. I.1 (li Hu Nhc). II.22
tn. V.24 khng thnh thc.
VII.24. VIII.16 ngi bt tn.
VII.12 (T L tn). XV.36 tiu
tn. XVII.12, 13 (hng
nguyn). XIX.10.
Ngn hnh I.3, V.24 xo
ngn I.24 thn ngn II.13,
18. IV.22, 24 thn ngn, mn
hnh. V.19 tam t nhi hu
hnh? XI.20. XIII.3 danh chnh,
ngn thun. XIII.15 nht ngn
kh d hng bang. XIV.3 knh.

XIV.4 ngn v c. XIV.27

ngn hnh. XV.5, XV.7 tht
ngn, tht nhn, XV.26, XV.40
t t nhi d. XVI.6 ni vi vua.
XVII.14.
Hiu I.2 gc ca nhn
(li Hu Nhc). I.11. II.5 hiu
vi l. II.6 con au cha m lo.
II.7 hiu = knh. II.8 hiu =
ho. IV.18 can cha m. IV.20
khi cha m cn, mt. IV.19 con
i xa. IV.21 bit tui cha m.
VIII.4 gi trn thn th (li
Tng Sm). XIII.18 hiu vi

trc. XIX.18 Mnh Trang t c

hiu.
Trung th IV.15 nht qun.
Ba ln ni ti th: V.11, XII.2
v XV.23 u: k s bt dc
Trung dung, trung chnh
II.16 cng h d oan. VI.1 th
no l qu gin? VI.27 trung
dung. IX.3, 29 tu thi XI.15
qu do bt cp. XIII.21 khng
trung chnh: cung, quyn.
Cc c khc I.4 thc v
cu bo. IV.23 t tit ch

V.10 cng cng VI.17 trc

VII.25 hng, thnh thc.
VII.35 kim pht. IX.29 quyn
bin XIII.32 hng tm.
XIII.23 ho nhi bt ng.
XIII.26 th thi, nhn. XIV.1
khng khc, pht, on, dc.
XVI.4 ba hng bn tt, 5 ba
iu thch, 6 ba li v ni, 7 ba
iu rn, 8 ba iu s. (coi
thm mc Qun t).

X TH
i vi tri, qu thn, mnh
tri. (coi thm L).
V.12 (t ni thin o).
VI.20 (knh nhi vin chi).
VII.22, IX.5 (tin mnh tri).
IX.11 (bt khi thin) XI.11
(nng s nhn). XII.5 (t sinh
hu mnh) XIV.36 (mnh).
XVII.19 (thin h ngn tai).
i vi cha m, anh em (coi
hiu ).

Coi thm li T H I.7 i

vi vua (li T H).
i vi vua I.7 (li T H)
III.18 (tn l). III.19 (trung),
IV.26 (can gin), XIV.22 (vt
khi d, nhi phm chi) XV.37
(th vua).
La bn v i vi bn I.7
(li T H). IV.26 (can gin)
V.16 (cu nhi knh chi). IX.29
(bn hc o). XII.23 (can
rn). XII.24 (d vn hi hu).
XIII.28 (bn b thit tha

khuyn nhau). XV.39 (o bt

ng). XV.4 (ba hng bn tt).
XIX.3 (la bn). XIX.20 (li
T Cng: khng chung vi
m h lu).
i vi mi ngi IV.6 (yu
ngi nhn). VI.3 (chu cp, tr
lng). VI.4 (dng ngi).
VIII.10 (ng ght ngi qu).
XII.5 (t hi giai huynh ).
XIII.25 (i vi qun t, tiu
nhn). XIV.7 (yu, trung).
XIV.31 (khng on trc
ngi ta xu). XIV.34 (d trc

bo on) XV.24 (trch

nhim). XV.27 (mi ngi yu,
ght). XV.41 (nhc s m)
XVII.18 (ght k b, mp).
XVII.24 (qun t ght nhng
hng ngi no). XVII.25 (i
vi n b v tiu nhn).
XIII.19 (i vi Di, Dch).
C xt ngi I.3 (xo ngn
lnh sc, t nhn). II.10 (xt
vic lm). III.26 (ngi xu:
khng khoan hng, nghim tc,
c tang khng bun). IV.7 (xt
ngi bng li). V.9 (nghe li

ni ri xt vic). VIII.10 (k
lon). VIII.11 (kiu, ln).
VIII.16 (nhng ngi b i).
IX.22 (hu sinh kh u). IX.29
(bn hc tp). XI.20 (coi chng
b ngoi). XIII.24 (mi ngi
trong lng u a). XV.16,
24 (khen ch ai).
Xut x IV.1 (la ch c
nhn). V.1, 2, 20, VIII.13,
XIV.1, 3 (bang hu o).
VIII.14 (bt ti k v). XIV.37
( n). XVIII.3 (b vua m i).

i vi ph qu I.15 (ngho
nn vui, giu nn c l). IV.5
(phi hp vi nhau). XIV.16
(ngho khng on, giu khng
kiu), XV.3 (bt u bn).
VII.15 (khng ham ph qu
ph qu nh ph vn).

CC HNG NGI
Thnh
VI.28 (Nghiu, Thun).
VII.25 (Thnh, qun t, thin
nhn, hu hng). VIII.18
(Thun, V). IX.6 (Khng t
khng nhn l thnh) XVI.9
(sinh nhi tri chi).
Nhn
VI.21 (nhn gi nho sn).
VI.28 (k dc lp). XVI.9, 16,
17 (Qun Trng). VI.5 (Nhan

Hi gn c nhn).
Ngi hon ton (thnh
nhn) XIV.12.
Thin (bm sinh tt) XI.19
XIII.11, 29.
Hin VI.9 (Nhan Hi).
S IV.9 (ch o). VIII.7
(li Tng t nhim v k s).
XII.20 (th no l t s?)
XIII.20 (ba hng s) XIII.28,
XIX.1.
Qun t (hoc km vi tiu
nhn)

I.1 (khng bun v ngi ta

khng bit mnh) I.2 (v gc).
I.8 (trung tn, sa li) I.14
(thc v cu bo). II.12 (bt
kh). II.13 (ngn hnh) II.14
(chu nhi bt t). III.7 (v s
tranh, tt d x h). IV.5 (qun
t vi nhn). IV.10 (v thch,
v mc, ch theo ngha) IV.24
(ngn hnh). V.5 (T Tin)
V.14 (T Sn) VI.11 (nho
qun t). VI.16 (vn ngang
cht) VI.24 (kh thi, bt kh
vng). VI.25 (vn, l). VII.36

(thn ng ng). XI.20 (c

knh khi bn lun, cha l
qun t). XII.4 (cung, knh, l).
XII.8 (vn v cht). XII.16
(thnh nhn chi m). XII.19
(qun t chi c phong). XIII.3
(khng bit th b trng)
XIII.23 (ho nhi bt ng).
XIII.25 (d s nhi nan duyt).
XIII.26 (thi nhi bt kiu).
XIV.23 (thng t). XIV.27
(s k ngn nhi qu k hnh).
XIV.28 (bt u, bt hoc, bt
c). XIV.43 (tu k). XV.1 (c

cng) XV.17 (ngha d vi

cht). XV.18 (bnh v nng
yn) XV.21 (cng nhi bt
tranh). XV.22 (bt d ngn c
nhn) XV.31 (bt u bn).
XV.33 (kh i th). XV.36
(trinh nhi bt lng). XVI.7, 8
(hu tam u). XVI.10 (hu cu
t). XX.2 (hu nhi bt ph).
XX.3 (tri mnh, tri l, tri ngn).
Hng nguyn XVII.13.
Tiu nhn XVII.15 (v s
bt ch). XVII.22 (n no sut

ngy m khng dng tm).

Tiu nhn v n b
XVII.25 (nan dng). XVII.26
(40 tui m ai cng ght).
Coi thm cc bi XIX.7, 8,
9, 19, 21 T H v T Cng
bn v qun t, tiu nhn.

CHNH TR
T tng chnh tr ri rc
trong khp cc thin, lm ra
ht th rm lm, nn y
chng ti ch la nhng bi
chnh. Nn coi nhng li Khng
t p cc nh cm quyn, cc
mn sinh, coi i sng ca ng
v c nhng li gio hun ca
ng na.
Chnh sch Ci cch.
III.14 Ng tng Chu. XVII.5
Phc hng Chu nhng IX.3 tu

thi. XV.10 lch H, xe n, m

Chu. II.23 bch th kh tri.
III.25 khng thch cch mng,
trng nhc Thiu hn nhc V.
VII.20 ght sc mnh[220]. Lo
cho dn sng yn vui, xa qui
ph XIII.16. Ph, th, gio
XIII.9. Thc, binh, tn XII.7.
Chin u XIII.29, 30. Dy dn
XV.1[221]. t can thip vo i
sng ca dn: VI.1 hnh gin.
I.5 s dn d thi. XV.4 v vi
nhi tr. Knh vua nhng khng
trung qun hp hi XIV.22

XIV.16, 17 khen Qun Trng

c h nh khng tn Chu. Cc
ng thnh (Nghiu, Thun, V,
V) VIII.18, 19, 20, 21, XX.1.
Cc t tng gii: Qun
Trng, T Sn
c tr II.1 sao Bc u.
II.21 hiu . XV.34 nhn.
Chnh danh VI.23 c bt c.
XII.11 qun qun. XIII.19 qun
t chi c phong. Trng l hn
trng hnh php II.3, 23,
III.19. IV.13, XV.19, XII.13 tt
d s v tng h. IV.42, XV.10

nhc Thiu. XVI.12 l nhc,

XVII.4 T Du dng nhc.
Dng ngi VI.4 Trng
Cung. XI.1 tin tin l nhc.
II.19 trc XI.23, 24 i thn.
XII.22 bt ngi tt. XIII.2,
XIV.19 b ti tt. XVIII.10
Chu Cng khuyn B Cm.
T cch ngi tr dn (coi
thm mc Qun t). Phi hc
mi tr dn c XI.24. Lm
gng, dy dn XII.17, 18, 19.
XIII.6, 13. VIII.2 (hiu tho).

XIII.1 tin chi lao chi. VI.1 c

knh hnh gin III.19 l vi b
ti. V.15 knh, hu, ngha. XII.2
nhn, XII.11 qun nhn
XII.18 khng tham. I.5 knh,
tn, dng. II.18 ngn hnh.
XII.14 v quyn. XIII.4 l,
ngha, tn. XX.2 ng m, t c.
XV.32 tr, nhn, l. VIII.14 bt
ti k v. XV.37 th vua. XVI.2
khng ln vua. Tr nc phi
bao lu? XIII.10 (3 nm),
XIII.12 (30 nm), XIII.111
(100 nm).

TN NGI TN T
TN TRIU I
d kim, chng ti gom
tt c cc tn t v cho in
ng[222] cui mc A, B, C
chng ti b bt mt s tn
khng quan trng, chng hn
tn tm k s i Chu trong bi
XVIII.11 Tn cc triu i c
du * trc. Tn cc mn
sinh ca Khng t lp mt
bn ring trn, y khng
chp li.

A.
Ai cng (L) II.9 chnh tr,
III.21, VI.2, XII.9, XIV.21.
n Bnh Trng V.16.
* n II.23. III.9, 21, VIII.20,
XV.10.

B.
B Cm XVIII.10
B Di, Thc T V.22,
VII.14, XVI.12, XVIII.8.
(Bt s: tm k s i Chu:
XVIII.11).
(Bt nhc s nc L:
XVIII.9).
Bt Ht XVII.7
Bin XIV.12

C.
Cao Dao XII.22.
Cnh cng (T) XII.11 vn
chnh, XVI.12 khng ng
khen, XVIII.3.
Cng B Liu XVI.36.
Cng Minh Gi XIV.13.
Cng thc Vn t XIV.13,
18 (khen).
Cng Sn Pht Nhiu (coi
Pht Nhiu).

Cng tn Triu (V)

XIX.22.
C t XVIII.1.
C (cng t) XIV.16, 17.
C B Ngc XIV.25.
Cc T Thnh XII.8.
C Ph XIII.17.

CH.
Ch (nhc s) VIII.15,
XVIII.9.
Chu cng VII.5 (mng),
VIII.11, XI.16, XVIII.10.
Chu Nhm (s thn) XVI.1.
Chu Trng XVIII.8
Chc VI.14, XIV.19.
Chuyn Du XVI.1.
* Chu II.23, III.14, 21,
VIII.20, XV.10.

D.
Di Dt XVIII.8.
Dip cng XIII.16, 18.
Dng Ho XVII.1.
Di, ch III.5, IX.13.

.
am i Dit Minh VI.12.
nh cng (L) III.19,
XIII.15.
ng XIV.11.
* ng VIII.20.

G.
Gin cng (T) XIV.21.

H.
Hon cng (T) XIV.15 [223],
16, 17.
Hon Khi VII.22.
Hoa H III.5.
H (lng) VII.28.
H IX.8.
* H (nh H) II.23, III.9,
21, XV.10.

K.
Kit Nch XVIII.6.
Khng Vn t V.14.
K III.9.
Khung IX.5 ngi Khung
lm g c ta. XI.22.
Khuyt (lng) XIV.45.

L.
Lm Phng III.4, 6.
Liu H Hu XV.13,
XVIII.2, 8.
Linh cng (V) XV.1.
L cng (con Chu cng) tc
B Cm XVIII.10.
L V.2, VI.22, IX.14, XIII.7.

M.
Mnh Cng Xc XIV.11.
Mnh Chi Phn VI.13.
Mnh Knh t VIII.5
Mnh Trang t XIX.18.
Mnh V B II.6, V.7.
Mnh t II.5.
Min (nhc s) m XV.41.

N.
Nam t VI.26.
Ninh V t V.20.

NG.
Ngo XIV.5.
Ngh XIV.5.
Nghi Phong nhn III.24.
Nghiu VI.28, VIII.19,
XX.1.
Ngu Trng XVIII.8.
Ngu XIV.11.
Nguyn Nhng XIV.44.
Nghi (p) III.24.
* Ngu XIII.20

PH.
Pht Nhiu XVII.5.

Q.
Qun Trng III.22, XIV.9,
16, 17.
Qu Khang t II.20, VI.6,
XI.6, 16, XII.17, 18, 19 vn
chnh, XIV.19.
Qu th (Qu Tn) III.1, 2, 6,
VI.7, XVI.1, XVIII.3.
Qu t Nhin XI.23.
Qu Vn t V.19 tam t nhi
hu hnh.
Qu Hon t XVIII.4.

S.
Son XIV.18.
S cung XVIII.5.
S Ng XV.6.

T.
Tam gia hay Tam Hon (ba
h Mnh, Qu, Thc ca L)
III.2, XVI.3.
T Khu Minh V.24.
Tang V Trng XIV.12, 14.
Tc XIV.5.
T Thm XIV.8.
T Can XVIII.1.
Tng Triu (cng t) VI.14.
T Phc Cnh B XIV.36,

XIX.23.
T Sn V.15 hu, XIV.8, 9
ngoi giao, hu.
T Tang B t VI.1.
T Ty XIV.9.
T Vn V.18.
T V XIV.8.
T VI.22, VII.13, XVIII.3, 4.
Tit XIV.11.
Tng III.9.

TH.
Thang XII.22, XX.11.
Th, Thc XIV.8.
Thiu Lin XVIII.8.
Thiu Ht XIV.16.
Thi t V.18.
Thun VI.28, VIII.18, 19,
20, XII.22, XV.4, XX.1[224].
Thc tn V Thc XIX.23,
24.
Thc T (coi B Di).

Thc Th III.2.
Thch mn XIV.39.
Thi Sn III.6.

TR.
Trang t ( p Bin)
XIV.12.
Trn Thnh t (tn Hng)
XIV.21.
Trn Vn t V,18.
Triu (h) XIV.11.
Trng Thc Ng XIV.19.
Trc Cung XIII.18.
Trng Th XVIII.6.
Trn V.21, XI.2, XV.1.

Tru (p) III.15.

Trnh XIV.8 ngoi giao.
Trung Mu XVII.7.

V.
Vn cng (Tn) XIV.15.
Vn vng VIII.20, IX.15.
Vi Sinh Cao V.23.
Vi Sinh Mu XIV.32.
Vi t XVIII.1.
V vng (Chu) VIII.20,
XX.1.
V (H) VIII.18, 21, XIV.5,
XX.1.
Vng tn Gi III.13,

XIV.19.
V VII.14, IX.14, XIII.3, 7,
9, XIV.19, 40, XV.1.
V Thnh VI.12.
V Vu XI.25, XII.21.

Y.
Y Don XII.22.

NHNG CU THNG
DN
I.
1. Hu bng t vin phng
lai
3. xo ngn lnh sc.
4. nht nht tam tnh ng
thn.
14. thc v cu bo
16. bt hon nhn chi bt k
tri.

II.
1. vi chnh d c, th nh
Bc thn
2. t v t
4. thp ng ch hc
11. n c tri tn
12. qun t bt kh
15. hc nhi bt t tc vng
17. Tri chi vi tri chi
24. kin ngha bt vi, v dng
d.

III.
1. th kh nhn, thc bt kh
nhn (bt dt)
4. l d k xa ninh kim.
7. qun t v s tranh, tt d
x h.
12. t nh ti.
13. hoch ti thin, v s
cu o.
14. Ng tng Chu.
21. K vng bt cu.

IV.
8. triu vn o, tch t kh
h.
14. bt hon mc tri k.
15. ng o nht d qun chi.
16. qun t d ngha.
19. ph mu ti, bt vin du.
25. c bt c, tt hu ln.

V.
9. h mc bt kh iu d.
14. bt s h vn.
19. tam t nhi hu hnh? Ti
t kh h.
25. lo gi an chi.

VI.
19. trung nhn d h thng
kh h ng thng.
20. knh nhi vin chi.
21. tr gi nho thu
23. c bt c
28. k dc lp nhi lp nhn
nng cn th th.

VII.
1. thut nhi bt tc.
8. c nht ngung bt d tam
ngung phn.
11. tng ng s hiu.
15. ph qu nh ph vn.
16. gia ng s nin
18. bt tri lo chi tng ch.
19. sinh nhi tri chi.
21. tam nhn hnh tt hu
ng s.

34. Khu chi o d cu d

h.
36. qun t thn ng ng.

VIII.
4. nhn chi tng t, k ngn
d thin.
9. dn kh s do chi.
13. nguy bang bt nhp
bang v o ph th qu yn s
d.
14. bt ti k v bt mu k
chnh.

IX.
4. T tuyt t: v , v tt,
v c, v ng.
12. cu thin gi nhi c ch.
13. h lu chi hu.
16. th gi nh t ph.
17. v kin hiu c nh hiu
sc.
22. hu sinh kh u.
25. tht phu bt kh ot
ch.

27. tri tng bch chi hu

iu.

XI.
11. v nng s nhn yn nng
s qu.
14. thng ng, v nhp
tht
15. qu do bt cp.

XII.
2. k s bt dc, vt thi
nhn.
5. t sinh hu mnh t hi
chi ni giai huynh .
7. dn v tn bt lp.
8. t bt cp thit (nh: nht
ngn k xut t m nan truy).
9. bch tn bt tc, qun thc
d tc?
13. tt d s v tng h.

24. d vn hu hi, d hu
ph nhn.

XIII.
3. danh chnh ngn thun.
15. nht ngn kh d hng
bang.
17. dc tc bt t, kin tiu
li
23. ho nhi bt ng.

XIV.
33. k bt xng k lc, xng
k c d.
39. tri k bt kh vi nhi vi chi.

XV.
1. qun t c cng.
2. v vi nhi tr.
7. tht nhn tht ngn.
8. st thn d thnh nhn.
11. v vin l tt hu cn u.
19. tt mt th nhi danh bt
xng.
23. k s bt dc.
26. tiu bt nhn tt lon i
mu.

28. nhn nng hong o

38. hu gio v loi.
39. o bt ng bt tng vi
mu.
40. t t nhi d h.

XVI.
1. bt hon qu nhi hon bt
qun dc chi nhi tt vi chi t.
7. lo gii chi ti c.
9. sinh nhi tri chi.
13. bt hc Thi v d ngn.

XVII.
1. nht nguyt th h, tu bt
ng d.
2. tnh tng cn, tp tng
vin.
3. thng tr, h ngu bt di.
4. ct k, yn dng ngu
ao.
14. v s bt ch.
19. thin h ngn tai.
25. n t nan dng.

XVIII.
7. o chi bt hnh d tri chi
h.
8. v kh v bt kh.
10. v cu b.

XIX.
20. qun t c h lu.
25. qun t nht ngn d vi
tr.

XX.
1. don chp k trung; vn
phng hu ti, ti ti trm
cung.
2. hu nhi bt ph, lao nhi bt
on. Bt gio nhi st, v chi
ngc.

KHNG T

nh my: Thuocvien
Sa li v b sung: Goldfish

Trit thuyt no cng ch

cu ci t ca mt thi thi.
Mun nh gi mt trit thuyt
th phi t n vo thi ca n,
xem n gii quyt c nhng
vn ca thi khng, c l
mt tin b so vi cc thi
trc, mt ngun cm hng
cho cc i sau khng. V nu
sau mi th h, ngi ta thy
n vn cn lm cho c tr con
ngi c nng cao th phi

coi n l mt cng hin ln

cho nhn loi ri.
MC LC:
Li ni u
1. T Nghiu Thun ti Khng T
Nghiu Thun
H V
Thng (n) Thnh Thang
Nh Chu Ch phong kin
V Vng v Chu Cng
Chu suy ng Chu
Xun Thu v Chin Quc
Khng T i sng
Tiu s theo T M Thin
T tin thi k th u v trng nin (551-523)
T ba mi tui ti nm mi tui (522-503)
Thi k tham chnh ti L (502-546)

Bn nm lu lc (496-492)
Tuyt lng Trn v Thi (491-489)
Li lang thang (488-484)
V L Nhng nm cui (484-479)
Con ngi
Li sng
T cch, tnh tnh
Mn sinh
Hai lp mn sinh
Nhan Hi, T L, T Cng
T tng chnh tr
Hon cnh
Tng Chu
Khng thch cch mng
Bo th nhng ci thin
Chnh danh
c tr
Phi tu thn
Phi hc

Nhng c cn c
Chnh sch tr dn
Dng dn
Gio dn
Chnh hnh
V b
Ngoi giao
Dng ngi
X hi l tng ca Khng T
o lm ngi
K s
Qun t
Tri
Thin mnh
Qu thn
Kt

LI NI U
T xa ti nay hu ht cc
hc gi vit v hc thuyt
Khng t u dng c t th
ln Kinh Th, Kinh L, Kinh
Dch, Khng t gia ng lm
ti liu, nh vy theo ti khng
phi l tm hiu Khng gio
trong sut thi Chin Quc, v
trong nhng sch dn trn,
ngoi b Lun ng l ng tin
nht, cn th b no cng cha
nhiu t tng ca ngi sau,

khng phi ca Khng t.

Ti ly th d cun i hc
ca Tng T (mt mn sinh
c trc truyn) ngay trong
on u ni v vic tu thn
t gia, tr quc, cng c
mt ti cho khng phi l ca
Khng t m ca Tng t, tc
tr tri ti cch vt, v trong
Lun ng ng khng h ni ti
s cch vt.
Sch Trung dung ca T T,
chu ni Khng t, cng c

nhng t tng siu hnh, m

Khng t trnh phn siu hnh.
Ri nhng cu cng nhu
tng thi nhi sinh bin ha,
nht hp nht tch v chi bin,
vng lai bt cng v chi
o[225] (trong Kinh Dch H
t thng) m nhiu ngi dn
(chng hn Trn Trng Kim
trong Nho gio) v cho l quan
nim v thin l, v o ca
Khng t, th sao ti thy c
mu sc ca Lo gio qu.

Ngay nh L K, thin Tng

t vn (Tiu i K) phn ln
khng tin c v xut hin sau
Khng t by trm nm (th k
II sau Ty lch) v do ngi
i Hn vit.
Cn c vo nhng b th
khng khc g t xanh t ln
hc thuyt ca Khng t, cn
u chn din mc ca n na.
T lu ti vn bt mn v iu
v ch thy mi mt hc gi
Php, ng Etiemble, trong
cun Confucius (Gallimard

1966) l khng dng phng

php m ch cn c vo mi
h Lun ng thi.
B ny c ng qu khng
ghi ht c li dy ca Khng
t, v nhiu bi khng cho bit
trong hon cnh no Khng t
tht nhng li ny li khc,
thnh th ch dng n th th
no cng khng trnh khi li
thiu st; nhng th c bit ti
u ghi ti y, khng bit th
tn nghi, cn hn l gn cho
Khng t nhng t tng ca

ngi i sau, nhng t tng

c th ng khng bao gi ngh
ti hoc khng mun bn ti.
Nm 1972, ti theo ch
trng ch dng Lun ng m
tm hiu Khng t, vit cun
Nh gio h Khng. Vit xong,
ti c s vit tip hai tp
nh vy na v Nh chnh tr
h Khng v Nh lun l h
Khng, nhng v mc nhiu
cng vic khc (vit cun Mc
hc, vit chung vi ng Gin
Chi cun Tun T v cun Hn

Phi) mi n cui nm ngoi

(1977) ti mi tr li vit v
Khng t c.
Ti b ra hn hai thng
c li nhng sch v Khng
t m ti c hoc mn c
(nh ca L Chn V: Lch s
t tng chnh tr Trung Quc;
Hu Ngoi L: T tng c i
Trung Quc; Quan Phong v
Lm Dut Thi: Bn v Khng
T u do ngoi Bc dch);
c li cc bn dch v ch
gii Lun ng ca mnh, v

ca Trung Hoa (nh Lun ng

c bn ca Thm Tri Phng
v Tng B Tim, Lun ng
dch ch ca Triu Thng; li
b ra hn hai thng na
dch li b Lun ng, va dch
va phn loi theo ti lp
bng tra tn ngi tn t.
Xong c ri ti mi bt u
vit, mt ba thng na. Cha
cun no ti vit mt nhc nh
cun ny: sc suy, bnh bao
t tr i tr li hoi, c t ngy
n cm li t ngy n cho, ri

cm cm, au chn, khch

kha gn nh khng ngy no
khng c, c ngy bn nm
ln, mi cm bt vit c my
hng phi t xung tip
bn; th t phi hi m cng
nhiu, giy mc li thiu: ch
c my trm trang m phi
dng ba mu giy, ba mu
mc; l v vt cht.
V tinh thn th t sau Tt
Mu ng (1978) t ngy c
yn tnh v nhng tin tc v ci
to thng nghip (khng lin

quan g ti ti nhng cng c

nh hng xa gn n cuc
sng), v kim k hnh chnh,
ci to vn ha; ri n v i
tin (cng may yn c), nht l
tin tc chin tranh vi
Campuchia, xch mch vi
Trung Hoa
Vy l trc sau mt hn
by thng, hm nay mi ghi vi
xong bn s tho. Cn phi coi
li, sa li khong mt thng
na. V phi mt hai nm
sau, lc no tht rnh v bnh

tnh sa li mt ln na mi c
th coi l xong c.
Ngy 1-7-1978.
Trong tp ny c nhiu ch
dn chng Lun ng, nhng
ti ch ghi xut x (thin no,
bi no) ch khng chp li ht
c, v vy c gi cn c bn
Lun ng ti dch v tra cho
tin.

CHNG 1.
T NGHIU THUN TI
KHNG T

NGHIU THUN
Dn tc Trung hoa tin rng
hon kim thi i ca h l thi
Nghiu, Thun, hai ng vua m
h coi l nhng bc thnh
(Nghiu: -2356 -2255; Thun
-2255 -2205) rt bnh dn,
sng trong nh l, n mc m
bc, gin d nh dn rt yu
dn v gii tr nc: ngi dn
no cng sung sng, n;
khng c trm cp (ca khng
phi ng, khng ai nht ca

ri ngoi ng, khng c gic

gi), cha th t, con th hiu,
ngi gi c knh trng,
khng ai c c, mun v
mun chng ng qu nht l
hai ng thnh khng coi ngi
vua l ca mnh, khi gn cht,
khng truyn t m truyn hin:
Nghiu truyn cho Thun,
Thun cho V.
ch l mt huyn thoi, d
nhin. Ni mt iu vua Nghiu
lm vua ng mt trm nm,
cng cho ta khng tin c

ri.
Cc hc gi cho rng Khng
t to ra huyn thoi
chng t tng chnh tr
ca ng. C th nh vy. B s
c nht ca Trung Hoa l Kinh
Th c chp v Nghiu, Thun
trong Ngu th; nhng Ngu th
li b cc hc gi ngy nay ng
l ngy th, do nh Nho i
Hn vit vo khong th k th
2 sau Ty lch. Vy th tc
phm u tin ng tin c
ni v Nghiu, Thun l b

Lun ng chp nhng li ca

Khng t trong thin VIII, bi
19, 18, thin XV, bi 4, v thin
XX bi 1, (coi bn dch Lun
ng in ring). Bi XX.1 (tuy
khng ghi r l li Khng t,
nhng c th tm tin c l t
tng ca ng) chp li Nghiu
khuyn Thun gi o trung
chnh khi nhng ngi cho
Thun, v sau Thun cng
khuyn li V nh vy khi
nhng ngi cho V.
Cn hai bi thin VIII th

khen s nghip ca Nghiu vi

vi, v i nh tri (bi 19) v
c ca Thun, V rt cao v
c nhng ngi m chng ly
vy lm vui (chng hng vinh
hoa, ph qu).
Theo thin kin, Khng t
khng th to nn mt huyn
thoi, v c th huyn thoi
m m c t c ngn nm
trc, khi ch th tc chuyn
qua ch phong kin, ch
cng hu nguyn thy chuyn
qua ch t hu, mu h

chuyn qua ph h, m kinh t

t sn, hi chuyn qua nng
nghip. Trong lch s nhn loi,
mi khi c mt bin chuyn
ton din, ln lao th lun lun
c rt nhiu ngi tic thi n
nh c v to ra mt hong
kim thi i trong d vng.
Nghiu v Thun ch l
nhng t trng ca mt th
tc. C th Nghiu c nhiu
b lc lin hp bu lm th
lnh; mi b lc gm nhiu th
tc. Nghiu, Thun ln ngi

cch nhau c trm nm nh

truyn thuyt chp li, th
khng th c s Nghiu nhng
ngi cho Thun c. C l
Thun l th lnh nhiu b lc
khc, sau chim c t
ai ca Nghiu, ri thay Nghiu
m lm thin t. Khng t
sng cch thi Nghiu khong
1.800 nm, m thi Nghiu
Thun cha c tn s, cha c
ch vit, th mun t im cho
Nghiu Thun sao cng c.

H V
Thun nhng ngi cho V
(-2205 -2197), cng gi l
i V, hoc H V (v V l
thy t nh H). V vn l b
ti ca Thun, c cng tr thy.
Tng truyn thi Trung
Hoa b mt trn i hng thy,
v Mnh t, trong chng
ng Vn cng thng bi
4, bo V o chn con sng,
vt bn con sng khc cho
nc chy ra bin; lun tm

nm mi xong, ba ln i qua
nh minh m khng vo.
Thi , u c dn,
kh c lm cng vic thy li
v i nh vy; bt qu V ch
sa sang ngi lch nh
Khng t ni trong bi Lun
ng VIII.21 cho bt ng
thy thi. Nhng Khng cng
khen V lm, bo khng ch
V vo u c v cch sng
m bc m cng t qu thn th
trng hu.

Khi cht, V khng truyn

ngi cho ngi hin m truyn
cho con l Khi. Mnh t trong
chng Vn chng thng,
bi 4, bo khng phi vy; thc
ra V truyn ngi cho mt b
ti m ng cho l hin, tc ch;
nhng ch li t nhng ngi
cho con vua V, l Khi m i
n chn ni K Sn; ch
hu v bch tnh u ca tng
Khi ch khng ca tng ch
nh vy l lng dn u hng
v Khi, m dn l tri; tri

cho Khi c lm vua, ch

khng phi vua V cho.
Khng t khng h ni nh
vy. S thc, Trung Hoa lc
c l chuyn t ch mu
h qua ch ph h; m V
sng lp nh H, t ngi
vua truyn cho con, hoc cho
em, c khong 440 nm
(2205-1766), ti vua Kit (19
i sau th mt nc.

THNG (N) THNH

THANG
Kit tn bo hoang dm, b
Thnh Thang nh bi, ri
thnh lp nh Thng, ng
Bc (Thim Ty ngy nay).
Nh Thng kh di, non 650
nm (1766-1122 trc Cng
nguyn), nm -1401 i quc
hiu l n.
Thnh Thang c Khng t
khen l bit dng ngi hin l

Y Don, bi (XII.22) v c tinh

thn trch nhim cao: dn
chng m c ti th nhn l li
ti mnh vng cai tr ch khng
phi ti dn (bi XX.1).
Bt u t i Thng,
Trung Quc mi c th gi l
c tn s (t H tr v trc,
ton l truyn thuyt c).
Nhng v khai qut An
Dng pht hin c rt
nhiu ming xng loi vt, mai
ra (gip ct trn khc ch

tng hnh, chng hn nh tu

l ru th v ba git ru vi
ci bnh). C ti 2000 ch,
din c gn t tng ca
ngi thi .
ng, gm cng
pht trin; c tin bng ng,
bnh ng trn mt khc ch.
Li bit dt la v vi.
Cn bn kinh t l nng
nghip. Gia sc c b, cu,
heo, ch, nga. C nga th c
chin xa.

V chnh tr, vn theo ch

nh H: ngi vua truyn cho
em, em cht ri mi truyn cho
con. Vua va l vua, va l gio
ch th Thng , thn t,
ni sng c h dn trng vua
v t cch gio ch hn. Cc
lnh cha ch phc tng thin t
trn danh ngha thi, trong thc
t h hon ton c lp.
Cui i n, vua Tr cng
tn bo, hoang dm nh Kit,
b ng C Pht nh Chu dit.

NH CHU CH
PHONG KIN
C Pht dit nh n ri,
sng lp nh Chu, tr v di nht
(900 nm: 1122 -221 trc
Cng nguyn), rc r nht
trong s ba nh (tam i: H,
Thng, Chu) v c cng to
nn nn vn minh Trung Quc.
Theo cc nh Nho, nh Chu
c ba ng thnh: Vn Vng,
V Vng v Chu cng.

Vn Vng, tc C Xng,
cha ca C Pht. (C Pht ln
ngi, hiu l V vng, phong
cha l Vn vng). Khng t
khen Vn vng c c. Thi
vua Tr, ng lm Ty b, ngha
l ch hu ln nht pha Ty
ca nh n, Tr nghi ng ng
iu g , giam ng trong ngc
Du L hai nm m ng khng
on Tr. Trong khi b giam, ng
theo hnh tng qu dch (c 64
qu, t ra t i n hay trc
na) m ct ngha ton l ca

qu. (Li gii ngha gi l

Thon t).
V Vng, c cng sng lp
nh Chu, t chc chnh quyn
lc ban u, v v dn chng,
lm cho nh Chu vng mnh.
Nhng cng l mt phn
ca Chu cng, v chnh Chu
cng mi lm cho vn minh
Trung Quc tin mau. ng tn
l n, em rut V Vng. Khi
V Vng cht, con V vng
l Thnh vng cn nh, Chu

cng ht lng ph chnh, gi

ngi cho chu, dp bn phn
ng trong h mun cp ngi
ca Thnh vng. Khng t
phc ng gn bng Nghiu,
Thun. Trong bi VII.5 ng
phn nn: Ta suy lm ri!
T lu khng cn mng thy
Chu cng. Ngha l sut i
Khng t ch c ao lp c
s nghip nh Chu cng, ngi
m i sau u nhn l chnh tr
gia i ti, c cng rt ln vi
nh Chu, vi Trung Quc, hn

hn Vn vng v V vng.
S ngi n cn nh ch
c, m c th ni lon, Chu
cng phn tn h ti Lc p
(tc Lc Dng H Nam
ngy nay), h ra xa Kinh
Cao (tc Ty An Thim
Ty ngy nay).
Mt khc, ng phong t cho
ngi thn thch v cng thn,
mi ngi lm ch hu mt ni
trn p v khai ha cho
nhng dn tc cha thun

phc, chng hn phong cho con

ng l B Cm L (L cng),
phong Thi cng Vng T
phng pha ng, phong hai
v i thn khc, mt Yn
(phng Bc), mt S
(phng Nam).
Thi , s chp Chu c ti
1.600 ch hu, chc i a s
l nhng th lnh nh, ln ln
qui phc Chu. ng nh vy
m mun cho khi lon th phi
qui nh ch phong kin.
Phong kin c ngha l chia ct

t cho lp nc.
Ch ny thi Nghiu,
Thun cha c, v hai ng y l
nhng ngi c cc t
trng khc bu ln. Qua thi
Thng c th c ln ln thnh
hnh, nhng cha c qui nh
hn hi; cng cha c tn na.
Theo Mnh t (Vn Chng
h bi 2) th i khi php
phong t c 4 hng:
- t ca thin t vung vc
1.000 dm,

- t ca cng v hu vung vc
100 dm,
- t ca b vung vc 70 dm,
- t ca t v nam 50 dm.
Binh lc cng ty theo nc
ln, nh. Nc thin t c van
chin xa (vn thng), nc ca
cng v hu c ngn chin xa
(thin thng), di na l trm
chin xa. Mi chin xa c bn
nga, mt ngi nh xe
gia, hai bn l mt qun bn
cung v mt qun cm thng.

Ch hu c bn phn tun
lnh, trung thnh vi thin t;
ngc li thin t c bn phn
che ch, gip ch hu.
ng mt k hn no cc
ch hu phi ti triu cng
thin t; v theo l, c nm
nm mt ln, thin t i thm
khc cc nc ch hu, xem
xt chnh tch ca h, tnh hnh
trong x: i sng ca dn
chng, l nhc v ca dao v ni
vui bun, lo lng ca dn hin
r trong ca dao, bit ca dao tc

l bit s cai tr ca vua cha c

tt khng[226].
Nguyn tc l vy, thc t
khng th theo ng c:
Thin t mun gi bao nhiu
t cho mnh m chng c,
ai u m o t; ch hu no
mnh ln th khai thc, xm
chim thm t, ng thm
chin xa, d g m cm? Thin
t khng th i thm ht cc
nc ch hu nm nm mt ln
v ch hu nhiu qu, t rng
qu: trn lu vc Hong H ti

sng Dng T; v c nhiu

ch hu c my chc nm
khng li triu cng thin t
mt ln.
l quan h gia thin t
v ch hu; quan h gia cc
ch hu vi nhau th c minh
c, chng hn th vi nhau
khng c ph hoi, xm ln
bin gii ca nhau, khng c
thu np nhng k o vong c
ti ca nc bn, v phi gip
ln nhau. Ch hu ln li c
ch hu nh gi l nc ph

dung (nh L c Chuyn Du)

v quan h gia ch hu v ph
dung cng gn nh gia thin t
v ch hu.
Minh c ch c hiu lc khi
c hai bn u thc tm gi
ng. V vy phi cao c
tn. Khng c dn tc no
cao c thnh v c tn nh
dn tc Trung Hoa; v Khng
t c l l trit gia u tin coi
tn l mt trong nhng c
quan trng nht ca con ngi,
nht l ca hng ngi tr dn.

Trong b Lun ng, ng ni

n c tn c ti my chc
ln. l do hon cnh ca
thi i: thi m thiu c
tn th thin h s lon.
Qui ch phong kin cha
chc thnh hnh ngay trong
i Chu cng v ng ch cm
quyn, gip Thnh vng trong
khong mi nm, t nm
Thnh vng ln ngi (1115)
n khi ng mt (1104); nhng
c th tin rng nhng nt chnh
c ng vch ra ri.

Mt ch na, nh hng
rt ln ti x hi thi v c
nhng thi sau, mi cho ti
ngy nay, l ch tn php.
Nh trn chng ta ni,
cc vua nh Thng, khi cht
th truyn ngi cho con em,
khng c em mi truyn cho
con. Ngi em ln ngi, khi
cht truyn li cho con ca vua
anh trc. Do m gy nhiu
m mu phn lon, anh em,
ch chu tranh nhau ngi vua,

dn chng khng c sng

yn n. Vn vng b l ,
truyn ngi cho V vng, mc
du ng c my ngi em. Chu
cng theo l , chng
nhng khng tranh ngi ca
chu, m cn che ch cho
chu, dit nhng k phn lon,
mun ginh ngi ca chu na.
Khng t trng ng mt phn v
c .
Ch lp ch t khng
lm gim s tranh ngi vua
c bao nhiu, v khi c c

my chc ngi con trai, th

cng c c chc k ngp ngh
ngi bu, v ngay i Chu
c ba v con git cha, anh em
git nhau trong cc triu nh
vua cha ri; m sut my ngn
nm sau cng vy; nhng n
c p dng trong hong gia,
trong cng tc, m c trong gia
nh cc khanh, i phu, th
nhn na, khin cho x hi
Trung Hoa c nhng nt rt c
bit.
Ch cng thnh hnh

ln ln, kh rc ri, thi Chu

phi ci thin, b tc nhiu ln,
i khi nh sau:
Vua (thin t hay ch hu)
la mt ngi con m truyn
ngi cho theo nguyn tc l
ngi con trng ch ngi
c lm thin t hay
vng, cn nhng ngi khc
th lnh nhng tc nh hn,
nhng lnh a nh hn, hoc
lm ch hu, hoc lm khanh,
i phu.

Ngi con k v gi l t
vng hay t qun, lm ch t
trong tn miu, cc ngi con
khc ch lm bi t.
Cc gia nh i phu cng
vy: ngi con k nghip lm
ch t, gi l i tn, cc
ngi khc lm bi t, gi l
tiu tn. C nhng th ch
qui nh tng chi tit trong cc
cuc t .
Trong gia nh thng dn,
lun lun ngi con trng

c hng gia ti, gi vic

hng khi. a v ngi
quan trng nht trong nh
nhng trch nhim cng ln
nht: lo cho mi ngi trong
nh n mc, dy d
ngi di; chu s ch trch
ca gia nh v ca x hi na,
nu trong gia nh c k ngho
i hoc h hng, b ti, lm
nhc t tin.
Ngc li, ngi v c v
na c ngi trn n, ngi
di tun li. Khi em cn nh,

 chung nh th anh c quyn

thay cha ( mt); em ln ri,
ra ring, may m giu c,
sang trng hn anh, th v nh
vn phi l php vi anh, v c
bn phn phi gip anh, m
khng c khoe giu sang
trc mt anh.
Con gi khng c quyn
k tha, ra ring ri th khng
cn a v g trong nh na,
thnh ra ngi ca gia nh bn
chng.

T chc i gia nh rt
thch hp vi ch nng
nghip cho t ai ca gia
nh khi b phn tn, vo tay
ngi ngoi, v cho s khai
thc chung c d dng, s
tiu xi tn km. N li to
nn tinh thn gia tc: gip
ln nhau, gi danh d chung
cho nhau.
Mun cho ch tn php
c vng, i Chu to ra ch
hiu v cao hiu, : con
phi hiu vi cha m, k nh

tui phi tn trng, vng li

ngi trn. V ai cng nhn
rng dn tc Trung Hoa l dn
tc coi trng ch hiu nht. V
coi trng ch hiu, nn h cng
rt ch trng n tang l, t t.

V VNG V CHU
CNG
on cui bi XX.1 trong
Lun ng khen cng ca V
vng:
(V vng) nh li cn
thn ci cn v o lng,
ch php , khi phc li
nhng quan chc b (vua
Tr) bi b, chnh lnh trong
thin h c thi hnh. ng
phc hng nhng nc ch hu

 b dit, cho ngi ni tip

nhng dng h b tuyt,
bt nhng ngi n dt c ti
c, nn nhn dn khp ni qui
phc.
ng coi trng nhng vic
ny nht: lng thc, tang l, t
t.
ng khoan hu nn c
lng mi ngi, thnh thc nn
c trm h tn nhim, cn
mn nn thnh cng, cng bnh
nn mi ngi vui v.

Chng ta c th tin rng

cng phn ln l ca Chu
cng.
trn chng ti xt hai
ci cch ln ca ng: Ch
phong kin v ch tn php.
Chc ng cng qui nh th
thc v tang l.
V vic t ng sa
i ch ca nh n. Nh n
ch c t (ngha l vua n
th chung tin vng vi
Thng ), nh Chu tch lm

hai: Th tin vng ring,

Thng ring, nh vy vic
th tri ho long trng hn.
Cn quan nim Vua l con ca
tri, nhn t ca tri trao cho,
nhn dn ca tri trao cho, do
phi trng dn, quan im
c t thi Thng, n,
khng c g thay i. C thay
i chng ch l ring thin t
c th Thng , cn cc
ch hu chi c th thn ni
sng, thn x tc ca nc
mnh, cc khanh, i phu ch

ng vai d t hay bi t, k s
v th nhn ch c th t tin
mnh thi.
Chu gc phng Ty,
khng vn minh bng n,
khng tho vic t l bng n,
cho nn hi mi dit n, V
vng v Chu cng phi dng
li nhng b ti gii ca n
trong vic t v bi.
C th Chu cng cng
ngh ti vic sa hnh php ca
nh n cho hp thi.

Tng truyn Chu c cu

hnh (chn hnh pht) nhng
khng bit t thi no, v i
Chu cng chc chn l cha c
hnh th, triu nh vn gi ci
tc L bt h th nhn, hnh
bt thng i phu (L K)
ngha l trong gii qu tc, c
k no phm php th theo
php in bt thnh vn m dn
xp; cn i vi dn thng h
mi dng hnh m ch h c
bit thi. Nguyn tc l vy;
trong thc t c nhiu qu tc

cng b cht chn, cht tay

hoc x trm. L d hiu: h
lm lon, mun chim ngi
chng hn, th chng k qu
hin, thn nhn cng phi trng
tr.
V vic lo lng thc cho
dn, khng nh cm quyn no
khng a ln hng u cc
nhim v. Chnh sch tnh
in chia t cy cho dn (mt
khong t vung chia thnh
chn vung, mi chung
quanh cp cho mt gia nh;

 gia, tm gia nh phi chung

nhau cy cy, np la cho nh
vua) c ngi cn cho l mt
nghi vn, v trong cc Kinh Thi,
Kinh Th khng thy ni ti;
nhng cng c ngi tin l c
(nh Maspro). C th Chu
cng khng dng ch ,
nhng th no cng c mt bin
php phn phi t cho dn,
dn gii quyt c sinh k.
ng cng nh li o lng
v thu rung gi l trit (c
sch bo l tr). Khong mt

phn mi hu li ca dn. V
gio dc, i Ty Chu ch c
quan hc, tc nhng trng
cng gi l trng dy con
cc qu tc; mi n i Khng
t mi c t hc, tc trng t
dy tr v thanh nin trong mi
giai cp.
Khng r Chu cng c qui
nh li nhc khng. Ch bit
t r o n g Lun ng bi III.26,
Khng t ni: nh Chu chm
chc l ch ca hai triu i
trc (tc H v n) nn vn

v rc r bit bao! Ta theo

Chu.
Cng chm chc l ch ca
hai triu i trc phn ln
l ca Chu cng. Khng t
mun theo Chu (Ng tng Chu)
tc l mun gi ch ca Chu
cng, mun lm c s nghip
ca Chu cng, phc hi li ci
vn v rc r ca u i
Chu. ng theo ui mc ch
sut i, cho nn thng
mng thy Chu cng, v khi
no lu khng mng thy Chu

cng th ng bun rng sc

mnh suy ri.

CHU SUY NG CHU

Nh Chu ch thnh trong th
k u ri suy ln. Ngoi
nguyn nhn chung cho bt k
triu i no t c ti kim l ch
ng vua sng nghip vi mt hai
i sau l c t cch, ngh lc,
tip theo l nhng vua quen
sng trong cnh xa hoa, dm
dt, mi ngy mt thm i
try, ngoi nguyn nhn chung
cn ba nguyn nhn ny
na:

Ch phong kin c nhc

im l nn tng khng vng
lu c, phi da trn uy
quyn ca qu tc. Uy quyn
m suy nhc hoc bn cm
quyn m tham nhng l ni
lon ni ln lin: Ch hu
khng tun lnh thin t, dn
khng tun lnh cc quan, k
mnh hng c mt phng,
thn tnh k yu chung quanh
m lm b ch. S b lc nh
c gim ln t 1.600 xung
1.000, 500, vi trm, mt

trm, m cc ch hu hng
cng t ai mi ngy mi
rng, dn chng mi ngy mt
ng, gp nm gp mi ca
thin t. Nhng ch hu nh b
ch hu ln c hip, cu cu
vi thin t, thin t khng cu
ni, th l ch ch cn ci
danh m khng c ci thc.
Mt l na l quc rng
qu, s cai tr kh qu. Cc ch
hu lo gii quyt nhng kh
khn ca chnh h, khuch
trng th lc ca h, khng

quan tm ti chnh quyn trung

ng na, cho nn c ch hu
hng trm nm khng triu
cng thin t.
L th ba l Chu b cc dn
tc du mc hiu chin pha Ty
quy ph. Khi mi lp quc,
V vng v Chu cng tnh
xa, a con chu, b ti gii i
trn cc pha ng ( T, L),
Bc ( Yn), Nam ( S),
cn pha Ty th Chu t m
ng ly. Nhng dn tc pha
Ty cy cy rt t, thng

i sn phm ca h nga,
b, cu, cc loi da ly la
ca Chu; khi no thy Chu yu
th h xm nhp cp la.
Trong sut lch s ca h, dn
tc Trung Hoa phi chng
vi cc dn tc du mc phng
Ty v phng Bc, ch c
yn pha ng (bin) v pha
Nam (t nc ta).
Nh Chu ch thnh t i V
vng n ht i Chiu vng,
ngha l trong bn i (gn
khong 120 nm); qua i Mc

vng (1001-946) bt u
suy, ti i U vng (th k th
8 trc Ty lch) th triu nh
lon, U vng b r Khuyn
Nhung git, thi t ln ni ngi
l Bnh vng s cc r pha
Ty (Ty Nhung) li uy hip
na, phi di qua Lc p
pha ng (-770), t m Chu
cng nhn xa cho m mang
t trc. Th l chm dt i
Ty Chu (kinh Co, pha
Ty) m bt u i ng Chu
(770-221 trc Ty lch).

XUN THU V CHIN

QUC
Cc s gia Trung Hoa chia
thi ng Chu ny thnh hai
thi k na; thi Xun Thu
(772-479) v thi Chin Quc
(479-221 trc Ty lch).
S phn chia ch da trn
mt b s bin nin ca Khng
t, b Xun Thu. B ny chp
s nc L t nm th nht i
L n cng (722) n nm th

14 i L Ai cng (481) gm
242 nm, nm 479 l nm
Khng t mt. Li phn chia
khng hp l, v nhng nm
722 v 481 khng nh du mt
bin chuyn no ln lao trong
lch s c. Nn c ngi
chia li: Thi Xun Thu 770403 t i Chu Bnh vng ti
cui i Chu Uy Lit vng;
thi Chin Quc 403-221 t i
Chu n vng n khi Tn dit
T v thng nht Trung Quc.
T khi di qua phng

ng, nh Chu suy ln ln, ch

phong kin lung lay, vua
Chu vn gi ci danh thin t
nhng mt ht quyn hnh. t
ai th phi chia ct phong
cho cc vng hu cng khanh,
nn mi ngy mt thu hp li,
ch trng vo s cng hin ca
ch hu m ch hu th nh
nc L, trong 242 nm ch
triu cng c ba ln; khng
nhng vy v ci danh ngha
thin t, i khi cn phi gip
lng thc cho ch hu nhng

nm h mt ma hoc c chin
tranh. Chu cng suy th mt s
ch hu cng mnh ln. H
lng quyn, tranh ginh nhau
khng ngt, mn danh ngha
tn Chu st pht nhau. S
ch hu trc kia trn mt
ngn, ti u ng Chu ch cn
li trn mt trm, v nhiu nc
nh b nc ln thn tnh.
Nhng trong s trn trm ,
thi Xun Thu ch c mi bn
nc l ng k: Tn, Tn, T,
Ng, Vit, S, L, V, Yn,

To, Tng, Trn, Thi, Trnh.

Trong s mi bn nc ,
ch c nm nc l hng
cng, k tip nhau lm minh
ch, tc l ng b:
685T Hon cng
641
659Tn Mc cng
621
Tng
Tng 650cng
637
636Tn Vn cng

626
613S Trang cng
591
Cui thi Xun Thu thm hai
nc mnh na l Ng v Vit
ng Nam, nhng nh hng
khng ln, khng ln ti
phng Bc, m vn ho khng
cao.
Trong s nm ng b , T
Hon cng l ngi u tin,
kt hp ch hu, c uy tn nht,
tng i c t cch nht, gi

c minh c v b ngoi vn
tn danh ngha nh Chu. ng
vn l cng t Tiu Bch ca
T, tranh ngi vua vi anh l
cng t C, C thua, ng p
vua L ngi ng h C, phi
git C; sau ng li dng b ti
ca C l Qun Trng, m lm
cho T mnh ln. ng khng
c ti nng g c, ch nh bit
dng ngi, tin Qun Trng v
cng nh t ai c nhiu m,
c rung mui, m T ph
cng, c ch hu phc, tin

cy, ng h. Vic nc ng
giao c cho Qun Trng m
sng try lc trong cung vi
mt bn tiu nhn nnh b v
mt bn m n.
V gi, ng c mun trut
thin t nh Chu l Tng
vng nhng cha kp ra tay th
cht. Ci cht ca ng mi th
thm lm sao. Nm cng t ca
ng tranh nhau ngi bu,
mc thy ng trong cung cho
gii n. Nm su chc ngy
sau, triu nh mi vo thu dn

th gii ln ngn b ra ngoi

ca, nhy nha, hi thi. Tuy
vy, T Hon cng khng b
Khng t ch m cn c
khen na (Qun Trng cng
vy, chng ti s tr li im
ny); Tn Vn cng mi b
Khng t mt st.
Bi XIV.15, ng bo:
Tn Vn cng xo quyt
m khng chnh i; T Hon
cng chnh i m khng xo
quyt.

Cc ng b khc th cng
nh vy ht hoc t hn na.
c ng Chu lit quc, c
gi bit x hi thi ra sao
ri. Ring nc L, trong thi
Xun Thu c trn ba chc v
th qun, nu k c nc khc
th ti trn ba trm v, nh v
Thi t git T Trang cng (bi
V.18), Trn Thnh t git T
Gin cng (bi XIV.21)
Thi cui Xun Thu, hai
nc L v V c Khng t
khen l cn gi c truyn

thng c v vn ho, v vua L

l hu du ca Chu cng, vua
V l hu du ca Khang Thc,
m Chu cng vi Khang Thc
l hai anh em rut (bi XIII.7).
Ring L c ng khen l
nc c ngi qun t (bi
V.2), nc gn t c o
ca Tin vng (tc Vn
vng, V vng nh Chu), vy
m L Chiu cng (i Khng
t) b ba nh (tc ba i phu
h Mnh, Qu v Thc) ln p;
mt mnh h Qu chim ti na

nc L, hai h kia chia nhau

na nc cn li, v c ln
Chiu cng phi chy sang T,
s b m hi. Triu nh V mi
thi nt hn na. Linh cng th
hiu sc; v l Nam t th dm
lon, gy cnh chia r gia
Khoi Qu v con l Trip (coi
chng II, tr.71).
Cn bit bao v thi tha na:
S Bnh vng tranh v ca
con. Ng T T v bo th cha,
em qun Ng v ph tan nt t
quc

Cc triu nh thi i i
khi nh vy c. M chng phi
ch ring thi . Di ch
qun ch, ngi vua truyn t
ch khng truyn hin th c
kim, ng ty u vy: mi
ng vua may lm c mt ng
tt, vi ng tm gi l c, cn
th ton l mt phng dm
lon.
Tuy nhin, thi Xun Thu
cng c mt s chnh tr gia ti
c, nh Qun Trng, n Anh

 T: Qun c Khng t
khen l ngi nhn, n c
khen l kho c x (bi V.16),
sau hai ng u c T M
Thin cao trong b S K
(Qun, n lit truyn); mt
tng quc na, l T Sn
nc Trnh, c Khng t
khen l qun t v gi mnh th
khim cung, th vua th knh
cn, nui dn th c n hu, sai
dn th hp ngha tc hp
tnh hp l (bi V.14).
T Sn ln hn Khng t ba

bn chc tui, c cng vi vn

ho, chnh tr Trung Quc. C
l ng l ngi u tin to ra
hnh th, ngha l cho c
hnh php ca Trnh trn nhng
ci nh bng ng, ri sau Tn
cng noi theo m c hnh
php. Thi , cc quan coi v
hnh u trong gii qu tc,
thng gii thch lut php theo
quan nim, l tc ca h, c li
cho h; m lut php khc
trn th tre, ct trong kho
cung nh. c trn nh th

khng ai ct giu c na, nu

quan coi v hnh gii thch sai
th triu nh s c ngi ch
trch, bt gii thch li. Nh vy
c hnh th tc l mt cch
cng b hnh php triu nh,
gia m qu tc vi nhau, ch
cha phi l cng b cho ton
dn (dn thng thi cha
c hc), nhng cng c cht
nh hng tt, gin tip ti dn.
C thuyt ni Khng t (v
Thc Hng nc Tng) ch
trch hnh vi ca T Sn

c l v s cng b hnh th
nh vy, mi ngi s gii thch
mt khc, tranh ci nhau khng
dt, nn hi l s ny n, nc
s lon Trong Lun ng,
khng thy ch no ch T Sn
v vic , vy thuyt trn cha
chc ng, nhng cng cha
th bo l sai c.
Ngoi ra Khng t cn khen
vi ngi na nh T Vn (lnh
don nc S) l trung, Thi t
(i phu nc T) l trong sch
(bi V.18), Ninh V t (i phu

nc V l tr (bi V.20). Liu

H Hu (ngi L) l hin (bi
XV.13)
V kinh t v x hi, cui
thi Xun Thu, ngi Trung
Hoa bit nu st v c th c
li cy bng st. H bit b
phn, lm hai ma, o kinh
dn nc, tho nc. Phng
php canh tc tin b th s
khai ph thm t ai l hu
qu t nhin, v c thm mt s
tn a ch, v mt s thng
nhn lm giu, nh oan Mc

T (T Cng) m trong bi
XI.18, Khng t na ch na
khen l khng an bn lc o
(nh Nhan Hi) m i bun
bn, on iu chi thng
trng.
Gia cp mi , c tin d
d ri th thch hc, thch lm
quan; Khng t l ngi u
tin m trng t (t hc) o
to, qua thi Chin Quc, h
thnh giai cp s, a v ta
nh giai cp bourgeois ca
chu u cui thi Trung c, ch

khc v hn ch ca thi i, h
cha th c t tng lt ch
qun ch c, ch mun
ln ln thay th giai cp qu tc
triu nh m thi, m vn tn
qun quyn. Thi Xun Thu
c mt s t ngi trong giai
cp s chim c nhng a
v cao nh Bch L H, Qun
Trng, Ninh Thch hoc kh
cao nh cc mn sinh ca
Khng t: T Cng, T L,
Nhim Cu
Trong khi giai cp ln th

giai cp qu tc suy ln. V mi

khi mt nc ch hu b thn
tnh m thi Xun Thu c bit
bao nhiu nc nh vy th
mt bn qu tc mt a v, nh
trng hp Khng t, t tin l
qu tc nc Tng, phi di qua
L, ti i ng th ngho, phi
lm chc gt thc kho v coi
vic nui b dng vo vic
cng t, u l nhng chc thp
nht trong chnh quyn. Chnh
ng t nhn l ng thiu d
tin, c a nng b s (ta hi

nh ngho hn nn hc c
nhiu ngh b lu) bi IX.6.
Sau ny Mnh t cng trong
trng hp nh ng, ch khc
khng lm mt chc li no
c.
Cn hng nng dn ngho
th thi cng lon, tnh cnh
cng kh, phi ng thu nng,
phi qun qut lm xu cho
ch, cho quan, c khi ng
ma cy ma gt m cng phi
b cng vic ng ng xy
n, o ho, ch lng thc

qun nhu, xy ct cung in

cho qu tc, v trong Lun ng,
Khng t phi nhc nh hoi
nh cm quyn s dn d
thi. Ri nn binh la na,
ma mng tiu tan, sinh mnh
khng ng k! Lm sao m h
khng on nh cm quyn
(xem Ngy phong, Tn phong
trong Kinh Thi). On tri (xem
Tiu nh, bi V v chnh) v
thng tic ci thi rt xa xi
thi H V, hoc ngc ln
na thi cn ch b lc, t

l ca chung, gieo la ly ri
gt m n, o ging ly nc
ung, chng phi np thu cho
ai, v khng c triu nh,
khng c vua quan. Huyn
thoi hong kim thi i, cng
ngy cng ln vn trong u c
h, m nh h, v Khng t
mn Nghiu, Thun tng
trng ri c th ho thi i .
- V vn ho, ngoi nhng th
ch, l nghi, t t, chng ti
xt trn, thi Chu ci
thin ch vit, dng th tre

tin hn mai ra v xng th

vt ghi nhng iu mun
nh: va d khc, va d sp
t (khot l trn th, dng
dy da x thnh tng b
tng quyn); sau h bit dng
cy nhn nhng vo sn vit
ln th tre hoc la, mau hn
khc nhiu.
Nh vy nh Chu v ch hu
no cng c s quan chp s
ca triu nh v tng truyn
trc Khng t c nhng
Kinh Thi, Th, L, Nhc, Dch.

Kinh Thi th ai cng nhn l

c trc Khng t, nhng ngy
nay ngi ta bc b thuyt
Khng t san nh n.
Bi II.2, Khng t ni: Kinh
Thi c ba trm thin, mt li
bao qut tt c l t tng phi
thun chnh (t v t).
Bi XIII.5, ng li bo: c
ba trm thin Kinh Thi, giao
cho vic chnh tr m lm khng
nn, sai i s bn phng m
khng bit ng i, nh vy c

nhiu lm g?
Nh vy l Kinh Thi vn ch
c 300 thin (thc ra l 305
thin, ng ni 300 cho chn),
ch khng phi ng san i ch
la li 300 bi thi.
V li nu ng la th sao li
gi rt nhiu thin c ging
dm bn nh Tnh n (V
phong), Tng hu t, Tang
trung (Dung phong), Tun i
l, Thc h, Gii dong, Khin
thng, Phong V (Trnh

phong) ng l ngi hiu c,

c tinh thn ngh s, gi ht cc
thin khng san nh g c, m
tc c c th t nh H, nh
Thng, trai gi nng dn
khng h lm l ci hi, c
ma Xun hn h nhau ngoi
ng rung, trn b sng, ma
ht vi nhau, i n vi nhau,
sau nu ngi con gi c mang
th h thnh v chng, nu
khng, th ma xun sang nm
h li gp nhau na. (Coi
Confucius ca Etiemble

Gallimard 1966). Vy th gi
li nhng bi l gi li vang
bng ca thi xa; v s mn
sinh hiu lm nn ng phi
khuyn bn h t v t.
Kinh Th th ch khon mt
phn t i khi l na phn
Chu th l tin c thi, cn
th do ngi i Hn ngy to.
Khng c g chng thc rng
ng san nh kinh .
Kinh L cng ti i Hn
mi hon thnh. Lu hng

(80-9 sau T.L) thu thp, c

240 chng. i sau i c
(cng gi l i i ng i
Ln) thu li cn 85 thin (gi l
i i k); ri chu i c
l i Thnh (cng gi l Tiu
i ng i Nh) thu li na
cn 46 thin (gi l Tiu i
K). Khng sao bit c
chng no c t thi Xun
Thu m vic Khng t san nh
n th tht kh tin.
Kinh Nhc m ngi ta bo
Khng t san nh, tht lc,

ch cn mt thin, sp chung
vo L K.
V Kinh Dch, cn nhiu
ngi nghi vn hn na. Trong
Lun ng ch c hai bi nhc
ti. Bi VII.16, Khng t ni:
Gia ng s nin, ng thp d
hc Dch, Kh d v i qu
h (Cho ta sng thm t nm
na, ti 50 tui nghin cu
Kinh Dch, th c th khng
lm li ln). Nhng c ngi
ng rng chnh l Gia ng s
nin, tt d hc, dic[227] kh d

v i qu h. (Cho ta sng
thm t nm na hc, th
cng khng th khng lm li
ln).
Cn mt bi na, bi
XIII.22, nhng ngha rt m
m, chng ta hy tm tn nghi.
(Coi cun Lun ng in ring).
Chng ta ch c th tin rng
trc Khng t c Kinh
Dch nhng ch l mt b sch
bi, m Khng t, c Mnh
t sau ny cng vy khng

dng bi ton. ng c nghin

cu Kinh Dch th cng ch
tm hiu l bin dch x th;
cn cc vic ng c vit phn
Thp dc trong b hin nay lu
hnh hay khng th ngay t i
Tng, u Dng Tu nghi
ng ri[228]. Mnh t sng sau
Khng t khng xa, thng ni
n Kinh Xun Thu (kinh ny
qu l ca Khng t vit) m
tuyt nhin khng ni ti vic
Khng t vit Kinh Dch, Tun
t sau ny cng vy.

Tm li, cc hc gi ny nay
cho rng nhng sch i Xun
Thu m Khng t c c ch
c t b s ca mt s nc
(nht l L), c th Chu na,
Kinh Thi, mi thin trong
Kinh Th, mt s thin trong
Kinh L (khng bit nhng
thin no), Kinh Nhc v b
sch bi tc Kinh Dch. Di sn
i Ty Chu li cho thi ng
i khi c by nhiu. Cn
cng ng san nh cc kinh
th cha c g chc chn c.

BNG NIN I
(theo J. Gernet trong La
Chine ancienne PUF. 1964)
Bng ny ch l phng
chng, nht l v cc thi i
ct bn phi.

CHNG 2.
KHNG T I SNG

TIU S THEO T M
THIN
Ngi u tin vit tiu s
cc trit gia thi Tin Tn l T
M Thin, tc gi b S k, v
trong s cc tiu s , tiu s
ca Khng t c chp k hn
c, di gp mi, hai mi cc
tiu s khc. V i sng ca
Mc t, Lo t, Mnh t, Trang
t, Tun t chng ta gn nh
khng bit g ht, ngay n nm
sinh nm t ca h chng ta

cng ch bit i khi vo

khong no , c th sai vi ba
chc nm l t; tri li v Khng
t chng ta c bit nhiu chi
tit v i ca ng t nh cho
ti gi.
Nhng chng ta nn nh
rng T M Thin sng th
k th II trc T.L -145-85(?),
sinh sau Khng t trn bn
trm nm, vo mt thi m o
Khng c vua Hn bt u
coi l chnh gio; li thm sau
v t sch chn nho i Tn

Thy Hong, k v Hng V

t th vin ca Tn, nhng th
tch ng dng tra kho
khng cn c bao nhiu, m
nhng truyn thuyt trong dn
gian ng cng mun ghi li cho
mc du khng c cch no
kim chng, cho nn tiu s
ca Khng t do ng vit cn
nhiu ch kh nghi.
Chng ti cho rng ch
nhng vic no ng chp hp
vi b Lun ng l ng tin
nht (nhng vic chng ti

s cho bit thin no, bi no

trong Lun ng, cn nhng vic
khc th a s c th tin c,
mt s t c th l hon ton sai
(chng ti s ch r ti sao). V
vic tnh tui, chng ti theo
cch ca ta. Chng ti b bt i
nhng truyn thuyt hoang
ng.

T TIN THI K TH
U V TRNG NIN (551523)
Khng t sanh p Tru,
nc L nm -551 (Chu Linh
vng nm 21 L Tng
cng nm 22), mt L nm 479. (Chu Knh vng nm 41
L Ai cng nm 17), th 73
tui.
Theo truyn thuyt, thy t
ca ng l Vi t thy anh l vua

Tr tn bo hoang dm can
khng c, b nc m i
bo tn dng h, (XVIII.1), nn
V vng sau khi dit Tr ri,
phong lm Tng hu.
Khng r ti i th my
(mi hay mi hai), h Khng
phi trn sang L, t suy
ln, Khng t l i mi lm.
Cha Khng t l Thc
Lng Ngt lm mt chc v
quan nh L (c sch chp l
i phu chc sai), can m v

rt mnh c cht chin cng,

nhng ngho. ng c mt b v
trc ch sanh ton con gi; sau
ci thm mt b, sanh c
mt ngi con trai t tn l
Mnh B, nhng Mnh B tn
tt. V gi (ngoi 60 tui) mi
ci mt thiu n, sanh ra
Khng t, t tn l Khu
(ngha l ci g), t l Trng
Ni.
Khng t ra i c mt
hai nm th m ci cha. Hi
nh thch chi tr t l.

Khng r ng hc ai. Trong

bi XIX.22, T Cng p mt
cu hi ca V Cng tn Triu,
bo: o ca vua Vn, vua V
nh Chu cha mt, cn c
ngi bo tn c. Ngi hin
ghi c nhng iu trng i,
ngi bt hin nh c nhng
iu nh nht, khng u khng
c o vua Vn, vua V. Thy
ti (Khng t) gp u m
khng hc, h tt phi hc ring
mt thy no?

Li ng, Khng t sut

i t hc, i u cng hc, vo
thi miu, thy ci g khng
hiu cng hi (III.15), i chung
vi ai cng c th hc ca
ngi c (VIII.21). ng
khng hc ring ca mt thy
no, ngha l khng c mt
tn s truyn cho mt hc
thuyt no c; nhng hi nh,
tuy nh ngho, chc ng cng
c hc mt trng cng
(quan hc) m dy con ci
qu tc v lc ngh: l, nhc,

x, ng (nh xe)[229], th (vit

ch), s (ton).
Nm mi tm tui, c th
ng hc ht chng trnh
thnh mt nho sinh, tc
mt thut s c nhng kin
thc ti thiu lm mt
chc quan nh c (coi ch
thch bi VI.11); v ng bt u
ch vo vic t hc v o,
hoc nghin cu v l, mn
m ng thch, cho nn trong bi
II.4, ng bo ng thp hu
ng nhi ch hc.

Theo T M Thin, nm
Khng t mi by tui, mt
quan i phu ca L l Mnh Li
t, khi sp cht, dn con nn
th Khng t lm thy, v
Khng l hu du ca thnh
nhn (tr Thnh Thang, vua
sng lp nh Thng) v mt
ng t (i th tm?) l chnh
Kho Ph lm thng khanh
Tng, c c cung knh, khim
nhng. Sau, con Li T l
T, nghe li cha, cng mt bn
hc na, trong gii qu tc l

Nam Cung Knh Thc, n xin

hc l vi Khng t.
Thuyt tin c khng?
Mi lm tui mi ch vo
vic hc m mi by tui
ni danh v c trng nh
vy? Theo Lun ng, Khng c
mt hc tr tn l Nam Dung
(bi V.I), S k chp l Nam
Cung Qut, t l T Dung; v
theo Hn Th (C kim nhn
biu) th Nam Cung Knh Thc
vi Nam Dung tc Nam Cung
Qut l hai ngi. Vy khng

chc Knh Thc l hc tr ca

Khng t.
C th Khng t ci v hi
19 tui, ri nm sau sinh con
trai t tn l L, t l B Ng.
(Sau ng cn sanh mt ngi
con gi na, g cho Cng D
Trng, mt mn sinh bi
V.1).
Khng r t nm no ng
lm chc li cho h Qu, mt
qu tc c quyn nht L thi
nh trong chng trn ti

ni. Mi u ng coi vic gt

thc, sau coi vic gi cu v b
dng trong nhng tang l,
ni ting l sing nng, lim
khit. iu tin c. Bi
IX.6, Khng t ni: Ta hi nh
ngho hn, nn hc c nhiu
ngh b lu Ta v khng
c dng (khng c lm
quan cho nn hc c nhiu
ngh c th m ch nhng vic
gt thc v gi cu, b .
T M Thin bo h Qu ct
nhc ng ln chc t khng

(nh thng th b cng); vic

ny kh tin: s khng chp m
lc Khng mi khong 21
tui, khng th t mt chn li
m nhy ln cao nh vy. K
ng ri L, qua T, Tng,
V, ti u cng b ht hi, gp
khn Trn, Thi, cui cng
tr v L. Vic ny chc chp
sai. Khng c b nn Trn,
Thi, nhng v gi kia, khong
60 tui khi Ng, S nh nhau.
V L ri, ng bt u dy
hc, khng bit t nm no, c

sch ni hi 22 tui: sm qu,

nu ng th cng ch dy
nhng tr nh; t 30 tui ng
mi thc l bc thy. Mt mn
sinh l Nam Cung Knh Thc;
xin vua L cho php cng vi
Khng T qua nc Chu
kho v l, v Lc p, kinh
ca Chu c nhiu th tch v di
tch. Vua L cho h mt c xe
vi hai con nga v mt ngi
hu.
Lc p, Khng t li yt
kin Lo t, khi tin bit, Lo

t khuyn (T M Thin, S k
Phn Th Gia Khng t):
Ti nghe ni ngi giu
sang tin nhau bng tin bc,
ngi nhn tin nhau bng li
ni. Ti khng phi l ngi
giu sang, mn php t coi l
ngi nhn m tin ng bng li
ny: K thng minh v su sc
th kh sng v ham ph bnh
ngi; k gii bin lun bit
nhiu th nguy ti thn v hay
nu ci xu ca ngi. K lm
con v k lm ti u khng c

cch g gi mnh c[230].

Nhng ngi ng ni ,
tht xng u nt c ri, ch
cn li li ca h thi. V li
ngi qun t nu gp thi th
ngi xe nga, khng gp thi
th i nn l m i chn t.
Ti nghe ni ngi bun gii th
giu k vt qu, coi ngoi nh
khng c g; ngi qun t c
cao th dong mo nh ngu n.
ng nn b ci kh kiu cng,
ci lng a dc, ci v hm h
cng ci ch qu hng ca ng

i, nhng ci khng c ch g
cho ng u. Ti ch khuyn
ng by nhiu thi. Khng t
v bo mn sinh: Loi chim ta
bit n bay c; loi c ta bit
n li c; loi th ta bit n
chy c. Chy th ta dng
li by, li th ta dng cu
bt, bay th ta dng tn
bn. n loi rng ci gi
my m ln tri th ta khng
sao bit c. Hm nay ta gp
ng Lo t. ng l con rng
chng?

V cuc gp g gia hai trit

gia , t i Thanh, c mt
s hc gi ng l khng c, gn
y s ngi ch trng
khng ng hn s ngi ch
trng c.
Trong cun Lo t (cha
xut bn), chng I (i sng
ca Lo t) chng ti chp
li cuc tranh bin ; di y
chng ti ch tm tt nhng l
do khin chng ti tin phe ch
trng khng:

Lo t khng sinh trc

Khng t, m sinh sau vo thi
Chin Quc.
Ti liu T M Thin dng
vit hai on Lo t khuyn
Khng t rt trong Ngoi
thin, Tp thin b Trang t, v
thin Tng t vn b Tiu i
K m nhng thin u
khng ng tin.
Nu Lo t hi ni
danh, c Khng t knh
trng nh vy th sao Lun ng,

v tt c nhng sch u i
Chin Quc nh Mc t, Mnh
t u khng nhc ti Lo.
Trong Lun ng ch c mi mt
bi VII.1 ni n Lo Bnh,
nhng Lo Bnh l ai cha bit
c.
Ngay vic Khng t qua Chu
nghin cu v l cng cha
chc c. Khng t th gia
bo Nam Cung Knh Thc xin
L Chiu cng cp phng tin
cho Khng t sang Lc p kho
v l. Nm l nm Chiu

cng 24, tc nm 518, Khng

t 34 tui; Nam Cung Knh
Thc mi 14 tui, lm sao c
vo yt kin vua xin vic ?
V li Lo t cc lc phn
i L. Chng 38 sch Lo t
chp: o mt ri sau mi c
c, c mt ri sau mi c
nhn, nhn mt ri sau mi c
ngha, ngha mt ri sau mi c
l. L l biu hin s suy vi ca
trung tn, l u mi ca s hn
lon. Khng t tri li rt
cao l, l no li i hi Lo v

l, ri cn ht li ca tng Lo l
con rng, ci gi my m ln
tri, ta khng sao bit c?
on T M Thin dn ,
trong thin Thin vn (Trang
t), chc l do o gia cui
thi Chin Quc b ra cao
Lo, h gi tr ca Khng; ch
ng coi l ng ngn, T M
Thin cha kp cn nhc vi
dng.

T BA MI TUI TI
NM MI TUI (522-503)
T Chu tr v (nu thc ng
qua Chu), danh Khng t
cng tng, hc tr cng ng.
Nm 20 L Chiu cng,
Khng t ba mi tui. T
Cnh cng v n Anh, mt i
phu c ti c ca T, qua chi
L. Cnh cng hi Khng t: Xa Tn Mc Cng lm vua
mt nc nh mt ni ho

lnh, m sao dng c nghip

b.
ng p: -Tn tuy nh
nhng c ch ln, ni ho
lnh nhng chnh tr ng n.
Li thm bit dng mt ngi
hin l Bch L H lm i phu,
nh vy uy th tng. Mc cng
c th lp c nghip vng
ch khng phi ch nghip b
m thi.
T Cnh cng khen l phi.
Vic ny khng thy chp trong

Lun ng.
Thi , tnh cnh ca L
bp bnh, b p gia my nc
mnh: Tn Ty Bc, T
ng Bc, S Nam, khng k
Tn Ty. L nh v yu, phi
ly lng h. l pha ngoi;
ti trong nc, ba qu tc (tam
gia cng gi l tam Hon): Qu
Hon t, Thc Hon t v
Mnh Hon t (u l hu du
ca L Hon cng) ln ht
quyn ca L Chiu cng. H
Qu mnh nht, chim ti na

nc, c thnh Ph pha

ng, h Thc chim pha Ty
ca L, h Mnh chim pha
Bc, min bin gii T, L. H
thu thu, nm binh quyn, c
gia thn, triu nh ring, thnh
tr, qun i ring; nghnh
ngang hng hch, sng xa x
hn vua L; nht l h Qu
mun tim l thin t, tc ch
l i phu ca mt ch hu m
dng v (iu ma) Bt dt ca
thin t (III.1); c ba nh u
cho ht th Ung khi dp t l

trong nh h, m theo l, ch
thin t khi t tn miu mi
cho ht th .
Nm 516, L Chiu cng
ght Qu Bnh t v mt ti nh
(ti chi g) ca Bnh t, em
qun hi ti Bnh t. Bnh t
bo hai h kia (Mnh v Thc)
nu vua L dit c h Qu
(Bnh t) th s ti phin h b
dit theo; c ba bn lin kt vi
nhau tn cng Chiu cng,
Chiu cng phi trn sang T.
L i lon. Khng t cng qua

T, nh Cao Chiu t, hi vng

c tip xc vi vua T. T,
ng nghe nhc Thiu ca vua
Thun, thch qu, ti ni ba
thng khng bit mi tht (bi
VII.13) khen l tn m, tn
thin, hn hn nhc V ca
V vng, ch tn m ch
khng tn thin (bi III.25).
ng c T Cnh Cng
vi, hi v php tr nc. ng
p: -Vua lm ht o vua, b
ti ht o b ti, cha bit o
cha, con bit o con. (hoc

vua phi ra vua, b ti phi ra

b ti)
Cnh cng khen (bi
XII.11).
Ln khc, Cnh cng hi
na, ng p: Phi tit kim
trong vic tiu dng.
Cnh cng mun dng ng,
Lun ng chp: T Cnh cng
ni v cch i i vi Khng
t: Ta khng th i Khng t
nh vua L i h Qu (i l
thng khanh), c th i ng

y vo bc gia h Qu v h
Mnh (h Mnh l h khanh).
Mi nh vy, sau Cnh cng
li ni: Ta gi ri, khng dng
Khng t c. Khng t
bn i (bi XVIII.3).
Ngha l Cnh cng mun
i Khng t vo bc trung
khanh, nhng c l b qun thn
phn i, li thi.
T M Thin chp r rng
ngi phn i l n Anh, n
tu vi vua T: -Bn nh nho ba

hoa, kiu cng, qu coi trng

vic chn ct, thng khc (m
tn gia bi sn), ch i du
thuyt, by ra nhiu hnh thc
phin phc v l, i th ro
bc gi tay, nh vy d hc
my cng khng bit g v l
c. Dng Khng m thay i
phong tc T th hng.
Mt s i phu cn mun hi
Khng t na. Khng t bit
vy, b v L, nm bn
mi hai tui, nm L Chiu
cng mt T, nh cng ln

ngi.
Chuyn n Anh ch Khng
t khng chc ng. n l
mt hin thn ca T, T M
Thin trong Qun, n lit
truyn khen l tit kim, chm
lm, c ngi T knh trng.
Lm tng quc m mi ba
khng n hai mn tht, th thip
khng mc t. triu nh
vua hi iu g th tu rt thng,
vua khng hi ti th gi mnh
rt nghim. Nc hu o th
thun lnh m lm, v o th

chm chc lnh m lm, nh

vy lm quan ba triu, hin
danh cc nc ch hu.
Khng t khng ch m
khen ng l kho c x. Cch
tr nc, i vi vua v gi
mnh ca ng cng hp vi
Khng t. Li ch bn nh nho
nng n nh vy c th l ca
bn i phu nc T. Cnh
cng nghe li h nu khng th
Khng t tng chnh thnh
mt quan khanh ca T ri.

Chng ta nn nh quan nim

quc gia ca ngi Trung Hoa
thi khc quan nim ca
thi sau. Tuy Trung Hoa gm
mi my nc, nhng nc
no cng l t ca nh Chu
c, ngi nc no, d l T,
S, L, Tn, Ng, Vit cng
l con dn ca thin t nh Chu
c, trn nguyn tc. V vy mt
ngi ti gii khng c dng
nc mnh, qua th mt nc
khc, khng phi l phn quc
(cho nn Ng T T v bo th

cha m em binh Ng v giy

xo qu hng mnh l nc
Ng, ngi thi khng ch
lm); cn dn chng nu trong
nc lon lc th trn qua nc
khc , i lnh cho nc ny
m chng c li qu hng ca
mnh; chuyn o ng hng lot
qua pha ch l chuyn
thng; do vua cha nc
no cng mong c c nhiu
dn, cng mong cho ngi
gn vui lng, xa qui phc
(cn gi duyt, vin gi lai)

nh li Khng t p Dip
cng (nc S) trong bi
XIII.16. M nhng cu ny
trong Kinh Th, Thi l t tng
ph bin ng thi:
dn l tri Tri thng
dn, dn mun g tri cng
theo. Tri trng thy t dn
ta trng thy, tri nghe thy t
dn ta nghe thy (Th). c
lng dn l c nc, mt
lng dn l mt nc (Thi).
Cng do m quan nim

trung qun thi rt rng ri

ch khng hp hi nh t i
Hn (tc t khi Trung Hoa
thng nht) tr i. Chng ti s
tr li vn ny trong mt
chng sau.
Trong my nm T khng
lm g, c th Khng t nghin
cu cc Kinh Thi, Th. Khi v
L ri, Khng t ni ting l
hc rng, bit nhiu. Nm 506
Qu Hon t ni nghip Qu
Bnh t o ging thy xng
mt con vt ging con cu, c

ng xng di bng mt c xe,

phi ngi li hi Khng t.
Khng t p l con phn
dng do t sinh ra (?). Lm
Ng ng bo c l l con
khng long (dinosaurien).
Qu Hon t vn chuyn
quyn, ln p vua L; nhng
chnh Hon t li b mt gia
thn l Dng H (Lun ng
gi l Dng Ha, ha v
h pht thanh hi ging
nhau) c hip. Dng H mun

ui mt k thn tn ca Hon
t i, bt giam ngi ; Hon
t phn i kch lit, H bt
giam lun Hon t, v ch th ra
sau khi Hon t chu th (hay
k mt t cam kt). T H
ngy cng khinh thng Hon
t. C nc L lon t trn
xung di.
Dng H mun d Khng
t ra gip y. ng t chi. Bi
XVII.1 chp vic nh sau:
Dng Ha (tc Dng

H) mun gp Khng t nhng

Khng t khng n thm y,
nn y cho em biu Khng t
mt con heo sa (luc chn).
Khng t rnh lc Dng
Ha i vng, li nh y t n.
Khng ng trn ng v gp
y. Y gi Khng t: Li y, ti
mun ni chuyn vi ng. Ri
ni: Giu ti c qu bu m
khng cu nc ang m lon,
c th gi l ngi nhn c
khng? (Khng lm thinh)
Dng Ha ni tip: Khng

gi l ngi nhn c. Mun

ra lm quan m nhiu ln b l
c hi, c th gi l tr c
khng? (Khng t li lm
thinh). Dng Ha li ni tip:
Khng gi l tr c. Ngy
thng tri qua, tui chng ch
i ta. Khng t ni: Vng,
ti s ra lm quan.
C ngi cho nhng cu
Khng gi l ngi nhn
c, Khng gi l tr c
l li Khng t p. Ti ngh
cho l li Dng H t p th

lm r tnh hch dch, nng

ny, hm mnh ca Dng H,
v lm ni bt thi bnh tnh,
cng quyt, t tin ca Khng
t hn.
ng li tip tc nghin cu
v dy hc. S mn sinh tng
nhiu, c nhng ngi t
phng xa li. Nm ng vo
khong 46-47 tui.

THI K THAM CHNH

TI L (502-546)
Nm 502, Khng t ng
nm mi tui tri thin
mnh (nh cng nm th
tm). Cng sn Pht Nhiu (S
k gi l Pht Nu) mt gia
thn ca Qu Hon t, c
chuyn bt bnh vi Hon t,
theo Dng H. C hai ni
lon, chng Hon t, bt giam
Hon t, Hon t lp mu trn
thot, v nm sau, nh li H,

H thua, trn sang T. Cn

Cng sn Pht Nhiu th vn
gi thnh Ph, chng li Hon
t, cho ngi mi Khng t li
gip mnh. Khng t mun i.
T L khng bng lng, xng
ging cn: Khng c ni no
hnh o th thi, h tt phi
n vi h Cng sn?. Khng
t p: Ngi ta vi ta, hn l
c dng ta. Nu dng ta th ta
s phc hng o nh Chu
phng ng (tc L)
(XII.5).

Lng Khi Siu khng tin

vic , v ch c S k chp m
T truyn khng chp. C l
mt phn cng do thi ca
Khng t trong truyn c
ch kh hiu: ng cng
quyt khng hp tc vi Dng
H m sao by gi li mun
gip Pht Nhiu, cng thuc
hng lon thn nh H? C th
rng t cch Pht Nhiu hn
H chng? M Pht Nhiu
chng Hon t mt lon thn,
ch cha chc khng tn

vua L. ng c li d hn
xem; nu qu nh ng on th
ng c th thuyt hn lp li uy
quyn ca nh cng m khin
cho L theo o nh Chu. Nm
chc tui ri m cha c c hi
no tham chnh thc hnh
o ca mnh, tu bt ng d
th lm sao ng khng nng
ny! Nhng ri ng bit nghe
li can ca T L m khng i.
Thc may cho ng m
khng i, v t lu sau nh
cng mi ng lm Trung t,

coi p Trung , kinh ca

L, cng nh chc ph don
i sau, chc trng gn
y. c mt nm, Trung
rt c trt t, k lut t trn
xung di, thnh mt th trn
kiu mu. Nm sau ng c
ct nhc ln chc T khng,
tc nh Thng th b Cng,
ri lnh chc i T Khu tc
nh Thng th b Hnh. ng
thi ba mn sinh ca ng l T
L, Nhim Hu v T Du cng
ra lm quan vi h Qu. C th

T Hoa cng c nh cng

dng v ngoi giao.
Nm 500, T Cnh cng mi
vua L hp Gip Cc (c
sch chp l Hip Cc), trn
bin gii hai nc kt nn
ha ho. L nh cng tnh chi
dt theo mt mnh Khng t
trn xe thi. Khng t bo h i
d nhng cuc hi hp thn i
th nn em v s, m i d
nhng cuc hi hp v b th
nn dt theo mu s. Thi xa,
mi khi vua ra khi cng th

u c v quan h tng, v ng
khuyn nh cng dt theo hai
vin t, hu T m.
nh cng nghe li, bo
Thn Cu Tu (hu T m) v
Nhc K (t T m) im mt
s binh xa cng i vi mnh
ti hi ngh, li im mt s
qun na ng mt ni cch
hi ngh mi dm.
Hi ngh hp trn mt ci
n, pha T c n Anh theo
hu, pha L c Khng t.

ng nh Khng t on, Cnh

cng by ra tr ma ht, v
cng n mc k cc, eo gm,
cm gio mc, c h mun m
hi hoc uy hip nh cng.
Khng t vi leo ln n khot
tay, yu cu Cnh cng ui
bn i, v iu v khng hp
vi mt hi ngh ha ho. Lt
sau mt i con ht tin ln ht
nhng khc th tc. Khng t
cng buc Cnh cng phi dp.
V cht chn tay bn con ht
! Vy l vua T khng uy

hip cng khng lm nhc c

vua L, tr v trch nhng k
by mu cho mnh, n hn
c li vi vua L, m vic kt
thn tht bi. Mt vin quan
khng bit g v nhng m mu
ca k by tr ma ht ,
khuyn Cnh cng: Ngi
qun t khi bit li th thnh
thc t li bng hnh ng, k
tiu nhn ch t li bng li ni
sung. Vua T nghe li tr li
nh cng t Tam in thuc
v phn ca Hon t. S thc

th c l T phi tr t v ngi
L chun b chin tranh
i li nhng t . Ti ng c
v hi ngh Gip Cc c
cht mu sc tiu thuyt.
Sau v , Khng t c
lm tng quc th nh (
tng). Tng quc th nht l
Qu Hon t, ngi trong dng
h vua. Nm 497, Khng t
khuyn nh cng dp ba nh
quyn thn i, khng cho h
c thnh quch, qun lc ring.
nh cng nghe li, giao vic

ph thnh ca ba nh cho T
L. T L v Nhim Hu lc
di quyn h Qu. H
Thc chu cho ph thnh
Hu trc ht. Khi ph thnh
Ph ca h Qu thnh b
Cng sn Pht Nhiu chim t
trc th dn chng do Pht
Nhiu xi, ni lon, chng li;
Khng t sai em qun li dp,
Pht Nhiu thua, trn qua T,
v thnh Ph b san phng.
Thnh th ba ca h Mnh
gn bin gii T L ti p

Thnh. H Mnh khng chu

ph, ly c rng nu ph th khi
qun T xm lng, khng c g
cn chng c. nh cng
em qun li vy nhng khng
chim ni. Vy l ba thnh ch
ph c hai.
Cng nm (?), Khng t
git Thiu Chnh Mo, mt i
phu gian xo lm lon chnh s.
V , mt s hc gi ng l
khng c. H a ra ba l do:
Khng t ch trng tr

nc, khng nn git ngi.

Lun ng, bi XII.19, chp:
Qu Khang t hi Khng t v
php tr dn: Git k v o
(c c) cho ngi khc
thnh hu o (lng thin)
nn chng? Khng t p:
ng tr dn, cn g phi dng
bin php git ngi? ng
mun thin th dn s ha thin.
c hnh ca ngi qun t
(ngi tr dn) nh gi, m c
hnh ca tiu nhn (dn) nh
c. Gi thi th c tt rp

xung.
Khng l Khng t ch
trng khng git ngi m mi
c nh cng tin dng,
git mt i phu ca L.
Thi git mt i phu l
mt vic rt quan trng. Khng
t khng phi l ngi hong
tc, ch l mt tng, mt i
phu, u dm git mt i phu.
T Sn, tng quc Trnh,
c vua Trnh tin dng bao
nhiu nm m cn khng dm

git Cng Tn Hc thay!

Mt v quan trng nh vy
m sao s L khng chp, Lun
ng cng khng nhc ti, ch
chp trong S k (Khng t th
gia) v trong Khng t gia ng,
m c l T M Thin cng ch
theo Khng t gia ng khi vit
Khng t th gia.
L th nht khng vng lm.
Khng t khng mun git dn;
nhng lon thn th chc ng
cng quyt tr, nh vic ph

thnh ca ba h Qu, Thc,

Mnh k trn. L th nh cng
khng vng. Ni Khng t
git Thiu Chnh Mo, c th
hiu l ngh git vi nh
cng v c nh cng chp
thun. L th ba chp nhn
c.
T uy tn ca Khng
cng ln m nc L ha ra
thnh tr. Ba thng sau, nhng
ngi bn tht ch khng ni
thch na; trn ng n ng
i mt bn, n b i mt bn;

ca ri ngoi ng, khng ai

nht, dn cc nc chung
quanh li L lm n mi ngy
mt nhiu. Nu qu tht nh
vy th li Khng t trong bi
XIII.10: C ai dng ta (cm
quc chnh) th mt nm cng
k kh, ba nm s thnh
cng, khng phi l mt li ni
qu.
Vua T thy L thnh tr m
lo ngi; s L thnh nc mnh
nht pha ng, s lm b
ch, m T st nch, b uy

hip trc c. Lc ny n Anh

mt. Mt i phu by mu
vi vua T, la tm chc thiu
n p, cho bn gm vc, dy
cho ma ht, a qua tng vua
L vi mt trm hai mi lm
con nga tt. on n nhc vi
by nga biu din ca
Nam kinh L. Qu Hon t
ci trang li xem ba ln, v xi
nh cng ln ti xem na. H
m mn tm thn, b c triu
chnh. T L ni vi Khng t:
Thy tr mnh nn sm ri i

thi.
Khng t bo: Gn n
ngy t Giao (t tri) ri; nu
nh vua lm l xong, cn nh
phn pht tht cng cho cc
quan th chng ta cn li
c.
Nhng Qu Hon t nhn
on n nhc ca T ri ba
ngy khng vo triu, sau l
Giao, cng qun vic chia tht.
Khng t bit rng o mnh
khng cn thi hnh c na,

v my thy tr ri khi L.
Dng H v Pht Nhiu
trn qua nc ngoi. L ht
lon ri, nh cng v Hon t
cn dng g h na?
C l lc nhiu v quan
L cng b i trong s c
tm nhc s Ch, Can, Liu,
Khuyt chp trong bi
XVIIII.9.

BN NM LU LC (496492)
Hi ny ng 56 tui, gi
ri, tham chnh c su
nm (theo T M Thin)
gip L c nhiu cng.
Chng ta khng c bit g
nhiu v gia nh ng c. Thn
mu ng qui tin khong ba
chc nm trc (c sch ni l
hi ng 25 tui), v ng cn
sng vi ng khng, con trai
ng, cu L 35-36 tui, ng

chc c chu ni, c th c

c chu ngoi na con gi
ng g cho hc tr ca ng l
Cng D Trng nh vy ng
c th ngh ngi, tip tc dy
hc, vui cnh gi vi con chu,
nht l mn sinh, trong ci tnh
knh mn ca bn b, nhn dn.
Vy m sao ng li b qu
hng x s, lang thang khp
nc ny ti nc khc? Tm
s ca ng lc ln ng no
nng ra sao, Mnh t chi chp
vn tt trong bi Tn Tm h

14:
Khng t ni khi ri nc
L: Ta chm chm m i
thi. Khi ri t nc ca cha
m th lng ngi ai cng vy.
Ti on ng s d ra i v
tin Tri giao cho ng s mng
phc hi o ca Chu cng, lp
li trt t trong thin h. My
ln ng ni n s mng :
thin sinh c d (Tri
cho ta c phm c)
(VII.22); Thin chi v tng t

vn d, Khung nhn k nh d
h! (Tri cha mun hy dit
vn ha (ca Vn vng) ,
th ngi Khung lm g c
ta? IX.5).
Su nm thi hnh o ca
ng L, thy c kt qu ng
li cng tin c th lp c s
nghip nh Chu cng; L khng
dng ng th trong thin h th
no chng c nc dng?
ng l ngi u tin m
trng t (t hc) cho mi hng

ngi: hu gio v loi

(XV.38) (Coi thm Nh gio
h Khng Co thm 1972),
o to nhng con ngi
lng thin, c l ngha, nht l
o to mt hng s qun t c
nhn, tr, dng lm quan
gip nc. ng dy lc ngh
nh chng trnh cc trng
cng, li thm s i trc
(Th), mn n ni (Thi), cc
th ch, l nghi (L) nht l
ng bt h hc th phi thc
hnh: cch c x vi cha m,

anh em, vi vua, vi bn, vi

mi ngi.
Trong hn ba chc nm ng
o to mt s mn sinh c
t nhiu ti c, c th ra lm
quan c, v c nm su
ngi lnh chc v triu nh
L. ng nhn nh kh nng
c bit ca mi ngi gp
c hi th dng.
c hnh c: Nhan Uyn,
Mn T Khin, Nhim B
Ngu, Trng Cung.

Bin lun: T Ng, T Cng.

Chnh s: Nhim Hu, Qu
L.
Vn hc: T Du, T H
(XI.2)
V b: T L (V.7, XI.25)
Ngoi giao: Cng Ty Xch
tc T Hoa (XI.25 V.7). T
Cng, gii n ni, tnh ton,
bun bn (XI.18).
Sau cng Nhim Ung (Trng
Cung) c t cch mt ng vua
(VI.1).

Nh vy l c mt nhm
nh ngi Php ngy nay gi
l mt quipe cng mt ch
hng, m v th lnh l ng, h
mt ng vua ch hu no dng
ng lm tng quc l ng c
th thnh lp ngay mt ni cc
c. Trong lch s nhn loi,
c l ng l ngi u tin lp
mt t chc nh vy, gn thnh
mt ng chnh tr c chnh
sch r rng.
ng cng l ngi u tin

m phong tro i du thuyt

khp cc nc tm mt ng
vua bit dng thy tr ng.
Trong lch s nhn loi ti cng
cha thy c trng hp no
nh vy na. Sau ny thy tr
Mnh t theo gt ng i du
thuyt. Cn bn php gia cng
c rt nhiu nh du thuyt, ch
trng i cng ging nhau
trng php, thut, th, trng
thc t, trng sc mnh, m
mt st nhn, ngha, l, tn
nhng khng thnh mt ng,

mt nh (cole) c, v h
khng tn ai lm thy c, khng
bit on kt vi nhau.
ng ca Khng t c
lc qu, li on kt, m i a
s trong giai cp tn a ch
hay bnh dn, cho nn nu
c vi ng vua mun dng th
li b bn qu tc, bn i phu
triu nh nghi ng, gim pha,
nh khi ng S (coi on
sau): h s b thy tr ng ginh
mt a v. T Cng bo khng
ng vua no dng Khng t

c v o ca ng cao qu,
nn h thp n xung mt cht
(coi on ca thy tr Khng t
b tuyt lng Trn, Thi,
pha sau). l mt l do na
khin ng tht bi.
Ln ny ng ra i c gia nh
theo ng khng, chng ta khng
bit. Mn sinh c nhng ai?
Chc chn c Nhan Hi, T
L, c thm T Cng, Nhim
Hu, T Du, T Hoa, Nguyn
T, (bn ngi sau c

ng gii thiu lm quan L).

i bng xe v qua nhiu nc,
ng di my ngn dm (coi
bn trang sau). Ti nc
no chc c vua hoc i
phu nc chu cp, v thy
tr ng c lm g khc u
sng. Chu cp chc khng
nhiu (m c nhiu chc ng
cng khng nhn). Thi ng
cha phi l thi ngi ta chiu
hin i s rt trng hu nh
thi Mnh t. Mnh t mi khi
qua nc no, dt theo c my

chc c xe v my trm ngi

ty tng, v vua nc y phi
cung cp lng thc, ri khi
ri nc th vua cn dng
ng cht t vi chc dt
vng thi, mi dt bng 20, 24
lng ng ln ng.
Khng t v on ty tng c l
nhiu lm c mi, hai mi
ngi m c lc phi nhn i,
mt xanh nh tu l!
ng khng qua Chu Mnh
t sau ny cng vy ng ch
tng Chu ch khng tn Chu,

c l v ng thy Chu qu suy,

khng lm c g. Cng c th
ng ngh nu gip Chu cha
chc Chu thnh c m cc
ch hu ln cc b nh T,
Tn, Tn, S s nghi k vua
Chu v ng m thm hi cho
Chu. Ngi i sau cho vic
ng khng tn Chu l mt mu
thun ca ng. Nc u tin
ng ti l V, nc anh em ca
L nh ng ni (coi chng
trn).
Ti p Nghi ca V, vin

quan gi bin cng xin c

yt kin ng. Khi yt kin ri,
vin bo vi my mn sinh
Khng t: My thy ng lo
phu t mt chc. Thin h v
o (lon) lu ri, Tri s
dng phu t lm ci m g (
tuyn dng gio ha) (III.24).
Li an i thy tr Khng
t rt nhiu. Danh ng vang,
mt quan nh gi bin cng
cn hiu ng thay, l no trong
thin h khng c ngi dng.

ng li nh anh v T L
l Nhan Th Do (Nhan Trc
Chu[231]). V Linh cng hi
ng L tc lc c bao
nhiu, Linh cng s tng ng
by nhiu: su vn u la.
Nhng ri triu nh c k
gim pha Khng t nn vua V
l l vi ng, cn sai ngi li
nh ng d xt na. ng V
ln c mi thng.
K ng mun sang nc
Trn, nhng mi ti thnh

Khung, ngi thnh vn

ght Dng H, thy Khng t
tng l Dng H, bt giam
ng, mun hm hi ng, sau h
bit l lm, th ng ra. Khi b
gi li, ng rt bt bnh bo
mn sinh: Vua Vn vng mt
ri, l nhc, ch ca ng
chng truyn li cho ta sao!
Tri m mun hy dit vn ha
th ngi sau u tha
hng vn ha ; Tri m
cha mun hy dit vn ha
th ngi t Khung lm g

c ta? (IX.5).
Nhan Hi lc li pha sau.
Khi thy tr gp li nhau,
Khng t bo: Thy tng anh
cht ri ch. Nhan Hi p:
Thy cn sng, con u dm
cht. (XI.22).
ng qua t B, mt
thng, ri tr v V. Ln nay
nh C B Ngc, mt i phu
tui cao c ln m ng rt
trng (nm 495). B Ngc cng
qu ng. Coi tnh bn ca hai

ngi trong bi XIV.26.

V Linh cng l nng Nam
t, ni ting dm ng, m li
rt c quyn hnh, ni g vua
cng nghe. Nng sai ngi li
ni vi Khng t rng: Cc
qun t bn phng h ti
V, mun giao ho vi vua V
th u li yn kin ti. Khng
t khng t chi c, nh
phi li. Nam t ngi pha
trong, sau mt tm mn, m
tip ng rt ng l.

Khi ng v, T L t v bt
bnh, ng phi th: Ta c lm
g tri th Tri b ta, Tri b
ta! (VI.26).
Trong v ny ti thy c
iu kh hiu. Ti sao Khng
mi ri V c mt thng
quay tr v V? Ti sao ln u
Nam t khng mi ng v
thm, m ti ln ny mi
mi? Nht l ti sao ng phi
th c nh vy? T L l no
khng bit o c, phm hnh
ca ng. C bt bnh th ch v

ng khng cng quyt t chi,

m qu trn nh mi chnh
khc khc, ch tuyt nhin
khng th nghi ng ng c hnh
vi g m m c, vy th ti
sao ng phi th c nh vy?
Mt hm ng cng i chi
vi V Linh cng. Linh cng
ngi xe trc vi Nam t, do
mt hon quan nh xe, ng
ngi xe sau, nhn thy dn
chng chm ch ng nng Nam
t, phn nn: Ta cha thy ai
hiu c bng hiu sc

(IX.17). Li tuy ni v dn
chng nhng cng l ngm
trch vua V. Bun ru ng ri
V. Trc sau chi hn
mt thng.
ng qua To ri sang Tng.
Tng ng thng hp mn
sinh di gc mt cy ln
dy h tp l. Quan t m Tng
l Hon Khi, khng hiu v l
g, mun git ng, cho n cy
. (S k chp vy. Ti khng
hiu n cy th lm sao git
ng c? Chng ta ch nn

hiu rng Hon Khi t ght

ng n ni ght lun ci cy
di ng ngi, v cho n
cy ng hiu m i i,
nu khng s mt mng). ng
hiu Hon Khi, nhng c
chm chm ri nc Tng, m
mn sinh th s st, thc ng i
gp. ng cng rt bnh tnh, tin
s mng mnh, bo h: Tri
cho ta c phm c, Hon Khi
lm g c ta? (VII.22)
Sau thy tr phiu bt ti
nc Trnh pha Ty, lc

nhau. Trong khi ng ng mt

mnh ca ng, c ngi
trong thy, i bo cho T Cng:
ca ng, c mt ngi
trnh ging vua Nghiu, c
ging Cao Dao, vai ging T
Sn, nhng t lng tr xung
th km vua V ba tc, c v
bn khon lo lng nh con ch
nh c tang.
T Cng li ca ng kim
thy, k li chuyn . Khng
t bo: Hnh dng ta ngi
no t khng bit c ng

khng, nhng bo ta ging con

ch nh c tang th ng qu.
(Truyn ny khng thy chp
trong Lun ng).
T Trnh Khng t qua Trn
(Trn, Trnh, Tng, Thi gn
nhau) hn mt nm ti nh
Trnh t, mt vin quan T
thnh (gi thnh). Lc ny,
Ng vng l Ph Sai nh
Trn. S vy t Thi, vua Thi
phi chy sang Ng. Vua Ng
nh bi vua Vit l Cu Tin
Ci K. Vy l c khu vc

chin tranh lin min m Trn

lun b nh bi. Vo khong
ny c hai dt s t s hiu bit
uyn bc ca Khng t v thi
c v u khng thy nhc ti
trong Lun ng.
Vua Trn mt hm bt c
mt con chim ng trng tn rt
xung. Mi tn bng u g bt
(thi mi tn bt ng),
sai ngi li hi Khng t.
Khng t bo con chim ng
t mt ni rt xa bay li, v th
tn ca r Tc Thn [232]

dng. Khi vua V nh chim

c nc n, cc r u dng
vt cng. R Tc Thn dng
nhng mi tn , v vua V
cho con gi ln ca ng lm v
H Cng, ngi c phong
Trn, do m nc Trn c
c. C tm trong kho s
thy. Vua Trn sai tm, qu
nhin thy trong kho.
Dt s th hai: Khi Ng
vng Ph Sai nh Vit
vng, ph thnh Ci K, tm
c mt b xng ngi

khng l gn vm sng
Dng T, sai ngi li hi
Khng t. ng bo l b xng
ngi Phng Phong v ti tr
hn, b vua H V git. Theo
Pierre nh, trong
Confucius et lhumanisme
Chinois (Seuil 1962) th tp
chi kho c Discovery (s
thng 10-1956) ng tin ngi
ta khai qut bn ci rng ca
ngi vn Bc Kinh (Homo
Pekinensis), sng cch y
khong na triu nm v cao ti

hai thc ri. B xng ngi

khng l Phng Phong chc
l b xng ngi vn Bc
Kinh.
V Tn v S tranh nhau
ngi b, nh nhau hoi, Trn
thng b h xm chim, nn
Khng t bun b Trn m
quay tr li t B. B ng
c lon, ngi B gi Khng t
li. Mt mn Khng t l
Cng Lng Nh, dng mnh
v can m h tng ng bng
nm chin xa, bo Khng t:

Tht ri! Ln trc con a

thy ti Khung, chng mnh
b vy; ln ny li gp nn
na, chng con s chin u ti
cng.
Cng Lng Nh chin u
rt hng; ngi B s, phi th
Khng t i, sau khi buc ng
th khng qua V v B chng
V. Khng t th, nhng ri
cng vn qua V. T Cng hi
ng sao khng gi li th. ng
p: Ta bt buc phi th, nn
qu thn khng nghe.

Truyn ny khng chp

trong Lun ng, nhng hp vi
thi ca Khng t v tnh
ca T Cng rt trng ch tn.
ng khng tin qu thn nh
ngi thng, cho rng qu
thn, nu c, cng ch nh
ngi thi, ci g v l th
khng lm. Bt p ngi ta th
thn cng nh ngi, khng
chp nhn c, vy tt khng
trch ng.
ng c thi v kh, v

bt kh (XVIII.8). Bi IV.10
ng bo: Cch x s ca
ngi qun t, khng nht nh
phi nh vy mi c, khng
nht nh nh kia l khng
c, c hp ngha (hp l
phi, hp tnh, hp l) th lm.
V Linh cng hay tin ng ti
V, mng lm, ra ngoi thnh
n, hi ng: -V c th
nh B c khng?
ng p: -c.
Linh cng hi li: -Cc quan

i phu ca ta cho l khng

nn, nn B lm tri n
gia V v Tn, S. ng ngh
sao?
- n ng trong thnh B quyt
t chin gi thnh, n b
cng mt lng chng c.
Nhng d sao chng ta cng
nn tr bn, nm tn phn lon
trong thnh[233].
Linh cng gt u nhng ri
b nh B. ng lc gi
ri, ngi lo vic nc, m cng

khng mun trao quyn hnh

cho Khng t. Khng t than:
C ai dng ta (cm quc
chnh) th mt nm cng k
kh, ba nm s thnh cng
(XIII.10).
C th vo lc ny ng hc
nh khnh v mt hm ng
nh th c ngi vc st c i
qua ca, bo: C ho thay
ngi nh khnh ! Ri
ngi y li ni: B lu thay,
ting khnh lanh lnh y. Ngi
ta khng bit mnh th thi i

cho xong. Kinh Thi c cu:

Li nc su th c o, li
nc cn th vn o ln.
Khng t nghe c, bo:
ngi kin quyt tht! Ta
cng chng ci ngi lm
g. (XIV.40).
Vy bit Linh cng khng
dng ng, ng vn cha nn
ch, mun tm c hi khc.
ng li ri V, ln ny l ln
th ba.
Mt quan t t Trung Mu

ca Tn, Bt Ht (c ngi c
l Pht Bt), vn l gia thn ca
Phm Trng Hnh, mt i phu
ca Tn. Ngi cm quyn Tn
l Triu Gin t, nh Phm
Trng Hnh, Bt Ht chim
lun Trung Mu, lm phn,
phi ngi li mi Khng t
gip mnh. ng nh nhn li.
T L bt bnh ngn: -Trc
kia, con nghe thy dy Ngi
qun t khng vo ng vi k
no gy iu bt thin. Bt
Ht chim t Trung Mu lm

phn m thy mun qua vi y

th sao phi l?
Khng t p: -ng, ta c
ni vy. Nhng ta chng tng
ni rng ci g cng rn th mi
cng khng mn sao? Ta chng
tng ni rng ci th thc trng
th nhum cng khng en sao?
Ta u phi l tri bn kh
ngi ta treo m khng n c
! (XVII.7).
Qu thc ng st sng thi
hnh o qu, ti ni vng tnh,

gp c hi no cng mun nm
ly. T L ngn l phi. ng
p vy nhng ri cng nghe li
T L m khng i. Vy l hai
ln, T L trnh cho ng
khi phi n hn v sau. Thc
tm yu qu ng, theo ti t ai
bng T L.
V Lng Khi Siu cng
cho l khng ng tin nh v
Khng t mun gip Cng sn
Pht Nhiu L.
Khng gip Bt Ht m ri

ng li tnh qua Tn gp
Triu Gin t, k th ca Bt
Ht, thi ng k tht! Nhng
khi ti b sng Hong H hay
tin Gin t git hai quan i
ph ti gii ca Tn l u
Minh c v Thun Hoa
nm ht chnh quyn, nh vy
l bt ngha v Gin t trc kia
c hai ngi bt
ln, ng ngng li, ng bn b
sng than th: Dng sng ny
p tht. Nhng s mng
nh, khng cho ta qua con

sng ny.
V ng li quay v V (ln
th t), nh C B Ngc.
C l ln ny Linh cng hi
ng v chin trn (c sch cho
l trong ln u tin ng ti
V), ng p: -V vic t t, l
kh th ti tng c nghe,
cn vic qun l th ti cha
hc.
Sng hm sau ng ri V.
(XV.1).
Lun ng ch chp vy thi.

S k thm: Hm sau, trong khi

ng hu chuyn Linh cng,
Linh cng ngng ln nhn n
ngng tri bay trn khng,
khng ti li ng. Lc
Khng t mi quyt tm b
sang Trn.
Nm 492, Khng t 60 tui,
ng nc Trn, L nh
cng cht t 495, by gi
Qu Hon t cng cht. Khi sp
cht, Hon t n hn rng trc
kia mnh khng bit trng dng
Khng t, cho L mt c hi

thnh mt nc cng thnh, v

dn con l Qu Khang t: Khi
cha mt ri, con s lm tng
quc nc L, con phi vi
Khng t v gip nc. Nhng
Qu Khang t khng nghe li
cha, li mi Nhim Cu v.
Khng t bo Nhim Cu: Ln
ny ngi ta mi anh v l
mun giao anh thc quyn ch
khng phi mt chc nh u.
Ri ng ni thm: V i thi,
v i thi! Mn sinh qu
hng ta c ch ln nhng

khng thn trng (nng ni), c

vn thi r rng, nhng khng
bit t ch ti mnh (V.21)[234].
T Cng hiu thy nn dn
Nhim Cu khi no cm quyn
ri th nn mi thy v.

TUYT LNG TRN

V THI (491-489)
Nhim Cu i ri, Khng t
qua Thi. My nm ny thy
tr Khng t rt long ong, lun
qun Trn v Thi.
Nm sau, 490, Khng t qua
huyn Dip, thuc S. Dip
Cng [C sch bo Dip l mt
nc, v Dip cng tc l
Thm Ch Lng vua nc .
Nu l mt nc th cng ch l

mt nc ph dung ca S;
Ch Lng t xng cn l
cng.] hi ng v php tr dn,
ng p: Phi lm sao cho
ngi gn vui lng v ngi
xa qui phc (XIII.16). Ln
khc Dip cng bo: Lng ti
c mt ngi ngay thng tn l
Trc Cung, cha bt trm cu,
con i t co. Khng t p:
Ngi ngay thng lng ti
khc vy. Cha giu ti cho con,
con giu ti cho cha, s ngay
thng trong (XIII.18).

ng cho o cha l phi t, o

con l phi hiu, con t co cha
l bt hiu, tri o, khng phi
l ngay thng. Cha bt t, con
bt hiu th nc s lon.
Dip cng hi T L v ng.
T L khng bit p sao. ng
bo: Sao anh khng p: y l
ngi pht phn c sch n
qun n, khi tm c o l ri
thi vui sng n qun mi lo
bun, khng bit rng ci gi n
ti ni ri; nh vy
(VII.18).

Khng t li tr v Thi,
gia ng gp hai ngi cy
rung, sai T L li hi bn
u.
T L hi ngi th nht
(Trng Th), ngi ny hi
li: -Ngi cm cng trn xe
l ai?
T L p: -L thy Khng
Khu.
- Phi Khng Khu nc L
khng?
- Phi.

- Vy th ng ta bit bn ri
m.
T L hi ngi th nh
(Kit Nch). Ngi ny cng
hi li: -Thy l ai?
T L p: -L Trng Do.
- Phi l hc tr ng Khng
Khu nc L khng?
- Phi.
- Khp thin h u u cng l
dng nc c cun cun,
ng Khng Khu s cng vi
ai m sa tr thin h c?

Cn thy i theo k s trnh

ngi v o ( ni theo
Khng t) sao bng theo (ta
l) k s trnh i trc?
Ni ri li tip tc ba ph
ln cho t bng
T L v xe k li vi Khng
t. Khng t bi ngi ni:
Ngi ta khng th lm bn
vi cm th; ta khng sng
chung vi ngi trong x hi
ny th sng chung vi ai? Nu
thin h thnh tr th Khu ny

cn g phi sa i na?
(XVIII.6).
Hm khc, T L (lc li
pha sau) gp mt ng gi quy
ci co c u mt ci gy,
T L hi: -ng c thy thy
ti khng?
ng gi p: -Tay chn
chng lm vic g c, khng
phn bit c nm ging la.
Ai l thy ca ch?
Ni xong ng gi cm gy
xung t ri co c. T L

chp tay ng i. Co c
xong, ng gi a T L v nh
minh ngh m, git g lm cm
i, li cho hai ngi con ra
cho.
Hm sau T L i, gp c
Khng t, k li chuyn .
Khng t bo: ng gi y l
n s, ri sai T L tr li
kim. Ti ni th ng gi i
khi. T L ni (vi hai ngi
con ng gi): Khng ra lm
quan m n l khng hp o
ngha. Ci th t gia ngi ln

v k nh khng b c
(m ch vic ng lo cho hai
con ra cho mnh) th sao li b
ngha vua ti i? Mun cho thn
mnh trong sch m ha ra lm
lon ci lun thng ln nht.
Ngi qun t ra lm quan l
lm ngha v ca mnh. Cn
o m khng thi hnh c th
bit vy ri. (XIII.7).
C bn cho rng su hng
cui l li Khng t ni vi
T L khi T L v cho hay,
khng gp li ng gi. Rt c

th nh vy.
Hi c chin tranh gia
Ng v Trn. S em qun n
Thnh Ph[235] cu Trn
(489) v khi hay rng Khng t
Thi, vua S mi ng ti.
ng nh i, nhng cc i phu
Trn v Thi bn vi nhau:
Khng t l ngi hin, bit
c li cc vua cha. ng ta
hai nc Trn, Thi lu, c
v khng bng lng v hnh vi
ca chng ta. Nu ng y gp
vua S, vua S m dng th

nc chng ta kh yn, thn

chng ta cng nguy.
Bn vi nhau nh vy ri, h
em qun li vy thy tr
Khng t lc ng gia
mt cnh ng, bn ng khng
chy kp. B vy v tuyt lng,
nhiu mn sinh au, lit ging,
trong khi Khng t vn thn
nhin c sch v gy n.
Mn sinh c ngi bt bnh, T
L ut hn li hi ng: -Ngi
qun t cng c khi cng khn
?

ng p: -Ngi qun t
cng c khi cng khn l l c
nhin (hoc ngi qun t khn
cng th gi vng ch), k tiu
nhn cng khn th phng tng
lm cn. (XV.1).
Theo T M Thin, Khng
t thy T Cng ng bn c
v ni nng v li ng p T
L, nn quay li bo: -T (tc
T Cng) anh cho rng ta hc
nhiu m nh ht phi chng?
T Cng p vng.

ng ni: Khng phi vy, ta

tm mt iu cn bn m khi
qut tt c. (iu cn bn
l : k s bt dc, vt thi
nhn).
t chuyn vo y ti e
khng hp, khng lin quan g
ti cnh tuyt lng c. Khng
t chc ni cu trong mt
trng hp khc.
Bit rng mn sinh tc ti,
tht vng lm. Khng t ku T
L li bo: -Kinh Thi c cu

Chng phi con t ngu, chng

phi con h m lang thang
ng vng (ng ngh ti cnh
ca thy tr lc ). o ca ta
sai chng, m sao ta phi gp
cnh ny?
T L p: -Theo con c
l v chng ta cha nhn
chng, nn ngi ta cha tin
chng ta? C l chng ta cha
tr chng nn ngi ta khng
theo o chng ta? (C ngi
hiu l: nn ngi ta ngn cn
chng ta, khng cho chng ta

i).
Khng t bo: -No phi
vy. Ny anh Do, nu ngi
nhn lun lun c ngi ta
tin th sao B Di, Thc T phi
cht i trong ni? Nu ngi
tr c mi ngi nghe th sao
T Can li b git?
T L ra, T Cng vo.
Khng t li bo: -Ny anh T,
Kinh Thi c cu Chng phi
con t ngu, chng phi con h
m cng lang thang ng

vng. o ca ta sai chng,

m sao ta phi gp cnh ny?
T Cng p: -o ca thy
cao qu, cho nn thin h
khng ai dung np c thy.
Thy nn h thp xung mt
cht.
Khng t p: -Ny anh T,
ngi gii ngh nng, vi ging
ri nhng khng tin chc s
c gt; ngi th gii tuy lm
kho nhng cng khng tin
chc l lm va lng khc hng.

Ngi qun t trau di o c,

theo ng chnh m gi n,
iu chnh n, nhng khng th
lm cho n c ngi ta theo.
Anh khng lo trau di o ca
anh m ch cu ngi ta dung
np anh. Ch ca anh khng xa.
T Cng ra, Nhan Hi vo,
Khng t li hi nh trc: Ny anh Hi, Kinh Thi c cu
Chng phi con t ngu, chng
phi con h m cng lang thang
ng vng. o ca ta sai
chng, m sao ta phi gp cnh

ny?
Nhan Hi p: -o ca
thy cao qu cho nn thin h
khng ai theo c, nhng thy
c theo m lm. Ngi ta
khng dung np c thy th
c hi g? Chnh v ngi ta
khng dung np c thy m
thy mi l bc qun t. o
khng c trau di, l iu
chng ta lm xu h; o
c trau di ri m ngi ta
vn khng dung np, th l
iu xu h ca k lm vua.

Ngi ta khng dung np c

thy th c hi g? Chnh v
ngi ta khng dung np c
thy m thy mi l bc qun
t.
Khng t hn h, bo: -Phi.
Hi con ngi h Nhan, nu
anh giu c th ta s qun l
ca ci cho.
Truyn khng thy chp
trong Lun ng, nhng c ging
vn Lun ng, v t ng tnh
tnh ca thy tr Khng t.

Khng t tuy nng lng gip

i, c vi ln t v chn nn,
nhng lc ny, sau khi bn ba
su by nm ri, vn cn tin
s mng ca mnh; v trong
nhng cn nguy cp, ng cng
phi bnh tnh, gi o, nu
khng th mn ca ng thoi
ch ht.
ng hi T L trc, v T
L ln tui hn c, ch km ng
vi tui, cng trc nht. T L
bc tc, t khng phc ng,
ng ly gng c nhn ra

rn.
T Cng con ngi rt thc
t, mun ng chiu i mt
cht; ng cng a ra nhng
chuyn thc t cy rung,
bun bn ra cho T Cng
thy s lm ln ca mnh, ri
ng ry.
Nhan Hi hp ng nht
nn ng hi cui cng v Nhan
Hi lm cho ng hon ton tha
mn.
Bi kt thc bng mt li ni

a rt thn mt ca ng.
Chng ta c th tng tng
hai thy tr nhn nhau m mm
ci.
Tuy ry T Cng nhng ng
vn bit T Cng c ti n ni,
tnh ton, nn sau sai T
Cng qua S. Vua S sai mt
o qun ti gii vy cho
Khng t v thy tr ng qua
S.
S Chiu vng nh tng

ng mt khu t l mt trm l
(mi l gm hai mi lm nh,
khong mt trm ngi c
sch ni l by trm l). Nhng
quan lnh don S l T Ty
cn, hi Chiu Vng: -Trong
s triu thn ca nh vua, c ai
gii ngoi giao nh T Cng
khng?
Chiu Vng p: -Khng.
- Tng quc ca nh vua c
gii nh Nhan Hi khng?
- Khng.

- C ai cm qun gii nh T
D khng?
- Khng.
T Ty ni tip: -Nh vua
nn nh rng t tin nc S
hi xa ch c phong tc t
vi nm chc dm t (m by
gi thnh nc ln mnh).
Khng Khu ch mun lp li
ch tam vng, lm sng c
nghip Chu cng, Thiu cng,
nu ng ta thi hnh c o
ca ng th t ca nh vua cn

c vung ngn dm nh by
gi i ny qua i khc
khng? Xa Vn vng t
Phong, V vng t Co ch
c trm dm t m ri lm
vng thin h. Khng Khu c
c mt khu t trm dm
lm c s m li c bn hc tr
gii gip sc th ti e khng
phi l ci phc ca S.
S vng ngh li, khng
phong t cho Khng t na.
Ma thu nm (489) S
vng cht. Thy tr Khng t

li khng c dng. vo thi

lon, c ti c qu l ci ha
(vic ny khng chp trong
Lun ng).
Mt hm mt ngi cung
S l Tip D i ngang qua
chic xe ca Khng t, ht:
Phng hong i, phng
hong i, c sao m suy i!
Vic qua khng th vn
hi.
Vic cha ti cn kp sa
i.

Thi i, thi i, lm quan

thi ny ch nguy him thi.
Khng t xung xe, mun
ni chuyn, nhng Tip D ro
bc, trnh mt, Khng t
khng c gp (XVIII.5).
C th vo lc ny Khng t
chn nn mun qua vi cc
dn tc thiu s min ng
(Cu Di). C ngi hi: Cc
ni b lu, lm sao c?
ng p: Ngi qun t li ,
(gio ha h) th cn g b lu

na? (IX.13).
Ln khc ng bo T L:
o ca ta khng thi hnh
c th ta s ci b, vt
bin i nc ngoi, ngi theo
ta c l l anh Do chng?
(V.6)
Ni vy nhng ri ng cng
khng i, ch ri S, quay v
V. Nm ny ng 63 tui, nm
th nm i L Ai cng.

LI LANG THANG (488484)

Ma h nm 493, trong khi
Khng t Trn th V Linh
cng cht. By gi (488) ng
tr v V th chu ni Linh
cng, l Xut cng Trip ln
ngi. ng l ngi vua v Khoi
Qu l cha ca Trip, nhng
Khoi Qu chng m l Nam
T, c ln mun sai ngi m
st m dm lon, vic khng
thnh, phi trn qua T. V vy

Nam T cho Trip ln ngi

c li cha. Triu nh V cc
i bi.
Khi ti V, T L hi Khng
t: -Nu vua V gi thy li m
nh thy coi chnh s th thy
lm vic g trc?
Khng t p: Tt phi
chnh danh trc ht chng?.
T L ni: Vy ? Li thy
vu khot ri. Sao li phi chnh
danh?
Khng t ni: Do, anh tht

l th thin. Ngi qun t c

iu g khng bit th khng ni
by. Nu danh (hiu) khng
chnh (xc) th li ni khng
thun l (v danh hiu khng
hp vi thc t); li ni khng
thun th s vic khng thnh;
s vic khng thnh th l nhc,
ch khng kin lp c; l
nhc, ch phong kin lp
c th hnh pht khng trng;
hnh pht khng trng th dn
khng bit t tay chn vo u
(khng bit lm th no cho

phi). Cho nn ngi qun t

dng ci danh th tt phi ni
ra c (tt phi thun l);
ni iu g tt phi lm c.
i vi li ni, ngi qun t
khng th cu th c
(XIII.3).
Triu nh V lon v cha
khng ra cha, con khng ra
con, vua khng ra vua, ti
khng ra ti, danh khng chnh
l th. Cho nn theo Khng t,
vic u tin l phi lp mt
cng t khc lm vua V cho

danh chnh ngn thun ri

nc mi yn c. C tc gi
lp d li bo s chnh danh
Khng t mun thc hnh
ch l vic sa li chnh t thi
cho ng!
Vic di y chc cng xy
ra hi :
Nhim Hu hi: -Thy
chng ta c thin v vi vua V
khng?
T Cng p: -, ti cng
c hi thy v vic .

Ri v hi Khng t: -Tha
thy, B Di, Thc T l ngi
th no?
Khng t p: -L ngi
hin thi xa.
Li hi: -Hai ng y c n
hn g khng?
p: -Cu nhn m c
nhn th cn n hn g na?
T Cng tr ra bo Nhim
Hu: -Thy khng thin v vi
vua V u (VII.14).

Bi ny hm sc: T Cng
khng em thng vic vua V l
Xut Cng Trip ra hi Khng
t, v ngh Khng t lc
ng V khng tin tr li,
nn mn truyn B Di, Thc
T m hi. B Di, Thc T l
hai anh em rut con vua C
Trc cui i n, u i Chu.
B Di l anh c, Thc T l em
t. Vua C Trc yu Thc T,
lp di mnh cho Thc T ni
ngi. Quc dn theo di mnh,
lp Thc T, Thc T khng

chu, nhng li B Di cho phi

l. B Di cng khng chu, bo
c theo di mnh ca cha.
Khng ai chu nhn ri c hai
trn vo ni, quc dn phi lp
ngi con gia.
Hai ng y coi ngha trng
hn ngi vua, tri hn vi Xut
cng Trip. Khng t khen h,
tc l ch vua V ri, cho nn
T Cng bit Khng t khng
thin v vi vua V.
Vy l Khng t khng tham

chnh V. ng c cm tnh
vi nc , mt phn v V l
nc anh em ca L, mt phn
v c bn thn ca ng l C B
Ngc, nhng trc sau nm ln
ti V ri li b i, mc du c
mt s mn sinh gip V.
Trong ba bn nm sau khng
thy ni g v ng c Hnh
nh b Khng mt nm 485.
Nm sau, 484, Nhim Cu
tham chnh L c su
by nm, cm qun nh T,

khi hon. Qu Khang t khen

v hi hc ai m gii v chin
trn vy. Nhim Cu p l hc
Khng t.
Qu Khang t li hi Khng
t l ngi ra sao? Nhim Cu
bo: -o ca thy ti l lm li
cho dn, lp li th ch, l nghi,
x hi s c trt t. D giao cho
thy ti tr mt nc (25.000
nh) thy ti cng khng mu
li cho mnh.
Qu Khang t hi: -Ta c th

gi ng y ti triu c
khng?
- Khng, khng th coi thy ti
nh ngi thng c.
i thoi khng thy
chp trong Lun ng.
Qu Khang t bn sai ngi
mang l vt i mi Khng t v
L. ng v, sau 13 nm (496484) bn ba trong khu lu vc
sng Hong H, sng Hoi, gn
ti sng Dng T, nm ln
V, my ln Trn, Thi, mt

ln Trnh, Tng, To, S.

Mi ba nm bit bao vt v
m khng c vic g.

V L NHNG NM
CUI (484-479)
Nm 484 ng 69 tui, tui
tng tm s dc, bt d c
ri (II.4). C L Ai cng ln
Qu Khang t u khng mi
ng tham chnh, ch dng ng
lm c vn thi. M c l chnh
ng cng khng mun tham
chnh, cho cc hc tr ng:
Nhim Cu, T L gip triu
nh, ng ng ngoi c chnh
h. Nh vy cng l tham

chnh.
C ln, mt ngi hi ng
sao khng ra lm quan, ng
p:
Kinh Th c cu: Hiu
thun a, hiu thun vi cha m;
thn i a, thn i vi anh em.
Thi hnh cu m cm ha
c hng ngi cm quyn th
cng l tng chnh sao c phi
tham gia chnh s mi l tng
chnh? (II.21).
L Ai cng hi ng mt ln

v cch lm sao cho dn phc

tng. ng p: c ngi
ngay thng ln trn hng ngi
cong queo th dn phc tng
(II.19).
Qu Khang t cng hi v
vn : -Mun cho dn cung
knh, trung thnh v khuyn
nhau lm iu thin th lm
cch no?
ng p: -X vi dn
nghim trang th dn cung knh.
Hiu thun (vi cha m, ngi

trn), t i (vi ngi di) th

dn trung thnh. Ct nhc
ngi tt, dy d ngi khng
tt th dn khuyn nhau lm
iu thin (II.20).
Ln khc, Qu Khang t hi
v chnh tr, ng p: -Chnh tr
l chnh nh (chnh gi, chnh
d). ng lnh o dn m
chnh nh th ai dm khng
chnh nh? (XII.17).
Ln khc na, Qu Khang t
lo nn trm cp. ng bo:

Nu ng khng c lng tham,

d thng cho h, h cng
khng trm cp (XII.18).
Qu Khang t mun git k
v o cho ngi khc thnh
hu o (lng thin). ng
khuyn: Tr dn cn g phi
dng bin php git ngi? ng
mun thin th dn s ha thin.
c hnh ca ngi qun t
(ngi tr dn) nh gi m c
hnh ca tiu nhn (dn) nh
c. Gi thi th c tt rp
xung.

Mt ln, khng i hi, ng

t ho vo a kin vi Ai
cng, nhn v mt i phu
nc T l Trn Thnh t git
vua l Gin cng. Hay tin, ng
tm gi ri vo triu tu vi Ai
cng: -Trn Hng (tc Trn
Thnh t) git vua, xin xut
binh hi ti hn.
Ai cng bo: -Vic ng
nn ni vi ba nh (tc ba
quyn thn: Qu tn, Mnh tn,
Thc tn).

Khng t i ra ni: V ti
sau hng i phu ng lc
khng lm quan nhng xa
lm i phu L nn vn gi
ci danh i phu nn khng
dm khng bo co vic y.
(XIV.21)
Chuyn theo ti hi kh
hiu. Ght ti th qun l phi,
nhng vic xy ra nc khc,
phi thn trng lm, xt nguyn
do ra sao, dn nc ra
sao, ri mi quyt on nn can
thip hay khng, can thip cch

no ch u li xut binh d
dng nh ng ngh c. M
sao ng phi hai ln t bin h:
V ti sau hng i phu, nn
khng dm khng bo co vic
y?
Mt khc, ng theo di hnh
ng ca cc mn , ry h
khi h c li. Nhim Cu lm
gia thn cho Qu Khang t, h
Qu c hai phn t nc L,
giu hn Chu cng nhiu, m
Nhim Cu thu thu cn bp
chn dn, lm giu thm cho

ch, Khng t bo: -N khng

phi l hc tr ca ta na, cc
con nn ni trng (hoc ha
nhau) m cng kch n i
(XI.16).
Ln khc, ng mng thng
vo mt Nhim Cu v T L,
khi h bo tin Qu Khang T
sp nh Chuyn Du, mt nc
nh ph dung vo L.
ng bo: -Cu, khng
phi l li ca anh chng?
Nc Chuyn Du, tin vng

(nh Chu) cho lm ch t

ni ng Mng m li trong
khu vc nc nh (L), vy l
b ti ca x tc, sao em qun
nh ngi ta?
Nhim Cu tha: -Thy Qu
mun vy ch hai chng con l
gia thn khng mun.
ng mng: -S thn Chu
Nhm hi xa bo: Tn lc
lm chc v mnh, nu khng
c th nn t chi i. Nc
nguy bin m khng bit bo

v, nc nghing ng m khng
bit chng th dng mnh
gip lm g? V li anh ni
by ri. (Th hi) con h, con
tru rng (hoc con t ngu) x
ci, mai ra v ngc qu b nt
trong rng th li v ai?
Nhim Hu ni: -Nc
Chuyn Du thnh quch
kin c m li gn p Ph (ca
h Qu). Nay Qu khng chim
ly th s thnh mi lo cho con
chu i sau.

Khng t ni: Ny Cu,

ngi qun t rt ght k vin
l ny l khc bin h cho
lng tham ca mnh. Khu ny
nghe ngi c nc c nh (tc
p phong ca cc i phu)
khng lo ngho thiu m lo s
phn phi khng bnh qun,
khng lo t dn m lo x tc
khng yn. Phn phi qun
bnh th dn khng ngho, ha
thun th dn s khng t, x tc
yn n th chnh quyn khng
nghing . Nh vy m ngi

 xa khng phc th sa vn
c ngi ta n vi mnh,
h n vi mnh ri th lm sao
cho h c yn n.
Nay anh Do (T L) v anh
Cu gip phu t h Qu, ngi
ta xa khng phc m khng
bit lm cho ngi ta n vi
mnh, nc chia r la tan m
khng bit bo v, li tnh gy
chin trong nc, ta e rng
mi lo ca con chu h Qu
khng phi nc Chuyn Du
u m ngay sau bc bnh

phong (tc ngay trong nh

y. (XVI.1- Coi thm ch
thch trong bn dch Lun ng).
y c l l bi hc cui
cng v php tr dn ng li
cho mn sinh v nh cm
quyn. Ni bt bnh ca ng
pht hin ng khng cn nn
xung m cho n bng ra; li
ng t nhin m hng hn, t
li thm trm, ti s phn tch
trong mt chng sau.

Con ng, B Ng (tc

Khng L) v hc tr thn nht
ca ng, Nhan Hi, cht cch
nhau t nm trong khong ny.
C sch ni Nhan Hi cht nm
490 hay 483, B Ng nm 482
hoc 484. Cha c g chc
chn v chng ta ch nn tin
Lun ng. Bi XI.7, khi Nhan
Hi cht, cha l Nhan L xin
chic xe ca Khng t bn
m mua quch chn con. ng
bo: -N ti hay bt ti th cng
ch l con m thi. Con rut ta

l L cht, cng ch dng quan

( trong) m khng dng quch
( ngoi). Khng l ta i b,
bn xe m mua quch cho n
(Nhan Hi). Ta theo sau hng
i phu, khng l ta i b.
Vy l Nhan Hi cht sau
B Ng. ng rt thng tic,
than: Tri hi ta, tri hi ta!
(XI.8); khc lc thm thit ti
ni mn sinh i theo sau phi
can: Thy bi ai thi qu. ng
p: Bi ai thi qu ? Ta
chng v con ngi m bi ai

th v ai? (XI.9).
Chc ng khng dy hc
na. Mt s mn sinh c c th
sng vi ng, hoc xa th lu
lu li thm ng; h cng gi
ri, 50-60 tui c ri.
ng tm vo vic vit
sch, sp t ti liu v l, v
s. Theo T M Thin, ng
t a Kinh Th (chp vic t
ng Ngu ti Tn Mc cng).
V l, ng phn nn thiu
vn kin: L ch nh H, ta c

th ni c, nhng nc K (l
hu du nh H) khng lm
chng; l ch nh n ta c th
ni c, nhng nc Tng
(hu du nh n) khng lm
chng, v vn kin v ngi
hin hai nc khng .
Nu th ta c th chng
minh li ta ni c. (III.9).
ng vn ch trng ci g
khng bit th b trng (Qun
t k s bt tri, ci khuyt
nh d XIII.3), vy chc ng
khng vit v l hai thi i ,

nhng ng nhn thy nh Chu

chm chc l ch ca H,
n, nn vn v rc r hn
nhiu (III.14), v theo ng, c
coi i sau chu nh hng ca
i trc v sa i i trc
ra sao, th c th on c s
din tin ca lch s c trm i
sau:
Nh n theo l ca nh
H, thm bt ci g ta c th
bit c. Nh Chu theo l ca
nh n, thm bi ci g ta c
th bit c. Sau ny hoc c

nh no ni nh Chu, d n
trm i sau cng c th bit
c. (II.23).
Trong chng trn chng ti
a k kin cc hc gi ny
nay bc thuyt Khng t san
nh Kinh Thi, Th, L v vit
p h n Thp dc trong Kinh
Dch.
C th ng san nh Kinh
Nhc, nhng kinh ny tht
lc, ch cn mt thin sp
chung vo L K. iu chc

chn l ng c ln bn v nhc
l vi nhc quan nc L. ng
bo: C th bit c php tu
nhc: mi u cc m thanh
phn khi nhit lit; ri ti lc
khai phng th cc m thanh
thun nhin iu ha, r rng
li lin tc nhau, nh vy l
thnh khc nhc. (III.23).
V t khi tr v L, ng mi
nh chnh li nhc, m nhc
Nh v Tng c din tu
ng m lut (IX.14).

Ngy nay chng ta ch cn

li ca ng Kinh Xun Thu, mt
b s bin nin ca L t nm
th nht i L n cng (tc
nm th 49 i Chu Bnh
vng) n nm th 14 i L
Ai cng (tc nm th 39 i
Chu Knh vng); trong thi
gian 242 nm (722-481).
ng ch c vic ly s ca
L, la nhng vic quan trng
(theo ng) hng nm ri chp
li mt cch vn tt trong mt
hai cu, chng hn:

Thng ba, (L) cng (vi)

Chu Nghi Ph th t Mit.
Thng nm, Trnh B dit
ngi on t Yn.
Ngy qu mi, l tng Tng
Mc cng.

Nn su keo.
Ma h lt to.
Ma ng, thng mi, ngy
sc (mng mt) c nht thc.

Li rt kh khan, c rt
chn. Nhng ng rt thn trng
khi h bt, nh mun t lng
knh n ai th chp c chc
tc, nu khng th ch ghi tn
h.
Chng hn nh trong cu:
Ma thu thng tm, ngy
gip ng, tn Vn ca Tng git
vua tn Tip v quan i phu
Cu Mc. ng c ch Nam
Cung Trng Vn l k th
cha (v b cha lm nhc), ch

vua Tng khng nghim trang,

hay a bn vi k b ti
(Trng Vn) phi cht mt
cch thm khc (hai ngi
ng ch k tn), v khen quan
Cu Mc trung thc, coi
thng ci cht, tuy yu ui
m dm cm ci ht nh
Trng Vn, cho nn c ng
ghi c chc tc i phu cho.
Vua S v Ng t xng l
vng, nhng ng c gi l
t. Thin t nh Chu b ch
hu gi ti d hi ngh Tin

Th, nhng ng che giu vic

i, bo: -Thin vng i tun
H Dng.
ng chp s vi quan nim
o c m phi che giu s
thc i, nh vy, chnh l p
dng thuyt chnh danh ca
ng.
Thin t cht th chp l
bng, vua ch hu cht th chp
l hong, ng vua cp ngi
th chp l t, ng quan lim
chnh cht th chp l tt, k

gian nnh cht th chp l t.

Theo T M Thin, Khng
t c tm t vo b s v
bo vi mn sinh rng ngi
i sau hiu ng hay bt ti ng
l do b .
i sau c ngi cho rng
c ng khen mt ting th
vinh hn l c tng mo p,
m b ng ch mt ting th kh
hn l b ba ru. Do c
ting ba ru ch ci uy
ca d lun. C ngi cn bo

ng vit Kinh Xun Thu m

lon thn tc t s. Li hi
qu.
Nhng ta phi nhn rng
Trung quc c truyn thng
trng chc v v o c ca
s gia, ca gin quan, cho s
gia c quyn t nht l trn l
thuyt chp ng s thc,
khen ch vua ng thi, cho
gin quan c vch thng li
ca vua. Hng ngi cng
trc nh vy khng phi t trong
lch s Trung Quc, v nhiu

ngi chu cht ch khng chu

lm tri lng tm, nh trng
hp anh em mt vin thi s
nc T di y thi Khng
t.
Thi Tr, mt i phu t
tng nc T git T Trang
cng (bi V.18 c nhc ti v
ny). Quan thi s T chp:
Thi Tr git vua, b Thi
em chm. Em ngi lnh
chc thi s thay anh, cng
chp nh vy, cng b chm.
Nc lng ging c mt ngi

hay vic y, s sau khi hai

ngi kia b Thi git ri, khng
cn ai chp s thc na, bn
qua xin lm chc thi s. Thi
Tr thy vy phi than v s
nhng quan thi s.
Vit b Xun Thu l Khng
t mun truyn tc p cho
i sau.
T khi t hiu ng nht,
tc Nhan Hi, cht ri, ng
thng bun, phn nn vi T
Cng: -Khng c ai hiu ta.

T Cng hi: -Sao thy li

than khng ai bit thy?
ng p: -Ta khng on tri,
khng trch ngi, hc t
nhng vic thp l nhn s m
t ln cao ti thin l. Hiu ta
c l ch c tri chng
(XIV.35)?
ng t so snh vi ngi
xa, bo:
Khng khut ch mnh,
khng nhc thn mnh l B
Di, Thc T chng?, bo:

Liu H Hu, Thiu Lin chu

khut ch mnh, nhc thn
mnh, nhng li ni hp ngha
l, hnh vi n o, ch c vy
thi bo: Ngu Trng, Di
Dt n, khng ni g c, gi
thn c trong sch, khng
lm quan l hp vi quyn
nghi.
Cn ng th Ta khc cc
ng y: chng c g nht nh
phi lm, chng c g nht nh
khng nn lm (v kh, v bt
kh XVIII.8).

T M Thin cn cho rng

vo thi ny ng hn khng lm
c g ngi khc khen
mnh (Tt mt th nhi danh bt
xng XV.19) cho nn mi
rng vit Kinh Xun Thu.
Ch l li phng on vy
thi, nhng r rng l tinh thn
ng suy.
Nm 481 (nm 14 i L Ai
cng), Khng t 71 tui, bn
gia thn h Thc bt c mt
con vt l, mnh nai, ui b, c

mt ci sng trn. ng bo l
con k ln, v nh li hi thn
mu ng sp sinh ra ng cng
mng thy mt con k ln. ng
bun chn, bo:
Chim phng chng n,
bc chng hin trn Hong
H. Ta ht hy vng ri (IX.8).
Ngi Trung Hoa tin
Phng l mt linh iu, vua
Thun c ngi ta dng mt
con, ri ti i Vn vng c
chim phng h ni K. Bc

 l bc c hnh bt qui, thi

Phc Hi c con long m i n
trn lng, hin trn sng Hong
H, nn gi l H . Hai vt
l nhng im thnh nhn
xut hin. Khng t khng thy
hai vt , cho rng thnh
vng khng ra i v o ng
khng th no thi hnh c.
Ci mng ng ni gt Chu cng
th l tiu tan. B Xun Thu
ng vit chm dt vic bt
c k ln.
Nm sau T L cht bt c

k t nc V trong mt cuc
ni lon, ch v thi hiu dng,
nh Khng t on. Chung
quanh ch cn T Cng l hc
tr thn tn. T ng au m
hoi.
Nm sau na 479, mt hm
T Cng ti thm, thy ng
chng gy, do bc trc
ca. Thy T Cng, ng ngn
u ln bo: -T, sao anh ti tr
vy?
ng rt nc mt ni li

cui cng vi T Cng: -Thin

h lon t lu m khng thy
mt ng vua no chu theo li
khuyn ca thy. Thy sp i
y.
By ngy sau ng mt L,
vo thng t nm 16 i vua Ai
cng, th 73 tui.
Trong Nh gio h Khng
(sch dn) ti chp l mai
tng ng, li iu ca Ai cng,
v s tang ng ba nm ca
mn ; ring T Cng cn

li trong mt cn nh l gi m
thm ba nm na.
ng chi c mt ngi con
trai, B Ng, t cch trung
bnh, cht trc, nhng c
mt chu ni c ti c, tn
cp, t l T T, sau ny
truyn c mt phn o ca
ng trong cun Trung dung.
, T M Thin cho ta bit
c by nhiu v Khng t.
Hn hai ngn nm nay bit bao

nhiu nh kho cu v Khng

hc cng khng cho ta bit
c g hn.
Nhng iu chng ti tm tt
li trn, c mt s cn phi
tn nghi; nhng iu tin c
(phn nhiu trong Lun ng)
th cng thng khng bit chc
c xy ra trong hon cnh
no, vo nm no. Tuy nhin
nu v vy m bo i ca
Khng t ch l mt huyn
thoi (un mythe) th cng qu,
v d sao ng vn l trit gia m

chng ta bit r hn ht trong

s cc trit gia thi Tin Tn v
t p Xun Thu qu l ca ng
vit.
Di y, chng ti th lp
mt nin biu v i ng, xen
vi nin biu cc bin c ln
thi chp trong T Hi.
Nhng nin i v Khng t ch
c tnh cch phng chng, sai
mt hai nm l thng, c th
sai c chc nm.

Vic
Nm ln i Khng t
cc
nc
Chu
Linh
vng
nm 21 Khng t sanh
551
p Tru nc
L
L.
Tng
cng
nm 22
549?
M ci cha.

Chu
Cnh
544
Lp ch hc.
vng
nm 1
L
Chiu Ci v l Khin
541
cng th, ngi Tng.
nm 1
Sinh con trai l
537
L (B Ng).
Lm chc li
cho h Qu (coi
533
gt thc, gi cu

532

b).
Bt u dy hc
(khng chc, c
sch ni khong
30 tui mi dy
hc).

Cng
t
nc
L L
531? Kh
M cht.
Tt t
lp l

Bnh
vng
530

T Cnh cng
qua chi L.
Gp Khng t,
hi v Tn Mc
cng.

Vua S
git
Ng
xa.
Ng Qua Lc p
vin b
529 S qua (Chu) kho v l

Ng (?)
Trnh,
S dit
nc
C
Vng
t
Khng t qua
527 Triu
T, v L lon.
ni
lon
Chu
Knh
522 vng Hc nhc thiu.

nm 1
Vng
t
Triu
chy
qua S.
H Qu T Cnh cng
nh hi ng v chnh
ui L tr s, mun
520
Chiu dng ng sau b
cng triu thn ngn,
trn
khng dng na.
qua T,
T

cho
n
cht.
L
Chiu
519 cng V L.
cht
T.
Dng H lm
lon L, mun
L
mi ng ra gip
nh y, ng khng
518? cng chu,
(vo
ln

ngi

khong nm 505
ch
khng
chc).

Ng
Cng sn Pht
nh
Nhiu lm lon
S. S
L, chim t
Chiu
516
Ph. Mi ng ti,
vng
ng nh ti ri
chy
nghe li can ca
qua
T l, khng i.
Ty
Thn
Bao T

(S)
xin Tn
gip L nh cng
510 qun dng ng lm
cu S Trung t
Chiu
vng,
a v
Dnh
(Kinh
S)
T tng c ct ln
L mt chc T khng.
506 on l (T L, T

nhc

Du cng ra
lm quan)

Ng
vng
Ph Sai
nh
Lm i T
505 bi
Khu.
Vit
vng
Cu
Tin
Theo nh cng
L Ai
i hi kin vi
502 cng
vua T Gip

nm 1 Cc.
Lm tng
Xut L. Khuyn vua
cng L ph ba thnh
Trip ca ba h Mnh,
501
ln
Qu, Thc. Ch
ngi ph c hai
V (?) thnh ca h
Thc v h Qu.
Tng
Git Thiu Chnh
dit
500
Mo (ng).
To
Vua L v h

Ngi Qu khng trng

L bt dng ng na,
497 c ng b v qu
con k hng qua V
ln
mi thng. B
giam thnh
Khung.
V
Qua B mt
lon. thng ri v V.
T L Vo yt kin
496 bt c Nam t. Li b
k t V qua To,
V
Tng.

Chu Tng, Hon

495 Knh Khi mun hi
vng ng.
41
Phiu bt sang
Trnh, qua Trn.
L Ai Tn v S tranh
494 cng nhau ngi b,
thng xm ln
16
Trn, ng li tr
v B.
493

B nn B
V V ri li ri

492

488

V.
Bt Ht Tn
mi ng ti, ng
nh i, ri nghe
li T L can li
thi. nh qua
Tn gp i
phu Tn l Triu
Gin t, ti sng
Hong H li
quay v V. V
Linh cng hi v
chin trn c th
vo lc ny.

487

485?

ng 60 tui,
ng Trn,
c tin L nh
cng cht ri
Qu hon t
cht. Con Hon
t l Khang t
mi Nhim Cu
(lc theo
Khng t) v L
gip mnh.
Qua Thi.
Qua Dip (S).

484

483

Dip cng hi v
chnh s. Tr v
Thi. Dc ng
gp my n s.
Trng
Th,
Kit Nch
Thy tr Khng
b vy v tuyt
lng Trn
Thi. S Chiu
vng cho qun
li gii vy cho
ng. ng qua
S. Vua S tnh

dng ng, b
qun thn cn,
li thi.
S cung Tip
D khuyn ng
ng lo sa i
x hi na. ng
chn nn, mun
i Cu Di c l
vo lc ny.
Tr v V. Bn
v thuyt chnh
danh. ng khng

482?

v vua V (tc
Xut cng Trip,
chu ni V
Linh cng v
Trip c cha l
Khoi Qu).
V cht.
Qu Khang t
mi v L. ng
v nhng khng
tham chnh. L
Ai cng v Qu
Khang t hi v
chnh s. Nm

481

ny c l B
Ng cht?
ng c chnh
hnh vi chnh tr
ca Nhim Cu
trong vic thu
thu v nh
nc
Chuyn
Du.
Nhan Hi cht
vo nm ny?
T khi v nc,
ng lo sa nhc

v vit b Xun
Thu.
ng chm dt

480

479

b Xun Thu
vic bt c k
ln.
ng bun v
vic . Mn
sinh thn tn ch
cn T Cng
gn ng.
ng mt L,
th 73 tui ta.

CHNG 3.
CON NGI

LI SNG
Chng ta ch bit c t
iu chc chn v i Khng t
ti khng tin chc lm nhng
vic T M Thin chp v thi
ng tham chnh L chng ta
cng khng bit chn dung ng
ra sao. C nhiu sch bo ng
to ln, ln, c tng ng l
mt tng qu hin: mt li,
trn g, mi s t, yu hu li,
rng ho, bn tay to, ming rng,
ru rm; ngi ta quen hnh

dung ng nh vy, trong mt b

triu phc i phu; nhng ng
hay khng th khng ai bit.
Hnh nh cho ti cm tng
mt ng lo o mo, nghim
trang, ch hp mt phn no vi
tnh tnh ca ng t trong Lun
ng thi.
Nhng ngi chp Lun ng
sao m ghi t m th, t nhng
li ni a, ti nhng c ch
hng ngy, nhng thi quen k
cc ca ng, khin cho ngi
i sau bit r tnh tnh, li

sng ca ng cn hn l t
tng ca ng na. Phn t
tng ny ngy nay c nhiu
im li thi, c trit gia chnh
tr no dng mt hc thuyt cho
hai ngn ri nm sau bao gi?
nhng con ngi ca ng th
ti chc i no cng c ngi
qu mn. Khng mt trit gia
Trung Hoa no gy cho ta c
nhiu cm tnh nh ng, v
khng mt nh gio Trung Hoa
no c mn sinh ngng m,
thng tic nh vy, phn ln

l nh t cch v tnh tnh ca

ng.
Trong cun Nh gio h
Khng, chng ti phc qua
t cch ca ng, y xin b
tc t iu.
Lun ng c mt thin c
bit l thin Hng ng gm
18 bi m tr bi cui, cn th
chuyn ghi chp thi , c ch,
nt mt, dng i ca ng, khi
triu nh, lng xm, nh,
ngi xe chp mt cch rt

trung thc. Phi l nhng ngi

thn phc ng ti ni coi nht
c nht ng, nht ngn nht
tiu ca ng u ng l bi
hc cho i sau; li thng tic
v cng, mun khc vo c
mnh bt k mt nt no ca
ca ng, mi ny ra lm cng
vic c. V nh vy m
thin Hng ng thnh mt
thin c bit nht, khng tin
khong hu trong vn hc
Trung Quc.
Nhiu ngi khng thch

thin , v thy ng:

Kh tnh, chng hn mn n
m chn qu, khng n; ct
khng ngay ngn (hoc khng
ng cch) khng n; nc
chm khng thch hp, khng
n; ru bn ca hng
khng ung, tht mua ch
khng n (bi 8);
K cc, nh ct o th tay o
bn phi ngn hn bn tri
d lm vic; khng bn o mu
hng v mu ta, v khng phi

l chnh sc (bi 6); khi ln xe

th ng ngay ngn ri mi nm
ly si dy bc ln, ngi xe
th khng quay u li, khng
ni nhanh, khng ch tr (bi
17); triu nh, khi ro bc
tin ln th hai cnh tay a
thng ra nh cnh chim (bi 3,
4) theo T M Thin th ngay
thi Khng t, cc i phu
nc T cng ch thi a
cnh tay ra nh chim ri;
triu nh, cung knh thi
qu, c v nh gi di: Khi vua

lm triu, th ng cung knh, c

v khng yn tm (bi 2). i
ngang qua ngai vua (d l ngai
trng) ng bin sc, chn bc
run run, ni nh chng ra li
(bi 4); khi i s nc ngoi,
cm th ngc khu th ng
khom khom nh bng chng
ni () ng bin sc nh s
st, chn ren rn tng bc nh
noi theo mt vt g (bi 5).
Nhng li ch c l mt
phn c y; nhng mt khc,
chng ta cng thy ng cng c

nhng im ng cho hc:

Cch n ca ng hp v
sinh: thc n m sc bin,
h ri, khng n, mi hi cng
khng n, khng ng ba
khng n, n tht t hn cm,
ru khng ung ti say (bi
8).
Cch mc th la mu thch
hp nhau: o ngoi v o trong
cng mt mu, hoc cng en,
cng trng, cng vng c, ty
mu; ng qu c c thm m;

li thc t, c sng kin na: o

ng di gp ri thn ngi,
ph kn mnh v chn. Nh vy,
ta thy ng lm vic g cng suy
ngh chn chn khng theo thi
i, khng s khc ngi.
Cn thi ca ng triu
nh th chng ta s xt trong
chng V, tit c tr.

T CCH, TNH TNH

Thin Hng ng cho ta
bit t m v li sng ca Khng
t; v tnh tnh ca ng th ta
phi lm ri rc trong tt c
cc thin khc. y ti ch
ghi li hai nt m ti cho l ni
bt nht trong c tnh ca ng:
ng c uy m li rt kh i
ng rt humain c tnh
ngi, m cng c mt s
nhc im ca con ngi, tuy

cao thng hn chng ta nhng

cng rt gn chng ta.
ng c uy. Bi VII.37 bo
T uy nhi bt mnh
(Khng t oai v m khng d
dn; bi XIX.25, T Cng bo
ng khi sng c mi ngi
tn knh.
Ci uy do ng n ha
m nghim trang (bi VII.37)
t ni nhng h ni th xc
ng, thm thy.
Bi XVII.19 ng bo ng

khng mun niv Tri c ni

g u m bn ma vn qua li,
vn vt vn sinh trng. Khc
hn Mc t, Mnh t, d dy
bo mn sinh hay p li cc
vua cha, ng ch vn tt mt
cu, hai cu, ch khng thao
thao bt tuyt.
Chng hn Phn Tr hi v
nhn, ng p: i nhn (bi
XX.22); ln khc ng khuyn
T Cng: K s bt dc vt thi
nhn (bi XV.23);

Qu Khang t hi ng v
chnh tr, ng p: Chnh gi,
chnh d. T sut d chnh, thc
cm bt chnh (Chnh tr l
chnh nh. ng lnh o dn
mt cch chnh nh th ai dm
khng chnh nh?) (bi
XII.17); T Cnh ng cng hi
ng v chnh tr, ng ch p:
Qun qun, thn thn, ph
ph, t t (bi XII.11).
Ton l nhng cu ng lm
chm ngn c.

Ch c mt ln ng gin qu
mng Nhim Hu mt hi,
ging rt hng hn, nhng cng
ch di khong 120 ch, m li
cng rt thm thy. Bi XVI.1
ti gii thiu trong mt
on chng II.
ng thng khuyn mn
sinh phi cn thn li ni (I.14,
IV.24). ng rt ght nhng k
xo ngn (bi I.3, V.24)
Mc du ng khuyn mn
sinh hc Kinh Thi bit n

ni, i p, nhng ng cng

bo ngi qun t khng cn
c ti n ni. Nhng nguyn
nhn chnh ci oai ca ng l
ch c ng cao v s hc ng
rng.
ng sut i dy hc, bt k
hng ngi no ng cng nhn,
khng mt cht v li; ri ng
bn ba mi ba nm tm c
hi thi hnh o cu i ca
ng, bit rng khng th lm
c m cng lm (XIV.39);
khi thy tr b tuyt lng

khong Trn, Thi, mn sinh

i qu, au, khng ngi dy
c c ngi phn ut, hi
ng: Ngi qun t cng c
khi cng khn ?, ng bnh
thn p: Ngi qun t c
khi khn cng l l c nhin, k
tiu nhn khn cng th lm
cn. (XV.1); ng khng cn ai
bit mnh (IV.14), khng tranh
vi ai (III.7); ng dc lp nhi
lp nhn (VI.28); vic g c
hp ngha th lm (IV.10),
c ca ng .

Cn s hiu hc ca ng th
khng ai bng: i u cng hc,
gp iu g cng hi, khng
thn g vic hi ngi di, m
hc nhc Thiu ti khng bit
mi tht trong my thng, hc
ti qun gi. Ti thch bi
VII.18 trong ng t xt
mnh:
Mt i phu nc S, lm
quan lnh huyn Dip hi T
L v ng. T L khng bit
p sao. Khng t bo T L:

Sao anh khng p: ng y l

ngi pht phn c sch (tm
hiu o l) n qun n, khi
tm c ri th vui sng n
qun mi lo bun, khng bit
rng ci gi n ti ni ri, nh
vy .
Trch chi ng chng ni
ting l nh bc hc nht thi
, v cc vua cha gp iu g
khng hiu chng sai ngi li
hi ng. Sut thi Tin Tn,
khng c ai coi trng s hc
nh ng, v trong s mn sinh

xa ca ng, c l ch Tun T
l noi gng c ng. Ci uy
ca ng nh vy hon ton do
t cch ca ng, cho nn mi
ngi u phc ng, knh ng.
t bit nht l ng va c
uy va rt kh i. ng kh i
trc ht v ng yu i yu
ngi.
Thin Hng ng cho ta
thy ng bit hng nhng lc
th nh i: n ngon, mc m
v c m thut; tht c phi

ti, phi ct ra sao, c nc

chm thch hp, mc th mi
ma mt khc, mu sc phi
hp vi nhau, nhng ci g cng
va phi thi, tr khi ung ru
th gp lc vui, gp bn qu ng
c th ung nhiu, nhng khng
ti say.
ng vn khng ham ph
qu, bit an bn lc o. Bi
VII.15, ng bo: n go xu,
ung nc l, co cnh tay m
gi u, trong cnh cng c
ci vui. Nhng lm iu bt

ngha m c giu sang th ta

coi nh my ni.
ng rt khen Nhan Hi:
Hin thay, anh Hi. Mt gi
cm, mt bu nc, trong
ng hm, ngi khc u su
khng chu ni cnh khn kh
, anh Hi th vn khng i
nim vui. Hin thay anh Hi
(VI.9).
ng cng khen T L l
khng xu h v bn o xu m
ng chung vi ngi bn o

p, qu (IX.26).
V ng khuyn mn sinh
hc ng v bng lc (VIII.12),
ch nn cu t o, ch khng
cu chuyn n (ngha l bng
lc), ch nn lo khng t o
ch khng lo ngho (u o bt
u bn XV.31).
Nhng ng khng ch s
ph qu, nu h hp ngha, hp
o. Cho nn ng bo ph qu
m c th cu c th d lm
k cm roi nh xe hu ngi

ta cng lm; ph qu m khng

th cu c th ta c theo s
thch ca ta (VII.11). M s
thch ca ng l hc sut i,
dy ngi khng mi, sa i
x hi, ngm th (Kinh Thi),
hc nhc (ba thng hc nhc
Thiu V), ca ht (gp ngi
no ht hay, ng bo ht li cho
ng cng ht), ng qu l mt
ngh s yu i, mt trit gia c
nhn sinh quan khong t.
ng bit hng lc i, m
cch sng sut nht hng

lc l gp cnh no sng theo

cnh ny: T ph qu hnh h
ph qu, t bn tin hnh h
bn tin, t di ch hnh h di
ch[236].
Mt mn sinh l Nguyn T,
lm gia thn cho ng khi ng
lm T Khu L. C theo l
ca nh nc, ng pht cho
Nguyn T chn (hay nm)
trm hc (hay u) la. Nguyn
T vn ngho m thanh lim,
thy bng lc nhiu qu, t
chi, nh vy l bit trong

cnh ngho hn m khng bit

trong cnh giu sang. ng
bo: ng t chi. Nu thy
d th em chu cp cho nhng
ngi trong lng xm. (VI.3).
C hi chn nn v x hi
Trung quc, ng mun qua
vi cc dn tc thiu s min
ng (Cu Di). C ngi bo:
Cc ni b lu, lm sao
c? ng p Ngi qun
t li (gio ha h) th cn g
b lu na?

ng ch ni vy thi ch
khng i, nhng nu i th chc
ng cng tm thy ci vui cc
nc (nh sau ny T ng
Pha i Tng tm thy ci vui
o Hi Nam vi dn tc L),
m ci ha phong tc ca dn
bn x c.
Ti thch nht bi XI.25, n
cho thy bn tnh yu i,
nhiu nt kh i ca ng, tinh
thn lc quan ca ng, khc
hn hnh nh mt ng lo
nghim khc, c chp, lc no

cng th l m nhiu ngi

khng c k Lun ng thng
tng tng lm v ng. Ngh
thut t s v t ngi trong bi
cng cao. Ti xin php chp li
trn bi di y; c gi c
c i c li bn nm ln cng
vn cn tm thy thm c
v.
T L, Tng Tch, Nhim
Hu v Cng Ty Hoa ngi
hu. Khng t bo: Cc anh
cho rng ta c ch ln hn cc
anh mt ngy m ngi, nhng

ng ngi g c (Li ng tht

nhn). nh cc anh thng
ni: Chng ai bit ta. Nu c
ngi bit th cc anh em ti
nng g ra dng?
T L vi vng: -V nh mt
nc c mt ngn c xe, b p
gia hai nc ln, li thm c
nn chin tranh, nhn dn
chng i kh; cho ti m cm
quyn nc y th va y ba
nm c th khin cho dn
chng dng cm m li bit o
l na.

Khng t mm ci ri hi:
Cn anh Cu th th no?
(Nhim Hu) p: -Nh c mt
nc vung vc sau by chc
dm hoc nm su chc dm.
Cu ti cm quyn nc y th
va y ba nm c th khin
cho dn chng c no . Cn
v l nhc th i xin bc qun
t.
(Khng t li hi) Xch,
cn anh th th no?
(Cng Ty Hoa) p: -V l

nhc ti khng phi l gii,

nhng xin c hc. Trong vic
t t ngi miu hoc trong hi
ngh cc ch hu, Xch ti mc
o l huyn oan, i m
chng ph m xin lm mt tn
tiu tng (v quan nh coi vic
l).
(Khng t li hi) im,
cn anh th th no?
Lc Tng Tch gy n
st va ngt, t n xung
keng!, m ng dy p: -Ch

ca ti khc ba anh .
Khng t bo: -Hi g, cng
l ai ny t ch ca mnh ra m
thi.
Tng Tch tha: -Nh by
gi l thng cui xun, y phc
ma xun may xong, nm
sau ngi va tui i mi, vi
su by ng t dt nhau i tm
sng Nghi ri ln hng mt
nn V Vu, va i va ht, ko
nhau v nh.
Khng t trm ngm mt

cht ri than: -Ta cng mun

nh im vy.
Khng t rt mun hng
th nh, c l khng km Lo
t sau ny, nhng v cn x hi,
nhn qun nn khng th n
c.
Mt hm T L hi ng
mt nng phu l Kit Nch, Kit
Nch khng ch ng m
cn khuyn thy tr T L nn
trnh i trc, m n nh
mnh. T L v k li cho

Khng t nghe, ng bi ngi

ni: Ngi ta khng th lm
bn vi cm th; ta khng sng
chung vi ngi trong x hi th
sng chung vi ai? Nu thin h
thnh tr th Khu ny cn g
phi sa i na.
Li pht t tm lng yu
ngi thm thit ca ng. Mc
du sng trong mt thi lon,
(coi li chng u) thy bao
nhiu cnh phn lon, tn bo,
dm bn; mc du ng ch thi
ng o c suy, ngi ta

phn nhiu gi di, ni m

khng lm (XVI.11), hiu sc
hn hiu c: vua th nh T
Cnh cng c bn ngn con
nga m khng c c g
ngi dn khen (XVI.12), i
phu th nh T Ty, mt i
phu nc Trnh khin ng ch
bu mi, bo: Con ngi y!
Con ngi y! (XIV.9); mc
du vy ng vn tin con
ngi.
ng khng nh Mnh t,
Tun t, bo ai ai cng c th

thnh Nghiu, Thun c,

m ch cho rng bn tnh con
ngi gn ging nhau, do tp
nhim mi khc xa nhau
(XVII.2), ngha l i a s c
th ci ha c, tr mt s t
l bc thng tr v k h ngu
l khng thay i (XVII.3):
bc thng tr tc bc thnh,
mi sinh ra bit ri (sinh
nhi tri chi), khng cn ai dy
na; cn k h ngu th d gp
cnh tht bi ri, cng khng
chu hc, chu sa tnh trnh

tht bi v sau. (XVI.9) (Xin

coi thm i cng Trit hc
Trung quc ca chng ti
Quyn h tr.68 tr i Co
thm 1965[237] y ti
khng mun tr li vn ,
m ch xt tnh tnh Khng t
thi).
V tin bn tnh con ngi
nn ng mi hi nhn bt
quyn, v bn ba ht nc ny
ti nc khc tm c hi ci to
x hi.

ng cho yu ngi, gip

ngi l c cao qu nht, cho
nn khi Phn Tr hi v c
nhn, ng p: Nhn l yu
ngi (XII.22); v sau khi T
L t ch hng ca mnh l
mong c giu sang bn b
hng chung, hi li ng v ch
hng ca ng, ng p:
Ta mun cc ngi gia
c an vui, cc bn b tin ln
nhau, cc tr em c sn sc
v v. (Lo gi an chi, bng
hu tn chi, thiu gi hoi chi

V.25).
l mc ch m ti ngy
nay loi ngi vn cn ng
theo ui.
ng bit l trong x hi c
nhiu ngi xu, nhng cch
x s ca ng va nhn, va
tr. ng bo: Khng tin liu
rng ngi ta gt mnh, ng c
on rng ngi ta khng tin
mnh, nhng gp nhng ngi
nh vy, mnh bit c ngay,
nh vy l hin y! (XIV.31).

ng ght mt s ngi nh
bn xo ngn lnh sc (I.3)
bn bm mp li khu
(XVII.18),
bn
hng
nguyn (gi o c, lm b
cao thng XVII.13), ght
ngi ni iu xu ca k khc,
ght k di m hy bng
ngi trn, ght k dng cm
m v l, ght ngi qu cm
m c chp (XV.24); ght k
bc lt ngi khc lm giu,
v mt ln ng mun ui
Nhim Cu i, khng nhn l

hc tr mnh na, v Nhim

Cu nghe li ch l Qu Th,
thu thu nng ca dn. (XI.16)

Nhng ng cng khuyn

khng nn ght b ai thi qu,
nht l k bt nhn, v khng
cho h c hi n nn, gt b
hn ra th h s ni lon
(VIII.10). V ng khuyn ngi
ta phi khoan hng, nht l
nhng k a v cao:
Bc trn m khng khoan

hng, trong vic t l m khng

nghim tc, gp vic tang m
khng bi thng, hng ngi
nh vy cn c g cho ta xt
na? (III.26).
Nu ai c lng tu tnh, xin
hc ng th d d vng khng
tt, ng cng thu nhn, tc
nh trng hp mt thanh nin
lng H (mt lng dn c ting
l c nghch) li xin hc, mn
sinh c ngi khng mun ng
nhn, ng bo:

Ngi ta tin b th mnh

tn thnh, thoi b th khng
tn thnh, h tt phi (nghim
khc) thi qu. Ngi ta t tinh
khit m mong c tin b th
ta tn thnh lng tinh khit ca
h (by gi), ch khng k ti
d vng ca h (VII.28).
Trong Lun ng c rt nhiu
li khuyn v cch x th, xt
ngi, khng th no k ra ht
c, ti ch la t bi t lng
yu ngi nh trn, v t bi
di y na c gi thy

tnh cm ca ng i vi ngi
thn v s ra sao. Bi VII.9
chp: Khi n vi ngi c tang
th (v bun m) ng n khng
no. Ngy no ng i iu m
khc th ngy khng n
ca.
Bi IX.9: Thy ngi bn
s gai ( tang), ngi bn
l phc vi ngi m, th nhng
ngi d nh tui, ng cng
ng dy; i qua mt nhng
ngi y th ng ro bc.

i vi mt nhc s m, ng
tht c t: Khi ngi li
thm ng, ng bc n bc
thm, ng bo: y l thm.
Bc ti chiu, ng bo: y
l chiu. Mi ngi ngi ri,
ng bo nhc s: ng m ngi
kia, ng m ngi kia. (XV.41).
triu v, nghe ni chung
nga chy, ng hi ngay: C ai
b thng khng? Ch khng
hi nga. (X.12). Khng hi
nga ngha l cha vi hi
nga. (X.12). V ng cng

thng c loi vt: i cu c,

ng ch dng cn ch khng
dng li; bn chim th khng
bn chim ng ng. (VII.26).
ng rt a cm, mau nc
mt. Ti k ln Nhan Hi
cht, ng khc lc, bi thm qu
ti ni mn sinh phi can.
Li thm B Ngu b mt
bnh nan y, ng nm tay, thay
th: V l! Do mnh tri
chng? Con ngi nh vy m
b bnh ! Con ngi nh vy

m b bnh ! (VI.8).
ng thng mn sinh nh
con, g con gi cho Cng D
Trng v tuy n b t, nhng
khng phi ti ca n; g con
gi ca anh cho Nam Dung
(Nam Cung Qut) v nc c
o th tr y tt c dng,
nc v o th khng b hnh
pht.
Nh vy th mn sinh yu li
ng nh cha, c nhiu ngi
tuy bn nm chc tui v vn

theo ng (nh T L, T Cng,

Nhim Cu) v khi ng cht,
tang ng ba nm, khng c
g l kh hiu c.
ng kh i khng phi ch v
ng yu i, yu ngi m cn
v ng t nhin, bnh dn, thn
mt, vui tnh, thnh thc, n
ha
Bi X.16 bo nh, Khng
t khng c dung nghi nh
triu (c bt dung), m rt t
nhin.

Bi VII.4 cng bo khi ng

nhn c th oan trang, thn
thi ha vui. Chng ta thy
nhiu lc ng thn mt vi mn
sinh, hi hp h li, hi ch
hng ca mi ngi, ph bnh
h, ri t ch hng ca mnh
cho h nghe.
ng khng du gim h g
c, bo h:
Cc tr ng rng ta c iu
g giu cc tr chng? Ta chng
c iu g giu c. Ta khng

lm iu g m chng cho cc
tr hay, Khu ny nh vy
(VII.23).
Khu ny nh vy : li
t nhin m thn mt lm sao.
Trn Cang khng hiu tnh
ng, tng ng truyn ring cho
B Ng (con ng) mt phn
thm thy no ca o, hi B
Ng, Ng thnh thc p
khng, by gi Trn Cang
mi bit mnh nghi lm thy
(XVI.13).

Mt hnh ng rt t nhin,
lm cho ta mm ci, l khi ng
cm gy g vo ng chn ca
Nguyn Nhng (mt ngi
quen bit lu rt phng tng,
b c l php) sau khi mng
Nhng: Hi nh khng bit
knh thun ngi ln, ln ln
khng lm c g ng khen,
gi ri m khng cht. Nh vy
ch bo hi ngi ta thi
(XIV.44).
ng thc khc xa ng
Trng Th i Ty Hn,

bung mn ngi c sch v

ging sch, hc tr ngoi mn
c th n th nghip, c k
khng bao gi trng thy mt,
() c khi ba nm khng ng
ra ngoi vn (Trn Trng
Kim Nho gio. Quyn II,
tr.27, Tn Vit in ln th 4); m
mt s nh Nho ca ta nghim
khc ti ni con chu nen nt
khng dm li gn; h c th
sn Trnh ch nht nh
khng phi l ca Khng,
qu nhim Tng Nho m

qun li dy thiu gi hoi

chi ca Khng t.
Trong Nh gio h Khng
ti k vi lc vui tnh ca
ng, nh khi T Cng hi ng
c vin ngc p th nn ct vo
hp nay nn cu c thng
nhn tt m bn i, ng p:
Bn i ch, bn i ch! Ta i
c thng nhn y. (IX.12).
Bi l th ch T Cng l
mt ngi gii bun bn, dng
li l mt thng nhn, v ng
cng p li nh p mt

thng nhn.
Lc khc ng t v ng vi
mt tri bu kh, ch treo m
khng n c (XVII.7); v
theo T M Thin, c ln ng
t nhn ng nh mt con ch
nh c tang.
ng ni a vi Nhan Hi,
bo: Thy tng anh (nh
nhau vi h m) cht ri ch,
khi gp li Nhan Hi sau my
ngy thy tr lc nhau t
Khung (XI.22).

ng ma T Du cai tr mt
thnh nh m dng l nhc
cng nh cai tr mt nc, bo:
M g cn chi ti dao m b.
T Du p: Ngy trc Yn
con nghe thy dy: Ngi
qun t hc o (l, nhc) th
yu ngi, k tiu nhn hc o
th d sai khin.
Bit rng mnh qu vui tnh
m l li, nn ng vi quay li
bo cc mn sinh theo ng:
Ny, cc tr, li anh Yn ng,
li ta ni ch l a thi.

Mt im kh i na ca
Khng t l ng c tinh thn
bnh dn, khng phn bit giai
cp, ai cng dy (hu gio v
loi XV.38), d l ngi thp
m c iu g ng cho mnh
hc th cng hc (bt s h
vn), khng ch nhng ngh
hn, t nhn rng hi nh
ngho hn, nn hc c ngh
b lu (IX.6); bo nu ph qu
m c th cu c th d lm
k cm roi nh xe hu ngi,
ng cng lm c (VII.11).

Trong bi XIII.4, ng ch
Phn Tr nh nhen khi xin ng
dy cho ngh nng; khng phi
l ng coi ngh nng l thp
hn, m ch trch Phn Tr
khng bit rng trau di t
cch, hc o tr dn th gip
c i nhiu hn l cy
rung. ng khen n Bnh
Trng (n Anh), t tng nc
T, l kho c x vi bn, lu
ngy m vn tn knh bn (hoc
lu ngy m vn c bn knh
n: thn d nhn giao, cu

nhi knh chi) (V.16).

Ti chc chnh ng cng
vy. Tnh bn ca ng vi C
B Ngc, mt i phu nc V,
cng bn lm. Khi ti V, B
Ngc sai ngi li thm.
(XIV.25).
ng la bn mi giao du. Ba
hng bn tt l bn chnh trc,
bn thnh tn, bn bit nhiu
(XVI.4). i vi bn th chc
ng cng nh T Du: can gin
mt vi ln thi, nu nhiu ln

qu th bn s mt lng m xa
mnh (IV.26).
Ring ng th ng chp nhn
c li ni thng, d l ca
ngi di. Hai ln T L nng
ny ti th l, xng ging bo
ng: Khng c ni no
hnh o th thi, h tt phi
n vi Cng sn Pht Nhiu
(XVII.5); Bt Ht lm phn
m thy mun qua vi y th sao
phi l (XVII.7); tuy ng cng
c p, a l do ca ng,
nhng ri ng cng nghe li T

L m khng i.
c ng cao nh vy, nn
khng mn sinh no khng va
trng va mn.
Mt l do na khin ng kh
i l ng rt gn chng ta, phc
tp nh chng ta, cng c mt
s nhc im nh chng ta.
Trong thin X chng ta
thy ng kh tnh trong vic n
mc, v c vi thi quen k cc.
ng c ngh s tnh m li

rt c qui c, rt thc t trong

hnh ng, chng hn khi ng
bo nghe li ni ca mt ngi
ri cn phi xem vic lm ca
ngi na (V.9), cho nn
ng khng ch v li ni m
c mt ngi no, nhng cng
khng v phm hnh xu ca
mt ngi m khng nghe li
ni phi ca ngi . Thi
sng sut, c suy tnh,
khng nng ni.
Bnh thng ng rt nhn,
nh trong bi VII.18 ti dn

 trn, hoc khi ng bo ng

bit c nhiu ngh v hi nh
ngho hn (IX.6), v khi ng
bo T Cng rng ng cha t
c o ngi qun t l
khng lo bun, khng nghi
hoc, khng s hi (XIV.28).
Nhng nhiu lc ng li tin rng
ng c s mng lp li s
nghip ca Chu cng, rng tri
cho ng c c, Hon Khi
khng lm g c ng,
(VII.22) rng ch c tri bit
ng thi (XIV.35)

ng rt t nh ngay c vi
hc tr, nh khi ng cho T
Cng ch nh mt mn dng
(ch dng vo c mt vic,
khng phi hng a ti), ri
thy T Cng khng vui, ng
ni thm: Anh nh ci h
lin, ngha l mt th lin p,
qu ng xi cng (V.3).
Nhng cng c khi ng t ra rt
kh chu, nh khi Dng Ha
sai tng ng mt con heo sa
luc chn, ng khng mun gp
y nn rnh khi y i vng m li

nh y t n; ri gia ng,
bt ng gp y, y hi ng my
cu i mun thuyt phc ng
ra lm quan vi y, ng lm
thinh hai ln v cui cng ch
p gn ln: Ti s ra lm
quan (XVII.1). C bt nh
nht l ln ng khng mun tip
Nh Bi, sai ngi ra bo rng
ng au; ngi ny va mi ra
ti ca, ng cm ngay cy n
st ln gy v ht, c y cho Nh
Bi nghe thy.
ng rt tin s mng cu

i, nhng sau mi my nm
bn ba m khng c ai dng,
my ln ng t ra chn nn,
than th mun i cu di
mun v L, iu ta hiu
c: ai cng c nhng lc yu
ui nh vy.
Nhng ng nn nng gip
i ti ci mc hai ln, hai k
phn lon l Cng sn Pht
Nhiu v Bt Ht, mi mi ng,
ng mun i lin th ng qu
vng tnh, khng xt hai k
c chnh ngha hay khng, c

th lm nn s nghip hay
khng. Cng may m c hai ln
T L u can ng v ng i
, nu khng th tt ng cng s
phi b h sau mt thi gian
ngn, gi c ci kin
ci bch ca ng, m va m
hn, va mang ting. V im
ng khng bng Mnh T
sau ny: Mnh T gi ng qui
tc hn, khng chu ung xch
nhi trc tm.
Cu ng tr li T L: Ta
u phi tri bn kh ngi ta

treo m khng n c
(XVII.7) mu thun vi thi
ca ng khi ng khen Nhan Hi
(trong v tuyt lng Trn
Thi) v Nhan Hi tha vi
ng:
o ca thy cao qu cho
nn thin h khng ai theo
c, nhng thy c theo
m lm. Ngi ta khng dung
np c thy th c hi g?
Chnh v ngi ta khng dung
np c thy m thy mi l
bc qun t.

Chnh v Khng t c nhng

lc yu t, mu thun nn ng
mi gn chng ta. Ngi ng
thi (mt vin thi t) coi ng l
mt ng thnh v ng a ti
(IX.6), ngi Trung Hoa i
sau tn ng l mt ng thnh, v
ng tng cho h mt trit l
rt nhn bn, o to cho h
bit bao th h k s qun t.
Danh hiu rt xng. V
trong s bn nm ng thnh m
ti c c tiu s cng s
nghip, ti thy Khng thnh

kh i nht.

CHNG 4.
MN SINH

HAI LP MN SINH
Mn sinh ca Khng t
tng truyn ti ba ngn. Trong
Lun ng chng ta ch thy ghi
tn ba chc ngi (coi Bng
mn sinh cui Lun ng
bn ny thiu vi tn khng
quan trng), ch tr hai ngi l
trong gii qu tc: Nam Dung
(Nam Cung Qut) v T M
Canh; cn th u trong gii
bnh dn.

C gia nh i cha hc ng,

i con cng hc, nh Nhan L
v con l Nhan Hi, Tng Tch
v con l Tng Sm. Cha ch
km ng 5-10 tui, con th km
ng trn di 40 tui, nh
Nhan Hi km ng 39 tui, (c
sch bo km 30 tui, c l
sai), Tng Sm km ng 46
tui.
Ch c khong mi, mi
hai mn sinh c ng mn,
thng nhc ti, v c c hoc
c ti, trong bi XI.2, ng k

tn mi ngi:
c hnh: Nhan Uyn, Mn
T Khin, Nhim B Ngu,
Trng Cung;
Ti n ni: T Ng, T
Cng;
Gii v chnh tr: Nhim
Hu, T L;
Gii v vn hc: T Du, T
H.
Mt s ra lm quan ngay khi
ng cn sng, c ngi phc v
vi ng na. Ti nhn thy

nhng ngi a s thuc v

lp hi ln tui (lp thc ln
tui ch c hai ngi Nhan L
v Tng Tch: Nhan th t cch
km, Tng th a nhn), km
ng hai ba chc tui nh
Nhim Ung lm quan vi Qu
Th L, sanh nm 523; Nhim
Cu cng lm quan vi Qu Th
L, cng sanh nm 523; T
Cng c ti bin bc, c khiu
chnh tr v bun bn, tham
chnh L, sanh nm 521; T
L lm quan L, V, ch km

ng 9 -10 tui.
Mt s khc khng thch lm
quan, sau dy hc. Nhng
ngi ny u thuc lp tr,
nh T H sanh nm 508, Tng
Sm sanh nm 506, T Trng
sanh nm 504[238], (Hu Nhc
sanh nm no, cha r) u
km ng trn 40 tui v km
lp lm quan t 15 n 20 tui.
Nhn xt c th cho ti
on rng lp ngi u tin
xin hc ng c hc lm

quan, cho nn h theo Khng

t ti gi, c trong nhng nm
Khng t bn ba cc nc.
H cn c thy gii thiu vi
cc vua ch hu v cn hi
kin thy trong khi h tham
chnh. V cc nh cm quyn
thnh thong cng hi ng v ti
nng ca cc mn sinh ng,
nh Mnh V B hi v T L,
Nhim Cu, Cng Tn Hoa
(V.7); Qu T Nhin hi v
Trng Do, Nhim Cu (XI.23),
Qu Khang t hi v Trng Do,

Nhim Cu (VI.6), ng p h
u c th tng chnh c c.
Tri li lp sau cng gm nhiu
ngi thng minh nhng theo
hc ng hiu o, sa mnh,
khng thch lm chnh tr m v
dy hc. C th do h thy ti
gii nh thy mnh m cn
khng lm c g nn h
chn; cng c th h sng sau
Khng t ba, bn nm mi
nm, cng thy x hi lon hn
nn cng chn na.

NHAN HI, T L, T
CNG
Theo ti, trong s mn sinh,
c 3 ngi yu qu ng nht,
mi ngi theo mt cch.
Nhan Hi nh tui hn nht,
hin nht, qu ng nh cha, v
tnh gia Khng v Nhan ng
l tnh cha con, m m thn
mt.
T L ln tui nht, ch km
Khng 9-10 tui, coi Khng

na nh thy, na nh anh c,
tnh li qu cng trc, nng
ny ti th l; nhng chnh l v
yu qu thy, khng mun thy
mang ting, hon ton trong
trng, nn my ln xng ging
vi thy. T L khng khi no
xa thy, d nguy him cng
khng ngi, Khng t bit vy
nn bo nu ng chn nn, b
Trung quc v ci b ra bin
ng th s ch c T L theo
mnh thi. T L mng (V.6).
Cng v qu thy, nn mt

ln Khng t au nng, T L
xin cu o cho thy; ln khc
tng thy khng qua khi, T
L bn vi cc bn hc nn
tng thy nh mt i phu (cc
mn sinh s lm gia thn). Khi
qua cn, tnh ri, hay vic ,
Khng t mng Nh vy l di
ai, di Tri chng? ri ni
thm mt cu rt cm ng:
V li, ta cht trong tay gia
thn, u bng cht trong tay
cc tr? C sch bo khi hay
tin T L bt c k t V, d

bit trc rng s mng T L

nh vy, ng cng rt au xt.
Li tin c. C th ni ng
yu T L ch km Nhan Uyn
thi.
Cn T Cng th qu ng ti
ni, h nghe thy ai ch ng th
hng hi bnh vc lin, nh
trng hp Thc Tn V Thc
trong hai bi XIX.23, 24 nht l
trng hp T Cm trong bi
XIX.25: T Cm b T Cng
mng l bt tr tc ngu, nn
ni by.

Khi Khng t mt, T Cng

tang ba nm nh mi
mn sinh khc, ri li cn lm
nh bn m, coi vic khi
hng cho thy ba nm na.
Trong cun Nh gio h
Khng ti gii thiu mt s
mn sinh xut sc c ng
khen: Nhan Hi, T L, T
Cng, Mn T Khin, Trng
Cung, v mt s b ng
mng, nh Nhim Cu, nht l

T Du (T Ng) bing hc, c

tht ng ngy, nht l dm ch
tc tang ba nm l hi cho
l, nhc, kinh t (XVII.21) (Ln
ng gin lm bo T Du l
hng bt nhn, qun cng cha
m bng b ba nm, nn nhn
tm n ngon, mc o p,
nghe nhc mt nm sau khi cha
m cht).
Di y ti ch gii thiu
thm 6 mn sinh pht biu
nhng t tng c ghi li
trong Lun ng. Ch tr mi

mt ngi l T Cng ra lm
quan cn nm ngi kia u
dy hc c, v nhng ngn
hnh ca h chc l do mn
sinh ca h ghi li.
T Cng ch lu li hai bi
tm thng:
Bi XIX.20, T Cng
khuyn ngi qun t khng
nn chung vi m h lu
(m mang ting) v bao nhiu
ti c trong thin h u dn c
v .

Bi sau 21, ng bo ngi

qun t c li th khng giu
gim nn ai cng thy m khi
sa li th ai cng ngng m.
T Trng (Chuyn Tn
S) vo hng mn sinh lp sau,
km Khng t gn 50 tui, hc
rng, hay hi, tnh phng
khong, khng cu n, thch
lm vic kh, nhng cu th.
Khng t ch l khng gi
c o trung, thin lch, thi
qu (tri vi Bc Thng (T
H) bt cp) (Bi XI.15, 17).

Mi u c hc lm
quan, cho nn Khng t
khuyn: c nghe nhiu, thy
nhiu ri thn trng trong li
ni, vic lm th bng lc t
nhin trong (II.18).
C l cng v mun lm quan,
nn T Trng trong thin XX
hai ln hi thy th no th c
th tng chnh (bi 2, 3).
Sau T Trng i , khng
ra lm quan m dy hc. Tnh
t m thc mc, hi Khng t

v nhiu vn : v hnh vi ca
mt s i phu c th (T
Vn, Trn Vn t bi V.18).
V s sng c, bin hoc
(XII.10), c v nhng i sau
ny na, nh trong bi II.23
Lun ng cn chp li hai li
ca ng v t cch ca k s:
phi khng tic tnh mng,
trng ngha l, thnh knh trong
vic t l (XIX.1); v v vic tu
thn, gi c phi kin cng,
dc lng tin o (XIX.2).

ng rt khong t trong
vic giao du. T H (coi
di) cho rng ch nn kt bn
vi ngi kh, cn ngi xu
th nn c tuyt. Mn sinh T
H em li hi T Trng,
T Trng bo: Ti c
nghe khc vy: ngi qun t
tn trng ngi hin m dung
np mi ngi, khen k lng
thin m thng k bt ti. Ta
l bc i hin th ai m ta
khng dung np c? Cn nh
ta m bt hin th ngi ta s c

tuyt ta, ch u c tuyt c

ngi? (XIX.3).
Nh vy ta thy ng mong
c lm bc i hin, ch
khng nhn nh T H. Khng
t thc hiu r mn sinh khi
bo T H bt cp m T
Trng thi qu, v khuyn T
Trng phi thn trng trong li
ni.
T Du (Ngn Yn) cng
trc tui T Trng, tuy c hi
lm mt chc quan cai tr mt

p nh (V Thnh) Nhng
c Khng t khen l gii vn
hc (XI.2), chuyn l nhc v
em l nhc ra dy dn, nn
Khng t ni a l dng dao
m b m g.
V sau, chc ng cng thi
lm quan m dy hc, nu
khng th cng rt quan tm ti
vic dy hc.
Trong bi XIX.12, ng ch
T H ch dy hc tr nhng
vic vy nc, qut tc ng

i, ti lui, ch l ln ngn,
cn phn gc l o l th khng
dy.
T H nghe vy, bc kin ca
T Du, bo dy hoc phi theo
th t, iu ny dy trc, iu
no dy sau, ch nu dy cng
mt lc c ngn ln gc th ch
thnh nhn mi theo c.
Ch trng ca T H ng.
Hnh nh T Du cng hay
ph bnh ngi khc, khen T
Trng c tuy cao nhng

cha phi l bc nhn

(XIX.15).
Bi XIX.14, ng theo ng
ch trng ca Khng t,
khng trng hnh thc, bo vic
tang l m biu l ht lng
thng xt th ri.
V li ny na ca ng,
chc cng hp Khng t:
Th vua m can gin nhiu ln
qu th s b nhc; chi vi bn
m can gin nhiu ln qu th
bn s xa mnh (IV.26).

Hu Nhc (Hu t)
khng r km Khng t bao
nhiu tui, theo Mnh t th
dung nghi ging Khng t, nn
c ln T H, T Trng, T
Du bn vi nhau nn phng s
Hu Nhc nh phng s
Khng t, Tng t can, h mi
thi. (ng vn cng thng
bi 4). D sao, ng cng
c bn ng mn trng lm,
v trong Lun ng, ch c ng
vi Tng Sm c xng l
Hu t, Tng t; nhng Khng

t khng nhn xt g v ng c.
ng nh nhiu, thch o c
nh Khng t v c c cao.
ng v bn, cho hiu l gc
ca c nhn (I.2); ca vic tr
nc: ngi no hiu th
khng mun xc phm b trn,
khng mun xc phm b trn
th khng lm lon.
Hai bi I.12, 13 cng c gi
tr v t tng.
Bi 12, ng hiu r cng
dng ca l: tuy tit ch, cho

dn khi phng ng, nhng

nht l iu ha cho dn
c vui v, ha hp.
Bi 13, ng khuyn ta mun
c hn iu g th iu phi
hp ngha mi gi c; cung
knh m hp l th mi khi
nhc.
ng tht l ngi thn trng
trong hnh ng.
T tng v chnh tr ca
ng rt hp vi Khng t. Khi
L Ai cng phn nn rng v

mt ma, thu thu khng

tiu, phi lm sao? Hu Nhc
khng khuyn Ai cng tng
thu m cn bo nn gim i,
cho dn no , m dn no
th vua s khng thiu; dn
thiu thn th vua khng lm
sao c (XII.9).
Dn l gc ca nc, ch
trng ca ng nh vy cng l
v bn na.
T H (Bc Thng) km
Khng t 44 tui l thy hc
ca Ngy Vn Hu, Khng t

khen l gii v vn hc, nhng

ch l bt cp (XI.15) cha
t c o trung, phi c
sng sao cho ra nh nho qun
t, c o c cao, ch ng
ch ch trng ti vn hc, ti
ngh (VI.11).
Tnh ng c tn cn thn,
nh trong cch dy hc tun t
tin tng bc ca ng m T
Du ch trn; ng v thn
trng qu m ha hp hi nh
cch kt bn ca ng m T
Trng bc.

Lm Ng ng trong La
sagesse de Confucius (Victor
Attinger 1949) cho ng hon
ton l mt hc gi. Li
ng. Trong s trn mi bi
chp ngn hnh ca ng, gi
na l li bn ca ng v vic
hc.
Theo ng, lc no cng phi
hc. Hc m tha th gi v sc
khe th nn lm quan, m lm
quan m tha th gi sc khe
th nn hc (XIX.13).

Ngi qun t phi hc ri

mi thu o (XIX.7).
Cch hc l mi ngi bit
thm c iu mnh cha bit,
mi thng khng qun nhng
iu mnh bit (XIX.5).
Ci g cng nn hc. C
nhng ngh nh cng ng xem
xt, nhng ng nn i su vo.
(XIX.4).
H hc rng m vng ch
hng, hi iu thit thc m
ngh n vic gn (vic thc

hnh nhng iu th l c
c nhn (XIX.6).
Bi I.7 ng cng khuyn
phi coi trng s thc hnh,
o lm ngi trc ht: Tn
trng ngi hin, coi thng
sc p, ht lng th cha m,
liu thn th vua, giao thip vi
bn b th n ni phi tht tnh,
(ngi nh vy) tuy cha h
hc g ti cng cho l hc
ri.
C l chnh v ng trng s

hnh nh vy cho nn b T
Du ch l ch dy hc tr
nhng vic vy nc, qut tc,
ng i, ti lui.
Ba bi XIX.8, 9, 10 ni v
qun t v tiu nhn, khng c
g c bit.
Ti n bi XIX.11;
trong ng khuyn: khng
c vt qua i tit, cn tiu
tit th ty tin, trong phm vi
hay ra ngoi cng c. Nh
vy l ng c lc cng bit

quyn bin, khng qu cn

thn, ti c chp u.
Sau cng l Tng Sm (T
Du) c l l ngi nh tui nht
v chc chn l trit gia ni
ting nht trong bn. ng km
Khng t 46 tui, sau truyn
c o ca thy, vit cun
i hc, cun Hiu kinh (?)
dy T T (chu ni Khng t)
ri T T li truyn cho Mnh
t.
Trong Nh gio h Khng

ti vit rng Tng Sm rt c

hiu, khim tn, n hu, t ni,
Khng t ch l l (XI.17)
tc chm chp, gn nh ngu
n. Ti cho rng Khng t ch
ni Ng o nht d qun chi
(o ta ch c mt l m qun
thng tt c IV.15) m Tng
Sm (lc mi khong 25-26
tui l cng) hiu c l l
l trung th (Phu t chi o,
trung th nhi d h) th qu l
mt t xut sc, hiu thu
c t tng ca thy, vt c

T L, T Cng, cha chc

Nhan Hi hn khng.
Tng Sm c sinh trong
mt gia nh m cha m u
hin c.
Cha l Tng Tch (im),
thanh cao, bnh d, thch an
nhn, m chng ta cn nh c
ln c Khng t khen l ch
hng ging mnh v ch mun
ngy xun cng vi nm su
thanh nin, su by ng t
dt nhau i tm sng Nghi

ri ln hng mt nn V Vu,
va i va ht, ko nhau v
nh (XI.25).
V m ng, chng ta c
bit truyn thuyt ny: c
ng dt vi, c ngi chy v
cho hay con c l Tng Sm
git ngi ch, c khng tin,
thn nhin ngi dt; mt lt sau
ngi th hai cng chy v bo
tin , c vn khng tin; ti ln
th ba c mi hong ht.
Tng Sm ni ting l c

hiu, nghim trang, n hu,

tht th, nht l sa mnh rt
sing. Mi ngy ng t xt ba
vic: lm vic g cho ai c ht
lng khng, giao thip vi bn
b c thnh tn khng, thy dy
cho iu g c hc tp cho
nhun khng? (I.4).
ng c mt cu ng lm
chm ngn: Qun t d vn
hi hu, d hu ph nhn
(ngi qun t dng vn
chng hp bn, dng bn
gip nhau tin ln c nhn

 XII.24).
ng thng ni n o
hiu, cho rng ngi trn m
thn trng trong tang l cha
m, truy nim v t t t tin xa
th c ca dn s thun hu
(I.9), nh vy l ngi trn phi
lm gng cho ngi di, m
c hiu l c cn bn.
Trong hai bi XIX.17, 18
ng nhc li li ca Khng t
v hiu.
ng khng lm quan, nhng

cng nh Khng t thng

c cc nh cm quyn hi
kin nh khi ng au nng, t
bit mnh sp cht, khuyn mt
i phu nc L l Mnh Knh
T ba iu: c ch dong mo
nn nh, nt mt nn nghim
tc, thnh tn, li ni nn hp
l, (VIII.4); v khi mt mn
sinh ca ng c lm php
quan, thnh ng, ng bo:
Ngi trn b chnh o, dn
chng phng tng khng gi
php t lu ri, nu xt c

thc tnh ca ngi phm ti th

nn thng xt h ch ng
nn mng (v ti minh quyt
ca mnh) (XIX.19).
Ln khc ng bo k s tc
k hc v tu thn sau ra gip
nc, phi cng cng, quyt
tm v nhim v nng m ng
xa. Nhim v l lm iu nhn,
cho nn gi l nng; phi lm
cho ti khi cht, cho nn bo l
ng xa (VIII.7).
Trong Lun ng c trn 10

bi ghi ngn hnh ca ng. Ti

xin gii thiu mt bi na, bi
VIII.3, v nhiu ngi khng
hiu hoc hiu lm ng. Bi
chp:
Tng t b bnh nng (kh
qua), cho gi cc t ti, bo:
Gi chn ta ra xem, gi tay ta
ra xem. Kinh Thi c cu: Phi
nm np chm chm nh i
xung vc su, nh i trn lp
bng mng. T nay v sau ta
mi bit chc thot khi hnh
lc cc tr.

Thi xa m thi nay nhiu

ngi cng cn vy, ngh rng
con m lm iu g tri php
nc ti b ti nng, b hnh lc
(thi Khng t l b cht u,
cht chn, cht tay, ct mi,
xo tai, b thin) th l lm nhc
ln cho cha m, t tin, l mang
ti i bt hiu. Chng ta cn
nhi T M Thin, chng c ti
g c, ch v bnh vc mt tng
ti, ng bit chc l khng phn
quc, tc Li Lng m b Hn
V nghe li sm tu, bt

ng phi chu ti thin, ng

nhc qu ch mun t t, phi
rn nut nhc m sng son
cho xong b S k, m trc
khi mt, thn ph ng giao cho
ng tip tc. Nhng mi khi
nh n ti i bt hiu ca
mnh, ng li tot m hi.
Tng Sm rt c hiu nn rt
s lm ci g phm ti b
hnh lc, phi nm np gi
mnh sut i nh i xung vc
su, i trn lp bng mng; v
khi sp cht mi chc rng

mnh gi trn c o hiu.

ng bo mn sinh gi chn, gi
tay ng ra xem cn nguyn vn,
khng b cht v phm ti
khng, ch khuyn mn sinh
cng phi gi mnh nh ng,
ch khng c khc.
i sau c nhng h nh,
khng hiu o hiu ca c
nhn nh vy, cn c vo cu
Thn th pht phu, th chi ph
mu, bt cm hy thng
trong Hiu Kinh (khng chc l
ca Tng T), m cho rng

thn th mnh do cha m sinh

ra th phi gi trn, khng c
t hy n d l tc, da, mng
tay, mng chn, cho nn
nc ta, hi u th k ny, khi
c phong tro ng Kinh ngha
thc, bn h nh khng chu
ct tc, ch cc nh cch mang
duy tn l lng nhng, theo
Ty, b o Khng.
o Khng c bao gi ch
trng nh vy u. M Khng
t cn rt khong t, em con
gi g cho mt mn sinh b t

ti, tc Cng D Trng, v ng

bit rng Cng D Trng b
oan. ng khng tin s cng
bng ca lut php thi ng.
Hnh ng ca ng tht
ng phc.
Tng Sm sau c sp vo
hng t phi, bn ngi c
th chung phi hng vi
Khng t trong Khng miu:
Nhan Uyn, Tng Sm, Khng
Cp (T T), Mnh Kha.
Chng ta thy cc mn sinh

ca Khng t u km xa
Khng v li T Cng nhc vi
Thc Tn V Thc (mt i
phu nc L) rt ng:
Ly bc tng cung tht
lm th d. Bc tng ca T
ti (m ca tt c cc mn sinh
khc cng vy) cao ti vai, nn
ngi ng ngoi thy c
nhng ci p trong nh. Bc
tng ca thy ti (Khng t)
cao my nhn (th mi nhn
l by, tm thc, non 2 mt),
nu khng qua ca m vo th

khng thy c nhng ci p

trong tn miu, s kin trc cc
in phong ph ra sao.
(XIX.23).

CHNG 5.
T TNG CHNH TR

HON CNH
Mun nhn nh t tng
chnh tr ca Khng t, chng
ta ng qun 6 iu ny:
ng thuc giai cp qu tc,
nhng ti i ng suy,
ngho, v thi tr ng sng mt
cuc i gia hng qu tc v
bnh dn, ch lm mt chc li
nh; v vy ng c np sng,
np suy t ca gii qu tc,
nhng cng d gn gi bnh

dn, c thin cm vi bnh dn,

bnh vc bnh dn, gip cho h
thng tin. V im , ng ch
l bn ca bnh dn thi. Khc
hn Mc t sau ny, l ngi
trong giai cp bnh dn; ng vn
thin v quan im qu tc hn
l quan im bnh dn, cn
Mc t hon ton ng v quan
im bnh dn.
Thy t ca ng l qu tc
ca nh n, nhng ti i ng
trn nm trm nm theo
Chu, nn khng cn l ngi

n na. ng hon ton theo

Chu v rt phc Chu cng,
ngi c cng lm cho Chu
thnh vng, vn minh hn n.
ng sinh trng L m
vua L l hu du ca Chu
cng (Chu cng phong t L
cho con l B Cm
XVIII.10), do gi c
nhiu tc l, l nghi, th ch
ca Chu; c th ni L vo thi
Khng t l trung tm vn ha
nh Chu, nn Khng t khen
L c nhng ngi qun t

(V.2), v bo nc L ch thay
i mt bc thi th t c
o ca tin vng, tc o ca
Vn vng, V vng, nh
Chu.
ng bm sinh tn nhi hiu
c, ngha l tin v thch kinh
in ca c nhn, thch c l
nghi, tc l c nhn na, cho
nn mi c truyn thuyt rng
hi b ng hay chi tr t l.
ng sinh gn cui thi
Xun Thu, thi m ch

phong kin tuy suy nhng vn

cn c duy tr c. T Hon
cng l v b u tin v c
uy th nht trong s ng b vn
mun danh thin t nh Chu
hp cc ch hu, v v gi mi
c lt vua Chu nhng cha
kp thi thnh th cht. Nh mi
ngi khc thi ng, c l c
Mc t, Mnh t sau ng na,
Khng t cho ch phong
kin l hp php, hp l na, v
hon cnh thi i cha cho
ng quan nim c mt ch

 no khc thay ch
phong kin. Phi gn ti cui
i Chin Quc, bn php gia
mi ln ln quan nim c
mt ch mi, ch qun
ch chuyn ch.
Chng ta nn nh Chu V
vng v Chu cng lp ch
phong kin l v t ai qu
rng, khng th t cai tr ly ht
c, phi ct t, phong cho
ngi thn v cng thn h
t tr di s kim sot ca
Chu. Ti thi Khng t, t c

phn rng hn na, m tnh

trng kinh t, x hi khng thay
i my; canh nng cha pht
trin; (v cn l thi i
ng), dn s cha tng bao
nhiu, c Trung Hoa may lm
c 10- 15 triu ngi (5000
nm sau ti u th k nguyn
Ty lch mi c 58 triu);
nc ln nht nh T may mn
lm c vi triu ngi, mt
hai ngn chin xa (4000- 8000
qun), nh vy d c lm b
ch cc ch hu, tim ngi

thin t ca nh Chu th cng

vn phi theo ch phong
kin ca Chu, ch lm sao c
qun chim ng,
quan li cai tr c Trung
Quc m lp ch qun ch
chuyn ch c.
Vo khong cui i Khng
t, Trung Hoa mi bt u c
st, bc qua thi i st;
mt trm nm sau, thi Mnh
t, c cy st, ba, ru st, rng
r mi c khai ph, canh
nng mi pht trin mnh, dn

s tng ln mau; ri khong 50

-100 nm sau na, mi c
nhng v kh bng st, c cuc
cch mng v chin thut: t
dng chin xa m dng b binh
v k binh (bt chc r H),
c nhng cng cuc thy li
(o kinh, p ) ln lao; v
ti th k th ba trc k
nguyn Ty lch mi c vi ba
nc nh T, S, Tn
cng thnh ngh ti vic
thng nht Trung Quc.
Tn tuy km vn minh nht

nhng t ai rng, ph nhiu

(cnh ng Thnh T
Xuyn), a th him yu, (ca
i Hm Cc) khng b cc nc
chung quanh quy ph; li nh
cc t tng Thng ng, L
T, m c mt t chc hnh
chnh (chia nc lm qun
huyn, bt nm gia nh phi t
co ln nhau, bt ngi dn no
cng phi c chng minh th,
dng nhng hnh php cc
nghim nm ht dn), v
b (ngi dn no cng phi i

lnh, lnh thi bnh th lm

rung, gi trt t trong
min), ri li dng nhng
thut ca php gia (do thm,
hi l, m st) lung lc i
thn, tng qun bn ch, do
m ln ln thn tnh c
lc quc nm -221, thng nht
Trung Quc, b ch phong
kin, chia su nc thnh 36
qun. Khng t mt nm 479
lm sao c th ngh n mt s
thng nht nh vy c?
Trch ng th cu; gi ch

phong kin l khng t ng

vo thi i ca ng.
Khng t khng th quan
nim c mt ch mi, m
cng khng th tr li ch
truyn hin thi Nghiu, Thun
mc du thi l thi l tng
theo ng, l hong kim thi i
ca Trung Quc nh tt c cc
trit gia Tin Tn u tin. Thi
Nghiu Thun trc nh Chu,
trn ngn nm, dn cn tha
tht, mi b lc c vi ngn,
vi vn ngi l cng, vin t

trng c cc b lc bu ln
s truyn hin c l ch l nh
vy; n thi Khng t, mi
nc ch hu ln nh T c
th c mt hai triu dn, khng
th bu vua c m s truyn
t (qun ch) l mt giai on
cn thit, trc khi nhn loi c
iu kin thnh lp ch
dn ch i ngh ngy nay.
S bin chuyn t mt b
lc ln thnh mt quc gia, ko
theo s bin chuyn t ch
bu ngi th lnh ni ngi (tc

truyn hin) ln ch truyn

t. Trung Quc s bin
chuyn xy ra tr nht t
thi Thng, sm nht t thi
H. Khng t lm sao c th
tr ngc li c ngn ri nm
c? ng phi tn qun, chp
nhn s truyn t, m ch tm
cch ci thin n thi. thi
ng khng ai c th lm khc
c.
Su iu k trn gip ta hiu
c ti sao Khng t mt mt
c t tng bo th, gi x hi

c, dng tiu chun ca x hi

c, iu chnh quyn li, ngha
v vua ti; mt khc c t
tng tin b, cch mng na,
o to mt giai cp mi; k s
gip giai cp qu tc tr
nc, thay th hng qu tc
thiu ti, thiu c. Giai cp
mi, k s i a s trong
gii bnh dn, con a ch mi
v thng nhn, v cui thi
Xun Thu, nng nghip pht
trin nh phng php canh tc
v nng kh c ci thin,

m thng nghip cng bt

u thnh, nht l nc T.
Trong chng ny ti s xt
ba im cn bn trong t tng
chnh tr ca Khng t:
Tng Chu tc duy tr ch
phong kin.
Chnh danh iu chnh
ch , lp li trt t cho n
vng li, khi bng hoi.
c tr l qui kt ca s
chnh danh.

TNG CHU
Thin Bt dt, bi 14, Khng
t ni:
Nh Chu chm chc l
ch ca hai triu i trc (H,
n) nn vn v rc r bit bao!
Ta theo Chu (Ng tng Chu).
Theo Chu tc l theo ch ,
chnh tr, x hi, php in, l
nhc, gio dc ca nh Chu,
do Chu cng ch nh sau khi
chm chc, sa i l ch ca

H, n.
Sut i Khng t ch mong
ni c s nghip ca Chu
cng, cho nn khi b vy
Khung, ng ni:
Vua Vn vng mt ri, l
nhc, ch ca ng chng
truyn li cho ta sao! Tri m
mun hy dit vn ha th
ngi sau u c c tha
hng n; Tri m cha mun
hy dit vn ha th ngi
Khung lm g c ta?

(IX.5).
V nh ti ni, ng ao
c iu lm, ti ni n m
nh ng, khin ng thng nm
mng thy Chu cng; khi no
lu m khng nm mng thy
Chu cng th ng bun, t cho
l mnh suy ri (VII.5).
n g tng Chu (duy tr vn
ha ca Chu) ch khng tn
Chu, ti mun ni: Khng tn
th thin t ng thi ca nh
Chu. Trong b Xun Thu ng

vn khng qun nh Chu, vn

chp vic vua Chu trc vic
ca L, v cc ch hu khc,
coi nh vic trong Xun Thu
l vic ca thin t; nhng
sut b Lun ng chng ta
khng thy mt bi no nhc
n vua nh Chu thi ng c.
Vic ng qua Chu kho
v l, nh trong Chng II ti
ni, cha chc c tht,
m nu c tht th cng khng
thy ng nhc n vua Chu. V
khi thi lm quan L, ng bn

ba cc nc ch hu, nm ln
V, hai ln qua Trn, mt ln
qua Tng, mt ln qua S, mt
ln tnh qua Tn m khng
c ln no ng c qua Chu
c. (Sau ny Mnh T cng
vy, mc du ch trng thng
nht thin h m qua T,
Lng, ng ch khng qua
Chu).
iu qu kh hiu,
Khng t cho rng Chu yu,
nh qu ri, khng th gip
Chu phc hng ln c

chng? Trong Xun Thu, ng

chp truyn thin t nh Chu b
ch hu gi ti hp hi ngh
Tin Th, m thin t khng
dm t chi, phi i, v ng
phi giu vic , bo thin
vng i tun H Dng.
Chu b ln hip nh vy, chc
Khng t (v sau, Mnh t
na) chn ngn, cho rng vn
ca nh Chu khng th cu
c.
Chng ti ch on nh vy
ch trong Lun ng khng c

ch no h cho ta thy thm

ca Khng t v im c.

KHNG THCH CCH

MNG
Lm chnh tr, h bo th th
khng thch cch mng, hiu
theo ngha c: thay i mng
tri, tc h b mt ng vua
bng v lc. Khng t cng
vy.
ng rt cao vua Thun,
(coi cc bi VIII.18, 19), cho
rng t ca Thun hin r
trong nhc thiu, v ng c ln

ham hc nhc thiu, n ni ba

thng khng bit mi tht,
khen nhc cc hay li cc
tt lnh (tn m h, hu tn
thin d). Cn V vng nh
Chu cng c ng khen l mt
v vua c ti, nhng c km
vua Thun, km c Vn vng
(cha V vng) na, cho nn
nhc ca V vng ch cc
hay thi, ch cha cc tt
lnh (tn m h, v tn thin d
III.25). S d vy l v vua
Thun c vua Nghu nhng

ngi cho, m Vn vng tuy

c hai phn ba thin h ri
m vn thn phc nh n
(V.11-20); cn V vng phi
dit vua Tr, ngha l phi dng
v lc, phi lm cch mng,
mi c ngi, mc d l c
mc ch chnh ng: cu dn
khi ci ha phi sng di ch
tn bo ca Tr.
C th trong thm tm,
Khng t ch V vng d sao
cng l mt lon thn i vi
nh n, ch khng thn phc

nh n nh cha.
Ti on nh vy v trong
Lun ng bi VII 14,
Khng t khen B Di, Thc T
l ngi nhn, m Di, T rt
ch V vng. H l hai ngi
con vua nc C Trc, khng
chu nhn ngi vua, b i n,
sau qua gip Vn vng nh
Chu l ngi c c. Nhng khi
V vng em qun dit Tr,
h dp u trc nga V
vng, can: Cha mt khng
chn m dy can qua, c ng

gi l hiu khng? Lm ti m
git vua, ng gi l nhn
khng? V vng khng nghe;
khi dit nh n ri, thin h
u tn Chu, duy Di, T cho
hnh vi ca V vng ng xu
h, khng thm n la nh Chu,
n ni Th Dng, hi rau vi
m n. Sau chu cht i
trong ni.
Khen Di, T tc l ch cuc
cch mng bng v lc ca V
vng. Khng rt ght dng lc
v phn lon (t bt ng qui,

lc, lon, thn. VIII.20). ng

ngh nu vua khng t cch
th phi la ngi khc thay
mt cch n ha.

BO TH NHNG CI
THIN
Khng mt nh t tng no
ch bo th, hon ton bo th
thi, m lu danh li i sau
c, v nh vy khng cng
hin c g mi cho i.
Khng t bo th, hiu c v
ng hiu rng dn tc no
mun mnh, x hi mun vng
cng cn phi gi mt s truyn
thng khng th ct t hn vi

d vng c.
Truyn thng l mt th keo
gn cc phn t trong x
hi.
Nhng mun bo th th
phi sa i, ci cch t nhiu
cho hp thi, nu khng th x
hi khng tin c, m s phi
chu mt lut o thi. Chng
hn thi xa, khi t cha sn
xut c nhiu, ngi ta dng
m gai, nhng ti thi Khng
t, t sn xut nhiu, m t

r hn, tn cng hn, th

ng dng m t. (IX.3).
Khi Nhan Uyn hi php tr
nc, ng p: Theo lch nh
H, ngi xe nh n, i m
min nh Chu, nhc th theo
nhc v v thiu (XV.10).
Theo lch nh H v lch nh H
ly thng u lm thng ging
(nh m lch ca chng ta ngy
nay) tin cho vic nng hn l
ly thng t, tc thng 11 lm
thng ging nh nh Chu, hoc
ly thng su, tc thng chp

lm thng ging nh nh n;
dng xe nh n kin c, khng
hoa m nh xe nh Chu; i m
min nh Chu v kiu m
p hn c.
Nh vy ta thy ng khng
theo hn nh Chu, khng hon
to n tng Chu: ng ch Chu
khng thc t khi lm lch, v
xa x, qu trng vn khi dng
xe.
Trong mt on sau, khi xt
v l, ng khuyn cc vic l

nn tit kim, ng trng hnh

thc; ng dng nhiu hnh
pht, ng ham git ngi l
ng cng mun sa i phong
tc, lut php ca Chu, v Chu
qu c tt xa x v a st, nh
mi triu i no mun cho x
hi c trt t sau mt cuc
chin tranh dit triu i trc.
Ci cch nh vy l bin
quyn bin (bi IX.29, ng
khuyn phi ng vng trong
chnh o, nhng cng phi
quyn bin, ty thi), bit trnh

cc oan, m va phi, ng
thi qu, ng bt cp, gi c
trung dung, m ng khen l rt
p: (Trung dung chi vi c d,
k ch h h! VI.27).

CHNH DANH
Khi xt t tng chnh tr
ca Khng t, nh no cng
nhn rng mt qui tc chnh
ca ng, mt pht kin ca ng
l thuyt chnh danh.
T L, mt hc tr thn ca
ng, ngc nhin khi ng a ra
thuyt , ch n l vu khot b
ng mng: Do, anh tht l th
thin. Ngi qun t c iu g
khng bit th ng ni by.

Nu danh (hiu) khng chnh

(xc) th li ni khng thun l
(v danh hiu khng hp vi
thc t); li ni khng thun th
s vic khng thnh; s vic
khng thnh th l nhc, ch
khng kin lp c; l nhc,
ch khng kin lp c th
hnh pht khng trng; hnh
pht khng trng th dn khng
bit t tay chn vo u
(khng bit lm th no cho
phi). Cho nn ngi qun t
dng ci danh th tt phi ni

ra c (ni phi thun l),

ni iu g th tt phi lm
c. i vi li ni, ngi
qun t khng th cu th
c. (XIII.3).
Trong Chng II ti ni
ng mun bo T L rng vic
u tin lm cho V c yn
tr l lp mt cng t khc lm
vua V, ch Xut cng
Trip khng c m n
Khoi Qu v cng khng c:
Khoi Qu c ti mun m st
m. Trip c ti c li cha,

Khoi Qu v Trip l cha con

m tranh nhau ngi vua, c hai
thiu t cch nh vy m tr
dn th danh bt chnh, m
ngn bt thun, dn khng
phc, nc s lon.
Quan nim: trn phi ra trn,
di phi ra di , khng
mi m g. Trc Khng t,
cc s gia Trung Hoa c
truyn thng chp ng s thc
nhng hnh vi xu, tt ca vua
cha v cc quan ln nh v
ph bnh mt cch cng tm

nhng hnh vi ngay khi mi

xy ra, khng king n ai c.
Theo Mnh T trong Li Lu h,
bi 21, chng ring L c Xun
Thu, m Tn cng c b Thng,
S c b o Ngt, u l
nhng b s bin nin chp vi
tinh thn . Li chp s y
hm ci chnh danh. Nhng
Khng t c cng to ra
danh t chnh danh v l lun,
ging gii, t n thnh mt qui
tc trong bi XIII.3 dn trn.
ng bo danh vi thc phi

hp nhau, nu khng hp nhau

th gi tn ra, ngi ta s khng
hiu, l lun s khng xui, mi
vic s khng thnh, l nhc,
hnh php khng nh c m
x hi s hn lon. ng vua l
ngi c Tri giao ph cho
nhim v lo cho dn n,
mc, lm gng cho dn, dy
d dn, dn c sng yn
n. Lm trn nhim v l
danh xng vi thc, nu khng
th khng ng gi, khng th
gi l vua c; cng nh ci

bnh ng ru c cnh gc,

i trc gi l ci c, n
thi Khng t, ngi ta bin i
n, b cnh gc i th khng gi
l ci c c na. Mun gi
n l ci c th phi gi
nhng cnh gc ca n nh
trc, nu mun b cnh gc i
th phi t cho n mt ci tn
khc. Mun c gi l vua, th
phi theo tiu chun vua ca c
nhn, ca x hi Chu. ng vua
no khng theo tiu chun
th khng gi l vua c na,

nh trng hp Khoi Qu v
Xut Cng Trip nc V, cha
khng ra cha, con khng ra
con, cha con tranh ngi nhau,
nh vy lm gng cho dn sao
c, t l nhc, hnh php
bt dn theo sao c; tt phi
la mt ngi khc anh hay
em ca Khoi Qu chng hn
lm vua V. Khng t khng
v vua V, tc Xut cng
Trip (bi VII.14) chnh l nh
vy. V tuy khng ni ra, ch
ng cng c cch mng ri

. H chnh danh th qui kt

tt phi l cch mng.
Qui kt , ng khng th
ni thng ra cho mn sinh (T
L, T Cng) c, m cho
h hiu ngm, v lc ng l
khch ca V, xen vo ni
chnh ca ngi ta sao c.
V mn sinh ca ng chc cng
hiu ng.
Tuy nhin, nh trn ti
ni, ng vn khng a cch
mng bng v lc nh V

vng, cho nn c l ng ch
mun i vua bng mt cch n
ha, c th l do s bn tnh
gia cng tc v cc i phu
triu nh V.
Trong cuc dy hc ca ng,
ng khng pht trin thm
thuyt chnh danh, theo ti
on, mt phn v ng n ha,
khng mun cch mng, mt
phn na v ng t ni. Nhng
trong mi my nm bn ba, c
vua ch hu no hi ng v
php tr nc, ng thng bo

h phi sa mnh cho chnh

nh, hnh ng cho chnh
nh, v bn ch chnh gi,
chnh d (XIII.17), l mt
chm ngn bt h ca ng.
im ny ti s xt thm trong
on sau.
Vy mun c danh chnh
th thn phi chnh. Ngn cng
phi chnh na: li mnh ni vi
vic mnh lm phi hp nhau,
khng c ni chiu m lm t
(Qun t s k ngn nhi qu k
hnh XIV.27), khng c

li ni th knh cn m trong
lng th khng; hn na, phi
sing nng v vic lm, thn
trng v li ni (mn s,
thn ngn I.14); v nn
chm chp v li ni, mau
mn v vic lm (nt ngn,
mn hnh IV.24).
Nh vy l phi thnh, tn.
im ny ti cng s xt trong
on sau.
mang ci danh l vua th
phi lm trn trch nhim ca

ng vua, nu khng s mt ci
danh, v mt lun c ngi.
Trong thin XVI, c hai bi
2 v 3 ni n nhim v .
Bi 2, Khng t bo:
Thin h c o (chnh tr
tt) th thin t nh l nhc, ra
lnh chinh pht; thin h v o
(chnh tr xu) th ch hu nh
l nhc, ra lnh chinh pht. Ch
hu quyt nh, ra lnh th c
khong mi i, t khi khng
mt nc. i phu quyt nh,

ra lnh th c khong nm
i, t khi khng mt nc. Gia
thn (ngha l nhng ngi tay
chn ca i phu) nm quc
chnh th c khong ba i, t
khi khng mt nc. Thin h
c o th chnh quyn khng
trong tay i phu. Thin c o
th dn thng khng bn ring
vic nc.
Ch i (th) trong on
trn l i vua v Triu Thng
a th d dn chng: nc
T, t khi Hon cng xng b,

nm ht quyn ca Thin t,
nn n i Gin cng, c
ng mi i, h Trn chuyn
chnh, Gin cng b git; k t
khi Qu Hu chuyn quyn,
c bn i, ri b bi thn l
Dng H chim ht a v, b
t Qu Hon t (nh vy gn
ng vi s nm i; nhng
cn bi thn chuyn quyn th
Triu Thng bo nh Dng
H nc L b dit ngy, ch
khng i n ba i.
Ti cho rng nhng con s

mi i, nm i, ba
i ch ct cho chng ta hiu
i l nhng k a v cng
thp m nm chnh quyn th
nc cng mau b dit thi.
Bi 3, Khng t li ni:
Quyn ban tc lc khng
thuc v cng tht (nh vua L)
nm i ri, quc chnh
trong tay cc i phu bn
i ri, cho nn con chu Tam
Hon suy vi ri.
Tam Hon y tr ba h

ln L: Qu Th, Mnh Th,

Thc Th u l hu du ca
Hon Cng (nc L).
Trong hai bi Khng t
xt nguyn nhn hn lon ca
thi Xun Thu v cho l ti
thin t nh Chu khng lm
trn trch nhim, quyn lt
vo tay ch hu, m ch hu,
nh L, cng khng lm trn
trch nhim, quyn lt vo
tay bi thn, vy l khp thin
h u v o, mun cho thin
h hu o tr li nh hi u

Ty Chu th phi chnh danh,

p dng ng tiu chun ca x
hi thi Vn vng, Chu cng.
Thin h m lon, li trc ht
l bn vua cha, iu
Khng t hiu r. Khi ng bo
vua phi ra vua, b ti phi ra
b ti (qun qun thn thn
XII.11), l ng mun cho T
Cnh cng hiu rng nu vua
khng ra vua th b ti s khng
ra b ti. Nhng trong b Lun
ng, ta thy ng khng nng li
trch cc vua cha nh Mnh

t sau ny.
Nh T Cnh cng, ng ch
bo: c bn ngn con nga
ngha l c ngn c xe, lm mt
vua ch hu ln m khi cht
khng c c g ngi dn
khen (XVI.12); ng vua b ng
ch nht, ( cht trc ng) l
Tn Vn cng, th cng ch
quyt nhi bt chnh (xo
quyt m khng chnh i
XIV.15); cn T Hon cng
ham tu sc, n ni v bn tiu
nhn m cht 60 ngy ri mi

c chn, khin cho triu nh

T lon, th ng khng ch m
cn khen l chnh nhi bt
quyt na, v Hon cng nh
Qun Trng, c cng vi
Trung Quc (coi mt on sau
ni v Qun Trng).
S d ng c ging n ha
nh vy i vi bn vua cha v
ng cn nng lng tn qun,
khng nh Mnh t mt th k
sau.
Tri li i vi bn b ti

tim v, thon nghch th ng rt

nghim khc. V ng chm
Thiu Chnh Mo khng chc
c, nhng vic sai ph ba
thnh ca ba h Mnh, Thc,
Qu L, khi ng c ct
nhc ln chc quyn tng
quc th s c chp. Nht l v
ng xin vua L xut binh hi ti
Trn Hng, mt i phu ca T
th Lun ng ghi li trong bi
XIV.21.
ng t cho mnh c trch
nhim khuyn co cc vua cha

dit bn nghch thn ca bt k

nc no. ng mun cho Ai
cng ng vai thin t nh Chu,
hoc t nht th cng l vai T
Hon cng, mn danh ngha
thin t, m lp li trt t x
hi, duy tr ch phong kin.
Khi qun l ti ln, ng
khng tha. Ngay n vic tim
l, dng mt iu v tri php,
ng cng khng chu c.
Chng hn u i Chu qui
nh: thin t dng v bt dt,
tm hng, mi hng tm ngi

ma ht; ch hu th lc dt,
su hng, mi hng su ngi;
i phu th t dt, bn hng,
mi hng bn ngi; s nh
dt, hai hng, mi hng hai
ngi. Qu Tn Hon t ch l
mt i phu nc L, ch c
dng v T dt, m dng
v bt dt trong i snh nh
ng ta, nh vy l tim l, t
cho mnh ngang hng vi thin
t, trn c vua L na. Cho nn
Khng t bt bnh, mng: Vic
m nhn tm lm c th

vic g m khng nhn tm lm

c? (Th kh nhn d, thc
bt kh nhn d? III.1).
V im trng l ny, ti s
xt thm sau.
Tm li, qui tc chnh danh
a ti qui kt: ai a v no
cng phi lm trn trch nhim,
v ai gi phn ny, khng c
vit v, ngha l khng c
hng nhng quyn li cao hn
a v ca mnh. Nh Khng t,
vi t cch mt i phu tr s,

c trch nhim khuyn co vua

L trng tr mt nghch thn
ca mt nc bn, v ng
theo chnh danh nghim cn
lm trn trch nhim , cn
Hon t t ban cho mnh ci
quyn dng v bt dt m ch
thin t mi c dng, l tri
vi qui tc chnh danh.
Khng vit v cn c mt
ngha na: khng chc v
no th ng mu tnh vic ca
chc v . (Bt ti k v, bt
mu k chnh VIII.14).

Trong bi XVI.2 dn trn,

theo ti, cu cui quan trng
nht: Thin h hu o tc
chnh bt ti i phu; thin h
hu o; tc th nhn bt
ngh. Cc sch xa gii thch
rng thin h c o th chnh
quyn khng trong tay i
phu; thin h c o th dn an
c lc nghip, khng c vic g
khng tt m phi em ra bn
bc. Ti cho hiu nh vy
khng ng vi t tng ca
Khng t, v chnh ca Khng

t khng phi l t x hi v
o th i sng ra sao, hnh
ng con ngi ra sao, hu o
th i sng ra sao (an c lc
nghip) hnh ng con ngi ra
sao (khng phi bn bc v
chnh s); m l vch ci
nguyn nhn ca s hn lon
trong x hi; nguyn nhn
s khng theo qui tc chnh
danh, m vit v: i phu th
nm chnh quyn, m th dn
th bn vic nc, nh vy u
l bt ti k v m mu k

chnh c, tri vi qui tc trong

bi VIII.14.
Bt ti k v bt mu k
chnh, l im quan trng
i vi Khng t. Ai gi phn
ny, c theo ng t chc x
hi rt cht ch, rt c tn ti
ca Chu cng th nc s tr,
thin h mi gi l hu o.
Nh Chu s d suy l v mi
ngi, bt u t vua cha, ri
ti quan dn u khng tn
trng t chc , m b ci
l ca Chu. V Khng t tin

rng nu ng c cm quyn
th c th lp li ci l ci trt
t c.
Theo quan nim ca chng
ta ngy nay th th nhn bt
ngh l khng cho dn c
quyn bn vic nc, l khng
dn ch. ng l Khng t
khng c t tng dn ch,
mc du c th ng cng nhn
nh nhiu ngi trc ng rng
dn l tri, dn mun g l
tri mun ci . Ti ni c th
v trong Lun ng khng c ch

no ng ni r ra nh vy c,
v trong tp c gi ng c
y, ti t buc ti ch c
dng Lun ng dn chng
thi.
Khng c quan nim dn
ch nhng ng rt yu dn, lo
cho dn (coi mc c tr
sau). Khng cho dn bn vic
nc v ng ngh rng dn thi
(c th 99 phn 100 hay hn
na, khng c hc) cha t
cch bn vic nc, cho h lm
vic nc th s lon (ti s tr

li vn ny). Ta c xt ngy
nay, cch thi ng hai ngn
ri nm, trn th gii gio dc
c ph bin ra sao, m c
bao nhiu nc, ngi dn
c thc s bn vic nc,
c t do bn vic nc, v
trong mt nc, k c nhng
nc rt vn minh, c c
my chc phn trm dn chng
c kin thc bn v cc
vn chnh tr, kinh t, ngoi
giao vo thi i Khng t
v sut c i Tin Tn, cho ti

i Thanh, mun cho tht dn

ch th phi theo Lo, tr v
ch b lc nguyn thy ca
nhn loi, hoc theo Trang, dt
khot ch trng v chnh ph,
cho c nhn mun lm g th
lm. T tng chnh tr ca
Lo, Trang hp dn tht, nhng
ton l khng tng, khng thi
no p dng c.
Khng t khng cch mng
theo kiu Lo, Trang. ng thc
t hn, ch mong ci cch x
hi ln ln thi, tm cch hn

ch bt nhng ci xu ca ch
phong kin, iu ha hai giai
cp qu tc v bnh dn c
phn no hay phn , lm du
bt s bt qun, bt bnh ng
trong x hi; cho nn mt mt
ng ch trng bt ti k v,
bt mu k chnh, mt khc
ng buc ngi cm quyn phi
c ti c xng vi chc v ca
h.
ng dy hc, o to mt s
bnh dn cho c ti c a
ra tr dn, thay mt s qu tc

khng t cch; v khi tr

dn, h c nhim v dy dn
ci tin ln ln giai cp bnh
dn. Nh vy, ng vn trung
thnh vi giai cp ca mnh v
li lm thy, lm bn ca giai
cp bnh dn, khai ha h, bnh
vc h; i sng ca ng nh
chng ta thy, rt bnh dn,
mc du vn gi vi nt ca qu
tc; ng vui sng vi nhng
thanh nin bnh dn hn l vi
hng quyn qu, mt phn v
vy m mn sinh rt qu ng.

Ti ngh vo a v ng,
sng trong thi i ca ng, gii
php thng tin bnh dn
hp l nht, sng sut nht, l
mt cng hin mi m cho vn
ha Trung Quc, kh c ai lm
hn ng c. Ni mt im
thi, cng ca ng cng khng
phi l nh ri. ng
xng mt chnh sch ngi
i sau gi l c tr m trong
nhng on di ti s xt.
y ti xin a thm hai

nhn xt v thuyt chnh danh

ca ng. Nh trn ti ni,
danh t chnh danh do ng t
ra, mang nhiu ngha chnh tr,
lun l hn l lun l. i sau
Mnh t khi bo khng bit c
cha, c vua th (khng phi l
ngi m) l cm th; v hi
nhn, hi ngha l qun tn tc;
git qun tn tt l git mt tht
phu, mt tn dn qun. Nghe
ni git mt tn tht phu tn l
Tr, ch cha nghe ni git
vua, cng l theo thuyt chnh

danh ca Khng t vi ngha

lun l.
Mc gia v Danh gia, cng
chnh danh nhng vi mc ch
l lun.
Sau cng Tun t chnh
danh va phn bit ngi
sang k hn (minh qu tin) va
phn bit nhng vt ging
nhau, khc nhau (bit ng d
Thin Chnh danh), ngha l vi
c hai mc ch lun l v l
lun[239].

Vy l thuyt chnh danh

ca Khng t gi cho
nhiu trit gia i sau, v va
trc tip va gin tip lm cho
trit hc Trung Hoa phong ph
ln.
Nhn xt na ca ti l
thuyt chnh danh ca ng v
chnh tr ty hm ci bo th:
phi trng nhng danh c, phi
hnh ng hp vi nhng tiu
chun c; nhng Khng t
khng phi l khng to ra danh
t mi, hoc khng cho danh t

c mt ni dung mi: nhiu hc

gi ng rng ch nhn (nhn
t) trc ng khng thy ai
dng, t ng tr i mi dng
nhiu, v ch qun t, trc
ng ch dng tr mt a v
trong x hi, t ng tr i, n
mi tr phm cch ca con
ngi. l nhng sng kin
bt h ca ng na. ng tm
cch sang mu cho ch
phong kin.

C TR
Chnh danh l bc u a
ti chnh sch c tr, l iu
kin ca c tr. Tt nhin,
trc Khng t c v s
ngi ngh rng ngi tr dn
phi c c th dn mi theo,
mi to hnh phc cho dn
c, v mt bn phn ca
ngi tr dn l phi gio ha
cho dn cho thnh nhng ngi
tt, c vy nc mi thnh tr.
Cc s gia dm ph bnh thng

thn bc vua cha, chnh l

theo ch trng c tr. Ngc
ln na, vo nhng thi cn ch
th tc, khi mt b lc bu
mt th lnh hoc nhiu b lc
bu chung mt th lnh, th
cng u la nhng ngi c t
cch, c ti nng, nh vy cng
l bt u c nim v c tr.
Nhng Khng t l ngi
u tin ni nhiu nht n t
cch ngi cm quyn, n bn
phn h phi sa mnh, phi
lm gng cho dn, phi gio

ha dn. ng khng tch ri

o c v chnh tr, ng
o c ha chnh tr. V tt c
trit l chnh tr ca ng gm
danh t c tr, m danh t ny
c ngha l ngi tr dn phi c
c, phi tr dn bng c, ch
khng bng bo lc.
Trong khi dy hc, hoc
chuyn tr vi mn sinh, hoc
i p vi cc vua cha, mi
khi c c hi l ng khng qun
nhc ti iu cn bn: ngi tr
dn phi c c.

Lun ng ghi chp my chc

ch nh vy, ti ch xin nh
u, dn y.
Bi XII.11, T Cnh cng
hi ng v cch tr dn, ng
p: Qun qun thn thn
m chng ta c th hiu l vua
phi ht o vua, b ti phi ht
o b ti hoc vua phi ra
vua, c t cch ng vua, th b
ti mi ra b ti, mi gi o b
ti.
Qu Khang t, mt quyn

thn ca L, ba ln hi ng v
chnh tr. Ln u ng p:
Chnh tr l chnh nh (chnh
gi, chnh d); ng lnh o
dn mt cch chnh nh th ai
dm khng chnh nh
(XII.17).
Ln th nh, ng bo: Nu
ng khng c lng tham th d
thng cho dn, h cng khng
trm cp. (XII.18).
Ln th ba, Khang t hi c
nn git k v o cho ngi

khc thnh k lng thin

khng, ng p: ng tr dn,
cn g phi dng bin php git
ngi? ng mun thin th dn
s ha thin. c hnh ca
ngi qun t (ngi tr dn
tt) nh gi, m c ca dn
nh c. Gi thi, c tt rp
xung. (Qun t chi c
phong, tiu nhn chi c tho.
Tho thng chi phong tt yn.
XII.19).
Cu cui ch c ngha l
ngi trn m c c th cm

ha dn rt d, v dn vn sn
c lng phc, trng, noi gng
ngi trn m c c; ch tuyt
nhin khng c khinh dn l
c rc c, nh mt s ngi
hiu sai Khng t.
Chnh v vy m Khng t
bo tng s chnh tr tc lm
vic tr dn khng c g l
kh, nu bit gi thn mnh cho
oan chnh, (tri li) nu
khng gi mnh cho oan chnh
th khng lm sao sa ngi
khc cho oan chnh c.

(XIII.13).
ng nhc li na trong
bi XIII.6.
Mnh m chnh ng (ngay
thng, ng hong), d khng
ra lnh, dn cng theo, mnh
khng chnh ng, tuy ra lnh,
dn cng chng theo.
Kt qu l:
Lm chnh tr m dng c
( cm ha dn) th nh sao
bc u mt ni, m cc ngi
sao khc hng v c (tc thin

h theo v vi mnh c).

(XII.1).
y l ch trng v vi ca
Khng: Khng phi dng hnh
php, trnh c mi phin
phc, bin ng; khc hn ch
trng v vi ca Lo t: phng
nhim, dn sng theo bn
nng, theo lut thin nhin,
mun lm g th lm, khng can
thip vo i sng ca dn m
cng chng dy d dn, nh
thi nguyn thy ca loi
ngi; nht l tri hn vi ch

trng v vi ca php gia: c

theo hnh php cho nghim,
thng pht cho ng, l dn s
m nc s tr.
Khng t li nu gng c
hnh ca cc thnh vng i
xa cho cc nh cm quyn
theo:
Nh: vua Thun, vua (H)
V khng cho vic c thin h
(ph qu tt bc) lm vui
(VIII.18).
Vua V sng gin d m

trng t l (VIII.21).
Vua Nghiu, vua Thun, s
nghip rt ln m dn khng
tm c ch no khen, l
nhc v ch ca hai ng y
rc r (VIII.19).
c bit l vua Thun, ch
knh cn, oan chnh ngi trn
ngai, chng lm g c m thin
h bnh tr (v vi nhi tr) XV.4.
C hc gi cho rng Nghiu,
Thun l nhng nhn vt khng
chc c thc, v Khng t

to nn huyn thoi v c
hnh ca hai ng y, dn
chng cho hc thuyt ca ng,
tng dn Trung Hoa nhng thn
tng h ngng m, mt l
tng h theo. C th nh
vy, m nh vy th cng chng
c g ng trch. Tri li, cn
nn khen ng l thnh cng
ln, v huyn thoi , ngay cc
trit gia i sau, cho ti i
Thanh u tin c, bt u t
Mc t, Lo t, Mnh t, Trang
t, ti c bn php gia nh Hn

Phi na.

PHI TU THN
xng ng ngi thay
tri tr dn, cho thc hp vi
danh, Khng t khuyn cc vua
cha v nhng ngi c trng
trch phi sa mnh, t trch
mnh, phi hc.
Bi II.21, c ngi hi
Khng t sao khng tng chnh
(khng ra lm quan) Khng t
p: Kinh Thi c cu: Hiu
thun a, hiu thun vi cha m;

thn i a, thn i vi anh em.

Thi hnh cu m cm ha
c ngi cm quyn th cng
l tng chnh, sao c phi tham
gia chnh tr mi l tng chnh.
Ngha l ngi dn thng
c gi ng o con em cng l
gip nc ri; cn nh cm
quyn th c gi o con em
cng l tr dn ri, v nh vy l
lm gng cho dn, dn tt th
nc khng lon. Li ca
Khng t cha c mt trit l
nhn sinh chnh tr v x hi.

Hiu, vn l nhng t c
ca c nhn trong gia nh ha
ra c tnh cch nh hng quan
trng ti s thnh suy ca quc
gia. Gia nh nh vy mi thc
l nn tng ca quc gia. S tu
thn thnh ra mt vic cn bn
chng nhng cho c nhn, m
cho c gia nh v t quc.
Khng cn tch bit hn c
nhn, gia nh t quc na;
nht c nht ng ca c nhn
u nh hng xa gn ti on
th, khng c s trng on th

m khinh c nhn; khng c s

i lp gia ta v ngi, gia
tiu ng v i ng, gia qu tc
v bnh dn. X hi phong kin
tuy phn chia giai cp, trng s
tn ti, nhng trch nhim v s
thnh suy ca quc gia th ai
cng nh ai, c hnh ca k
trn ngi di u cn cho
quc gia ngang nhau c; v c
th ni bnh dn m c c
hnh th cn ng trng hn, c
ch cho nc hn hng qu tc
thiu c. D sang hn, ai cng

phi tu thn ht, c bt bnh

ng v a v, nhng v t
cch, v o l th bnh ng
ht; cha c bnh ng v php
lut th c bnh ng v o
c.
Cng ca Khng t rt
ln: ng ci thin ch
phong kin, l tng ha n.
Cu: Trung dung chi vi c
d, k ch h h! Dn tin cu
h trong bi VI.27 m ti c
ln dn, sau c T T qung

din m vit thnh cun Trung

Dung mt tc phm thm thy,
c o ca trit hc Trung
Hoa; cn bi II.21, cng c
Tng t qung din vit cun
i hc, m on u nh sau:
i xa mun lm sng
c trong thin h th trc ht
phi tr nc mnh; mun tr
nc mnh th trc ht phi t
nh mnh; mun t nh mnh th
trc ht phi sa thn mnh;
mun sa thn mnh th trc
ht phi chnh ci tm ca

mnh; mun chnh ci tm ca

mnh th trc ht phi lm cho
tinh thnh ci ca mnh;
mun lm cho tinh thnh ci
ca mnh th trc ht phi c
tri thc xc ng. Tri thc xc
ng ch xt k mi vt.
Mi vt xt k th sau tri
thc mi xc ng; tri thc
xc ng th sau ci mi chn
thnh; ci chn thnh th
sau ci tm mi chnh; ci tm
chnh th sau ci thn mi
c sa; ci thn sa th

sau nh mi t; nh t th
sau nc mi tr; nc tr th
sau thin h mi bnh. T thin
t cho ti th nhn u phi ly
s sa mnh lm gc, gc lon
m ngn tr l iu cha h c;
ci gc mnh ng hu m li
bc, ci ngn mnh ng bc
m li hu l iu cha h c.
on rt ngn m tht
khc chit, hm sc, su sc
him thy trong lch s trit hc
nhn loi, quan trng ngang
thuyt bt chnh o ca

Pht gio nu khng hn, v bt

chnh o ch gii thot c
nhn, ch khng xt s lin
quan gia c nhn v quc gia,
thin h.
Khng chc tt c nhng
trong on l ca Khng t,
nu chng ta ch cn c vo b
Lun ng, Tng T chc suy
lun thm ri sp t thnh h
thng, nhng trong nhng
cu: Thn tu nhi hu gia t,
gia t nhi hu quc tr, quc tr
nhi hu thin h bnh v t

thin t d ch th nhn, nht

th giai d tu thn vi bn nht
nh l ca Khng t. Quan
nim thin t v th nhn u
phi tu thn, bnh ng vi nhau
v o c nh hng
n T T v Mnh t sau ny.
Khi L Mc cng hi mt
ng vua c ngn c xe m
mun lm bn vi k s th phi
lm sao, T T p, ging rt
kh chu: Ngi xa c ni:
Nn th bc hin s nh thy
ch u c ni nn lm bn vi

k s.
Cn Mnh t th ni: Thin
h u tn trng ba ci ny:
tc v, tui tc v o c. Ti
triu nh, tc v c qu
nht; lng xm ngi tui tc
c trng nht; cn xt v vic
gip i, gio ha dn th o
c c knh n hn ht.
(Cng Tn Su h bi 2).
Nh vy th khp th gii,
khng u c bn o vi no
c tn trng nh k s

Trung Hoa, l iu d hiu.

l mt vinh d cho dn tc
Trung Hoa v l cng ca
Khng t.

PHI HC
Mun xng ng l ngi tr
dn th phi tu thn, m mun
tu thn th phi hc.
Hi T L lm gia thn h
Qu, tin c T Cao (c l cng
l mn sinh ca Khng t, bn
ca T L), lm quan t cai tr
t Ph, Khng t trch: Nh
vy l lm hi con ngi ta (V
T Cao hc cha c bao,
cha lm quan c).

T L bo: Lm chc t th
c nhn dn tr, c thn x
(t ai), tc (ma mng)
th, ( l hc) h tt phi c
sch ri mi gi l hc?
Khng t mng: V th m
ta ght nhng li li khu
(mm mp, cng l t bin
h).
Cai tr mt p cn phi hc,
hung h l cai tr mt nc.
Khng th ni c va lm va
hc cng ; phi hc trc

ri mi va lm va hc thm
c. Chng ta li nn nh ch
hc ca Khng t c ngha l
hc o hc cch c x, cch
lm ngi trc ht, ri mi ti
vn, ti nhng kin thc cn
thit:
t nhp tc hiu, xut
tc , cn nhi tn, phin i
chng nhi thn nhn; hnh hu
d lc, tc d hc vn. (Con
em trong nh th hiu tho vi
cha m, ra ngoi th knh
nhng bc huynh trng, thn

trng li ni m thnh thc, yu

khp mi ngi m gn gi
ngi nhn c; lm c nh
vy ri m cn d sc th s
hc vn (tc thi, th, l, nhc,
dch) (I.6).
C hc mi bit phn on,
khi sai lm, khi b che lp.
Bi XVII.8, ng bo Trng Do
(T L): Ham c nhn m
khng ham hc th b s che lp
l ngu mui; ham c tr m
khng ham hc th b che lp l
tn hi; ham c ngay thng m

khng ham hc th b che lp l

gt gao, mt lng ngi; ham
dng m khng ham hc th b
s che lp l cung bo.
Vua cng ch l mt ngi
nh dn thng, nn phi c
nhng c lm ngi nh dn
thng; ngoi ra li c nhng
c ca mt ngi tr dn
gio ha dn, cm ha dn
(qun t chi c phong, tiu
nhn chi c tho, tho thng
chi phong tt yn), cho nn s
tu thn ca vua phi nghim

cn hn s tu thn ca dn
thng.
Bi XX.2, T Trng hi
phi th no th gnh vc c
vic nc. Khng t p: Phi
trng nm iu tt, tr bn iu
xu.
Nm iu tt l: Ban n hu
cho dn m khng hao tn;
khin dn lm vic kh nhc
m dn khng on; c lng
mun m khng tham; th thi
m khng kiu cng; uy nghim

m khng d tn
Bn iu xu l: Khng
gio ha dn, dn phm ti
ri git, nh vy l tn ngc,
khng ct t, rn bo trc m
mun c thnh tch, nh vy l
hung bo; khi ra lnh th khng
bo l cp bch ri t nhin
bt dn phi lm xong trong
mt k hn gp, nh vy l hi
dn; khi cho dn ci g m so
o, bn xn vi dn, nh vy l
c thi nh nhen ca mt vin
chc thp.

 l nhng iu thng
thc v php tr dn, khng hc
khng th bit c; nu mun
va lm va hc, t rt kinh
nghim, th mt nhiu th
gi, chu nhiu tht bi ri mi
khn c, v dn chng phi
gnh ht hu qu. Khng th
coi dn nh vt th nghim
c.

NHNG C CN C
Nhng quan trng hn na
l nhng c: chnh, knh, tn,
l, nhn.
V c chnh, (chnh nh,
ngay thng) ti xt trn
ri, khi dn bi XII.17: chnh
gi, chnh d.
c knh (cung knh) rt
cn thit cho kh tng ng vua.
Trong cc mn sinh, Khng t
khen Nhim Ung c th lm vua

c, ngha l c kh tng vua

v Nhim Ung nghim trang m
ung dung.
Mt ln, Nhim Ung hi ng:
T Tang B t l ngi ra sao.
ng p: Cng kh, gin d.
Nhim Ung gp : T mnh
th cung knh m gin d trong
vic tr dn (c knh, hnh
gin), chng l tt ? Nu t
mnh th gin d, m gin d c
trong vic tr dn, chng phi l
gin d thi qu sao?

Khng t khen: Anh ni

phi .
Bn ch c knh hnh
gin trong bi tm tt t
cch ng vua v chnh sch tr
dn ca Khng t.
Nu chi thiu c knh thi,
m vn bit yu dn, lo cho dn
th cng khng sao, ch thiu
ci uy nghi ca ng vua thi.
Tri li, thiu c tn (gi li
vi dn cho dn tin mnh) th
khng chnh quyn no ng

vng c.
Bi XII.7. T Cng hi v
php tr dn. Khng t p: Lng thc cho , binh b cho
, dn tin chnh quyn.
T Cng hi thm: -Trong
ba iu , nu bt c d phi
b mt th b iu no trc?
- B binh b.
T Cng li hi: -Trong hai
iu cn li, nu bt c d phi
b mt iu na, th iu no
trc?

- B lng thc. T xa vn c
ngi cht, nu dn khng tin
chnh quyn th chnh quyn
phi (dn v tn bt lp).
Bi II.22, Khng t li ni:
Ngi m khng c c th
khng hiu sao thnh ngi
c. Cng nh xe khng c
n nghe (n ngang buc
tru), xe nh khng c n
ngt (n cong buc
nga), lm sao m i c?
ng ging v tn nhiu cng

gn bng ging v l. Theo bi

VII.24, ng dy hc tr bn
mn (iu) th trong c hai
l hnh v tn.
Mun tn th phi thnh thc,
cho nn ng ght hng xo
ngn lnh sc, cho h l
khng c lng nhn (I.3), lm
lon c (XV.26).
Mun cho ngi khc tin
mnh th phi thn trng li ni,
li ni phi hp vi hnh ng:
Ngi xa thn trng li

ni, s s xu h nu ni m
lm khng c (IV.22).
Cho nn ngi qun t
chm chm v li ni m mau
mn v vic lm (IV.24), thn
rng ni nhiu m lm t
(XIV.27); tt nht l lm trc
iu mnh mun ni ri hy ni
sau (II.13)
Hai c tn v hnh, ng
thng cho i km nhau, nh
trong bi di y:
T Trng hi lm cch no

 i u cng lt. Khng t

p: Li ni trung thc ng
tin, hnh vi phi thn thit, knh
cn, nh vy d i n nc
Man, nc Mch (cc nc lc
hu phng Nam, phng
Bc), cng trt lt. Li ni
khng trung thc ng tin, hnh
vi khng thn thit, knh cn th
trong lng trong chu ca
mnh cng lm sao trt lt
c? Khi ng (anh) thy ci
ta mi ni nh trc mt,
khi ngi nh thy n da trn

ch xe, phi nh vy ri mi
c trt lt (XV.5).
Trong s cc mn sinh, ti
ch thy ng khen T Cng c
c tn rt cao, ha iu g th
lm ngay, cho nn cm ha
c mi ngi, khng ai ni
di T Cng c, h khai vi T
Cng iu g th tt ng, nh
vy trong mt vic kin tng,
T Cng ch cn nghe li trnh
by ca mt bn l bit ai
phi ai tri, khng cn hi thm
bn kia na.

c ngi ta tin, v tin

ngi nh vy qu thc l t c.
Tuy nhin, Khng t cng
khuyn c theo chnh ngha m
lm ch khng nht thit gi
mi iu tn nh nht, m ho
ra c chp, c hi cho ngha.
C th v ngh vy nn ng
th vi ngi t B s khng
qua V, m ri ng cng vn
qua V, nh T M Thin chp
trong S k T M Thin.
Trang trng v trung tn l

hai c quan trng ca ngi

qun t (I.8) tc hng ngi tr
dn m c t cch. Sau cng
hai c m Khng t nhc n
nhiu nht l c nhn v c
l.
Nh cm quyn (vua, quan)
phi trng l hn ai ht. Trong
cun Tun t (chung vi Gin
Chi cha xut bn) chng ti
vit:
Thot k thy, l ch c
ngha l cng t. T thng c,

ngi Trung Hoa cng nh

cc ging ngi khc cng
t thn linh, lm cc vic gi
l l. Nhng ch l tr
thnh thng dng Trung Hoa
th hnh nh mi t i Ty
Chu. Cn c vo kinh tch c,
nghi thc v l l do Chu cng
ch tc; my ch l xut hin
ln u trong thin Lc co
(Kinh Th) vit vo thi Chu
cng nhip chnh u c ngha
l cng t. C iu, vic cng t
thi ny khng cn tnh cht

thun ty tn gio na. Chu

cng ch nh l, mc ch l
duy tr trt t giai cp trong
x hi tng php ca Ty
Chu. L t y mang nhiu
ngha chnh tr (chng 7).
Chng hn khi Chu cng ch
nh rng ch thin t mi c
dng v bt dt, ch hu ch
c dng v lc dt, i phu
ch c dng v t dt Coi
mc chnh danh trn -; hoc
khi ng ch nh rng ch vua
L mi c lm t l ni

Thi Sn (trn t L), i phu

khng c lm t ; th s
qui nh l qui nh mt trt
t x hi, n l mt php in.
Vic qui nh cc tc cng,
hu, b, t, nam, qui nh s
dm t h c phong, s
binh xa h c c, cng
phn bit s tn ti trong thin
h, thuc v php in v cng
gi l l, v k no khng theo
qui nh l vit v, l tim l,
khng bit l.

Trong vic chn ct cng

vy, c nhng qui nh nghim
ngt: thin t th tang l phi ra
sao, vua ch hu ra sao, i
phu th quan, quch dng bao
nhiu, thng dn th dy bao
nhiu cng l l na.
Vy ti i Chu cng, l
c hai ngha:
Ngha c l t l, c tnh
cch tn gio.
Ngha mi l php in
phong kin do Chu cng ch

nh, c tnh cch chnh tr,

duy tr trt t x hi.
Ri ln ln ngha ca l m
rng ra, ch c phong tc, tp
qun;
V sau cng, qua i ng
Chu nht l t Khng t, n c
mt ni dung mi, ni dung
lun l, ch s k lut v tinh
thn: ngi c l l ngi bit
t ch, khc k.
Khng t ch trng tng
Chu, gi php in, l nhc

ca Chu cng th tt nhin tt

trng l v buc vua cha phi
trng l; l duy tr trt t x
hi, c trt t th vua mi
c tn, nc mi c tr,
nu vua khng trng l th cn
bt ai trng n c na? Thi
Khng trng l cng cn thit
nh thi sau (t Tn, Hn n
ngy nay) trng php lut, hin
php c phn hn na.
Cho nn trong thin X
(Hng ng) chng ta thy
Khng t gi l mt cch rt

nghim chnh. Khi vua lm triu

th ng cung knh c v nh
khng yn tm, m khng mt
v uy nghi (X.2) Khi v ca
ln ca triu nh, ng khom
khom nh ca thp qu, khi i
ngang qua ngai vua (d l ngai
trng) ng cng bin sc, chn
bc run run, ni nh chng ra
li; Khi ng trch ngi
ng thi l kiu mn, v l, v
vo yt kin vua th ln n trn
thm ri mi bi, ch khng
nh hi xa, bi t di thm;

thi ca ng nhng khi

lm cho chng ta ngy nay thy
hi chng, nh khng t
nhin, qu khm nm, v chng
ta sng sau ng ti hai ngn
ri nm, li khng hiu mc
ch ca ng l duy tr ch
tn ti ca Chu cng; ng cho
nh vy mi l hp l, ch
khng phi ng s cc vua cha
ti mc : ng lm i phu,
trong i tip xc vi nhiu vua
ch hu, i p vi h rt t
nhin (xin coi li nhng ln ng

tr li V Linh cng, L Ai
cng); hn na trong thm
tm ng cng khinh a s vua
ch hu thi ng, th ng u
c s g h. ng trng l trng
ci ngi ca h, nh ngy nay
chng ta trng b o ca ng
ta hoc ngi cnh st vy
thi, ngha l ng ch trng ci
l, ci in php, ch phong
kin ca Chu cng; m bt k
chnh quyn no d qun ch,
dn ch, x hi, dng nhng
hnh thc l nh vy, bt dn

phi theo, ch khc mi thi,

hnh thc mt thay i thi? M
s tn ti trong x hi ti nay c
dn tc no b c u; c
nhng quc gia t cho l bnh
ng nht m qui nh nhng
tiu chun cho tng lp ngi
trong x hi cn cht ch hn
thi Khng t na.
C nh iu , chng ta
mi hiu ti sao ng vn ch
trng tit kim cho dn, m
ch li ngh rt thc t, c
th ni l hp thi na ca T

Cng trong bi III.17.

u i Chu c l vo thu
hay ng mi nm, thin t ban
lch nm sau cho ch hu, vua
ch hu ct vo t miu ri
nm sau mi m ra coi, v c
ngy sc (mng mt) mi
thng, git mt con cu cng
t tin. L l l Co sc. L
xong ri, vua mi v hp triu.
Vua L b l t lu, ngy
sc khng nhng khng cng t
tin m c khi cng khng hp
triu na, m ngi ta vn git

mt con cu dng t miu.

T Cng thy nh vy v
ch, ngh b hnh thc i.
Khng t trch T Cng l tic
con cu. ng khng mun b
i v tic cuc l (III.17). D n
ch l hnh thc th ng cng
mun duy tr nh cm quyn
ng qun hn, m i khi nh
n bn phn ca mnh: trng
thin t nh Chu, trng t tin
v trng ci bn phn hp triu.
Thm ca ng nh vy.

V nh trn ti ni, ng
ght nhng k tim l v h ph
hoi trt t x hi, bt chp lut
php, c th gy lon ng
mng Qu Th dng v bt
dt, ch c ba h Mnh, Thc,
Qu cho ht th Ung trong nh
h khi dp t l, v nh vy
l tim l ca thin t nh Chu.
ng khen Qun Trng l
mt tng quc gii, c cng
vi dn tc nhng li ch l v
l v khng bit gi phn mt
i phu m cng dng tc

mn (bnh phong che ca),

dng phn im (ci k t
chn) nh vua T.
Khng t trng l, ngoi mc
ch lp li trt t x hi, mc
ch tr dn: Ngi trn trng
l th dn d sai khin
(Thng hiu l tc dn d s
XIV.42), cn c mc ch gio
ha dn na, cho c ca
dn thun hu (dn c qui
hu), nh Tng t ni trong bi
I.9. Nhng im ny thuc v
lun l, nn ti dnh li cho mt

chng sau.
By gi xin xt n c
Nhn cng v phng din
chnh tr thi, sau s xt thm
v lun l.
Nu Khng t ch tng Chu,
ti lp ch phong kin ca
Chu bng thuyt chnh danh
kh mi m, kh can m ca
ng, th ng nh li Tiu Cng
Quyn ni trong cun Trung
Quc trit hc t tng s, tp
I. trang 58, (Trung Hoa vn ha

xut bn 1961), ng cng ch

l mt lnh hu v ca phong
kin, mt ng vin trung
trc ca phe th cu, ch lm
sao c c ting khen l hin
hn Nghiu Thun.
ng s d c i sau
mang n l nh ng tuy tha
nhn chnh quyn ca vua
ng thi nhng rt bt mn
v hin trng, nn pht minh ra
quan nim nhn mong ci
to li x hi. Lng Khi Siu
bo Nho gia ni v o c

hay v chnh tr, u ly nhn

lm gc. Li ng.
an trn ti ni Khng t
rt trng l, nhng ng cn
trng nhn hn na (trong Lun
ng, khng c c no c
ng nhc ti nhiu nh c
nhn) v ng cho l ch l ngn,
nhn mi l gc, l l chnh
sch, nhn mi l tinh thn.
Bi III.3, ng bo:
Ngi khng c c nhn
th l m lm g? (Nhn nhi

bt nhn, nh l h? Nhn nhi

bt nhn, nh nhc h?). Cu
l mt trong nhng cu quan
trng nht trong Lun ng.
Khng c lng nhn th l
ch l hnh thc. Nh cm
quyn khng c c nhn th
cng trng l, cng th cu,
cng d ha ra c ti. Php
in m khng lp theo nhn
tnh th d ha ra tn khc. L
l gi s tn ti, phn bit
trn di, giai cp; nhc l
iu ha, ha hp, phn bit

m khng ha hp th l cch
bit. Nhn gm ch nh l hai
v ch nhn l ngi, l tnh
ngi ny i vi ngi khc.
Khng c tnh ngi th lm sao
m ha hp nhau c, ngi
ny ngi khc, giai cp ny
giai cp khc ch coi nhau nh
k th, ngi trn c hip ngi
di, ngi di chng i
ngi trn. Ngi Trung Hoa
c t ng ni thnh ngoi
vng ngha l trong (th) c
ci c ca ng thnh, em

dng (dng) ra ngoi, tc gip

i th lp c s nghip mt
bc vng, mt ng vua tt,
nh vy l th dng c . Ti
cng theo t ng m cho
nhn l th, l l dng, v gi l
ni nhn ngoi l: trong phi
c lng nhn th ngn hnh
ngoi mi hp l c.
Theo Tiu Cng quyn, th
cc sch c chp chnh tr i
Chu trc Khng t, rt t ni
n nhn ngha. Nh phn Nh,
phn Tng[240] trong Kinh Thi

khen c ca cc tin vng,

tuyt nhin khng c ch nhn.
Sch Thng Th bn Kim vn,
cng khng c ch nhn; bn
C vn[241] ch thy dm ba ch
dng ch .
Cn cc i H, Thng tr
v trc, sch c thiu, ch lu
li truyn thuyt rng cc vua
thi trng chnh sch khoan,
gin (va khoan dung va gin
d), ch khng ni n nhn.
Vy th c th Khng t

t ra t nhn, ngha rng

hn t khoan. Chng ta cha
c chng c g tin hn iu
, nhng d sao th cng t
Khng t tr i, ch nhn mi
t trng hc ca ng m c
ph bin, v nhn vi l
thnh mt h thng gm th
ln dng.
Theo Lun ng th nhn c
ngha rt phc tp (ti s th
phn tch trong mt chng
sau), nhng ng v phng
din chnh tr m xt th Khng

t cho nhn l:
Yu ngi, (i nhn) nh
trong bi XII.22 ng p Phn
Tr.
Ci g mnh khng mun th
ng lm cho ngi khc (k s
bt dc vt thi nhn). Bi
XII.2, ng p Trng Cung.
V ci g mnh mun th lm
cho ngi: mnh mun t lp
th cng thnh lp cho ngi,
mnh mun thnh cng th cng
gip ngi thnh cng. Tm

li l bit t bng ta suy ra

bng ngi, l phng php
thc hnh ca ngi nhn
(Ph nhn gi, k dc lp nhi
lp thn, k dc t nhi t
nhn. Nng cn th th, kh v
nhn chi phng d d Li
p T Cng trong bi VI.28).
Xt ba bi , ta thy nhn,
theo Khng t, ch yu l gip
ngi, gip ngi hm ci
yu ngi ri (c yu th mi
gip), nu ch yu sung m
khng gip th khng gi l

nhn c.
c nhn cn cho mi
ngi, nhng ngi thng m
nhn th ch gip c mt s t
ngi thi, hng vua cha m
nhn th gip c cho c
nc, c thin h. Cho nn
nhn phi l c cn bn ca
vua, c vy mi lm trn s
mng tri giao ph cho h.
Khi T Trng ng v
phng din tr dn, hi v o
nhn, Khng t p: -Lm

c nm c ny trong thin
h th gi l nhn: cung, khoan,
tn, mn, hu. Cung knh th
khng b khinh nhn, khoan
hu th c lng ngi, thnh
tn th c ngi ta tn nhim,
cn mn th thnh cng, t hu
th s dng c ngi
(XVII.6)
Chng ta thy trong nm c
, ng ch trng n c yu
v gip dn; khoan hu l yu
dn, cn mn l gip dn, t
hu l thng dn, ban n cho

dn.
Cc chnh tr gia thi c
c ng khen l nhn u gip
ch nhiu cho dn. Khng ni
cc v thnh Nghiu, Thun, H
V, ngay n Qun Trng t
ca php gia, khng c ch
trng c tr nh ng, m
cng c ng hai ln khen l
nhn, ch v Qun c cng vi
dn tc Trung Hoa.
Ln u, T L ch Qun
Trng l bt nhn v khng cht

theo ch l cng t C, m sau

li cn th ngi git ch mnh,
tc T Hon cng na. Khng
t bo: Hon cng chn ln
hp ch hu m khng phi
dng v lc uy hip h, l
nh ti sc ca Qun Trng.
Nhn c ca ng y .
(XIV.16).
Ln sau, T Cng cng ch
Qun Trng nh T L ch.
Khng t bo: Qun Trng
gip Hon cng, khin Hon
cng lm b cc ch hu, thin

h qui v mt mi, nhn dn

n nay cn mang n ng. Nu
khng c ng th ngy nay
phi gic tc, mc o c vt
bn tri (nh ngi Di, ch)
ri; ng y h nh bn tht phu
tht ph gi c tn tm
thng, t treo c ni ngi rnh
m chng ai bit ti ?
(XIV.17).
Khng t trong hai bi
qu l mt chnh tr gia sng
sut, khong t. Tuy ng tn
qun; khuyn ngi ta trung

qun, nhng vn coi s gip ch

cho dn, cho nc, quan trng
hn s t tit mt cch v ch.
ng khng ni ra, nhng ti
on rng ng cng ngh nh
Mnh t sau ny: dn vi qu,
qun vi khinh.
Mt nhn xt na: ng khen
Qun Trng l nhn mc du
ng vn ch l khng bit l
(coi on trn vit v l); vy
th c h ng cho rng c nhn
th d khng c l cng khng
ng trch bng c l m khng

c nhn; ng l ng trng
nhn hn l, coi nhn l gc, l
l ngn.
Tm li, nu ch dng l th
chnh sch s l l tr, khng
khc php tr bao nhiu; phi c
nhn na th mi thnh c
tr, m thuyt chnh danh mi
c c s vng: thiu c nhn
th vua khng xng ng l vua,
khng c dn coi l vua.
Nh vy c tr tc l nhn

tr: tr dn bng c nhn, m

cng gi l nhn tr: trng t
cch, ti c ca ngi tr dn
hn php in, ch . Ngi
tr dn tt th d ch xu, s
sa i cho n ha tt; cn ch
tuy tt m ngi tr dn xu
th kt qu cng vn xu. Nh
chng ta ni ngy ngy nay:
yu t ngi (facteur humain)
quan trng hn c[242] mc du
khng th b c php ch, v
khng mt ch no khng
xy dng trn mt php ch, d

php ch s si ti u, d
n khng thnh vn ch l
nhng tc l, b n th cng l
thiu nhng c chnh, tn l ri
khng gi l c tr c.
C ngi cho rng Khng t
ch trng c tr l gy c s
cho chuyn chnh, cho c ti
c nhn. Ti ngh ngc li mi
ng: chnh l ngn nga
bn c ti tn bo nh Kit,
Tr m Khng cao c tr,
a ra thuyt chnh danh.

Chng ta ch c th trch
ng khng cho ta bit gp
nhng ng vua khng xng vi
ci danh ca h th ta lm cch
no thay th h. Qui kt t
nhin ca thuyt chnh danh,
thi ng l lm cch mng
lt k cm quyn tn bo,
m ng li khng a cch
mng, cho n l phn lon (coi
chng V trn); ng khen B
Di, Thc T l ngi nhn, v
chng vic dit Tr ca V
vng (V.22).

ng cng thy rng ch

truyn hin nh thi Nghiu,
Thun tt hn l ch truyn
t nh thi Chu, hp vi thuyt
chnh danh hn, cho nn ng
thch nhc Thiu hn nhc V,
nhng ng khng dm ng
n ch tn php ca Chu
cng, thnh th thuyt chnh
danh ca ng c v lng chng,
khng trit , ch l mt l
thut sung.
Phi mt th k sau, Mnh

t mi sa c mt phn
khuyt im , cho hng
thin li, tc hng c c,
c th thin hnh o, dit
nhng ng vua bo ngc nh
Kit, Tr, ngha l cho h
quyn lm cch mng bng v
lc. Ri li phi i thm 2.000
nm na, Tn Vn a ra ng
quyn hin php th vn mi
tm gii quyt c, nhng
cng ch l da trn l thuyt
thi.
V cho ti nay, nhn loi vn

cha c cch no hu hiu

dit nn c ti. Khi m dn tr,
dn c cn km, khi cha c
mt truyn thng dn ch kh
lu, kh vng th php tr khng
ngn ni bn c ti, nht l
trong thi i ny, khoa hc, k
thut hnh nhng kh gii kinh
khng trong tay k cm quyn.
Bit bao bi kch ca nhn loi
t Tn Thy Hong ti Hitler,
Mussolini chng cho ta
iu y.

Ti y ta thy Khng t
ch trng mun cho x hi
khi lon th:
Mi ngi phi trng php
in, c tn ti, khng ai c
vit v (l).
Ngi trn phi chnh nh,
lm trn nhim v, yu dn
(nhn), c c tn th mi chnh
danh, ng cho dn trng.

CHNG 6.
CHNH SCH TR DN
Trong chng trn ti
trnh by nhng im ct yu
trong t tng chnh tr ca
Khng t, chng ny ti s xt
cch p dng nhng t tng
trong vic tr dn, tc chnh
sch tr dn ca ng.
Chnh sch ny gm ba mc:
1/ dng dn, 2/ gio dn, v 3/
chnh hnh, tr ngi v tr
vic.

DNG DN
Bt k chnh th no, nh
cm quyn no cng cho vic
dng dn l nhim v quan
trng nht: nu kho nui dn
th nc tr m nh cm quyn
c dn qu, ngc li th
nc lon, dn s b i nc
khc, (thi Khng t, vic
rt d dng khng sao ngn
cm c, khng kh khn nh
ngy nay) hoc s ni lon,
chnh quyn sm mun g cng

b lt .
Khng t cho vic bc thi
t chng (thi n rng ri
cu gip dn chng) l s
nghip ca thnh vng; v nh
cm quyn no bit thi n cho
dn cng u c ng khen,
nh trong bi V.15, ng bo:
T Sn c bn iu hp vi
o ngi qun t: gi mnh th
khim cung, th vua th knh
cn, nui dn th c n hu (k
dng dn d hu), sai dn th

hp ngha (hp tnh hp l).

Bi XIV.9 ng nhc li: T Sn
l ngi nhn t, yu dn (hu
nhn). Ngc li ng khng
nhn Nhim Cu l hc tr ca
mnh na, v Nhim Cu thu
thu qu nng, lm cho dn
ngho (XI.16).
Nui dn th phi:
1. Lm sao cho dn no ,
giu.
Bi XII.7, ng bo T Cng
rng php tr dn phi lm cho

dn tc thc ri mi ti
tc binh.
Bi XIII.9, khi ti nc V,
ng khen l ng dn. Nhim
Hu hi dn ng ri th
phi lm g na. ng p l
phi lm cho dn giu. Li hi
phi lm g thm na. ng p
l phi dy dn.
Vy ng coi trng vic
dng dn hn vic bo v x
tc, hn c vic dy dn na.
ng ch l mt trit gia v

chnh tr a nguyn tc, vch

ng li thi, ch khng phi
l mt nh kinh t, mt chnh tr
gia thun ty, cho nn khng
bo phi dng nhng bin php
kinh t no nh Mnh t bn v
php tnh in chng hn vi
ng Vn cng. (Coi cun
Mnh t ca Nguyn Hin L,
Co Thm 1975 chng
VI). V khi Phn Tr mun hc
lm rung ng p ng khng
bng mt lo nng (XIII.4).
ng sng sau Qun Trng,

bit cng Qun Trng lm cho

T giu mnh nh mt chnh
sch kinh t kho lo, khai thc
ti nguyn ca T, pht trin
cng, thng; nhng ta khng
thy ng khen Qun Trng v
im .
2. nh thu nh dn, nh
trong bi XI.16 ti dn
trn.
Hu Nhc theo ng
ch trng ca ng trong bi
XII.9.

L Ai cng hi Hu Nhc:
-Nm nay mt ma, thu khng
tiu, lm sao by gi?
Hu Nhc p: -Sao khng
thu thu theo php trit (tc
mi phn thu mt)?
Ai cng bo: -Mi phn thu
hai m cn khng tiu,
hung h l thu theo php trit?
Hu Nhc p: -Trm h
no th lm sao vua thiu
c? Trm h thiu thn th
vua lm sao c?

Ngha l nh vua phi tit

dng nhi i nhn (khng lng
ph m yu dn bi I.5), ci g
khng c li cho dn th ng
tiu.
3. Khin dn lm vic phi
hp thi (s dn d thi I.5),
trong khi dn rnh vic nng.
Bt dn lm xu l mt cch
thu thu, c khi rt nng, m li
bt cng v th thu ch nh
vo u dn en, thi nc
no cng p dng v khng c

cch no khc, hoc v dn d

chp nhn hn l bt h gp
tin, gp la; mi n i Tng,
th k XI, Vng An Thch mi
t ra th tin min dch, ngi
no khng lm xu th ty giu
hay ngho phi np mt s tin
nhiu hay t nh nc ly
tin mn ngi lm thay,
nh vy thm cng n vic lm
cho mt s dn tht nghip,
nhng bin php ca Vng b
phe th cu phn i, ri cng
bi b.

Ci tai hi nht ca chnh

sch bt dn lm xu l mi khi
triu nh c vic gp th d
ng ma cy, ma gt, cng
bt dn b m lm xu cho
triu nh. Cho nn Khng t
cho s dn d thi l mt bn
phn ca ngi tr dn; m sau
ny Mnh t cng vy, khi ng
bo: Nu khng lm tri thi
tit ca k lm rung th la
thc n chng ht (Bt vi
nng thi, cc bt kh thng
thc d Lng Hu vng,

thng bi 3); Bt vi nng

thi ca Mnh t tc l s
dn d thi ca Khng.
Chnh sch ca Khng l t
can thip vo i sng ca dn
(c gin VI.1) v sai khin dn
th phi lm sao cho dn khng
on (lao nhi bt on XX.2).
4. Sau cng, quan trng nht
l phn phi qun bnh th dn
mi khng b bc lt m c
no .
Khi Nhim Hu bo h Qu,

m ng ta l gia thn, phi nh

nc ph dung ca L l
Chuyn Du, gn p Ph ca
Qu Th, tr hu lon v sau
cho con chu Qu Th, Khng
t mng Nhim Hu l vin l
bin h cho ch, ri bo:
Khu d vn hu quc hu
gia gi, bt hon qu nhi hon
bt qun, bt hon bn nhi hon
bt an. Ci qun v bn, ha v
qu, an v khuynh.
Nhiu hc gi cho rng hai

c h qu (l t) v bn (l
ngho) trong cu trn phi i
ch cho nhau: bt hon bn
nhi hon bt qun, bt hon
qu nhi hon bt an; c vy th
mi hp vi cu di: qun v
bn.
kin ng, v sa nh
vy ri th ngha nh sau:
Khu ngy nghe ni ngi c
nc (tc vua), c nh (tc cc
i phu, ch cc p phong)
khng lo ngho thiu m lo s
phn phi khng qun bnh,

khng lo t dn m lo x tc
khng yn. Phn phi qun
bnh th dn khng ngho; ha
thun (v khng c s bc lt,
tranh ginh, khng c ngi
giu qu, k ngho qu) th dn
s khng t (v dn vui v sng,
nc tr th dn cc nc
khc qui t li), nh vy x tc
s yn n, chnh quyn khng
nghing .
Chng ta nn hiu ch
qun (qun bnh) ca Khng
trong on .

Trn Bnh i Hn th
cn hn vi mi khi lng t, ng
ta phi ct tht chia phn, mt
cng vic thi cho l hn,
nc ta, ngoi Bc, trc nm
1945, cn giao cho cc ngi
m. ng ta chia phn tht rt
kho, rt qun bnh, ngha l
chc sc ln th c ming
ngon, ming ln, dn thng
khng c vai v th c ming
nh, khng ai phn nn c, cc
ph lo u khen ngi. Trn
Bnh ni: Than i, Bnh ny

m c tr thin h, th cng
kho nh chia tht . Sau,
ng ta c tr thin h tht,
lm n t tng.
Sau ny ra sao khng bit,
ch hin nay khp th gii, u
u cng ch mong t c s
phn phi qun bnh nh vy
thi: Ngi c trch nhim ln,
ngi c ti nng cao, ngi
sing nng th c hng
nhiu; k c trch nhim nh,
ti nng thp hoc lm bing th
c hng t; nhiu t ra sao

cn ty theo tiu chun trong

mi x hi, ty thi, ty tng
lng sn xut na, c ni ng
gim c lng gp nm gp
mi mt th lnh ngh, mt
th k, c ni ch bng hai bng
ba; nhng ai cng c phn
c, khng ai phi i rt, nh
vy l qun bnh, ng hn l
cng bnh.
Hiu nh vy th t tng
ca Khng t khng c g l
cch mng, ch l nhn o,
thc t, rt nhiu lng thc

(bon sens) v ba ch qun v

bn (tc bt hon bn nhi
hon bt qun) qu l bt h,
lm chm ngn cho tt c cc
nh tr dn trong hai ngn ri
nm nay.
Quang Phong v Lm Dut
Thi trong mt cun bn v
Khng t (nh xut bn S tht
H Ni 1963) cho rng trong
bi Khng t ch chng s
Qu Th nh Chuyn Du, tc
chng s thn tnh ni chung
thi, ch khng c t tng x

hi: s qun bnh l s qun

bnh phn phong theo ch
Chu, khng tranh ot nhau
thi.
nh rng Khng chng s
thn tnh; mun duy tr s phn
phong ca Chu; nhng ng
cng c t tng x hi,
ngha l trng s cng bnh
trong x hi, rt ght s t
lim, lm giu thm cho k
giu, nh chng ta thy
trong bi XI.16.

Mt chng c na. Bi VI.3,

Khng t lm i phu L.
Nhim Hu v T Hoa u l
hc tr ng v u lm quan
L. Khi T Hoa i s nc T,
Nhim Hu xin cp la cho m
T Hoa. ng bo: Cp cho
mt ph (khong su u).
Nhim Hu xin thm. ng bo:
Cho mt du (16 u).
Nhim Hu khng nghe, cp
cho mt bnh (160 u).
Khng t bo: Anh Xch
(T Hoa) i sang T, ci nga

mp, mc o cu nh ( ni:
giu sang). Ta nghe ni: Ngi
qun t chu cp cho k ngho
ch khng lm giu thm cho
ngi giu (qun t chu cp bt
k phu VI.3).
Nhng Nguyn T, mt mn
sinh khc, vn ngho v thanh
lim, lm gia thn cho ng, ng
c chiu theo l ca nh nc
m pht lng cho chn trm
(u?), Nguyn T cho rng
nhiu qu, t chi. ng bo:
ng! Nu thy d th sao

khng em cp cho nhng

ngi ngho trong lng xm,
lng ging? (cng bi trn).
Cch x s ca ng tht
nhn i, cng bng, hp tnh,
hp l: khng lm giu thm cho
k giu ri, c d th gip
ngi ngho, nhng tr lng
th c theo php nc, ty theo
ng cp.
Sau, Tng t din li ng
ca Khng t trong cu:
Ti lim tc dn tn, ti tn

tc dn t (sch i hc).

GIO DN
Trong s cc trit gia thi
Tin Tn, khng nh no trng
s gio ha dn bng Khng t,
v chnh ng cng b gn
ht i vo vic .
Mc t cng ch trng phi
dy dn y, nhng trong cc
thi n Thng ng, i khi
ng ch bo mi ngi dn u
phi hc nhng iu thin t
cho l thin (nht l o kim

i: yu mi ngi nh chnh
mnh lm li ln cho nhau)
ci g thin t khen th dn cng
khen, ci g thin t ch th dn
cng ch, m c s ng nht
t trn xung di, nh vy
nc mi tr. Mc t li khng
nhn cng dng gio ha ca l
nhc, tht l thiu st.
Php gia thp hn mt bc
na, ch dy dn bit php lut
thi ng c nhng hnh
ng tri php nc, m ch
cc vin li mi c dy dn,

cc t hc u b cm ngt, do
mi c nn phn th khanh
nho i Tn Thy Hong.
Cn Lo t th tuyt thnh
kh tr, cho s gio dc ch lm
cho dn sinh ra tinh khn, ham
mun nhiu, hi rt ln; c mc
cho dn n no, ri v bng i
chi, sng mt cch t nhin,
th nc li tr, dn li sng
hn c.
Duy c Khng t l cho
nhim v dy dn quan trng

ngang vi nhim v nui dn.

V hai l:
Dy dn l mt cch yu
dn: mnh mun t lp th cng
thnh lp cho ngi, mnh
mun thnh cng th cng gip
ngi thnh cng (k dc lp
nhi lp nhn, k dc t nhi t
nhn VI.28) nh vy l
thnh nhn chi m, mt nim
vui ln ca ngi c c nhn.
Dn c gio ha th d sai
bo, d tr (thng hiu l tc

dn d s d XIV.42), cng
vic chnh hnh s nh i nhiu;
nu kt qu ca s gio ha
cc tt th nh cm quyn
chng phi lm g m nc
cng tr (v vi nhi tr).
Nh ti ni ng tin rng
i a s dn chng c th ci
ha c, v tnh tng cn,
tp tng vin (XVII.2);
nhng ng cng ch lc quan
va phi thi, v ng cng nhn
rng c mt s h ngu khng
thay i, v h khng chu hc,

khng chu sa tnh (XVII.3).

T cht cng c nhiu hng,
hng t bc trung tr ln th c
th ging o l cao xa cho
c, t bc trung tr xung,
khng th ging o l cao xa
cho c (VI.19).
Thi no cng vy, hng
trung nhn tr xung ng hn
c, m thi ng hng khng
c hc cho nn ng nhn
thy rng nhiu khi ch c th
khin h lm theo mnh m

khng th ging cho h hiu

c ti sao (VIII.9); ng m
trng dy cho mi hng ngi,
l c m mang dn tr dn
ln ln hiu c ci l ti sao
, v khi no hiu c, h
cng d theo ng chnh. Bo
rng cu dn kh s do chi,
bt kh s tri chi l ch
trng ngu dn th khng g
oan cho ng hn, chng hiu g
v i sng cng t tng ca
ng c. Ch trng ngu dn,
chnh l bn php gia nh L

T, Hn Phi kia.
Nh cm quyn c hai cch
gio ha dn.
Cch tt nht l lm gng
cho dn. in ny ti trnh
by chng trn (mc c
tr), ch xin nhc li t cu ng
lm chm ngn ca ng:
- Chnh gi, chnh d.
(XII.17)
- Bt nng chnh k thn,
nh chnh nhn h (XIII.13).
- Qun t chi c phong,

tiu nhn chi c tho, tho

thng chi phong tt yn.
(XII.19).
- K thn chnh, bt lnh nhi
hnh (XIII.6).
Sa mnh sa ngi,
tr dn, theo Khng t l vic c
kt qu mau nht, bn nht,
nn lm trc ht. Cho nn
Tng t bo ngi tr dn m
thn trng trong tang l cha m,
truy nim v t t t tin th c
ca dn s thun hu. (I.9).

Mt cch na l dy d.
Trc ht phi dy cho con
em trong nh th hiu tho vi
cha m, ra ngoi th knh
nhng bc ln tui, thn trng
li ni m thnh thc, yu khp
mi ngi m gn gi ngi
nhn c, lm c nh vy ri
m cn d sc th s hc vn.
(I.6).
Hiu, , trung (ht lng vi
mi ngi, ch khng phi ch
ring vi vua) tn, nhn, ngha,

 l nhng iu ng nhc i
nhc li hoi trong khi dy hc,
nhng iu m theo ng, ai
cng phi hc, v hnh; ri cn
d th gi, d sc th mi hc
nhng ci khc tc lc ngh.
Hng ngi thng minh, c
d sc, ng o to thm cho
thnh k s, (tc nh k thut
gia ngy nay) gip nc;
hng t cch cao hn na, ng
s o to cho thnh nhng
qun t, tc nhng nh tr dn
ti, c.

Trong cun Nh gio h

Khng ti xt cch dy hc
ca ng; trong chng sau, ti
s gii thiu nhng c chnh
cn cho k s v bc qun t;
di y ti ch xin ni thm v
mt phng php va gio
ha, va tr dn m Khng
t cho l rt cng hiu, tc
phng php dng l, nhc.
Khi bn v c tr, trang
111, ti k bn ngha ca l:
t l, php in phong kin,

phong tc vi tp qun v k
lut tinh thn. C l dy cc
mn sinh t cch cao, ng mi
ging cho nhng t l quan
trng ca triu nh v php
in ca ch phong kin;
cn dy cho hng di ng ch
ct cho h bit phong tc, tp
qun, tc php c x v luyn
cho h c k lut tinh thn.
y ti ch xt l v
phng din k lut tinh thn,
cn cho s tu thn.

L c hai cng dng: tch

cc v tiu cc.
Tch cc l pht dng, hm
dng tnh tnh cho n hu. Ai
cng nhn thy tm trng ra sao
th c ch, ngn ng, hnh ng
nh vy. Chng hn tm trng
bun th c ch u oi, ngn
ng chn nn, hnh ng tiu
cc, d chp nhn s tht bi
m bung xui. Nhng ngc
li c ch, ngn ng, hnh ng
cng thay i c tm trng:
ng bun bc, tht vng m

c gng lm b vui v, mm
ci, hng hi, nhanh nhn, th
ch mt lt ta s ht bun m
bt u tin tng, nui hi vng
c.
Cc nghi thc trong cc vic
cng gi t tin, ci hi, m
chay, tang m ngy nay
chng ta cho l phin phc,
chnh l c mc ch pht
dng nhng tnh cm n hu
ca ta. Cho nn Khng t rt
thnh knh trong vic t l. Bi
III.12, ng bo:

T t tin nh t tin
trc mt (T nh ti), v khi
no v l g ng khng ch thn
ng t c m mn ngi
thay th tuy c t y, ng vn
n hn nh cha t.
ng mng thm t T Ng,
gi l a bt nhn, v khng
nh cng cha m bng b ba
nm, m mun rt thi gian
tang xung mt nm (XVII.21).
Ngy nay chng ta b nhiu
nghi thc thi xa, nhng

chng ta cng t ra thm nhiu

nghi thc mi (chng hn l
cho c), chung qui vn l
khng b l c, ch thay i
i tng, mc ch hoc hnh
thc thi.
Nu tnh cm pht ra mnh
qu, th ta li phi dng l
tit ch li cho n hp vi
trung. Bi VIII.2 Khng t
bo:
Cung knh m khng bit l
th kh nhc, cn thn m

khng bit l th nht nht,

dng cm m khng bit l th
lon ng, ngay thng m
khng bit l th gt gao, mt
lng ngi. Hai ch bit l
trong bi c ngha l bit tit
ch sao cho thch hp, va
phi. y l mt tiu cc ca
l.
D tch cc hay tiu cc, l
cng c mc ch tp cho ta
khc k tu thn. Dn tc
no trng l th cng trng s
khc k, v h khc k th tinh

thn hi sinh cao m nc d

hng cng, nh dn tc Nht
trc th chin va ri.
V l rt cn thit cho s tu
thn, nn Khng t bo v hc
l v d lp (khng hc l th
khng bit lp thn) hoc
khng bit cch c x
XV.13. Bi VIII.8, ng li bo
hc l lp ch (lp l).
Theo ng, ngi qun t hc
rng v vn (thi, th) ri th
phi c thc bng l, nh vy
mi khng tri vi o l

(VI.25).
Nhc cng c cng dng
hm dng tnh tnh, m cn c
thm cng dng ha.
Ha y c hai ngha:
Ha hp cc giai cp, ngi
sang k hn, ngi ln k nh.
Nu ch dng l thi th s qu
cch bit, m dn khng on
kt, khng vui.
iu ha tnh cm, vui m
khng qu n lu ng, bun

m khng thng tn, ngha l

vui bun u va phi (lc nhi
bt dm, ai nhi bt thng
III.20).
Mun vy nhc phi thin
v m nh nhc Thiu, hoc t
nht cng nh nhc V, ch
khng th l th nhc phng
ng ca nc Trnh c.
L v nhc ci ha c dn
cho nn T Du, mt mn sinh
ca Khng t, khi lm quan t
t V Thnh, dng l nhc

dy dn, ng nhn l phi.

(XVII.4).
Tuy nhin, l nhc ct tinh
thn ch khng hnh thc m
thi ng nhn thy ngi
cm quyn khng hiu iu y,
nn phn nn:
Ni v l, v l, u phi
ch c ngc v la. Ni v nhc,
v nhc, u phi ch c chung
v trng. (XVII.11).
Ri nhc nh h rng:
L m qu xa x th kim

c cn hn; tang m qu ch
trng nghi tit th thng xt
cn hn. (L d k xa d ninh
kim, tang d k d d ninh
thch III.4).
Nu ngi ta nghe ng th
Mc t khi phi vit nhng
thin Tit tng v Phi nhc, m
o Khng cng khi b Mc
mng oan l lm cho nc suy
nhc. Mc t cng nh i a
s nhng ngi ch trch o
Khng t xa ti nay thc ra
ch l ch trch nhng k p

dng sai o Khng, ch khng

phi ch trch hc thuyt ca
Khng.
Tinh thn ca l, nhc c
trong c nhn. Phi c lng
nhn, phi yu ngi, trng
ngi, ri sau mi thm l v
nhc, cng nh phi c sn nn
trng ri sau mi v mt hnh
thc p ln c (hi s hu
t bi III.8). Thiu lng nhn,
th l, nhc ch l gi di, l m
lm g, nhc m lm g? (III.3),
cng kho ni, cng nim n

(xo ngn lnh sc) cng kh

; m nhc cng m, cng
hay, li cun bao nhiu, nu
khng thin (tt lnh) th ch
gy thm s chia r, cm th,
hoc dm lon.
Nhng chng ta nn nh
l, ngc li cng gip cho
c nhn, v nh trn chng ti
ni, c ch, ngn ng tc
ng ngc li ti tm l. Cha
c c nhn m mun c c
nhn th ta c khc k (ch
thng t dc), rn c nhng c

ch ngn ng, hnh vi thn i

vi ngi khc th ri ta cng s
c c c nhn. l
ngha cu khc k phc l vi
nhn trong bi XII.1.

CHNH HNH
Danh t chnh hnh rt
trong bi II.3. Chnh l chnh
lch, hnh l hnh php. Chnh
hnh ch tt c in chng
php lnh do cc vua u tin
i Chu t ra tr dn.
Khng t ch trng c tr,
cho nn khng thch dng chnh
hnh. Bi II.3, ng bo:
Dng chnh lnh dt dn
dn, dng hnh pht bt dn

vo khun php, dn trnh khi

ti, nhng khng bit h thn.
Dng o c dt dn dn,
dng l gio t dn vo
khun php, dn bit h thn
m theo ng chnh.
Bi XII.13, ng li ni:
X kin th ta cng nh
ngi khc thi; phi lm sao
(dy dn bit ngha v, nhng
nhn) cho dn khi kin nhau
th mi hn ch? (tt d, s v
tng h?)

Nhng ng bo c hng
ngi h ngu, khng gio ha
khng c, cho nn bt c d
phi dng chnh hnh, khng
th b php lnh, thng pht
c. Thng pht kho dng
th c th gip cho s gio ha
v gi cho nc c tr. Vy
php tr b tc cho nhn tr.
Cn l gio nhng cng cn c
chnh hnh.
i Chu, hnh pht rt
nghim khc. Theo Etiemble
(sch dn tr.22), c ti

200 ti b x t, 300 ti b
thin, 500 ti b cht chn, c
ngn ti b ct mi. Khng t
mun sa ci thi a st ,
cho nn khi Qu Khang t
mun git k v o cho
ngi khc thnh hu o, ng
bo tr dn cn g phi dng
bin php git ngi, ngi trn
mun thin th dn s ha thin.
(XII.19).
Tuy nhin, v mun gi ch
phong kin, tn quyn,
mun mi quyn phi thuc v

vua, (XVI.2), nn Khng t rt

ght k th qun, phn lon,
tim l nh trn ti ni: ng
cng quyt i ph ba thnh
ca ba h Mnh, Qu, Thc, v
xin L Ai cng xut binh hi ti
Trn Hng, mt i phu ca T
git vua l Gin cng, khin
chng ta ng rng hnh ng
ca ng mu thun vi l thuyt:
ng hiu st, ght v lc.
(VII.20).
Vy m khi Pht Nhiu, mt
k phn lon khc S, Bt

Ht mi ng, ng cng mun

i. Con ngi ng tht kh
hiu, c l v ng ch trng
v kh, v bt kh? ng
khc xa Mnh t.

V B
Nh ti c dp ni, ng
khng thch chin tranh, cho
nn trng nhc Thiu hn nhc
V, cho c ca vua Thun cao
hn ca V vng, v V vng
phi dng n v lc dit mt
bo cha ri mi c lm vua
thin h.
V khi V Linh cng hi ng
v chin trn, ng t cho l b
xc phm, p: Vic t t, l

kh th ti tng c nghe,
cn v vic qun l th ti cha
hc, ri hm sau ng b nc
V qua nc Trn.
Tuy nhin ng cng nhn
rng v b khng th thiu
c, cho nn trong bi XII.7,
ng bo T Cng rng php tr
dn th phi lo lng thc cho
, binh b cho (tc thc, tc
binh).
C iu ng l ng cho
rng phi dy d dn ri mi

bt dn nh gic, nu khng
tc l b dn (XIII.30); v theo
ng, mt nh cm quyn tt
phi dy dn by nm ri mi
c th dng dn vo vic chin
u c (XIII.29).
Dy dn ti by nm ri mi
a ra trn, ti cha thy mt
chnh tr gia no ch trng
nh vy, v khp c kim cng
khng c nh cm quyn no
theo chnh sch . Chc
Khng t ngh rng chng
nhng phi dy dn v chin

thut, canh nng (thi nc

no cng ng binh nng: thi
bnh, dn va hc v qun s,
va cy rung t tc) m
cn phi gio ha v o c:
bit yu ngi thn, bit hi sinh
cho ngi trn ri h mi
hng hi chin u chng?
Nhng nu vy th bt k thanh
nin no cng phi dy trong
by nm, gio dc b cng
bch trong by nm? thi
ng, kh tng tng c iu
.

NGOI GIAO
Thi Ty Chu, dn tc
Trung Hoa sng cch bit hn
vi th gii, v khu vc ca h
ch gm lu vc sng Hong H
v sng Hoi cha ti b sng
Dng T, pha ng l bin,
cn ba pha kia c nhng dn
tc cn bn khai m h gi
chung l Di, ch; cn chnh h
th t xng l H hay Hoa H,
c ngha l dn tc ln, vn
minh. Chng ta thy s phn

bit trong bi III.5: Di ch

d c vua cng khng bng
Hoa H khng c vua (v Hoa
H c l nghi).
Hoa H theo ch phong
kin, ch ny c th coi l
mt t chc quc t kh tinh vi.
Trong th gii , Chu lm ch,
lm thin t, cn cc nc khc
u l ch hu t tr c t ai
ring, chnh quyn ring, v b
ring. Theo nguyn tc, ch
hu phi tun in ch, chnh
lnh ca Chu. T v S chng

hn nu c chuyn xch mch

vi nhau v mt vn g nh
vn bin gii, vn cha
chp k phn lon th khng
c t tin gii quyt ly vi
nhau bng v lc, m phi
cho thin t nh Chu x: hoc
ha gii hai bn, hoc trng
pht k c li bng qun i
ca Chu hp lc vi qun i
ca mt vi ch hu khc.
(Qun i hn hp c khc
g qun i m xanh ca Lin
hip quc ngy nay?).

Chu cn c bn phn gip

cc nc b c hip, cu cc
nc b mt ma m , c th
dp lon cho cc ch hu, ni
li mt ging vua, ngha l tm
trong tng tht mt ngi xng
ng t ln ngi (nu vua
trc khng c ngi ni di)
gi x tc v trng nom vic
t t t tin.
C vi nm, theo ng k
hn, thin t phi i tun th
xem chnh sch tr dn ca cc

ch hu c tt khng, dn c ta
thn khng
Ch hu cng ng k hn
phi li chu thin t, dng
cng, bo co tnh hnh nc
mnh, nhn ch th ca thin t.
Mi ln vua trc cht, vua sau
ln thay, u phi c thin t
chp nhn.
S giao thip gia cc ch
hu vi nhau u theo nhng
minh c c (nh trong cuc
hi hp gia L v T Gip

Cc m Khng t d).
Mt t chc nh vy c
phn nhn o nu khng hu
hiu hn Lin hip quc ngy
nay. N khc Lin hip quc l
cc nc ch hu mi u do
Chu phong cho, cp t, nh
s qun i (tc chin xa) cho
c[243].
Mun cho t chc vng
th cn: nc Chu phi mnh,
c cc ch hu u knh n,
v cc ch hu phi gi ch tn

vi nhau. S d Khng t
cao c tn chnh v x hi
phong kin cn c c mi
vng c
Ti dn bi XII.7, II.22 v
I.8 c gi thy Khng t
trng c ra sao v phng
din chnh tr.
i vi dn tc Di, ch,
Khng t khng c tinh thn
phn bit chng tc, m ch
phn bit v vn ha nh khi
ng bo khng nh cng ca

Qun Trng th ngi Hoa H

phi gic tc, mc o c vt
bn tri (nh ngi Di, ch
ri). (XIV.17).
Khng phn bit v chng
tc c l v ngi Di, ch cng
da vng, tc en nh ngi
Hoa H, v tuy khc ni,
nhng tm l cng nh ngi
Hoa H, cng trng c trung
tn, knh cn nh trong bi
XV.5 dn trn, v trong
bi XIII.19 di y:

Phn Tr hi v c nhn.
ng p: Khi nhn c phi
khim cung, khi lm vic phi
nghim trang, cn thn, giao
thip vi ai phi trung thc. D
ti nc Di, ch cng khng
th b ba iu y. (XIII.19).
Trong bi XV.5 ng cng
khuyn T Trng nh vy, d
i ti nc Man, nc Mch.
Mt l na l ng tin c th
ci ha c cc dn tc lc
hu, cho nn khi ng chn
ngn, mun qua vi cu di,

c ngi bo: cc ni b
lu, lm sao c? ng p:
Ngi qun t li , (gio ha
h) th cn g b lu na
(IX.13).
V li chnh nh Chu trc
kia cng ch l mt r phng
Ty, vn ha km nh n, m
Chu Vn vng ch l mt ty
b, cm u cc r phng
Ty; cn Ng, Vit u i
Chu ch l nhng r ng
nam, m mt khi theo vn
ha Hoa H, cng c Chu

coi l nhng ch hu ngang vi

V, Trn, Thi
C th ni tm l khng phn
bit chng tc l tm l
chung ca ngi Trung Hoa
thi xa; h coi cc Di, ch
nh n em (t hi giai huynh
) m mong ci ha c,
cng nh chng ta ngy nay i
i vi cc ng bo thiu s.
Trong bi XVI.1, Khng t bo
Nhim Cu Nu ngi ta
khng phc mnh th sa vn
c ngi ta n vi mnh,

h n vi mnh ri th lm sao
cho h c yn n.
Chng ta bit (thin
Hng ng) ng tip khch
nc ngoi l ra sao (X.2),
v khi i s nc ngoi, ng
va cung knh va n ha ra
sao (X.5); chng ta cng nn
bit thm ng khen nc Trnh
rt thn trng v t lnh ngoi
giao: cho mt vin quan khi
tho, mt vin th nh lun
thm, gp kin, ri vin coi
vic i s sa cha, sau cng

ch thn tng quc T Sn

nhun sc li (XIV.8). Chnh
ng cng o to c vi nh
ngoi giao nh Cng Ty Xch,
T Cng
Nhng nu li T M Thin
chp m ng th ng cng
nghim khc cng quyt lm
khi gi th thng ca quc gia:
trong cuc hi ngh gia T v
L Gip Cc, ng buc vua
T phi ra lnh cht chn tay
bn con ht ca T v h ht
nhng khc th tc, c

lm nhc L.
Tm li, chnh sch ngoi
giao ca Khng t c th tm
tt trong my iu ny: th tn,
nh nhn nh trng quc th,
lm cho ngi nghe phc mnh
v vn c m qui phc
(XIII.16) v gio ha cc dn
tc lc hu.

DNG NGI
Theo truyn thuyt, Nghiu
v Thun truyn hin khng
truyn t (truyn ngi cho
ngi hin, khng truyn ngi
cho con). Thi dn tc
Trung Hoa cn giai on b
lc.
Qua i H, x hi nng
nghip bt u thnh hnh, t
sn c trng, ngi vua khng
truyn hin na m truyn t,

v ng Khi, con vua V l ng

vua u tin c ngi theo
cch truyn t.
Qua i Thng, ngi vua
truyn cho em, ht i em mi
truyn li cho con (tc ch
truyn cho chu).
i Chu mi b hn l ,
ngi vua truyn cho con, m
con ging ln thi, con cht
trc th truyn cho chu cng
ging ln (ch tn). Ch
gi l tn php; ti ging

Chng I.
Chng nhng vy, bao nhiu
chc ln triu nh cng do
h hng nh vua nm c: h l
bn cha anh ca vua. Non
sng, x tc thnh t sn ring
ca mt nh. Nh vy gi l
thn thn (thn i vi ngi
thn, ngi trong nh, trong
h).
Cho nn, Chu cng (em V
vng) dn con l B Cm, khi
phong B Cm l L cng, tc

lm vua ch hu L: ng
b ngi thn, khng cho
i thn (cng l ngi thn
na, hoc hu ht l ngi
thn) on v khng c trng
dng (XVIII.10)
Tuy nhin thi no cng vy,
nu trong tn tht khng c
ngi gii th cng phi dng
mt s ngi ngoi c ti c
trong gii bnh dn, m Trung
Hoa gi l ngi hin. Tuy thn
thn nhng cng phi trng
hin. Chnh Chu Vn vng

dng Khng T Nha (L

Vng) mt dn thng b
sng V, v sau Khng T
Nha gip V vng dit tr, lp
c cng ln, v c phong
lm vua ch hu T.
i sau c Tn Mc cng
(th k th II tr. CN), cng nh
dng Bch L H, mt ngi c
thi phi lm ngh chn nga,
phong lm i phu m t chc
li nn chnh tr ca Tn, thnh
mt nc cng thnh, l b
ch hu mt thi

ng vua ng khen nht v

vic dng hin ti, l T Hon
cng. Cc i thn ca ng nh
Qun Trng, Bo Thc, Ninh
Thch u trong gii bnh
dn; ng c bit tin v qu
Qun Trng, coi Qun nh cha
ch, v Qun cng kho x,
khng lm cho hai h cao qu
nht trong triu (bn cha anh
ca nh vua) l h Quc v h
Cao ghen t. C th ni, trong
thi Xun Thu v Chin Quc,
nc no mnh ln, phn ln

cng nh cng ca bn hin

thn xut thn trong gii bnh
dn, hoc tn a ch . Hng
qu tc cng c ngi gii nh
T Sn nc Trnh nhng
him. Vy tinh thn tn hin
c trc Khng t t lu.
Nhng ng c cng o to
hng bnh dn c ti c, c
h (mn sinh ng c ngi lm
ti i phu) v a s truyn
hin ln thnh mt chnh sch.
Khi Trng Cung (hc tr
ng) lm mt quan t cho h

Qu hi ng v php tr dn,
ng p: -Phi ch thn thng
sut cc vin hu ti (di quyn
mnh), tha li nh cho h,
bt nhng ngi hin ti (c
hin ti).
Trng Cung li hi lm sao
bit c ngi hin ti m
bt.
ng p: -C hy bt
nhng ngi anh bit, cn
nhng ngi anh khng bit th
ngi khc c l no li b m

khng gii thiu. (XIII.2).

Bi XII.22, Phn Tr hi v
c tr, ng p: -Tr (sng
sut) l bit ngi. bt
ngi chnh trc ln trn ngi
cong queo th c th khin cho
ngi cong queo ha ra chnh
trc.
Bi XI.1, c ngi hiu l
Khng t thch dng nhng
ngi tin tin v l nhc, tc
hng hc l nhc ri mi ra lm
quan (hng bnh dn), hn l

nhng ngi hu tin, tc

hng ngi lm quan ri mi
hc l nhc (hng qu tc).
ch l mt thuyt, tuy c l
nhng cha hn ng.
iu chc chn l ngi no
c ti c th cha m hn h,
d lm vic c na, ng cng
vn mn v dng, nh Trng
Cung (VI.4) v trong bi
XIV.18, ng khen Cng thc
Vn t tin c mt i thn
ca mnh (trong gii bnh dn)
tn l Son lm i phu ti triu

nh, ngang hng vi mnh.

Vy l ng khng c cht
thnh kin v giai cp, l lch
ca ai c, m cn bnh vc giai
cp bnh dn, cho h bnh ng
vi giai cp qu tc v phng
din ti c xa b ln ln
s bt bnh ng v huyt
thng.
i sau ngi ta cm con
nh ca xng khng c i thi
l tri vi tinh thn ca ng.
Sau, Mc t cn tin xa hn

ng trong thin Thng hin

trung, kch lit kch thi
khng dng ngi hin m dng
k thn thch, c cu, k giu
sang (qu tc), mt mi tt p,
tr nc. Cho h tr nc
tc l sai bn ngu dt tr nc,
nh vy nc s lon l iu c
th bit chc c ri.
Ri bn Php gia mi thc l
tn cng vo thnh tr bn qu
tc. Ng Khi khi lm tng
quc nc S, mun tc
quyn th ca bn h, khuyn

vua ra lnh c ba i th thu

tc lc li, khng cho chu
cht bn qu tc hng na.
Cng quyt hn ch phong
chc cho ngi c chin cng.
Qu tc m khng chin ng th
cng b h xung thng dn.
C th ni c thi Chin
Quc l lch s s tranh ginh
a v gia qu tc v giai cp
tn a ch v sau nhiu hi sinh
(Thng ng b x thy) giai
cp sau thng.

Thi Xun thu giai cp qu

tc cn mnh qu m Khng t
cng l mt thnh phn trong
giai cp , nn cn gi thi
n ha, khng dt khot
khuyn nn thn thn hn
hay tn hin hn.
c bi VIII.2: Ngi qun
t (tc nh cm quyn) gi trn
o vi ngi thn th dn pht
khi lng nhn i ta ch thy
ng khuyn ngi cm quyn
phi tu thn lm gng cho
dn, m o tu thn phi ly

hiu lm gc v hiu l
bc u ca nhn; ch cha
th kt lun rng ng ch
trng vua cha phi thn thn,
ngha l giao trng trch cho
ngi thn hn l cho ngi
hin. C th ng theo Chu cng
trong bi XVIII.10 ti dn
trn, nhng bi ny khng ni
r l li ca Khng t. Vy ta
hy tm tn nghi.
Qua i T T sinh sau ng
khong 60 nm v trc Mc t
khong mi nm, hnh nh

ch trng dt khot: tn
hin quan trng hn thn thn.
Sch Trung Dung, chng XX
c on:
Tr thin h v quc gia, c
chn php quan trng: sa
mnh, trng ngi hin, yu
ngi thn, knh cc i thn
Sa mnh th o thnh, tn
trng ngi hin th khi lm
lc, yu ngi thn th cha ch
anh em khng on, knh i
thn th khi b m ti
(Phm vi thin h, quc hu

cu kinh. Vit: tu thn, d, tn

hin d, thn thn d, knh i
thn d Tu thn tc o lp,
tn hin tc bt hoc, thn thn
tc ch ph cn t on, knh
i thn tc bt huyn
T T t tn hin trc
thn thn: tn hin khi lm
lc, cng nh knh i thn
khi b m ti, trong vic tr
nc, cn thn thn ch cho
cha ch, anh em khng on.
Vy t Khng t ti T T,

Mc t, Ng Khi, Thng
ng, ch trng tn hin mi
ngy mt thng th, giai cp
bnh dn, tn a ch mi ngy
mt ln; l xu hng t
nhin ca thi i.
Khng t phn bit ba hng
b ti: hng i thn c ti
c[244] hng c thn, b ti
thng (cho s lm vic)
(XI.23) v hng u sao, kh
nh nhen nh ci u, ci
sao (mt phn nm hay mt

na ci u) khng ng k.
(XIII.20).
Gi l i thn th c theo
o l m th vua, khng thi
hnh o l c th t chc,
nh ng, hoc nh C B
Ngc, bn thn ca ng: nc
c o th lm quan, nc v
o th lui v n (XV.6).
Trong bi VIII.13, ng bo:
Thin h c o (vua tt,
chnh tr tt) th ra lm quan, v
o th n Nc nh v

o m mnh ph qu (ra lm
quan ln) th ng xu h
(Bang v o, ph th qu yn,
s d).
Cch th vua l phi knh
vua, ht lng (trung) vi vua,
nhng khng ngi xc phm
vua (ngha l phi dm can gin
XIV.22). Khng t khng ni
T Du rng can gin vua nhiu
ln qu th s b nhc (IV.26)
nhng ti chc ng cng ngh
vy. Can mt hai ln m khng
c th ng t chc hoc b i

nc khc.
ng ch hai mn sinh thn
tn ca ng: Trng Do v
Nhim Cu khng ng l i
thn, ch l c thn thi; nhng
h cn t cch khng n
ni th k git cha, git vua.
(XI.23).
Vy quan nim trung qun
ca ng khng c chp, h lu
nh i sau: cht theo mt hn
qun.
B ti phi trung vi vua,

nhng ngc li, vua phi gi l

vi b ti (III.18).
Nc c tr (c o) l
nh c trt t, trn di u
lm ht bn phn ca mnh
(qun qun, thn thn), k
di khng vit v (bt ti k v
bt mu k chnh VIII.14) nh
cm quyn sn sc cho dn
n, mc (tc thc), gio ha
cho dn c l ngha, v mun
vy vua phi c c.

Nhng Khng t nhn rng

nu vua bit dng b ti hin th
d c nhiu tt xu nh hiu
sc, dm lon, vn c th gi
ngi c. Khi Qu Khang t
hi ng V Linh cng v o
(m nng Nam t) m sao
khng mt ngi, ng p: C
Trng Thc Ng coi vic ngoi
giao, Chc coi vic t t,
Vng Tn Gi coi vic qun.
Dng ngi nh vy, lm sao
mt ngi c? (XIV.19).
Trng hp T Hon Cng

cng vy. V l thuyt, Khng

t i hi ng vua phi c c
lm gng cho dn, nhng
trong thc t, ng ch mong h
ng b b vic nc m bit
trng ngi hin thi. ng tht
hiu ngi. V v ngh vy nn
ng mi bn ba mi my nm
tm mt ng vua tm thng
min bit dng ng, m bun
thay, cng khng kim c.
Nu gp c ngi bit
dng ng th ng tin rng ch

mt nm k cng kh, ba
nm s thnh cng (XIII.10).
Nhng s thnh cng ch c
ngha l nc s tr, khng lon
lc, dn n, bit l ngha mt
cht.
Cng vic gio ha dn th
phi lu hn: vua vo bc thnh
nhn cng phi mt trn mt
i (30 nm) dn mi c nhn
o (XIII.12); cn hng vua
khng phi l thnh, ch l thin
thi, th phi thay nhau tr nc
lin tc mt trm nm mi

khin cho k tn bo thun

phc, m b c hnh pht
chm git (XIII.11). Vy
Khng t nhn s ci ha bn
tnh con ngi rt kh, ch
khng mau v d c.
Hai bi XIII.11, 12 t
rng Khng t rt sng sut,
nhiu lng tri, hiu ngi m
ti cha thy mt hc gi no
ti. Ti ngh 100 nm cn
l mau y.

X HI L TNG CA
KHNG T
Thi Xun Thu v u thi
Chin Quc, khng mt trit gia
no c vit sch trnh by
t tng ca mnh thnh mt h
thng; Khng t, Mc t, Mnh
t u vy c (Tng t, T T
ch qung din mt vi t tng
Khng t trong mt tp mng,
khng thnh mt trit thuyt).
Nhng nhng li h dy

mn sinh hoc i p vi
ngi ngoi mc du tn mn,
cng c lin lc vi nhau, nh
h c mt ch trng r rt. t
nht l v i cng, v c h
ta nhn thy c mt h thng
trong t tng ca h.
Sau khi phn tch t tng
chnh tr ca Khng t, chng
ta c c mt nim v x
hi l tng ca ng.
X hi l x hi phong
kin, theo in ch ca Chu rt

c trt t, tn ti, t thin t ti

cc ch hu ln nh, qu tc,
bnh dn, ai c phn ny, c
quyn li v nhim v sng ha
ho vi nhau, gip ln nhau,
gi ch tn vi nhau, khng
xm phm nhau, ai cng phi tu
thn nht l hng vua cha v
ngoi bn phn dng dn lo
cho dn n, mc, lo gi
an chi, thiu gi hoi chi cn
c bn phn gio dn na bng
cch lm gng cho h, v
bng l, nhc, vn, c; bt c

d mi dng hnh php. X hi

ly gia nh lm c s, trng
hiu , yu tr, knh gi, thn
chung truy vin i vi ngi
khut khng thy Khng t
bnh vc ph n, l khuyt
im ca ch ph quyn; ai
ny u trng tnh c v cng
bng, khng ai ngho qu m
cng khng ai giu qu, cm
ngt s tu lim, ngi giu th
khim tn, gi l, ngi ngho
th lc o (I.15) c nh vy
th cc giai cp ha hp vi

nhau, trn khng hip di,

di khng on trn.
C th mt nh nho no
cui thi Chin Quc t x
hi , gi n l i tiu Khang,
ri thc l li Khng t, cho
vo thin L vn trong Kinh L
[245]:
Ngy nay i o b,
ngi ta ly thin h lm ca
ring; ai ny u ring thn cha
m mnh, u ring yu con
mnh, cho ca ci v sc lc l

ring ca mnh, vua quan th

cha truyn con ni, quc gia th
dng thnh quch, ho tr m
gi vng ly, ly l ngha lm k
cng, lm cho chnh ci ngha
vua ti, hu ci tnh cha con,
thun ci tnh anh em, ha ci
o v chng, t ch , lp
in l, tn trng k tr dng,
lp cng cho ring mnh. Cho
nn s dng mu chc mi
sinh ra m chin tranh do
dy ln. Vua V, vua Thang,
vua Vn, vua V, Thnh vng,

Chu cng bi m c chn

l bc hn c. Su bc qun t
y u cn thn L. L l
lm cho r ci ngha, thnh iu
tn, r ngi c li, ly nhn
lm php ging iu tn
nhng, bo dn theo php
thng. Ai khng theo nhng
iu y th du c quyn th
chc v, dn chng cng cho l
ha c, bt ti m trut i.
l i Tiu Khang.
Tc gi bi nm c
nhng im chnh ca o

Khng.
Trong b i cng trit
hc Trung Quc (Co Thm
1966) quyn h, phn V
chng XI, chng ti vit v
quc gia l tng ca Mc t,
Lo t v Php gia nh sau:
- Mc t mun c mt quc
gia thng nht, quyn hnh
tp trung vo mt ngi ti
c do dn c ln[246], khng
c ng phi, t tng t trn
xung di nht lot nh

nhau, ai cng lo li chung ca

ng bo, x hi; dn c m
n mc, cn v kim,
khng c s xa hoa[247], tm
li l mun c chnh bnh
dn an; c h ng cn l m
ngh n mt th gii i ng
na.
- Lo t: c phc ha mt quc
gia l tng trong chng 80
cun o c kinh:
Nc nh dn t. D c kh
c gp chc gp trm sc ngi

cng khng dng n. Ai ny

u coi s cht l h trng nn
khng i du xa. C thuyn xe
m khng ngi, c binh kh m
khng by. (B ht vn t) bt
dn dng li li tht dy thi
thng c. Thc n m bc
m thy ngon, qun o tm
thng m cho l p, nh
th s m thch, phong tc gin
phc m ly lm vui. (ngha l
ch lo n no mc m, yn,
sng vui, gh xa x). Cc nc
gn gi c th trong thy nhau,

nc ny nghe c ting g
ting ch ca nc kia m nhn
dn cc nc y n gi cht
cng khng qua li vi
nhau.[248]
- Cn Php gia, Thng ng
v Hn Phi, mun c mt
quc gia thng nht (nh Mc
t) quyn hnh tp trung vo
mt ngi l nh vua (Khng
do dn c m cng chng cn
c c ch cn bit thut tr
ngi); kinh t phi khuch
trng cho nc giu v

mnh m chin thng c

nhng nc khc, khng cn
vn ha cho cao, ch cn nng
phm v binh kh cho nhiu;
vua chng cn thi n hu, dy
dn, c ngt ngng ngi trn
m iu khin gung my
bng cch p dng php lut
mt cch nghim khc v
cng bng, khng cht t v
(d l vi ngi thn, v vua
khng thn vi ai ht, k c
cha m, v con)[249]. L tng
l l tng quc cng

qun tn.
Ch so snh bn quc gia l
tng chng ta cng hiu
c ti sao t i Hn tr i,
sut trn hai ngn nm o
Khng c c tn, vua cha
i no cng rng p dng n,
mc du khng ng. N thc
t hn o Mc, o Lo, nhn
bn hn thuyt ca Php gia,
trng vn ha hn c ba phi
kia, hp tnh hp l.

CHNG 7.
O LM NGI
Sut i Khng t ch lm
quan c my nm cn th dy
hc v bn ba cc nc ch
hu m thuyt cc nh cm
quyn v vic tr nc. Lm
chnh tr th ng ch trng c
tr, dy hc th ng ct o
to ngi dn tt, v nhng
ngi c ti c sau ny tr
dn, cho nn khng th tch hai
vai tr chnh tr gia v lun l gia

ca ng c. S d chng ti
vit tp mng Nh gio h
Khng, ri trong cun ny li
phn bit nhng chng v
chnh tr, v lun l l ch cho
d trnh by, tin v mt th
bt tin v mt khc: nhiu ch
phi lp li nhng iu ni
ri.
Chng hn v c Nhn.
Chng V, mc c tr, ti
xt v c , nhng ch
mi nhn mnh v phng din

chnh tr. Thc ra n l c cn

bn ca Khng hc c v x
th ln tu thn na, v n gm
gn cc c khc, cho nn
chng ny s phn tch li, k
hn.
Bi VI.28, T Cng hi: Nu c ngi thi n cho nhn
dn v cu gip i chng th
ngi th no? C th gi l
nhn c khng?
Khng t p: -Sao ch gi l
ngi nhn thi? Phi gi l bc

thnh ch! Vua Nghiu, vua

Thun cng cha lm c vy
thay! Ngi nhn, mnh mun
t lp th cng thnh lp cho
ngi; mnh mun thnh cng
th cng gip ngi thnh cng.
Bit t bng ta suy ra bng
ngi (nng cn th th), l
phng php thc hnh ca
ngi nhn.
Nh vy nhn c hai phn
tch cc v tiu cc. Tch cc l
k dc lp nhi nhp nhn, k
dc t nhi t nhn ( l

c trung, yu ngi, ht lng

vi ngi); tiu cc l k s bt
dc vt thi nhn (y l c
th. Ch th gm ch nh
trn, ch tm di, ngha l
suy lng mnh m bit c
lng ngi, mnh mun ci g
th ngi cng mun ci , vy
nn lm cho ngi nhng ci
m mnh mun v ng lm
cho ngi nhng i m mnh
khng mun).
Nhn l trung, th, tc l
o i vi ngi, nhng ng

thi cng l o i vi mnh

n a : k dc lp, k dc t;
mnh phi mun lp thn, thnh
cng th mi c th gip ngi
lp thn, thnh cng c.
Nhn va l tu thn va l i
nhn, va l x k va l tip
vt. N l trung tm ca o
c theo Khng t, t m
pht ra cc c khc, v cc
c khc t c v n. Cho nn
Phng Hu Lan gi n l ton
c; Lm Ng ng gi l
n l sagesse idale. (s minh

trit l tng).
- N gm hiu : C lng knh
yu cha m v ngi ln trong
nh th mi bit yu ngi
ngoi. (Hiu d gi, k vi
nhn chi bn d? I.2). T D
b Khng t mng l bt hiu,
khng nh cng cha m bng
b ba nm, m mun rt thi
gian tang t ba nm xung
mt nm. (XVII.21).
- N gm trung vi nc, nh
trng hp Vi t, C t, T
Can. Vua Tr dm lon, khin

dn khn kh, s nghip nh

n sp sp . Vi t l anh
vua Tr, thy vy b nc m
i bo tn dng h. C t
v T Can u l ch ca Tr,
khuyn can Tr, Tr b t C
t v bt lm n l, C t phi
gi in, sng kh nhc; cn
T Can th b Tr git, moi tim.
Hnh vi ba ngi khc
nhau, nhng u nhm mc
ch lm cho nc yn, dn
khi kh, nn Khng t khen
l nhn. (XVIII.1)

- B Di Thc T cng c
Khng t khen l hin,
mun iu nhn m c
iu nhn, v b ngi vua,
gi ngha; nht l v can m
can V vng nh Chu ng
nh Tr; mng V vng l
bt hiu, bt nhn: Cha mt
khng chn m dy vic can
qua, c ng gi l hiu
khng? Lm ti m git vua
(Tr) ng gi l nhn
khng?. V vng mun
git, Thi cng Vng can, mi

thi. Khi V vng lm thin

t ri, B Di, Thc T gi
ngha kh, khng chu n la
nh Chu, n ni Th
Dng, hi rau vi m n, chu
cht i.
Vy nhn gm ngha.
Khng t t ni n ngha
(Sau ny Mnh t mi coi c
trng hn l) nhng ng
hnh ng lun lun theo ngha:
Theo ngha l thy vic g ng
lm th lm, khng h mu tnh

ti li cho mnh, m cng

khng cn bit hu qu ra sau.
ng tri hn Mc t khng ni
ti li, d l li cng, cho nn
bo: ngi qun t hiu r v
ngha, tiu nhn hiu r v li
(IV.16), v cch x s ca
ngi qun t, khng nht nh
phi nh vy mi c, khng
nht nh nh kia l khng
c, c hp ngha th lm
(IV.10). Nh vy l v kh, v
bt kh, khng c chp.
Nhng vic g ng lm, hp

ngha, th d c m khng lm
c, ng cng c lm, khi no
ht sc ri m khng thnh
c th mi thi; mc li ch
ca thin h l tri k bt kh vi
nhi vi chi (XIV.39): bit l
khng th lm c m vn
lm.
- L cng l mt b phn ca
nhn, l l ngn, nhn l gc.
trn ti dn bi III.3:
Ngi khng c c nhn th
l m lm g?; thiu nhn th
l ch l hnh thc, gi di.

Khi Nhan Uyn hi v c

nhn, Khng t p: -Khc k
(ch thng t dc) m tr v l
(o l) th l nhn. Mt ngy
khc k tr v l th khp thin
h s khen c nhn ca mnh.
Lm iu nhn l do mnh ch
u c do ngi.
Nhan Uyn ni tip: -Xin
thy ch cho con nhng iu
mc ( thc hnh).
Khng t bo: -Ci g khng
hp l th ng nhn, khng hp

l th ng nghe, khng hp l
th ng ni, khng hp l th
ng lm (XII.1).
Mun khc k th phi cng
cng, qu cm, phi dng
(XIII.27); mun lm iu ngha
cng phi dng (kin ngha bt
vi, v dng d II.24); cho nn
Khng t bo: Nhn gi tt
hu dng, nhng dng gi
bt tt hu nhn (XIV.4).
- Ngi nhn c th st thn
d thnh nhn, nh B Di,

Thc T. Ci dng ca h
ng phc bit bao! H khng
h lo, s g c (XIV.28).
- Mt iu kin quan trng na
l phi tr v c sng sut mi
li cho c nhn, mi bit
cch gip ngi m khng
lm hi cho ngi, cho mnh
(tr gi li nhn. IV.2).
T Ng khng hiu l , c
ln hi Khng t: -Ngi c
c nhn nghe bo c ngi t
xung ging, th c nhy xung

m vt khng?
ng p: -Sao li lm nh
vy? Ngi qun t c th li
ging xem (ri tm cch cu)
ch khng th ngi ta hm
hi mnh; c th b gt mt cch
hp l ch khng th b gt mt
cch v l.
Ngi nhn khng phi
ngi ngu.
Bi XVII.8, ng bo T L:
-Ny Do, anh c nghe ni n
su c b su iu che lp

khng?
T L p cha.
ng bo: -Ngi , ta ni
cho nghe. Ham c nhn m
khng ham hc th b s che lp
l ngu mui; ham c tr m
khng ham hc th b s che lp
l phng ng; ham c ngay
thng m khng ham hc th b
s che lp l gt gao, mt lng
ngi; ham c dng m khng
ham hc th b s che lp l
lon ng; ham cng cng

m khng ham hc th b s che

lp l cung bo (XVII.8).
T H hiu c o ca
thy, khi bo: Hc rng m
gi vng ch hng, hi iu
thit thc m ngh n iu gn
(tc vic thc hnh nhng iu
thit thc), o nhn trong
(XIX.6).
Li phi sng sut (tr) mi
bit yu ngi ng yu, ght
ngi ng gh (IV.3), bt
ngi chnh trc, b ngi cong

queo (XII.22). Nhn, Tr,

Dng, ba c , dn tc no
cng cho l cn thit cho s tu
thn nhn luyn tnh cm,
tr luyn tr tu, dng rn
luyn nghi lc lin quan mt
thit vi nhau, nn bi IX.28
Khng t t chung vi nhau.
- Nhn cn gm nhiu c khc
na, nh:
Trc, ngay thng, khng gi
di: xo ngn lnh sc, tin h
nhn (I.3).

Knh, nghim trang, cn thn

trong cng vic (chp s knh)
(XIII.19).
Thn trng, li ni m mau
mn lm vic (nt ngn, mn
hnh) (IV.24)
Nu lm ht trong Lun
ng ra, e rm, nn chng ti
ch xin dn thm mt bi na:
+ T Trng hi Khng t
v o nhn. Khng t p: Lm c nm c ny trong
tin h th gi l nhn ()

cung, khoan, tn, mn, hu.

Cung knh th khng b khinh
nhn, khoan hu th c lng
mi ngi, thnh tn th c
ngi ta tn nhim, cn mn th
thnh cng, t hu th s dng
c ngi (XVII.6).
Cung y tc l khc k
theo l trong cu tr li Nhan
Uyn.
Khoan v hu tc l th.
Tn l c ti xt mc
c Tr, cng l c trong li

khuyn T M Ngu: Ngi

c c nhn phi bit nhn li
(XII.3). Mn l c trong bi
IV.24 dn trn.
i chiu nm c vi
cu Ph nhn gi, k dc lp
nhi lp nhn, k dc t nhi t
nhn, nng cn th th, kh v
nhn chi phng d d (VI.28
dn u chng), th ta
thy cung, mn, tn l k dc
lp, k dc t; m khoan, tn,
mn, hu l lp nhn, t nhn.
Vy nhn tuy c nhiu phng

din, phm vi rt rng, nhng

khng ngoi cu Khng t p
T Cng .
Nhn gm nhiu c nh
vy, m ngc li khng c mt
c no coi l nhn c.
Trung thc cha phi l
nhn, nh T Vn nc S ba
ln lm lnh don m khng
mng, ba ln b bi chc m
khng hn, li em vic c bn
giao cho ngi thay mnh, ch l

trung thc, ch khng chc c

g gi c l nhn (V.18).
Trong sch nh Trn Vn t
khi thy Thi t git vua T,
ng b i, qua nc khc thy
i phu nc ny cng khng
hn g Thi t, li b i na,
nh vy my ln, Khng t
khen l trong sch ch cha
cho l nhn (V.18).
Khng hiu thng, khng
khoe khoang, khng on hn,
tham dc, cng l kh y, lm

c nhng vic kh y, ch
cha phi l nhn.
Trong s mn sinh, Khng
t ch khen mt mnh Nhan Hi
l c th gi c c nhn
trong ba thng, cn nhng
ngi khc may mn lm c
mt ngy, mt thng (VI.5).
V khi Mnh V B hi ng:
T L, Nhim Cu, Cng Ty
Xch c phi l ngi nhn
khng, ng u p l khng
bit m ch khen h mi ngi

c mt ti ring:
T L gii v v b, Nhim
Cu v tr nc, Cng Ty Xch
v ngoi giao (V.7).
Ring ng, ng hai ln khng
t nhn l nhn.
Bi VI.33, ng bo: lm
c bc thnh vi nhn th ta
u dm; bi XIV.28, ng hn
rng cha c c ba c ca
ngi qun t: khng lo bun,
khng nghi hoc, khng s hi
(ngha l cha c nhn, tr,

dng). T Cng cho ng l t

khim.
Thi Khng t, thuyt nhn
do ng a ra, c tnh cch rt
mi m m li quan trng, bao
gm nhiu c nh vy, nn
mn sinh thng em ra hi
ng.
Nhan Uyn v Trng Cung
trong thin XII; Phn Tr trong
thin XIII; T Trng trong
thin XVII; cc thin VI,

XIV cng c ngi hi v

nhn; tnh ra trong 20 thin
Lun ng, ch nhn c nhc
ti c trm ln; vy m bi
IX.1, li chp ng t ni ti li,
thin mnh v o nhn, khin
cho ti nay vn cn nhiu ngi
thc mc, mi nh hiu mt
cch, v khng ai chc rng
mnh hiu ng c.
i sau, c l t Hn, c
ngi cn cho nhn ci ngha
siu hnh, gi n l ci gc ca
s sinh ha trong tri t; th

gian nh n m ng, vn vt
nh m sinh; l ci thin l
ch cng; n c ci th tch
nhin im lng, ci dng d
cm, d ng, lc no cng sut
n c vn vt (Nho gio,
quyn thng, tr 81-84, ca
Trn Trng Kim Tn Vit in
ln th ba).
ngha siu hnh khng
c trong Lun ng nn chng
ti khng bn ti.
V kt thc mc ny, ti

xin so snh nhn vi kim i

ca Mc, c ca Lo, bc i
ca Ki-t, t bi ca Pht. Nhn
khc kim i hai im:
- Nhn phn bit mnh v
ngi, do k cp nhn, ly
mnh lm khi im m
khuch sung ln ln ti ngi,
t ngi thn n ngi s, t
gn ti xa, ngha l c ng
cp. Kim i th khng vy,
coi ai cng nh mnh, ngi
thn ca ngi cng nh
ngi thn ca mnh, khng

c ring v t.
Khng nhng vy, ngi
nhn cn phn bit ngi tt v
k xu, ch yu ngi tt, m
ght ngi xu (IV.3); ngi
kim i khng phn bit nh
vy.
Ngi nhn ch trng n s
xc tin o c ca ngi
khc, cn ngi kim i ch
trng n s cu gip vt cht
nhiu hn; h Mc t ni n
kim i l km theo ba ch

giao tng li, Khng mun

bi dng ci phn thin trong
bn tnh ca ta, cn Mc ch
mun dit ci phn c (ham t
li, v k, tranh ginh nhau)
trong bn tnh ca ta.
- Ngi nhn ca Khng t
khc vi thnh ca Lo t v
ngi bc i ca Ki-t v
khng d c bo on,
khng yu k th nh bn.
Khng t d trc bo on v
mun cho x hi c s cng
bng, khng khuyn khch k

c. ng ch trng v phng
din trt t x hi hn hai nh
kia.
- Nhn li khc xa o t bi ca
Pht, v Pht ch trng ph
ng chp m Khng th ch
trng do k cp nhn. Pht
thng ngi v c vn vt,
tuy cng t gic, gic tha,
nhng lng thng ca Pht
c mt ni bun v hn, bun
cho s m mui, cho ci kip
sng ca tt c cc sinh linh,
tm cch gii thot mi sinh

linh ra khi vng sinh, lo,

bnh, t; cn Khng yu
ngi m hng hi, tm cch
gip ngi sng mt i vui v
hn, c ngha l hn, kim
hnh phc ngay trn ci trn
ch khng phi trn thin
ng hay cnh gii Nit
bn.
Khng t sng lp t hc
dy mi hng ngi v s tu
thn, t gia; nhng ngi no
c t cch, bt k trong gii cp

qu tc hay bnh dn, ng dy

thm cho lc ngh sau c
th lnh nhng trch nhim ln
nh trong vic tr nc. Hng
l d lm quan hay khng
lm quan cng gi l k s; nu
c ti c cao th ng gi l
qun t. Giai cp s chnh l
do ng to thnh.
Trong cun Nh gio h
Khng, ti gii thiu cuc
cch mng gio dc v cch
dy hc ca ng; y ti ch
xt s o to t cch ca k s

v ngi qun t.

K S
Ti ni ng ch trng
phi hc ri mi tr dn c
(li ng mng T L trong bi
XI.24), m tri thc, ti ngh
khng quan trng bng o c
(li ng khuyn T h nn lm
nho qun t, trong bi VI.11,
ng li bo: k s phi ch
vo o (IV.9), ch nhm vic
trau di c hnh, ng quan
tm ti danh li, th ri t nhin
danh li s ti.

Ngay t thi ng, hng ngi

hc o cng rt him, khin
ng phi phn nn: ngi i
xa hc v mnh, ngi i nay
hc v ngi (XIV.24), v rt
t ngi hc ba nm ri m
khng c cu bng lc
(VIII.12). Hc v mnh, ngha l
hc tu thn, c ch li cho
mnh; hc v ngi l hc c
danh, nhiu ngi bit ti mnh,
chng cn mnh c thc ti,
thc c.

ng khuyn i khuyn li
my ln: ng cu danh.
Bi I.16: ng lo ngi
khng bit mnh, ch lo mnh
khng bit ngi (khng bit
ngi no hin theo, ngi
no xu trnh).
Bi IV.14 v XIV.30: ng
lo khng ai bit mnh, ch mong
sao mnh c ti c cho
ngi ta bit n.
Khng nn cu danh, m
cng khng c cu li, cu

lc: ng lo khng c chc v,

ch lo khng ti c nhn
chc v (IV.14). Lo c chc v,
cng tc l lo c lc.
Bi XV.31: Ngi qun t
mu cu t o, ch khng
mu cu chuyn n (). Ngi
qun t lo khng t o, ch
khng lo ngho.
K s no ch vo o
m cn thn v ci n ci mc
th cha th em o ra bn vi
c (IV.9).

M k s no ngh n vic
cho c an dt th cng vy
(XIV.2).
Khng t c v mn, trng
cc n s nh B Di, Thc T v
h trong sch, cn i vi bn
can lc lm quan ch ct
kim bng lc th ng rt khinh.
Vng tin o m ham hc,
gi o ti cht () Thin h
chnh tr tt th ra lm quan,
chnh tr hc m th n. Nc
nh c chnh tr tt m mnh

ngho hn th ng xu h;
nc nh chnh tr hc m m
mnh ph qu th ng xu h
(bang v o, ph th qu
yn, s d VIII.13).
ng khen Nhan Hi l hin,
chnh v Nhan Hi hiu hc m
vui trong cnh ngho, ch c
mt gi cm, mt bu nc v
trong mt ng hm (VI.9)[250].
K s ra lm quan, Khng
t phn bit 4 hng:

Hng trn c, bit h thn v

hnh vi xu ca mnh; i s bn
phng th khng lm nhc
mnh ca vua.
Hng thp hn: h hng
khen l ngi hiu, lng xm
khen l ngi .
Thp hn na: li ni nht
nh phi tn thc, hnh vi nht
nh phi qu quyt (khng xt
l c nn khng), nh vy l c
chp, hp hi, nhng cn tm
c.

Cn hng lm quan thi

ng, kh nh nhen nh ci
u, ci sao (mt phn nm hay
mt na ci u) th khng
ng ni ti. (XIII.20).
Bi XII.20. Khng t cn
bo hng lm quan m ni ting
trong nc, c th l ngi gi
di, lm b nhn c. Phi l
ngi cht phc, chnh trc m
thch iu ngha, bit xt li ni,
quan st nt mt ngi khc
(m hiu tm l h), bit suy
ngh, khim nhng di

ngi, lm quan nh vy mi l
t, l thnh cng. (Ch t
ny cng nh ch t trong k
dc t nhi t nhn bi
VI.28; t l thnh cng, thc
hin c o, ch minh).

QUN T
Giai cp s l mt o to
ca Khng t m danh t qun
t c t trc cng c
ng cho mt ni dung mi.
Trong b i cng trit
hc Trung Quc quyn h
Phn V, chng V, chng ti
vit:
Ting qun t xut hin
trong Kinh Thi trn trm ri
ln. Vy i Chu n lu

hnh. Nhng thi n tr ci

a v trong x hi, ch khng
tr ci phm tnh con ngi.
Ngi c chc phn cao, (ti
i a s trong giai cp qu
tc)[251]. Cai tr dn, c c hay
khng, u gi l qun t. Tiu
nhn tc l hng thng dn,
hng b tr.
C xt trong Lun ng th
Khng t dng ting qun t
theo ba ngha: thun tr a v,
thun tr t cch, va tr a v
va tr t cch.

- Chng hn trong cu:

Qun t hu dng m v
ngha th lm lon, tiu nhn
hu dng m v ngha th lm
trm cp (XVII.23).
Ting qun t thun tr a
v, tc hng khanh tng, i
phu, cn tiu nhn tr bn dn
thng.
- Trong hai cu:
Ngi qun t hn rng ti
cht m khng ai bit ti mnh
(khng lm c g cho ngi

khc khen mnh) (XV.19).

Ngi qun t c khi khn
cng l l c nhin (hoc ngi
qun t khi khn cng th c
gi t cch ca mnh; k tiu
nhn khn cng th phng tng
lm cn (XV.1).
Qun t thun tr t cch,
khng c ngha g v a v c.
- Va tr a v va tr t cch
th nh ting qun t trong
nhng bi ny: Khng t bo
T Sn c bn iu hp vi

o ngi qun t: gi mnh

th khim cung, th vua th
knh cn, nui dn th c n
hu, sai dn th hp ngha
(V.15).
T L li hi: -Ch c vy
thi ?
Khng t p: -Sa mnh
cho trm h c yn tr. Sa
mnh m trm h c yn tr,
du Nghiu, Thun e cng kh
lm c thay! (XIV.43).
Cc hc gi cho rng ngha

th nh do Khng t t ra, cn
ngha th ba gm hai ngha
trn.
S d ng t ra ngha th
nh (thun tr t cch) l mun
cu vn ch phong kin.
Thi , bn qu tc th tp
suy. Khng tr c nc, h
dm lon, bt nhn, nn b dn
b. ng khuyn h sa mnh
xng vi a v, dn tin cy tr
li, c vy quyn hnh mi
c vng, ch phong kin
mi khng sp : quan nim

qun t hp vi thuyt chnh

danh ca ng.
Ch trng ca ng c li
cho hng qu tc nu h bit
sa mnh; m cng c li cho
hng bnh dn, v hng ny m
c ti c th t thy mnh cng
ng c thay hng qu tc
gi trng trch ri i hi
quyn hnh. V chnh Khng
t cng tn tm o to hng
qun t , c vi hng cm
quyn b dng h.

Ln ln, ti i Mnh t,
Tun t, ngha th nht mt i,
cc trit gia khi ni ti qun t,
dn chng nghe ting qun t
ch hiu theo ngha th hai hoc
th ba. Thnh th t tng
Khng t mi u th cu, m
li c cng khuyn khch s ci
cch (tr.572 -75).
ng vch ra nhng tiu
chun v ti c, t cch
thnh ngi qun t, ng c
nm quyn tr dn. Hng ngi
khng cn c huyt thng

qu tc, m ch lo tu c
c a v, ch khng c
dng v lc.
Mt mn sinh ca ng, Nam
Cung Qut, trong hng qu tc,
mt hm a ra nhn xt ny:
Ngh bn gii, Ngo dng
thuyn xung st (thy chin) ri
u bt c k t. Cn ng V,
ng Tc, u cy la ly m
sau c thin h.
Khng t khng p. Nhng
khi Nam Cung Qut ra ri, ng

khen:
Ngi y tht qun t,
ngi y tht bit trng o
c (XIV.5).
Nam Cung Qut mun ni:
dng v lc chim a v th
d mnh nh Ngh (vua nc
Hu Cng, bn gii, dit vua
H Hu Tng m cp ngi)
hoc nh Ngo (gii thy
chin) v sau cng b git (Ngh
b b ti l Hn Trc git
cp ngi, Ngo b vua Thiu

Khang nh H git). Tri li,

ng H V c cng tr thy m
c vua Thun nhng ngi
cho; Tc t gieo l, dy dn
cy cy m l thy t ca nh
Chu, cng gi l c thin h
c. Nam Cung Qut c ch
cc vua ng thi khng trng
c, ch dng v lc, nn
Khng t khen l qun t.
Trong Lun ng ch c hai
ba ngi na c khen l
qun t: T Tin (trong bi
V.5) m chng ta khng c

bit i sng ra sao; C B

Ngc (XV.6) v khi nc c
o th ra lm quan, nc v
o th lui v n; v T Sn
(V.14) dn trn v khim
cung, knh cn, bit nui dn,
thng dn.
Ti cha thy chnh tr gia
no ch trng n s o to
ngi tr dn nh Khng t.
Trong Lun ng c n nm
chc ch ni v ngi qun t,
dn ht th rm qu, di y
ti ch xin la mt s thi.

- T cch v thi ngi qun

t.
- Ch cu mnh, khng cu
ngi (XV.20).
- Gi vng chnh ngha,
khng c chp iu tn nh nht
(XV.36).
- Gi vng t cch khi gp
hon nn (XV.1).
- Lo khng t c o ch
khng lo ngho. (XV.31). n
go xu, ung nc l m thy
vui; ch khng chu lm iu

bt ngha c giu sang

(VII.5).
- Th thi m khng kiu
cng (XIII.26).
- Khng lo, khng s, v xt
mnh khng c iu g ng xu
h (XII.4) ngh vy m lc no
cng thn nhin vui v
- Nu c hn th ch hn iu
ny: cht m khng lm c g
ngi khc bit ti mnh,
khen mnh (XV.19).
- Thn vi mi ngi m

khng kt ng (II.14); ha hp
vi mi ngi m khng a dua
(XIII.23).
- Nghim trang gi lp
trng m khng tranh vi ai
(XV.21).
- C li th khng ngi sa
(I.8).
- c ca ngi qun t:
- C c nhn: gip ngi
lm vic thin (thnh nhn chi
m XII.16). Trng ngha: c
hp ngha th lm, khng nht

nh phi nh vy mi c,
khng nht nh phi nh kia l
khng c (IV.10).
- Ly ngha lm gc, theo l
m l, ni nng khim tn, nh
thnh tn m nn vic (XV.17).
- Sa mnh thnh ngui knh
cn (XIV.43).
- Cht phc m vn nh, hai
phn u nhau, nu cht phc
qu th qu ma, vn nh qu
th khng thnh thc, trng
hnh thc qu (VI.16).

- Hng ln cao m mong

t ti (XIV.23).
- Ti nng, kin thc
- Hiu rng, bit nhiu, lm
c nhiu vic, ch khng
phi nh mt vt ch dng
c vo mt vic (bt kh)
(II.12).
- C th khng bit nhng
vic nh nht, nhng c th
ng c vic ln (XV.33).
- Bit mnh tri (XX.3).

- Bi XV.32 tm c ti
c ca ngi qun t cn cho
vic tr dn: Ti tr tr
dn: Ti tr tr dn m
khng bit dng c nhn
gi dn th tt s mt dn.
- Ti tr tr dn, bit
dng nhn c gi dn m i
i vi dn khng trang nghim,
th dn khng knh. Ti tr
tr dn, bit dng nhn c
gi dn, li bit trang nghim
i i vi dn m khng bit
dng l c v dn th cha hon

ton tt.
- Hnh vi, ngn ng:
- Thn trng v li ni, mau
mn v vic lm (IV.24).
- Lm trc iu mnh mun
ni ri hy ni sau. (II.13).
- Thn rng ni nhiu m
lm t (XIV.27).
- Xt ngi th khng v li
ni ca mt ngi m c
ngi (v cn xt c hnh
ra sao na), khng v phm
hnh xu ca ngi m khng

nghe li ni phi ca ngi ta.

(XV.22)
- Sai khin ngi th khng
trch b cu ton (XIII.25).
- Phi xt nt chnh iu
ny: Khi trng th thy
cho minh bch; khi nghe th
lng tai nghe cho r; sc mt th
gi cho n ha; din mo gi
cho oan trang; ni th gi cho
trung thc; lm th gi cho knh
cn; c iu nghi hoc th hi
han; khi gin th ngh n hu

qu tai hi s x ra; thy mi li

th nh n iu ngha.
(XVI.10).
- Th vua v i vi dn th nn
nh T Sn: (V.15 dn
trn).
Chng ta nn nhn iu ny:
Khng t khuyn th vua phi
trung, nhng trung mt cch
sng sut, khng phi tuyt i
phc tng, can vua khng c
th c th b m i, khng kh
kh gi ci danh tit bt s nh

qun (khng th hai vua) m

bn h nho no i sau t ra
v gn oan cho Khng hc.
Khng t i hi k tr dn
nhiu qu: ngi qun t thnh
con ngi hon ton ri; mn
sinh ca ng khng chc c ai
theo c, m chnh ng cng
t nhn cha c l ngi
qun t, vy th khi hc tp ta
ch cn ng qun vic sa
mnh, ly o nhn lm gc ri
c ti u th c. V trong
khi dy hc ng dt dn mi

ngi tng bc, ty ngi m

ging cao hay thp, sa tt ny,
tt khc (coi Nh gio h
Khng). Nhng ng bt tin
hoi, khng cho ngh.
Chng ta nghe Nhan Hi k
cng dy d ca ng:
o thy ta cng ngng ln
trng cng thy cao, cng c
cng thy cng, mi thy
trc mt, bng hin sau
lng. Thy tun t m kho dn
d ngi () d ta mn thi

cng khng c. Ta tn dng

nng lc m c h vn thy ci
g cao ln sng sng pha
trc, ta mun theo ln ti cng
m khng sao theo cho ni.
(IX.10).
Cng Khng t to cho i
ng mt s k s thay bn
qu tc suy i m tr dn,
khng bng cng ng to giai
cp s phu cho cc i sau.
Trong hn hai ngn nm, ht
thy cc nh nho chn chnh

Trung Hoa cng nh Vit

Nam, hu danh cng nh v
danh, t ng Trng Th, o
Tim, Vng Dng Minh,
Chu Vn An, Nguyn Tri,
Nguyn Khuyn n cc n s,
cc thy , u gi c
truyn thng Khng Mnh, t
gy mt uy tn rt ln trong dn
gian, gp thi th ra gip nc,
tn trung m lim khit, khng
gp thi th lui v, c thin k
thn; nc gp nguy th khng
do d, x thn v ngha, qua

cn nguy ri th mc ai tranh
ginh danh li; h khng c
mt cht c quyn, cao
thng m vn bnh dn, ch
gip ng bo ch khng mng
ph qu; h khng c t chc
m giai cp h li cht ch,
trng tn, v khng tranh vi
ai, mt giai cp k d khng
ging mt giai cp no, trong
lch s nhn loi: Vn minh
nhn loi ngy nay khng sao
to ni giai cp na: cc gio
s i hc khng sao c c

uy tn vi dn nh cc c
ca ta hi xa, l mt iu
ng tic.
nc ta hin nay, giai cp
khng cn; hu du ca h
th cn c kha kh nhng s
ngi gi c np nh him
y; v ti nghim thy ngi
no gi c, cng c vi nt
chung rt d nhn: khng ham
danh li, chm nom s dy d
con ci, yu nc, thch vn
chng, chung ngh dy hc
v hnh nh c khiu dy hc

na.
Cng o to giai cp s phu
tht bt h. Khng t ch
lm chnh tr cu i m tht
bi, rt cuc thnh mt lun l
gia, mt v vn th s biu,
iu ng lm sao ng c
nh?
V v tr lun, Khng t
khng cng hin c g cho
trit hc Trung Quc c. Cng
ng nhng cho Lo t i

sau. ng c c rt thc tin,

khng a nhng vn siu
hnh, ch lo v nhn sinh
chnh tr, lun l nn quan
nim v tri v qu thn chim
mt a v rt khim tn trong
hc thuyt ca ng. Trc ht
ti hy xt v tri.

TRI
C th bo ton th dn
Trung Hoa thi thng c u
tin c tri. V vy m khng c
vn linh thing ngha l
a chng c ra bo rng c
tri. Ngay bn danh gia ngy
bin cui i Chin Quc ci
nhau v nhng vn rt ph
phim nh tch ri cng v
trng, trng c lng, g ba
chn m cng khng h bn
c tri hay khng c tri.

Hu ht cc trit gia Trung

Hoa u ch trng rng thin
nhn hp nht cng gi l
thin nhn tng d ngha
l ngi bm th c ci
tnh ca tri th o ca tri
tc l o ca ngi.
Quan nim c ph
thng t i Thng c. Trong
Kinh Thi c cu: Tri sinh ra
dn c hnh php, dn gi tnh
thng, mun c c tt
(Thin sinh chung dn, hu vt

hu tc, dn chi bnh di, hiu

th c).
Dn chng cn tin rng tri
l mt ng nguyn hu, nn gi
l hay Thng . Thng
cai qun bch thn, vn vt
trong v tr lun lun thng
dn. Kinh Thi ni: Hong h
Thng , lm h hu hch,
gim quan t phng, cu dn
chi mc: c Thng rt
ln, soi xung di t r rng,
xem xt bn phng tm s
khn kh ca dn m cu

gip.
Hn na, ngi Trung Hoa
cn tin rng tri v ngi c th
tng cm, tng ng c;
nn c iu g h nghi, h
thng bi bng mai ra hoc
c chi xin cho bit vic ct
hung. Cc vua cha thi xa
u dng quan Thi bc coi
vic bi ton l v vy.
Nhng ti i Xun Thu,
c ngi ng tri v qu thn:
T truyn (Trang cng

nm 32) chp: S Ngn bo:

Nc Quc s mt thi! Ti
nghe ni nc sp thnh ln th
nghe theo dn, nc sp mt th
nghe theo thn.
T Sn ng thi vi Khng
t cng ni o tri xa, o
ngi gn, nc Trnh b lt
ln l do ma nhiu, khng
phi ti rng tranh u vi nhau
m phi cng, t, v ch.
Khng t khng h ni n
vic bi, m cn ch Tang Vn

Trng khng phi l tr v ct

mt ngi nh p nui
mt con ra dng vo vic bi
bi (V.17), khng h lm l cu
o, cng nh hai nh k trn.
Trong Lun ng, khi ni n
tri, ng ch dng ch thin,
ch khng dng ch hay
Thng ; nhng chc ng
nhn rng tri l ch t c v
tr. Cc hc gi u nht tr v
im , ch khc nhau im:
Khng c cho rng tri c ch
nh ngi khng, (ngha l c

tnh cm, c t dc, c hnh

dng khng); hay ch l mt ci
l v hnh linh diu thi.
Phng Hu Lan (trong sch
dn, tr. 82-83) bo Khng t
cho rng c ch. Trn Trng
Kim trong Nho gio (quyn
thng tr. 86) bo khng.
Phng dn chng nhng li
ny ca Khng t:
Bi III.13, Khng bo
Vng Tn Gi: Mc ti vi
tri th cu o cng v ch.

Bi VI.26, T L khng
bng lng v vic Khng t vo
cho Nam t, Khng t th
c: Ta c lm iu tr tri th
tri b ta!
Bi XI.8, khi Nhan Uyn
cht, Khng t than: i, tri
hi ta, tri hi ta!
Bi IX.11, Khng t au
nng, T L tng khng qua
khi, bn vi cc bn chn thy
theo l i phu. Khi bnh gim,
hay chuyn , Khng t mng:

Ta khng c gia thn m lm

ra c gia thn, nh vy l di
ai? Di tri chng?
Bi XIV.35, Khng t bo
T Cng: Ta khng on tri,
khng trch ngi, () Hiu ta
c l ch c Tri chng?
Nhng ti ngh nhng ai theo
ch trng ca Trn Trng
Kim c th bc Phng Hu Lan
c, chng hn:
Ngy no, chung quanh
chng ta, cng thng c

nhng ngi than: Ti c lm

iu c no u m tri bt ti
kh th ny!, Tri hi ti.
Tri gi bt cng, Xin tri
ph h cho tai qua nn
khi?; m nhng ngi
u c tin thc rng tri c
ch, tnh cm nh chung ta.
Tri trong nhng li ch c
ngha l s phn.
Cn cu: Hiu ta c l ch
c tri chng? ca Khng
cng rt c th c ngha l: Ta
lm g cng hp vi l tri

thi, ch khng nht nh

Khng tin rng tri thy c
hnh vi, thu c tm trng
ca ng.
Phe theo Trn Trng Kim
dn cu ny ca Khng t
trong bi XVII.19: Tri c ni
g u? chng rng tri ca
Khng l tri t nhin, (cng
nh lut thin nhin), ch
khng phi l tri c ch, c
ngn ng, tnh cm.
Phe Phng s p: cu c

ngha l Tri ni c, nhng

khng ni, v tri ni c m
khng ni, nn Khng t mi
bo vy. Ci bn, cc chng
hn khng ni c, th c khi
no ta bo: Ci bn, cc c
ni g u? khng?
Tm li, chng ta thy cng
mt cu ca Khng t, hiu
theo cch no cng c. Ti
sinh sau ng hai ngn ri nm,
ch cn c vo Lun ng tm
hiu ng m nhng cu ni v
tri trong sch mp m nh

vy th lm sao ti dm khng
nh rng ng cho tri c nhn
cch khng. Ti ch on rng
ng tin tri, knh tri hn ti
nhiu lm, ch ng khng t
vn tri c nhn cch hay
khng, c l ng trnh vn
cng nh trnh xt v qu
thn, v i khi ng ku tri,
th tri th c th cng v quen
ming nh v s ngi chung
quanh ti vy thi.

THIN MNH
Trong Lun ng ti thy c
6 ch (c th ti b st 1-2
ch) ni v thin mnh, xin ghi
c li y:
Bi II.4 Khng t ni: Ta
mi lm tui ch vo vic
hc (o); ba mi tui bit t
lp (t mnh theo chnh o);
bn mi tui khng nghi hoc
(bit s vic no phi hay tri,
tt hay xu); nm mi tui

bit mnh tri (ng thp tri

thin mnh); su mi tui
bit theo mnh tri[252]; by
mi tui theo lng mun ca
mnh m khng vt ra ngoi
khun kh o l.
Theo ti hiu th thin
mnh y tr s bin ha,
din bin trong v tr khin cho
mi vt sinh trng c mt
cch iu ha; chng ta khng
nn tri n, phi s n, hnh
ng hp vi n.

V vy m trong bi XVI.8,
Khng t bo ngi qun t c
ba iu s, m iu trc tin
l s mnh tri: (y thin
mnh); cn k tiu nhn khng
bit c mnh tri cho nn
khng s (tiu nhn bt tri
thin mnh nhi bt y d).
Bi XX.3, ng ni thm:
Khng bit mnh tri th
khng phi l ngi qun t
(Bt tri mnh v d vi qun t).
Bi XIV.36, Khng t bo

T Phc Cnh B: o ca ti
m thi hnh c l do mnh
tri, hay b b ph cng do
mnh tri. Cng B Liu (mt
i phu ca L) lm sao i
c mnh tri! (o chi
tng hnh d d, mnh d;
o chi tng ph d d, mnh
d. Cng B Liu k nh mnh
h!)
Ch mnh y tr nhng
nguyn do no ta khng r,
nh hng mt cch bt ng ti
nhng hot ng ca ta, khin

cho c k tn lc m khng
thnh cng, li c k khng lm
m thnh vic.
Khng t bn ba mi my
nm cu lon cho i, ng
khng bit s thnh cng
khng, nhng c theo o m
lm, mc du b ngi ch, c
k cn tr na.
Bi VI.8, ng li thm B
Ngu, mt hc tr c c hnh
ca ng b mt c tt (c ngi
ging l bnh ci), nm tay B

Ngu, than th: V l! Do

mnh tri chng! Con ngi
nh vy m b bnh ! Con
ngi nh vy m b bnh !.
Mnh y c ngha l nh
mnh, s mnh, tr mt s tin
nh, sc ngi khng th i
c, nh c ngi sinh ra vn
thng minh, c k vn ngu n,
ngi th th k th yu, ngi
c c nh B Ngu ng c
sung sng, th th li b c tt
m cht yu.
Ngha cng nh ngha

ch mnh trong cu: T sinh

hu mnh, ph qu ti thin,
T H dn trong bi XII.5. Cu
c ngi cho l li ca
Khng t, nhng khng c
chng c; c th ch l mt
thnh ng ng thi.
Nh vy ch thin mnh
trong Lun ng c ht thy ba
ngha:
Ngha th nht s 1, 2 v 3
tr mt thi thun trit ca
nhng ngi tin rng trong v

tr c mt lut bin ha no
c th tm hiu c v nn
rng tm hiu, x s theo n,
ng tri n.
Ngha th nh s 4 v
ngha th ba s 5, 6 u cho
rng trong i c nhng iu
khng th hiu c, c khi v
l na; ch khc l ngha th nh
tr mt thi tch cc, c lm
ht sc mnh ri kt qu ra sao
cng mc;
Cn ngha th ba tr mt

thi tiu cc, hon ton

cho hon cnh chi phi, chng
cn lm g c.
C trong 6 bi , ai theo
Phng Hu Lan cho rng tri
c ch, th cng c, m
theo Trn Trng Kim cho tri
ch l mt ci l v hnh c khi
ta hiu ni, c khi ta khng hiu
ni, th cng vn c.

QU THN
Quan nim ca Khng t v
qu thn cn kh hiu hn na.
Hc gi no cng cho rng
Khng tin c tri, h ch tranh
lun vi nhau v im: tri ca
Khng c ch, c nhn cch,
hay ch l ci l v hnh, linh
diu. V qu thn, tri li, c
hc gi ch trng rng Khng
t tin l c qu thn, c hc gi
li bo khng.

Phi ni khng dn chng:

Bi III.12 Khng bo: T
thn nh thn trc mt (t
thn nh thn ti). V khng c
thn nn mi dng ch nh.
Bi VI.20 ng li bo: Knh
trng qu thn nhng trnh xa
ra, nh vy c th gi l tr
(Knh qu thn nhi vin chi,
kh v tr h) trnh xa ra
ngha l ng c m tn, ng
cu xin qu thn iu g c.
Phi bo c bc li:

Bi III.12, Khng t mun

ni qu thn ch l ci kh
thing, c y nhng mt ta
khng thy, nn mi dng ch
nh, ch ng khng bo rng
khng c.
Cn my ch Knh nhi vin
chi (bi VI.20) th c ngha l
Knh m phi ng xa xa cho
hp l (H.G. Greel do
Etiemble dn trong cun
Confucius Gallimand 1966
tr.116), cng nh mt ngi

dn phi ng cch mt ng
vua kh xa, ch khng c li
gn. Cch hiu tht mi m,
li hnh vn ca thi Khng t
khng, ti khng bit.
Ch c iu ny ti tin chc:
Khng t trnh ni n qu
thn.
Bi III.20, mn sinh ng bo
ng khng ni v (bn ci ny):
qui d, dng lc, phn lon, qu
thn. (T bt ng qui, lc,
lon, thn).

V khi Qu L (T L) hi
ng o th qu thn, ng p:
Cha bit o th ngi, sao
bit c o th qu thn (V
nng s nhn, yn nng s
qu).
Qu L li hi tip v s
cht, tc mun bit ngi ta
cht ri, c thnh qu hay thn
khng, cn linh hn khng, hay
cht l ht, ng cng p: S
sng cn cha cht, sao bit
c s cht (V tri sinh, yn
tri t).

Ti ng rng ng ch trng
thuyt
bt
kh
tri
(agnoticisme), ng vn dy mn
sinh: Bit th ni l bit, khng
th ni l khng bit (II.17);
m T L hi ng, ng ni
trnh ra nh vy, c th v
chnh ng cng khng bit chc
c qu thn hay khng. ng cho
bit ci khng quan trng
bng bit cch sa mnh, c x
vi mi ngi, gip nh, gip
nc[253].

Khng tin chc rng c qu

thn, m sao ng li rt knh
cn trong vic t l?
Bi VIII.21, ng bo khng
ch vua H V vo u c v
n ung m bc m rt c
hiu vi qu thn ( ni: cng
t rt trng hu), n mc xu x
m khi cng t, l phc rt p.
Chnh ng trong bi III.12,
ng bo: Khi v l g ng khng
ch thn ng t c, (m
mn ngi thay) th tuy c t

y, ng vn n hn nh cha
t.
Ta cn nh trong thin
Hng ng (X), mi khi trong
lng lm l tng n dch, ng
u bn triu phc ng bn
thm pha ng m d l.
Ti ngh iu khng c g
l kh hiu. Bn tnh ng vn
trng l, ng li th cu, mun
duy tr th ch, t l, phong tc
thi Chu cng, v tin rng gio
ha c cng dng cao, ngi

trn m ham l th dn d sai

khin (XIV.42), vy th ng
rt knh cn trong vic t l l l
d nhin. Hung h, tuy ng
khng tin chc c qu thn,
nhng ng cng khng dm bo
khng c qu thn, vy th thi
ng knh qu thn khng hn
l mu thun[254]. ng cn cu
cho dn chng trng t l thn
na, min ng trng hnh thc
(XIII.11), ng xa x (III.4).
Ring ng, ng khng cu
o v phi o th chng cn

cu xin qu thn g c (VII.34).

Tinh thn y my chc nm
trc ti cn thy mt s nh
Nho vo hng cha ch ca ti
gi ng.
Mi khi c gi ln hay nh
cc c cng ch thn qut bn
th, lau chi tng ci khay ci
chn, chm sc tng cht: hoa
v tri cy phi ti, hng
phi thm, nhng mn cng
phi thanh khit, khn vi th
cc c rt knh cn, cn hn

khi ng b, cha m cn sng,

mc du cc c khng tin rng
ngi khut c th ph h cho
ngi sng c (Khng bao
gi con chu au nng m cc
c khn vi t tin cho tai qua
nn khi c); gi khng bao gi
lm ln, khng mi ngi
ngoi, khng xa x, khng khoe
ca; trong nh khng th mt v
thn no, nhng cc c b c
mun cng Pht ngy rm,
mng mt hay cng ng to
ngy hai mi ba thng chp th

cc c khng cm, min l

cng ring, ch khng phi trn
bn th t tin; cc c cng rt
t lui ti nh, cha, nhng c
khi no phi d l nhng ni
th cc c t ra rt tn knh,
nghim trang ng n ra mt
bn.
By gi ti cn cho thi
hp tnh hp l, th ti phi
nhn rng hai ngn ri nm
trc, tinh thn ca Khng t
ng gi l sng sut. Nhng ti
cng tin rng ch vi chc

nm na, tinh thn s mt

hn, con chu ti s khng
cng gi na, v ti cho nh
vy l t nhin, thi i thay i
th phong tc phi thay i.

KT
Trong lch s nhn loi ti
khng thy mt trit thuyt
chnh tr no c mt s dn
ng nht th gii coi l quc
gio lin tip trn hai ngn nm
(t Hn n cui Thanh) nh
Khng gio. X hi cn
sng bit lp ngy no th trit
thuyt cn c trng, m
khi phi tip xc vi mt vn
minh khc hn mnh hn (vn
minh Ty phng), b ln p,

gn mt ht ch quyn th tt
nhin trit thuyt phi chu
tt c nhng li ch bai, mt st
ca chnh nhng ngi trc
kia th n.
Nhc li nhng li k ti
Khng gio ca cc hc gi v
chnh tr gia Trung Quc t
cui th k XIX ti nay l mt
vic v ch: tn giy mc v
nhiu qu (c trm trang cng
cha ) m ai cng bit c ri.
Ti cng nhn nh phn

ng rng Nho gio ti mun

ni nhng trit gia pht huy trit
thuyt ca Khng t t i Hn
tr i chu mt phn ln trch
nhim: chng hn Hn nho
chu nh hng ca Php gia,
lm cho o trung qun qu
hp hi, tn qun ti ci mc
trung thn bt s nh qun,
qun s thn t, thn bt t,
bt trung; cn Tng Nho ch
bn ci nhau v l v kh v
thi cc v thi h, b ci
nhim v thc t: tc thc, tc

binh i vi dn tc, quc gia,

khin Trung Hoa phi suy
nhc.
Nhng cn Khng t th
sao? tr li cu , ti ch
cn c vo b Lun ng m
hc gi no cng nhn l ng
tin hn c, ri trnh by nhng
nhn nh ca ti trong tp ny.
Nhng nhn nh c th
thin v, v l nhn nh xt
on theo ca mnh th
khng ai trnh khi c s
thin v, d rng khch quan ti

my, c tuyt t (v , v tt,

v c, v ng IX.4) th cng
l nhn nh ca mnh, c
ng, c trong ri.
c nhng chng v chnh
tr (V v VI), c gi thy
ng th cu (chnh ng cng
nhn vy: tn nhi hiu c
VII.1); ng bnh vc, mun
duy tr ch phong kin (ng
ni thng ra nh vy: Ng
tng chu III.14), ng qu
trng l, tn ti. Ti trnh by

nhng l do khin ng c chnh

sch , v ti cng ni rng
thi i ng c th chnh sch
hp l; nhng d sao chng
ta cng phi nhn rng, em p
dng, chnh sch tht bi,
ngha l chng nh cm quyn
no theo ng ng c.
ng cng nhn rng ng
thut nhi bt tc ngha l chi
truyn o c nhn ch khng
sng to, khng a ra thuyt g
mi. Li cng ng na, v
ti cng vch ra rng hu ht

nhng t tng chnh tr ca

ng, ngi trc ng cng
c ri, nh ch trng vua phi
xng ng l vua, phi c c,
yu dn, lm gng cho dn
khng phi l iu mi m g,
v s ngi ngh nh vy.
Nhng cng ca ng l l
lun dng ch trng
thnh thuyt chnh danh, thuyt
c tr, nht l to ra c
quan nim nhn (nhn i)
trc ng cha h c, sa i
nim qun t cho o c

thnh ra c gi tr ngang vi
huyt thng, vi quyn tc,
khin cho hng bnh dn c ti
c thnh mt giai cp qu tc
qu tc v o c (noblesse
de vertu), ri buc bn qu tc
th tp cng phi tu thn nh
mi ngi dn thng, nu
mun gi a v ca mnh
cng khng ai tranh vi ng
c; c th ni ng chng phi
ch sng to, m cn lm mt
cuc cch mng ln thi ng
na.

ng li c cng lp t hc,
o to giai cp s, thng tin
giai cp bnh dn, gim s bt
cng trong x hi, nh hng
rt ln n i sau. Vy th d
vn tn trng s tn ti ng cng
lm cho n bt bt cng,
hp l hn. Mt s tn ti nh
vy th x hi no thi no cng
cn, cng nhn l p.
y l khng k tuy ng tng
Chu m cng sa i thi xa x,
gi di qu trng vn ca

Chu, nht l ch hnh php qu

nghim khc ca Chu mun
cho n nhn o hn. Hn na,
ng t l gio ln trn chnh
hnh.
Nhiu t tng ca ng
thnh nhng ti cho ngi
i sau, qung din hoc tranh
lun, hoc pht huy thm, nh
Tng t dng thuyt tu thn ca
ng vit tp i hc; T T
dng cu Trung dung chi c
d, k ch h h (VI.27) din
thnh tp Trung dung; cu

Tnh tng cn ca ng l
khi im cho thuyt tnh thin
ca Mnh t, tnh c ca Tun
t; thuyt chnh danh ca ng
vn c ngha chnh tr m phi
Danh gia i sau p dng vo
tri thc lun, ngn ng hc;
ngay nh o nhn cng sinh
ra o kim i ca Mc t,
nhng a con ny yu mc
du c phi Bit Mc tip
huyt cho bng thuyt lun
lit (tuy yu mi ngi ngang
nhau, nhng c k trc ngi

sau), v t i Hn chng
cn ai nhc ti n na.
Mun nh gi cng ca mt
trit gia no ta phi t h vo
thi i ca h, xt xem h
lm c g hn ngi trc,
gi c g cho ngi sau,
ch ng xt hc thuyt ca
h, mt hai ngn nm sau, cn
hp thi hay khng; theo
nguyn tc th chng ta phi
nhn rng cng ca Khng t
rt ln, nht l v phng din
lun l. Khp th gii ai cng

trng ng l mt lun l gia c

tinh
thn
nhn
bn
(humanisme) cao.
ng yu con ngi, tin bn
tnh con ngi c th ci ha
c; ng trng s nhn i, s
cng bng, tng nhn loi mt
h thng lun l hp tnh ngi,
lp li trt t x hi, thay i
th gii.
Nhng o ca ng c l cao
qu (nh T Cng ni khi thy
tr ng tuyt lng Trn,

Thi) nn khng ai dung np

c ng, khng ng vua no
nghe li khuyn ca ng, v
ng hon ton tht bi v
chnh tr. ng cn tht bi
ch ng khng t c mc
ch gio dc. ng mun o
to nhng ngi va c ti va
c c cho ra lm quan,
nhng trong s ba ngn t,
ch c vi ba ngi c c th
hoc cht sm hoc khng chu
ra lm quan nh Mn T Khin
(VI.7) m n hoc v dy

hc; vi ba ngi c ti, v c

t cch ch cha gi l c c
c, chu ra lm quan, m ng
ch coi nh hng b ti tm
dng c thi (c thn), nh
Trng Do, Nhim Cu (XI.23),
v nm su ngi na ti km
hn, tng cng khng trn mi
ngi. Ba bn chc nm o
to m kt qu nh vy, tht
ng nn.
Li u ng, m bn
cht con ngi. Bt k ngi
no ch trng c tr th cng

phi tht bi nh vy: loi ngi

cha vn minh theo c
bi hc ca ng.
Bn Php gia theo mt chnh
sch ngc hn vi ng, ch
trng vo hnh chnh, php
lut, kinh t, ch cu quc gia
c ph cng, khng gio
dc dn, bt chp nguyn vng
ca dn, v h thnh cng
trong mt thi: thng nht c
Trung Quc, h c giai cp
qu tc m ln thay.

Ngy nay, v phn chnh tr

chng ta cn gi c ca
Khng t vi nguyn tc ny:
nh cm quyn phi c t nhiu
o c, phi thng dn, c
dn tin; x hi phi c trt t,
cng bng, ng c s bt qun
qu, phi nghim cm bn bc
lt; phi chm nom s gio dc
dn ngang vi s nui dn,
thnh tm tp cho dn d vo
vic nc; phi gi ch tn,
ng phnh gt dn; cn th
phi b ht nhng g c tnh

cch phong kin, v nn ch

trng n s pht trin kinh t
hn thi ng nhiu mi c.
V lun l, chng ta phi nh
li khuyn tu thn ca Khng,
v trong ba c cn bn: nhn,
tr, dng, thi ny tr c
cao qu ri, cn phi bi c
nhn (tnh cm n hu, khoan
dung bt s cm th) v c
dng t ch c, gi c
lim s, thng c vt dc,
nht l nhc dc, n nh ln
sng ng ln mun ngp c

th gii khin con ngi sa a,

ch chiu bn nng ca mnh
thi.
Ch i gia nh rt c li
cho c nhn v x hi thi i
nng nghip; qua thi i cng
nghip, n l mt cn tr cho
nn t n phi nhng ch cho
ch tiu gia nh; nhng gia
nh vn l nn tng ca x hi,
s gio dc tr em vn phi
trng vo gia nh nn a v
ca n vn quan trng v ti tin
rng gia nh c tt th c nhn

mi tt, x hi mi tt. a v
ca ph n tt nhin phi quan
trng ngang a v ca n ng;
im Khng t khng xt ti
v thi i ca ng khc thi i
chng ta[255].
Trong vic gio dc tr em,
ti ngh rng qui tc tin hc
l ca Khng t cng vn
ng. Phi tp cho tr t ch c
nhng thi quen tt, bit knh
n ngi trn, tun k lut, l
php. Trong na th k nay,
phng Ty cho tr em phng

tng qu, v mt s nh gio

dc nh bc s Benjamin Spock
nhn thy nh vy c hi
cho tr. Tr cha t ch c,
phi c mt k lut theo th
chng mi yn tm, vui v.
Min l k lut ng gt qu
m phi hp vi nhng lut
pht trin tinh thn ca chng.
Nhiu ngi lm tng rng
o Khng v trng l m bt
tr vo khun vo php qu lm
thui cht c tnh ca chng,

chng ha nht nht, ng ngn.

C th mt s gia nh c dy
con nh vy, nhng ti cha
thy. Ti ch thy mt s
trng hc ca thy hi xa
cho tr em c t do gn nh
trng hc ca Tolstoi. D
nhin chng phi tha d vi
thy, phi khoanh tay ci
cho, nhng ngoi nhng lc
ra chng c chy nhy,
ci ni, khng c g gi l cu
thc c.
M ti chc trng hc ca

Khng t cng vy. ng trng

s thnh thc, ght s gi di,
ng bo: L sng l phi ngay
thng, chng ngay thng m
sng c th l may mn khi
cht y thi (VI.17). ng cho
con c can cha: Th cha
m nn nh nh khuyn can,
nu thy cha m khng theo
mnh th vn cung knh m
khng xc phm cha m
(IV.18) ch c bao gi bt con
phi tuyt i phc tng cha m
u, d cha m tri. (B ti i

vi vua cng vy). Chnh ng,

cng khng pht khi T L
xng li can ng ng nhn li
ca Pht Nhiu, ca Bt Ht:
chng nhng vy ng cn nghe
li can ca T L, v vn coi
T L l mt hc tr thn tn.
Vy l ng trng t do ngn
lun, trng c tnh ca ngi
khc. Tuyt nhin ng khng
c ti, cho nn mn sinh mi
khen ng l n ha m nghim
trang, oai v m khng d dn,
cung knh m th thi

(VII.37), v yu qu ng nh
cha. Will Durant, tc gi b
Lch s vn minh, nhn nh
o Khng rt ng:
Ch trong o Ki-t v o
Pht, chng ta mi thy c s
hng tm gng nhn ha ci
bn cht con ngi nh o
Khng.
Ngy nay cng nh ngy
xa, dn tc no cng b ci
nn gio dc thin v tr dc
qu m o l suy i, t cch

c nhn cng nh tp th thy

km qu th khng c phng
thuc no cng hiu hn l cho
thanh nin c thm nhun
o Khng.
Nhng ch mt trit l Khng
hc thi, cha . N rt thch
hp vi mt quc gia cn thot
khi cnh hn lon nhu nhc
lp li trt t ly li sc
mnh, nhng i vi mt quc
gia cn ci tin hoi ganh
ua trn trng quc t th trit
l l mt tr ngi.

u im v nhc im ca
Khng hc .
Ring ti, ti thch nht thi
ca Khng t i vi cuc
sng.
Sau th chin va ri, nhiu
ngi bi quan cho cuc sng l
bun ma, l v ngha l. Xt
cuc sng vn vt trong v tr
th thy n v ngha l tht: sng
c h ch duy tr s sng,
duy tr trong kip ny ri truyn
li cho kip sau, c nh vy ti

v cng, ch khng c mc
ch g khc.
Nhng chng ta l ngi bit
suy ngh, th sao khng cho
cuc sng ca ta mt ngha
chng hn nh Khng t: tu
thn gip nh, gip x hi v
duy tr, truyn cho i sau mt
cuc sng tt p hn.
Cuc sng c mc ch nh
vy ri hay mt mc ch no
khc ty mi ngi th ta c
theo ngha, theo iu ta cho

l phi m lm, chng cn trng

cy mt ng v hnh no c,
lm ht sc mnh ri kt qu ra
sao th ra, thnh cng c
phn no th mng m chng
c g th c cho ngi i
sau tip tc.
Thi , ti cho l nghim
trang, ung dung, vui v, m c
phn cao c na.
Lm Ng ng, trong cun
The Importance of Living k
rng c hi ng thy nhng tn

iu ca o Ki-t mu thun,
khng tha mn ng c,
mun b o , nhng s b
th s sa a v nu khng c
Thng th cn ai lm iu
thin na m th gii s in
o mt.
ng t ni lng vi mt bn
ng s theo Khng gio. ng
bn ny p: Ti sao li nh
vy? Chng ta phi sng mt
i sng hp o ch v chng
ta nhng con ngi hiu o,
th thi.

Nghe li ging v s tn
nghim ca i sng con ngi,
Lm khng cn thc mc na.
Khng cn phi tin
Thng , hay mt ng no
khc, xin cc ng y soi sng,
dt dn m vn lm trn c
o con ngi, nh vy chng
l mt thi cao c ? C l
ch c dn tc Trung Hoa mi
ngh rng ngi l mt trong
tam ti (ba ngi: thin, a,
nhn), ngang vi tri t.

S k ca T M Thin chp
m Lun ng th khng
nhng li than th ca Khng
t khi gn mt:
Ni Thi Sn sp sp,
Cy thng lng sp ,
Bc trit nhn sp mt!
Ri ng rt nc mt, ni li
cui cng ny vi T Cng: Thin h lon t lu m khng
mt ng vua no chu theo li
khuyn ca thy. Thy sp i
y.

Ti khng tin on . N
khng hp vi tinh thn ca
Khng t: Qun t hnh k
ngha d, o chi bt hnh, d
tri chi h (XIII.7). Mt hin trit
nh ng, lm trn nhim v ri
cht l ngh, c g u m bun.

NH GIO H
KHNG

nh my: Goldfish
Sa li chnh t: QuocSan
MC LC:

1.

Vi li tha trc
Li tha trc
Khng T l mt nh gio trc ht

2.
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Cch mng gio dc

Bnh dn ho gio dc
Chnh tr ho gio dc
Tnh tnh v t cch Khng T
Cch Khng T dy hc
Tnh thy tr
Vn th s biu
Ph lc

Cc bi trong Lun Ng ni v vic hc

Hc Nhi 1, 6, 14
Vi Chnh 11, 15, 18
Bt Dt 15
Cng D Trng 13, 14, 27
Ung D 2, 10, 18, 25
Thut Nhi 3, 8, 16, 21
Thi B 12, 17
T Hn 4, 18, 30
Tin Tin 24
T L 5
Hiu Vn 24
V Linh Cng 15, 30, 31
Qu Th 9, 10, 13
Dng Ho 8

A.- Li Tng T (tc Tng Sm)

Hc Nhi 4
B.- Li T H (tc Bc Thng)
Hc Nhi 7
T Trng 5, 6, 7, 12, 13
C.- Li T Cng
T Trng 22

Vi li tha trc
Trong cun i vit vn ca
ti, c Nguyn Hin L ni v
cun Nh gio h Khng nh
sau:
Tp ny mng, khng y
100 trang, ti vit trong
na thng, mt cch d
dng v say m. Ti dng
ton nhng bi trong Lun
ng v chn dung nh
gio (ch khng phi trit
gia) h Khng: tnh tnh v

t cch ng ra sao, cch

ng dy hc, tnh thy tr
ca ng, cng ng v gio
dc. Mt bn vn, ng
Nguyn Vn Hu, tc gi
cc cun Ch s Nguyn
Quang Diu, Thoi Ngc
Hu khen chng V: Tnh
thy tr, rt cm ng,
gy li c ci khng kh
ca trng hc Nho ngy
xa. Vit xong tp ti
hiu Khng T hn, qu
ng hn; ng va nghim,

va khoan, a cm m
thng ngi, thnh thc
m t nhin, bnh dn, li
c ngh s tnh, c tinh thn
hi hc. Khng c mt
ng thnh no khc gn vi
chng ta nh ng. Cun
c hoan nghnh, sau ti
ny ra vit mt cun na v
trit gia h Khng.
()
Nm 1972, ti son mt
cun mng nhan l Nh
gio h Khng theo ch

trng trn, nh bng s

vit mt cun na v trit
gia h Khng. Nm 1978,
vit xong cun Lo T, ti
thc hin d nh . V
trc khi vit v Khng T,
ti phi c li, dch li b
Lun ng .
V b Lun ng c dch
li cho nn chng ta s thy
trong cun Nh gio h Khng
ny c nhiu ch khc bit vi
cun Lun ng v cun Khng
t. Hu ht nhng ch khc

bit ti u ch thch, tr
trng hp li dch tuy khc
nhng ngha th cng nh
nhau.
Ngoi ra, trong eBook ny
ti cn chp khong na u
tit Tnh tng cn trong b
i cng trit hc Trung
Quc ca hai c Gin Chi v
Nguyn Hin L, bi Khng t
b khn nc Trn, nc
Thi v bi T Cng trch
trong b S k ca T M
Thin cng ca hai c Gin Chi

v Nguyn Hin L, tit Khng

T trong cun S Trung Quc
ca c Nguyn Hin L.
Goldfish
Thng 09 nm 2011
B sung thng 10 nm 2011

LI THA TRC
Trong tp ny ti khng xt
trit l cng t tng chnh tr
ca Khng t, ch tm hiu nh
gio m i sau tn l vn th
s biu: cng ca ng vi nn
gio dc c Trung Hoa, cc
cch mng ca ng v gio
dc, mc ch ng ging dy,
tnh ng i vi mn , nh
hng ca ng ra sao ti hu
th.
Hu ht ti liu ti dng u

ly trong Lun ng v u ghi

xut x: chng (c sch gi l
thin) no, bi (c sch gi l
tit) my. Ti b li chia thnh
mi quyn nh cc bn in c,
v thy cch rm r. Ch
no khng ghi xut x l do ti
nh phng m chp li.
Vn Lun ng rt c ng,
mt s bi c gii thch nhiu
cch c khi tri ngc nhau[256].
Cch ti hiu i khi khng hp
vi cch chnh thng ca Chu
Hi. C bi ti dch trn, c bi

ti din ch khng dch, c

bi ti ct bt, c bi ti ch
tm tt. T ci khng kh trong
trng hc h Khng, ti cn
c vo Lun ng, nhng thnh
thong tng tng thm mt
cht, c gi tt nhn ra nhng
ch .
Cui tp ti thm mt ph
lc thu thp tt c nhng bi ri
rc trong Lun ng ni v vic
hc. V vic n lot lc ny kh
khn, nn ti khng chp ch
Hn, khng phin m, tr phn

ph lc. Bit tn chng, s

bi, c gi s d tm trong cc
bn ch Hn lc no cng c
bn Ch Ln. V cc bn
hi khc nhau v cch nh s
bi, cho nn, nu theo s ca
ti m tm khng ra th xin c
gi tm thm bi trn hay bi
di[257].
Si Gn, ngy 1-6-1972
Nguyn Hin L

Chng 1
KHNG T L MT NH
GIO TRC HT
Lo gio mi u ch l mt
trit l sau thnh mt tn gio
mang tn l o gio, c tnh
cch m tn d oan, luyn an
v tu tin, t i ng mi
ngy mi suy. Mc gio, tri li,
hi u c nhiu mu sc tn
ngng (th Tri, th qu thn),
c mt t chc cht ch gn
nh mt tn gio, nhng sau tr

thnh mt trit l thun tu, tc

phi Bit Mc, rt ch trng ti
tri thc lun, m H Thch gi
l phi Khoa hc. Ch duy c
Khng gio trc sau vn hon
ton l mt trit l, khng thi
no bin thnh tn gio m nh
hng ln hn, bn hn Lo
gio v Mc gio, ngang hng
vi nhng tn gio ln nht th
gii nh Pht gio, Ki-t gio,
Hi gio im tht c
bit.
Khng t khng phi l mt

gio ch nh Ki-t, Mohamet.

ng cng tin c Tri nh hai
nh , ng cng s Tri na,
nhng ci m ng gi l mnh
Tri c h ch l nhng lut
thin nhin. V c iu ny,
chc l theo ng, Tri khng
bao gi khi th g cho loi
ngi c: Tri c ni g u?
Bn ma thay i m trm vt
sinh sinh ho ho. Tri c ni
g u? (Dng Ho 18).
i vi qu thn, ng c thi
knh nhi vin chi (Ung d

 20). M ng cng khng tin

s cu nguyn. C ln ng au
nng, mt mn sinh l T L
xin ng lm l cu o. ng
p: Ta cu o lu ri
(Thut nhi 34). Ngha l ng
n phi o th khng cn cu
nguyn; m k no c ti li th
d cu nguyn, Tri cng
khng nghe (Hoch ti thin
v s o d Bt dt 18).
Ngay t hi tr ng b ra
c chc nm kho cu v cc t
l i trc; ng lun lun c

thi rt thnh knh trong cc

cuc t l t thn th tng
nh thn trc mt mnh
nhng ng theo ng sch L k
(thin Khc l h): Thin t t
Tri t, t bn phng, t ni
sng, t ng t thn ca, ng,
ging, bp v gia nh; ch
hu t phng mnh , t ng
t; quan i phu t ng t; k s
t t tin. Vy th ta c th tin
rng tr my nm chp chnh,
trong nh ng ch c bn th t
tin; m s th cng t tin ch

c ngha nh cng n ng b
cha m, cng nh s k nim
danh nhn, khng th gi l tn
gio c. S th phng ng
cc i sau vn miu (tnh),
vn ch (ph, huyn), t ch
(lng) cng khng phi l tn
gio v ch cc v khoa bng mi
c li d t l, k nim
mt danh nhn, nh cng mt
ng t vy thi.
Ngy nay ta gi ng l mt
trit gia. Thi ng khng c
danh t , quan nim , ch

c mt quan nim ta ta quan

nim trit nhn ca chng ta
thi, tc quan nim hin nhn
hoc nhn nhn; nhng chnh
ng khng khi no t nhn l
mt hin nhn c. ng khng
c thi duy ng c tn
ca mt gio ch, hoc thi
ch ta mi nm c chn l
nh mt s trit gia. Ti cha
thy ai khim tn nh ng. ng
bo: Trong mt xm mi
nh, tt c ngi trung tn nh
Khu, nhng khng c ai ham

hc nh Khu ny u (Cng
D Trng 27).
ng lu li mt nhn sinh
quan cao thng dng trn nm
c cn bn: nhn (gm c
trung v th), ngha (gm c
dng), l, tr, tn; mt chnh tr
quan l tng, nhn bn: phi tu
thn ri mi tr quc, ngi trn
phi lm gng cho ngi di,
lo cho dn n, dy dn v
lm cho dn tin cy mnh. Vy
ng ng l mt trit gia ln ca
nhn loi. Nhng li nhn nhn

bo: Ta ch chp li o l, ti
liu i trc thi, chng lp ra
thuyt g mi c (Thut nhi
1).
Thm ch ng t chi ci
danh hiu qun t na. ng
bo T Cng: o qun t c
ba iu m ta khng lm c
mt: c c nhn m khng lo
lng; c c tr m khng lm
lc; c c dng m khng s
st (Hin vn 30).
Trc sau ng vn mun lm

chnh tr cu i, nhng ng
li tht bi. Khng k hi mi
chn, hai mi tui, lm mt
chc rt tm thng l coi vic
gt thc kho, nui b d
cng t, trong mt cuc i by
mi hai nm, ng ch c
cm quyn L c su nm
(502-496) hi ng tun, t
chc trung t (nh ph don
kinh thnh) ln chc i t
khu (nh thng th b binh),
sau c quyn nhip chnh
(nh t tng). Sau l mt

thi k tri dt non mi lm

nm, qua V, Trn, Thi, S
khng c vua ch hu no
dng; su mi tm tui tr v
L, nm nm trc khi cht.
Trong su nm cm quyn
L, d nhin ng khng th
chuyn dy hc c, nhng
mn vn theo ng, sng vi
ng v c ng ch bo. Vy
ta c th ni rng ng dy hc
hn na th k, t hi hai mi
tui (hai mn u tin theo
ng hc l l H K v Nam

Cung Qut, con mt quan L:

Trng Tn C). Chnh ng
cng t nhn l mt ngi hc
khng bit chn, dy ngi
khng bit mi[258], ngha l
mt nh gio tn tu, va dy
hc va hc thm; v s nghip
ng lu li i sau phn ln l
do cng dy hc , nn ngi
sau mi tng ng ci danh hiu
vn th s biu.

Chng 2
CCH MNG GIO DC
Khng t lm hai cuc
cch mng v gio dc:

1. Bnh dn ho gio dc
Trc ng, theo chng Hc
k trong sch L k, th trong
mi xm hai mi lm nh c
mt trng hc gi l thc;
trong mi th trn gm nm
trm nh, c mt trng hc
cao hn gi l tng; trong
mi chu gm hai ngn ri
nh, c mt trng cao hn
na gi l t, sau cng ti
kinh mi nc c mt
trng cao hn c gi l hc.

Ta c th on rng t chc
kh p dng c ng, v
nhng trng l trng
cng, nh gio l nhng quan
do triu nh b nhim (c th
cha truyn con ni), m hc
sinh i a s l con nhng gia
nh qu tc. Thi Khng t, c
th c mt s nh gio dy t,
nhng trong s, trc th k th
su trc T.L, khng thy chp
c mt trng no thu nhn
thanh nin mi gii, v Khng
t l ngi u tin dm m

mt trng nh vy m thnh
cng.
ng tuyn b: Hu gio v
loi (V Linh cng 38). Cu
ny Chu Hi gii thch l d
ngi thin hay k c th cng
dy, ch khng phn bit v l
tnh ngi vn thin, k kia ho
c l do tp nhim (tnh tng
cn, tp tng vin)[259], nay
nu mnh dy h th h s ho
ra thin tr li c. Nhng cc
hc gi ngy nay hiu theo
ngha khc: khng phn bit

hng ngi, gia th, ai cng dy

ht. Ngha l con qu tc hay
con bnh dn, Khng t cng
coi ngang hng. Phi nh li x
hi phong kin Trung Hoa hai
ngn ri nm trc, mi nhn
nh c r cuc cch mng
ca ng; n cng c ngha
nh cuc cch mng ca Thch
Ca san phng cc tp cp
(caste) n.
ng chuyn sng bng ngh
dy t, nn khng lm rung
mu sinh nh cc n s ng

thi, phi trng cy vo s chu

cp ca mn sinh. Do c
ngi ch ng l chng ng
g ti tay chn c, khng phn
bit ni ng cc (Vi t 15),
l hng ngi n hi khng
cy ba, khng dt m c n c
mc, khua mi ma m, by
t ra chuyn phi tri lm m
hoc cc vua cha trong thin
h (Trang t thin o
chch). Nhng ng khng phn
bit ngi giu k ngho, k
no xin hc, mun dng ng l

g ng cng nhn, d ch l mt
b mi chic nem (Thut nhi
7).
Cn ci vic khng phn bit
thin c th l chuyn d nhin.
Chng Thut nhi 28, c k
mt thanh nin lng H
Hng[260] li xin hc, ng
nhn; mn ng c v nghi k
anh ta v lng H Hng ni
ting l kh dy. ng bo:
Ngi ta ly tm lng trong
sch m n vi mnh th mnh
v tm lng m thu nhn

ngi ta; cn vic c ca ngi

ta ra sao, khng ngh ti.

2. Chnh tr ho gio dc
Trc ng, trong thi ng v
c l c sau ng na, thanh
nin trong cc gia nh qu tc
vo cc nh t, nh hc
hc v lc ngh (su ngh):
l, nhc, x (bn), ng (nh xe
xe y l chin xa), th (vit
lch, tho vn th), s (tnh
ton) m sau thnh nhng quan
li ca triu nh, tc mt hng
m ngy nay chng ta gi l k
thut gia hoc nh chuyn mn.

Mc ch ca ng khc: ng
ch trng n s hc cu
i, ct o to nhng ngi c
c hnh, tr c sng sut, c
lim s, lm chnh tr, ci to
x hi, hn l o to nhng
nh chuyn mn.
ng sinh vo mt thi lon,
nh Chu suy, cc ch hu
khng tun lnh thin t na,
mi nh hng c mt phng,
tranh ginh t ai vi nhau,
chin tranh lin min, khng

nm no khng c. H khng
thm np cng mc du ch l
tng trng (trong 242 nm,
nc L ch triu cng c ba
ln!), nh Chu t ai hp, mi
ngy mt ngho, ch cn ng
vai tr b nhn. Khng t mun
lp li trt t c, h ho ch
hu phi gi tn ti, tun lnh
ngi trn[261], nhng ci tn ti
dng trn o c trc ht:
ngi trn phi lm gng cho
ngi di; qun qun, thn
thn, ph ph, t t[262]. C l

ng cha dm h ho b c
quyn ca cc qu tc thi
ng cn sm qu nhng khi
bnh dn ho gio dc, ri li
coi trng o c hn chc
tc, coi trng bn phn hn
quyn li, cho ch qun t
mt ngha khc hn ngha
ng thi: ngi c ti c
ch khng phi c a v hn
ngi, th ta phi nhn rng ng
lm mt cuc cch mng
quan trng, mun thc hin
mt th bnh ng da trn

chn gi tr ca con ngi.

C th ng v mn ca
ng l mt ng chnh tr, ng
o to h thnh nhng cn b
thc hnh ch trng ca
ng (v im , ng m ng
cho Mc t sau ny), v vy
chng trnh dy hc ca ng
khc chng trnh ng thi.
C l chng trnh thnh
hnh ln ln: hi tr, ng dy l
trc ht (cho H K v Nam
Cung Qut) v ng chuyn mn

v l, ri ng dy Thi, Th na,
v gi ng mi son kinh Xun
Thu v cn c nghin cu Kinh
Dch. Ti khng chc ng
em Kinh Dch ra ging cho
mn sinh; ti cng khng bit
danh t lc ngh tr: 1- l, 2nhc, 3- thi, 4- th, 5- Xun
Thu, 6- Dch, xut hin t hi
no; nhng c iu chc chn
l ng khng dy hai mn ng
v x mc du l ng bit hai
mn v thn ph ng l mt
quan v (Liu Wu Chi La

philosophie de Confucius
Payot trang 13), cho nn khi
V Linh Cng hi ng v vic
by binh b trn, ng p rng
khng bit, ch bit vic sp t
cc cng t (tr u) thi,
ri sng hm sau ng b i lin
(V Linh Cng 1).
Cng khng chc rng ng
dy mn ton (s); nhng ng
ch trng n mn n ni (ngy
nay ta gi l mn hng bin),
t c Kinh Thi, v mn thi
no cng cn cho chnh tr gia,

v thi ng, phi thuc nhiu

bi trong Kinh Thi cho li
ni thm hoa m, du dng, ng
i lu lot: cc nh ngoi giao
thi ng thch dn li trong
Kinh Thi lm, cho nn ng mi
ni: bt hc Thi v d ngn
(Qu th 13).
D nhin ng khng dy cc
ngh nh lm rung, i bun
Phn Tr xin ng dy ngh lm
rung, lm vn, ng p hai
ngh ng khng rnh bng
mt ng lo lm rung, mt ng

lo lm vn. Khi Phn Tr

bc i ri, ng ch ch kh ca
Phn Tr nh nhen (T L 4).
ng mun lp li trt t ca x
hi, khin cho vua cha bit
trng l ngha cho dn tin,
phc, th hc ngh cy cy lm
qui g.
ng tin rng con dn mt
nc c hiu th nc s
c trt t, bnh tr, cho nn ng
dy cho mn sinh trc ht
phi hiu , tp tnh cn thn
v thnh thc, thng yu mi

ngi, gn gi cc ngi nhn

c, ri c d sc mi hc vn,
tc thi, th, l, nhc (Hc nhi
6).
Chng Thut Nhi 6, ng
li khuyn: tm tr vo o
l, c gi gn c hnh, theo
iu nhn, cn vic hc lc
ngh l iu ph.
ng l ngi u tin m c
l cng l ngi duy nht ch
trng phi tu thn ri mi t
gia, tr quc; nh vy phi c

o c ri mi lm chnh tr
c; cho nn ng bt mn
phi t xt mnh, lm ch c
mnh: Ngi qun t c chn
mi xt nt: 1- khi trng phi c
trng cho r, 2- khi nghe phi
lng tai nghe cho r[263], 3- sc
din phi gi cho n ho, 4dung mo phi khim cung, 5ni iu g phi trung thc, 6lm vic g phi knh cn, 7- c
iu g nghi hoc th phi hi
han, tm hiu, 8- khi gin d th
phi ngh n hu qu tai hi s

xy ra, 9- thy mi li th phi

ngh n iu ngha (Qu th
10).
Tuy nhin ng cng trng tr
dc ngang vi c dc: ba c
cn bn ca Khng gio: nhn,
tr, dng, y ht ba c cn bn
ca Pht gio: bi, tr, dng. Mt
hm ng hi T L:
- Do (tn ca T L) ny, anh
c nghe ni su c tt b su
ci hi che lp khng?
T L p:

- Tha thy, cha.

- Ngi xung y, thy dy
cho. Ngi ham iu nhn m
khng chu hc hi th b ci
hi l ngu mui; ngi ham
c tr m khng chu hc hi
th b ci hi l phng ng;
ngi trng c tn m khng
chu hc hi th b tn hi
(ngha l b la gt); ngi a
s ngay thng m khng chu
hc hi th ho ra nng ny;
ngi a dng cm m khng
chu hc hi th ho ra phn

lon; ngi thch cng quyt

m khng chu hc hi th ho
ra cng bo (Dng Ho
8).
V ng rt trng thc t,
khng bn v chuyn cht ri
s ra sao, khng xt v phn
siu hnh chng hn nh bn
tnh con ngi, cng o Tri
(Cng D Trng 12), mng
Tri (T hn 1).
ng ct o to mt lp
nhn ti c c hnh h gip

nc, m thi k s ch c
mi mt cch gip nc l lm
quan; nhng ng rt ght bn
lm quan ch hng lc, lc
quc gia thnh tr, chng gip
dn c g, ch ngi hng
lc, lc quc gia lon lc th
nng chiu no che chiu y,
cng hng lc na; ng gi
h l bn v lim s (Hin vn
1); v c ln ng phn nn rng
khng d g thy c mt
ngi hc ba nm m khng
mun cu bng lc.

Nhng ta nn ghi nhn thm

iu ny:
Tuy ng bn ba gn sut i
cu vn x hi, ra cng o
to mt s mn sinh cho thnh
nhng chnh tr gia c ti c;
nhng c h nh l tng ti
cao, ti hu ca ng khng phi
.
Mt ln (Tin tin 25):
T L, Tng Tch, Nhim
Hu v Cng Ty Hoa ngi hu
ng. ng bo:

- Cc anh cho rng ta c ch

hn cc anh mt ngy[264] m
ngi, nhng ng ngi g c.
nh cc anh thng ni:
Chng ai bit dng [ti ca]
ta. Nhng nu c ngi bit
th cc anh em ti nng g ra
dng?
T L vi vng p:
- V nh mt nc nh c mt
ngn c chin xa, b p gia
hai nc ln, li c thm nn
chin tranh, dn chng i

kh, cho Do (tn ca T L)

ti cm quyn chnh tr nc
th ch ba nm, c th
khin cho dn chng dng
cm m bit o l na.
ng mm ci. Ri hi:
- Cn anh Cu, anh th th no?
Nhim Hu p:
- Nh mt nc vung vc c
su by chc dm [ngha l
mt nc rt nh], m cho
Cu ti cm quyn chnh tr
th ch ba nm c th khin

cho dn chng c no .
Cn v l nhc th xin i bc
qun t.
- Xch, anh th th no?
Cng Ty Hoa p:
- V l nhc, ti khng phi l
gii, nhng ti xin c hc.
Trong vic t t tn miu
hay trong hi ngh cc ch
hu, Xch ti xin mc o l
huyn oan, i m chng
ph m lnh mt chc nh.
- im, cn anh th no?

Lc Tng Tch gy cy
n st va ngng, t xung,
nghe reng mt ting ri ng
dy p:
- Ch ca ti khc hn ba anh
.
ng bo:
- Hi g u? Cng l ai ny t
ch ca mnh ra m thi.
Tng Tch bn tha:
- Nh by gi l cui thng
ma xun, y phc ma xun
may xong, nm su ngi

va tui i mi, vi su by
em b dt nhau i tm sng
Nghi ri ln hng mt nn
V Vu, va i va ht, ko
nhau v nh [ti c ao nh
vy[265]].
ng ngm ngh mt cht ri
than: Ta cng mun nh anh
im.
c Lun ng ti thch nht
on . Ngi ta ch o
Khng thc t qu ho kh
khan, nhng chnh Khng t c

tnh tnh rt a cm v ngh s

(ti s tr li im ny), tt
cng bit ci th nhn nh Lo,
Trang; nhng ng rt u thi
mn th, phi qun s thch
cu i , to mt x hi
trong gi tr, trai gi ai cng
c hng ci th tm mt
trong dng sng Nghi ri hng
gi trn nn V Vu, ri ng mi
c th vui vi mi ngi c.
Nh vy l ng sut i hi sinh,
ta va qu ng m va phc;
ch nh Lo hay Trang, th ta

ch qu thi ch khng phc

c.

Chng 3
TNH TNH V T CCH
KHNG T
Khng k my chc nm
bn ba ht nc ny qua nc
khc c thi hnh o ca
mnh, my ln b tai nn, mt
ln b vy nh t Khung,
mt ln b Hon Khi, quan t
m nc Tng, mun git, mt
ln lc ng, thy tr cng
i, lang thang nh by th
rng, ri bao nhiu ln b ngi

i hiu lm m trch mng,

khng k tt c nhng ni lao
ao t ng v i m chuc vo
thn, ch xt cng lao ng dy
hc trn na th k, cng thy
c c hi sinh ca ng ra
sao.
Trc ht chng ta hy xt
tnh tnh v t cch ca ng ,
v i vi mt nh gio ci
quan trng bc nht, hn xa
kin thc cng phng php
dy d.

Trit gia thi no, x no

cng c mt s mn , nhng
ti cha tng thy nh no, k
c Lo t, Mc t, c hc tr
ngng m, va knh va yu,
hn cha na, nh Khng t; ti
cng cha tng thy nh no
cht trm nm[266] ri m c
mn sinh chp li ngn hnh
mt tp nh nht k, tc b
Lun ng.
S d vy l v ng c mt
tnh tnh rt kh i v mt t
cch rt cao.

Trong Lun ng, c n hai

bi ni n c n ho m cung
knh ca ng: bi Hc nhi 10,
nht l bi Thut nhi 37:
ng n ho nhng nghim
trang, oai v nhng th thi,
hin t (T n nhi l, oai nhi
bt mnh, cung nhi an)[267].
ng hiu hc, sut i va
dy va hc thm, thnh mt
nh bc hc bc nht ng
thi, cng l mt iu kin
chnh c mn phc, v

c hnh cng s hiu bit ca

ng thy khng mi nm mi
tin th hc tr khng chu theo
lu, m c nhng mn sinh nh
T Cng, T L theo ng c
chc nm.
trn ti dn bi Cng
D Trng 27, trong ng t
nhn ch c mi mt c hiu
hc l hn ngi. Chc ai cng
nh cu: Tam nhn hnh tt
hu ng s yn ca ng
(Thut nhi 21). D ch i mt
qung ng vi vi ngi

khc, ng cng xt nhng

ngi c c g lm gng
cho mnh, c tt g cho mnh
trnh khng. V ng nhn
nhng ngi u l thy ca
ng c.
ng khen Khng Vn t,
mt i phu nc V, l chu
hc nhng ngi di, khng
ly lm thn (bt s h vn
Cng D Trng 14).
Sut i ng rn trnh tt
ny: 1- v , ngha l khi xt

mt vic g, khng em ring

ca mnh vo m c theo l
phi[268]; 2- v tt, tc khng
quyt rng iu tt ng
hoc vic tt lm c; 3v c, tc khng cu n, c
chp; 4- v ng, tc nh ngy
nay ta ni phi qun mnh i
ng cho ci ta lm m
m[269] (T tuyt t: v , v tt,
v c, v ng T Hn 4).
Cc nh khoa hc ngy nay
cng ch khuyn ta nh vy,
ch khng hn.

Nh mi ngi thc hiu

hc, ng rt khim tn: ng
khng dm t nhn l bc
thnh, bc nhn, m cn bo l
cha c l bc qun t na,
v ngi qun t khng lo lng,
khng lm lc, khng s st, ba
iu ng cha c c mt
(Hin vn 30).
ng khuyn mn bit
iu g th ni l bit, khng bit
th nhn l khng bit (Vi
chnh 17), mun dy ngi

ta lm iu g th thc hnh
iu ri sau hy dy (Vi
chnh 13)[270], nn t ni m
lm nhiu (L nhn 23). Nh
vy l ng rt thn trng.
ng khim tn li t nh.
Vua Chiu Cng nc L ci
mt thiu n nc Ng cng
h, nh vy l tri l. Quan t
bi (cng nh thng th b
hnh) c ch Chiu Cng, hi
Khng t:
- Vua Chiu Cng bit l

khng?
ng p:
- Bit.
Ri lui vo nh trong.
Quan t bi li gn Vu M
K, mt mn ca Khng t,
bo:
- Ti nghe ni ngi qun t
khng thin v; th ra ngi
qun t [tr Khng t] cng
thin v ?
Vu M K em li y k li
vi thy, Khng t ch p:

- Khu ny tht may mn; nu

c li iu g th mi ngi
u bit (Thut nhi 30).
ng cng bit rng vua
Chiu Cng lm mt vic tri l,
nhng khng n ch vua ca
mnh trc mt ngi khc; sn
lng nhn li trch ca quan t
bi, ch khng ci, m cn t
mang n quan t bi vch li
ca mnh na. Phi l bc i
hin mi c thi nh vy
c.

T cch ca ng tht cao

hn chng ta nhiu qu, m ng
li gn gi vi chng ta, rt t
nhin, gin d, ght bn xo
ngn lnh sc, ni th ct
ngi ta hiu mnh l , (t
t nhi d h)[271], khng mu
m t chut. Trong mt on
sau, chng ta s thy li sng
gin d, thn mt ca ng vi
cc mn sinh.
ng lc quan, vui tnh. Mt
hm Dip Cng hi T L v
ng. T L khng bit p sao,

v tha li vi ng. ng bo:

Ti sao anh khng p nh
vy: Thy ti l mt ngi ham
tm hiu iu g th qun n, vui
o m qun cc ni bun,
khng thy tui gi n ti?
(Thut nhi 18).
ng c nhng tnh thng
ca con ngi nn rt gn
chng ta. Khi mt ngi h
Dip bo ng: Bn ti hoc
xm ti c nhng ngi ngay
thng rt mc: h cha n cp
cu th con khai thc, ng

p: Bn ti hoc xm ti
ngi ngay thng c x khc
vy: cha che li cho con, con
che li cho cha, nh vy l
ngay thng. (T L 18).
Mt ln khc ng mng
Nguyn Nhng, mt ngi
quen t lu: Hi tr khng bit
knh ngi trn, ln ln chng
lm c iu g ng khen; gi
m chng cht i cho ri, nh
vy sng ch ph hoi thi, ri
ng cm gy g vo ng chn
ca Nguyn Nhng. (Hin vn

 46). R l c ch, ngn ng

ca nhng ng gi ta thng
thy chung quanh ta; ng u
c v trnh trng nh cc c
Nho tng.
Hai truyn di y cho ta
thy, nu cn, ng cng bit
dng th on.
Nh Bi[272] c mt li g
nng, mun yt kin ng, ng
t chi, sai ngi ra bo rng
ng au khng tip c.
Ngi ny va mi bc ra,

ng cm cy n st ln, va
n va ca, ch cho Nh Bi
bit. (Dng Ho 19).
Ln khc, Dng Ho, mt
k gian thn m ng vn ght,
mun ng n thm hn, nhng
ng khng n. Hn bn sai gia
nhn em tng mt con heo
luc. Theo l, ng phi n cm
n, nhng ng rnh lc Dng
Ho khng c nh mi ti.
(Dng Ho 1).
ng c tm hn ngh s, hi

 nc T, ham m hc nhc
Thiu ti ni lun ba thng
khng bit mi tht, v bo:
Tht khng ng nhc ca vua
Thun li tn thin tn m n
th! (Thut nhi 13).
ng li bit ca na ch.
Cng ht vi ai, ng thy hay
th ng bo ht li cho ng ho
theo (Thut nhi 31).
Nh mi ngh s, ng rt a
cm: nh ngi c tang th
bun ru, n khng bao gi no;

ngy no i iu ai th hm
khng n ca. (Thut nhi 9)
Khi Nhan Hi (mn c
ng yu nht) cht, ng khc
nc n, ti ni cc ngi chung
quanh phi ngc nhin.
D thng nht l bc vn
th s biu ta tng rt mc
o mo, li c tinh thn hi
hc hn ht thy cc trit gia
khc i Xun Thu v Chin
Quc.
Trong i ng bn ba khp

cc nc ch hu, c ln mn
tht vng qu, ng bo:
Thy tr mnh chng phi
tru, cp m lang thang trong
ng hoang nh vy. o ca
thy sai chng? Sao m thy tr
mnh phi gp cnh ?[273]
Ln khc, thy tr lc nhau.
T Cng i tm ng. Mt ngi
dn thy ng, bo T Cng:
Ti mi thy mt ngi ng
ca ng, trn nh trn vua
Nghiu, c nh c ng Cao
Dao, thp ngi nh vua V

(?), coi c v thm hi nh con

ch hoang vy. Khi thy tr
gp nhau ri, T Cng k li li
, Khng t mm ci bo:
Ngi t hnh dng ca ta
khng bit c ng khng,
nhng ci v thm hi nh con
ch hoang th ng lm[274].
Thy tr ng vn thng
thn mt ni a vi nhau nh
vy. Mt hm ng bo Nhan
Hi (?): Nu anh giu c th
thy mun lm qun gia cho
anh[275].

Ln khc ng bo: Nu
mun lm giu m c th lm
tn cm roi nh xe hu ngi,
ta cng lm. (Thut nhi 11).
c Lun ng, thnh thong
gp nhng bi ng t ma hoc
ni a vi mn nh vy,
chng ta mm ci, tng ng
nh ng thi vi chng ta,
trong m ngi chung quanh
ta, khng c cht g cch bit
vi ta c.
Tm li ng va l mt hc

gi, mt trit nhn, va l mt

ngh s gin d, t nhin.

Chng 4
CCH KHNG T DY
HC
T cch cao thng, tnh
tnh kh i, m dy hc th rt
tn tm. Chng Thut Nhi, bi
2. ng t cho mnh hc khng
bit chn, dy khng bit mi;
ri cng chng , bi 33, ng
li ni:
Nhn l bc thnh v bc
nhn th ta u dm; nhng lm
vic khng bit chn, dy ngi

khng bit mi, ch c th gi ta

nh vy c thi[276].
Cng Ty Hoa [277] nghe vy,
tha:
- Chnh hai iu , chng con
khng theo kp thy c.
Chng ta c th ni thm
sut i Xun Thu v Chin
Quc, c l ch c Mc t l
theo kp ng.
ng tn tm dy hc cho bt
k ai. D cho ngi ti tm
n u, hi ng iu g th ng

cng dn dt tng tn t u
n ui (T hn 7). Ging
dy nh vy cng l mt cch
sp t, kim sot t tng ca
mnh, tc mt cch t hc
thm.
ng tun t dn dt mn
sinh, bt h gng sc hoi, d
mun ngh cng khng c.
Cho nn Nhan Uyn phi
ni:
- Thy dng vn hc m m
mang tr thc cho ti, dng l

m c thc tm thn cho ti.

Ti mun ngng m khng
c. Ti gng ht sc m
vn thy ci g sng sng
trc mt (khng vt ni),
ti mun theo ti cng m
khng lm sao theo c. (T
hn 10).
Nhim Hu cng thy vy,
tha vi ng:
- Chng phi l con khng m
o ca thy, nhng sc con
theo khng ni.

C l Nhim Hu thiu c
t tn, nn ng phi c thc:
- K khng sc, i c na
ng th b. Anh khng phi
vy, anh t vch trc mc
ng, ch mong ti ri
thi. (Ung d 10).
im m nhiu mn sinh
thy kh nht l ng khng ch
cho ht, ch gi h t tm
ly, v vy li dy ca ng rt
vn tt. So Lun ng vi Mnh
t ta thy hai b ny tng

phn nhau: Lun ng l li mt

bc minh trit, c ng v su
s c ; Mnh t l li mt nh
hng bin, r rng m li cun.
ng bo: K no khng
hng hi mun tm hiu th ta
khng th gip cho hiu c;
k no khng rn t kin th
ta khng th gip cho pht biu
kin c. Ta vn ln mt
gc m chng t tm ra c ba
gc kia th ta khng ging thm
cho na. (Thut nhi 8).
Chng hn ng ch bo: Ng

o nht d qun chi v mn

sinh phi t tm ra ci l nht
qun l g. Nhng chc ch
hng trn bc trung ng mi
dy theo cch y, ch hng
di bc trung th vn cho ba
gc, t tm ly c gc th t
cng l kh ri. Nu l k ti
tm th ng phi dn dt t u
ti cui.
ng li ni: Ngi no
khng t hi: Phi lm sao?
Phi lm sao? th ta cng
chng c cch no ch bo cho

c (V Linh cng 15); v

hc m khng suy ngh th
cng toi, khng hiu c g
(Vi chnh 15).
ng thng gi cho mn
sinh t xt mnh, t so snh vi
bn khc h gng sc thm.
Mt ln ng gi T Cng li
hi:
- Anh t xt anh vi anh [Nhan]
Hi, ai hn ai km?
T Cng p:
- Con u dm snh vi anh

Hi. Anh Hi nghe mt m

bit mi, con nghe mt ch
bit c hai.
ng bo:
- Phi, anh khng bng anh
Hi. Ta cng nhn vy. (Cng
D Trng 8).
Nht l ng bt phi thc
hnh. Ta nn nh ch hc
trong o Khng thng c
ngha l hc o sa mnh, cho
nn phn thc hnh quan trng
nht. Hiu th no l thc hnh

nhn, l, ngha, tr, tn m

khng thc hnh th ci hiu
hon ton v dng; tri li, nu
thc hnh mi ngy mt tn ti
th vui v cng. Cho nn b
Lun ng m u bng cu:
Hc nhi thi tp chi, bt dic
duyt h? (Hc m ngy no
cng tp tnh th cng chng
vui ?).
ng dy mi ngi mt
khc, tu t cch, tr tu tng
ngi m ging: ngi bc
trung tr ln th mi em nhng

iu cao xa ra ni; ngi di

bc trung th khng nn (Trung
nhn d thng, kh d ng
thng d; trung nhn d h,
bt kh d ng thng d.
Ung d 19).
ng li tm s on ca mi
mn sinh m sa cho, s trng
th bi b cho. V vy bn mn
sinh cng hi v c hiu, m
ng tr li mi ngi mt khc.
im ny c Phan Bi
Chu phn tch rt k trong

cun Khng hc ng quyn

1, chng XVII (Anh Minh
Hu 1967), ti ch xin tm tt
li di y:
Mnh t l ngi hay
chiu cha m m khng bit gi
l, nn Khng t bo: v
vi[278], tc l ng tri l phi,
tc ng tri l (Vi chnh 5).
Mnh V B thng c bnh
tt (c sch ch thch rng c
tnh cn d, khng thn trng
ly thn nn Khng t nhc:

ph mu duy k tt chi u,
ngha l cha m ch lo ngi cho
con mc bnh tt[279]. (Phan
Bi Chu ging l: cha m
thng yu cc con ngang
nhau, nhng ring a no c
tt bnh th cha m lo lng hn
nhiu. (Vi chnh 6).
T Du tuy bit nui cha m
m thiu lng knh, nn Khng
t bo: Ngy nay ai bit nui
nng cha m th ngi ta cho l
c hiu, nhng ch nga kia
cng bit em nng lc ra

cung phng ch nh[280], nui

nng m khng cung knh th c
khc g ch nga? (Vi Chnh
7).
T H c thi cau c, khng
vui ho vi cha m, nn Khng
t p: sc nan, ngha l gi
nt mt vui ho vi cha m,
iu mi kh. (Vi chnh
8).
Bn bi hi v hiu , sp
lin tip nhau trong chng Vi
chnh, l c ngha lm.

V c nhn cng vy, c c

chc ln mn em ra hi,
mi ln Khng t dy mt
khc. V chnh tr, l, ngha
v.v cng c nm su bi,
khng bi no ging bi no. V
mi vn c nhiu kha cnh,
phi bit r cu chuyn xy ra
trong trng hp no mi hiu
ht c ngha, m Lun ng
li ghi chp vn tt qu, cc nh
ch thch i sau khng tra cu
c, nn trong cc bi v
nhn, l, ngha chng ti

khng bit r c thm ca

Khng t bng bn bi v hiu
dn trn.
Ti xin dn thm mt bi
na, ngha tht r rng, m
rt l th, c th lm mu mc
v cch dy hc, cc nh
nghin cu gio dc suy ngm.
Hai mn T L v Nhim
Hu cng hi Khng t mt
cu: Vn t hnh ch? ngha
l H nghe c iu g[281] th
lm lin chng? Khng t p

T L:
- trn cn cha anh, mnh l
con em, phi hi kin cha
anh ch, u c th nghe
ri lm lin c.
Tri li, ng khuyn Nhim
Hu:
- , nghe ri th lm lin i.
Cng Ty Hoa (cng l mn
) thy ng tr li hai ln tri
ngc hn nhau, m ra nghi
hoc, hi ti sao, ng p:
- Tnh Nhim hu nht nht, rt

r, nn thy phi thc y;

cn tnh T L hng hi hn
ngi, nn thy phi ko li
li. (Tin tin 21).
Vy li dy ca ng ng
nh li m ngi Php ngy
nay gi l enseignement sur
mesure, tu tnh tnh, tr tu,
t cch mi ngi, cng nh
may o phi tu kch thc ca
mi ngi.
Sau cng cn mt im na
rt quan trng, ta c th on

c, l ng lun lun lm
gng cho mn sinh, v ng ch
trng rng ngi trn phi lm
gng cho ngi di. Trong
Lun ng, c c chc bi
khuyn vua cha phi c x
cho ra vua cha, phi ly c
m tr dn, phi lm gng cho
dn[282]; khng thuc
phm vi ca tp ny, nn ti ch
xin chp li bi Thut nhi 3,
c gi thy Khng t lun
lun sa mnh. ng bo:
c hnh khng trao di,

hc vn khng tinh tng, nghe

c iu ngha m khng lm
theo, c iu g chng phi m
khng sa i, l nhng iu
ta ly lm lo.
Va sing nng hc hi
thm, va tn tu dy hc nh
vy, m bt u t hi bn
mi tui, ng li cn thu thp
ti liu vit sch na; ta phi
phc sc lm vic ca ng.
nh rng nhng bi trong
Kinh Thu, Kinh Th lu
hnh t trc, ng ch c vic

chp nht, sp t li; cn vic

ch gii Kinh Dch khng chc
l ca ng; nhng vic
nghin cu l, nhc son
thnh sch th qu l cng ca
ng, v Kinh Xun Thu th hin
nhin l do ng tr thut. Ch
mt kinh cng cho ng
lu danh l tc gi u tin ca
Trung Hoa, m ng cho Lo
t[283], Trang t, Mnh t, Tun
T v tp Chu L tng
truyn ca Chu Cng son,
nhng s thc th c l vit t

trc th k th nm ti th k
th ba trc T.L; cn cun
Qun t th ai cng cho l do
i sau (cui thi Chin Quc?)
ngu tc.
S d ng vt v, mt nhc
nh vy, lm lc thm ci th
nhn tn, (m sau ny Lo,
Trang cao): tm mt trn
dng sng Nghi ri ln hng gi
nn V Vu, l v ng mun
cu lon cho i; nu i
khng lon th ng u phi bn
tm sa i x hi lm chi

Thin h hu o, Khu bt
d dch d. (Vi t 6).

Chng 5
TNH THY TR
Cch dy ca ng lm cho
mn sinh ngng m; cch c
x ca ng i vi h lm cho
h yu qu nh cha. Ti thng
t hi khp th gii ch c
nhng dn tc chu nh hng
ca Trung Hoa l trng thy
hc hn cha (qun, s, ph) c
phi v Trung Hoa c Khng t
khng? Ti c th tin chc rng
mn ca Lo t, Trang t,

Lit t, Dng t khng c

ci tnh thm thit i vi thy
nh bn Nhan Hi, T L, T
Cng, Tng Sm i vi
Khng t. Ti khng k thy
tr h Mc v Mc t gn nh
mt gio ch ri, tnh ca h
i vi nhau vn c ci g khc
tnh thy tr.
Mt trong nhng ci th nht
ca ti l lu lu lt Lun ng
ra c li nhng bi chp cc
cuc m thoi thn mt, t
nhin m su sc, gia thy tr

h Khng. Bi no cng c
ng, c khi ch hai hng ch,
m cho ta thy kha cnh ca
tnh tnh mi ngi. ng nh
li Lm Ng ng ni trong
cun La sagesse de Confucius
(bn Php dch ca nh Victor
Attinger Paris 1949), Khng
t c v sung sng gia mt
nhm t thn ca ng; m
t cng sung sng c
sng bn cnh ng, c trong
nhng nm h lao ao tri dt
khp nc ny ti nc khc.

Nh vy cng ch l l tha
tr, v c h ng khng c
hng nhiu lc th trong gia
nh; v phng din ng
thua T ng Pha, b T bit
chiu chng, lun lun dnh
mt h ru ngon ng cng
bn b xch i chi Xch
Bch, cu c ri nhm, hoc
rt cho ng mt chn mi khi
ng ru r v vic quan, vic
nh. Cn b Khng, th theo
Lm Ng ng, d vic bp
nc, c ln khng tm ra c

tht ti, phi sai con li tim

mua ru v mn n nu
sn, ng bt bnh bo: Ru
tht mua tim th khng n.
(Hng ng 8)[284].
H Lm tng tng t
nhiu, nhng con ngi n
lng nh Khng t m phi
b v hi 23 tui, sau bn nm
sng th cng ti tht. C sch
ni ng khng ci b sau, v
ta c th chc chn rng t hi
ng nm chc tui, i lang
thang khp cc nc ch hu

th khng c ngi n b no
sn sc cho ng c (con gi ng
chc c chng) cc mn
sinh hu h ng ht mi vic.
ng ch c mt ngi con
trai sinh t hi ng cn lm mt
chc quan nh L, cho nn
vua L mng ng c mi mt
con c chp, do , ng t tn
cho con l L (c chp) t l
B Ng. Cu L chc hin
lng, nhng chm chp,
khng thng minh, khng c ti
g c bit, cho nn khng sch

no nhc n cu, v Khng t

cng t khi hi chuyn cu.
Trong Lun ng, ti ch thy
mi mt bi Qu th 13 l ni
n cu:
Trn Cang tc T Cm, mt
mn ca Khng t, hi B
Ng (tc cu L):
- Anh c nghe thy dy iu
g l khng?
Chc Trn Cang khng nghe
c li ny ca ng: cc anh
ng rng ta c iu g giu cc

anh chng? Khng u. Ta

chng lm iu g m chng
cho cc anh hay (Thut nh
23), cho nn ng Khng t gi
nhng iu cao siu dy
ring cho cu con.
B Ng p:
- Cha. Cha ti ln ng
mt mnh, ti i nhanh qua
sn. Cha ti hi ti: Hc Thi
cha? Ti tha: Cha. Cha ti
bo: Khng hc Thi th khng
bit n ni. Ti bn lui vo

hc Thi.
(Cha con h Khng tht
cng l lng. Con i ngang qua
ch cha ng m phi ro
bc. Cha dy hc m khng
bit con hc nhng g).
Ln khc, cha ti ng mt
mnh vn li ca L ti i
nhanh qua sn (cng li i
nhanh na). Cha ti hi: Hc
L cha? Ti tha: Cha. Cha
ti bo: Khng hc L th
khng vng ch[285] lp thn. Ti

bn lui vo hc L. Ti ch
c cha ti dy hai ln
thi.
Trn Cang mng qu, cho
rng hi mt iu m bit c
ba iu: 1- phi hc Thi, 2- phi
hc L, 3- v ngi qun t (
y l Khng t) khng hay
gn con, (qun t ch vin k
t d) ngha l khng sn sc
ti con bng sn sc hc tr.
ngha r rng nh vy m c
ngi cn bnh vc Khng t v
ng lc th bn vic quan, lc

th chu du thin h, xa nh, nn

khng bit con hc nhng g.
Mt trit nhn u c cn ta
bnh vc, hung h tm l ca
ng ta c th hiu c. Cc c
ta hi xa, khi con hi
ln thng nh bn b dy cho,
mc du mnh sc dy, v l
cha i vi con thng hoc l
nghim khc qu m con s on
mnh, hoc l nhu nhc qu
m con d sinh h.
Nhng c bi trn, so snh

vi nhng bi khc chp cc

cuc tr chuyn ca Khng t
i vi mn , ta thy r tnh
ca Khng t vi con khng
m thm lm, m cu L qu
l km lanh li, vo hng cha
bo g th lm ny. Nh vy,
ng khng hi vng g cu
nhiu m dy cu chc cng
khng vui g lm. Nh hu ht
cc v nhn khc, ng phi chu
cnh c c trong gia nh.
Cc sch thng ni n s
ba ngn t ca Khng t. Ta

ch nn hiu ba ngn l
khong vi ba ngn, m con s
ny khng c g qu ng. Ta
nn nh ai n xin hc ng
cng nhn, c thanh nin trong
nhng lng khng c ting tt,
c nhng em nh (ng t)
cha hiu o l c, mi u
ng ch sai i y i hc
tp l nghi, cch i ng, n ni
(bi Hin vn 47), m ng
dy hc trc sau trn 50 nm
th s ba ngn ng tin
c, nht l theo quan nim

hi xa, d hc mt ngy cng

gi l mn sinh c ri. Trung
bnh mi nm ng thu nhn
nm su chc mn sinh mi,
khng phi l nhiu, b
s thi hc. Mt s ti nh
ng, mt s v nh mnh hoc
tr hng xm. Lc no ng
qu th cc tr ln c th gip
ng dy cc tr nh c, nh
trong trng cc c hi xa.
Trong s ba ngn mn sinh
, c sch nhc ti tht thp
nh hin. Con s 72 ny, cng

nh cc con s 12, 28, 36

kh nghi lm. S thc Lun ng
ch ghi chuyn ca khong ba
chc mn sinh, v ch mt na
s c nhn l c ti hoc
c c.
ng gi l thn nht ch c
su by ngi:
- Nhan Hi, tn t l Uyn, tnh
tnh trm mc, cn mn, c
Khng t khen l c nhn,
nhng cht yu (31 tui ta),
ng rt thng tic;

- T L, tn l Trng Do, li c
tn l Qu L, m Lm Ng
ng trong cun La sagesse
de Confucius gi l thnh
Pierre ca o Khng, v hay
thc mc, nghi ng hnh ng
ca thy; c ti, tnh tnh qu
cm, cng trc, khng bit
bin thng, lm quan i phu
nc V, b ti phi git;
- T Cng, tn l oan Mc
T, hay ni, c ti bin
thuyt, nh giu, thch bun
bn, lm quan nc L, nc

V;
- Tng T, tc Tng Sm, tn
t l D (con Tng Tch, Tch
cng l hc tr Khng t), rt
c hiu, nghim trang, n
hu, hc rng m vng, sau
ny truyn b o ca thy
trong cun i hc, (mt
trong t th), v c l son c
cun Hiu kinh na;
- T H, tn l Bc Thng,
gii v Thi, bit rng v su,
thn trng, c tn, nhng qui
m hp hi.

Nn k thm: Nhim Cu
khim tn, gin d; Mn T
Khin c hiu; Nhim Ung, t
l Trng Cang, tnh tnh ung
dung, ho nh; T Trng, tn
l Chuyn Tn S, ung dung,
khim tn; Nguyn Hin ngho
m vui o, sau thnh n s
i vi mn sinh, nu cn,
ng cng rt nghim khc,
mng nh tt nc vo mt.
Chng hn T D, t T
Ng, hay ni, hay khoe m li

lm bing hc, c tt ng ngy,

ng ry: G m mc th khng
chm khc g c, vch bng
t bn th khng t v g ln
c. Ta cn trch thng D
lm g na? Ri ng ni thm:
Trc kia, nghe ai ni, ta tin
rng c hnh ca h hp vi
li ca h, ngy nay th ta m
ng, phi quan st xem hnh
ng ca h c ng vi li ni
ca h khng. V thng D m
ta thay i thi nh vy y.
(Cng D Trng 9).

C khi mn sinh ln,

ra lm quan ri, ng vn theo
di hnh vi ca h, h lm by
th ng ry (mt s nh Nho
ca ta hi xa cng vy, cho
nn c nhng ng ph, ng n
chnh tch xu xa th len lt mi
khi li nh thy hc, b thy
mng th ng ln m nghe,
khng dm p, m thy chng
c chc tc g c).
Lun ng chp bn nm
trng hp, ti xin trch dn hai

bi lm th d.
H Qu l mt quyn thn
ca nc L, sp em qun
nh nc Chuyn Du, mt
nc nh l thuc vo L,
Nhim Hu v T L lm gia
thn[286] ca h Qu, vo yt
kin Khng t, cho hay tin .
ng trch ring Nhim Hu
c l v ng bit Nhim Hu
chu trch nhim trong v y:
- Ny Cu (tn ca Nhim
Hu), chng phi l li ca

anh sao? Hi xa tin vng

cho Chuyn Du lm ch t
ni ng Mng, m nc
y li trong khu vc ca
nc nh (tc ca L), th l
b ti ca x tc ri, sao li
em qun nh ngi ta?[287]
Nhim Hu tha:
- l thy Qu mun vy, ch
hai chng con l gia thn
khng mun.
Khng t mng mt hi:
- S thn Chu Nhm hi xa

bo: C th em ti lc ra
gip th nn gi chc; bng
khng th nn t chc i. Nu
nc nguy bin m mnh
khng bo v, nc nghing
ng m mnh khng chng
li c, th ai dng mnh lm
tng (tc gip vic) lm
g? V li anh ni by ri.
Con h, con tru rng s ci,
mai ra v ngc qu b nt
trong rng, th li ai?[288]
Nhim Hu li tha na:

- Nc Chuyn Du c thnh
quch kin c li gn p ca
h Qu. Nay h Qu khng
chim ly th s thnh mi ho
cho con chu i sau.
- Ny Cu! Ngi qun t rt
ght k vin l ny l n
bin h cho ci lng tham ca
mnh. Khu ny nghe ni
ngi c nc c nh khng
lo t m lo khng[289] c
qun bnh, khng lo ngho m
lo khng c yn n.
qun bnh th khng lo ngho,

ho thun vi nhau th ngi

s khng t, yn n th khng
nghing . Nh vy m
ngi xa cha phc th sa
vn c h n vi mnh,
h n vi mnh ri th nn
lm sao cho h c yn n.
Nay hai anh (T L v Nhim
Hu) gip h Qu, ngi xa
khng phc, m khng bit
lm cho ngi ta n vi
mnh, nc chia r la tan m
khng bit bo v, li tnh dy
binh trong nc[290], th ta e

rng mi lo ca con chu h

Qu khng phi nc
Chuyn Du m ngay sau
bc bnh phong y. (Qu th
1).
Bi l mt trong nhng
bi di nht m hay nht trong
Lun ng, cho thy mt kha
cnh tnh tnh ca Khng t.
ng vn t ni, hoc ch ni vn
tt vi li (d dc v ngn[291]
Dng Ho 18); nhng ln
ny ng tht hng hn, ging
gay gt (chc ng gin lm), l

lun minh bch, kho dn li c

nhn, m tng li cao p:
cu Hu quc hu gia gi, bt
hon qu nhi bt hon qun,
bt hon bn nhi bt hon an
l mt trong nhng cu bt h
ca ng, vo hng su sc nht
trong t tng nhn loi, hin
nay cng ng lm chm ngn
cho cc chnh khch khp th
gii.
Bi th nh (Tin tin 16)
cng lin quan ti Nhim Hu
na. Khng r vic ny xy ra

trc hay sau vic mu nh

nc Chuyn Du, c l sau.
H Qu lm ch c
mt na nc L ri, giu c
nh vy ri m Nhim Hu lm
gia thn, thu thu cho ch, cn
bp cht dn, cho ch giu
thm. Khng t ni gin, bo
mn sinh: N khng phi l
mn ca ta na. Cc con
hy ni trng m cng kch n
i. (Tiu t minh c nhi cng
chi, kh d).

Nh vy, tuy ng n
lng, nhng cng c lc ng
bit ni gin mt cch chnh
ng. Ngi ta s ng im
; m chng ta cng thy ng
gn chng ta chng ta cng
im : lm ngi th phi c
nhng lc bt bnh, phn n,
u c th nh ng Pht ngi
trn to c.
C ln ng cng bo ming
lm. Mt nhm mn sinh ng
hu ng: Mn T Khin v mt
vui v; Nhim Hu v T Cng

th c v cng trc; T L c
v qu cng cng. ng rn
T L phi coi chng, ko m
bt c k t y (Tin tin 12). Qu l mt li tin tri: T
L t ph v sc kho ca
mnh, sau b git Tch Thnh
nc V.
Nhng xt chung th ng
khen mn ca mnh nhiu
hn l mng, v khi khen ng
cng khng tic li. Nhan Hi
c ng khen nhiu nht (non
mi ln trong Lun ng), khen

trc cc mn sinh, khen vi c

ngi ngoi l hiu hc, gin
ai th khng gin ly, ri c ln
lm li th ch mt ln thi
(Ung d 2); c th gi c
c nhn lin tip trong ba
thng, cn nhng tr khc th
ch c mt thng l cng (Ung
d 5); ngho m khng
bun, trong ng hm, sng
vi mt gi cm, mt bu nc,
tht l ngi hin (Ung d
9); tin hoi trn con ng
o l m khng ngng (T

hn 20). Cu ny ng ni vi
Nhan Hi (Thut nhi -10), c l
lm cho Nhan Hi vui lng
nht: Ngi ta dng mnh th
mnh em o l ra thi hnh,
chng dng mnh th n m
gi o l; ch c thy tr mnh
l c nh vy m thi.
Mi tnh gia hai thy tr
tht cm ng. H hp vi
nhau ti ci mc thy ni iu
g l tr hiu lin, tin lin, lm
theo lin, khng h nghi mt
cht, v c ln thy trch yu

tr: Thy ging iu g, anh

Hi cng vui thch, cho l phi,
thnh th khng gip thy c
iu g c. (Tin tin 3).
ng mun ni, khng t nghi
ng, thy tr bin lun vi
nhau m ng tm thm c
chn l.
Nhan Hi phc ng nh mt
bc thnh: o ca thy ta,
cng ngng ln nhn cng thy
cao; cng di vo cng thy
kin c; mi nhn th thy
trc th bng nhin hin sau

lng, () ta c mun theo cho

cng, m khng lm sao theo
c. (T hn 10).
Hai thy tr xa nhau th nh,
gp li c th mng r v
cng, ni a vi nhau y nh
cha con, nu khng s v l th
ti s ni nh mt cp tnh
nhn. Ln h b mt cn
hong t Khung; ngi
Khung tng lm ng l
Dng H m h rt ght, vy
bt ng; sau h bit l lm, th
ng ra. Lc Nhan Hi lc

pha sau. Ti khi thy tr gp

li nhau, Khng t bo:
- Ng d nh vi t h: thy
tng anh [chong nhau vi
h] m cht ri ch!
Nhan Hi p:
- T ti, Hi h cm t: Thy
cn sng, con u dm cht.
(Tin tin 22).
Cc nh ch gii v dch
Lun ng thng cho cuc m
thoi l nghim trang; ti
ngh rng hai thy tr ni

a nhau, nh vy c phn cm
ng hn.
Nhan Hi bt hnh mt hi
31 tui. Khng t au xt v
cng, khc nc n: Tri hi
ta! Tri hi ta! (Thin tng d!
Thin tng d! Tin tin 8),
ti ni mn phi ngc nhin,
khuyn ng: Thy nc n thi
qu; ng p: Ta nc n lm
sao? Nhng ta chng v ngi
y m nc n, th v ai? (Tin
tin 9).

Khng r vic xy ra nm
no, nhng chc chn sau khi
ng b nguy Trn, Thi v khi
ng cng mn tip tc bn
ba cc nc ch hu. C th
on rng sm lm l vo
khong 491-489[292], ng t 60
ti 62 tui. Lc cu L
cht (coi bi Tin Tin 7) [293];
m ng ng rng o ca mnh
kh thi hnh trong i mnh
c, ch trng cy vo Nhan
Hi, cho nn mi tht ra li t
rut : Thing tng d!

Khng bao gi ng qun

c mn sinh gng mu ;
khi vua L Ai Cng hi ng
trong s t c ai hiu hc,
ng p: C Nhan Hi, nhng
chng may cht sm, nay
khng cn ai na. (Ung d
2). Ri Qu Khang t cng hi
ng cu , ng cng tr li y
nh vy (Tin tin 6).
Mt ln khc, chc vo hi
ng gn by chc tui, chn
chu du thin h m tr v L,

nh li nhng mn sinh cng

chia x cay ng hon nn vi
ng nc Trn, Thi, nay k
sng ngi cht, mi ngi mt
ng, khng cn ai bn cnh
na, ng ru r nhc tn tng
ngi: V c hnh c Nhan
Uyn, Mn T Khin, Nhim
B Ngu, Trng Cung; c ti n
ni l T Ng, T Cng; c ti
v chnh tr l Nhim Hu, Qu
L; v vn hc c T Du, T
H. Nhan Hi cng li c
ng nhc ti u tin.

ng khen Mn T Khin l
c hiu (Tin tin 4), l t ni
nhng ni iu g cng trng
(Tin tin 13).
Xt chung th ngi no
cng c mt im (hoc c
hoc ti) cho ng khen:
Khi Qu Khng t hi ng:
- Trng Do (tc T L) c th
d vic chnh tr (tc lm i
phu) c khng?
ng p:

- l ngi qu quyt, d
vic chnh tr sao li khng
c?
Li hi v T Cng, v
Nhim Hu; ng u p:
- c ht, v T Cng thng
hiu o l, v Nhim Hu c
ti ngh. (Ung d 6).
ng nhn ngi no cng c
mt s trng.
T L c th iu khin
qun i ca mt nc ngn c
xe; Nhim Hu c th lm quan

t cho mt p c ngn nh,

hoc mt nc c trm c xe;
T Hoa c th mc l phc
ng triu chnh m tip tn
khch. (Cng D Trng 7).
S trng ca h c th hn
ng na, Theo Khng t gia
ng, mt hm T H hi ng v
Nhan Hi, T Cng, T L, T
Trng; ng p Nhan Hi c
c tin hn ng, T Cng
nhanh hn ng, T L dng
cm hn ng, T Trng trang
nghim hn ng.

T H ngc nhin, ng dy
hi:
- Th th ti sao bn anh y li
phi n hc thy?
ng bo:
- y, ta bo cho: Hi bit tin
m khng bit ngha li [c l
l khng bit thc mc coi
li bi Tin tin 3 trang 66];
T [T Cng] bit nhanh m
khng bit chm; Do [T L]
c dng m khng bit c lc
nn nht; S [T Trng]

trang nghim m khng bit

ung dung ho vi mi
ngi.
Ngha l ngi no c s
trng th cng c s on, s
trng u th s on .
Ln khc ng li bo:
- T Cao th km hc thc;
Tng Sm th chm chp, tht
th; T Trng hay chng
din; T L th th, khng
nh. (Tin tin 17).
ng lm. T L qu l

cng trc ti th l, khng c

t, i khi v l na, dm t
v khng phc thy.
Ln ng n nc V, v
vua V Linh Cng nc V l
nng Nam t, ni ting l dm
ng; theo phong tc nc V,
ng phi vo ra mt nng. Nng
ngi sau mt bc mn, ng vo,
quay mt v phng Bc, qu
xung ly; nng x li hai x,
ting vng ting ngc rn rng.
ng bc ra, mng qu bo:
Ti khng mun vo yt kin,

bt c d phi vy, nhng cuc

hi kin ny khng c g tri l.
Vy m khi ng v ti nh
tr, T L t v bt bnh, khin
ng phi th c: Ta m c
lm iu g chng phi th Tri
hi ta, Tri hi ta!. (D s ph
gi, Thin ym chi! Thin ym
chi! Ung d 26).
Ln khc, Pht Nhiu, h
Cng Sn l gia thn h Qu,
lm phn, chim t ca ch,
ri sai ngi n mi Khng t.

ng mun i, T L t v bt
bnh, can:
- Khng c ni no hnh o
c th thi, n vi h Cng
Sn lm g!
ng p:
- Ngi ta vi mnh ti, u
phi l v c. Nu c ngi
bit dng ta th ta s dng mt
nc Chu phng ng
c ch. (Dng Ho 5),
ngha l mt nc L,
thay nh Chu, lm thin t.

(L phng ng).
ng nhit tm mun cu i
qu, ln qu l tnh sai. T
L can ng l phi. V ng
nghe, khng i na.
Ln sau, Pht Bt, mt i
phu nc Tn, cai qun p
Trung Mu ca h Triu cng
phn ch, ri cng sai ngi
mi ng ti. ng cng mun i
na. T L li can:
- Xa kia Do (tn T L) nghe
thy dy: Ngi qun t

khng vo b vi k lm by.
Nay Pht Bt chim p Trung
Mu lm phn, m thy mun
qua vi n l ngha lm sao?
Khng t p:
- Phi, ta c ni nh vy,
Nhng ta chng thng ni
cu ny : Ch s khng tht
cng, nu tht cng th mi
cng khng mn; ch s
khng tht trng, nu tht
trng th nhng chm cng
chng en. Ta h nh tri

bu, ch treo thi ch khng

n c sao?[294] (Dng ho
7).
Thi ca ng l: v kh,
v bt kh nhng ri ng nghe
li can ca T L m khng i.
Khng mt mn no trc
ngn vi ng nh T L. Chc
ng hiu nh vy l T L yu
qu ng lm[295]; cho nn ng
cng mn T L, khen l ngi
c nhit tm, trung tn, h ha
vi ai iu g th lm ngay,

khng chn ch (Nhan Uyn

12), v c ln ng ni a vi
T L na:
- o thy m khng thi hnh
c, thy s th ci b, lnh
nh trn mt bin, lc
theo thy c l ch c anh Do
chng?
T L tng tht, mng lm.
ng lin ni thm:
- Anh dng cm hn ta, nhng
thiu c phn on. (Cng D
Trng 6).

ng hin v T L
trong tht thp nh hin c
ln c mt li khen ca thy
m vui nh con nt c ko.
- Anh Do mc o xu rch en,
ng cnh bn ngi mc o
tt bng da con h, con lc
m khng ly lm h thn,
ng nh li trong Kinh Thi:
Chng k, chng tham
lam, th lm vic g m chng
tt?[296].
T L khoi qu, ngm i

ngm li cu , e n trn i;
Khng t phi rn thm:
- Chng k, chng tham lam,
by nhiu u l tt.
(T hn 25).
T Cng cng l mt mn
sinh rt thn, nhng tri hn vi
Nhan Hi, thch lm giu, thch
bun bn, c tnh khoe khoang,
c ln t ho rng: Vic g ti
khng mun ngi khc lm
cho ti th ti cng khng lm
cho ngi khc. Nh vy l t

cho mnh t c c th,

c nhn, Khng t lin chn
li:
- Ny T, anh cha t c
mc u. (Cng D Trng
11).
Hay xt ngi, T Cng li
cn mun c ng khen na,
hi:
- Thy thy con l ngi nh
th no?
ng li h mt cu, chc T
Cng khng c vui lm:

- Anh nh mt mn (ngha l
ch dng c vo mt vic
m thi).
T Cng hi tip:
- Tha mn g?
- Ci h lin.
H lin l mt th bt hay
lin ng xi cng t tn
miu. ng nn xung ri li
khen T Cng khi bun.
(Cng D Trng 3).
Con ngi thng minh,
lanh tr c th t nh na.

Ln Khng t ng
nc V m vua V bt hiu,
cp ngi ca cha trong khi cha
t lon nc ngoi; ri khi cha
v, em qun ta c cha.
Nhim Hu khng hiu thi
ca Khng t ra sao, hi T
Cng: Thy c v vua V
khng? T Cng p: ,
chnh ti cng nh hi thy v
vic y.
Ri T Cng vo hi, nhng
khng hi thng v vua V, nh

vy Khng t s kh tr li:
theo o l th khng th bnh
vc vua V c, m theo php
x th, ng lm khch V
th khng nn bi xch vua V.
Cho nn T Cng em vic B
Di, Thc T ra hi:
B Di v Thc T l hai anh
em rut, con vua nc C Trc
cui i Thng, u i
Chu. B Di l anh c, Thc T
l em t. Vua C Trc yu
Thc T, lp di mnh cho Thc
T ni ngi. Quc dn theo di

mnh lp Thc T, Thc T

khng chu, nhng li B Di
cho phi l. B Di cng khng
chu, nhng li cho Thc T
tun mnh cha. Khng ai
chu nhn ri trn c vo ni,
quc dn phi lp ngi con
gia.
Vy hai ngi ly ngha
lm trng, tri hn vi vua nc
V. Nu Khng t khen B Di,
Thc T, tc l ch vua V ri.
T Cng ngh vy ri vo hi:

- Tha thy, B Di, Thc T l

ngi ra sao?
p:
- L ngi hin i xa.
T Cng hi thm:
- Hai ng y sau khi nhng
ngi, trn vo ni, c n hn
g khng?
- Hai ng y cu c vn ch
nhn, v lm c iu
nhn th cn n hn g na?
Thy thy khen B Di, Thc
T, T Cng tr ra p Nhim

Hu:
- Khng, thy chng v vua V
u.
Qu nhin, sau Khng t dt
mn b nc V m i.
Truyn chp trong chng
Thut nhi, bi 14.
Nhng hnh nh T Cng c
hi nng lng thy tr ra lm
quan, nn hi thy:
- C th ngc p th nn ct
trong hp, hay l nn cu
c gi m bn i?

Khng t p:
- Bn i ch! Bn i ch! Ta
i gi y. (T hn 12).
Li l li ni a. Nhng
c th hiu rng Khng t vn
mong c mt ng vua bit trng
dng mnh; v bi 13 k bi ,
chp rng c ln ng chn nn
mun b Hoa H ra min ng
vi chn r Di (c l l min
Triu Tin, tc i Hn ngy
nay).
Nh vy ta thy T Cng

cng ngay thng, c Khng

t mn. Chnh T Cng t xt
mnh l ght k d xt hnh vi
ca ngi khc m tng nh
vy l tr (khn); ght k thiu
khim tn m t cho mnh l
dng; ght k cng kch ngi
m tng nh vy l ngay
thng. (Dng Ho 23).
T Cng c tnh hay so snh
ngi ny vi ngi kia. Mt
ln hi thy (Tin tin 15):
- Anh Trng (T Trng) v

anh Thng (T H), hai anh

, ai hn ai?
ng p:
- S th thi qu, Thng th bt
cp.
T Cng vn cha tho mn,
v Khng t vn cha tr li dt
khot cu hi ca mnh.
- Vy th anh S hn chng?
- Thi qu cng nh bt cp.
Cu p cho ta thy
Khng t ch trng trung
dung: trong vic hc tp, tu

thn, thi qu th d mt kin

nhn, m bt cp th kh m
tin c.
Chc T Cng thng gi
chuyn Khng t so snh
cc mn khc, m nhiu khi
khen ngi ny, ch ngi n,
cho nn ng phi ngn li:
- Anh T hin (c c cao) nh!
Thy th t xt mnh sa
li m khng xong, c u
rnh m xt ngi. (Hin vn
31).

Li ma mai nh nhng m
thm tha, c l ch c cch
mi sa c tt cho T Cng.
Ln khc ng ma T Du,
nhng khng phi l trch, ch
l ni a. Nguyn T Du cai
tr V Thnh, mt p L. T
Du theo ng chnh sch ca
ng, dng l ngha tr dn,
dn trong p u tp n ca.
Mt hm i ngang qua , thy
ting n ca trong nh dn
a ra, ng bo T Du:

- Git g u cn n dao
m tru.
T Du p:
- Trc con nghe thy dy:
Ngi qun t hc o th
yu ngi, k tiu nhn hc
o th d khin.
Qun t y tr hng cm
quyn, tiu nhn tr ngi dn.
T Du mun ni, nc ln
hay p nh th cng phi dy
cho dn hc l nhc.
Khng t nhn l ng, quay

li ni vi cc mn sinh:
- Ny cc con, li anh Yn (T
Du) ng y. Li ta ni
trc l a y thi. (Dng
Ho 4).
Trong s cc mn , Trng
Cung (tn l Ung) khng vo
hng xut sc nht, nhng ring
c ng khen l c c
mt ng vua (Ung d, kh s
nam din Ung d 1). Trng
Cung ni c mt cu ng rt
khen: T mnh n th cung

knh, m tr dn th thi hnh

nhng php gin tin c knh,
hnh gin nh vy mi l
phi chng? Cn nh t mnh
c x li xu xo, tr dn cng
xu xo ? Th chng l qu
xu xo ?. Bn ch c knh
hnh gin thnh bt h, tm
tt c php c x ca nh
cm quyn theo quan nim nh
Nho.
Nhng c mt mn sinh tr
ng t tr chuyn, hnh nh
khng nhn nh ng gi tr,

khng ng rng sau ny truyn

c o ca ng. Mn sinh
l Tng Sm (con ca Tng
Tch ti nhc trn), rt c
hiu, n hu, t ni, m ng
ch l l (Tin tin 17), tc
chm chp, gn nh ngu n.
Ti cho rng khi ng ch ni
Ng o nht d qun chi
(o ta ch c mt l m qun
thng tt c), m Tng Sm
hiu c l l trung th (L
nhn 15: Phu t chi o,
trung th d h)[297] th qu l

mt t xut sc, hiu c

t tng ca thy, vt c T
L, T Cng, cha chc Nhan
Hi hn c.
Trong Lun ng c khong
mi bi chp li Tng Sm,
bi no cng t ng l mt hin
trit, nh bi Hc nhi 4: Mi
ngy ti t xt ba iu ny: gip
ai c ht lng khng, giao du
vi bn c gi c c tn
khng, c hc tp iu thy dy
khng; hoc nh bi Nhan
Uyn 23: Ngi qun t nh

vn chng hc vn m hi hp
bn b v nh bn b m tin
ln c nhn.
Khng t yu qu mt s
mn sinh, ti ci mc mt
ngi tn l Cng D Trng,
mc du b bt giam, m ng
cng em con gi g cho, v
ng bit rng b bt oan (Cng
D Trng 1).
ng li em con gi ngi
anh g cho mt mn sinh khc:
Nam Dung, v ng thy Nam

Dung c i c li bi th
Bch khu trong Kinh Thi[298],
bit Nam Dung thn trng v
ngn hnh (Tin tin 5), bit
gi mnh d nc yn tr hay
lon lc (Cng D Trng -1).
V khi Nhim Canh t l B
Ngu mc bnh nan y (tin
Nho cho l bnh ci), ng ng
ngoi ca s, cm tay B Ngu
m than:
- Con kh sng c[299], chng
qua l s mng. i! Con ngi

nh vy m phi mang bnh

nh vy! Con ngi nh vy
m phi mang bnh nh vy!
(Ung d 8).
Tm li ng tn tm sn sc
tng mn sinh mt, tu theo
kh nng tng ngi m du
dt, khuyn khch, lc no cn
th nghim, bnh thng th ho
nh, vui tnh, chuyn tr vi h,
khng cht cch bit, chp
nhn c li trch ca h na
iu ny t ai kp c ng
v yu mt s mn sinh hn c

con ng. Cho nn h tuy knh

ng, s ng m khng ti ni
nht nht, c iu g thc mc
th t nhin, thng thn hi, v
ng thng thn tr li mt cch
cng rt t nhin, khin i khi
t tng ca ng c v nh
mu thun.
Lp hc ca ng ng l lp
hc ca mt trit nhn: thy tr
cng bn lun vi nhau tm
o ch khng phi lp hc ca
mt trit gia em thuyt ca
mnh ra m bnh vc,

thuyt ca mt ngi khc, nh

lp hc ca Mc t chng hn.
Ti thch t tng ng ngi
di hin mt bui chiu p
gy tng tng cy n cm hay
cy n st, c khi cao hng
ht ln mt iu na, cn Nhan
Hi, T L, T Cng, Mn T
Khin th mi ngi ngi mt
ni, chm ch nhn nt mt ng,
lng tai nghe m mm ci.
Hoc thy tr lang thang
Trn, Thi, ngi ngh trn mt

b sui, di bng mt, mn

sinh k i nu n, ngi i gic
o cho ng, n xong ri ngi
ngm th, ngi gy n, ri
thnh lnh ng bo h:
- Cc con k ch cho thy
nghe no.
T L th mong c xe i, c
nga ci, c o lng cu
mn mc, v chia s cng
cc bn; Nhan Uyn khim tn,
ch mong khng khoe khoan
nhng iu thin ca mnh

(Cng D Trng 25); T

Cng th mong bun bn lm
giu; T Du mong cai tr mt p
nh m thc hin o ca thy.
H p xong ri, T L hi li
ng:
- Chng con xin c nghe ch
nguyn ca thy.
- Thy mun cho ngi gi c
c an vui, bn b tin nhau,
cn bn tr c nui nng
dy d[300]. (Cng D Trng).
Ngha l ng mong x hi

bnh tr, mi ngi n, thn

i vi nhau, tr con c u
ym. Tht bnh d, m ti nay,
non hai ngn nm ri ri, vn
cha ai thc hin c. C
sng vo thi ny, thy nhng
ng gi by chc tui phi lm
cht vt cu mang con chu
lm qun nhn hay cng chc,
thy nhng a tr bi i
lang thang va h Saigon[301] v
khng ni nng ta, cn ngi
ln th chia r, chm git nhau
v ng tin, v chng cng

khng tin nhau c, chng ta

mi cm thy tt c s thm
thu ca li Khng t.
Tnh tnh, t cch, t tng
ca ng nh vy cho nn mn
ngng m ng v cng.
trn ti dn li Nhan Hi
thn phc ng. Di y ti
dn thm my li ca T Cng
na.
T Cng lm quan nc
L, nc V, kho kinh doanh,

li c ti bin thuyt, cho nn

c Thc tn V Thc, mt
i phu nc L khen l ti
gii, hin c hn Khng t.
C ngi k li li cho T
Cng hay, T Cng bo:
- Thc tn V Thc ni by.
Ly vch tng cung tht ra
lm th d. Bc tng ca ti
ch cao ti vai, nn ng ngoi
tng trng vo ngi ta c
th thy vt tt p bn
trong; cn vch tng ca
thy ti cao my nhn[302], nu

khng c vo, ch ng
ngoi tng th khng thy
c nhng hoa m trong
tn miu, nhng trang sc
ca b quan. (T Trng
23).
Mt ngi na, Trn T
Cm (c sch ni l mn
Khng t, c sch ni l mn
T Cng, nhng khng dn
chng), cng phc T Cng
lm, cho rng Khng t khng
hn g T Cng. T Cng mng
lin:

- Ngi qun t ni mt li
c ngi ta khen l khn,
ni mt li b ngi ta ch l
ngu, cho nn li ni khng th
khng thn trng. Thy chng
ta khng ai c th theo kp,
cng nh Tri, khng ai bt
thang m ln ti c. (T
Trng 25)[303].
Trong lch s nhn loi, ti
khng thy mt nh gio no
c ca tng nh Khng t.
M cng khng c nh gio no

c hc tr thng tic nh
ng.

Chng 6
VN TH S BIU
Nm -480, trong mt cuc
o chnh V, T L v hiu
dng, chng vi phe o chnh,
nn b bt c k t, ng nh
li tin on ca Khng t. T
Khng t au yu dn.
B Ng, tc Khng L, v
Nhan Hi cht c ri. Cc mn
sinh thn nht ca ng chc ch
cn t ngi.

Qua nm sau, mt hm T
Cng ti thm ng, thy ng
chng gy, do bc trc
ca. Thy T Cng, ng ngng
u ln, bo:
- T, sao anh ti tr vy?
Ri ng th di, ht:
Ni Thi Sn sp sp,
Cy thng lng sp ,
Bc trit nhn sp mt!
ng rt nc mt, ni vi
T Cng:

- Thin h lon t lu m khng

mt ng vua no chu theo li
khuyn ca thy. Thy sp i
y[304].
By ngy sau, ng mt L,
vo thng t nm th 16 i
vua Ai Cng nc L (-479),
hng th 73 tui (tnh theo
Ty l 72).
Vua quan nc L v mn
lm l tng ng rt trng
hu. Ai Cng gi li iu, c
cu: Tri khng thng qu

nhn, mi cp ca qu nhn
bc hin nhn i. Qu nhn
nay c c m li bnh tt, mt
mnh tr nc, khng c ai
gip . Lng qu nhn tht
au xt!.
T Cng trch:
Lc phu t sng th nh vua
khng dng, by gi phu t mt
th nh vua gi li iu!
Ngi ta mai tng Khng t
trn b con sng T, pha
Bc kinh thnh nc L, hin

nay huyn Khc Ph, tnh

Sn ng.

M Khng t[305]
Ngun:
http://www.gogocn.com/admin/up
Mn tang ba nm,
mn tang h hp nhau ln cui

cng trc m khc ng

ri mi chia tay nhau mi ngi
i mt ni. Tm trng ra
sao? Chc h au lng hn l t
bit gia nh h. Ring T Cng
cn li trong mt cn nh l
gi m thy thm ba nm
na.
Khi T Cng i ri, khng
kh bn cng khng lnh lo v
trn trm gia nh ln ln n
ct nh gn m, hp thnh
mt lng gi l Khng L. Khu
t chn ng rng mt trm

mu mi mu hi vo
khong 660 mt vung gia
ct mt ngi miu th ng v
bo tn y phc, dng, n,
sch, xe ca ng.
ng ch c mi mt ngi
con trai, cu L, t cch trung
bnh. Nhng L sinh c mt
ngi con c ti c, tn l
Cp, t l T T, tc gi cun
Trung dung, din c mt
phn thm thu trong t tng
ca ng.

Bn mn sinh khi t bit

nhau ri, i khp cc nc
truyn b o ca thy. Mt s
nh Tng Sm, T H, T
Trng, Trng Cung theo gt
thy, mang theo mt bn cc
kinh ca ng m trng dy
hc, do m t tng trong
lc kinh ln ln nhim su vo
tm hn dn tc Trung Hoa.
Trong s mn sinh , Tng
Sm c cng nht nh vit cun
i hc v cun Hiu kinh,
iu , hi cn sng, Khng t

chc khng ng c. Nhng

ngi con lm v vang cho gia
nh, hi tr thng t c cha
m lu ti.
Tng T nm c ci l
nht qun l trung th ca
thy, trong chng u i hc
li vch c mc ch ca o
Khng v bt cho ta chic thang
leo ln.
Chng ai cng bit,
nhng ti cng xin chp li di
y mt on v n quan trng

i vi Khng gio cng nh

thuyt bt chnh i vi Pht
gio.
i xa mun lm sng
c trong thin h th trc ht
phi tr nc mnh; mun tr
nc mnh th trc ht phi t
nh mnh; mun t nh mnh th
trc ht phi sa thn mnh;
mun sa thn mnh th trc
ht phi chnh ci tm ca
mnh; mun chnh ci tm ca
mnh th trc ht phi lm cho
tinh thnh ci ca mnh;

mun lm cho tinh thnh ci

ca mnh th trc ht phi c
tr thc xc ng. Tr thc xc
ng ch xt k mi vt.
Pht khuyn phi chnh kin,
chnh t duy, chnh ng, chnh
nghip, chnh mnh, chnh tinh
tin, chnh nh, th i khi
cng nh Khng ni phi chnh
tm, thnh , tr tri.
Mt s mn sinh khc rn thi
hnh o ca thy v chnh tr,
mc du khng thc hin c

g ln lao, khng c vua cha

nghe nhng vn c h trng,
v ch trng ly c tr dn
thnh mt l tng chnh tr, tuy
cui thi Chin Quc b bn
php gia nh Hn Phi cho l
sai, nguy hi, nhng t i Hn
tr i li c cao, d ch
cao ngoi ming.
Ln ln, nhng li ca
Khng t, khuyn bo khen
mng, hay m o vi mn
sinh c h coi l chm ngn,
ti ni trc khi bn v mt vn

 g, h cng bt u bng hai

ch: T vit (Thy dy rng),
cng nh trc kia, ngi ta bt
u bng hai ch: Thi vn
(Kinh Thi c cu). Mt s mn
chp nhng li li truyn
cho hc tr, con chu, ri trong
bn ny c ngi gom li thnh
b Lun ng.
Non bn trm nm sau khi
ng mt, T M Thin chp li
i ng m v cng xc ng:
Ti c sch Khng t,

tng tng hnh dng, t cch

ca ngi. Ri khi ti nc L,
ti nhn xe, o, l kh trong
miu ca ngi, nhn xt cc
mn sinh hc l nh ngi, m
lu luyn khng mun ri chn.
Cc qun vng, hin nhn
trong thin h khng phi l t,
cn sng th vinh quang, cht
ri l ht. Duy c Khng t l
ngi o vi, ti nay trn
mi i, vn c cc hc gi
(tr cc nh Nho) tn sng.
Trung Quc, t bc thin t,

vng hu tr xung, h bn ti
lc ngh (tc lc kinh) u ly
ngi lm tiu chun. Ngi tht
ng l bc ch thnh.
thi , T M Thin
cha nhn nh c ht nh
hng v i ca Khng t.
Ngoi ci cng m truyn thng
dy t, bnh dn ho gio dc,
chnh tr ho gio dc, o c
ho chnh tr, gy phong tro
thy tr cng nhau i du thuyt
cc nc ch hu, nu gng
tr th lp ngn cho ngi sau,

nh ti trnh by trn,
Khng t cn to c cho
Trung Quc mt giai cp mi,
gi l k s. Trc ng c
mt s ngi ti gii trong giai
cp bnh dn nhy ln c a
v cao, nh Bch L H, Qun
Trng, Ninh Thch nhng t
ng tr i, s k s mi mi
ngy mt ng, cui thi Chin
Quc h thnh mt giai cp c
th lc mnh v qua i Hn th
h hon ton thng giai cp qu
tc trong cc a v quan trng

 triu nh.
Phn tinh hoa trong giai cp
, gi c tinh thn ca
Khng t: lim khit, cng
trc, bang hu o tc hin,
ra lm quan gip i, bang v
o tc n[306], lui v vn dy
hc, c gi tit tho ca ngi
qun t, thnh mt gii c
bit, khng c ti mt nn vn
minh no khc trn th gii, tc
gii s phu, cao qu m vn bnh
dn, ngho m c trng hn
vua cha, khng c mt c

quyn m uy tn rt ln trong
dn gian, khng c t chc m
li cht ch, trng tn hn tt
c cc giai cp khc, na th k
trc vn cn Vit Nam. Ti
bi hi nh li lp hc ca mt
c Nho v danh, bc ti, ti
mt lng ho lnh Sn Ty,
lng Phng Kh, cch y
mi trn bn mi nm. Khng
kh trong lp hc ca c chnh
l khng kh trong lp Khng t
ti t trong mt on trn:
mn sinh cng va knh, va

yu c, thy tr cng thn mt

vi nhau nh thy tr Khng t.
Ti sao cch hai mi bn th
k m li ging nhau nh vy,
trong khi bao nhiu nh hng
khc ca Trung Hoa v m
nhc, kin trc th mi ngy
mt phai? Cng suy ngh ti
cng tin rng ch nh b Lun
ng: Khi cc nh Nho ca ta
thuc lng b t hi tr, ri
ngy no cng em ra dy hc
sut ba chc nm, th t nhin
thm nhun t tng trong

v bt gic hnh ng nh nhn

vt trong . Ngoi ra ti khng
thy c l do no khc ging
c na. Khng hc ngy nay
tn. Chnh v vy m ti
mun tm hiu thm n, quyn
luyn vi n.

PH LC

CC BI TRONG LUN
NG NI V VIC HC
Ch hc trong o Khng t
c ngha l tu thn, luyn tr
gip nh, gip nc, cho nn c
th bo bt k bi no trong
Lun ng, c nhng bi ni v
chnh tr, v t cch ngi qun
t, u lin quan ti vic hc
c; chp ht tc l dch trn b
Lun ng, cho nn y ti ch
la mt s bi trc tip xt v
vic hc thi.

HC NHI 1

Hc nhi thi tp chi, bt dic

duyt h? Hu bng t vin
phng lai, bt dic lc h?
Nhn bt tri nhi bt un, bt
dic qun t h?
Hc m mi bui tp, chng
cng thch ? C nhng bn
cng ch hng xa li cng

bn bc v o, chng cng vui

? Nhng nu khng ai bit ti
mnh, mnh cng khng bun
gin, nh vy mi l qun t.

HC NHI 6

t nhp tc hiu, xut tc

, cn nhi tn, phim i[307]
chng nhi thn nhn; hnh hu
d lc tc d hc vn.
K t c x hiu tho vi
cha m, knh trng bc huynh
trng, lm vic th cn thn v
cho ngi ta tin cy, thng
tt c mi ngi m thn cn

vi ngi nhn c. c nh
vy ri, nu cn d sc th hy
hc lc ngh[308].

HC NHI 14

Qun t, thc v cu bo, c

v cu an, mn s nhi thn
ngn, tu hu o nhi chnh
yn, kh v hiu hc d d.
Ngi qun t min c n,
c ch th thi (khng cn
sng ming, sang trng), sing
nng lm vic, thn trng li

ni, tm ngi o c noi

theo m sa mnh; c nh
vy mi ng gi l ngi ham
hc.

VI CHNH 11

n c nhi tri tn, kh d vi s

h.
n li nhng iu c m bit
c iu mi, nh vy c th
lm thy.

VI CHNH 15

Hc nhi bt t tc vng, t
nhi bt hc tc i.
Hc m khng suy ngh th
khng hiu c g, suy ngh
m khng hc th nguy hi[309].

VI CHNH 18

T Trng hc can lc. T

vit: a vn, khuyt nghi, thn
ngn k d, tc qu vu. a
kin[310], khuyt i, thn hnh
k d, tc qu hi. Ngn qu
vu, hnh[311] qu hi, lc ti k
trung h.

T Trng mun hc lm
quan, c bng lc. Khng t
bo: Nn nghe cho nhiu, iu
g cn nghi ng th , ng
ni, cn nhng iu bit
chc th cng thn trng li ni,
nh vy s t b ngi ta trch.
Nn thy nhiu, nhng g cha
bit r th , ng lm, cn
nhng iu bit r th cng
phi cn thn trong vic lm,
nh vy s t phi n nn. Li
ni th t b ngi ta trch, vic
lm th t phi n nn, nh vy

t nhin s c bng lc.

BT DT 15

T nhp thi miu, mi s

vn.
Khng t vo thi miu, thy
vic g cng hi.

CNG D TRNG 13

T L hu vn, v chi nng

hnh, duy khng hu vn.
T L nghe c iu g m
cha kp thi hnh c th s
c nghe thm iu khc na.

CNG D TRNG 14

[312]

T Cng vn vit: Khng

Vn t h d v chi Vn d?
T vit: Mn nhi hiu hc,
bt s h vn, th d v chi Vn
d.
T Cng hi: ng Khng
Vn t sao c t tn
thu[313] l Vn? Khng t p:

ng y minh mn m li ham
hc, chu hi ngi km hn
mnh m khng ly lm thn,
cho nn c t tn thu l
Vn.

CNG D TRNG 27

T vit: Thp tht chi p,

tt hu trung tn nh Khu gi
yn, bt nh Khu chi hiu hc
d.
Khng t ni: Trong mt p
c mi nh tt c ngi trung
tn nh Khu ny, nhng chng
c ai ham hc nh Khu ny
u.

UNG D 2

[314]

Ai Cng vn: t thc vi

hiu hc? Khng t i vit:
Hu Nhan Hi gi hiu hc,
bt thin n, bt nh qu. Bt
hnh on mnh t h, kim d
tc v, v vn hiu hc gi d.
Ai Cng hi: Trong s t

ca thy, ai l ngi ham hc?

Khng t p: C Nhan Hi
ham hc, anh y khng gin
ly, khng mc ti hai ln mt
li; chng may anh y cht
sm; nay khng cn ai na, ti
cha c nghe ni c ai l
ngi ham hc.

UNG D 10

Nhim Cu vit: Phi bt

duyt t chi o, lc bt tc
d. T vit: Lc bt tc gi,
trung o nhi ph, kim nh
hoch.
Nhim Cu tha: Khng
phi con khng ham o ca
thy, nhng sc con khng

 theo. Khng t bo: Sc

khng th b na chng; cn
anh th vch sn mc ng, ti
ngng li.

UNG D 18

Tri chi gi bt nh hiu chi

gi; hiu chi gi bt nh lc chi
gi.
Bit o khng bng ham
o; ham o khng bng vui
theo o.

UNG D 25

Qun t bc hc vn[315],
c chi d l, dic kh d pht
bn h ph!
Ngi qun t hc rng v
lc ngh, dng l kim thc
mnh, nh vy c th khi tri
o.

THUT NHI 3

c chi bt tu, hc chi bt

ging, vn ngha bt nng t, bt
thin bt nng ci, th ng u
d.
o hnh khng trao gii,
hc vn khng tinh tng, nghe
c iu ngha m khng lm
theo, c iu chng phi m
khng sa i, l nhng iu

ta ly lm lo.

THUT NHI 8

Bt phn bt khi, bt ph
bt pht. C nht ngung bt d
tam ngung phn, tc bt phc
d.
K no khng hng hi
mun hiu th ta khng th gip
cho hiu c; k no khng
rn t kin th ta khng th
gip cho pht biu kin c.

Ta vn ln cho mt gc m
chng t tm c ba gc kia
th ta khng ging thm cho
na.

THUT NHI 16

Gia ng s nin tt d hc
Dch, kh d v i qu h.
Nu Tri cho ta sng thm t
tui na ta hc thm o
Dch[316], th ta c th khng
mc nhng li ln.

THUT NHI 21

Tam nhn hnh, tt hu ng

s yn: trch k thin gi nhi
tng chi, k bt thin gi nhi ci
chi.
Ba ngi cng i ng vi
mnh, th th no cng c ngi
lm thy cho mnh: ngi thin
th mnh noi gng, ngi
khng thin th coi m sa

li ca mnh.

THI B 12

Tam nin hc, bt ch cc,

bt d c d.
Kh thy c mt ngi
hc ba nm m khng c cu
bng lc.

THI B 17

Hc nh bt cp, do khng
tht chi.
Phi rn hc nh s khng
kp, nh s mnh b l mt.

T HN 4

T tuyt t: v , v tt, v
c, v ng.
Khng t rn trnh bn tt
ny: 1- v ngha l xt vic
g, khng em ring ca mnh
vo m c theo l phi; 2- v
tt, tc khng quyt rng iu
tt ng hoc vic tt lm
c; 3- v c, tc khng

cu n, c chp; 4- v ng,
tc phi qun mnh i, ng
ci ta lm m m.

T HN 18

Th nh vi sn, v thnh nht

qu, ch, ng ch d. Th nh
bnh a, tuy phc nht qu,
tin, ng tin d.
T nh p ni, ch cn mt
st na l xong m ngng, l ti
ta mun b d vy. T nh lp
ci vng (cho thnh t

bng)[317], tuy mi xung

mt st t, m tip, l ti ta
mun lm ti vy.

T HN 30

ng l chi hoa, thin k

phin nhi. Khi bt nh ti, tht
th vin nhi.
T vit: V chi t d, ph h
vin chi hu?
c bn cu ny trong Kinh
Thi:
Hoa ng l kia

Lay ng di gi,
Ta nh ai lm ch
Nhng xa khng ti c.
Khng t bo: Nh vy l
cha tht nh, tht nh th u
c ngi xa.
( ni: cha tht m o th
mi khng chu gng cng; nu
tht m o th u c ngi kh
Nn so snh bi ny vi bi
Ung d 10 trn).

TIN TIN 24

T L s T Cao vi Ph t.
T vit: Tc ph nhn chi t.
T L vit: Hu dn nhn
yn, hu x tc yn, h tt c
th nhin hu vi hc? T vit:
Th c ph nnh gi.

T L (lm gia thn h Qu

L) dng T Cao lm quan
T cai tr t Ph. Khng t
mng: Anh lm hi con ngi
ta (tc hi dn t Ph, v T
Cao l ngi khng c hc)[318].
T L tha: Cai tr c nhn
dn, cng t thn t ai, ma
mng (th cng l hc); h tt
phi c sch ri mi gi l
hc. Khng t bo: Th cho
nn ta ght k mm mp ni
cn ( t bin h cho mnh).

T L 5

Tng Thi tam bch, th chi

d chnh, bt t; s t
phng, bt nng chuyn i.
Tuy a, dic h d vi?
Hc ht ba trm bi Kinh
Thi, giao cho vic tr dn m
khng c vic; sai i s bn
phng m khng bit ng i,
th tuy hc nhiu m c ch g

u?

HIU VN 24

C chi hc gi v k, kim chi

hc gi v nhn.
Ngi xa hc v mnh (tc
tu thn), ngi i nay hc
v ngi (ngha l cho ngi ta
bit ti mnh).

V LINH CNG 15

Bt vit: Nh chi h, nh
chi h gi, ng mt nh chi h
d d h.
Ngi no khng t hi:
Phi lm sao? Phi lm sao?
th ta cng chng c cch no
ch bo cho c.

V LINH CNG 30

Ng thng chung nht bt

thc, chung d bt tm d t, v
ch, bt nh hc d.
Ta c ln trn ngy qun n
v thc trn m suy ngh.
Xt ra thy v ch, khng bng
hc.

V LINH CNG 31

Qun t mu o, bt mu
thc Qun t u o bt u
bn.
Ngi qun t mu cu v
o, khng mu cu v bng
lc () Ngi qun t lo v
o, khng lo ngho.

QU TH 9

Sinh nhi tri chi gi, thng

d; hc nhi tri chi gi, th d;
khn nhi hc chi, hu k th d.
Khn nhi bt hc, dn t vi h
h.
Khng ai dy m bit c
o l l hng trn cng; phi
hc ri mi bit c l hng

trung; dt m chu hc l hng

thp; dt m khng chu hc l
hng cui cng[319].

QU TH 10

Qun t hu cu t: th t
minh, thnh t thng, sc t n,
mo t cung, ngn t trung, s
t knh, nghi t vn, phn t
nan, kin c t ngha.
Ngi qun t c chn mi
xt nt: 1- khi trng phi trng
cho r, 2- khi nghe phi lng tai

nghe cho r (r: ngha l phn

bit c phi tri). 3- sc mt
phi gi cho n ho, 4- dung
mo phi cho khim cung, 5ni iu g phi trung thc, 6lm iu g phi knh cn, 7- c
iu g nghi hoc th phi hi
han, tm hiu, 8- khi gin d th
phi ngh n hu qu tai hi s
xy ra, 9- thy mi li th phi
ngh n iu ngha.

QU TH 13

Trn Cang vn B Ng
vit: T dic hu d vn h?

i vit: V d. Thng c
lp. L xu nhi qu nh. Vit:
Hc Thi h? i vit: V
d. Bt hc Thi v d
ngn. L thoi nhi hc Thi.
Tha nht, hu c lp, L xu
nhi qu nh. Vit: Hc L
h? i vit: V d. Bt
hc L, v d lp. L thoi nhi
hc L. Vn t nh gi.
Trn Cang thoi nhi h vit:
Vn nht c tam: vn Thi,
vn L, hu vn qun t chi

vin k t d.
Trn Cang hi B Ng (con
Khng t):
- Anh c nghe thy dy iu
g l khng?
B Ng p:
- Cha. Cha ti ln ng
mt mnh, ti i nhanh qua
sn. Cha ti hi ti: Hc
(kinh) Thi cha? Ti p:
Cha. Cha ti bo: Khng hc
(kinh) Thi th khng bit n
ni. Ti bn lui vo hc (kinh)

Thi.
Ln khc cha ti li ng
mt mnh, ti i nhanh qua sn.
Cha ti hi: Hc (kinh) L
cha? Ti tha: Cha. Cha ti
bo: Khng hc (kinh) L th
khng vng ch lp thn. Ti
bn lui vo hc (kinh) L. Ti
ch nghe c hai iu [320].
Trn Cang lui ra, mng r
bo: Hi mt iu m bit c
ba: 1- phi hc Thi, 2- phi hc
L, 3- ngi qun t khng hay

gn con.

DNG HO 8

T vit: Do d, nh vn lc
ngn lc t h h? i vit: V
d C, ng ng nh. Hiu
nhn bt hiu hc, k t d ngu.
Hiu tr bt hiu hc, k t d
ng. Hiu tn bt hiu hc, k

t d tc. Hiu trc bt hiu

hc, k t d gio. Hiu dng
bt hiu hc, k t d lon. Hiu
cng bt hiu hc, k t d
cung.
Khng t hi T L:
- Anh Do ny, anh c nghe su
c tt b su ci hi che lp
khng?
T L p:
- Tha thy cha
- Ngi xung y, thy dy
cho. Ngi ham c nhn m

khng chu hc hi th b ci
hi l ngu mui; ngi ham
c tr m khng chu hc hi
th b ci hi l phng ng;
ngi trng c tn m khng
chu hc hi th b tn hi (b
la gt); ngi a s ngay
thng m khng chu hc hi
th ho ra nng ny; ngi a
dng cm m khng chu hc
hi th ho ra phn lon;
ngi thch cng quyt m
khng chu hc hi th ho ra
cung bo.

Tr ln trn l nhng li ca
Khng t (tr bi Bt dt 15,
Cng D Trng 13, T Hn 4).
Di y ti xin chp thm t
li ca mn cng ni v vic
hc v cng rt trong Lun ng.

A.- LI TNG T (TC

TNG SM)
HC NHI 4

Ng nht tam tnh ng thn:

V nhn mu nhi bt trung h?
D bng hu giao nhi bt tn
h? Truyn bt cp h?
Mi ngy ti xt iu ny:
gip ai c ht lng khng, giao

du vi bn c gi c c tn
khng, c hc tp iu thy dy
cho khng?

B.- LI T H (TC BC
THNG)
HC NHI 7

Hin hin dch sc[321], s

ph mu nng kit k lc, s
qun nng tr k thn, d bng
hu giao, ngn nhi hu tn, tuy
vit v hc, ng tt v chi hc h.

Ngi no bit i lng yu

sc p ra lng m ngi hin,
th cha m th tn lc, th vua
th liu thn, giao thip vi bn
b th gi c c tn, ngi
d bo l cha hc (o l)
ch ti th cho l hc ri.

T TRNG 5

Nht tri k s v, nguyt v

vong k s nng, kh v hiu hc
d d h.
Mi ngy bit thm iu
mnh cha bit, mi thng
khng qun nhng iu mnh
bit, nh vy c th gi l
ham hc.

T TRNG 6

Bc hc nhi c ch, thit

vn nhi cn t, nhn ti k trung
h.
Hc rng m dc ch, hi
iu thit thc m ngh n vic
gn[322], o nhn trong
ri.

T TRNG 7

Bch cng c t d thnh k

s, qun t hc d tr k o.
Th thuyn th phi trong
xng mi lm c vic (
mi mi c phng tin
lm); ngi qun t th phi hc
mi thu c o l.

T TRNG 12

T Du vit: T H chi mn
nhn tiu t ng si to, ng
i, tin thoi tc kh h, c
mt d, bn chi tc v. Nh chi

h?
T H vn chi, vit: Y!
Ngn du qu h. Qun t chi
o, thc tin truyn yn? Thc
hu quyn yn? Th ch tho
mc, khu d bit h. Qun t chi
o, yn kh vu d? Hu thy
hu tt gi, k duy thnh nhn
h?
T Du bo:
- Hc tr ca thy T H ch
lm vic ry nc qut tc,
ng i, ti lui l c. ch

l ci ngn (vic nh nht),

cn ci gc (o l) th khng
c. Nh vy u c.
T H nghe c, ni:
i! T Du ni sai ri. o
ca ngi qun t ci g phi
dy cho trc (nu khng phi
ci ngn?), ci g phi c
gng sc truyn li sau cho n
mt mi[323] (nu khng phi l
ci gc?). Trnh hc tr v
nh c cy, phn bit lm nhiu
hng. o dy hc ca ngi

qun t (phi tun t) u c

th vin vong c? Bit
ngn gc (qun thng mi l),
c phi ch bc thnh nhn mi
c vy khng? (cn bn tr
th phi tun t m dy
ch)[324].

T TRNG 13

S nhi u tc hc, hc nhi u

tc s.
Lm quan m tha sc th
nn hc thm; ngi hc m
tha sc th nn ra lm quan.

C.- LI T CNG
T TRNG 22

V Cng tn Triu vn T
Cng, vit: Trng Ni yn
hc? T Cng vit: Vn V
chi o, v try a, ti nhn.

Hin gi ch k i gi, bt hin

gi, ch k tiu gi, mc bt hu
Vn V chi o yn. Phu t
yn bt hc? Nhi dic h
thng s chi hu?
Cng tn Triu (i phu)
nc V hi T Cng:
- ng Trng Ni hc vi ai?
T Cng p:
- o ca vua Vn vua V i
Chu cha sp hn, vn cn
trong lng ngi: ngi hin
ghi nh c phn cao xa,

ngi bt hin ghi nh c

phn nh nht, khng u
khng c o vua Vn vua
V. Thy ti chng hc
? Cn g phi nht nh hc
mt ng thy no?

C THM[325]
MC LC:
Lun Ng
Tnh Tng Cn
Khng T b khn nc Trn, nc Thi
T Cng
Khng T
Nh chnh tr
Nh lun l
Nh gio

LUN NG
(Trch C Vn Trung Quc)
Vn hc Trung Hoa ti thi
Xun Thu v Chin Quc
pht trin rc r, m v s
lng v s phong ph th tn
vn ln hn th.
Mi u tn vn chia lm hai
phn: lun thuyt v s truyn.
Phn lun thuyt cng gi l
phn tn vn ca ch t, gm
ton nhng tc phm trit hc,

c gi tr rt ln v t tng,
i khi c v ngh thut na.
Tc phm u tin l b
Lun ng, do mn ca
Khng t ghi chp nhng li
dy bo ca thy m son
thnh. N m ng cho th
ng lc i sau.
Chng ti khng chp li tiu
s ca Khng t (551-479
trc TL) v c gi u bit c
ri, ch xin gii thiu t im
c sc trong b Lun ng.

C l mn ca Khng t
mi ln nghe c mt li no
ca thy, thy quan trng th
ghi li lin, ri khi ngi mt mi
gom gp li ch khng sp t
theo mc, cho nn ta khng
thy c mt th t no c v h
thng t tng; nhng s ghi
chp rt ch xc, v cc
c gi i sau u cho rng
ch c b l pht biu c
ng hc thuyt ca ngi. Tuy
nhin hnh nh cng c vi ch
do ngi i sau vit thm,

chng hn nh thin Hng

ng.
Ni dung ca Lun ng rt
l phong ph; bao qut c trit
hc, chnh tr, vn hc, gio
dc, tuy l vn k s m c
tnh cch ngh lun; tng th
n ho, thm thu m hm sc;
ging th nghim trang m vn
thn mt, t nhin, ng l li
tr chuyn gia thy tr.
Vn rt c: mt phn v thi
phi khc vo th tre, rt bt

tin, nn li ghi chp cn tht

gn, nhiu ch ta phi suy ngh
mi tm thy mch lc t tng.
Chng hn on u sch:
Hc nhi thi tp chi, bt
dic duyt h? Hu bng t
vin phng lai, bt dic
lc h? Nhn bt tri nhi bt
un, bt dic qun t h?
Mun cho r v ngha th
chng ta phi dch ra nh vy:
Hc m mi bui mi tp,
cng chng tho thch ? Khi

hc tn ti ri, c nhng bn
cng ch hng vi mnh, xa
nghe ting mnh m tm li
bn bc vi nhau v o l,
khuyn khch ln nhau, sa i
ln nhau, chng cng vui v ?
Nhng nu khng ai bit ti
mnh, th mnh cng khng hn
gin, (v mnh hc cu o
ch khng phi cu danh),
nh vy mi l qun t.
Ta thy ngha ca ba cu
lin lc cht ch vi nhau v
sp theo th t t nhin, cu

u vch bc u ca ngi
hc o; cu th nh xt v
nhng ngi tin kha kh
trn ng o; cu cui xt v
nhng ngi t mt trnh
rt cao trong s tu dng.
i loi vn trong Lun ng
thm trm nh vy, cng suy
cng thy hng th. Ngoi ra li
c nhng on c ging phng
thch nh on Qu L hi v
qu thn (chng Tin Tin );
nhng cu nhiu th v nh:
Tu hn nhin hu tri tng

bch chi hu iu d, nhng

cu cm xc trin min nh:
Th gi nh t ph, bt x tr
d!
Tm li, v hai phng din
t tng v ngh thut, Lun
ng c mi thi cng nhn l
mt tc phm bt h lm v
vang cho dn tc Trung Quc.
Di y chng ti s gii
thiu hai on, mt on cc
k hm sc; mt on t tnh
tnh, ch hng cc nhn vt

mt cch rt linh ng, i sau

kh c ai vit hn c.

Nhim Hu vit: Phu t v

V qun h? T cng vit:
Nc, ng tng vn chi.
Nhp vit: B Di, Thc T, h
nhn d. Vit: C chi hin
nhn d. Vit: On h? Vit:

Cu nhn nhi c nhn, hu

h on? Xut vit: Phu t bt
v d.
Khng t lc ng
nc V m vua nc V bt
hiu, cp ngi ca cha trong
khi cha t lon ra nc ngoi;
ri khi cha v, em qun ra c
cha. Nhim Hu v T Cng,
hai mn ca Khng t, nghi
thy c bnh vc vua V
chng, cho nn Nhim Hu hi
T Cng: Thy c v vua V
khng? v T Cng p: ,

chnh ti cng nh hi thy v

vic y.
Ri T Cng vo hi. Nhng
khng hi thng v vic vua V,
nh vy Khng t s kh tr
li; theo o l th khng th
no bnh vc vua V c, m
theo php x th, ng lm
khch V th khng th bi
xch vua V; cho nn T Cng
em vic B Di, Thc T ra
hi.
B Di, Thc T l hai anh

em rut, con vua nc C Trc

cui i Thng, u i
Chu. B Di l anh c, Thc T
l em t. Vua C Trc yu
Thc T, lp di ngn cho Thc
T ni ngi. Quc dn theo di
mnh, lp Thc T, Thc T
khng chu, nhng li B Di
cho phi l. B Di cng khng
chu, nhng li cho Thc T
tun lnh cha. Khng ai chu
nhn ri trn c vo ni, quc
dn phi lp ngi con gia.
Vy hai ngi ly ngha

lm trng, tri hn vi vua V.

Nu Khng t khen B Di,
Thc T, tc th l ch vua V
ri. T Cng ngh vy ri v
hi:
- Tha thy, B Di, Thc T l
ngi ra sao?
p:
- L ngi hin i xa.
T Cng cha hiu r, hi
thm:
- Hai ng y sau khi nhng
ngi, trn vo ni, c n hn

g khng?
p:
- Hai ng y cu c vn ch
nhn v qu nhin lm c
iu nhn th cn n hn g
na?
Thy thy khen B Di, Thc
T, bit rng tt ch vua V, T
Cng tr ra p Nhim Hu:
- Khng, thy chng v vua V
u.
Qu nhin, sau thy tr
Khng t b nc V m i.

Dch st ra th nh vy:
Nhim Hu hi: Thy
chng ta c v vua V khng?
T Cng p: , ti cng c
hi thy v vic . Ri v hi
Khng t: Tha thy, B Di,
Thc T l ngi ra sao? p:
L ngi hin i xa. Li
hi: Hai ng y c n hn g
khng? p: Cu nhn m
c nhn th cn n hn g
na? T Cng tr ra bo
Nhim Hu: Thy khng v

vua V u.
Ph bnh on y, Phan Bi
Chu vit:
Bi ny chng nhng o l
hay m bt php nh chp sch
li cc k tinh diu. Cu ng
u l: Phu t v V qun
h?, cu di l: Phu t bt v
d m chnh khong gia
khng mt ch no dy dng
g n V qun c. Mt bn
hi, mt bn tr li, rt l t
ngoi ting ni.

(Khng hc ng Anh
Minh xut bn)
on di y di hn m
cng l on chng ti thch
nht trong Lun ng, v phng
din vn hc.

T L, Tng Tch, Nhim

Hu, Cng Ty Hoa th ta. T

vit: D ng nht nht trng
h nh, v ng d d. C tc
vit: Bt ng tri d. Nh hoc
tri nh, tc h d tai?
T L sut nh nhi i vit:
Thin thng chi quc, nhip h
i quc chi gian, gia chi d s
l, nhn chi d c cn, Do d vi
chi, b cp tam nin, kh s hu
dng, th tri phng d.
Phu t sn chi. Cu, nh h
nh?

i vit: Phng lc tht

thp, nh ng lc thp, Cu d
vi chi, b cp tam nin, kh s
tc dn. Nh k l nhc d s
qun t.
- Xch, nh h nh?
i vit: Phi vit nng chi,
nguyn hc yn. Tn miu chi
s, nh hi ng, oan, chng
ph, nguyn vi tiu tng yn.
- im, nh h nh?
C st hy, khanh nh, x st
nhi tc, i vit: D h tam t

gi chi son.
T vit: H thng h?
Dic cc ngn k ch d.
Vit: M xun gi, xun
phc k thnh, qun gi ng lc
nhn, ng t lc tht nhn,
dc h Nghi, phong h V Vu,
vnh nhi quy.
Phu t v nhin thn vit:
Ng d im d.

DCH NGHA
T L, Tng Tch[326], Nhim

Hu v Cng Ty Hoa ngi hu

ngi. Ngi bo: Cc anh cho
rng ta c ln hn cc anh mt
ngy[327] m ngi, nhng ng
ngi g c. nh, cc anh
thng ni: Chng ai bit
ta[328]. Nu c ngi bit th
cc anh em ti nng g ra
dng?
T L vi vng p: V
nh mt nc c mt ngn c
xe[329], b p gia hai nc, li
thm c nn chin tranh, nhn
dn chng i kh; Do ti

m cm quyn chnh tr nc
y th va y ba nm, c th
khin cho dn chng dng cm
m li bit o l na.
Ngi mm ci. Ri hi:
Cu[330], cn anh th th no?
p: Nh c mt nc
vung vc su, by chc dm
hoc nm su chc dm[331],
Cu ti cm quyn chnh tr
nc y th va y ba nm c
th khin cho dn chng c
no . Cn v l nhc th xin

i bc qun t[332].
- Xch[333], cn anh th th
no?
p: V l nhc, ti khng
phi gii song xin c hc.
Trong vic t t tn miu, hay
trong hi ngh ca cc ch hu,
Xch ti mc o l huyn oan,
i m chng ph[334] m xin
lm mt tiu tng[335].
- im[336], cn anh th th
no?
Lc Tng Tch gy n

st va ngt, t n xung,
nghe reng mt ting, m ng
dy, p: Ch ca ti khc hn
vi ba anh .
Ngi bo: Hi g? Cng l ai
ny t ch ca mnh ra m
thi.
Tha rng: Nh by gi l
thng cui xun, y phc ma
xun may xong, nm su
ngi va tui i mi[337], vi
su by ng t[338] dt nhau i
tm sng Nghi ri ln hng

mt nn V Vu [339], va i
va ht, ko nhau v nh.
Khng t ngm mt cht ri
than: Ta cng mun nh im
vy.
- Ch c mt trang giy m t r
tnh tnh, ch hng cng s
tu dng ca nm nhn vt,
li vn cho thy mt cnh tri
xun, c sui trong gi mt,
ting n ting ht.
Tnh tnh Khng t ho nh
m thn mt: ch mm ci ch

khng trch T L. c b
Lun ng ta c cm tng nh
lc no ngi cng au u lo
vic nhn qun, ti on ny ta
mi thy ngi cng c lc a
cnh thanh nhn, v nh vy ta
cng mn ngi; ngi rt gn
chng ta, khng cc oan nh
Mc T hay Trang T, t
ti ci mc qun bnh trong tm
hn, t c ci o trung
dung trong php x th.
T L c ch lm mt v
tng, tnh tnh nng ny l

phi (hai ch sut nh rt c

ngha), li l t ph, nn Khng
t nghe xong mm ci.
Nhim Cu mun lm mt
nh kinh t, cn Cng Ty Hoa
mun lm mt nh l nhc, u
nhn hn T L.
Tc gi ch trng nht vo
on t Tng Tch: ung dung
m l . T u cu chuyn,
Tng Tch vn khoan thai bm
nh cy n, nghe thy hi mi
t cy n xung, (hai ch

khanh nh tht linh ng), ri

ng dy p, nhng khng
p ngay cu hi, cn ro n
trc : Ch ca con khc ba
anh . Li l ca Tng li vn
hoa: cnh dt nhau i tm v
hng mt, nh mt bc ho vui
ti m sng sa. Ci vui ,
duy bc t quan mi bit
hng, nn chnh Khng t
cng biu ng tnh, ri lin
tng n i bn ba ca mnh
m hi bun.
Phan Bi Chu, trong Khng

hc ng, phn tch ngha

trit hc ca on ; chng ti
khng ng hn vi C,
nhng cng xin chp li di
y v li ging ca c c ch
mi m. C vit:
Hc gi c chng ()
ny, ngm ngh cho su,
thit c th v. Ch thy T
L lm mt nh tri binh; ch
thy Nhim Cu lm mt
nh l ti; ch thy Cng
Ty Hoa lm mt nh l
nhc, thy l chm v

ng thc dng, c
Khng t h khng phi ly
lm hay u! Nhng v sao
ngi biu ng tnh vi thy
Tng Tch? M ch thy
Tng im c g l u! V
sao c Thnh li ni rng:
Ng d im d?
Ct ngha bi ny in nh
bi hc trit l. Ni rng
mt xun gi l theo v l
t nhin ca tri; Qun gi
ng lc nhn, ng t lc
tht nhn l theo v li t

nhin ca ngi; dc h
Nghi, phong h V Vu l
theo li t nhin ca t.
Dc ri phong, phong ri
vnh, vnh ri quy, ch l
thun theo ci l t nhin
m pht trin tinh thn
khoi lc ca mnh. Ch
nghe trn li ni, tht l
bnh thng, m d tm cho
n t tinh thn, thi bo
rng tm l in nh tri t,
cng khng phi qu ng,
nn c Khng t ch biu

ng tnh vi thy Tng

im.
C Phan sut i hy sinh
chin u cho t do v bnh
ng trong i cch mng cng
nh trong vic tr tc, tht ng
cho ta khm phc.

TNH TNG CN
(Trch i cng trit hc
Trung Quc)
() Khng t cng ni ti
(tnh) y, nhng ni trong mi
mt cu ny gn u chng
Dng Ho: Tnh tng cn
d, tp tng vin d[340].
V sau, tp tng vin d
th rt r ngha; ai cng hiu l
do tp tnh v thi quen m
tnh cng mi ngi mi ho ra

khc nhau. Cn v trn, tnh

tng cn d, th mi ngi
hiu mt cch.
Tng Duy Kiu trong cun
Trung Quc trit hc s cng
yu (Trung Hoa th cc i
Loan 1957) cho rng Khng
t bo tnh l thun, khng gi
l thin hay c c, tu theo
hon cnh m n bin ra thin
hay c, cng nh tm la bch,
nhum xanh th n ho xanh,
nhum th n ho .

Mt s hc gi khc trong
c Trn Trng Kim dn
thm cu ny trong thin H t
( kinh Dch): Nht m nht
dng chi v o, k chi gi,
thin d, thnh chi gi, tnh
d v cu Thin mnh chi v
tnh trong Trung Dung, ri suy
ra rng tnh l ci phn thin
l ca tri ph cho th tt phi
thin, mc du Khng t khng
ni l thin hay c. Vy ngi
no sinh ra cng c tnh thin,
cho nn mi bo l tng

cn.
Li khng hp vi ch
thch ca Chu Hi. Chu Hi bo
ch tnh trong Lun ng c ci
ngha gm c kh cht, vy th
c thin, c c. Nhng xt lc
u th tnh mi ngi khng xa
nhau my.
C ngi dn thm cu: T
vit: Duy thng tr d h ngu
bt di[341], cng trong chng
Dng Ho, k cu Tnh
tng cn d, tp tng vin

d m bo Khng t ch
trng tnh c ba hng: cao,
thp, thp v trung bnh; hng
cao (tr) v hng thp (ngu) th
tnh khng thay i, cn hng
trung bnh th gn ging nhau,
v thay i, tu tp tnh ci
thin m ho thin hoc quen
vi ci c m ho c.
Gii thch nh vy l min
cng: bn v tnh m sao li
ni n tr v ngu? Hung h
hai cu t st nhau tht[342],
nhng u cu sau cng c hai

ch T vit nh u cu trc
th c th tin rng Khng t ni
hai cu trong hai hon cnh
khc nhau ch khng phi cng
mt lc, v cu sau khng nht
nh l b tc cu trc.
Phan Bi Chu, trong Khng
hc ng, hiu gn ging Chu
T, bo rng: Nhn cho n
c Khng t thi trong ch
tnh chng phi tuyt i l
thin, cng chng phi tuyt i
l c (trang 406). Nhng ri
mi hng sau li vit: Tng

cn ngha l sao? Nguyn u

vn thin[343] nhng x xch mt
t thi t ra c cng khng kh
g, th c h li nh xa Chu
T.
Chng ti ngh rng thi
Khng t cha c nhiu hc
thuyt khc nhau v ng cng
cha t ra vn tnh thin
hay tnh c, ngu nhin m tht
ra cu , c l ni rng con
ngi khi sinh ra khng khc
nhau bao nhiu (ngha l c
khc nhau mt cht, ch khng

phi l thun nh Tng Duy

Kiu gii thch), c ngi d
ho thin, c ngi d ho c;
nhng quan trng nht l s tp
tnh v thi quen, c th lm
cho ngi ta khc xa nhau: k
rt thin, k rt c. Chng ti
cha chc rng on ng.
ng ch tht ra c bn ting th
lm sao hiu r ng cho c!
() Khng t cng ni ti
(tnh) y, nhng ni trong mi
mt cu ny gn u chng
Dng Ho: Tnh tng cn

d, tp tng vin d[344].

V sau, tp tng vin d
th rt r ngha; ai cng hiu l
do tp tnh v thi quen m
tnh cng mi ngi mi ho ra
khc nhau. Cn v trn, tnh
tng cn d, th mi ngi
hiu mt cch.
Tng Duy Kiu trong cun
Trung Quc trit hc s cng
yu (Trung Hoa th cc i
Loan 1957) cho rng Khng
t bo tnh l thun, khng gi

l thin hay c c, tu theo

hon cnh m n bin ra thin
hay c, cng nh tm la bch,
nhum xanh th n ho xanh,
nhum th n ho .
Mt s hc gi khc trong
c Trn Trng Kim dn
thm cu ny trong thin H t
( kinh Dch): Nht m nht
dng chi v o, k chi gi,
thin d, thnh chi gi, tnh
d v cu Thin mnh chi v
tnh trong Trung Dung, ri suy
ra rng tnh l ci phn thin

l ca tri ph cho th tt phi

thin, mc du Khng t khng
ni l thin hay c. Vy ngi
no sinh ra cng c tnh thin,
cho nn mi bo l tng
cn.
Li khng hp vi ch
thch ca Chu Hi. Chu Hi bo
ch tnh trong Lun ng c ci
ngha gm c kh cht, vy th
c thin, c c. Nhng xt lc
u th tnh mi ngi khng xa
nhau my.

C ngi dn thm cu: T

vit: Duy thng tr d h ngu
bt di[345], cng trong chng
Dng Ho, k cu Tnh
tng cn d, tp tng vin
d m bo Khng t ch
trng tnh c ba hng: cao,
thp, thp v trung bnh; hng
cao (tr) v hng thp (ngu) th
tnh khng thay i, cn hng
trung bnh th gn ging nhau,
v thay i, tu tp tnh ci
thin m ho thin hoc quen
vi ci c m ho c.

Gii thch nh vy l min

cng: bn v tnh m sao li
ni n tr v ngu? Hung h
hai cu t st nhau tht[346],
nhng u cu sau cng c hai
ch T vit nh u cu trc
th c th tin rng Khng t ni
hai cu trong hai hon cnh
khc nhau ch khng phi cng
mt lc, v cu sau khng nht
nh l b tc cu trc.
Phan Bi Chu, trong Khng
hc ng, hiu gn ging Chu

T, bo rng: Nhn cho n

c Khng t thi trong ch
tnh chng phi tuyt i l
thin, cng chng phi tuyt i
l c (trang 406). Nhng ri
mi hng sau li vit: Tng
cn ngha l sao? Nguyn u
vn thin[347] nhng x xch mt
t thi t ra c cng khng kh
g, th c h li nh xa Chu
T.
Chng ti ngh rng thi
Khng t cha c nhiu hc
thuyt khc nhau v ng cng

cha t ra vn tnh thin

hay tnh c, ngu nhin m tht
ra cu , c l ni rng con
ngi khi sinh ra khng khc
nhau bao nhiu (ngha l c
khc nhau mt cht, ch khng
phi l thun nh Tng Duy
Kiu gii thch), c ngi d
ho thin, c ngi d ho c;
nhng quan trng nht l s tp
tnh v thi quen, c th lm
cho ngi ta khc xa nhau: k
rt thin, k rt c. Chng ti
cha chc rng on ng.

ng ch tht ra c bn ting th
lm sao hiu r ng cho c!

KHNG T B KHN
NC TRN, NC THI
(Trch S K ca T M
Thin)
Khng T di sang nc
Thi c ba nm, th xy ra
vic nc Ng nh nc Trn.
Nc S cu vin nc Trn,
ko qun n ng p Thnh
Ph. Nc S c tin Khng
T lc ang khong ranh
gii hai nc Trn, Thi th sai

s gi n mi ng. ang lc
ng tnh i tip kin ngi S,
th hai nc Trn, Thi bn
i phu cm quyn bn vi
nhau rng:
- Khng T l mt bc hin
minh, nhng li ng ch bai
u ng vi nhng lm li
ca cc nc ch hu. Lu
nay, ng dng li khong
ranh gii hai nc Trn, Thi;
nhng vic bn i phu chng
ta lm u khng hp vi
ng. Nay nc S, mt nc

ln, mi ng. Nu nc S
dng ng tht th bn i phu
chng ta nguy lm.
Th h cng nhau sai ngi
n vy Khng T gia rng.
Khng t mun thot m khng
c li; lng thc li ht sch
m cc t theo thy u ng
bnh v i; khng dy c.
Khng T bit bn hc tr
mnh c on trch, nn mi
gi T L li hi:
- Kinh Thi c cu: T chng

phi, h chng phi, rng

hoang mt n quanh qut
mi. o ta sai chng? Lm
sao m ta n ni ny?
T L tha:
- C l c nhn ca ta cha
, cho nn ngi cha tin ta.
C l mu tr ca ta cha ,
cho nn ngi chng cng
vic ca ta trt lt.
Khng T ni:
- Tht ? Ny anh Do! Nu c
c c nhn l ngi ta tin th

ti sao B Di, Thc T li cht

i ni Th Dng? Nu c
tr mu l cng vic trt lt
th lm sao vng t T Can
li b moi tim?
T L ra, T Cng vo.
Khng T hi:
- Anh T! Kinh Thi c cu: T
chng phi, h chng phi,
rng hoang mt n quanh
qut mi. o ta sai chng?
Lm sao m ta n ni ny?
T Cng tha:

- o ca Thy cc k rng
ln, cho nn ngi i chng
dung np c Thy. C l
Thy nn thu hp, rt nh o
ca Thy i mt cht.
Khng T ni:
- Ny anh T! Ngi lm rung
lnh ngh gii cy cy y m
v tt gii thu hoch; ngi
th lnh ngh, ngn kho
lo m v tt lm c va
ngi; ngi qun t tu o,
bit gi cho c k cng iu

l y[348] m v tt khin
ni ngi i dung np mnh.
Nay anh chng tu o ca
mnh m li ch mun cho
ngi i dung np? Anh T!
Ch anh khng c cao c!
T Cng ra, Nhan Hi vo.
Khng T hi:
- Anh Hi! Kinh Thi c cu:
T chng phi, h chng
phi, rng hoang mt n
quanh qut mi. o ta sai
chng? Lm sao m ta n ni

ny?
Nhan Hi tha:
- o ca Thy cc k rng
ln, cho nn ngi i chng
dung np c Thy. Tuy
nhin, Thy c theo o y v
khuch sung n. Ngi i
chng dung np c Thy,
thy Thy l bc qun t.
o y chng sa th thy tr
ta xu. o y sa ri m
chng c dng th k c
nc bn vng hu xu.

Ngi i chng dung np

c Thy, iu c quan
h g? Ngi i chng dung
np c Thy, thy Thy
l bc qun t.
Khng T ci, vui v bo:
- Th ? Tr h Nhan ca ta i,
gi m anh giu th ta tnh
nguyn lm kinh ti gip anh.
Ri Khng T sai T Cng
n nc S, vua S Chiu
vng cho em qun i n
Khng T, nh vy, Khng T

thot nn.

T CNG
(Trch S K ca T M
Thin)
in Thng[349] mun lm
lon nc T, nhng cn e
bn Cao Chiu t, Quc Hu
t, Bo Mc, n Ng, cho nn
mi chuyn qun i mt ni,
nh nh nc L . Khng
T c tin, bo cc hc tr
rng:
- Nc L l ni c m m t

tin ta, l nc cha m ta

chn nhau ct rn. Nay nc
y lm nguy, ti sao cc anh
khng i cu?
T L bn xin i. Khng T
ngn li khng cho. T Trng,
T Thch [350] cng xin i.
Khng T vn khng chu, T
Cng tnh nguyn th Khng T
bng lng.
T Cng i thng n nc
T, ni vi in Thng:
- ng mun nh nc L l

ng lm. Nc L rt kh
nh, v thnh quch nc L
mng v thp; t ai nc L
rt hp, khng c b su; vua
ti n n, khng c lng
nhn, cc quan i thn di
tr, v dng, dn chng li
ght chin tranh. V nhng l
, khng th nh nhau vi
nc y c. ng nn nh
nc Ng hn. Nc Ng,
thnh quch cao v dy, t
rng v c b su; binh kh
tt, li mi; binh s cng tr

trung sung sc; binh kh tt,

qun i tinh thc tp trung c
; quan i phu c c
gi thnh li l nhng ngi
sng sut. Nh th d nh.
in Thng ni gin, bin
sc, ni:
- Ci ngi ta cho l d th ng
bo l kh, ci ngi ta cho l
kh th ng li bo l d; ng
dng nhng li l m y dy
khn tn Thng ny, l c
g?

T Cng ni:
- Ti nghe ni: B chn p
triu nh th phi em qun
i nh nc mnh, b dn
chng trong nc khng a
th em qun i nh nc
yu. Nay ti c bit ng
ang b chn p triu nh,
nghe ni: ba ln ng sp c
phong m c ba ln iu ht.
Nh vy tt l trong m i
thn c ngi chng i ng.
By gi ng nh nh ph
nc L, m rng t ai

cho T (nu thnh cng th

chin thng vua mnh thm
ku, dit ch cc v i
thn khc thm qu), ch cng
lnh u n phn ng. Tri
li, tnh qun thn gia ng
nhn ch v ng s ngy mt
thm s. Th l: trn, ng lm
cho vua sinh lng ku ngo;
di, ng lm cho qun thn
lng hnh. Nh vy m mong
thnh vic ln th kh lm.
Vua cha m ku ngo th cn
r. By ti kiu ngo th tranh

hnh. Th l trn, ng lm
cho ng nhn ch xch mch
vi ng; di, ng lm cho
cc v i thn hc hc, tranh
chp vi ng, ci th ng ca
ng T bp bnh nguy him
lm. Cho nn ti mi ni l:
nh nc Ng hn. ng
nh nc Ng khng thng
th dn chng ngoi ht on
ng, cc v i thn cng s
ht hn hc ng (v nc lm
nguy, h u trng c vo
ng). Trn khng c bn

cung thn th nghch, di

khng c m dn chng m
nheo. ng s mt mnh mt
ch, nm gi nhn qun, ch
ng nc T; nc T cng
ch bit c mi mnh ng.
in Thng ni:
- Phi lm! Khn mt ni l ti
a qun n nc L mt
ri, by gi m ri L ko i
nh Ng th th tt bn i
thn s ng ti. Vy, lm th
no?

T Cng ni:
- ng ch c vic n binh bt
ng. Ti xin i s Ng, yu
cu Ng vng cu L m
nh T. Nhn c , ng s
a qun nghinh chin vi
qun Ng.
in Thng bng lng,
T cng i v phng nam yt
kin Ng vng.
T Cng n nc Ng, yt
kin Ng vng, tu rng:
- Ti nghe: ng vng gi

khng tuyt dit nc yu,

ng b gi khng dung k
ch mnh. Nng c ngn
qun[351], thm mt ng,
gy chch lch. Nay mt
nc ln c vn c xe l nc
T, ang toan tnh chim ring
ly nc L nh yu, tranh
hng vi nc Ng. Ti trm
ngh l mi nguy cho i
vng vy. V li, cu L th
i vng s hin danh, nh
T th i vng s c li:
mt mt trn an cc nc ch

hu lu vc sng T, mt
khc, dit xong bo T l
khc phc c cng Tn.
Cn c ci li no ln hn!
Trn danh ngha, c ting l
ting cu nc L sp mt;
trong thc t l lm cho nc
T cng khn. D l bc tr
gi cng khng nghi ng vic
i vng lm.
Ng vng ni:
- Hay lm! C iu l qu nhn
tng giao chin vi nc

Vit, Vit vng rt v no

Ci K, chu ng gian kh,
chm nui s tt, nh bo th
qu nhn. Xin ng qu
nhn nh xong Vit , ri
s xin theo k hoch ca ng.
- Nc Vit mnh khng hn
nc L, nc Ng khng
hn nc T. i vng
nc T y, i nh nc
Vit, th trong khi nc T
ly xong nc L ri. V i
vng cn bo v nc yu,
phc hng nc mt nu

cao chnh ngha. nh nc

nc Vit nh, s nc nc
T mnh, nh th e khng
phi l dng. K dng khng
s vic kh, k nhn chng
cnh cng, k tr chng l thi
c. ng vng gi chng
cho mt dng vua b dit, nh
vy m c ting l trng
ngha. Nay, i vng khng
dit nc Vit l t cho ch
hu r lng nhn ca i
vng; cu nc L, nh
nc T, uy dng ca i

vng chn ng c nc
Tn, th ch hu tt s dt
nhau v thn phc nc Ng,
nghip b ca i vng th
l thnh tu vy. V li, nu
i vng ght nc Vit th
ti xin i v ng, n nc
Vit, lm cho nc Vit em
qun gip sc i vng, s
thc lm cho nc Vit suy
kit m trn danh ngha l
cng vi ch hu lm vic
tho pht.
Ng vng bng lng lm,

nh T Cng sang nc Vit.

T Cng n nc Vit, Vit
vng ra tn ngoi thnh tip
rc, ch thn a v khch
x, hi rng:
- T quc l nc man di, Tin
sinh chng s tht th din,
n thm mt cch trang
trng nh th ny, chng hay
Tin sinh c iu g dy bo?
T Cng ni:
- Hin nay, ti ang yu cu
Ng vng gii cu nc L,

tho pht nc T. Ng
vng c mun gip, nhng
cn s nc Vit, bo: i
qu nhn nh xong nc
Vit , ri s lm theo
ng. Nh vy th nc Vit
s tan tnh mt. Khng rp
tm bo th ngi m cho
ngi ng, l vng, Rp tm
bo th ngi m cho
ngi bit th mt. Vic ch
pht hin m ting lt ra
ngoi th nguy. Ba iu ,
ngi c s ti k.

Vit vng Cu Tin ci u

st t, ly hai ly, ni:
- K bt c ny chng tng
lng sc m giao chin vi
Ng, n ni nguy khn
t Ci K ny. Ni au kh
tht thm n xng tu.
Ngy ngy, k bt c ny
thng cng vi s tt nhc
nh iu n rt li, se
mi, ch mun cng Ng
vng mt trn sng mi.
l c nguyn ca k bt c

ny.
Ri hi T Cng (v con
ngi ca Ng vng). T
Cng ni:
- Ng vng l mt ngi hung
bo, by ti khng ai chu ni;
v chinh chin lun, nc nh
hao tn, qun lnh chn nn.
Dn chng on hn ngi
trn, bn i thn ngm ngm
chng i. Ng T T v can
thng m b git[352]. Quan thi
t Ph cm quyn th chiu c

li ca vua, c yn thn,
ng l ci li lm ln bi
quc gia. Nay nu i vng
gi qun i gip Ng vng,
kch ng ch ca ng ta,
a qu bu cng hin cho
nhiu lm p lng ng ta
v dng li l nhng nhng
m tng bc ng ta th ng ta
tt s nh T. ng ta nh
T m khng thng th l
iu hay cho i vng. Nu
thng, ng ta tt s xua qun
nh Tn. Ti xin i ln

phng bc yt kin vua Tn,

yu cu cng ng Ng. Nh
vy, nc Ng suy yu l iu
chc chn. Binh rng ca Ng
em c sang T, gip nng
ca Ng kt c Tn, i
vng tha ci th Ng ang
mt mi m nh th Ng tt
b dit vong.
Vit vng nghe T Cng
ni nh vy th vui v nhn li,
tng T Cng trm dt vng,
mt thanh kim, hai cy mu
tt. T Cng khng chu nhn,

co t i ngay.
T Cng v tu vi Ng
vng rng:
- Ti knh cn ni li li ca
i vng cho Vit vng
nghe. Vit vng s lm, bo:
K bt c ny chng may
mt cha t nh, khng t
lng sc mnh, xc phm
n nc Ng, n ni qun
b ph, thn b nhc, phi rt
v nng nu ci t Ci K
ny, t nc hoang tn, kho

tng trng rng; may c

Ng vng cn ban n cho
c cng t m phng th t
tin, n y i, chng bao
gi k bt c ny qun, u
cn dm tnh chuyn (tr th,
bo on).
Sau nm hm, qu nhin
Vit vng sai i phu Chng
n, ci rp u tn t, tu vi
Ng vng rng:
- Nc T khng tt, lm cho
cha ti l Cu Tin cm hn.

V tnh hnh ng Hi (tc

T), cha ti sai ti n y
lm thn vi cc quan cp
di d hi cc v cn thn
ca i vng, th trm c
hay tin rng i vng nay
sp v i ngha dy qun dit
tr nc mnh cu nc
yu, vy hm nc T bo
ngc ng h nh Chu cho
vng tht c yn lng.
Cha ti xin em ht ba ngn
qun trong nc, n gip i
vng v nguyn t mc o

gip, cm nhn, tin trc

m hng ly mi tn, hn n.
Nhn dp, nc Vit c cho
Chng ti mang n y mi
hai tm gip ca tin nhn
gi gn li, cng vi ba,
mu Khut L v kim B
Quang mng b i Qu
quc.
Ng vng bng lng lm,
em chuyn ni li vi T
Cng:
- Vua Vit mun ch thn theo

qu nhn i nh T, c nn
cho theo khng?
T Cng p:
- Khng nn! Dng ht qun,
dn ca ngi ta, lm cho
nc ngi ta rng khng,
khng cn b i, li cn bt
lun vua ca ngi ta theo
mnh, nh th bt ngha lm.
Xin i vng nhn ly
biu, cho php qun lnh ca
h c theo ta, nhng khc
t ng cho vua h i

cng.
Ng vng bng lng theo
li T Cng, sai ngi t t
Vit vng. Ri dc ht qun
chn qun i nh T.
T Cng bn tha dp i
sang nc Tn, ni vi vua Tn
rng:
- Ti nghe k hoch chng
nh trc, nc n chn
mi nhy th nguy; binh s
chng sp t trc th khng
th nh bi c qun ch.

Hin hai nc T v Ng sp
sa nh nhau, Ng m khng
thng T th Vit tt s nhy
vo lm cho Ng ri lon.
Ng m thng T th tt em
qun xm lng Tn.
Vua Tn nghe T Cng ni,
s qu, hi:
- Th th phi lm sao by gi?
T Cng p:
- Xin i vng nn luyn qun
ri ngh ngi m i h.
Vua Tn bng lng lm theo

li T Cng. T Cng ri nc
Tn tr v nc L. Qu nhin
Ng vng nh nhau vi T
Ngi Lng; qun Ng i thng,
bt sch binh s ca by tng
T ri m chng chu trit thoi,
c th tin sang nc Tn tht.
Qun Ng v qun Tn gp
nhau Hong Tr. i bn
ginh nhau u th, ri qun Tn
i ph qun Ng. Vit vng
hay tin, ko qun vt sng
Tin ng nh p nc Ng,
qun ng cch kinh Ng

ch c by dm. Hay tin ,

Ng vng vi v ri t Tn
tr v, giao chin vi qun Vit
Ng H, lun ba trn khng
thng. Cng thnh ca Ng b
chc thng, qun Vit t vo
vy cht cung Ng, git cht
Ng vng Ph Sai cng vi
mt vin t tng.
Ba nm sau khi ph xong
Ng, nc Vit hng v ng
m xng b.
Cho hay, T Cng ch mt

ln ra i m nc L c bo
tn, nc T b ri lon, nc
Ng b nh ph, nc Tn
c cng thnh, nc Vit
dng nn nghip b; T Cng
ch mt phen i s m lm cho
cc th lc cng ph ln nhau,
trong vng mi nm, c nm
nc L, T, Ng, Tn, Vit
u thay i cc din.

KHNG T
(Trch S Trung Quc)
T cui Xun Thu n cui
thi Chin Quc, x hi Trung
Quc bin chuyn mnh, m
phong tro lp thuyt cu
i pht trin bng bt, ngi
i sau gi l thi trm nh
ua ting (bch gia tranh
minh).
Ngi u tin m ng
cho phong tro l Khng Khu

(Trng Ni) v ta c th ni rng

bnh minh trit hc Trung Hoa
xut hin nc L (Sn ng
ngy nay), mt nc nh thi,
nhng cn gi c t nhiu s
gio ha ca Chu Cng.
Trit gia u tin ca Trung
Quc li chnh l t tng
gia phong ph nht (bn v
chnh tr, m bn c v o
c, cch tu thn, t gia, tr
nc); nh hng ln nht, lu
bn nht, non 2.500 nm ri
c min ng ; ng va l

chnh tr gia, li va l nh gio

dc i ti, c i sau gi l
vn th s biu, c nhiu hc
tr nht t xa ti nay; hn
na, ng cn l mt vn s, mt
s gia v mt ngh s: nghin
cu Kinh Thi, ph nhc nhiu
bi th trong b .
T cch ca ng siu qun:
nghim trang m n ha,
khong t, cng quyt m a
cm (hc tr ng l Nhan Hi
cht, ng thng tic, khc ti
ni cc mn sinh khc phi

can), hc khng chn, dy

ngi khng mi, khim tn,
m vui tnh, i khi ni a vi
cc mn sinh, rt nhit tm cu
i: bit rng vic rt kh thnh
nhng vn c tn lc lm.
Nh chnh tr
ng thuc dng di qu tc
nhng sa st, thi tr phi lm
nhng chc li nh, ri m
trng t dy hc, ni ting l
hc rng, mi n 51 tui mi
c vua L dng lm chc

Trung t (chc quan cai tr

kinh nh chc Tha Thin
ph don i Nguyn), ri
thng chc i t khu (thng
th b Hnh), trong ba bn nm
cm quyn , ng lm cho L
hng cnh thi bnh, khng
cp bc, dn chng bit trng
l, php lut; nhng ri thy
vua L b b vic nc, ng
chn ngn, ri L, cng vi mt
s mn sinh bn ba cc nc
V, Trn... tm mt minh qun
thc hin o ca mnh (thi

 cha c ngi quan nim

trung qun hp hi: trung thn
bt s nh qun), nhng khng
ng vua no chu nghe ng c.
Nm 68 tui, ng mi v L
dy hc, sp t li Kinh Thi,
son Kinh Xun Thu, chp s
nc L (coi sau). Nhng
Kinh Th (cng gi l Thng
Th, chp s ba i H,
Thng, Chu), L, Nhc, Dch
(bi) khng chc ca ng san
nh hoc gii thch.
Thi ng, ch phong kin

 suy, thin t nh Chu khng

cn quyn hnh g c m t
ai li rt hp, cc nc ch
hu ln nh T, Tng, Tn,
Tn, S... uy hip cc nc
nh, tranh ginh nhau t ai,
lm b ch. Nhng v Trung
Hoa cha c st, canh nng
cha pht trin, t ai cha
c khai ph nhiu, nc
ngho, dn t; kh gii th s,
chin thut lc hu, vn dng
chin xa, cha c k binh; d
mt nc thng c mt hai

nc khc th cng khng

binh chim, quan li
cai tr, nn cha nc no c
th thn tnh ht cc nc khc
m thng nht Trung Quc, lp
ch qun ch chuyn ch,
phi ba th k sau ch ny
mi thc hin c.
vo thi , mun tr
lon, Khng T cng nh Mc
T non mt th k sau, ch c
mi mt gii php l duy tn
ch phong kin do Chu
Cng qui nh, m ci thin

n thi.
Ngy nay ngi ta trch ng
l th cu, sao khng dp ch
phong kin i, nh vy l
khng hiu cht g v thi i
ca ng c.
ng gi ch phong kin
ng ni ng tng Chu (theo
Chu) l ngha vy nhng ng
khng tn Chu, khng th Chu,
khng trung vi Chu, cho nn
trong thi ng bn ba cc nc,
khng ln no ng gh Chu c;

ng cng khng trung vi c L

nn mi b L m i. ng bit
rng Chu v L khng theo
c o ca ng. o l
o qun qun, thn thn,
ngi trn (vua) phi lm trn
nhim v, c t cch ca ngi
trn, th ngi di mi lm
trn nhim v, c t cch ca
ngi di. Nu ngi trn
(vua) khng lm trn nhim v
ca ngi trn, khng yu dn,
trng dn, lo hnh phc cho
dn, gio dc dn... m bc lt,

hip p, lm hi dn... th
khng ng gi l vua na.
l thuyt Chnh Danh ca
Khng T, mt thuyt c l
khng mi m lm nhng to
bo ng thi v chp nhn
thuyt th qui kt tt l phi
lm cch mng. Nh trng
hp Khoi, Qu v Xut Cng
Trip nc V, cha con tranh
ngi nhau, cha khng ra cha,
con khng ra con, khng ng
lm vua, ng bo phi la ngi
khc thay (Lun ng VII-

14)[353].
V theo thuyt Chnh Danh
m mt th k sau Mnh T
bo git mt bo cha nh Kit,
Tr khng phi l git vua m l
git mt k tht phu. Mnh c
ging gay gt hn Khng ch v
thi ca Mnh khc, ch
phong kin sp tn ri, cn t
tng th chnh l ca Khng.
Hai nguyn tc tr dn, theo
Khng T, l ph, gio: lm
cho dn giu v dy dn. Lm

cho dn giu l khin cho h

n, ti sn khng c tp
trung vo mt s ngi, m
phi c phn phi qun bnh
(qun v bn).
Dy dn bng l, nhc: l
dn bit iu phi m lm,
trng ngi trn; nhc l ha
nhp trn di. V dy dn th
trc ht ngi trn phi lm
gng cho dn: nu ngi trn
tt th ngi di u theo m
thnh tt, nh c nm rp theo
chiu gi thi. V trng s dy

dn, cho t cch ca nh cm

quyn l cn nht, nn ng m
t thc, dy cc hng ngi,
khng phn bit giu ngho,
sang hn, hi vng o to c
mt s mn sinh c phm cch,
c ti nng gip cc vua
cha ng thi, v theo truyn
thuyt, ng c 3.000 t m
72 ngi vo hng hin.
Nh lun l
ng bo mi ngi, t vua
ti th dn, u phi tu thn;

trong cun i Hc ng ch
cch tu thn: i xa, mun
lm sng c trong thin h th
trc ht phi tr nc mnh
[ngha l lm cho nc mnh
c tr]; mun tr nc mnh
th trc ht phi t nh mnh;
mun t nh mnh th trc ht
phi chnh ci tm ca mnh;
mun chnh ci tm ca mnh
th trc ht phi tinh thnh ci
ca mnh, mun lm cho tinh
thnh ci ca mnh th trc
ht phi c tri thc xc ng; tri

thc xc ng ch xt k mi
s vt[354].
on l mt trang bt h
trong lch s trit hc, ngang vi
on ging v bt chnh o ca
o Pht. Khng trit gia no
coi trng s tu thn bng ng;
ng cho rng phi ci thin c
nhn ri mi ci thin c x
hi.
Trong vic tu thn ng ch
trng n c ba c: nhn,
tr, dng. Ki T ch ch trng

ti nhn (charit), Socrate ch

ch trng ti tr, Nietzsche ch
ch trng ti dng. ng luyn
c tnh cm, l tr v ngh lc
cho ta.
Trong nhng sch, ti liu
vit trc ng, chng ta khng
thy ni hoc ni rt t n c
nhn, ti b Lun Ng mi
thng gp c . Vy nu
ng khng pht minh ra quan
nim nhn th t nht cng
c cng b tc n, a n ln
hng u cc c. ng t tr

gn ngang hng vi nhn, ngha.

ng cho rng bt k c no,
nhn, ngha, l, dng, hiu, ,
trung tn... cng phi c tr
gip, ngha l phi sng sut. V
d c nhn m khng c tr th
khng phn bit c ngi
xu, ngi tt, khng bit phi
gip ngi ra sao, trong hon
cnh no; c dng m khng
c tr th s lm by, nguy cho
mnh, cho ngi...
Do trng tr m lun l ca
ng c tnh cch t nhin: con

ngi phi gi o v n l l
phi, ch khng phi v mt v
thn thnh hay Thng bt
ta phi gi. Chnh v im
m cc trit gia Php th k
nh sng (th k 18) nh
Diderot, Voltaire trng ng v
rt khen vn minh Trung Quc.
Phi c tr mi bit x s
hp vi o l, khng thi qu,
khng bt cp, mi hp vi thi
th, cnh ng, ngha l mi gi
c o trung dung, ty thi.
y cng l mt im c bit

ca Khng T. Ti cha thy

trit gia no ti o , m
ng th rt coi trng n. Nh n
m ng c tinh thn v kh, v
bt kh, v ngi phng Ty
gi ng l sage (minh trit).
Gio l ca ng y nht.
c b Lun Ng gm 20
thin, khong 500 bi, i a s
ch c 4-5 hng tr xung, chp
nhng li ng dy mn sinh v
i p vi mi hng ngi,
chng ta thy khng c vn
g ng khng bn ti, t vn

tu thn n vn t gia, tr
quc; cch khuyn can cha m,
cch dy hc, cch hc, cch
c sch, cch t l, cch i
i vi mn sinh, vi b bn,
vi k trn ngi di, c vi
ngi m, ngi c tang; li
sinh hot ca ng triu nh,
nh, lng xm, c cch n
mc na; cch xt ngi, gip
ngi, khi ngi xe th ra sao,
khi vo triu nn ra sao, khi tip
i s thn nn ra sao, thi
khi cu c, khi bn chim...

Ring hng tr dn, ng buc h

phi c hai c cn thit ny:
thng dn v gi ch tn vi
dn.
Ch trch nh Nho ta hi
xa, ch thuc lng b v
rng p dng vo i sng m
cho x hi trng vng. Mt
nh Trung Hoa hc, Etiemble,
bo ng mang n Khng T
cng bng mang n Montaigne
ca nc ng, mt trit gia
Php sng sau Khng T
khong 2.000 nm.

Nh gio
i vi mn sinh, Khng T
tuy nghim m n ha, thn
mt. ng bt h phi gng sc
(hc nh bt cp) phi suy
ngh, tm hiu (nu ng vn cho
mt gc m khng t tm ra ba
gc kia th ng khng dy cho
na), phi tng hp thnh mt
mi, tm iu cn bn m khi
qut, ch khng cn nh nhiu;
iu g bit th ni l bit, iu
g khng bit th ni l khng

bit; phi nh bn iu ny: v

, xt vic g th ng em
ring (hoc t duy ca mnh)
vo; v tt, ng quyt rng
iu tt ng; v c,
khng c chp; v ng,
khng cho ci ta lm m
m (ngha l phi ch cng v
t)... ng tp cho h gp vic
cng phi suy ngh, tm mt li
x s hp tnh, hp l, hp thi.
trn ti ni ng o to
cho Trung Hoa mt gii c
bit m 2.000 nm sau cha

dn tc no c, tc gii s
thay gii qu tc thiu c thiu
ti.
Trong b Lun Ng c c
trm cu lm chm ngn cho
i sau. Nhng phi l ngi
tng tri, nm chc tui tr ln
mi thy c ci thm thy v
qu tinh thn nhn bn trong t
tng ca ng. C ngi hi
ng nn ly c bo on khng,
ng p: Th th ly g bo
c? C chnh trc m bo on
v ly c m bo c. S

minh trit ca ng . Ly
c bo on th i tht,
nhng lun lun theo qui tc
th x hi s lon mt. Mt t
tng mi m nhng phi hp
tnh hp l, thit thc, c ch
cho nhn qun th mi ng
qu; cn ni cho sng ming
mnh, sng tai ngi nghe m
khng dng c th c khi ch
l ngy bin, khng kh g c.
Khng T mt nm 73 tui.
Mn sinh tang ng ba nm,
mt s ct nh bn m ng

sut thi gian c tang. Sau dn

chng t li trng cy, dng
nh thnh lp mt lng. Vinh
d ti cha thy trit gia no
c.
Mt mn sinh, Tng Sm,
chp li li ng m vit cun
i Hc; mt chu ni ca
ng, T T, cng chp li li
ng trong cun Trung Dung.
Hc tr ca T T, Mnh Kha,
li cun Mnh T Ba cun
vi cun Lun Ng gi
chung l T Th, t i ng

tr i, cng vi Ng kinh (Thi,

Th, L, Xun Thu, Dch) c
em dy khp cc trng
trong nc; m k thi tuyn
nhn ti no cng dng nhng
li trong cun lm thi.
Trc , t i Hn, Khng
gio c coi l quc gio
ri. C th ni rng lch s
Trung Quc vi lch s nh
hng ca Khng gio l mt.

Trong bi III. 5, bi VI.12

ch vong cng c c v
hiu l v. Tng t, trong
bi I.1, V.5 ch thuyt
c l duyt ; bi II.17,
III.6 ch n
c l
nh ; bi III.15, III.23
ch i c l thi .
[1]

Bt u t trang
http://sontrung.blogspot.com/2011
ngu.html.
[2]

Cc bn c th xem bi Ta
ca cun C vn Trung Quc
ny trong ebook 8 bi ta c
(ti ti trang http://www.ethuvien.com/forums/showthread.p
t=43474).
[3]

NXB Vn Ho in nm 1994.
(BT).
[4]

NXB Vn Ho in nm 1993
(in ln th t). (BT).
[5]

[6]

Nguyn vn:

(Goldfish).

oan Mc T (
): ch
T ny v hai ch T tip
theo, ebook ngun u chp l
t. V sau, nhng ch in sai,
nu bit, ti cng sa li, nhng
khi rm, ti ch ghi ch
thch nu thy cn. (Goldfish).
[7]

 ni nm 436 trc Ty
lch. (Goldfish).
[8]

Th Tiu nh, thin Ng

hnh k d. (Goldfish).
[9]

Nguyn vn:
.
Ch d, ebook ngun chp
sai thnh du. (Goldfish).
[10]

[11]

Ng sai. (Goldfish).

Nguyn vn:
. Ch tt,
ebook ngun chp l bnh.
(Goldfish).
[12]

Ebook ngun chp l: cho

ch k ch cha m hai cch trn,
ch k ch con. (Goldfish).
[13]

Nhim Cu: tc Nhim Hu

ni trn. ng h Nhim, tn
Cu, t Hu. (Goldfish).
[14]

Thi Chin Quc (403-221)

trc Cng nguyn.
[15]

Thin Hc nhi, tc thin I,

bt u bng my ch T vit:
Hc nhi thi tp chi (
); thin Ung d, tc thin
VI, bt u bng my ch T
vit: Ung d kh s nam din
(
);
thin T
hn, tc thin IX, bt u bng
my ch T hn ngn li d
mnh d nhn (
). (Goldfish).
[16]

Xem tit Lun ng trong

phn Ph lc. (Goldfish).
[17]

Nguyn Thin Th, trong

sch dn, cng gom hai bi
lm mt. (Goldfish).
[18]

Ch nhn ny do ti ghi
thm, trong ebook ngun ch c
mt du ngoc kp! (Goldfish).
[19]

I.1: Trong ebook ngun ch

ghi s 1 (s Rp ch s
th t ca bi), tin vic tm
kim, ti ghi thm I. (s La
M ch s th t ca
chng); cc bi sau cng vy.
(Goldfish).
[20]

Duyt: nguyn vn ch Hn
l thuyt c ngha l ni,
y v trong mt s bi sau
c l duyt nh ch
(duyt: vui v, hi lng).
(Goldfish).
[21]

Bng: c sch hiu l hc

tr xa li xin hc, v cu ny
ngha nh li Mnh t: c
k anh ti trong thin h dy
d, l mt trong ba ci vui
ca ngi qun t.
Nh vy cu u: Hc nhi thi
tp tr thi hc bt ym
(hc khng chn); cu sau tr
thi gio nhn bt quyn
(dy ngi khng mi) ca
Khng t.
C ba giai on hc trong bi
[22]

ny l: hc thnh k (cu
u), ri ti thnh nhn (cu
nh), sau cng thnh c (cu
cui).
Chng ti cho hiu nh vy l
hi g p. Nn hiu theo Chu
Hi nh chng ti dch trn.

Qun t: mi u tr hng
qu tc cm quyn, tr dn. Tiu
nhn l dn thng. (coi cun
Khng t chng VII). Khng
t cho rng ngi cm quyn
phi c c, do m qun t
cn c ngha l ngi c c d
cm quyn, hay khng (nh
trong bi ny). Ch tiu nhn
cng vy, c hai ngha: dn
thng, hoc ngi cm quyn
thiu c. c Lun ng,
chng ta phi tu ch m hiu
theo ngha ny hay ngha khc.
[23]

Tng t, h Tng, tn Sm,

t l T D, ngi nc L,
hc tr nh tui nht ca
Khng t, km Khng t 46
tui, sau dy chu ni ca
Khng t l Khng Cp (T
T), ng rt c hiu; thn ph
l Tng Tch cng l hc tr
ca Khng t.
[24]

Phim i chng: nguyn vn

ch Hn, trong cun Nh gio
h Khng, c Nguyn Hin L
chp l:
; bn Nguyn
Thin Th chp l phm i
c h n g
v dch l:
thng mi ngi. Trong
Trang t, thin Thin h, hai
ch phim i trong cu
Phim i vn vt thin a nht
th d, c Nguyn Hin L
cng dch l yu khp. Hai
ch , trn mng c bn chp
l:
, c bn li chp l:
.
[25]

(Goldfish).

T H h Bc, tn Thng,
hc tr ca Khng t, nh hn
thy 44 tui, khng r qu qun
u, v gi lm thy Ngu
Vn Hu.
[26]

Ch [ ], a s hc gi c
l dch, ngha l i, v ging l:
tn trng ngi hin m i
lng hiu sc i (Chu Hi), hoc:
em lng hiu sc i lm tn
trng ngi hin (Khng An
Quc). Nham S C c l d,
ging l coi thng. Hai cch
u c c. Chng ti theo h
Nham v nh vy l hai (tn
trng ngi hin v coi thng
sc p) i nhau.
Nhng c iu thc mc:
khuyn coi thng sc p,
[27]

iu c lin quan g ti o
th cha m, th vua, v giao
thip vi bn b? Trn T
Phm v Tng Tng Phng
ging: Hin hin d sc l ni v
o v chng (chng i vi v,
nn trng c ca v m coi
thng sc p); o v chng
ng u nhn lun nn T H
a ln trc, ri mi ni n
o cha con, vua ti, bn b.
Ging nh vy cng c l.
Nhng chng ti vn tn nghi.
[ Ch t trong du ngoc

ng l do ti ghi thm, v sau,

nu cn, ti cng ghi nh vy
nhng s khng ch thch.
(Goldfish)].

Li dch, bn ngun b st,

ti chp theo cun Khng t.
(Goldfish).
[28]

T Cm, h Trn, tn Cang,

cng l hc tr ca Khng t,
coi bi XVI.13.
[29]

T Cng, h oan Mc, tn

T, ngi nc V, l hc tr
ca Khng t.
[30]

Trnh t: tc Trnh iu, l

mt danh Nho thi nh Tng.
(Goldfish).
[31]

T v t: trong i cng
vn hc s Trung Quc, c
Nguyn Hin L dch l:
Khng ngh by. (Goldfish).
[32]

Theo
trang
http://www.cnicw.gov.cn/info_dis
id=15676 th ch cch c
hai cch gii thch: mt l dng
nh ch ch , hai l dng
nh ch chnh (c Nguyn
Hin L dch theo cch hiu th
hai ny). (Goldfish).
[33]

Trn
trang
http://tieba.baidu.com/f?
kz=971507278, c ngi bo
Phng Hu Lan, trong Tn
Nguyn o, cng cho rng
ch nh ( ) ngha l d
( ), v cu lc thp nhi nh
thun (
) nn hiu l
lc thp nhi d thun (
). (Goldfish).
[34]

Vi: nguyn vn ch Hn l
, ngha l tri (ch khng phi
ch
c ngha l lm).
(Goldfish).
[35]

D: nguyn vn ch Hn l
, bn Nguyn Vn Th chp
l k v dch bn ch t
hi d k l: c hi cho
mnh. (Goldfish).
[36]

Nh: Nguyn vn ch Hn
l , y c l nh v c
ngha nh ch
(nh).
(Goldfish).
[37]

My ch th , ng
lm, nhng iu cn li (tin
c) l do ti ghi thm.
(Goldfish).
[38]

Khuyn: nguyn vn ch
Hn l khuyn ( ); c bn
chp l cn ( ). (Goldfish).
[39]

Kinh Th c nhiu bn,

cha r bn no.
[40]

Cu Nh Chu theo l ca
nh n, thm bt ci g, ta c
th bit c l do ti ghi
thm. (Goldfish).
[41]

[42]

Qu l ngi cht.

Lm Phng: Theo li ch
gii
trn
trang
http://www.epochtimes.com/b5/7
th Lm Phng ( ) l ngi
nc L thi Xun Thu, hc tr
ca Khng t. (Goldfish).
[43]

V: Nguyn vn ch Hn l
(vong), y c l v v
c ngha nh ch
(v).
(Goldfish).
[44]

Nh: Nguyn vn ch Hn
l (xem ch thch trong bi
II.19 trn). (Goldfish).
[45]

Thng: Thng l tn ca
T H, Khng t gi hc tr
bng tn (tng t nh trong
bi I.15: Khng t gi T Cng
l T; trong bi II.17: gi T L
l Do). (Goldfish).
[46]

Hai cu ny trong thin

Thc nhn, V phong.
[47]

Cu cui cng ny khng

bit u.
[48]

Chng ti thm ch nhn

l theo trong bi III.3.
[49]

Cu ny l li mn sinh
chp thi ca Khng t khi
t, ch khng phi l li ca
Khng t.
[50]

Lm Ng ng hiu l
nu ta khng ch ht vo.
[51]

on sau y l do ti chp
thm: T nhp thi miu, mi
s vn. Hoc vit: Thc v
Tru nhn chi t tri l h, nhp
thi miu, mi s vn.
Nguyn vn ch Hn:

(Ch
y c l thi v c ngha
nh ch . (Goldfish).
[52]

Th cu: Nhiu bn trn

mng chp l Quan th (
). C ngi gi thin bt u
bng cu: Quan quan th cu
(
) l thin Quan th.
(Goldfish).
[53]

on ny, ebook ngun

khng c li dch. Nguyn
Thin Th dch nh sau: c
Khng T nghe ni th qu
trch: Vic thnh th khng
ni i ni li. Vic xong,
can gin cng v ch. Chuyn
qua, khng trch lm chi
na! (Goldfish).
[54]

n x th thn t, bn
n trng mt th cy no
hp vi kh hu, a cht, v vy
mi thi trng mt loi cy.
(Cng c thuyt cho rng bi v
th thn mi thi lm bng mt
th g c bit: g tng, bch
hay lt).
[55]

Nh Chu trng cy lt,

ch lt ny vi ch lt l run s
c nh nhau, dng thay nhau
c. T Ng nhn , ging
by nh trn, khin Ai cng
ho ra hiu st.
Khng t ch T Ng ni by,
nhng vic qua ri, khng
trch na, v c khuyn T
Ng ln sau phi thn trng
trong li ni.
[56]

Qun Trng, tn Di Ng,

lm tng quc T Hon cng
thi Xun Thu, c ti, lm cho
T thnh mt nc giu mnh,
b ch ch hu. Khng t ch
Qun Trng khng c hoi bo
vin i, ch thc hnh c b
o thi.
[57]

Tam qui: c rt nhiu thuyt,

u kh tin. Cc sch thng
ging l i tam qui, ct i
c tc l giu lm, xa x lm.
Triu Thng cho tam qui l
thu ch. Thu ch t trc
u np v kho nh nc. T
Hon cng t khi lm b,
thng cng Qun Trng, cho
thu thu ch, cho nn Qun
Trng giu lm, ho xa x.
Chng ti tm theo thuyt y.
[58]

Phn im: ci k p bng

t, khi cc ch hu ung
ru xong, t chn ln .
Thi ch c vua ch hu mi
dng tc mn (bnh phong
che ca) v phn im. Qun
Trng dng hai ci l tim
v, tri l, v vy m Khng t
ch l khng bit l, kh lng
nh nhen.
[59]

Thi: nguyn vn ch Hn l
. (xem ch thch trong bi
III.16). (Goldfish)
[60]

Bt d k o c ch c
th hiu l khng ng c m
c, khng ng b m b.
C sch chm cu: bt d k
o, c chi bt x d bt d
k o, c chi bt x d,
ngha i khi cng nh vy.
[61]

Tiu nhn hoi th (

): C l c Nguyn Hin L
cho ch th, tng t vi
cch gii thch trn trang
http://www.yulutx.com/%E5%90
c ngha l an dt chi x
. C ngi hiu th l
a li, cng c ngi hiu
th
l
hng th.
(Goldfish).
[62]

Trung l lm ht sc mnh;
th l suy lng mnh m bit
lng ngi, mnh khng mun
iu g th ngi cng khng
mun iu .
[Trong cun Khng t, c
Nguyn Hin L bo: nhn
[tc c nhn] c hai phn: tch
cc v tiu cc. Tch cc l k
dc lp nhi nhp nhn, k dc
t nhi t nhn ( l c
trung, yu ngi, ht lng vi
ngi); tiu cc l k s bt
dc vt thi nhn (y l c
[63]

th. Ch th gm ch nh
trn, ch tm di [tc ],
ngha l suy lng mnh m bit
c lng ngi, mnh mun
ci g th ngi cng mun ci
, vy nn lm cho ngi
nhng ci m mnh mun v
ng lm cho ngi nhng ci
m mnh khng mun). Nhn l
trung, th, tc l o i vi
ngi, nhng ng thi cng l
o i vi mnh na: k dc
lp, k dc t; mnh phi mun
lp thn, thnh cng th mi c

th gip ngi lp thn, thnh

cng c. Nhn va l tu thn
va l i nhn, va l x k va
l tip vt. (Goldfish)].

Nam Dung (S k ca T
M Thin chp l Nam Cung
Qut, h Nam Cung, t l T
Dung) l hc tr Khng t. Coi
thm bi XI.5.
[64]

Cng D Trng, h Cng

D, tn Trng, t l T Trng,
ngi T, hc tr Khng t.
[65]

T Tin, h Mt, tn l Bt
T, t l T Tin, hc tr
Khng t.
[66]

Ung l tn, Nhim l h, t

l Trng Cung, hc tr Khng
t.
[67]

Bn Hn ti ghi thm trn

da theo li gii thch trn trang
http://www.dfg.cn/big5/chtwh/ssj
lunyu-gych.htm). (Goldfish).
[68]

Ph chnh ngha l thu

rung nui binh, ri sau
dng ch binh lnh.
[69]

Mnh V B chnh l Mnh

V B trong bi II.6. (Goldfish).
[70]

Xch l tn, Cng Ty l h,

T Hoa l t; cng gi l Cng
Ty Hoa, ngi L, hc tr
Khng t c v uy nghi.
[71]

Cu ny trong bi XII.2
sau. (Goldfish).
[72]

Khng Vn t l mt i
phu nc V, tn Ng, Vn l
tn thu, tc tn t cho ngi
cht, theo hnh vi ca ngi
lc cn sng.
[73]

T Sn tn l Cng Tn
Kiu, mt i phu c ti c
ca nc Trnh (sinh trc
Khng t t nm), cm quyn
nc Trnh 22 nm.
[74]

n Bnh Trng, h n, tn
Anh, t l Trng, tn thu l
Bnh, lm mt i phu c ti
c ca nc T.
C ngi bo ch chi [ ]
cui bi tr n Bnh Trng: lu
ngy m vn c bn knh n.
Thuyt t ngi theo.
[75]

Thi t tn l Tr, i phu

nc T, git T Trang cng.
Trn Vn t tn l Tu V cng
lm i phu nc T.
[76]

Phng Hu Lan trong Trung

Quc trit hc s c ch tri
[ ] l tr v ging Trn Vn t,
cha l ngi tr (sao c l
ngi nhn).
[77]

Vi Sinh Cao l ngi nc

L. Gim l vt thng dng, c
th cho, khng c th thi, h tt
phi xin ca ngi khc cho,
nh vy khng t nhin, cu
c ting tt, nn Khng t
ch. C ngi cho rng chnh l
Vi Sinh Cao, con ngi trng
ch tn n ni hn vi mt
ngi con gi di cu, ngi
khng ti, nc thu triu
dng ln, Vi c m cht ct cu
m chu cht! Thuyt e
khng ng.
[78]

T Khu Minh lm quan

Thi s (chp s) nc L. S
k ca T M Thin cho ng l
tc gi b T truyn v Quc
ng, thuyt cha ng tin, v
theo nay th T Khu Minh
hoc sinh trc hoc ng thi
vi Khng t, m T truyn vit
thi Chin Quc, sau khi
Khng t mt.
[79]

Lm Ng ng hiu l: ta
mun ngi tr yu ngi ln
(?).
[80]

Cu T vit: Ung chi ngn

nhin l do ti chp thm.
Nguyn vn ch Hn:
. (Goldfish).
[81]

Thi , vua cha quay mt

v hng Nam mi khi hp
triu nn nam din c ngha
l vua.
[82]

Gin y c ngha l
khng dng chnh lnh phin
h, t ng cn c ngha l
khoan dung na. T Tang B t
gin d thi qu, c khi s sng,
khng mc o, khng i m,
thiu c cung knh, uy nghi
ca mt ng vua, nn Nhim
Ung ch, v Khng t nhn
Nhim Ung c l.
Bn ch C knh hnh gin
trong bi ny tm tt t cch
ng vua v chnh sch tr dn
ca o Khng.
[83]

V: Trong Nh gio h
Khng chp l (v), nhiu
bn trn mng chp l (vong)
v ch l dng nh ch (v).
(Goldfish).
[84]

T Hoa, tc Cng Ty Xch,

coi bi V.7, hc tr Khng t.
[85]

Nhim t, tc Nhim Hu,

coi bi III.6. Nguyn T h
Nguyn, tn Hin, t l T D,
ngi L, hc tr Khng t.
Trong truyn trn (T Hoa i
s T), c l Nhim Hu l gia
thn qun k vic nh ca Qu
Th, m Qu Th cm quyn
L; cn Khng t lm t khng,
hay t khu, phi T Hoa i s
T. Trong truyn di, Nguyn
T lm gia thn ca Khng t,
m Khng t lm t khu, c
quyn dng gia thn qun l
[86]

vic nh cho nn c theo l m

cp cho Nguyn T. Nguyn
T vn ngho m thanh lim,
thy bng lc nhiu qu, t
chi. Khng t khuyn c d
th pht cho ngi ngho. Hai
truyn trn cho ta bit cch
dng tin ca Khng t; chu
cp th cho ngi ngho ch
khng cho ngi giu; pht
lng th theo l nh nc.

[87]

C sch chp l ng (nm).

Trng Cung, tc Nhim Ung

l ngi hin, nhng cha hn h
li lm vic c. Khng t v
Trng Cung vi con b lang:
Khng nn v li lm ca cha
m khng dng con.
[88]

L ngu: c sch ging l b

cy, thi ngi ta khng
dng b cy m b nui ring
cng qu thn.
[89]

Mn T Khin, tn Tn l
hc tr Khng t, ch h Qu
tim l, lon chnh, khng chu
lm quan cho h Qu. Ph l p
ca h Qu. Vn l con sng
ranh gii gia T v L.
[90]

B Ngu, h Nhim, tn
Canh, ngi L, mt hc tr c
c hnh ca Khng t. Cc
hc gi thi xa cho ch tt
l c tt v bo B Ngu b
bnh ci, nhng khng c
chng c g c. Khng t ng
ngoi ca s m khng v
nh, Chu Hi ging nh vy:
Theo L, ngi bnh nm
ca s pha Bc, vua ti thm
th ri sang ca s pha Nam,
vua nhn sang pha Nam m
hi thm (vua th nam din
[91]

coi ch thch bi VI.1). Nh B

Ngu mun dng l y t
lng tn knh Khng t. Khng
t khng nhn, nn khng v
nh, ch l mt cch ging
(Coi cch Khng t (au) nm
tip vua khi vua li thm, bi
X.13). C th Khng t mi
ti, cha kp v, thy B Ngu
nm , hi thm lin.

Ch [ ], nhiu sch c l
vong, ging l: cht mt!,
khng qua khi c. Chng ti
theo cch c l iang [?] ca
Lu Bo Nam, do Triu Thng
dn trong Lun ng dch ch.
[92]

Cu T nhn d nhi hu t
tt d! (
)
nhiu bn ch Hn trn mng
chp hai ln. (Goldfish).
[93]

V Thnh: mt p nh ca
nc L. am i Dit Minh:
h am i, tn Dit Minh, t
T V, ngi p V Thnh
(theo
http://blog.sina.com.cn/s/blog_50a
(Goldfish).
[94]

Mnh Chi Phn, tn Trc, t

Phn, mt i phu nc L.
Trong mt trn T nh L, L
thua. Cng ca Mnh Chi Phn
l li pha sau, ngn qun T
truy kch qun L.
[95]

Chc l vin quan coi tn

miu (chc) nc V, tn .
Cng t Triu nc Tng lc
lm quan i phu V.
Khng t than thi i a nnh.
[96]

Nhn ( ): Nhiu bn chp

l dn ( ), cng c bn chp
c dn ln nhn:
.
(Goldfish).
[97]

C vn l ci bnh ng
ru c cnh gc, ti i
Khng t ngi ta bin i n,
b gc cnh i, nhng vn gi
tn c. Khng t ch trch thi
ng thi hu danh v thc,
nht l chnh tr.
[98]

Ch nhn [ ] ny nn sa
l ch nhn [ ] (l ngi). Cu
cui trong bi ngha cng nh
cu: Qun t kh thi d k
phng, nn vng d phi k o
ca Mnh t. Ch khi [ ] l
gt mt cch hp l, ch vng
[ ] l gt mt cch v l.
Nhng c ngi ging vng [ ]
l ngu mui v dch l: ngi
qun t khng th ngu mui
lm iu v l. C th T Ng
thy Khng t gp cu i qu
m hi n thn, nn hi nh
[99]

vy Khng t ngh li m
phng. [Cu Ch nhn [ ]
ny nn sa l ch nhn [ ] (l
ngi) l gii thch ch
nhn trong cu Tnh hu
nhn
yn
(
).
(Goldfish)].

Th th: cc bn trn mng

chp l:
. Ch , Thiu
Chu c l yu. (Goldfish).
[100]

Chu Cng tn l n, l
con vua Chu Vn vng, em
vua Chu V vng. Khi V
vng cht, ng ph t Thnh
vng (con V vng), gip
nh Chu thnh tr, nh l, nhc.
Khng t rt phc Chu Cng,
vn mong c a v ca Chu
Cng hnh o nh Chu
Cng, nn thng mng thy
Chu Cng.
[101]

T L hiu dng, rt tn tu
vi thy (coi bi V.6) thy khen
Nhan Hi, cng mun thy
nhc ti mnh, nn hi nh
trn. Khng t ch l hiu
dng, nng ny, khng bit thn
trng, hng vic.
[102]

C l l: chn khng m
li qua sng hoc khng dng
thuyn m li qua sng.
(Goldfish).
[103]

Nm ch Hn trn, ti
chp theo cun Kinh Dch
o ca ngi qun t ca
Nguyn Hin L, Nxb Vn hc,
nm 1994, trang 44. (Xem
thm ch gii trn trang
http://www.confucius2000.com/c
(Goldfish).
[104]

 ni ch c th c l
hnh
hoc
hnh.
(Goldfish).
[105]

Theo l nh Chu, ngi

cng h khng c ci g
nhau. Ng Mnh t ngha l
tiu th ln nc Ng. ng l
phi gi l Ng C, Ng l tn
nc, C l tn h. Ngi con
gi cng h C vi vua L
(?). Cch c x ca Khng t
ng phc, khng th ch vua
mnh trc mt vin quan nc
ngoi v nhn li v mnh. Li
p Vu Nh K nh nhn lm
sao.
[106]

Th: cc bn trn mng

chp l: . Ch ny, trong
cun Mc hc, c Nguyn Hin
L c l cm (Thiu Chu
cng c l cm). (Goldfish).
[107]

Ch tam ny, c ngi hiu

l quyt tm. Khng nn hiu l
ba. Thi B l con trng ca
Chu Thi vng. Thi vng
mun truyn ngi cho con t l
Qu Lch v Qu Lch c mt
ngi con trai tn l Xng c
ti c, nh vy Qu Lch cht
th Xng s lm vua. Thi B
hiu cha, r ngi em k l
Trng Ung ra khi nc, v
phng Nam. Trong khi y
Thi vng truyn ngi cho Qu
Lch ri Qu Lch truyn ngi
[108]

cho Xng, tc vua Vn vng,

sau vua Vn vng truyn ngi
cho V vng, V vng dit
Tr nh Thng m dng thin
h nh Chu.

Hc: cc bn trn mng

chp l: (Thiu Chu c l
tut). (Goldfish).
[109]

Tuy vi chng: nguyn vn

ch Hn l
. Bn Nguyn
Th chp l: Tuy vin chng
v dch l: tri vi i
chng. (Goldfish).
[110]

Ph: nguyn vn ch Hn l
; c bn chp l
(h).
(Goldfish).
[111]

Khng hiu: ci g lu? C

sch ging l: ta m man lu
nh. C th hiu ch l li
trch T L. T L ln tui
hn v, v qu thy m
xng v .
[112]

Theo l thi , h lm i
phu th c gia thn, cai qun
mi vic trong nh. C hi
Khng t lm i phu, c gia
thn, nhng hi ny khng cn
lm i phu na. T L mun
dng l i phu chn ct
thy nn bo anh em ng mn
lm gia thn. Bi ny cm
ng, li trch rt ng, tuy
nghim m nhiu tnh cm, t
cch thanh cao.
[113]

on m lm nh c gia
thn cht dc ng dc x
? l do ti tm ghi thm,
ebook ngun khng c.
(Goldfish).
[114]

Ch c [ ] ny c ngi
c l gi: cu c gi m
bn.
[115]

Tin: nguyn vn ch Hn
l ; c bn chp l (vng).
(Goldfish).
[116]

Bn ch th nh bnh a
c ngi dch l: V nh lp
mt vc su cho thnh t
bng. Hiu cch no th i
bi ny cng l khuyn ta
ng b l cng vic hc tp
m cng trc mt ht; thnh
hay bi ch ti ta m thi.
Nhng hiu nh chng ti dch
th s so snh c mnh hn:
cng l vic p ni, gn thnh
cng ri b, vi vic mi bt
u m vng ch tip tc, l do
ta ht. a v d lp vc su
[117]

vo y, hi long i.

Nguyn vn bi IX.24 ny
l: T vit: Ch trung tn, v
hu bt nh k gi, qu tc vt
ci; nguyn vn bi I.8, di
h n : T vit: Qun t bt
trng tc bt uy, hc tc bt
c; ch trung tn, v hu bt
nh k gi, qu tc vt n
ci. (Goldfish).
[118]

Con lc l mt loi ging

con chn. o lm bng da con
chn v con lc va nh va
m, nn rt qu.
[119]

C nhiu bn chia bi ny
ra lm hai, ti y l ht bi
trn. Nhng ngha l hai on
lin quan vi nhau, nn gom
lm mt.
[120]

Cu ny trong Kinh Thi, V

phong, thin Hng tr. Ch
( k) chng ti phin m l
ch, c ngi c l k. C nh
cho rng Khng t dn cu
khen T L. Nh vy c v
Khng t mu thun: chnh ng
dn cu , sao di li bo:
C g (hon ton) tt? Cho
nn chng ti on T L nh
Kinh Thi, t ph rng mnh
theo ng li khuyn trong
Kinh Thi, nn ngm hoi.
Khng t thy vy, nn lng t
[121]

ph xung.

Trong Kinh Thi hin nay

lu hnh khng c bn cu th
. Hai cu u th hng,
(nhn thy hoa ng l m c
hng), ngha khng lin quan g
ti hai cu sau. Khng t mun
khuyn ngi hc o: nu
thc ham o th khng ngi
kh.
[122]

Tru: nguyn vn ch Hn l
(Thiu Chu c l tu).
(Goldfish).
[123]

Cu Tt hu tm y, trng
nht thn hu bn l do ti ghi
thm, nguyn vn ch Hn:
. (Goldfish).
[124]

Ct nguyt: ebook ngun

chp l: tt. (Goldfish).
[125]

Tt t ( ), c bn chp l
qua t ( ). (Goldfish).
[126]

Ebook ngun chp: Vn

nh tha bang. (Goldfish).
[127]

Theo Nguyn Thin Th th

ng th ( ) c ngha l:
day u pha ng, mt ng
ca
s
Bc
(http://sontrung.blogspot.com/201
ngu-v.html). Cch hiu c v
hp vi li ging ca Chu Hi:
Theo L, ngi bnh nm
ca s pha Bc, vua ti thm
th ri sang ca s pha Nam,
vua nhn sang pha Nam m
hi thm (theo ch thch trong
bi VI.8), v li ging trn trang
http://www.zdic.net/cd/ci/5/ZdicE
[128]

(Goldfish).

Nguyn vn bi III.18: T
nhp thi miu, mi s vn.
Hoc vit: Thc v Tru nhn
chi t tri l h, nhp thi miu,
mi s vn. T vn chi, vit:
Th l d. Bi X.14 ny ch
c cu: Nhp thi miu, mi s
vn. (Goldfish).
[129]

Ch dung [ ] ny, c nh
bo l ch khch [ ], ngha l
khng khch kh, m rt t
nhin.
[130]

Cng: Cc trang ch Hn
trn mng chp l
(Thiu
Chu c l cng, hoc cung),
trong c vi trang mng bo
c h c ngha l cng
(ngha l chp tay). (Goldfish).
[131]

on thch vn hn cht,
nn theo l nhc ca ngi
xa. C thuyt cho rng tin
tin tr l do ti tm chp
thm. Xin ni thm l, theo
thuyt , hai ch d nhn
( ) tr gii bnh dn, hai ch
qun t ( ) tr gii qu tc
cm quyn. (Tham kho:
http://zhidao.baidu.com/question/
(Goldfish).
[132]

Ch mn nhn v ch
mn nhn sau, ebook ngun
chp l mn sinh. (Goldfish).
[133]

Hoc ( ): c bn chp l
cm ( ). (Goldfish).
[134]

on Thy p: Cn cha,
anh; anh Cu hi: Nghe
ri thi hnh lin sao? l do ti
ghi thm. (Goldfish).
[135]

Thn: nguyn vn ch Hn
l . Trong cun C vn Trung
Quc, c Nguyn Hin L
phin m l sn (Thiu Chu
cng phin m l sn).
(Goldfish).
[136]

on sau y l do ti chp
thm: Tng Tch hu. Tng
Tch vit: Ph tam t gi chi
ngn h nh? T vit: Dic
cc ngn k ch d d h! Vit:
Phu t h thn Do d? Vit:
Vi quc d l. (Goldfish).
[137]

Li ni nhn. Trong s mn
, Tng Tch (cha Tng
Sm) chc khng nh tui hn
Khng t bao nhiu.
[138]

Tc mt nc ch hu
trung bnh khng vo hng nh.
[139]

[140]

Tc mt ch hu nh.

[141]

l.

Mt chc quan nh coi vic

Nguyn vn: K thnh, c

sch ging l mc xong.
[142]

Nguyn vn: qun gi,

ngha l ngi lm l i m
(l gia quan): thanh nin ti 20
tui th lm l .
[143]

Sng Nghi L V Vu l
mt ci n t, cao trng,
mt m.
[144]

on: p : Ngi tr
nc phi theo l, anh Do
khng bit nhn nhng, nn ta
mm ci l do ti tm ghi
thm. (Goldfish).
[145]

Tng Tch c cho Nhim

Cu v Cng Ty Hoa cng
khng khim tn v mun tr
nc. Nhng Khng t ch thi
ca T L, ch khng ch
ch hng ca ai c, mc d
ng thch ch hng ca Tng
Tch hn. Bi ny l bi di
nht m cng l mt bi hay
nht trong Lun ng. Chng ti
ph bnh trong cun C vn
Trung Quc trang 24-25. Tao
n xut bn 1966.
[146]

Trng Cung tc Nhim Ung

c Khng t khen l c
th lm vua c.
[147]

Bi ny cng nh bi
XII.20 ni v chnh tr. Ch gia
[ ] ny khng phi l nh ca
Trng Cung m l nh ca
mt i phu. Cc i phu thi
nh ba h Mnh, Thc, Qu
L c p ring, c thnh tr,
qun i ring, gn nh c mt
triu nh ring, quan li ca h
l gia thn ca h. V p ca
h gn nh mt nc nh trong
mt nc ln hn l L. (Bi
VI.1) Khng t ging v nhn
theo phng din chnh tr.
[148]

Nhn y l knh cn, thn

trng, ngh ti dn.

Cc: nguyn vn ch Hn
l . Ch ny trong Trang T
v Nam Hoa Kinh, thin Tiu
Dao Du, c Nguyn Hin L
c l Cch (ng Cch) v ch
gii: ch cc l gai y c
l cch; cn c Nguyn Duy
Cn th c l Cc.
(Goldfish).
[149]

T ( ), c bn chp l
( ). (Goldfish).
[150]

Cu ny cng nh cu tin
nan nhi hu hoch trong bi
VI.20. Nn so snh bi ny vi
bi XII.10.
[151]

Thng ( ): c bn chp l
dng ( ). (Goldfish).
[152]

Bi ny chc l ca mn
sinh Nhim Hu chp, nn gi
l Nhim t ch khng gi l
Nhim. Nhim Hu lc lm
quan t cho h Qu, m h Qu
chuyn quyn, khng em vic
quc chnh (vic quan trng
trong nc) bn triu nh
L, m em bn ring vi gia
thn ca mnh. C sch ging:
chnh l vic quan trng, cn
s l vic chp hnh hng
ngy.
[153]

Lc ny Khng t khng
cm quyn nc L nhng
lm chc i phu th c quyn
d nghe vic quan trng trong
nc.
[154]

p C Ph thuc nc L.
(Goldfish).
[155]

Trc Cung, l anh Cung

ngay thng (Cung l tn). C
sch cho trc cung ch c ngha
l ngi ngay thng.
[156]

Ch chng [ ] hi xa
ch c ngha t co (theo
Thuyt vn); ngy nay mi c
ngha l lm chng. Khng t
khuyn cha phi nhn t, con
phi hiu; con t co cha l bt
hiu, cho nn ng cho l khng
ngay thng, khng hp o.
[157]

on t Ngn tt tn
n cui bi, ti ln lt ghi
thm my ch nhin tiu
nhn, chi tng v nhn, h
vo cc ch m ebook ngun
chp ba du chm: Ngn tt
tn, hnh tt qu, khanh
khanh tai! c dic kh d vi
th h. Vit: Kim chnh gi
h nh? T vit: Y! u sao
chi tc ton d. (Goldfish).
[158]

Hng: nguyn vn ch Hn
l ; ebook ngun chp l
hnh. (Goldfish).
[159]

Cu: Bt hng k c,
hoc tha chi tu trong Kinh
Dch, c Nguyn Hin L dch
nh sau: Khng thng gi
c ci c ca mnh, c khi
b xu h. (Goldfish).
[160]

Chng ti thy cu ny kh
hiu, tm dch theo Triu
Thng v on v tm hay
thay i th coi qu ri cng
khng tin, m ri s gp vic h
thn. C ngi dch l: Khng
t ni: Ti ngi ta khng
chim nghim n li ni y
thi. C ngi li hiu l:
Ngi qun t i vi Kinh
Dch nu nghin ngm li
chim nghim th bit c
rng thiu c hng, tt s phi
h thn. Vy s d khng c
[161]

c hng, lm vic m khng

c c hng, ch v khng xem
li chim nghim m thi.

Hin, tc Nguyn Hin, t

T T, hc tr ca Khng t.
(Goldfish).
[162]

Cu ny trong ebook ngun

khng c li dch. Nguyn
Thin Th dch nh sau: c
Khng T ni: Ngi qun t
c khi l k bt nhn ch k
tiu nhn cha bao gi lm
c iu nhn. (Goldfish).
[163]

Ch ny ti chp theo
bi
ng
trn
trang
http://www.guoxue123.com/zhibu
(bi ny cn nu mt thuyt
na l ch cu c ngha l
con s cc ln: cu gi s chi
cc
); cn T in
Thiu Chu th chp l: v
ging nh sau: () Mt m l
cu hp, nh Hon Cng
cu hp ch hu
vua Hon Cng t hp cc ch
hu, cng ngha vi ch c
. (Goldfish).
[164]

 ni Qun Trng c cng

chng Di, ch. Coi tiu s
Qun Trng trong Gng
danh nhn ca chng ti xut
bn nm 1959.
[165]

Xem
(Goldfish).
[166]

li

bi

V.14.

Vi Sinh Mu: mt n s
nc L. (Goldfish).
[167]

T: nguyn vn ch Hn ca
bn ch t trong bi ny l:
(c l tch, ngha l lnh ra,
lnh
i).
Theo
trang
http://big5.zhengjian.org/articles/2
th ch ng ngha vi ch
(c l t, ngha cng tng
t). (Goldfish).
[168]

Nguyn vn ch Hn c
cu Kinh Thi l:
. Ch kh , Thiu Chu
c l yt. Trong bi th
Phng cung ngm ca Tu
Trung thng s i ng c
cu:
, nhiu nh
phin m l: Thm tc l h
thin tc yt, ring thin s
Vn Hnh trong bi o Pht
i vo cuc i, phin m ch
l
k
(http://www.quangduc.com/xaho
(Goldfish).
[169]

Ch v [ ] y l iu
ma. C sch cho l ch Thun
[ ] in nhm v ging l nhc
Thiu ca vua Thun. C sch
li bo ch v dng nh ch
v [ ], v ging l nhc v (ca
V vng nh Chu). Lch nh
H ly thng dn lm thng
ging nh ngy nay; lch nh
n ly thng su (tc thng
chp m lch ngy nay); nh
Chu ly thng t (tc thng 11
ngy nay) lm thng ging.
Theo lch nh H th tin cho
[170]

nh nng hn. Xe nh n kin

c, khng hoa m nh xe nh
Chu. M min nh Chu p
hn.

C l ebook ngun chp

thiu ch Ngi (Ngi
khng lo xa). (Goldfish).
[171]

Chi: cc bn trn mng

chp l d ( ). (Goldfish).
[172]

V: nguyn vn ch Hn l
. Nhiu bn chp l lp
( ).
Theo
trang
http://202.118.167.114/kc1/demo
gushuyiyijuli2.htm th hai ch
v v lp l ng t.
(Goldfish).
[173]

Ch o ny v ch
o sau, trong ebook ngun
u chp l o c. Ti theo
cun Khng t m b hai ch
c i. (Goldfish).
[174]

Ebook ngun khng c hai

ch d t. (Goldfish).
[175]

Bn ngun chp l ch
th, ti sa li thnh ch
hng theo mt ch thch
trong bi B Di lit truyn
trong cun C vn Trung Quc
ca c Nguyn Hin L.
(Goldfish).
[176]

T: nguyn vn ch Hn l
. Ch ny Thiu Chu c l
hu. (Goldfish).
[177]

C ngi bo nn sa ch
qu thnh ch bn.
[178]

Ch bn ny nn sa lm
ch qu nh vy mi hp vi
qun v bn sau. Rt c l.
Chng ti s dch theo nh vy.
[179]

Thi nc L chia lm
bn phn, h Qu chim hai
phn; h Mnh v Thc, mi h
chim mt phn, nay h Qu
mun chim c nc Chuyn
Du v phn mnh.
[180]

Chng ti theo hai ch thch

trn, mc du nguyn vn vn
nh c.
[181]

C l tc gi mun ni n
on sau y: Bi l mt
trong nhng bi di nht m
hay nht trong Lun ng, cho
ta thy mt kha cnh tnh tnh
ca Khng t. ng vn t ni,
hoc ni ch vn tt vi li (d
dc v ngn Dng Ho
18); nhng ln ny ng tht
hng hn, ging gay gt (chc
ng gin lm), l lun minh
bch, kho dn li c nhn, m
tng li cao p: cu Hu
quc hu gia gi, bt hon qu
[182]

nhi bt hon qun, bt hon

bn nhi bt hon an l mt
trong nhng cu bt h ca
ng, vo hng su nht trong
t tng nhn loi, hin nay
cng ng lm chm ngn cho
cc chnh khch khp th
gii. (Goldfish).

Ch bin ny v ch
bin sau, nguyn vn ch
Hn l (ch ny Thiu Chu
c l tin). (Goldfish).
[183]

Cn xem li ba ch ng
phng t. (Goldfish).
[184]

Hai cu ny, ebook ngun

chp l: Lui v hc kinh L.
Ti ch nghe c iu .
Ti tm sa li nh trn.
(Goldfish).
[185]

Dng Ho, c sch gi l

Dng H, v Ho v H pht
thanh hi ging nhau, l gia
thn ca h Qu, c ln bt
giam Qu Hon t chuyn
quyn nc L. Y cho em heo
sa biu Khng t l c bt
Khng t n nh y t n. Bn
ch dc kin Khng t c th
dch l: Mun Khng t n
yt kin mnh.
[186]

Ch ny c sch chm cu
khc, cho bt kh (khng gi
l nhn c) l li p ca
Khng t. Ri t Hiu tng
s (mun ta lm quan) mi
l li ca Dng Ho. Cu di
cng vy. Ti chm cu nh
trn, cho l li Dng Ho t
p lm ni bt tnh hch
dch, nng ny ca Dng Ho
v thi bnh tnh, t tn,
cng quyt ca Khng t.
[187]

Ebook ngun khng c cu:

hu tc tc d s nhn.
(Goldfish).
[188]

on sau y ti theo cun

Khng t m ghi thm, ebook
ngun khng c: th mi cng
khng mn sao? Ta chng tng
ni rng. (Goldfish).
[189]

Ngha cng nh cu trc

nhi v l tc gio, bi VIII.2.
[190]

C ngi cho ch tiu t

y tr chu ni Khng t,
tc Khng Cp, (T T),
nhng theo truyn thuyt
Khng Cp l hc tr ca Tng
T.
[191]

Chiu Nam: cc bn ch
Hn trn mng chp l
,
Wikipedia ting Vit phin m
l
Thiu
Nam
(http://vi.wikipedia.org/wiki/Kinh_
C h , trong XVII.5 trn
c c l triu, T in
Thiu Chu cng c l triu.
(Goldfish).
[192]

Nguyn vn bi I.3 v
XVII.7 u l: T vit: Xo
ngn, lnh sc, tin h nhn.
C bn Lun ng b bi XVII.7
(ly bi XVIII.8 lm bi
XVII.7) m khng cho bit l
do. (Goldfish).
[193]

Vn vt (
l bch vt (
[194]

), c bn chp
). (Goldfish).

Nh Bi: (trong phn dch v

ch thch sau chp l Nh
B, ti sa li v trong cun
Khng t chp l Nh Bi)
nguyn vn ch Hn l
,
bn Nguyn Thin Th phin
m l Nh Bi, trong cun
Nh gio h Khng, c Nguyn
Hin L cng phin m l Nh
Bi. (Goldfish).
[195]

Sc: (nguyn vn ch Hn
l ), ebook ngun chp l
cm. (Goldfish).
[196]

Qu: cc bn ch Hn chp
l , ch ny Thiu Chu c
l qui. (Goldfish).
[197]

Bn ch Phng h,
phng h (
), trong
b Trang t Nam Hoa kinh,
c Nguyn Hin L dch l:
Con phng kia, con phng
kia. (Goldfish).
[198]

Trn: cc bn trn mng

chp l Th ( ). (Goldfish).
[199]

T: ch ti ny (t nhn) v
ch t sau (t th), cc bn
trn mng chp l (tch). C
bn ging ch (tch) ng
vi ch (t). (Goldfish).
[200]

on T L cng nhi
lp kin k nh t yn l do
ti ghi thm. (Goldfish).
[201]

C mt bn Lun ng u
i Tng in hai ch phn. T
y, ngha l: (T L) tr v.
Khng t ni. Nh vy c on
di l li ca Khng t ni vi
T L.
[202]

Hai ch tn V do ti ghi
thm. (Goldfish).
[203]

Hai ch phn ny do ti
chp thm. phn l v nhc
s coi v vic tu nhc trong
ba n th hai. (Goldfish).
[204]

Ch hong [ ] mt s hc
gi gn y cho l ngha nh
ch cng [ ] ngy nay.
[205]

Theo
trong
http://nankong.zjqzez.com/Article
th c ( ) c ngha l tit
( ): i c l i tit, tiu c
l tiu tit; nhn ( ) c ngha
l hn ( ). (Goldfish).
[206]

Ch quyn [ ] y tc
ch quyn trong Hi nhn bt
quyn. C ngi dch khc:
n sau m dy cho n mt
mi.
[207]

Ngn tc nh vy nc,
qut tc gc tc nh chnh
tm thnh mun ni:
Dy o l ngay cho tr hoc
cho nhng k km thng minh
th h khng theo c. i
ca T H l dy hc phi c
tun t, tu theo trnh ca
mi ngi. C ngi hiu l:
Ging ngn m bit n gc,
ch bc thnh nhn mi c
nh th. Li c ngi hiu l:
o thnh nhn c ch nn
dy trc, c ch nn dy sau,
[208]

ta chng nn tun t m dy
sao? Bi ny ngha khng c
g cao xa m li khng minh
bch, mi ngi hiu mi khc.

Thi xa, sang hn g cng

xng l trm; t thi Tn Thu
Hong, ch vua mi c t
xng l trm. Ri nh Thng
suy, vua Tr bo ngc, b ch
hu l Pht dit m ln ngi, lp
nh Chu, (1122-256 hoc 221),
hiu V vng.
[on c nguyn vn l: Trm
cung hu ti, v d vn phng;
vn phng hu ti, ti ti trm
cung, li dch trong ebook
ngun ch c ba ch: Bn thn
trm. Xin tm b sung: ()
[209]

c ti, khng phi ca dn;

mun dn m c ti, ti l
ti trm (vng tr dn).
(Goldfish).

Cu u ny c ngi hiu
l: V vng em ca cng
pht cho dn, nhng ngi
thin c thng nhiu, nn
ho ra giu c. Hiu nh vy
cng c l, nhng khng lin
tip vi my cu sau bng hiu
nh chng ti dch.
[210]

T Thi cng, tc Khng

T Nha. (Goldfish).
[211]

C sch chm cu: S

trng dn, thc, tang, t v
dch l: ch trng n vic ca
dn nh lng thc, tang l, t
t.
[212]

[213]

Ng sai. (Goldfish).

[214]

Ng sai. (Goldfish).

[215]

Ng sai. (Goldfish).

Trong cc bi di, trong

ebook ngun khng c bi no
c gch di. (Goldfish).
[216]

Thit ngh hai bi I.12 v

II.5 nn sp chung vi cc bi
ni v l v nhc di th phi
hn. (Goldfish).
[217]

Nn k thm bi XV.10:
Khng t ch trng cm Trnh
thanh v Trnh thanh dm.
(Goldfish).
[218]

Bi II.21 cng c dn kinh

Th (ni v o hiu).
(Goldfish).
[219]

[220]

Ng sai. (Goldfish).

[221]

Ng sai. (Goldfish).

Ebook ngun khng in

ng, ti tm sa li. (Goldfish).
[222]

S 15 ny do ti ghi thm.
(Goldfish).
[223]

Ebook ngun chp l:

XX.22, 23. (Goldfish).
[224]

Trong b Nho gio, c

Trn Trng Kim vit nh sau:
S bin ho ca Tri nh s
m s ng, m o Tri l c
qua li mi: Nht hp nht tch
v chi bin, vng lai bt cng v
chi o
: Mt m mt ng gi l
bin, qua li khng cng gi l
o. (Dch: H-t thng).
Nhng trong b Chu Dch, c
Phan Bi Chu li chp l:
Nht cp nht tch v chi bin,
vng lai bt cng v chi thng
[225]

, v
c ging l: V kh m m c
khi khp, v kh dng m c
khi m; mt ng va khp,
m mt ng lin m ngay;
mt pha va m, m mt pha
lin khp li, khp khp m m
thay i nhau hoi. Th l gi
bng bin
. Nht
cp va vng, lin c nht tch
lai, nht tch va vng, va c
nht cp lai, vng vng lai lai
chng bao gi cng tn, thi gi
bng
thng
.

Trong b Kinh Dch o ca

ngi qun t, c Nguyn Hin
L chp l: Nht hp nht tch
v chi bin, vng lai bt cng v
chi thng, v c dch l: Mt
ln ng, mt ln m gi l
bin, qua li khng ngng gi l
thng. (Goldfish).

Ch phong kin ca
chu u thi Trung c (th k
th su ti th k 13 sau Cng
nguyn khc hn vy, khng do
cc vua thit lp m n t ln
ln thnh hnh. Thi , Anh,
Php, v nn xm ln ca
cc r Germain, Visigoth,
Normand, suy ln i, triu nh
khng bo v c cc thnh
th, che ch c cc qu tc;
cc cng tc, hu tc phi
v in trang sng v t bo v
ly. Cc nng dn qui t chung
[226]

quanh h, tng h rung t, t

t di quyn h c h
che ch, do h t chc c
qun i, xy thnh, p ly,
o ho chng vi gic, h
t tc v kinh t, h ta nh
cc s qun ca ta. Ln ln h
lin kt vi nhau, mnh ln, hn
triu nh, c khi che ch nh
vua, gio hi v la ngi
a ln lm vua na.

(ng thp) theo thuyt l

ch (tt) vit lm, cn ch
(dch) chnh l (dic), hai ch
c ging nhau.
[227]

Coi cun Kinh Dch ca ti

cha in.
[228]

Thi ch hng qu tc
mi c nh xe (iu khin
chin xa).
[229]

Cu cui ny, Lm Ng
ng dch l: ng ng ch
coi mnh l mt ngi con hoc
mt quan triu nh, v theo
Lm, cn nhiu cch hiu khc,
u khng xui.
[230]

Nhan Trc Chu: nguyn

vn l:
. Ch , Thiu
Chu c l tru. (Goldfish).
[231]

Tc Thn (bn ngun chp

l Tc Thn, di cng vy),
nguyn vn l:
. (Goldfish).
[232]

Cu ny ti ngha, chng ti
hiu theo Lm Ng ng, c
ngi dch l Nhng ngi
chng ta phi nh chng qu
bn nm k, v n ng v n
b trong thnh u quyt ch
theo vua V. V ny khng
chp trong Lun ng, khng r
s thc ra sao, nn tn nghi.
[233]

T M Thin hai ln chp

li than th ny, mt ln
trang trn, mt ln y; hai
ln li ch khc nhau t ch. Ti
b ln trn, v ln y hp
v i Lun ng hn. V li ln
trn, Khng t cha thc mun
v L, cn bn ba thm t nm
na.
[234]

Thnh Ph (bn ngun

chp l thnh Phu): nguyn vn:
. (Goldfish).
[235]

Li trong sch Trung Dung.

(Goldfish).
[236]

C l c Nguyn Hin L
mun ni na u tit Tnh
tng cn trong chng IV:
Tnh (bn ca Nxb Thanh Nin
nm 2004, cun 2, tr.75-77.
(Goldfish).
[237]

Tt c nhng nm sanh ny
u phng chng, khng chc
chn lm.
[238]

Coi hai b Mc hc v
Tun t ca chng ti, cha in.
[239]

Trong i cng trit hc

Trung Quc ch thch nh sau:
Kinh Thi gm ba phn: phong
(cc bi ca dao ca bnh dn),
nh (cc bi ht dng trong yn
tic, t l), tng (cc bi tng
c cc vua i trc).
(Goldfish).
[240]

Trong i cng trit hc

Trung Quc ch thch nh sau:
Sau v t sch i Tn, ti
i Hn, cc hc gi theo
nhng kinh ca bn bc s nh
Tn truyn li, gi l Kim vn.
Ri L Cung vng, con Cnh
, tm thy mt b kinh Th
vit bng c vn trong vch
nh c ca Khng t, Khng
An Quc, chu 12 i ca
Khng t, em so vi b kinh
Th kim vn m son li, thnh
ra thm mt phi na: phi C
[241]

vn. n cui i Ty Hn,

bn Lu Hm t ra Thi c
vn, L c vn, Xun Thu c
vn, nhng ngi ta cho l gi
di,
khng
ng
tin.
(Goldfish).

Chng 20 sch Trung

dung c mt on din :
Ai cng hi v chnh s.
Khng p: Chnh s ca vua
Vn, vua V chp trong sch
v, h ngi kh cn th chnh
s y thi hnh, ngi kh mt
th chnh s y ng tt; o c
ca ngi lm cho chnh tr
mau c kt qu () cho nn
lm chnh tr ct ngi (
nhn o mn chnh c vi
chnh ti nhn). Cu nhn o
mn chnh ngha cng ging
[242]

cu nhn nng hong o

(ngi ta c th lm cho o
rng ln ln) trong bi XV.28
(Lun ng).

Hi vn quc sau Th chin

th nht cng qui nh s trng
ti cc tu chin m mi cng
quc nh M, Anh, Php,
Nht c quyn c ng
[243]

Thi i thn cha c

ngha l c ln nh ngy nay;
c ln hi gi l i phu.
[244]

Coi i cng trit hc

Trung Quc Quyn h,
tr.691.
[245]

Chng ti xin nh chnh:

do tri la Chng ti dn
chng trong b Mc hc, phn
II, chng VII (cha in).
[246]

[247]

Khng c c nhc.

Chng ny chng ti
dch li, khng theo bn dch
nm 1966.
[248]

Nhng ch trong du ngoc

ny, chng ti thm v.
[249]

Trong Lun ng, cn bi

XIX.1 ca T Trng cng ni
v k s: Thy nguy khng tic
n sinh mng, c giu sang
th ngh n ngha l, khi t t
ngh n knh, gp vic tang
ngh n xt thng, k s c
nh vy l kh ri.
[250]

Chng ti thm bt, sa

i mt cht.
[251]

[252]

Coi b Lun ng ca ti.

Thi y ht thi ca
Pht Thch ca. Kinh Majjhima
Nikaya chp:
C ngi hi Pht: -Mt c
Pht thnh chnh qu ri,
sau khi cht c cn na hay
khng?
Pht p: -D sao khi cht ri,
c cn Pht na hay khng,
khng quan h g. Ch c mt
iu r rt l: c sinh, c t v
c nhng ni au kh; ta ch
dy cho bit ci cn nguyn
[253]

lm cho au kh v tr con
ng i n gii thot Ta
khng ni sau khi cht, Pht
cn na hay khng l bi iu
khng quan h g n o ta
dy l a n ch tiu dit ht
tnh dc m lm cho c yn
vui, n c Nit bn.

Chng ta nn nh thi
ting qu tr ngi cht.
[254]

o tam tng chp trong

sch Nghi l, i Hn mi xut
hin.
[255]

Coi bi Vi nt s lc v
sch Lun ng ca Gin Chi
Tp ch Phng ng s 10
thng 4 nm 1972.
[256]

Cch nh s bi trong
cun Lun ng do c Nguyn
Hin L gii thiu v ch dch
cng c vi chng (thin) ch
khc vi cch nh s bi trong
cun Nh gio h Khng ny.
(Goldfish).
[257]

Tc hc nhi bt ym, hi
nhn bt quyn (Hc nhi 2).
(Goldfish).
[258]

Xem Phn c thm cui

eBook. (Goldfish).
[259]

Lng H Hng (bn ngun

chp l lng H Hng),
nguyn vn ch Hn l
.
Hai ch ny, trong cun Lun
ng, c Nguyn Hin L dch
l: lng H. (Goldfish).
[260]

Nh vy m ng khng khi
no ti nc Chu th cng l
tht! C l ng cho rng thin
t nh Chu hon ton bt lc,
phi tm mt ng vua ch hu
thay? Nu qu vy th ng
cch mng lm, trc Mnh
t trn 150 nm. Mnh t bo
Lng Hu vng: Ai khng
thch git ngi th thng nht
c thin h, ngha l ai c
c nhn th s lm thin t,
ch khng cn l hu du nh
Chu.
[261]

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L dch nh sau:
Vua lm ht o vua, b ti
ht o b ti, cha ht o cha,
con ht o con. (Nhan Uyn
11). (Goldfish).
[262]

R bi ny c ngha l
phn bit phi tri.
[263]

Li ng tht nhn, so vi li
T L li cng ni bt ln.
[264]

Cu ti ao c nh vy l
li ca c Nguyn Hin L.
(Goldfish).
[265]

Cc hc gi i Thanh cho
rng b Lun ng xut hin
khong mt th k sau khi
Khng t mt.
[266]

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L dch nh sau:
Khng t n ho m nghim
trang, oai v m khng d dn,
cung knh m th thi.
(Goldfish).
[267]

C sch ging l khng c

t dc.
[268]

[269]

k.

C sch ging l khng ch

Nguyn vn: Tin hnh k

ngn, nhi hu tng chi, trong
Lun ng c Nguyn Hin L
dch nh sau: Lm trc iu
mnh mun ni ri hy ni
sau. (Goldfish).
[270]

Bi V Linh cng 40,

trong
cun Lun ng c
Nguyn Hin L dch l: Li
ct din t th thi.
(Goldfish).
[271]

Nh Bi: ch Hn l
,
trong cun Lun ng, bi
XVII.20, c Nguyn Hin L
phin m l Nh B. (Goldfish).
[272]

Coi ch thch sau. [Trong

c u n Khng t cng ca c
Nguyn Hin L (v sau gi tt
l cun Khng t) c on:
Theo T M Thin ()
Khng t ku T L li bo:
Kinh Thi c cu: Chng phi
con t ngu, chng phi con h
m lang thang ng vng
(ng ngh ti cnh ca thy tr
lc ). o ca ta sai chng,
m sao ta phi gp cnh ny?.
(Goldfish)].
[273]

. Xin so snh vi on sau

y trong cun Khng t:
Trong khi ng ng mt mnh
ca ng, c ngi trong
thy, i bo cho T Cng:
ca ng, c mt ngi trn
ging vua Nghiu, c ging Cao
Dao, vai ging T Sn, nhng
t lng tr xung th km vua
V ba tc, c v bn khon lo
lng nh con ch nh c tang.
T Cng li ca ng kim
thy, k li chuyn . Khng
t bo: Hnh dng ta ngi
[274]

no t khng bit c ng
khng, nhng bo ta ging con
ch nh c tang th ng qu.
(Truyn ny khng thy chp
trong Lun Ng).
Con ch hoang: nguyn vn
trong S K ca T M Thin,
thin Khng T Th Gia l:
Tang (hoc tng) gia chi cu
. C l y c Nguyn
Hin L c ch l tng,
c ngha l mt, nn dch l
con ch hoang; cn trong
cun Khng t, c l c c

ch l tang nn dch con

ch nh c tang (Goldfish).

Ba truyn ny ti nh
chng.
[275]

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L dch nh sau:
Lm c bc thnh vi nhn
th ta u dm. Bt qu ta hc
lm (thnh, nhn) m khng
chn, dy ngi m khng mt,
ch c th gi c nh vy m
thi. (Goldfish).
[276]

Cng Ty Hoa (
), h
l Cng Ty, tn l Xch ( ),
t l T Hoa ( ), cng xng
l Ty Hoa. Trong bn ngun
(v on dn bi Thut nhi 33
trong Khng t) chp l Cng
Tn Hoa. (Goldfish).
[277]

V vi: ch vi y l , c
ngha l tri, ch khng phi l
, c ngha l lm. (Goldfish).
[278]

Ngoi cch hiu ny, trong

cun Lun ng, c Nguyn
Hin L cn nu thm hai cch
hiu na: - Ngi con c hiu
th thn trng mi vic, khng
lm g cho cha m phi lo, duy
c bnh tt l khng d phng
c (). Ngi con m lo
cho cha m bnh tt () l
ngi con c hiu. (Goldfish).
[279]

Hiu theo Phan Bi Chu

Cc sch khc thng dch nh
sau: Nhng ch, nga kia,
ngi ta cng nui vy: Ch
khuyn m, giai nng hu
dng.
[280]

Cc sch thng dch l h

nghe c iu phi, Phan Bi
Chu thn trng ch dch st
nh vy.
[281]

Chng hn nhng cu: K

thn chnh, bt lnh nhi hnh;
k thn bt chnh, tuy lnh bt
tng (T L 6); Bt nng
chnh k thn, nh chnh nhn
h? (T L 13).
[282]

Ngy nay cc hc gi
Trung Hoa cho rng Lo t sinh
sau Khng t.
[283]

Lin Yutang The

importance of living Ch.IX.
[284]

V d lp: Chu Hi gii thch

l khng c vng. [Trong
c u n Lun ng, c Nguyn
Hin L dch l: khng bit
cch i ng i (c ngi
dch l: khng bit dch thn).
(Goldfish)].
[285]

Gia thn l k h s gip

vic cho mt i phu.
[286]

Thi nc L chia lm
bn phn, h Qu chim hai
phn ri, hai h Mnh v Thc,
cng l quyn thn, chim mi
nh mt phn, nay h Qu tham
lam mun chim lun ca nc
Chuyn Du v phn mnh na.
[287]

 ni: ngi qun gia,

ch khng phi ch nh. Vy
Nhim Hu khng th li
cho ch c.
[288]

My ch t m lo khng
l do ti ghi thm da theo cu:
Hu quc hu gia gi, bt
hon qu nhi bt hon qun,
bt hon bn nhi bt hon an.
Cu ny, trong cun Lun ng,
c Nguyn Hin L sa li
i ch ch qu v ch
bn cho nhau v dch l:
Ngi c nc c nh (tc p
phong ca i phu) khng lo
ngho thiu m lo s phn phi
khng qun bnh, khng lo t
dn m lo x tc khng yn.
[289]

(Goldfish).

V Chuyn Du cng thuc

v L.
[290]

Trong Lun ng, c

Nguyn Hin L dch l: Ta
khng mun ni g c.
(Goldfish).
[291]

V bi Tin Tin 2 , ng c
ni Nhan Hi c theo ng qua
Trn, Thi.
[292]

C sch ni Khng L cht

hi 50 tui, nu vy th khi
Nhan Hi cht, Khng t t
nht cng 70 tui, v 19 tui
ng mi c v. [Trong cun
Lun ng, chng II, tit: V L
Nhng nm cui (484-489),
c Nguyn Hin L bo: Con
ng, B Ng (tc Khng L) v
hc tr thn nht ca ng,
Nhan Hi, cht cch nhau t
nm trong khong ny. Trn
mng, nhiu trang ghi Nhan Hi
sinh nm 521 tr.T.L, mt nm
[293]

481 tr.T.L. Nu vy th Nhan

Hi th 41 tui, nm Nhan Hi
mt, lc Khng t 71 tui
v ang sng L. (Goldfish)].

C sch ging l: ch treo

thi, ch c ming m khng n
sao?
[294]

Trong cun Khng t, c

Nguyn Hin L bo: Theo
ti, trong s mn sinh, c ba
ngi yu qu ng nht, mi
ngi theo mt cch. Ba ngi
l: Nhan Hi, T L v T
Cng. (Goldfish).
[295]

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L bo: C nh
cho rng Khng t dn cu
khen T L. Nh vy c v
Khng t mu thun: chnh ng
dn cu , sao di li bo:
C g (hon ton) tt? Cho
nn chng ti on T L nh
Kinh Thi, t ph rng mnh
theo ng li khuyn trong
Kinh Thi, nn ngm hoi.
Khng t thy vy, nn lng t
ph xung. (Goldfish).
[296]

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L ch gii hai
ch trung th nh sau:
Trung l lm ht sc mnh; th
l suy lng mnh m bit lng
ngi, mnh khng mun iu
g th ngi cng khng mun
iu . Trong cun Khng t,
c bo rng c nhn gm c
trung v c th: Nhn l
trung, th, tc l o i vi
ngi, nhng ng thi cng l
o i vi mnh na: k dc
lp, k dc t; mnh phi mun
[297]

lp thn, thnh cng th mi c

th gip ngi lp thn, thnh
cng c. Nhn va l tu thn
va l i nhn, va l x k va
l tip vt. (Goldfish).

i ca bi th : Ch t
vt ca vin ngc Khu trng c
th mi b i c, ch ch
xu xa trong li ni th khng
sao sa c. Cng nh cu:
Nht ngn k xut, t m nan
truy.
[298]

Nguyn vn l:
. Ch ,
trong cun ny, c Nguyn
Hin L c l vong vi
ngha l: mt, cht, nn c dch
hai ch Vong chi l: Con
kh sng c; cn trong
cun Lun ng, c c l v
vi ngha nh ch v
l
khng, nn c dch hai ch V
chi l: V l!. (Goldfish).
[299]

C sch ging l: ngi gi

c yn lng v ta, bn b tin
ta, tr c an i ta.
[300]

Bn ngun vn gi cch vit

a danh theo li xa: V
thnh, Saigon, Tch thnh,
Khc ph, Sn ng Ngoi
ra, ch thy u vit l
thy. (Goldfish).
[301]

[302]

Mi nhn l tm thc thi

Trong cun Khng t, c

Nguyn Hin L gii thiu
thm su mn sinh pht biu
nhng t tng c ghi li
trong Lun ng. Su ngi
l: T Cng, T Trng, T
Du, Hu Nhc, T H v
Tng Sm. (Goldfish).
[303]

Trong cun Khng t, c

Nguyn Hin L bo: [on
ny] S k ca T M Thin
chp m Lun ng th khng
() Ti khng tin on . N
khng hp vi tinh thn ca
Khng t: qun t hnh k
ngha d, o chi bt hnh, d
tri chi h (XIII.7). Mt hin trit
nh ng, lm trn nhim v ri
cht l ngh, c g u m
bun. on v on sau
u trch trong S k ca T
M Thin (thin Khng t th
[304]

gia). (Goldfish).

Cc ch khc trn bia m

l : i Thnh Ch Thnh Vn
Tuyn Vng M
. (Goldfish).
[305]

[306]

Thi B 14.

Phim i
: ch
(phim), trn mng c bn chp
l (phim), c bn chp l
(phm). (Goldfish).
[307]

[308]

Nguyn vn l hc vn.

C 5 bi trn: Hc nhi 1,
6, 14, Vi chnh 11, 15, u bt
u bng hai ch T vit
:
Khng t ni. Phn ln cc bi
di cng vy. (Goldfish).
[309]

Kin : bn ngun chp l

vn , ti sa li theo li dch
l nghe. (Goldfish).
[310]

Theo Chu Hi: c sch c

l hnh. ngha cng vy.
[311]

(s): cc bn trn mng

chp l: . (Goldfish).
[312]

Tn t cho mt ngi khi

cht, tu theo hnh vi lc
sinh tin ca ngi .
[313]

(v): nhiu bn trn

mng chp l (vong) v ch
l dng nh ch
(v).
(Goldfish).
[314]

Ch vn y dch l:
lc ngh (tc l, nhc, x, ng,
th, s), cn trong cun Lun
ng c Nguyn Hin L dch l:
Thi, Th. (Goldfish).
[315]

Cu ny c sch dch l
cho ta sng nm chc nm
na hc thm o Dch,
nhng cc hc gi cho l
chp ln ch tt ra ng
thp, nn phi dch nh trn.
Nhng ti khng hiu mt ch
m sao chp lm thnh hai ch
c? M c lm th d lm ra
lc thp hn l ng thp.
[Trong cun Lun ng, c
Nguyn Hin L thay ch
tt
thnh hai ch ng
thp
v dch li nh sau:
[316]

Cho ta sng thm t nm na,

ti nm chc tui nghin cu
Dch ( bit l tin thoi) th
c th khng lm li ln. C
cn ch thm: Khng t ni
cu chc vo khong ngoi
40 tui () c ngi bo ()
ch dch [ ] chnh l ch dic
[ ] (cng), v chm cu nh
sau: Gia ng s nin tt d hc,
dic kh d v i qu h, dch
l: Cho ta sng thm t nm
na hc th cng c th
khng lm li ln. (Goldfish)].

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L bo bn ch
th nh bnh a cng c th
hiu l bt u p ni t t
bng, hiu nh vy th s so
snh c mnh hn: cng l
vic p ni, gn thnh cng ri
b, vi vic mi bt u m
vng ch tip tc, l do ta ht.
(Goldfish).
[317]

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L dch li l:
Nh vy l lm hi con ngi
(v T Cao cha hc c bao,
cha lm quan c). c
mun bo ngi b lm hi l
T Cao ch khng phi dn t
Ph (ging vi cch hiu trn
trang
http://www.shjyanjiu.com/web/vie
userid=1258464&lanmuid=93135
(Goldfish).
[318]

Trong cun Lun ng, c

Nguyn Hin L dch li nh
sau: Sinh ra m bit l bc
trn; hc ri mi bit, l bc
th; gp cnh khn nn ri
mi chu hc, li cn thp hn
na. Thp nht l gp cnh
khn nn ri m vn khng
chu hc; v ch thch: Ch
khn [ ], c ngi dch l dt;
chng ti ngh nn hiu l gp
cnh khn nn, chng hn khi
tht bi ri, m vn khng chu
hc trnh tht bi sau th
[319]

mi l ngu nht. (Goldfish).

Cu Ti ch nghe c hai
iu l do ti ghi thm
(trong cun Lun ng khng c
ch hai). (Goldfish).
[320]

Ch dch , trong cun

Lun ng v cun Khng t, c
Nguyn Hin L theo Nham S
C, c l d; v bn ch Hin
hin d sc c dch li nh
sau: Tn trng ngi hin, coi
thng sc p. (Goldfish).
[321]

C sch ging l: suy t

vic gn ra vic xa.
[322]

Nguyn vn: Thc hu

quyn yn?, c sch dch l:
Ci g phi b li sau.
[323]

Li ca T H, trong cun
Lun ng, c Nguyn Hin L
dch li nh sau: Ngn Du (T
Du) ni sai ri. o ca ngi
qun t, ci g nn dy trc?
Ci g sau m khng dy? V
nh cy c, c nhiu loi khc
nhau. o ca ngi qun t
u c th vu hoc c? (giu
iu chnh m dy iu ph).
Bit theo th t, iu no dy
trc, iu no dy sau, ch
nu cng dy mt lc c ngn
ln gc th ch thnh nhn mi
[324]

theo c. (Goldfish).

Phn c thm ny l do
ti b sung. (Goldfish).
[325]

Tng Tch l cha ca Tng

Sm (Tng t), c hai u l
ngi hin, ni ting nht l
Tng Sm.
[326]

Li ni nhn. Trong s mn
, Tng Tch chc khng
nh tui hn Khng t bao
nhiu.
[327]

 ni: c ti m khng
c dng.
[328]

Cc ch hu thi ch
c php c ngn c chin xa;
Thin T mi c c vn c.
[329]

[330]

Tc Nhim Hu.

[331]

Tc l mt nc rt nh.

Ngha l bc ti gii hn
mnh.
[332]

[333]

Tc Cng Ty Hoa.

o Huyn oan l l phc

rng, di, mu huyn; chng
ph l m l ca s v i phu.
(Phan Bi Chu cho oan l m
min ca vua ch hu v dch
l: c ngi i m min, i
m chng ph th Xch ti xin
lm mt tiu tng).
[334]

Tng l chc quan nh coi

vic l. Tiu tng l mt v
tng nh.
[335]

[336]

Tc Tng Tch.

Nguyn vn: qun gi,

ngha l ngi ti tui lm l i
m (l gia quan): thanh nin ti
20 tui th lm l .
[337]

[338]

ng t l a tr con.

Nghi l tn mt con sng

L V Vu l mt ci n
t, ni cao, trng nn mt
m.
[339]

[340]

[341]

Tc bi 2 v bi 3.
(Goldfish).
[342]

[343]

Chng ti in ch ng.

[344]

[345]

Tc bi XVI.2 v bi
XVII.3. (Goldfish).
[346]

[347]

Chng ti in ch ng.

Nguyn vn: Cng nhi k

chi, thng nhi l chi. Ngha l:
(ngi m t) g kn ra thnh
si, nh si li thnh lng.
[348]

T Truyn chp l Trn

Hng. Trn Hng cng th T
Gin cng vi Hm Ch. c
Gin cng yu, Hm Ch nh
tm tng kh Trn Hng.
c Trn Bo cho bit nh
y, Trn Hng bn git Gin
cng m a ngi khc ln
ngi, gi l Bnh cng. [Tn
nhn vy ang xt, theo trang
http://baike.soso.com/v29063036.
t h T Truyn v Lun Ng
chp l Trn Hng
. Do c
m ca Trn v in tng t
[349]

nn Trn Hng cn vit l in

Hng
; trong S k, v trnh
dng ch Hng (Hn Vn l
Lu Hng) nn ci tc thnh
in Thng
. (Goldfish)].

T Thch
: Trong c ba
cun Nh gio h Khng, Lun
ng, Khng t, c Nguyn Hin
L u khng ni n nhn vt
vt ny. (Goldfish).
[350]

[351]

cn.

Mi qun nng ba mi

Ng T T c ln can
Ng vng Ph Sai ng nh
T m phi dit Vit. Ng
vng khng nghe. Sau v thi
t Ph gim pha, Ng vng bt
Ng T T phi t st, ri cho
em thy tri sng.
[352]

Khng T khng ni r ra,

nhng c xt nhng im ny:
ng coi Nghiu, Thun l nhng
v thnh, khen thi Nghiu,
Thun l hong kim thi i;
khen Nghiu, Thun khng
truyn ngi cho con m cho
ngi hin; th chng ta bit
rng ng khng a ch qun
ch truyn t ca nh Chu m
mong c mt ch truyn
hin, nhng thi ng, khng
th no khuyn cc ng vua b
ch truyn t c, nn ng
[353]

nh a thuyt Chnh Danh

ra, sa i c phn no
ci xu ca ch truyn t.

Trong Li ni u cun
Khng T, c Nguyn Hin L
bo: cun i hc ca
Tng T (mt mn sinh c
trc truyn), ngay trong on
u ni v vic tu thn t
gia, tr quc, cng c mt
ti cho khng phi l ca
Khng t m ca Tng t, tc
tr tri ti cch vt, v trong
Lun ng ng khng h ni ti
s cch vt. (Goldfish).
[354]