LBAP Gorazde

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET
OPINE GORADE
2011
LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

2011, Lokalni akcioni plan za biodiverzitet optine Gorade (LBAP)
Radni tim za izradu LBAP-a:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Asima Dambegovi, koordinator, opina Gorade

Rasim Kazagi, opina Gorade
Fahrudin Koo, opina Gorade
Mirsad Pezo, opina Gorade
Orhan Softi, opina Gorade
Fadil Salkovi, opina Gorade
Amela Huseinovi, opina Gorade
Nermana Sofovi, Bonjako planinarsko drutvo (BPD) Magli, Gorade
Sadik Silajdi, JKP 6.Mart, Gorade
Zijo Terovi, Sportsko ribolovno drutvo, Gorade
Interesne grupe:
1. Uanovi Mubera, Ministarstvo urbanizma i ekologije Bosansko podrinjskog kantona
Gorade (BPK Gorade)
2. Drakovac Ramiz, Lovako drutvo Gorade
3. Dihani Nudeim, JP Bosansko- podrinjske ume Gorade
4. Kunovac Edin, Turistika zajednica BPK Gorade
5. Lejla ivi, JP RTV BPK Gorade
6. Dedagi Ferida, Pobjeda Rudet d.d. Gorade
7. Avdo Muslimovi,Udruenje poljoprivrednika BPK Gorade
8. Sudo eljo, Kajakaki klub BUK, Gorade
Zainteresovane strane:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Mesne zajednice
kole
Lokalno stanovnitvo
Lokalni mediji
Susedne optine
Privredni subjekti
Ekspert/regionalni koordinator za LBAP:

Aleksandra Mladenovi, magistar biolokih nauka
Regionalni centar za ivotnu sredinu za Centralnu i Istonu Evropu, Kancelarija u Bosni i
Hercegovini, FO Banja Luka: Viktor Bjeli, projektni menader
Ovaj dokument je pripremljen u okviru projekta : Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni odrivi
razvoj na Zapadnom Balkanu (Akcioni planovi za biodiverzitet u jugoistonoj Evropi), kojim je
rukovodio Evropski centar za zatitu prirode (ECNC European Center for Nature Conservation), u
saradnji sa Regionalnim centrom za ivotnu sredinu za Centralnu i Istonu Evropu (REC CEE Regional
Environmental Center for Central and Eastern Europe), a koji je finansiran od strane Ministarstva
spoljnih poslova Finske.
SADRAJ
PREDGOVOR ............................................................................................................................... 4
REZIME ...................................................................................................................................... 5
UVOD ........................................................................................................................................ 8
o
Zato je biodiverzitet vaan za opinu Gorade? ................................................................... 8
o
Zakonski i institucionalni okvir .......................................................................................... 12
VIZIJA ..................................................................................................................................... 14
TRENUTNA SITUACIJA ............................................................................................................... 14
o
Geografski poloaj .......................................................................................................... 14
o
Karakteristike reljefa ....................................................................................................... 14
o
Geoloke i pedoloke karakteristike ................................................................................... 15
o
Hidroloke karakteristike.................................................................................................. 15
o
Klimatske karakteristike................................................................................................... 15
o
Stanovnitvo .................................................................................................................. 16
o
Privreda ......................................................................................................................... 17
o
Infrastruktura ................................................................................................................. 18
o
umsko bogatstvo .......................................................................................................... 18
PROBLEMI I MOGUNOSTI BIODIVERZITETA ................................................................................ 20
o
Specifinosti biodiverziteta Bosne i Hercegovine .................................................................. 21
o
Diverzitet pejzaa i ekosistema BPK Gorade i opine Gorade .............................................. 22
o
Diverzitet stanita i vrsta u BPK Gorade i opini Gorade .................................................... 30
MOGUNOSTI KORIENJA I PROBLEMI VEZANI ZA BIODIVERZITET U OPINI GORADE ................. 33
o
SWOT analiza ................................................................................................................. 33
PRIORITETI .............................................................................................................................. 37
o
Zatita rijeke Drine ......................................................................................................... 37
o
Ouvanje genetskog fonda autohtonih vrsta voa ................................................................ 37
o
Zatita umskog bogatstva............................................................................................... 38
ZADACI I CILJEVI ...................................................................................................................... 39
CILJEVI I INDIKATORI ............................................................................................................... 44
LITERATURA ............................................................................................................................. 51
IDENTIFIKACIJA AKCIJA I SREDSTAVA ZA ZATITU BIODIVERZITETA ............................................. 52
o
Jednogodinji akcioni plan ................................................................................................ 52
o
Petogodinji akcioni plan .................................................................................................. 53
PREDGOVOR
Potovani sugraani,
U za nas najljepem dijelu Bosne, na zelenim talasima Drine, okruena prekrasnim
obroncima Jahorine naa Opina Gorade zasluuje da bude ekoloka oaza.
Dokument Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opine Gorade nastao je u okviru
projekta Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni odrivi razvoj na Zapadnom Balkanu,
kojim je rukovodio Evropski centar za zatitu prirode (ECNC-European Centre for Nature
Conservation),
uz
partnersku
podrku
Regionalnog
centra
za
okoli
(REC-Regional
Environmental Center) i finansijsku pomo Ministarstva za spoljne odnose Vlade Finske.

Meunarodna javnost je prepoznala da je ovaj kraj veoma bogat kako biljnim, tako i
ivotinjskim svijetom, netaknutom prirodom i pomogli nam da sagledamo probleme,
napravimo strategiju kako da rjeimo te probleme i zaustavima neopravdano unitavanje
bogatstva kojim raspolaemo.
Nadamo se da e i vama ovaj dokumenat pomoi da bolje upoznate sve ono to nas
okruuje i svojim aktivnostima doprinesete da se ono ouva za sve nas i za generacije koje
dolaze.
Va Naelnik
mr. Muhamed Ramovi
Gorade, 2010
REZIME
Opina Gorade se nalazi u jugoistonom dijelu Bosne i Hercegovine i u sastavu je Bosansko podrinjskog kantona Gorade (BPK Gorade), ije je administrativno, politiko, ekonomsko i kulturno
sredite. Granii se sa opinama Foa Ustikolina, Pale - Praa koje su u sastavu BPK Gorade, kao i sa
opinama iz Republike Srpske: Pale, Novo Gorade i ajnie. U svom sastavu ima 20 mjesnih zajednica
od ega su etiri gradske, tri prigradske i 13 ruralnih mjesnih zajednica. Ukupna povrina koju zauzima
je 252 km2, od ega gradsko jezgro zauzima 8 km2.
Gorade se nalazi u dolini rijeke Drine s graninim planinskim masivima koji se pruaju u pravcu istokzapad du toka rijeke, pa teren uglavnom karakterizira izraena reljefnost i ocjeditost. Rijeka Drina je
najvei hidropotencijal na podruju opine Gorade. Pored rijeke Drine na podruju Opine nalazi se i
Osanika rijeka, Podhranjenski potok i niz drugih manjih pritoka rijeke Drine. Interesantno je da u selu
Boguii postoji izvor mineralne vode (kiseljak) kao i na Mravinjcu (koji je malo loije kvalitete od
navedenog u Boguiima). Gornji tok rijeke Drine, jo uvijek sauvan od svih zagaivaa, to je osnovni
preduslov da pored ravniarskih vrsta ive i najzanimljivije salmonidne vrste riba (pastrmka, lipljan,
mladica). Raznovrsnost ribljim fondom, izrazito bogatstvo mladicom i drugim vrstama ribe, briga o
aktivnoj zatiti ovih vrsta, dovela je do formiranja sportskih ribolovnih drutava, koje egzistiraju na
ovom prostoru.
Naglaen stepen bio i geodiverziteta, te preplitanje razliitih klimatskih tipova na ovom podruju su
uticali na visok stepen biodiverziteta. Priroda je tako bogato obdarila podruje opine Gorade i itave
regije brojnim fenomenima, tako da i nauno-istraivake vrijednosti imaju svoju punu opravdanost.
Mnoge lokacije mogu da poslue kao mjesta ''kole u prirodi'' za uenike osnovnih i srednjih kola.
Pogodne su za odravanje terenskih ekskurzija studenata umarstva, geografije, biologije, geologije.
Tokom rada na izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet opine Gorade, kroz niz konsultacija
meu lanovima radnog tima i diskusijama odranim na sastancima irih zainteresovanih strana, kao i
na osnovu smernica koje su lanovi radnog tima dobili tokom treninga, definisana je VIZIJA vezana za
zatitu i odrivo koritenje bioloke raznovrsnosti opine Gorade:
Ouvana bioloka raznovrsnost na podruju opine Gorade, odrivo korienje usluga
ekosistema, sa posebnim akcentom na prirodne vrijednosti rijeke Drine, autohtonih stanita i
vrste biljnog i ivotinjskog svijeta koji su povezani sa Drinom kao najvanijim prirodnim
dobrom u opini.
U skladu sa postavljenom vizijom, u Lokalnom akcionom planu za biodiverzitet definisani su ciljevi i
aktivnosti, kao i mjere koje e opina Gorade preduzimati kako bi se vremenski pribliila datoj viziji.
lanovi radnog tima opine Gorade su prepoznali i definisali razloge za ouvanje biodiverziteta ovog
kraja. Biodiverzitet je vaan za opinu Gorade prije svega zbog ljudskog zdravlja i dobrobiti, jer
bioloka razovrsnost obezbjeuje zdravu hranu, izvor je svjee vode za pie, preiava zrak i vodu i
znatno smanjuje tetne uticaje industrije. Zatim tu je znaaj i kroz duhovne i kulturne vrijednosti, jer
pod uticajem lokalnog biodiverziteta nastaje i identitet kulturnog naslijea i podstiu se kulturna i
duhovna tradicija itavog drutva. O istoriji Podrinja u rimsko doba govore kako pisani tako i materijalni
izvori. Ostaci rimskih naselja otrkiveni su oko Gorada i Viegrada, a na osnovu epigrafskih nalaza
pretpostavlja se da je u okolini Gorada bio stacioniran pomoni odred rimske vojske koji je titio prelaz
preko reke i vjerovatno rudnike u ovoj oblasti. Kroz pro-biodiverzitetsko poslovanje stvaraju se
mogunosti poboljanja ekonomskog stanja lokalne zajednice. Rijeka Drina je oduvek bila glavna
raskrsnica, odnosno saobraajna arterija na podruju istone Bosne. Povoljan geografski poloaj i putna
infrastruktura omoguavaju dolazak investitora i poveavaju mogunosti odrivog koritenja usluga
ekosistema za ostvarivanje dobrobiti Opine.
Stari tradicionalni zanati, proces proizvodnje zdrave, organske hrane, bez upotrebe pesticida, poljski
radovi (npr. koenje trave, mljevenje ita u starim mlinovima itd.) kao vid rekreacije predstavljaju
perspektivni razvoj novih turistikih programa. S toga su vani lokalni idejni projekti i stav lokalne
zajednice, koji mogu za cilj da imaju stimulaciju seoskog turizma uvaavajui pri tom realnu ekonomsku

situaciju, odrivost projekta na dui period, a sve u skladu sa uslugama koje ekosistemi pruaju u cilju
zadovoljavanja najireg obima potreba stanovnitva i posjetilaca Opine Gorade.
Na teritoriji opine Gorade, a ni na teritoriji itavog Bosansko-podrinjskog kantona, ne nalazi se ni
jedno zatieno podruje.
S obzirom da ne postoje pisani dokumenti vezani za biodiverzitet na opini Gorade, u tekstu su
navedeni podaci koji su do sada objavljeni u dokumentima na federalnom nivou za Federaciju Bosne i
Hercegovine (Nacrt Prvog nacionalnog izvjetaja Bosne i Hercegovine za Konvenciju o biolokoj
raznolikosti), odakle su ekstahovani literaturni podaci vezani za opinu i BPK Gorade. U akcionim
planovima za biodiverzitet opine Gorade predviena je revizija datih podataka, koji bi se uskladili sa
stanjem u opini Gorade i tipovima pejzaa i ekosistema koji su prisutni na teritoriji opine Gorade i/ili
BPK Gorade.
Prema Ekoloko vegetacijskoj rejonizaciji Bosne i Hercegovine (Stefanovi, V. et al., 1983) najvei dio
teritorije Bosne i Hercegovine pripada eurosibirsko-sjeverenoamerikoj regiji kontinentalnih dijelova, a
manji dio mediteranskoj ili sredozemnoj regiji, dok je samo u najviim planinskim podrujima
zastupljena alpsko-visokonordijska regija. Prema ovom Pregledu, Bosansko-podrinjski kanton Gorade
pripada Prelaznoj ilirsko-mezijskoj oblasti u Gornje-drinskom podruju i obuhvata tri rejona: Rogatiki,
Goradansko-foanski i ajniko-metrovaki.
Ovaj kraj je poznat po proizvodnji jabuke i jedini pisani dokumenat o vrstama tog voa je izaao prije
nekog vremena Autohtone vrste voaka istone Bosne mladog magistra Kenana Kanlia, u kojem
navodi da je veoma vanu ulogu odigralo osnivanje rasadnika jo davne 1903. godine i gde su
pobrojane i opisane sve vrste i sorte voa.
U blizini opine Gorade nalaze se nacionalni spomenik Sutjeska u kojem se nalazi i zatiena prauma
Peruica.
Generalno posmatrano, stanovnici opine Gorade imaju dovoljno ljudskih i prirodnih resursa da
realizuju akcione planove i projekte vezane za zatitu biodiverziteta. Povoljna klima, dobar geografski
poloaj, dobar kvalitet poljoprivrednog zemljita i ouvane autohtone sorte i rase, ouvani prirodni
resursi, koji su vaan preduslov za realizaciju preporuenih i predvienih aktivnosti u ovoj opini,
odnijeli su primat u odnosu na razvoj industrije koji sobom neminovno nosi negativne uticaje na
okruenje potovanjem principa zagaiva plaa izvren je pozitivan uticaj na razvoj svijesti
privrednih subjekata u ustanovljenom sistemu zatite ivotne sredine.
U opini Gorade postoji tradicionalno dobra saradnja izmeu optinskih struktura i civilnog sektora, koji
su do sada realizovali brojne zajednike projekte iz oblasti kulture, sporta, zatite ivotne sredine, sa
ciljem unapreenja razvoja opine i opteg drutvenog prosperiteta. Kroz ruralni odrivi razvoj i razvoj
agro-eko-turizma prirodni potencijali bi mogli vie da se iskoriste u smislu ekonomske
dobiti stanovnitva i opine. Veliki vodni potencijal, koji se prije svega odnosi na rijeku Drinu i njene
pritoke, moe podsticajno delovati na budui razvoj opine Gorade, u pravcu iskoritavanja ovog
potencijala za sport, rekreaciju, vodosnabdevanje, navodnjavanje poljoprivrednih povrina, ali i za
planiranje i izgradnju ribogojilita za vrstu mladice.
Sa druge strane, unutranje slabosti opine za uspjenu realizaciju projekta i aktivnosti koji se odnose
na zatitu biodiverziteta, ogledaju se u nepostojanju adekvatne prostorno-planske dokumentacije i u
neadekvatnoj provedbi postojeih zakona koji se odnose na zatitu ivotne sredine i zatitu prirode.
Evidentan je nedostatak sintetizovanih podataka koji se odnose na biodiverzitet opine Gorade,
nepostojanje integrisanih spiskova vrsta i stanita, to bi se kroz kroz inventarizaciju postojeih resursa
i njihovu aktivnu zatitu moglo rijeiti kroz definisanje Akcionih planova za biodverzitet opine. Veih
pretnji po biodiverzitet u opini Gorade nema, osim planirane izgradnje Hidroenergetskog sistema Buk
Bijela i Ustikolina uzvodno od opine Gorade, to bi dovelo do nestabilnosti u protoku vode u rijeci
Drini, a posredno i na promjenu sastava vrsta, koje su prisutne u ekosistemima vezanim za vodu, jer bi
dolo do poremeaja njihovih stanita. Takoe je jedna od realnih prijetnji vezana za oblast upravljanja
otpadom, zbog neregulisanih odlaganja, opet u smislu uticaja na vrste koje gube svoja stanita i koje
nemaju dovoljno vremena ni mehanizama da se prilagode nastupajuim loijim uslovima.

Jo jedan je problem u opini Gorade, koji nije prepoznat od strane zainteresovanih strana za
biodiverzitet, ali realno postoji i bie ga teko otkloniti u narednom dugoronom planiranju, a to je
postojanje miniranih podruja na teritoriji opine, koja se po pravilu nalaze u zonama u kojima je
najvea bioloka raznovrsnost. Iz bezbjednosnih razloga u takvim podrujima nee biti mogue izvriti
inventarizaciju postojeeg biodiverziteta, pa e se ukupna slika o vrstama, stanitima i ekosistemima u
opini Gorade dobiti na osnovu literaturnih podataka i pretpostavki, to e moda odstupati od realnog
stanja. Ipak, za vei dio podruja ove opine, a posebno vezano za rijeku Drinu, bie mogue napraviti
Akcione planove za biodiverzitet, koji e u narednom periodu, kad se stvore mogunosti, biti revidirani i
napravljeni novi usklaeni planovi sa potrebama stanovnitva i u skladu sa kapacitetima usluga
ekosistema.
Na osnovu analize raspoloivih mogunosti i trenutnih problema u opini Gorade vezano za zatitu i
ouvanje biodiverziteta, od strane zainteresovanih strana koje su bile ukljuene u proces izrade
Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet opine, kao najvei prioritet prepoznata je zatita bioloke
raznovrsnosti rijeke Drine, koja je ila kucavica za ovu opinu.
Povoljni klimatski uslovi i geografski poloaj pored rijeke Drine, plodno tlo, umsko bogatstvo i druga
prirodna bogatstva, pruaju mogunosti za razvoj turizma, posebno seoskog, ali i avanturistikog, za
sve koji vole odmor u netaknutoj prirodi i kampovanje. Uz rijeku Drinu postoje mnoge lijepe plae i
mjestima za kampovanje, a tu su i brdsko planinska uzvienja i festivali koji se tradicionalno
odravaju u opini Gorade i koji su prepoznati od strane domae i meunarodne javnosti kao
prostorno-vremenska spona razliitih naroda i kultura.
Problem koji je prepoznat kao prijetnja za biodiverzite rijeke Drine je nekontrolisano odlaganje otpada
na obalama rijeke. Kroz Akcioni plan za biodiverzitet opine Gorade bie predloena realizacija
aktivnosti koja e za cilj imati podizanje svijesti lokalnog stanovnitva i turista-posetilaca da brinu o
zatiti vrijednih stanita biljnih i ivotinjskih vrsta, koje su vezane za rijeku Drinu i iji opstanak zavisi
od njene ouvanosti. Posebno e akcenat biti stavljen na zatitu i unapreenje populacije mladice na
ovom prostoru, kroz razmatranje mogunosti za izradu mrijestilita ove endemine i ugroene vrste.
Sauvati genetsku posebnost autohtonih vrsta voa koje su karakteristine za na kraj je takoe jedan
od prioriteta na zatiti biodiverziteta opine. Ranije je napomenuto da je ovaj kraj poznat po proizvodnji
jabuke, za ije je unapreenje proizvodnje i ouvanje tradicionalnih sorti bilo znaajno osnivanje
rasadnika jo poetkom XX veka. U publikaciji Autohtone vrste voaka istone Bosne pobrojane su i
opisane sve vrste i sorte voa, to daje dobru osnovu za dalje unapreenje voarske proizvodnje.
Ovakav pristup pro-biodiverzitetskog poslovanja moe imati direktnog pozitivnog efekta na ekonomsku
situaciju u opini, a daljim razvojem i unapreenjem rasadnika gde bi se gajile odreene sorte voaka,
omoguava se i ouvanje agro-biodiverziteta.
Teritorija itavog Bosansko-podrinjskog kantona je uglavnom prekrivena umom. Poznato je da su ume
jedan od najveih faktora za ublaavanje klimatskih promena, koje su evidentne od lokalnog do
globalnog nivoa i prijete, izmeu ostalog, naruavanju biodiverziteta na svim nivoima. Sauvati ve
postojee umsko bogatstvo i formirati nove zasade koji e obogatiti ume, kao i plansko upravljanje i
koritenje, kako ume tako i umskih plodova, jo jedan je od prioriteta koji su uvrteni u ovaj
dokument. Problem u korienju umskog bogatstva predstavljaju minirana podruja, na kojima do sada
nije uraen inventar biodiverziteta, to e biti predmet interesovanja u nekim kasnijim revizijama ovog
Akcionog plana. Obilje umskih plodova i gljiva koji se mogu nai u umskim bezbjednim zonama
predstavljaju jo jednu od mogunosti za ekonomsko jaanje opine. Kroz realizaciju aktivnosti koje su
predloene u Akcionom planu za biodiverzitet opine Gorade, zainteresovanim sakupljaima e biti
predoene smjernice za organizovano i odrivo sakupljanje umskih plodova i gljiva, kao i ljekobilja koje
se moe nai u okruenju.
Da bi se predloeni prioriteti uspeno realizovali, potrebno je prije svega animirati izradu Prostornog
plana opine Gorade, ili kantona, kroz koji bi se definisale zatiene zone, s obzirom na to da do sada
ni u opini, ni u BPK Gorade, ne postoje odreena zatiena podruja prirode. Samo nakon
inventarizacije i odreivanja faktora ugroavanja, mogue je definisati naine aktivne zatite
biodiverziteta ovog podruja i dalje raditi na podizanju svijesti donosioca odluka, ali i direktnih korisnika
usluga ekosistema, da svoje aktivnosti usklade sa prirodnim kapacitetima podruja.

UVOD
Zato je biodiverzitet vaan za opinu Gorade?
Kroz projekat Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni odrivi razvoj na Zapadnom Balkanu, koji
provode ECNC- Evropski centar za zatitu prirode, kao rukovodilac i REC-Regionalni centar za okoli, kao
partner Opina Gorade je izabrana kao jedna od deset lokalnih zajednica, zajedno sa Opinom
Srebrenica iz Bosne i Hercegovine, da uradi Lokalni akcioni plan za biodiverzitet.
Biodiverzitet predstavlja sveukupnu prirodu to podrazumjeva ume, livade, vodu, biljke, ivotinje i
njihovu meusobnu razliitost. I ljudi su takoe dio bioloke raznovrsnosti i svi zajedno tvorimo nit
ivota koji nas okruuje. Koristi koje ovjek ima od prirode su mnogobrojne: hrana, pie, zrak,
graevinski materijali, sirovine za razne potrebe u industriji i sl. Ekosistemi sa veim biodiverzitetom su
otporniji na fiziko ugroavanje, prirodne katastrofe i invazivne vrste.
Meutim, zbog unitavanja pojedinih vrsta i sa slabljenjem raznolikosti, dolazi do naruavanja
biodiverziteta to za posljedicu ima niz problema. Da bi sanirali i izbjegli te probleme, za nau lokalnu
zajednicu zatita biodiverziteta je vana iz slijedeih razloga:
Prije svega zbog ljudskog zdravlja i dobrobiti, jer bioloka razovrsnost obezbjeuje zdravu hranu,
izvor je svjee vode za pie, preiava zrak i vodu i znatno smanjuje tetne uticaje industrije.
Slika 1 - Planinsko cvijee (Foto studio

Pre)
Opina Gorade se nalazi na obalama rijeke Drine, u sreditu njenog gornjeg toka, na istonim
obroncima planine Jahorine, na nadmorskoj visini 345 m to uslovljava blagu kontinentalnu klimu,
kratke zime i topla duga ljeta. Sam grad okruuju uzvienja Mijak na jugozapadu, Biserna na
jugoistoku, Samari na jugu, Gubavica na zapadu i Povrnica na sjeveru. Rijeka Drina i okolna brdovita
prostranstva pruaju stanovnicima Gorada i
posjetiocima brojne mogunosti za bavljenje sportom i rekreacijom. Tako na primjer planinarenje ima
svoju dugu tradiciju u Gornjem podrinju jer cijelu regiju opasuju visoke i srednjevisoke planine
Dinarskog morfosistema. Na terenima koji su ispresjecani makadamskim putevima, a nisu u funkciji
savremenog automobilskog saobraaja, postoje dobre mogunosti za razvoj planinskog biciklizma.

Izmeu ovih lijepih umskih predjela, prkosno i nekada plahovito protjee ljepotica Drina. Sam poloaj
Opine odredio je da se naselja i stanovnitvo koncentriu oko Drine i svoje aktivnosti istorijski vezuju
za ovu rijeku.
Rijeka Drina je najvei hidropotencijal na podruju opine Gorade. Pored rijeke Drine na podruju
Opine nalazi se i Osanika rijeka, Podhranjenski potok i niz drugih manjih pritoka rijeke Drine.
Interesantno je da u selu Boguii postoji izvor mineralne vode (kiseljak) kao i na Mravinjcu (koji je
malo loije kvalitete od navedenog u Boguiima). Gornji tok rijeke Drine, jo uvijek sauvan od svih
zagaivaa, to je osnovni preduslov da pored ravniarskih vrsta ive i najzanimljivije salmonidne vrste
riba (pastrmka, lipljan, mladica). Raznovrsnost ribljim fondom, izrazito bogatstvo mladicom i drugim
vrstama ribe, briga o aktivnoj zatiti ovih vrsta, dovela je do formiranja sportskih ribolovnih drutava,
koje egzistiraju na ovom prostoru.
Slika 2 - Splavarenje niz Drinu

(Foto studio Pre)
Splavarenje niz Drinu ima veliku tradiciju, nastalo je iz potrebe da se graa transportuje iz ume
nizvodno do strugara gdje je preraivana. Splav je neobino plovilo izgraeno od drvene oblovine. S
vremenom je izraslo u posebnu turistiku atrakciju Bosne i Hercegovine. Drina itavim svojim tokom i
pored jakih bujica i brze vode ima svoj prepoznatljiv mir, koji nikoga ne ostavlja ravnodunim, a
splavarenje
svemu tome daje jednu novu dimenziju intimnog druenja sa istoom prirode. Relacija na kojoj se vri
splavarenje je od Ustikoline do Gorada, duga je 22 km i traje od 5 do 6 sati zavisno od vodostaja rijeke
Drine. Tradicionalna manifestacija "Drina i Praa - nove turistike destinacije u BiH" ima za cilj promocija
turizma i turistikih potencijala na podruju Bosansko-podrinjskog kantona. Centralni dogaaj
manifestacije tradicionalno je splavarenje Drinom od Ustikoline do Gorada.
Promjene politikih granica koje su se vjekovima deavale du Drine, nisu osjetnije uticale na poloaj
cjelokupnog stanovnitva. Zemljoradnici su u ovom kraju Podrinja i zemlji Drini sijali sve vrste
itarica, a najee penicu, jeam, ovas i proso. Meutim, u ovom dijelu sredinjeg gornjeg toka Drine,
gde se nalazi Opina Gorade, nije bilo dovoljno ni pogodnih povrina za obradu, to je nepovoljno
uticalo na agrarnu proizvodnju. Ograniene mogunosti u proizvodnji itarica uputili su zemljoradnike da
potrae dopunske izvore hrane, najprije u koritenju raznog povra i voa, zatim u ribolovu, a naroito u
uzgoju svih vrsta domaih ivotinja. Zemljoradnika domainstva, iako danas dosta redukovana zbog
loih uslova i depopulacije sela, uvek su imala goveda, krave i volove (koji su nekada bili neophodni za
oranje), zatim svinje, ovce, koze i perad. Profesionalni stoari iz ovog kraja Drine nazivani su vlasima i
posjedovali su vea stada ovaca i po nekoliko konja za transport. Zahvaljujui uslugama ekosistema oko
Drine, po umama i livadama na obroncima brda i planina koje okruuju Gorade, domae ivotinje i
ljudi su uvijek nalazili dovoljno hrane i umskih plodova za vrijeme vegetacije, a za stoku je bilo
dovoljno sijena preko zime za ishranu.

Duhovne i kulturne vrijednosti, jer pod uticajem lokalnog biodiverziteta nastaje i identitet kulturnog
naslijea i podstiu se kulturna i duhovna tradicija itavog drutva. O istoriji Podrinja u rimsko doba
govore kako pisani tako i materijalni izvori. Ostaci rimskih naselja otrkiveni su oko Gorada i Viegrada,
a na osnovu epigrafskih nalaza pretpostavlja se da je u okolini Gorada bio stacioniran pomoni odred
rimske vojske koji je titio prelaz preko reke i vjerovatno rudnike u ovoj oblasti (Blagojevi, M. et al.,
2005).
Slika 3 - Arhiva (Foto studio Pre)

Razvoj specifinog seoskog turizma nema duu tradiciju iako za njega postoje uslovi na ovom podruju.
Posjetiocima Opine Gorade su esto najinteresantniji stari objekti graeni u tradicionalnom stilu,
narodne nonje, organska - zdrava hrana, to otvara nove perspektive u koritenju kulturnih vrednosti
ovog kraja, kroz restauraciju sada esto naputenih seoskih objekata koji su skoro u poluruevnom
stanju
i formiranje etno sela, kao posenih destinacija. Stoga se u razvoj ove grane ekoturizma mogu ukljuiti i
savremenije, iste i ureene seoske kue.
Naglaen stepen bio i geodiverziteta, te preplitanje razliitih klimatskih tipova na ovom podruju su
uticali na visok stepen biodiverziteta. Priroda je tako bogato obdarila podruje opine Gorade i itave
regije brojnim fenomenima, tako da i nauno-istraivake vrijednosti imaju svoju punu opravdanost.
Mnoge lokacije mogu da poslue kao mjesta ''kole u prirodi'' za uenike osnovnih i srednjih kola.
Pogodne su za odravanje terenskih ekskurzija studenata umarstva, geografije, biologije, geologije...
Kroz pro-biodiverzitetsko poslovanje stvaraju se mogunosti poboljanja ekonomskog stanja lokalne
zajednice. Rijeka Drina je oduvek bila glavna raskrsnica, odnosno saobraajna arterija na podruju
istone Bosne. Iz Sarajeva ka Drini vode putevi dolinom eljeznice, preko Foe, pa prema Goradu,
preko Romanije ka Glasincu, Viegradu, Jadru i Drinjai. Kao trgovako naselje Gorade se spominje
1379. godine kada se trgovalo sa Dubrovnikom i kada su Dubrovani imali svoje ispostave na svim
vanijim drumovima u ondanjoj Bosni, pa je takva ispostava postojala i na mjestu danaenjeg Gorada.
Vei znaaj Gorade dobija 1958. godine kada je izgraen put Gorade-Tjentite-emerno-GackoDubrovnik. Povoljan geografski poloaj i putna infrastruktura omoguavaju dolazak investitora i
poveavaju mogunosti odrivog koritenja usluga ekosistema za ostvarivanje dobrobiti Opine.
Stari tradicionalni zanati, proces proizvodnje zdrave, organske hrane, bez upotrebe pesticida, poljski
radovi (npr. koenje trave, mljevenje ita u starim mlinovima itd.) kao vid rekreacije predstavljaju
perspektivni razvoj novih turistikih programa. S toga su vani lokalni idejni projekti i stav lokalne
zajednice, koji mogu za cilj da imaju stimulaciju seoskog turizma uvaavajui pri tom realnu ekonomsku
situaciju, odrivost projekta na dui period, a sve u skladu sa uslugama koje ekosistemi pruaju u cilju
zadovoljavanja najireg obima potreba stanovnitva i posjetilaca Opine Gorade.
Dani jabuke je jo jedna manifestacija i ujedno specifian nain promovisanja turistikopoljoprivredno-kulturno istorijske i gastronomske ponude ovih prostora. Organizuje se zbog toga to je
Gorade osim po splavarenju, poznato kao voarski kraj u kome se uzgajaju autohtone vrste jabuka.
Osnovni cilj Dana jabuke je razvijanje novih turistikih proizvoda, podstrek razvoju poljoprivrede i
seoskog turizma, otvaranju malih porodino - preraivakih kapaciteta na bazi jabuke, otvaranje novih
hotelsko-ugostiteljskih objekata, podsticaj razvoju sela i stvaranju boljeg imida Gornjedrinskog kraja,
kao i stvaranju povoljnijeg okruenja za poduzetnike akcije to vie graana.
10
Slika 4 - Behar (Foto studio Pre)

Zakonodavni okvir
Bosna i Hercegovina ima veliki broj prirodnih vrijednosti koje imaju potrebu da budu zatieni nekim od
vidova zatite. Naalost, jo uvijek ne postoji dovoljno funkcionalan sistem zatite koji bi obezbijedio da
se rijetke i ugroene vrste i visokovrijedni prirodni pejzai stave u funkciju zatite, odnosno da se sa
njima postupa u skladu sa principima odrivog razvoja. U periodu kad je postojala Socijalistika
Federativna Republika Jugoslavija postojao je sistem zatite koji je, uprkos svemu, bio koliko toliko
funkcionalan, ali povrina zatienih podruja, kao i broj zatienih vrsta, bili su izuzetno mali. Danas je
situacija ak i nepovoljnija kada se uzme u obzir injenica da sistemska zatita biljnih i ivotinjskih vrsta
(izuzev zatite podruja) u praksi ne postoji, te da je povrina pod zatitom ak i manja nego to je to
bila u ranijem sistemu. Iako su jo 2002. i 2003. godine u Republici Srpskoj (RS) i Federaciji Bosne i
Herecegovine (FBiH) usvojeni prihvatljivi zakoni o zatiti okolia i prirode njihova primjena nije
zadovoljavajua, prevashodno zbog nepostojanja veine potrebnih podzakonskih akata koji bi omoguili
i praktinu primjenu zakona.
Federacija Bosne i Hercegovine oblasti zaite prirode i zatite ivotne sredine regulie slijedeim
zakonima: Zakon o zatiti okolia (okvirni) (Sl. novine FBiH br: 33/03), Zakon o zatiti prirode (Sl.
novine FBiH br: 33/03), Zakon o vodama (Sl. novine FBiH br: 70/06), Zakon o lovstvu (Sl. novine FBiH
br:04/06), Zakon o zatiti zraka (Sl. novine FBiH br: 33/03), Zakon o upravljanju otpadom (Slubene
novine FBiH 33/03), Zakon o fondu za zatitu okolia (Sl. novine FBiH br: 33/03), koji se u pojedinim
lanovima odnose i na zatitu biodiverziteta, ali kako je ranije navedeno, potrebno je sa ovim zakonima
uskladiti kantonalne zakone i donijeti niz podzakonskih akata, da bi njihova provedba u potpunosti
pomogla i u reavanju problema vezanih za zatitu biodiverziteta. Posebno je alarmantna situacija sa
zatitom vrsta i zatitom podruja obzirom da pri
resornom ministarstvu zaduenom za okoli u FBiH ne djeluje tzv. agencija za zatitu prirode (u RS-u
djeluje). Ovakva agencija je praktino djelovala sve do prije nekoliko godina (Zavod za zatitu kulturnog
i prirodnog naslijea BiH) i njene aktivnosti su, pored zatite kulturno-historijskog naslijea, bile
uglavnom usmjerene na poslove zatite prirode. injenica je da resorna entitetska ministarstva nemaju
dovoljno vlastitih kapaciteta, ali ni razumijevanja od strane ostalih relevantnih institucija, da bi
kvalitetno obavljali pomenute poslove.
Veliki problem predstavlja i nepostojanje Prostornog plana Federacije BiH (koji je u izradi), kroz koji bi
se olakala zatita biodiverziteta. Nadlenost po pitanju zatite ivotne sredine najveim dijelom pripada
Federalnom ministarstvu turizma i okolia, ali i drugim institucijama na nacionalnom, regionalnom i
lokalnom nivou.
Bosna i Hercegovina je potpisnica mnogih meunarodnih konvencija iz oblasti zatite ivotne sredine.
Konvencija o biolokoj raznovrsnosti je ratificirana 04.10.2002. godine. Ovo je temeljna konvencija koja
je zacrtala novu koncepciju zatite prirode, proirujui ovu djelatnost na ouvanje sveukupne bioloke i
krajobrazne raznolikosti i osiguranje odrivog koritenja prirodnih dobara. Konvencija odreuje bioloku
raznolikost kao raznolikost unutar vrsta, meu vrstama i meu ekolokim sistemima.
11

U skladu sa principima Konvencije o biolokoj raznolikosti, biodiverzitet BiH se temelji na raznolikosti
gena, raznolikosti vrsta i raznolikosti ekosistema i pejzaa. Specijski diverzitet (diverzitet vrsta) odlikuje
se najviim stupnjem endeminosti na prostoru Evrope. Osim specijske, diverzitet BiH se odlikuje i
izuzeno visokim stupnjem pejzane raznolikosti u koju su integrirani i svi oblici geoloke i bioloke
razliitosti u najirem smislu. Upravo na podruju BiH nalaze se brojni razvojni endemni centri, te centri
reliktnosti refugijumi tercijarne flore i faune, koja se upravo u specifinim klimatskim uvjetima odrala
i do danas. ak 30% ukupne endemine flore Balkana (1.800) se nalaze u BiH. BiH takoer raspolae
izuzetno visokim stepenom diverziteta biotopa. Tome doprinosi specifina orografija, geoloka podloga,
hidrologija i ekoklima.
Pokazatelj novih drutvenih pravaca koji podrazumijevaju simultano rjeavanje socijalnih problema i
brige o okoliu je razvoj stratekih dokumenata. Vodei dokument, usvojen od strane oba entiteta
(Federacije BiH (10 kantona), Republike Srpske) i Distrikta Brko je Nacionalni akcioni plan za okoli
(NEAP, 2003). NEAP identificira probleme, pritiske i potrebu uspostave ravnotee izmedu brige o okoliu
i razvoja privrede. Prema NEAP-u, prioritet je ekonomski razvoj sa okolinski prihvatljivom strategijom,
to je generalno prioritet koji e biti postavljen i kroz viziju Lokalnog akcionog plan za biodiverzitet
opine Gorade.
U okviru Nacrta Strategije zatite okolia FBiH (2007), generalno se izdvajaju sljedee karakteristike
bioloke i pejzane raznolikosti, koje donekle karakteriu i opinu Gorade:
- visok stepen specijske, genetike i ekosistemske raznolikosti;
- visok stepen ouvanosti cjelina pejzane raznolikosti od evropskog i globalnog znaaja;
- znaajan stepen promjena u odnosu na distribuciju i sastav klimatogenih ekosistema;
- izraen trend gubitka bioloke i pejzane raznolikosti, uslovljen antropogenim uticajima;
Bosansko-podrinjski kanton Gorade ima dosta prirodnih resursa, kao to su: vodeni potencijal,
nalazita gipsa, izvori termalne i pitke vode, proizvodnju zdrave hrane, te veliki turistiki potencijal
rijeke Drine i njenih pritoka, bogatstvo uma i lovita, to otvara raznovrsne mogunosti za ulaganje. Na
nivou Kantona vai Zakon o zatiti okoline (Slubene novine Bosansko-podrinjskog kantona Gorade,
broj 5/05), a trenutno je u izradi nacrt Zakona o izmjenama i dopunama zakona o zatiti okoline.
Takoe je sa stanovita zatite biodiverziteta znaajan i Zakon o vodama Bosansko-podrinjskog kantona
Gorade,( Slubene novine BPK br:6/10) koji je usvojen na 34.-oj redovnoj sjednici Skuptine
Bosansko-podrinjskog kantona Gorade odranoj 01.04.2010.godine, na prijedlog Vlade Bosanskopodrinjskog kantona Gorade. Svrha ovog Zakona je osiguranje upravljanja vodama s ciljem:
a) smanjenja zagaenja voda, postizanja dobrog stanja voda i spreavanja degradacije voda,
b) postizanja odrivog koritenja voda,
c) osiguranja pravinog pristupa vodama,
d) poticanja drutvenog i privrednog razvoja,
e) zatite ekosistema,
f) smanjenja rizika od poplava i drugih negativnih uticaja voda,
g) osiguranja sudjelovanja javnosti u donoenju odluka koje se odnose na vode,
h) spreavanja i rjeavanja sukoba u pogledu zatite i koritenja voda i
i) izgradnje, zatite, koritenja, odravanja i upravljanja vodnim objektima i druga pitanja iz
nadlenosti Kantona.
Pomenuti Zakon o vodama predstavlja jedan od stubova u izradi Lokalnog akcionog plana za
biodiverzitet opine Gorade, s obzirom na to da e glavne aktivnosti biti koncentrisane oko rijeke Drine
i zatite ekosistema vezanih za ovo prirodno dobro.
Zakonski i institucionalni okvir
U Vladi Bosansko-podrinjskog kantona nekoliko ministarstava dijele nadlenosti nad zatitom ivotne
sredine i zatitom biodiverziteta. Ministarstvo za urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline BPK
Gorade odgovorno je za upravljanje i distribuciju, izmeu ostalih i informacija vezanih za zatitu
okoline i zatitu prirode:
- priprema zakona i drugih propisa iz svoje nadlenosti;
- propisa o pristupanju, donoenju i provoenju prostorne i urbanistike dokumentacije;
12

- priprema razvojnih i provedbenih planova i druge planske dokumentacije programe za njihovo
provoenje;
- ekologija (zatitu okoline vazduha, tla, vode, zatita od buke, urbanog zelenila, uma);
- utvrivanje i obezbjeivanje dobara od opeg interesa (rekreativni, turistiki i sportski centri, parkovi);
- regulisanje i zatitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijea na kantonalnom nivou.
Ministarstvo za privredu BPK Gorade ima, izmeu ostalih, slijedee prioritetne ciljeve koji su u direktnoj
ili indirektnoj vezi sa zatitom postojeeg biodiverziteta Kantona:
- Razvoj i poboljanje poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva kroz unapreenje poljoprivredne
proizvodnje, ureenje i zatitu voda i vodnih resursa te razvoj umarstva i unapreenje i zatitu uma,
- Razvoj i zatita uma, kroz projekte zatite i voenja politike gazdovanja umama,
- Razvoj trgovine, ugostiteljstva, turizma, poduzetnitva i obrta kroz stvaranje uslova i boljeg ambijenta
za trgovinu, ugostiteljske i turistike kapacitete te razvoj poduzetitva i obrta u cilju jaanja i ouvanja
starih i tradicionalnih zanata,
- Razvoj energetike i rudarstva kroz iskoritavanja prirodnih bogatstava, vode i drugih mineralnih
sirovina.
Slika 5 - Grebak (Foto studio Pre)

I pored postojanja pomenutih zakona i stratekih dokumenata, vrlo malo nadlenosti pripada lokalnoj
zajednici, iako je ona najvanija u provedbi istih. U opini Gorade za poslove vezane za zatitu ivotne
sredine i zatitu prirode odgovorna je Sluba za prostorno ureenje i komunalne poslove Opina
Gorade koja je na regionalnom (BPK Gorade) i lokalnom (opinskom) nivou do sada uestvovala u
pripremi nekoliko stratekih dokumenata u kojima se planira koritenje usluga ekosistema na odriv
nain. Tako je na osnovu porastu interesa turista za ekoturizam u regiji gornjeg Podrinja, koji je
prvenstveno vezan za rijeni turizam, u Strategiji razvoja turizma u gornjem Podrinju iz 2007. godine
dat poseban naglasak razvoju ekoturizma, ali takoe i drugih komplementarnih vidova turizma kao to
su seoski, religijski i lovni. Kroz Strategiju razvoja zasnovanu na potivanju ljudskih prava Gorada
(2008 2014. godine), jedan od operativnih ciljeva je i zatita okoline. Takoe opina Gorade je
uradila i Lokalni ekoloki akcioni plan kao sektorsku strategiju, a Lokalni akcioni plan za biodiverzitet je
jo jedan veoma vaan dokument koji e posebno tretirati oblast zatite biodiverziteta, to e biti prvi
takav dokument koji je Opina uradila, pa samim tim i podloan buduim revizijama i unapreenjima
sadraja i planova aktivnosti.
13

VIZIJA
Tokom rada na izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet opine Gorade, kroz niz konsultacija
meu lanovima radnog tima i diskusijama odranim na sastancima irih zainteresovanih strana, kao i
na osnovu smernica koje su lanovi radnog tima dobili tokom treninga, definisana je VIZIJA vezana za
zatitu i odrivo koritenje bioloke raznovrsnosti opine Gorade:
Ouvana bioloka raznovrsnost na podruju opine Gorade, odrivo korienje usluga
ekosistema, sa posebnim akcentom na prirodne vrijednosti rijeke Drine, autohtonih stanita i
vrste biljnog i ivotinjskog svijeta koji su povezani sa Drinom kao najvanijim prirodnim
dobrom u opini.
U skladu sa postavljenom vizijom, u Lokalnom akcionom planu za biodiverzitet definisani su ciljevi i
aktivnosti, kao i mjere koje e opina Gorade preduzimati kako bi se vremenski pribliila datoj viziji.
TRENUTNA SITUACIJA
Geografski poloaj
Opina Gorade se nalazi u jugoistonom dijelu Bosne i Hercegovine i u sastavu je Bosansko podrinjskog kantona Gorade (BPK Gorade), ije je administrativno, politiko, ekonomsko i kulturno
sredite. Granii se sa opinama Foa Ustikolina, Pale - Praa koje su u sastavu BPK Gorade, kao i sa
opinama iz Republike Srpske: Pale, Novo Gorade i ajnie. U svom sastavu ima 20 mjesnih zajednica
od ega su etiri gradske, tri prigradske i 13 ruralnih mjesnih zajednica.
Ukupna povrina koju zauzima je 252 km2, od ega gradsko jezgro zauzima 8 km2.
Slika 6 - Omladinska ulica (Foto studio Pre)
Karakteristike reljefa
Gorade se nalazi u dolini rijeke Drine s graninim planinskim masivima koji se pruaju u pravcu istokzapad du toka rijeke, pa teren uglavnom karakterizira izraena reljefnost i ocjeditost.
14

Na veem dijelu povrine opine preovladavaju strmi tereni velikih visinskih razlika, pa 75% teritorije
opine otpada na ispresijecano planinsko zemljite, uglavnom pokriveno umom i anjacima, s
nadmorskom visinom iznad 500 m. Ravniarski dio terena, aluvijalna zaravan rijeke Drine, predstavlja
najvaniji dio urbanog podruja opine
Geoloke i pedoloke karakteristike
Osnovne geomorfoloke konture stvorene su endrogenim (orogenim) procesima. Tektonskim pokretima

nakon geosinklinalne etape formirani su planinski masivi. Tako stvoreni oblici terena kasnijim egzogenim
agensima su preoblikovani.
Niz visokih planina ovog podruja daje mu planinski karakter. Planinski vei dio masiva Jahorine na
zapadu razdvaja rijeka Drina od manjeg dijela planinskog masiva Ljubinje na istoku.
Na podruju Bosansko-podrinjskog kantona zastupljen je dio masiva Jahorine, te dio morfoloke jedinice
kompleksne depresije izmeu masiva Jahorine i Romanije. Uslovljenou litolokim sastavom, formiran
je dijelom blago izraeni reljef, a dijelom izrazito visokih istaknutih oblika. itavim podrujem dominiraju
mnogobrojne potone doline i jaruge usijeene u klasine stijene paleozoika i donjeg trijasa. Na
podruju Bosansko-podrinjskog kantona u izgraivanju oblika reljefa i stvaranju razliitih genetskih
tipova reljefa uestvuju razliiti oblici erozionog djelovanja. Najizraeniji su: fluvijalni oblik erozije
(mehaniki rad velikog broja rijeka i potoka), karstni oblik erozije (hemijsko rastvaranje krenjakih
stijena) i erozioni procesi na padinama (fiziko-mehaniko rastvaranje pod uticajem gravitacije). Samim
tim, nastali su odgovarajui tipovi reljefa: fluvijalni tip reljefa, padinski tip reljefa i karstni tip reljefa,
svaki sa svojim posebnim karakteristikama.
Hidroloke karakteristike
Najvei vodotok na teritoriji opine Gorade je rijeka Drina, a manje rijeke su Osanika Rijeka,
Ogleevska rijeka, Biocka i niz potoka. Postoje mnogobrojni izvori, uglavnom manje izdanosti. Mnogi od
tih izvora su kaptirani za potrebe pojedinih naselja i industrije. Za neke od ovih izvora poznata je
njihova izdanost, dok su podaci o kvalitetu vode dosta skromni (pretpostavke da ona odgovara
kvalitetu vode za pie).
Ovo podruje spada u red podruja relativno izdanih vodom u razmjerama Bosne i Hercegovine (u
rijeku Drinu sa ovog podruja otie prosjeno 17.5 lit/sec/km2). Podruje Opine pripada Drinskom slivu.
Drina nastaje spajanjem dviju rijeka - Tare i Pive, koje se sastaju kod epan Polja .U Savu se ulijeva
kod Rae. Drina, Tara i Piva i pritoke njenog gornjeg toka pripadaju rijekama snijeno - kinog reima
dinarsko - makedonske varijante, a to znai da se najvei proticaji javljaju u aprilu i maju. Iako je
period velikih voda na Drini dugotrajan, jer se topljenje snijega na planinama vri postepeno,
katastrofalne poplave na teritoriji opine Gorade nisu este. Visoko stanje vode moe da se javi i u
jesen, najee u novembru, usljed obilnih jesenjih padavina. Izgradnjom brojnih vodenih akumulacija u
slivu Drine prirodni reim rijeka je znatno izmijenjen. Poveane su dubine, smanjene su brzine vode,
kao i oscilacije vodostaja i proticaja tokom godine, odnosno vodni reim je postao ujednaeniji.
Hidroenergetski potencijal Drine i njenih pritoka je davno uoen. Tome doprinose veliko vodno
bogatstvo, ujednaen godinji i viegodinji proticaj, znaajan pad uzdunih rijenih profila i kanjonasto
- klisurast sklop nekih rijenih dolina pogodnih za izgradnju monih betonskih brana, iza kojih se
formiraju vjetaka jezera. Osim onih koje su ve izgraene postoje i projekti za izgradnju novih. Po
hidroenergetskom potencijalu Drina nema premca na Balkanu, ali istovremeno ona ima apsolutni primat
po neiskoritenosti svoje hidroenergije. Njene ekonomski iskoristive vodne snage procjenjene su na 14,4
milijardi kWh, a do sada je iskoriteno nepunih 5 milijardi kWh ili oko 35%.
Klimatske karakteristike
Kotlinsko proirenje na Drini na oko 350 m nadmorske visine, u kome je smjeteno Gorade, izuzev
otvorenosti du laktastog korita Drine i Prae, okrueno je sa svih strana visokim planinama. Iz
15

navedenih
razloga
se,
uprkos
blizine
Jadranskog
mora,
podruje
Gorada
odlikuje
umjerenokontinentalnom klimom, dok se vii planinski dijelovi analiziranog podruja iznad 1000 m
nadmorske visine, odlikuju subalpskom i alpskom klimom.
Prosjena godinja temperatura vazduha u Goradu kree se oko 10 oC, dok u planinskoj oblasti na oko
1000 m nadmorske visine iznosi oko 6,0 oC. Zime su na razmatranom podruju hladne sa prosjenim
temperaturama koje se kreu oko 0,6 oC. Srednje ljetnje temperature u Goradu kreu se oko 18 oC, pa
su ovdje ljeta prijatna, ak i prohladna.
Srednja godinja relativna vlanost vazduha u Goradu iznosi 84 %. U periodu od septembra do
februara mjeseca relativna vlanost vazduha je via od srednje godinje, usled niih temperatura
vazduha i relativno velike uestalosti pojave magle u dolini.
Slika 7 - Planinarski
dom Pilav Nedim Jogi
Stanovnitvo
Prema procjenama za 2006. godinu, u opini Gorade ivi 31.544 stanovnika, od ega je 30.099
Bonjaka, 1.360 Srba, 50 Hrvata i 35 Ostalih. U opini je od kraja sukoba tokom '90. godina prolog
veka, pa do danas, registrirano 1.760 povratnika Srba, meutim danas ih na podruju opine ivi manje
s obzirom da povratnici nerijetko prodaju ili mijenjaju svoju imovinu, nakon ega se trajno odseljavaju iz
Gorada. Na podruju opine je u 2006. godini registrirano i 1.797 raseljenih lica ije je prebivalite
1991. godine bilo u okolnim opinama (ajnie, Foa, Rogatica, Rudo, Viegrad).
Iako podaci o spolnoj strukturi stanovnitva opine u poslijeratnom periodu nisu dostupni, procjenjuje
se da je u odnosu na posljednji popis stanovnitva, u Goradu, kao i u ostalim dijelovima BiH, dolo do
porasta uea ena u ukupnom stanovnitvu. Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku za
2005. godinu, udio enskog stanovnitva u ukupnom stanovnitvu na nivou BPK iznosi 54%.
Sa gustinom naseljenosti od 127 stanovnika/ km2, Gorade je najgue naseljena opina u BPK, gdje je
prosjena gustina naseljenosti 68 stanovnika/ km2, dok se na nivou FBiH ubraja u srednje naseljene
opine.
Prema raspoloivim podacima opinskih slubi za 2006. godinu, u opini ima 8.771 domainstava, a
prosjena veliina domainstva je 3,4 lana.
16

o
Privreda
Najvei broj preraivakih industrijskih pogona naeg kantona egzistira u opini Gorade. Tako imamo
etiri industrijske zone u kojima su locirani ovi privredni subjekti:
Industrijska zona bive vojne industrije Pobjeda u kojoj trenutno djeluju firme Ginex d.d.,
Pobjeda Rudet d.d., Pobjeda Sport d.d. i Tvornica alata Gorade d.d.
Industrijska zona Bekto Preciza d.o.o. i Emka Bosnia d.o.o.
Industrijska zona bive hemijske industrije AZOT u kojoj djeluje Prevent Safety d.o.o.
Zelena industrijska zona Rasadnik koja je u fazi izgradnje infrastrukture.

Pored toga na podruju Opine radi i firma Sabix d.o.o. za uzradu namjetaja. Od graevinskih firmi
egzistiraju GPD Drina d.d., Kaja Company d.o.o., Vavlca d.o.o., Okacd.o.o., Hodo d.o.o. i
mnoge manje firme.
Razvoj turizma je jedan od ciljeva nae Strategije zasnovane na potivanju ljudskih prava Gorade za
period 2008 2014. godine. U tom pravcu opina Gorade radi na izgradnji infrastrukture kako bi
omoguila potencijalnim ulagaima da grade turistike objekte. U uem gradskom jezgru postoji objekat
hotela Behar koji nudi smjetajne kapacitete. U blizini grada, na obroncima Jahorine izgraen je
lovaki turistiki kompleks Bijele Vode koji nudi pored lova i niz drugih sadraja u netaknutim
predjelima ovog podruja. Na udaljenosti oko 25 kilometara od grada izgraen je Planinarski dom Ruda
Glava koji pored planinarstva prua usluge i potencijalnim gostima.
Na najvei potencijal predstavlja rijeka Drina na kojoj se u toku ljetnih mjeseci sputaju splavovi to
predstavlja atrakciju za nau zemlju, pa opina treba uraditi to bolju promociji te tiristike ponude,
zajedno sa Turistikom zajednicom BPK. Postojanje kajakakog kluba koji moe vriti usluge obuke i
iznajmljivanja kajaka, moe se takoe iskoristiti kao nova turistika ponuda na tritu.
Slika
Vonjak
jabuka
Zemljoradnika zadruga Agropodrinje (Foto studio Pre)

U okviru poljoprivrednog zemljita zastupljene su kategorije oranice koje obuhvataju 2.287 ha, vonjaci
sa povrinom od 1.610 ha, panjaci 1.475 ha, i livade sa 3.940 ha. Najvie zastupljena kategorija je
kultivisano zemljite, dok najmanje ima oranica.
Trenutna poljoprivredna proizvodnja je uglavnom organizovana u privatnom sektoru koju karakterie
usitnjenost posjeda, odsustvo intenzivne obrade i primjene savremenih agrotehnikih mjera. Veoma
pogodan teren na naoj opiini omoguava i bavljenje stoarstvom, pa tako imamo goveda 1.740, ovaca
oko 11.200, svinja 17, konja 348, peradi oko 11.400, koza oko 710, a na kraj je poznat i po
kvalitetnom medu pa tako imamo oko 8.050 konica.
17

o
Infrastruktura
Saobraajnu infrastrukturu ini magistralni put M 20 koji kroz opinu Gorade prolazi u duini od oko 18
kilometara i povezuje opinu sa Sarajevom, Foom, Viegradom i Rogaticom. Odravanje ovog putnog
pravca je u nadlenosti Federalne direkcije cesta. Pored toga postoje i regionalni putevi Gorade
ajnie i Gorade Hrenovica koji su u nadlenosti Direkcije za ceste BPK. Sa oko 190 km lokalnih
puteva opina je povezana sa ruralnim mjesnim zajednicama i vri odravanje ovih puteva.
Vei dio Opine se snadbjeva iz vodozahvata Vitkovii, odnosni iz Fabrike vode koja je u sastavu JKP
6.mart. Redovno se vre kontrole u Zavodu za javno zdravstvo Bosansko-podrinjskog kantona, a
povremene i u Federalnom zavodu za javno zdravsto. Najvei problemi u ispravnosti vode za pie
javljaju se tokom kinih mjeseci kada se povea nivo rijeke Drine i kada je mutna. Stanovnitvo se
redovno informie putem lokalnih medija o nastalim problemima.
Rurali dio Opine uglavnom se snadbjeva sa lokalnih izvora gdje se ne vri redovna kontrola ispravnosti
kvaliteta voda. Meutim, do sada nije bilo veih zdravstvenih problema (epidemija, trovanja i sl.) zbog
kvaliteta tih izvorita. Trenutno je u izgradnji vodovod Starac kojim e se snadbjevati kvalitetnom i
kontrolisanom vodom za pie pet ruralnih mjesnih zajednica sa oko 3.000 stanovnika.
Primarna zdravstvena zatita je u Opini obezbijeena kroz djelovanje Doma zdravlja Isak Samokovlija
koji je organiziran u 13 slubi i djeluje na 13 lokaliteta. Aktivno je pet ambulanti porodine medicine sa
10 timova. Primarna zdravstvena zatita za stanovnitvo ruralnih podruja osigurava se u 9 podrunih
ambulanti.
Nepostojanja sanitarne niti bilo kakve regulisane deponije za odlaganje vrstog otpada predstavlja veliki
problem za nau lokalnu zajednicu. Trenutno se neselektiran otpad odvozi na privremenu deponiju na
Tremjici, a u fazi formiranja je preduzee i odreena lokacija za novu sanitarnu deponiju. U seoskim
naseljima se javljaju divlje deponije koje predstavljaju veliki problem, zagauju ivotnu sredinu i
negativno utiu na biodiverzitet u opini Gorade.
umsko bogatstvo
U skladu sa Zakonom o umama (Slubene novine FBiH, broj 20/02 ,29/03, 23/04) kao i Uredbom o
umama (Slubene novine FBiH, broj 83/09, 26 /10, 38/10), Kantonalna uprava za umarstvo BPK
upravlja umama BPK, a J.P. Bosansko-podrinjske uma d.o.o. Gorade, organizovano je kao
privredno drutvo, javno preduzee, u obliku drutva sa ogranienom odgovornou, koje samostalno
obavlja gazdovanje, uzgoj, zatitu i korienje uma i umskog zemljita.
18
Slika
ume oko Gorada (Foto studio Pre)

Tabela 1 - umsko rastinje na podruju opine Gorade
Kategorija
gazd. klase
1000
1103
1105
1114
1210
1401
1501
2000
2103
2401
3000
3110
3111
3210
Definicija klasifikacione jedinice

Visoke ume bukve
Visoke brdske ume na dubokim kiselo
smeim zemljitima
Sekundarene visoke ume bukve na
dubokim kiselo smeim zemljitima
Subalpinske ume bukve preteno na
plitkom zemljitima
ume bukve i jele sa smrom, ume
bukve i smre
Visoke ume hrasta kitnjaka
Visoke mjeovite ume ostalih liara
Visoke degradirane ume
Visoke degradirane ume bukve
Visoke degradirane ume hrasta kitnjaka
umski zasadi
umski zasadi etinara (sa procjenjenom
drvnom masom) na stanitu brdskih
uma bukve
umski zasadi etinara (bez procjenjene
drvne mase) na stanitu brdskih uma
bukve
drvnom masom) na stanitu istih i
Ukupno opina Gorade

(ha)
neminirano
minirano
ukupno
2.489,4
19,4
2.508,8
569,7
1.149,4
569,7
4,6
78,6
1.154,0
78,6
210,5
11,2
221,7
299,8
181,4
1.952,5
1.227,1
725,4
854,9
3,6
491,8
363,1
128,7
196,2
229,8
185,0
2.44,3
1.590,2
854,1
1051,1
83,7
4,7
88,4
41,7
41,7
36,2
36,2
19
3410
3411
4000
4102
4111
4204
4205
5000
5101
5136
5201
5236
5240
6000
6201
6301
6401
6501
7000
Ukupno
mjeovtih ume jele i smre

drvnom masom) na stanitu brdskih
uma bukve
umski zasadi etinara (bez procjenjene
drvne mase) na stanitu brdskih uma
bukve
Izdanike ume
Izdanike brdske ume bukve
Izdanike brdske ume bukve (iste i sa
drugim liarima)
Izdanike hrastove ume
Izdanike ume hrasta kitnjaka
Goleti
ispod
gornje
granice
privredne ume
ibljaci podesni za poumljavanje na
stanitu brdskih uma bukve
ibljaci podesni za poumljavanje na
stanitu brdskih uma hrasta kitnjaka
umske goleti podesni za poumljavanje
na stanitu brdskih uma bukve
na stanitu brdskih uma hrasta kitnjaka
na stanitu istih i mjeovitih uma jele i
smre
Neproduktivne ume u umarskom
pogledu
Kr i goleti nepodesne za poumljavanje
Stalne umske istine i rasadnici
umske komunikacije
Prosjeke ispod dalekovoda
Uzurpacije
544,7
191,5
148,6
736,2
148,6
2.863,4
875,6
1.176,2
189,4
4.039,6
1065,0
343,0
148,1
191,1
21,7
1.623,1
838,7
21,7
2.461,8
550,1
7,2
557,3
226,5
226,5
74,7
6,8
81,5
54,5
0,4
54,9
70,6
70,6
123,8
123,8
203,6
91,2
9,8
54,4
48,2
50,6
8.946,5
203,6
5,2
1.896,0
91,2
9,8
54,4
48,2
52,8
10.860,5
Meutim, veliki dio umske povrine je pod minama to predstavlja veliki problem za odravanje i
eksploataciju ume, kao to je prikazano u predhodnoj tabeli. Minirana podruja predstavljaju problem
za izradu inventara biodiverziteta opine Gorade, zbog nemogunosti sakupljanja podataka i izvoenja
terenskih istraivanja i to na dui vremenski period, ali su ta podruja i potencijalne crne take
biodiverziteta, zbog postojanja realne opasnosti za gubitak stanita i ugroavanje opstanka vrsta divlje
flore i faune u itavom Kantonu. Procesom deminiranja, koji je spor i dugotrajan, dolazi do
uznemiravanja jedinki, njihovog fizikog unitavanja i naruavanja prirodnih stanita, to moe za
posljedicu imati nestanak popilacija pojedinih vrsta sa ovih lokaliteta. Iz bezbjednosnih razloga
aktivnosti koje e biti predloene kroz Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opine Gorade bie usko
vezane iskljuivo za bezbjedna podruja, mada to u principu suava obim djelovanja i izvoenja
konkretnih akcija.
PROBLEMI I MOGUNOSTI BIODIVERZITETA

Na teritoriji opine Gorade, a ni na teritoriji itavog Bosansko-podrinjskog kantona, ne nalazi se ni
jedno zatieno podruje.
S obzirom da ne postoje pisani dokumenti vezani za biodiverzitet na opini Gorade, u daljem tekstu su
navedeni podaci koji su do sada objavljeni u dokumentima na federalnom nivou za Federaciju Bosne i
Hercegovine (Nacrt Prvog nacionalnog izvjetaja Bosne i Hercegovine za Konvenciju o biolokoj
raznolikosti), odakle su ekstahovani literaturni podaci vezani za opinu i BPK Gorade. (U akcionim
planovima za biodiverzitet opine Gorade trebalo bi predvidjeti reviziju datih podataka i uskladiti sa
20

stvarnim stanjem u opini Gorade i tipovima pejzaa i ekosistema koji su prisutni na teritoriji opine
Gorade i/ili BPK Gorade.)
Specifinosti biodiverziteta Bosne i Hercegovine
Specifini i raznovrsni pejzai prema kojima se vri identifikacija ekosistema sa visokim prirodnim
vrijednostima, daju poseban peat unikatnosti prostoru itave Bosne i Hercegovine. U skladu sa
principima Konvencije o biolokoj raznolikosti, biodiverzitet BiH se temelji na raznolikosti gena,
raznolikosti vrsta i raznolikosti ekosistema i pejzaa. Specijski diverzitet (diverzitet vrsta) odlikuje se
najviim stupnjem endeminosti na prostoru Evrope. Osim specijske, diverzitet BiH se odlikuje i izuzeno
visokim stupnjem pejzane raznolikosti u koju su integrirani i svi oblici geoloke i bioloke razliitosti u
najirem smislu. Bosna i Hercegovina je bogata biolokom raznolikou, izmeu ostalog, iz razloga to
pripada trima razliitim geolokim i klimatskim regijama:
- Mediteranska regija
- Eurosibirska-boreoamerika regija,
- Alpska-visokonordijska regija.
Kao to je ve pomenuto, upravo na podruju BiH nalaze se brojni razvojni endemni centri, te centri
reliktnosti refugijumi tercijarne flore i faune, koja se upravo u specifinim klimatskim uvjetima odrala i
do danas. Uzevi u obzir broj vrsta i relativno malu povrinu zemlje Bosna i Hercegovina spada meu
najbogatije zemlje u Evropi. ak 30% ukupne endemine flore Balkana (1.800) vrsta se nalaze u BiH.
BiH takoer raspolae izuzetno visokim stepenom diverziteta biotopa. Tome doprinosi specifina
orografija, geoloka podloga, hidrologija i ekoklima.
Procjena diverziteta u BiH prema skupinama (Strategija zatite okolia FBiH, Nacrt 2007.):
1. 1100 vrsta alga
2. 500 vrsta mahovina
3. 70 vrsta papratnjaa
4. 4100 vrsta sjemenaa
5. Vie od 100 vrsta riba
6. 20 vrsta vodozemaca
7. 35 vrsta gmizavaca
8. 320 vrsta ptica
9. 80 vrsta sisara
10. Oko 10 000 vrsta beskimenjaka
11. Oko 1400 vrsta gljiva
12. Oko 300 vrsta liajeva
13. vie hiljada nedovoljno poznatih prokariota
Geoloka raznolikost predstavlja raznovrsnost formi stijena i njihovih konstituenata minerala, reljefa,
hidrogeolokih oblika i drugih determinanti stvarnih i potencijalnih biotopa odreenog prostora. Imajui
u vidu povrinu zemlje, te broj do sada utvrenih geolokih rariteta, BiH spada u red najraznovrsnijih
zemalja u Evropi. Iako pod izraenim antropogenim uticajem georaznolikost je jo uvijek lokalno
ouvana pa je treba staviti pod odgovarajui sistem odrivog upravljanja. Geoloka raznolikost
Federacije BiH je temeljna determinanta visokog stepena raznolikosti stanita, odnosno biotopa. Kao
posljedica koegzistencije i visokog nivoa interakcija izmeu bioloke i geoloke raznolikosti, na itavom
prostoru BiH je prisutan i visok stepen pejzanih raznolikosti.
21
Slika 10 - Steci u blizini

Gorada (Foto studio Pre)
Diverzitet pejzaa i ekosistema BPK Gorade i opine Gorade
Za podruje Bosansko-podrinjskog kantona Gorade, kao ire prostorne jedinice i posebno podruje
opine Gorade, karakteristino je nekoliko tipova pejzaa, svaki sa posebnim ekosistemskim odlikama.
To su: brdski, gorski, visokoplaninski i raznoliki polidominantni pejzai u refugijumima. U daljem tekstu
su date osnovne karakteristike pejzaa koji su prisutni u opini Gorade, sa pretpostavljenim
ekosistemima u okviru svakog prisutnog pejzaa. Kako je ranije napomenuto, u daljim akcionim
planovima za biodiverzitet i pojedinanim projektima opine Gorade bie potrebno izvriti reviziju datih
podataka i uskladiti ih sa trenutnom situacijom u opini. Svesni smo da taj posao nee biti niti
jednostavan, niti lak, ne samo uslijed nedostatka sredstava za realizaciju konkretnih istraivanja, nego i
zbog realnog problema podruja pod minama. Dokle god traje proces deminiranja, bezbjednosna
situacija nije povoljna za realizaciju bilo kakvih obimnijih terenskih istraivanja. Iz tog razloga
nedostatak informacija o biodiverzitetu ne bi trebalo posmatrati kao nemogunost i nedovoljnu
inicijativu opinskih struktura da ih obezbjede, nego kao istinsku injenicu koja je na alost jedna od
tekovina sukoba na ovom prostoru iz 90. godina prolog vijeka.
BRDSKI PEJZA
Brdski pojas geografski zauzima znaajne povrine idui od peripanonskog do mediteransko-montanog
pojasa na jugu. Stanita su na dinaminom, esto naglaenom reljefu, koja se u opini Gorade nalaze
do 900 m n.v. Dinaminosti doprinose i heterogene geoloke prilike (krenjaci, silikati, ultrabazine
stijene), irok spektar tipova zemljita i razliite varijante umjereno kontinentalne klime. U kompleksu
sa ostalim ekolokim faktorima ovi uslovi su determinisali specifinost ivog svijeta koji obrazuje tipine
bosanske pejzae. Na prostoru opine Gorade se posebno istie diverzitet liarsko listopadnih uma i
livada.
Tipinu sliku brdskim pejzaima daju sljedei ekosistemi:
Ekosistemi obinog graba i hrasta kitnjaka sa velikim brojem floristickih i geoloko-pedolokih
varijanti (sa aevima, pasjim zubom, klokoikom);
Ekosistemi montanih bukovih uma sa biskupskom kapicom;
Ekosistemi montane bukve i bekice;
Ekosistemi bukve i javora gluhaca;
Ekosistemi crnog grahora i hrasta kitnjaka;
Ekosistemi acidofilnih uma hrasta kitnjaka.
22

Na stanitima sa izraenijim nagibom terena, plitkim humusno-akumulativnim zemljitima na
vodopropusnoj geolokoj podlozi pojavljuju se i azonalni tipovi umske vegetacije koju ine ekosistemi:
Ekosistemi jesenje aike i bukve;
Ekosistemi kitnjaka i medunca;
Ekosistemi crnog graba i medunca;
Ekosistemi crnog graba i bukve;
Ekosistemi crnog jasena i bjelograbia.
Slika 11 - Pejza u okolini Gorada

(Foto studio Pre)
Kako su pejzai brdskog pojasa ispresijecani brojnim vodotocima, posebno pritokama Drine koje
gravitiraju u ovoj opini, ovdje su razvijeni i ekosistemi vodoljubivih umskih zajednica johe, vrba, oraha
i ibljaci rakite.
Podruje brdskih pejzaa je gusto naseljeno, aprirodna slika pejzaa je znaajno izmijenjena intenzivnim
krenjem uma, irenjem obradivih povrina, podizanjem naselja i izgradnjom bogate komunikacione
mree. Mali broj ekosistema (posebno hrastovo-grabovih uma) ima ouvanu primarnu strukturu. Osim
njihovih pejzanih vrijednosti, ovi ekosistemi predstavljaju vrijednost kao stanita bogatog svijeta
divljine: lovne divljai (zeevi, srne, jeleni), ptica gnjezdarica, gmizavaca (guteri i zmije kao to su
smuk, ridovka, poskok, sljepi itd.).
umski ekosistemi i danas predstavljaju izvore drvne mase. Posebnu vrijednost imaju bukva i hrast
kitnjak, koji su osnova za dalji razvoj tradicionalne drvnopreradivake djelatnosti. umski ekosistemi su
najea stanita raznolikog svijeta gljiva.
U razliitim ekosistemima brdskih pejzaa poznato je oko 300 ljekovitih biljaka koje su odigrale znaajnu
ulogu u procesu etnogeneze, kao dopunska ishrana ili u tradicionalnim nainima lijeenja. Mnoge od njih
se i danas koriste i predstavljaju neku vrstu zatitnog znaka u etnokulturi lokalnog stanovnitva. U
brdskom pojasu se nalaze stanita mnogih ljekovitih biljaka, a to su: trava iva (to od mrtva pravi
iva), kunica (hajduka trava), kantarion ili gospina trava, kiica ili crveni kantarion, vranilova trava
(origan), razne vrste bokvica, zeji trn ili gladiika, ubra ili majina duica, lipa, zohva, trnjina, glog,
divlja rua (ipurak), umske jagode, kupine, livadska stea, kraljica polja, razliak crveni, razbicviker,
dobriica, ivica.
Biljni resursi brdskog pojasa danas predstavljaju veliki potencijal za razvoj herbalnog sektora. Meutim,
tradicionalno znanje i iskustva u koritenju biljnih resursa svakim danom sve vie blijede, ime se gube i
tradicionalne vrijednosti autohtonog stanovnitva. Danas samo u rijetkim mjestima biljne vrste imaju
ulogu u obiljeavanju tradicionalnih dogaaja svojstvenih kulturama pojedinih naroda (urevdan), te
vjerskih ceremonija i obiljeja (upotreba anduza, tamjana, hrastova, tise, granica rutice za otklanjanje
uroka, listova miloduha za zatitu od uroka, izrade hamajlija itd.).
Brdski pejzai su i stanita onih biljnih genetikih resursa koji su osnova za razvoj voarstva (divlje
trenje, kruake, mumule i jarebike). Raznovrsna i kvalitetna drvna biomasa nekada je bila osnova
tradicionalne drvorezbarije, te proizvodnje tradicionalne drvne galanterije (vretena, preslice, kace,
23

burad, stapovi, muziki instrumenti: argije, trube, frule, gusle, dvojnice, bugarije; kaike, kuhae,
tanjiri, ase, anci, sita, sepeti, laki namjetaj). U prolosti je na ovim prostorima postojala je potpuna i
skladna veza ovjeka i njegovog okruenja.
Usljed jakih pritisaka, znaajne povrine umskih i ibljakih ekosistema danas su pretvorene u livade,
panjake, obradive povrine i naselja. U brdskom pejzau danas znatne povrine zauzimaju i:
Ekosistemi dolinskih umjereno vlanih livada;
Ekosistemi umjereno vlanih eutrofilnih livada pahovke;
Ekosistemi acidofilnih livada rosulje i vlasulje;
Ekosistemi toploljubivih livada ovsika i bokvice;
Ekosistemi toploljubivih livada i kamenjara;
Ekosistemi u pukotinama stijena i sipara.
Velike povrine zauzimaju razliite obradive kulture, ali i ruderalna i korovska vegetacija koja se razvija
uz puteve i ljudska naselja. Svoj ekoloki optimum ovdje nalaze jeam, zob, ozima i jara penica,
kukuruz, heljda, grahovi (trenjo, kuiar-cuco, mesni, aligrah, koma), graak, lea, soja, krompir
(bjelac, crvenac), kupus, paradajz, krastavica, patlidan, razne vrste lukova, salate, miroija, perun,
curekot, patrnak, mrkva, razliite sorte tikava, lan, te razno krmno bilje (djetelina, lucerka, slaica).
Pritisci na ekosisteme brdskih pejzaa
Osnovne prijetnje biolokoj raznolikosti brdskih pejzaa su:
o Intenzivna konverzija i fragmentacija umskih stanita otvaranjem kamenoloma, graevinskih
povrina, sjeina;
o Intenzivna sjea privredno vanih vrsta (bukva, hrast, plemeniti liari);
o Izgradnja putnih komunikacija kroz umska podruja i fragmentacija stanita ivotinjskog
svijeta;
o Eolska erozija i hidroerozija poljoprivrednih zemljita;
o Eutrofikacija povrinskih vodotoka;
o Neuravnoteen lov i ribolov;
o Prekomjerno iskoritavanje biljnih i ivotinjskih resursa (puevi, ljekovite i jestive biljke i
gljive).
Slika 12 - Gljiva (Foto studo Pre)

Brdski pejzai imaju visok strateki potencijal u razvoju odrivog drutva lokalnog stanovnitva opine
Gorade, stoga se ozbiljna panja mora posvetiti iznalaenju odrivih modela ekonomski opravdane
upotrebe uz ouvanje servisnih funkcija ekosistema. U podruju ovih pejzaa se nalaze i povrinski i
podzemni kopovi uglja, postrojenja za eksploataciju razliitih vrsta kamena i ekstrakciju ljunka, te
postrojenja baznih i lakih industrija. Podizanja novih naselja sa prateom infrastrukturom uzrokuje
dodatne pritiske i ilustruje ozbiljnost stepena ugroenosti okoline kao i potrebu donoenja brzih
mehanizama za zadovoljavanje potreba zajednice na meunarodno prihvaenim ekolokim standardima.
24

GORSKI PEJZA
Gorski pejza obuhvata u opini Gorade one geomorfoloke strukture koje prelaze visinu od 900
(1.000) m pa se, u veoj ili manjoj mjeri uticaj tople kontinentalne klime sa sjevera i jo toplije
mediteranske klime, gubi. Ovom pejzau osnovna fizionomska i bioloko-ekoloka svojstva daju
mjeovite liarsko-listopadne i etinarske ume.
U narodu se ovaj prostor viih dijelova planina odvajkada naziva gora, te je i itav ekoloki kompleks
ovog dijela vertikalnog profila, sve do 1.500 (1.600) m, nazvan gorskim pojasom. Gorski pejzai sadre
i najproduktivnije te ekonomski najvrednije umske ekosisteme (zeleno zlato) u kojima se, jo od
neolitskog doba, traila korisna drvna biomasa, lovila raznovrsna krupna divlja, te sakupljali umski
plodovi (razno ljekovito i jestivo bilje i gljive). U gorskim pejzaima sadrani su i najouvaniji ekosistemi
uma bukve i jele, uma bukve i jele sa smrom, uma smre i jele, uma gorskog javora i gorskog
jasena. Diverzitet matinog supstrata, razliitih tipova zemljita, reljefa i ekoklime, vremenom je uslovio
razvoj ekosistemskog diverziteta u gorskom pojasu, koji ovim pejzaima daje prepoznatljive
ambijentalne vrijednosti.
Slika 13 - Gorski potok (Foto studio

Pre)
Pejzae gorskog pojasa na vertikalnom profilu planina ine:
Ekosistemi mjeovitih liarsko-etinarskih uma ilirske bukve i jele sa smrom;
Ekosistemi acidofilnih uma bukve i jele sa bekicom;
Ekosistemi mjeovitih liarsko-etinarskih uma mezijske bukve i dinarske jele;
Ekosistemi uma ilirske bukve i jesenje aike;
Ekosistemi uma mezijske bukve i jesenje aike;
Ekosistemi uma gorskog javora i gorskog jasena;
Ekosistemi etinarskih uma smre i jele;
Ekosistemi balkanske kruine i jele;
Ekosistemi etinarskih uma smre i bijelog bora;
Ekosistemi istonobosanske (Panieve) omorike;
Ekosistemi gorskih vritina sa borovnicama;
Ekosistemi gorskih vritina sa kalunom;
Ekosistemi uma breze i jasike;
Ekosistemi ibljaka lijeske i gloga;
Ekosistemi gorskih toploljubivih livada sa ovsikom;
Ekosistemi visokih zeleni;
Ekosistemi gorskih umjereno vlanih livada;
Ekosistemi higrofilnih livada ilirske beskoljenke;
Ekosistemi visokih i niskih cretova;
Ekosistemi vodenjara, manjih bara i movara;
Ekosistemi gorskih izvora i potoka;
Ekosistemi higrofilnih uma i ibljaka sive johe;
25

Ekosistemi u pukotinama stijena i sipara;
Ekosistemi nitrificiranih i ugaenih stanita;
Ekosistemi obradivih stanita.
Stanje ekosistema gorskih pejzaa
Kako dominantne ekosisteme gorskih pejzaa ine umske zajednice, posebno je vano istaknuti stepen
antropogenih uticaja pod kojim se one danas nalaze, te stanje recentnih ekoistema.
Bukovo-jelove i iste bukove zajednice najproduktivniji su umski ekosistemi, pa se tako, kao resurs
drvne mase, prve nalaze na udaru antropogenih aktivnosti. U poslijeratnom periodu sjea je
intenzivirana na mnogim lokalitetima bez obzira na njihovu bioloku i ekoloku vrijednost.
Iako su ekosistemi gorskih pejzaa pod uticajem planinske dinarske klime, sa obiljem snijenih
padavina, te uslovi u mnogom ograniavaju stalni boravak ovjeka ovdje, ipak su, zbog vrijednosti
prirodnih resursa, naseljavani jo od najranijih perioda. Naselja u ovom pojasu su uglavnom
organizovana kroz manje zaseoke, sa nastambama tipine planinske arhitekture, visoko nagnutim
krovovima, debelim kamenim zidovima i malim otvorima. Osnovna tradicionalna djelatnost narocito u
ranijem periodu, a u nekim dijelovima i danas je odrivo stoarstvo (stada ovaca pramenki, muznih
krava, rasnih podivljalih konja). U plodnom gorskom zemljitu, obogaenom jedino prirodnim gnojivom,
raste najzdraviji krompir, koji pripremljen na tradicionalni nain, uz rasko bosanskog dinarskog
kajmaka, te domaeg sira, predstavljaju vrhunske delikatese u evropskoj gastronomiji i svojevrsnu
atrakciju, kako za domae stanovnitvo, tako i za turiste. Ovoj unikatnosti kulture gortaka treba dodati
i posebnost u kulturnom diverzitetu, koja se ogleda u nekada arolikoj odjei i obui, kunom
namjetaju, poljoprivrednim alatima, te naroitim suvenirima. Jo uvijek veoma ouvani izvorni
etnoloki elementi: otvorenost, srdanost i domainski odnos naih gortaka, a posebno iste i bistre
izvorske vode, isti planinski zrak, te i slikoliki gorski pejzai livada, proplanaka i uma ine jedinstvene
preduvjete za intenzivnije naseljavanje ovog prostora, razvoj zdravstvenog i rekreacijskog, a osobito
seoskog turizma u svim godinjim dobima.
Slika 14 - Kaun (Foto studi

Pre)
Ekosistemi gorskih pejzaa sadre brojne prirodne resurse, kao to su ljekovite, jestive, vitaminske i
aromatine biljke, a takoe i veliki broj jestivih i ljekovitih gljiva i liajeva. Posebnu ekonomsku
vrijednost imaju i danas divlje biljke, koje su odigrale spasonosnu ulogu u procesima obnove, te
predindustrijske faze razvoja naeg drutva. Veliku trinu vrijednost imaju velebilje, malina, jagoda,
kupina, kiprovina, naprstak, gospin plat, kauni, dinjica, vrati, kostri, crvena bazga, ognjica, trava od
utrobice, borovnica, srcopuc, mrazovac, lijepa ljubiica; zatim liajevi: djedova brada, plucoliki liaj,
26

kladonia. Tu su i mnogi predstavnici carstva gljiva, a naroito su vrijedni predstavnici rodova: smrak,
lisiarka, srndaica, vrganj, jesenka, jeinac, te mnoge lignikolne i terikolne gljive, koje imaju vanu
funkciju u procesima razlaganja drvne mase.
Pritisci na ekosisteme gorskih pejzaa
Uprkos injenici da je prostor gorskih pejzaa slabo naseljen, ekosistemima ovih dinaminih pejzaa
danas prijeti opasnost od uticaja nastalih kroz ljudske aktivnosti, kao to su:
o Intenzivna i neselektivna sjea visokih uma;
o Nekontrolirani lov;
o Unitavanje i degradacija zemljita neselektivnom izgradnjom umskih komunikacija i
neprimjerenom upotrebom umske mehanizacije;
o Prekomjerna eksploatacija ljekovitih biljaka i gljiva;
o Intenzivna prirodna progradacija i zarastanje livada;
o Neprihvatljiva izgradnja i koncentracija gradevinskih objekata u atraktivnim dijelovima
gorskog pojasa (zimski rekreacijski centri);
o Klimatske promjene;
o Aerozagaenje;
o Poremeaji reima gorskih izvora i potoka.
VISOKOPLANINSKI PEJZA
Slika 15 - Planinski pejza (Foto studio

Pre)
Poseban peat unikatnosti daju ekosistemi planinskih pejzaa sa visokim diverzitetom biolokih formi i
tipova stanita. Ovi pejzai na vertikalnom profilu zauzimaju pretplaninski i planinski pojas (od 1.600 m
pa navie), to se odnosi na delove Jahorine koji pripadaju BPK Gorade i opini Gorade. Stanita su sa
dinaminim reljefom, razvijena na strmim padinama, u planinskim vrtaama, depresijama, na tocilima,
sa karbonatnom i silikatnom geolokom podlogom i pliim humusno-akumulativnim tlima. Klima je
tipina planinska, sa veom kolicinom snjenih padavina, jakim planinskim vjetrovima i izraenim
temperaturnim ekstremima. U depresijama, u kojima se na nekim mjestima snijeg zadrava i tokom
itave godine, vlada izmijenjena nivalna ekoklima.
Kao rezultat specifinih obrazaca razvoja i oblikovanja, kao i specifinih naina naseljavanja ivog
svijeta, karakteristike visokoplaniskog pejzaa su visok stepen endeminosti i reliktnosti.
Planinski pejza se u fizionomskom pogledu diferencira u dvije cjeline:
Pretplaninski pojas, koji obuhvata niske ume i klekovinu planinskog bora;
Planinski pojas iznad klekovine bora (gornje granice ume) pod prostranstvima
visokoplaninskih rudina, planinske tundre i diskontinuirane subnivalne vegetacije oko snjeanika.
27

U okviru pretplaninskog, odnosno subalpinskog pojasa dominiraju pejzai koji se diferenciraju na
sljedee ekosisteme:
Ekosistemi pretplaninskih uma ilirske bukve i planinskog javora;
Ekosistemi acidifilnih uma ilirske bukve i jarebike;
Ekosistemi acidifilnih uma mezijske bukve i bekice;
Ekosistemi pretplanskih uma mezijske bukve i grkog javora;
Ekosistemi pretplaninskih uma smre;
Ekosistemi pretplaninskih uma istocnobosanske omorike;
Ekosistemi klekovine bora sa borovnicom;
Ekosistemi klekovine bora sa dvocvjetnom ljubiicom,
Ekosistemi klekovine bora sa pretplaninskom smrom i jarebikom;
Ekosistemi klekovine bora sa lincurom;
Ekosistemi ibljaka omelike;
Ekosistemi ibljaka omelike sa mlivnjakom;
Ekosistemi planinske smrekovine;
Ekosistemi klekovine bora i alpske rue;
Ekosistemi ibljaka planinske vrbe (S. silesiaca);
Ekosistemi pretplaninskih uma munike.
Iznad gornje granice umske vegetacije je pojas sa tipinim planinskim pejzaima koji obuhvataju
sljedee ekosisteme:
Ekosistemi planinskih rudina na bazicnim zemljitima sa elinom i aikama;
Ekosistemi planinskih rudina na kiselim zemljitima sa planinskim aom i
planinskom sitom;
Ekosistemi oko snjeanika na bazicnim zemljitima sa planinskom vrbom;
Ekosistemi oko snjeanika na kiselim zemljitima sa bijelim ljuticem;
Ekosistemi planinskih tocila na karbonatima;
Ekosistemi planinskih tocila na silikatnim stijenama;
Ekosistemi u pukotinama karbonatnih stijena;
Ekosistemi u pukotinama silikatnih stijena;
Ekosistemi sa liajevima na karbonatnoj i silikatnoj podlozi.
Slika 16 - Divlji konji (Foto studio

Pre)
Usljed izraenih degradacionih procesa u pojasu klekovine i pretplaninskih uma, planinska vegetacija
danas ulazi i u sastav ekosistema pretplaninskih rudina. Zasebnu ekoloku cjelinu ini vegetacija niskih
grmova. U sastav planinskih vritina, koje ostvaruju kontinuitet izmedu umskih i neumskih ekosistema
ulazi najzdravije planinsko voe (borovnice, brusnice, mlivnjak i planinska maginja).
28

Planinski pejzai sa obiljem zdrave planinske hrane su podruje intenzivnog stoarstva od prolosti do
danas. Planinska stanita su naroito pogodna za produktivno ovarstvo (stada ovaca pramenki), a
mestimino i stada bosanskih krava i konja.
Ekosistemi planinskih pejzaa sadre mnoge endemine i reliktne vrste. Mnoge od vrsta imaju ljekovita,
aromatina, jestiva i medonosna svojstva, pa su se od davnina koristile u tradicionalnoj etnoterapiji i
prirodnoj ishrani. Najpoznatije od ovih vrsta su: borovnica, brusnica, uva trava, planinski vrisi, razne
vrste majine duice, planinski bor, planinska ljubiica, brdanka ili moravka i nadaleko poznata, a danas
ugroena, bosanska lincura. Iako je odavno na crvenim listama, sa svojim preostalim populacijama ova
vrsta i danas slui kao izvor prihoda.
Pritisci na biodiverzitet visokoplaninskih ekosistema
Pritisci na ekosisteme planinskih pejzaa koji najee uzrokuju promjene u njihovoj strukturi, dinamici,
sukcesiji i bioprodukciji su:
Globalne klimatske promjene praene izraenim temperaturnim ekstremima, naroito u toku
toplijeg dijela godine, to dovodi do otopljavanja i prijetnje nestanka mnogih glacijalnih i borealnih
relikata i njihovih stanita;
Prekomjerna ispaa na pojedinim dijelovima areala ove vegetacije to dovodi do promjena
strukture pojedinih zajednica;
Intenzivna deforestacija;
Izgradnja razliitih graevinskih objekata u pretplaninskom pojasu dovodi do nestanka
pojedinih stanita i destabilizacije planinskih ekosistema.
Prekomjerna erozija povrinskih slojeva tla. Obino je uvjetovana intenzivnom ispaom,
deforestacijom uma u pretplaninskom pojasu i prekomjernom eksploatacijom nekih privredno vanih
ljekovitih biljaka;
Kisele kie (koje se pojavaljuju kao rezultat prekograninog zagaenja atomosfere). Kisele
kie u znaajnoj mjeri mijenjaju pH vrijednost stanita, naroito povrinskih slojeva humusnoakumulativnog horizonta za koji su vezani najintenziviji procesi dekompozicije organske materije i
aktivni dio rizosfere;
Prekomjerna i neracionalna upotreba prirodnih resursa sadranih u ljekovitim i aromatinim
biljkama, a koje imaju optimum u ovim ekosistemima.
REFUGIJALNI I RELIKTNI EKOSISTEMI U SLIVNOM PODRUJU RIJEKE DRINE I NJENIH PRITOKA
U slivnom podruju rijeke Drine utvrdeni su brojni refugijumi reliktne flore, faune i vegetacije.
Refugijalna stanita u slivnom podruju rijeke Drine su centri specijske i ekoloke raznolikosti. Na ovom
podruju se nalaze populacije brojnih stenoendeminih i endeminih vrsta (endemi Bosne, Dinarida i
Balkana), to ovom prostoru daje globalnu vrijednost. Slini centri postoje jo u refugijumima rijeke
Neretve, a takvi tipovi ekosistema danas se sreu jo na Pirinejskom i Apeninskom poluostrvu, u Maloj
Aziji i na Himalajima. Upravo u ovim refugijumima se nalaze najouvaniji dijelovi prirode na nivou itave
Evrope.
Endemini biljni genofond tercijernih refugijuma sliva rijeke Drine predstavljen je vrstama kao to su:
Edraianthus sp., Daphne malyana, Atamantha haynaldii, Saxifraga rocheliana, Centaurea incompta,
Dianthus kitaibelii, Cerastium lanatum Centaurea derventana, Auilegia grata, Amphoricarpus autariatus,
Valeriana brauni-blanceti, Campanula balcanica, Adenophora liliifolia, Cirsium wetsteinii, Cicerbita
pancicii, Melampyrum hoermanianum, Opoponax hironium, Corylus colurna, Achillea abrotanoides,
Teucrium arduinii, Corydalis leiosperma, Taxus baccata, Acer hircanum, Acer intermedium , Cytisus
tomasinii, Iris bosniaca, itd.
29
Slika 17 - Medvjea lijeska

(Foto studio Pre)
Specifini procesi geogeneze, pedogeneze i singeneze priobalnih ekosistema uslovili su i jedinstvene
obrasce razvoja higrofilnih i hidrofilnih zajednica biljaka i ivotinja. Medu razliitim grupama insekata
(Psihodida, Ephemeroptera, Plecoptera, Trichoptera, Ortoptera, Ropalocera), veliki je broj endeminih
oblika i tercijernih relikata. Bogatstvo vrsta i brojnost sisara, ptica, gmizavaca, vodozemaca, vrsta iz
svijeta pedofaune i carstva gljiva, ine
stepen biodiverziteta ovog podruja izrazito visokim. Posebno znacajno je bogatstvo salmonidnih vrsta
riba, meu kojima su mladica i potona pastrmka sauvale iste prirodne linije genofonda.
U priobalnom pojasu danas jo uvijek egzistira bogatstvo prirodnog genofonda, u malo istraenim, a
potencijalno privredno vanim vrstama, kao to su divlje trenje, divlje jabuke, divlje kruke, raeljke,
jarebike, maline, kupine, dunjice, orah. Visok stepen specijskog biodiverziteta izraen je u prostornoj i
vremenskoj organizaciji kroz brojne ekosisteme koji ine mozaik pejzaa sliva Drine.
Diverzitet stanita i vrsta u BPK Gorade i opini Gorade
Prema Ekoloko vegetacijskoj rejonizaciji Bosne i Hercegovine (Stefanovi et al., 1983) najvei dio
teritorije Bosne i Hercegovine pripada eurosibirsko-sjeverenoamerikoj regiji kontinentalnih dijelova, a
manji dio mediteranskoj ili sredozemnoj regiji, dok je samo u najviim planinskim podrujima
zastupljena alpsko-visokonordijska regija, kojoj pripada vegetacija iznad gornje granice ume, ali
djelimino i travna vegetacija planinskih rudina i vegetacija stijena i toila u pojasu klekovine bora i
subalpinskih uma (Horvati, 1967). U pomenutoj studiji, dat je i Pregled ekoloko-vegetacijskih rejona
Bosne i Hercegovine, koja predstavlja ekoloko-vegetacijsku rejonizaciju uma od nivoa cjelina-oblasti,
kao najire kategorije, preko podruja do rejona, odnosno jedinica koje u stvari predstavljaju objekte od
praktinog znaaja za uzgojno-sjemensku rejonizaciju BiH. Prema datom Pregledu, Bosansko-podrinjski
kanton Gorade pripada Prelaznoj ilirsko-mezijskoj oblasti u Gornje-drinskom podruju i obuhvata tri
rejona: Rogatiki, Goradansko-foanski i ajniko-metrovaki.
Prelazna ilirsko-mezijska oblast zauzima sjeveroistoi, istoni i jugoistoni dio Bosne, na sjeveroistoku
se granii sa Pripanonskom oblasti, a na istoku i jugozapadu sa oblasti unutranjih Dinarida. Prema
orografskim karakteristikama pripada najveim dijelom brdsko-planinskom pojasu, dok krajevi oko reke
Drine pripadaju nizinskom pojasu.
30
Slika 18 - Medvjed, eksponat

(Foto studio Pre)
U okviru ove oblasti nalazi se Gornje-drinsko podruje, kome pripada i opina Gorade, koje obuhvata
brdsko-planinske predjele jugoistone Bosne, od obronaka Jahorine, Ravne planine i Romanijske
visoravni na sjevero-zapadu, do granice sa Srbijom i Crnom Gorom na jugoistoku, tj. od kanjona Tare i
Drine na jugozapadu, do Stolac planine i kanjona Drine na sjeveroistoku. Ovo podruje se prostire u
visinskom intervalu od 350 m (dolina Drine), do 2238 m (vrh Ljubinje). Nii delovi ovog podruja, gde
se nalazi i ira okolina Gorada, pod uticajem su umjereno kontinentalne klime sa tendencijom opadanja
padavina i poveanjem temperature u periodu od juna do poetka septembra. Vii poloaji (ogranci
Jahorine, Ljubinje, Stakorine) su sa izmijenjenom umereno-kontinentalnom klimom sa elementima
planinske. Odnos padavina i potencijalne evapotranspiracije je veoma nepovoljan u vegetacionom
periodu (oko 0,83), to uz relativno malu rezervu biljkama dostupne vode u zemljitu, ini ovo podruje
veoma kserotermnim. Trajanje vegetacionog perioda je 140-200 dana. U ovom geomorfoloki relativno
homogenom podruju (padine gornjeg toka rijeke Drine) zastupljeni su grauvakni pjeari i kriljci,
preteno argilofiliti, krenjaci i serpentiniti. Zemljita su najveim dijelom u odjelu automorfnih i to klase
kambinih zemljita.
Realna umska vegetacija1 Gornje-drinskog podruja je u niim predelima predstavljena hrastovim
fitocenozama ume sladuna i cera (Quercetum frainetto-cerris), iznad njih su ume kitnjaka i cera
(Quercetum petraeae montanum), odnosno ume kitnjaka (Quercetum petraeae montanum), na toplijim
poloajima, dok su na hladnijim poloajima ume bukve. Ovdje su vrlo rijetko zaostale enklave ume
bukve i jele sa smrom (Piceo-Abieti-Fagetum). Za vie predjele karakteristine su: fitocenoze bukve
(Fagetum montanum illyricum et Luzulo Fagetum), ume bukve i jele sa smrom (Piceo Abieti
Fagetum), ume jele i smre (Abieti Piceetum), kao i ume subalpinske smre (Piceetum subalpinum).
U kanjonima rijeka i na litiastim padinama zastupljene su termofilne fitocenoze: ume crnog bora
(Pinetum nigrae calcicolum), ume crnog graba (Orno Ostryetum) i ume bukve i crnog graba (Ostryo
Fagetum).
U odnosu na potencijalnu umsku vegetaciju2, nii tereni pripadaju klimazonalnoj fitocenozi sladuna i
cera, koja predstavlja sjeverozapadni rub areala ove istono-balkanske fitocenoze, iznad koje se javljaju
karakteristini pojasevi uma kitnjaka i cera, odnosno kitnjaka. Njih smenjuju ume bukve na hladnijim
ekspozicijama. Vii predjeli pripadaju pojasu klimaregionalne zajednice bukve i jele sa smrom.
Subalpinski predjeli pripadaju klimaregionalnim pojasevima subalpinske smre, ije su fitocenoze inae
karakteristine za planine istonobalkanskog podruja i klekovine bora. U klisurama i litiastim
Pod terminom realna vegetacija podrazumjeva se sadanja tzv. aktuelna vegetacija koja je rezultat odreenih
klimatskih prilika, ali i elovanja zooantropogenog faktora.
2
Potencijalna vegetacija odnosi se na vegetaciju koja bi se razvila na mjesto sadanje aktuelne vegetacije uz
pretpostavku eliminisanja ili znatnog ublaavanja zooantropogenog faktora.
1
31

padinama zastupljene su reliktne fitocenoze crnog bora, crnog graba, termofilne ume bukve. Recentni
fluvisoli predstavljaju stanita uma vrba i topola.
Ve je napomenuto da opina Gorade pripada Goradansko-foanskom regionu, gde se nalaze dijelovi
slivnog podruja toka Drine uzvodno od Foe do ispod Gorada, kao i ozvorino podruje Prae, u
visinskom intervalu od 340 m (dolina Drine) do 1750 m nadmorske visine (jugoistoni dijelovi Jahorine).
Preteno pripada brdsko-planinskom pojasu, znatno manje subalpinskom, a samo dilina Drine nizinskom
(kolinskom). Ovaj rejon u geomorfolokom pogledu karakterie planinski reljef ispresjecan vodotocima,
a uglavnom je izgradjen iz paleozojskih peara i kriljaca. U dolinama rijeka nalazimo recentne
aluvijalne ravni i stare diluvijalne terase. Od zemljita je najzastupljeniji distrini kambisol, a u dolinama
rijeka se jo nalaze i fluvisoli. Ovo je najhomogeniji rejon unutar podruja, pa i oblasti. Zemljita su
relativno povoljnih svojstava, mada za rasadniku proizvodnju problem predstavljaju izbor povoljnog
poloaja i veliine rasadnika.
Realna umska vegetacija u Goradansko-foanskom regionu, u najniem dijelu je zastupljena umom
sladuna i cera (Quercetum frainetto-cerris), kao klimatogena, a iznad ove, na toplijim poloajima
javljaju se ume kitnjaka i cera (Quercetum petraeae cerris) i ume kitnjaka (Quercetum montanum).
Na hladnijim poloajima nalaze se ume bukve (preovlauje acidofilna fitocenoza Luzulo Fagetum,
zatim neutrofilne ume bukve Fagetum montanum illyricum, ume bukve i jele sa smrom (acidofilne,
Fago Abietetum i neutrofilne, Abieti Fagetum illyricum), a u subplaninskom pojasu ume bukve
(Aceri Fagetum subalpinum), u kojima je zastupljen ee i planinski javor (Acer heldreichii).
Potencijalan vegetacija je predstavljena u najniem pojasu umama sladuna i cera, iznad na toplijim
poloajima su ume kitnjaka i cera i ume kitnjaka, zatim ume bukve, ume bukve i jele sa smrom i
subalpinske ume bukve. Za recentne fluvisole karakteristine su fitocenoze vrba (Salicetum) i topola
(Populetum), a u nekim dijelovima ume crne johe (Alnetum glutinosae), odnosno sive johe (Alnetum
incanae).
U planinskom pojasu opine Gorade egzistira brojna vrste visoke divljai od kojih su najbitniji: mrki
medvjed (Urcus arctos), vuk (Canis lupus), srna (Capreolus capreolus) kao rijetke ugroene evropske
vrste koje su u zemljama Evrope prava rijetkost i stoga strogo zatiene. Pored toga zastupljene su i
balkanska divokoza (Rupicapra rupicapra), zec (Lepus europaeus), ljetarke (Tetrastes bonasia), divlja
svinja (Sus scrofa), lisica (Vulpes vulpes), i orlovi kao trajno zatiena divlja (Aquilae).
Rijeka Drina je pored svoje ljepote i veoma bogata ribom i u njoj ive: potona pastrmka (Salmo trutta
- morpha fario), kobalj (Chondostroma nasus), klijen (Leuciscus cephalus), esika (Rutilus rutilus),
pliska (Alburnoides bipunctatus), mrena (Barbus barbus), pe (Cottus gobio), kao i rjeni rak (Astacus
astacus). Veoma vano je istai da u njoj egzistita i mladica (Hucho hucho) kao jedna od zatienih
vrsta. Na Crvenoj listi IUCN-a mladica se tretira kao ugroena vrsta, a meunarodno je zatiena
Bernskom konvencijom. Mladica ima ogranieno rasprostranjenje u slivu Dunava, pa se smatra
endemom ovog podruja. Smatra se da je trenutno najzdravija populacija ove vrste ribe u Drini. ivi
pojedinano. U manje tekuice zalazi rijetko i to uglavnom manje jedinke, a ponekad i krupnije radi
mrijesta. Mrijesti se u proljee, od marta do maja, zavisno od meteorolokih prilika, na istim
pjeskovitim ili ljunkovitim dijelovima vodotoka, sa brzom vodenom strujom. Mrijest se obavlja u
parovima. Mlade mladice se hrane faunom dna i ribljom mlai, a odrasle preteno ribom, ponekad
abama i drugim vodenim kimenjacima. Ona je najvea salmonidna riba naraste do 1,5 m i dostigne i
vie od 50 kg. Lovostaj za ovu vrstu ribe je od 1. februara do kraja maja.
U posljednje vrijeme pojavila se i vidra (Lutra lutra) koja je bila nestala sa ovog podruja. Takoe, na
naem podruju u toku zime borave i divlje patke gluvare (Anas platyrhynchos).
Na kraj je poznat po proizvodnji jabuke i jedini pisani dokumenat o vrstama tog voa je izaao prije
nekog vremena Autohtone vrste voaka istone Bosne mladog magistra Kenana Kanlia u kojem
navodi da je veoma vanu ulogu odigralo osnivanje rasadnika jo davne 1903. godine. Pored toga
pobrojane su i opisane sve vrste voa pa tako imamo slijedee vrste jabuka: divlja jabuka, senabija,
lederica, zelenika, cvjetaa, zeja glava, srebrnjaa, sulija bijela, dobrinjka, petrovaa, bistrica, kanada,
butulija, carkonstantin, bedrika, pazarka, muslimaa, rebrenjaa, prisatka, jonatan, srka, posavka,
arenika, bihorka, budalaa, baenka, babovaa, ovji nos, bjelka, misirka, ranka, crvenka i dr., a od
kruaka tu su: takia, jeribasma, misiraa, penika, mitrovka, zelendobra, zimljaaka, kajzerica i dr.
Zastupljene su nekolike vrste ljiva (Prunus), treanja (Prunus avium), dunja (Cydonia oblonga), oraha
kao i druge vrste voa.
32

U blizini nae opine su i nacionalni spomenik Sutjeska u kojem se nalazi i zatiena prauma
Peruica.
MOGUNOSTI KORIENJA I PROBLEMI VEZANI ZA BIODIVERZITET U OPINI GORADE
SWOT analiza
iri sastanak zainteresovanih strana u opini Gorade odran je 28. oktobra 2010. godine u prostorijama
Opine. Sastanku su prisustvovali predstavnici Javno-komunalnog poreduzea "6. Mart", firme "Pobjeda
Rudet", JP "Bosansko-podrinjske ume" iz Gorada, Turistike zajednice BP kantona, Udruenja
poljoprivrednika BPK, NVO "Caritas" iz Sarajeva, Udruenja "Odmor na selu", REC kancelarije iz
Banjaluke i lanovi LBAP tima opine Gorade.
Prisutni su kroz diskusiju izdvojili kao SNAGE ove opine da uspijeno realizuju projekat ouvanja
biodiverziteta, ljudske i prirodne resurse, povoljnu klimu, dobar kvalitet poljoprivrednog zemljita i
ouvane autohtone sorte i rase. Ouvani prirodni resursi su vaan preduslov za realizaciju preporuenih i
predvienih aktivnosti u ovoj opini, s obzirom da je malo negativnih uticaja na okruenje iako je
idustrija relativno razvijena, potuje se princip zagaiva plaa, ime se dosta uticalo na razvoj svijesti
Drugi pozitivni efekti organizacije opine Gorade ogledaju se u otvorenosti grada u smislu geografskog
poloaja, ali i u ouvanosti ruralnog ambijenta. U selima koja pripadaju opini aktivno se radi na
ouvanju domaih sorti i rasa, koje u velikoj mjeri pomau ouvanju agro-biodiverziteta. Kroz dobro
planirani razvoj turistike ponude, to se ogleda u postojanju dokumenta Strategija razvoja turizma u
Gornjem podrinju iz 2007. godine, date su osnovne mogunosti i smjernice za razvoj ove privredne
grane, rukovodei se principom odrivog razvoja i usklaenosti sa prirodnim potencijalima. Strategija
obuhvata itav region Gornjeg podrinja, dajui prijedloge za zajednike aktivnosti opinama koje
pripadaju ovom regionu.
Razvojem sportsko-rekreativnih terena, stanovnitvo opine Gorade ve koristi prirodne potencijale
dobijene preko usluga koje pruaju ekosistemi za odmor i rekreaciju svih uzrasnih kategorija
stanovnitva, ime se na praktian nain podie svijest o znaaju ouvanja ovog potencijala i odrivom
korienju usluga koje ekosistemi u ovoj opini pruaju bez nadoknade. Opina Gorade je poznata po
brojnim kulturnim, sportskim i drugim manifestacijama meunarodnog i nacionalnog znaaja, to otvara
perspektivu daljeg ulaganja u promociju nekih drugih vrijednosti, a koje se tiu prvenstveno
ekonomskog napretka opine, kroz promociju ouvanih prirodnih resursa.
U aktivnostima opine ukljuene su i brojne nevladine organizacije, koje su na svojevrstan nain, kao i u
drugim mjestima regiona Jugoistone Evrope, glavni pokretai pozitivnih promjena svojim aktivnostima i
kampanjama koje podravaju sveukupan odrivi razvoj u sredinama u kojima djeluju.
Kao SLABOSTI za uspjenu realizaciju projekta i aktivnosti koji se odnose na zatitu biodiverziteta
prepoznate su nepostojanje adekvatne prostorno-planske dokumentacije i neadekvatna provedba
postojeih zakona koji se odnose na zatitu ivotne sredine i zatitu prirode. Prostorni plan za podruje
Bosansko-podrinjskog kantona Gorade je u nacrtu, za period 2008-2028., sa Prostornom osnovom za
sve tri opine (Gorade, Ustikolina, i Praa), ali ne postoje podzakonska akta za svaku opinu posebno
kojima bi se regulisalo prostorno planiranje i uskladilo sa realnim potencijalom i mogunostima svakog
prostora posebno.
Veliki problem predstavlja i nedostatak na prvom mestu budetskih sredstava za rjeavanje problema
vezanih za zatitu prirode, jer se prioriteti opine odnose prije svega na jaanje ekonomske strukture,
rjeavanje socijalnih i drugih egzistencijalnih pitanja. Svijest i obrazovanje takoe predstavljaju jednu
od slabosti ove opine, upravo zbog drugih problema koji su aktuelni i u fokusu djelovanja opinskih i
privrednih subjekata. Navedeno je da postoji sistem zagaiva plaa u ovoj opini, meutim zbog
postojanja zastarjele tehnologije zagaenja koja se isputaju u ivotnu sredinu predstavljaju veliko
optereenje za samopreiavanje prirodnih sistema, i pored naknade i sredstava koja zagaiva
33

opredeljuje i ulae u obnovu resursa koji trpe zagaenje. Sistem preiavanja komunalnih otpadnih
voda ne postoji, tako da se praktino sve komunalne vode isputaju u rijeke bez prethodnog tretmana
Takoe postoji i problem nerijeenih prostornih mogunosti za sanitarnu deponiju opine Gorade i/ili
itavog kantona, pa se postojei otpad nagomilava i neadekvatno odlae bez prethodno uraene planske
dokumentacije, kao to je Studija uticaja na primer.
to se tie razvoja komunikacione infrastrukture na svim nivoima, ona je razvijena do zadovoljavajueg
nivoa, ali bi budui razvoj posebno putne infrastrukture morao da bude usklaen sa prirodnim
potencijalom opine i mogunostima usluga ekosistema koje bi bile na bilo koji nain izloene
prekomjernom pritisku, uslijed izgradnje i proirivanja kapaciteta.
Ono to je evidentna, ali lako premostiva slabost opine Gorade je nedostatak sintetizovanih podataka
koji se odnose na biodiverzitet, nepostojanje integrisanih spiskova vrsta i stanita koji se nalaze u ovoj
opini, ali to bi se kroz Akcione planove za biodverzitet moglo prevazii, kroz inventarizaciju postojeih
resursa i njihovu aktivnu zatitu. Zbog toga e i fokus planirane jednogodinje aktivnosti biti na
potencijalima i uslugama koje pruaju ekosistemi vezani za rijeku Drinu, kao najvee prirodno dobro u
ovoj opini, kroz identifikaciju kljunih vrsta koje su vezane za vodena stanita.
Dosadanja neiskoritenost ljudskih i prirodnih resursa predstavlja jo jednu definisanu slabost opine
Gorade, koja se takoe moe prevazii planiranjem u oblasti zatite biodiverziteta i meusektorskom
saradnjom opine i drugih subjekata (privreda i graanstvo).
Slika 19 - Kapitalni primjerak ulovljene mladice (Foto studi Pre)

MOGUNOSTI opine Gorade vezano za biodiverzitet i njegovo ouvanje ogleda se u velikom umskom
bogatstvu i aktivnom upravljaju umskim resursima. Geo i saobraajni poloaj su jako povoljni i opina
ima dobar prilaz sa svih strana i dobru komunikaciju sa ostale dve drave u regionu (Srbija i Crna Gora).
Kroz ruralni odrivi razvoj i razvoj agro-eko-turizma prirodni potencijali bi mogli vie da se iskoriste u
smislu ekonomske dobiti stanovnitva i opine. Na taj nain bi se dobili i proizvodi koji bi imali
geografsko porijeklo i koji bi bili brendirani kao autentini prirodni proizvodi ovog regiona. Sa tim u vezi
su i planovi koji se odnose na intenzivniji razvoj organske poljoprivredne proizvodnje, za koju postoje
objektivni i realni uslovi u ruralnim dijelovima ove opine. Otkup i plasman umskih plodova i ljekobilja
predstavljaju jo jednu od mogunosti usluga koje ekosistemi pruaju stanovnitvu opine Gorade i koji
su do sada bili nedovoljno iskorieni. Meutim, korienje ovih prirodnih potencijala moralo bi biti
definisano pravilnikom, uz obezbeivanje stalnog nadzora i kontrole, kako ne bi dolo do prekomerne
eksploatacije vrsta i stanita.
Opina Gorade posjeduje veliki vodni potencijal, koji se prije svega odnosi na rijeku Drinu i njene
pritoke, pa se potencijalni razvoj opine moe kretati i u pravcu iskoriavanja ovog potencijala za sport,
34

rekreaciju, vodosnabdevanje, navodnjavanje poljoprivrednih povrina, ali i za planiranje i izgradnju
ribogojilita, posebno mrijestilita za ribu mladicu (Hucho hucho), koja se nalazi na mnogim Crvenim
listama, koja spada u globalno ugroene vrste, a koja je endemit dunavskog sliva i zbog toga
predstavlja neopisivu vrijednost koju je potrebno aktivno tititi na svim nivoima, radei prije svega na
podizanju svijesti graanstva i privrednih subjekata da tite i ne ugroavaju stanita ove vrste.
Sa strane privrede i mogunosti koje bi se mogle iskoristiti, definisani su razvoj i primjena istije
proizvodnje, unapreenje tehnolokih postupaka i razvoj planskih dokumenata kojima bi se smanjio
pritisak na ivotnu sredinu i biodiverzitet i ograniilo korienje usluga ekosistema preko granice
samoobnavljanja. Takoe u opini Gorade postoje i mogunosti i planovi za toplifikaciju na bio masu,
to bi imalo direktnih pozitivnih efekata na smanjenje uticaja klimatskih promjena, korienjem
alternativnih izvora energije za svakodnevne potrebe opine i aktivnosti graanstva.
Izgradnja hidrocentrala na Drini predstavlja jednu od PRIJETNJI za biodiverzitet opine Gorade.
Planirana je izgradnja Hidroenergetskog sistema Buk Bijela uzvodno od opine Gorade kao i
hidrocentrala u Ustikolini, to bi sigurno uticalo na nestabilnost protoka vode u rijeci Drina i na
svakodnevno mijenjanje reima vodostaja na teritoriji opine Gorade. Projektna dokumentacija 3za HES
Buk Bijela je u izradi a podrazumijeva i izradu Studije procjene uticaja na ivotnu sredinu koja nije
izraena. Izgradnja hidrocentrale i potapanje uzvodnog dijela rijenog korita, kao i unitavanje obala,
imae kao posljedicu naruavanje postojeih stanita i ugroavanje vrsta koje tu ive. Jednom uniteni
ekosistemi na ovaj nain teko se mogu obnoviti ili oporaviti bez ponovne intervencije ovjeka. Zato je
za ovako velike poduhvate potrebno uraditi plansku dokumentaciju i predvidjeti eventualno izmjetanje
ranjivih sistema, koji bi se nepovratno izgubili ovim aktivnostima. Meutim i na alost, trenutna dobrobit
koju ovjek ima od unitavanja prirodnih ekosistema esto se u sistemu vrijednovanja stavlja ispred i
beskompomisno unitavanju neega to je prvo nastalo i to ima ista ili ak vea prava za opstanak.
Nelojalna konkurencija koja se na alost razvija i koja je uzela maha, neplaniranje i nepotovanje pravih
vrijednosti, svakako predstavljaju jo jednu prijetnju na mnoge sfere, pa i na dio koji se odnosi na
zatitu biodiverziteta.
Zagaenje koje je sve evidentnije zbog neadekvatnog upravljanja otpadom i neregulisanih deponija
realna je prijetnja za ivotnu sredinu, a pogotovo za biodiverzitet, za vrste koje gube svoja stanita i
koje nemaju dovoljno vremena ni mehanizama da se prilagode nastupajuim loijim uslovima.
Pa ipak, dobrim planiranjem, emu e umnogome pomoi i ovaj Akcioni plan za biodiverzitet opine
Gorade, donekle se mogu prevazii katastrofalne posljedice koje bi trpjele budue generacije, zarad
ekonomske dobiti vremena u kojima nisu ivjeli. A svako izbacivanje iz ravnotee prirodnih sistema, to
podrazumijeva i prijetnje za biodiverzitet od lokalnog do globalnog nivoa, utiu na poveanje poasti XX
i XXI i svih sljedeih vijekova, ako ih bude bilo, a to su klimatske promjene, koje se ne mogu vie
zaustaviti, ali ih ovjek uglavnom svojim nedjelovanjem moe ublaiti.
ZAKLJUAK
Generalno posmatrano, stanovnici opine Gorade imaju dovoljno ljudskih i prirodnih resursa da
realizuju akcione planove i projekte vezane za zatitu biodiverziteta. Povoljna klima, dobar geografski
poloaj, dobar kvalitet poljoprivrednog zemljita i ouvane autohtone sorte i rase, ouvani prirodni
resursi, koji su vaan preduslov za realizaciju preporuenih i predvienih aktivnosti u ovoj opini,
odnijeli su primat u odnosu na razvoj industrije koji sobom neminovno nosi negativne uticaje na
okruenje potovanjem principa zagaiva plaa izvren je pozitivan uticaj na razvoj svijesti
Projektna dokumentacija za HES Buk bijela koja sadri i ekoloki elaborat je izraena 2000. godine od strane
Energoprojekt Hidroininjering, Beograd. U ovom smislu, ekoloki elaborat se ne smatra Studijom uticaja na
ivotnu sredinu. Usvajanjem Deklaracije Vlade Crne Gore o odustajanju od zajednikog projekta sa RS BiH o
izgradnji HES Buk Bijela, Vlada RS je nastavila aktivnosti na ovom projektu sa namjerom da smanji inicijalno
planiranu instaliranu snagu HES Buk bijela, te se pristupilo izradi/doradi projektne dokumentacije.
3
35
Slika 20 - Kajakaki Klub Buk (Foto

studio Pre)
U opini Gorade postoji tradicionalno dobra saradnja izmeu optinskih struktura i civilnog sektora, koji
su do sada realizovali brojne zajednike projekte iz oblasti kulture, sporta, zatite ivotne sredine, sa
ciljem unapreenja razvoja opine i opteg drutvenog prosperiteta. Kroz ruralni odrivi razvoj i razvoj
agro-eko-turizma prirodni potencijali bi mogli vie da se iskoriste u smislu ekonomske dobiti
stanovnitva i opine. Veliki vodni potencijal, koji se prije svega odnosi na rijeku Drinu i njene pritoke,
moe podsticajno delovati na budui razvoj opine Gorade, u pravcu iskoritavanja ovog potencijala za
sport, rekreaciju, vodosnabdevanje, navodnjavanje poljoprivrednih povrina, ali i za planiranje i
izgradnju ribogojilita za vrstu mladice.
Sa druge strane, unutranje slabosti opine za uspjenu realizaciju projekta i aktivnosti koji se odnose
na zatitu biodiverziteta, ogledaju se u nepostojanju adekvatne prostorno-planske dokumentacije i u
neadekvatnoj provedbi postojeih zakona koji se odnose na zatitu ivotne sredine i zatitu prirode.
Evidentan je nedostatak sintetizovanih podataka koji se odnose na biodiverzitet opine Gorade,
nepostojanje integrisanih spiskova vrsta i stanita, to bi se kroz kroz inventarizaciju postojeih resursa
i njihovu aktivnu zatitu moglo rijeiti kroz definisanje Akcionih planova za biodverzitet opine. Veih
pretnji po biodiverzitet u opini Gorade nema, osim planirane izgradnje Hidroenergetskog sistema Buk
Bijela i Ustikolina uzvodno od opine Gorade, to bi dovelo do nestabilnosti u protoku vode u rijeci
Drini, a posredno i na promjenu sastava vrsta, koje su prisutne u ekosistemima vezanim za vodu, jer bi
dolo do poremeaja njihovih stanita. Takoe je jedna od realnih prijetnji vezana za oblast upravljanja
otpadom, zbog neregulisanih odlaganja, opet u smislu uticaja na vrste koje gube svoja stanita i koje
nemaju dovoljno vremena ni mehanizama da se prilagode nastupajuim loijim uslovima.
Jo jedan je problem u opini Gorade, koji nije prepoznat od strane zainteresovanih strana za
biodiverzitet, ali realno postoji i bie ga teko otkloniti u narednom dugoronom planiranju, a to je
postojanje miniranih podruja na teritoriji opine, koja se po pravilu nalaze u zonama u kojima je
najvea bioloka raznovrsnost. Iz bezbjednosnih razloga u takvim podrujima nee biti mogue izvriti
inventarizaciju postojeeg biodiverziteta, pa e se ukupna slika o vrstama, stanitima i ekosistemima u
opini Gorade dobiti na osnovu literaturnih podataka i pretpostavki, to e moda odstupati od realnog
stanja. Ipak, za vei dio podruja ove opine, a posebno vezano za rijeku Drinu, bie mogue napraviti
Akcione planove za biodiverzitet, koji e u narednom periodu, kad se stvore mogunosti, biti revidirani i
napravljeni novi usklaeni planovi sa potrebama stanovnitva i u skladu sa kapacitetima usluga
ekosistema.
36
PRIORITETI
Zatita rijeke Drine
Slika 21 - Rijeka Drina

(Foto studio Pre)
Na osnovu analize raspoloivih mogunosti i trenutnih problema u opini Gorade, vezano za zatitu i
ouvanje biodiverziteta od strane zainteresovanih strana koje su bile ukljuene u proces izrade Lokalnog
akcionog plana za biodiverzitet opine, kao najvei prioritet prepoznata je zatita bioloke raznovrsnosti
rijeke Drine, koja je ila kucavica za ovu opinu.
Povoljni klimatski uslovi i geografski poloaj pored rijeke Drine, plodno tlo, umsko bogatstvo i druga
prirodna bogatstva, pruaju mogunosti za razvoj turizma, posebno seoskog, ali i avanturistikog, za
sve koji vole odmor u netaknutoj prirodi i kampovanje. Uz rijeku Drinu postoje mnoge lijepe plae i
mjestima za kampovanje, a tu su i brdsko planinska uzvienja i festivali koji se tradicionalno
odravaju u opini Gorade i koji su prepoznati od strane domae i meunarodne javnosti kao
prostorno-vremenska spona razliitih naroda i kultura.
Problem koji je prepoznat kao prijetnja za biodiverzite rijeke Drine je nekontrolisano odlaganje otpada
na obalama rijeke. Kroz Akcioni plan za biodiverzitet opine Gorade bie predloena realizacija
aktivnosti koja e za cilj imati podizanje svijesti lokalnog stanovnitva i turista-posetilaca da brinu o
zatiti vrijednih stanita biljnih i ivotinjskih vrsta, koje su vezane za rijeku Drinu i iji opstanak zavisi
od njene ouvanosti. Posebno e akcenat biti stavljen na zatitu i unapreenje populacije mladice na
ovom prostoru, kroz razmatranje mogunosti za izradu mrijestilita ove endemine i ugroene vrste.
Ouvanje genetskog fonda autohtonih vrsta voa
Sauvati genetsku posebnost autohtonih vrsta voa koje su karakteristine za na kraj je takoe jedan
od prioriteta na zatiti biodiverziteta opine. Ranije je napomenuto da je ovaj kraj poznat po proizvodnji
jabuke, za ije je unapreenje proizvodnje i ouvanje tradicionalnih sorti bilo znaajno osnivanje
rasadnika jo poetkom XX veka. U publikaciji Autohtone vrste voaka istone Bosne pobrojane su i
opisane sve vrste i sorte voa, to daje dobru osnovu za dalje unapreenje voarske proizvodnje.
Ovakav pristup pro-biodiverzitetskog poslovanja moe imati direktnog pozitivnog efekta na ekonomsku
37

situaciju u opini, a daljim razvojem i unapreenjem rasadnika gde bi se gajile odreene sorte voaka,
omoguava se i ouvanje agro-biodiverziteta.
Slika 22 - Domaa jabuka (Foto studio

Pre)
Zatita umskog bogatstva
Teritorija itavog Bosansko-podrinjskog kantona je uglavnom prekrivena umom. Poznato je da su ume

jedan od najveih faktora za ublaavanje klimatskih promena, koje su evidentne od lokalnog do
globalnog nivoa i prijete, izmeu ostalog, naruavanju biodiverziteta na svim nivoima. Sauvati ve
postojee umsko bogatstvo i formirati nove zasade koji e obogatiti ume, kao i plansko upravljanje i
koritenje, kako ume tako i umskih plodova, jo jedan je od prioriteta koji su uvrteni u ovaj
dokument. Problem u korienju umskog bogatstva predstavljaju minirana podruja, na kojima do sada
nije uraen inventar biodiverziteta, to e biti predmet interesovanja u nekim kasnijim revizijama ovog
Akcionog plana. Obilje umskih plodova i gljiva koji se mogu nai u umskim bezbjednim zonama
predstavljaju jo jednu od mogunosti za ekonomsko jaanje opine. Kroz realizaciju aktivnosti koje su
predloene u Akcionom planu za biodiverzitet opine Gorade, zainteresovanim sakupljaima e biti
predoene smjernice za organizovano i odrivo sakupljanje umskih plodova i gljiva, kao i ljekobilja koje
se moe nai u okruenju.
Da bi se predloeni prioriteti uspeno realizovali, potrebno je prije svega animirati izradu Prostornog
plana opine Gorade, ili kantona, kroz koji bi se definisale zatiene zone, s obzirom na to da do sada
ni u opini ni u BPK Gorade ne postoje odreena zatiena podruja prirode. Samo nakon
inventarizacije i odreivanja faktora ugroavanja, mogue je definisati naine aktivne zatite
biodiverziteta ovog podruja i dalje raditi na podizanju svijesti donosioca odluka, ali i direktnih korisnika
usluga ekosistema, da svoje aktivnosti usklade sa prirodnim kapacitetima podruja.
38
ZADACI I CILJEVI
Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Smjernice
Saniranje divljih deponija (i izgradnja
sanitarne deponije) do 2014. godine
Zatititi stanita rijeke Drine

od zagaenja obala i vode
Izgradnja kolektora i ureaja za

preiavanje otpadnih voda do 2015.
godine
Ureenje obalnog prostora reke Drine i
pritoka tokom 2011. godine, kroz
ukljuivanje
najire
javnosti
u
aktivnosti ienja i odravanja obala
reke
Rekognosciranje terena i pronalaenje
optimalnih podruja za formiranje
mrestilita tokom 2011. godine
Aktivna zatita ribljeg fonda

rijeke Drine, zatita mladice
Zatita
stanita
rijeke
Drine
kroz
zatitu
odabranih kljunih
vrsta
flore i faune
Formiranje
uzgajalita
riba
(sa
akcentom na mladicu) tokom 2011.
godine
Sakupljanje podataka o vrstama koje
naseljavaju obale i rijeku Drinu
Zatita odabranih kljunih

vrsta biljaka i ivotinja
Utvrivanje stepena
faktora ugroavanja
godine
ugroenosti i
tokom 2011.
Promocija
dobijenih
rezultata
zainteresovanim stranama u opini
Gorade tokom 2011. godine
Definisanje smernica za aktivnu zatitu
odabranih vrsta tokom 2011. godine
Odrivo
korienje
rijeke
Drine
kao
turistikog
potencijala opine Gorade,
za
razvoj
rekreativnog
turizma i ribolova
Ureenje plae na obalama Drine,

postavljanje korpi za odlaganje otpada
koji ostavljaju turisti i ribolovci,
postavljanje info tabli o znaaju rijeke
Drine i pojedinih lokaliteta za ouvanje
biodiverziteta tokom 2011-2012. godine
Izrada
odrivog
plana
eksploatacije ljunka, vodei
rauna
o
ouvanosti
prirodnog ambijenta i stanita
kljunih vrsta
Definisanje
odreenih
mjesta
za
eksploataciju ljunka; izrada zakonskih
akata vezano za odrivu eksploataciju
do 2013. godine
39

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Smjernice
Pravljenje baze podataka postojeih
autohtonih sorti voa tokom 2011.
godine
Prikupljanje sjemenki autohtonih sorti
voa tokom 2011-2012. godine
Zatita autohtonih sorti voa
Evidencija postojeih i formiranje novih

rasadnika tokom 2011-2012. godine
Stimulisanje proizvoaa autohtonih
vrsta
voa
na
lokalnom
nivou,
davanjem subvencija od strane opine
tokom 2011-2012. godine
Ouvanje genetskog fonda

autohtonih
sorti
voa
gornje-drinskog regiona
Unapreenje proizvodnje
plasmana autohtonih sorti
Poboljanje distribucije voa do kupca,

otvaranje namjenskih tezgi ili prostora
u gradu gde e se vriti promocija i
prodaja plodova autohtonih sorti voa
tokom 2011. godine
Promocija
autohtonih
sorti
na
festivalima
koji
se
tradicionalno
odravaju u opini i BPK Gorade tokom
2011-2012. godine
40

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Unapreenje umskog fonda
Odrivo
upravljanje
umama
u
skladu sa ekonomskim i
ekolokim
zahtevima
i
mogunostima
Smjernice
Poumljavanje autohtonim vrstama
drvea tokom 2011-2012. godine
Revizija plana upravljanja umskim

bogatstvom tokom 2011. godine
Odrivo korienje uma
Pojaan inspekcijski
2011-2012. godine
nadzor
tokom
Uspostavljanje sistema naplate za

prekomjernu
eksploataciju
tokom
2011. godine
41

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Izrada baze
biodiverzitetu
Gorade
Smjernice
podataka o
opine
Prikupljanje podataka o postojeim

vrstama flore, faune i gljiva u naoj
opini tokom 2011-2013. godine
Prikupljanje podataka o znaajnim
stanitima biljnih i ivotinjskih vrsta u
opini tokom 2011-2013. godine
Revizija podataka o biodiverzitetu koji
su predstavljeni u prvoj verziji LBAP-a
Biodiverzitet
kao
glavna
vodilja izrade Prostornog
plana opine i / ili BPK
Gorade
Donoenje
lokalnog
opinskog akta o zatiti
vrijednih
zona
za
biodiverzitet
Definisanje zona zatienih podruja

od znaaja za biodiverzitet tokom
2011-2012. godine
Ukljuivanje zainteresovanih strana u

definisanje prioriteta u Prostornom
planu opine tokom 2012-2015.
godine
Izrada
i
usvajanje
Prostornog plana opine
Organizovanje
konsutlativnih
sastanaka
irih
zainteresovanih
strana 2012-2014. godine
Javna rasprava i diskusija o nacrtu

Prostornog plana opine Gorade
tokom 2015. godine
42

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Definisanje
prirodnog
kapaciteta
podruja
za
eksploataciju
ljekobilja
i
umskih plodova
Smjernice
Izrada inventara i baze podataka
umskih plodova i ljekovitog bilja
Uspostavljanje vee saradnje sa
umskim
preduzeem
u
cilju
zajednike zatite ovih biljaka
Zatita
genetskog
diverziteta divljih biljaka
koje se koriste za hranu i
lijekove
Definisanje sistema odrivog

upravljanja
i
korienja
umskih plodova i ljekobilja
Pojaane
kontrole
eksploatacije
vrijeme
Promocija ekonomske isplativosti od

sakupljanja
ljekobilja
i
umskih
plodova
Eksploatacija
ljekobilja
i
umskih plodova u skladu sa
kapacitetima
Obezbeivanje prostora za plasman
ljekobilja i umskih plodova u
turistiku ponudu opine
43
CILJEVI I INDIKATORI
Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Indikatori
Sanirane divlje deponije koje su
naruavale stanita vezana za rijeku
Drinu, znaajno manje otpada se
nalazi u rijeci i na obalama
Zatita stanita rijeke Drine

od zagaenja obala i vode
Izgraen
kolektor
i
ureaj
za
preiavanje
otpadnih
voda,
poboljana fizika, hemijska i bioloka
svojstva vode rijeke Drine
Organizovane
sezonske
akcije
ienja u kojima su uestvovali
pojedinci i udruenja zainteresovani
za ouvanje ambijenta rijeke Drine
Definisana podruja na pritokama
rijeke Drine koja se mogu iskoristiti
za mrijest mladice
Zatita
stanita
rijeke
Drine
kroz
zatitu
odabranih kljunih
vrsta
flore i faune, kao i zatita
izvorita izdanosti do 5 l/s
Aktivna zatita ribljeg fonda

rijeke Drine, zatita mladice
Formirana uzgajalita riba o kojima

upravlja ribolovako udruenje iz
opine Gorade
Zabiljeen uspjean mrijest mladice u
prvoj godini rada mrijestilita
Primjer mrijestilita na pritokama
rijeke Drine u opini Gorade posluio
kao ogledno podruje i pilot projekat
za sline projekte u okruenju
Definisane kljune vrste flore i faune
koje e posluiti kao modeli za zatitu
stanita
Utvreno postojanje/odsustvo faktora
ugroavanja kljunih vrsta
Zatita odabranih kljunih

vrsta biljaka i ivotinja
Definisane mere zatite kljunih vrsta

i stanita
Predstavljeni
dobijeni
rezultati
zainteresovanim stranama u opini
Gorade
Smanjen uticaj zagaujuih materija
na ivi svijet vezan za rijeku Drinu
44

Ureene plae na obalama Drine,
javno preduzee opine Gorade
postavilo korpe za odlaganje otpada i
info tabli o znaaju rijeke Drine
Odrivo
korienje
rijeke
Drine
kao
turistikog
potencijala opine Gorade,
za
razvoj
rekreativnog
turizma i ribolova
Povean broj turista koji dolazi na

rijeku Drinu radi rekreacije
Smanjeno ostavljanje otpada na
obalama i u rijeci od strane turista
Povean broj ribolovaca koji imaju
razvijenu svijest za ouvanje ribljeg
fonda i njegovo odrivo korienje
(love se samo primjerci u skladu sa
dozvolom)
Propisima
odreena
eksploataciju ljunka
Izrada
odrivog
plana
eksploatacije ljunka, vodei
rauna
o
ouvanosti
prirodnog ambijenta i stanita
kljunih vrsta
Zatita izvorita izdanosti do

5 l/s
Ispotovana procedura
odrivu eksploataciju
mjesta
vezana
za
za
Smanjen pritisak od eksploatacije

ljunka na ivotnu sredinu i stanita
biljnih i ivotinjskih vrsta
Poveana
kontrola
postojeih izvora
koritenja
Praenje
izvora
postojeih
eksplotacije
45

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Indikatori
Izraena baza podataka postojeih
autohtonih sorti voa
Prikupljeni
vegetativni
dijelovi,
pupoljci i sjemenke autohtonih sorti
voa i deponovane u banci sjemenki
Zatita autohtonih sorti voa
Obnovljeni postojei i formirana

najmanje dva nova rasadnika
Uspostavljena
saradnja
sa
institucijama koje mogu da izvre
mikropropagaciju odabranih semena
ili vegetativnih pupoljaka, da bi se
zadrao izvorni genetski materijal i
umnoile reznice u kulturi tkiva
Ouvanje genetskog fonda

autohtonih
sorti
voa
gornje-drinskog regiona
Opina Gorade propisala subvencije

za proizvoae autohtonih sorti voa
Poboljanje distribucije voa do

kupca, otvaranje namjenskih tezgi ili
prostora u gradu gde se vri
promocija
i
prodaja
plodova
autohtonih sorti voa
Unapreenje proizvodnje
plasmana autohtonih sorti
Povean broj individualnih voara koji

u svojim rasadnicima gaje domae
sorte voa
Povean broj izlagaa voara na
festivalima koji se organizuju u opini
Poveana
ekonomska
dobit
individualnih
voara
od
prodaje
plodova i reznica autohtonih sorti
voa
46

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Indikatori
Poumljene goleti veliine nekoliko
hektara autohtonim vrstama drvea
Unapreenje umskog fonda

Vie od 80% stabala se uspjeno
adaptiralo na uslove stanita
Uraena revizija plana upravljanja

umskim bogatstvom opine Gorade
Odrivo
upravljanje
umama
u
skladu sa ekonomskim i
ekolokim
zahtevima
i
mogunostima
Povean broj umarskih inspektora na

terenu
koji
vre
nadzor
nad
koritenjem uma
Odrivo korienje uma
Uspostavljen
sistem
naplate
i
naplaena sredstva kroz kazne za
prekomernu
eksploataciju
pojedincima i privrednim drutvima
Smanjen obim nedozvoljene see,
eksploatacija
se
odvija
prema
uspostavljenom planu
47

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Indikatori
Prikupljeni podaci o flori,

gljivama u opini Gorade
fauni
Prikupljeni
podaci
o
znaajnim
stanitima biljnih i ivotinjskih vrsta u
opini
Izrada baze
biodiverzitetu
Gorade
podataka o
opine
Revizija podataka o biodiverzitetu koji

su predstavljeni u prvoj verziji LBAP-a
Definisani
faktori
biodiverziteta
Definisan
stepen
nacionalnim
i
kriterijumima
ugroavanja
zatite
prema
meunarodnim
Izraen predlog za Crvenu listu flore i

faune
Biodiverzitet
kao
glavna
vodilja izrade Prostornog
plana opine i / ili BPK
Gorade
Definisane sve zone u opini od

znaaja za ouvanje biodiverziteta
Donoenje
lokalnog
opinskog akta o zatiti
vrijednih
zona
za
biodiverzitet
Doneseni opinski akti o zatiti

vrijednih zona za biodiverzitet
Predloene zone nacionalno zatiene

i svrstane u neku od kategorija
zatienih podruja
Izrada
i
usvajanje
Prostornog plana opine
Organizovani
sastanci
sa
zainteresovanim
stranama
za
definisanje prioriteta u Prostornom
planu opine
48
Dobar odziv pozvanih uesnika na

sastancima
Pokrenute konstruktivne diskusije i

dobijeni konkretni predlozi
Organizovana javna rasprava
Usvojen
Gorade
Prostorni
plan
opine
Prostorni plan opine Gorade se

primenjuje u skladu sa odrivim
korienjem biodiverziteta
Visok stepen ouvanosti biodiverziteta

u opini Gorade
49

Zadatak
prioritetni problem
Cilj
Indikatori
Izraena baza podataka umskih
plodova i ljekovitog bilja na teritoriji
opine Gorade
Definisanje
prirodnog
kapaciteta
podruja
za
eksploataciju
ljekobilja
i
umskih plodova
Definisane granice prostora odakle je

dozvoljeno sakupljanje
Definisan period godine
dozvoljeno sakupljanje
kada
je
Uspostavljena
komunikacija
i
saradnja opine, umskog preduzea i
sakupljaa
ljekobilja
i
umskih
plodova
Zatita
genetskog
diverziteta divljih biljaka
koje se koriste za hranu i
lijekove
Definisanje sistema odrivog

upravljanja
i
korienja
umskih plodova i ljekobilja
Povean
broj
inspektora
zatite
ivotne sredine na terenu tokom
sezone sakupljanja
Naplaene kazne za prekomerno

sakupljanje
pojedincima
i
preduzeima
Uspostavljeni sajmovi ljekobilja

umskih plodova u opini Gorade
Eksploatacija
ljekobilja
i
umskih plodova u skladu sa
kapacitetima
Obezbeen
prostor
za
plasman
ljekobilja i umskih plodova u opini
Gorade
Zadrani prirodni kapaciteti podruja i

omogueno
samoobnavljanje
eksploatisanih biljnih vrsta i umskih
plodova
50
LITERATURA
B l a g o j e v i , M., V l a h o v i , P., G a v r i l o v i , D., G a v r i l o v i , Lj., D i m i t r i j e v i ,

R., i v o j i n o v i , D., M i l e u s n i , S., S i m o n o v i , P., S t a m e n k o v i , S., S t a n k o v i
, S., S t e p i , M., S t e f a n o v i , D., T a n a s i , S., T e i , M., F e r j a n i , M. (2005):
Drina. Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,
Srpsko Sarajevo
H o r v a t i , S., (1967): Fitogeografske znaajke i ralanjenje Jugoslavije. Anali flore Jugoslavije, br.
1, Zagreb
K a n l i , K. :Autohtone sorte voaka istone Bosne, tamparija Fojnica BiH, 2010
LOKALNI EKOLOKI AKCIONI PLAN 2011-2016, opina Gorade, 2010
S t e f a n o v i , V., B e u s, V., B u r l i c a, ., D i z d a r e v i , H., V u k o r e p, I. (1983): Ekoloko
vegetacijska rejonozacija Bosne i Hercegovine. umarski fakultet u Sarajevu, Posebna izdanja, br. 17,
Sarajevo
STRATEGIJA RAZVOJA TURIZMA U GORNJEM PODRINJU, Institut za graevinarstvo IG Banja Luka,
2007
STRATEGIJA RAZVOJA ZASNOVANA NA POTIVANJU LJUDSKIH PRAVA 2008 - 2014., Opina Gorade
51
IDENTIFIKACIJA AKCIJA I SREDSTAVA ZA ZATITU BIODIVERZITETA
Jednogodinji akcioni plan

Odgovoran
za
implementaciju
Aktivnost
Kampanja
podizanje
javnosti
za
svijesti
Opinski tim
NVO
Organizovanje
razliitih seminara i
radionica za struno
obrazovanje
Opinski
za NVO
Izrada projekta za
istraivanje
biodiverziteta rijeke
Drine
Centar
za
informacije
o
biodiverzitetu,
Beograd,
Institut
za
multidisciplinarne
studije, Beograd,
zavodi,
spoljni
saradnici
Centar
za
informacije
o
biodiverzitetu,
Beograd,
Institut
za
multidisciplinarne
studije, Beograd,
Ribarsko
sportsko drutvo
Izrada
upravljanja
endemskom
mladice
Plana
vrstom
referent
Lokacija
provoenja
aktivnosti
Opina Gorade
Pretpostavljena
vrijednost
aktivnosti
3.000 5000 KM
Kontinuirano
BiH
2.000 KM
12 mjeseci
Opina Gorade
20.000 KM
12 mjeseci
Rijeka Drina
3.000 5.000 KM
Vremenski termin
trajanje aktivnosti
est mjeseci
52
Petogodinji akcioni plan
PRIORITETI
Zatita
stanita rijeke
Drine
kroz
zatitu
odabranih
kljunih vrsta
flore i faune
OBJECTIVE /
nji cilj
Zatititi
stanita
rijeke Drine od
zagaenja obala i
vode
Zatita odabranih
kljunih
vrsta
biljaka i ivotinja,
Aktivna
zatita
ribljeg
fonda
rijeke
Drine,
zatita mladice
Odrivo korienje
rijeke Drine kao
turistikog
potencijala opine
Gorade
TARGET /
poseban cilj
(meta)
Sanacija divljih
deponija
i
izgradnja
sanitarne
deponije
Izgradnja
kolektora
i
ureaja
za
preiavanje
otpadnih voda
- industrijskih
- komunalnih
- individualnih
Formiranje
ribogojilita
poribljavanje
Podsticanje
razvoja
rekreativnog
turizma
ribolova
Izrada odrivog
plana
eksploatacije
ljunka, vodei
rauna
o
ouvanosti
prirodnog
ACTIVITY /
aktivnost
WHO / akteri
Izrada studije
izvodljivosti i
odabir
lokaliteta
Opina Gorade
Vlada BPK
Komunalno
preduzee
NVO
Opina Gorade
Vlada BPK
HE Viegrad
Agencija
za
vodno podruja
sliva Save
Izrada
projektne
dokumentacije
,
obezbeivanje
sredstava za
izgradnju
i
nabavku
potrebne
opreme
Odabir
lokaliteta,
izrada
akcionog
plana,
obezbeivanje
sredstava
Izrada
projektne
dokumentacije
za
ureenje
obala
rijeke
Drine i plaa
Izradati
prijedlog
lokacija
za
eksploataciju
ljunka
TIME/ rok
RESOURCE /
izvori i
sredstva
5.000.000 KM
SRAKEHOLDERS /
zainteresovane strane
5 godina
8.000.000 KM
BPK
Privatni sektor
5 godina
150.000 KM
Opina Gorade
Opina Gorade
2 godine
70.000 KM
BPK
Opina Gorade
Sportsko
ribarsko drutvo
Ekolozi
1 godina
BPK
5 godina
BPK Gorade

ambijenta
i
stanita kljunih
vrsta
Odrivo
upravljanje
umama
u
skladu
sa
ekonomskim i
ekolokim
zahtevima
i
mogunostima
Unapreenje
umskog fonda
Odrivo korienje
uma
Biodiverzitet
kao
glavna
vodilja izrade
Prostornog
plana opine i
/
ili
BPK
Gorade
Izrada
baze
podataka
o
biodiverzitetu
opine Gorade
Donoenje
lokalnog
opinskog akta o
zatiti
vrijednih
zona
za
biodiverzitet
Redovno
poumljavanje u
cilju smanjenja
uticaja
klimatskih
promjena
Odreivanje
lokaliteta
za
Park umu
i
njegovo
formiranje
Pokrenuti
inivijativu
za
pojaan umski
nadzor
Izrada projekta
u
cilju
istraivanja
i
formiranje baze
podataka
biodiverziteta
Opine Gorade,
Praenje stanja
biodiverziteta na
podruju Opine
Gorade
Inicijativa
prema
Opinskom
vijeu
za
odreivanje
zatienih
podruja
- JP Bosanskopodrinjske
ume
Turistika
zajednica BPK
Opina
Gorade
- Vlada BPK
Opina Gorade
Kontinuirano
100.000 KM
ume BPK
5 godina
ume Opine Gorade
Pojaan
inspekcijski
nadzor
Uspostavljanje
sistema
naplate
za
prekomjernu
eksploataciju
Organizovanje
istraivanja i
prikupljanje
podataka
na
terenu,
formiranje
baze podataka
Opina Gorade
NVO
2 godine
50.000 KM
Opina Gorade
Opina Gorade
2 godine
Opina
Gorade,
Opine Gorade
Instituti, zavodi,
NVO
5 godina
40.000 KM
Opina Gorade
Definisanje
zatienog
podruja
na
teritoriji
optine
i
njegova
kategorizacija
Opina, NVO
5 godina
20.000 KM
Opina Gorade
Poumljavanje
autohtonim
vrstama
drvea
Revizija plana
upravljanja
umskim
bogatstvom
54
ume
Donoenje
Prostornog
opine
plana
Zatita autohtonih
sorti voa
Ouvanje
genetskog
fonda
autohtonih
sorti
voa
gornjedrinskog
regiona
Zatita
genetskog
diverziteta
divljih biljaka
koje se koriste
Visok
stepen
ouvanosti
biodiverziteta u
opini Gorade,
u
skladu
sa
prostornim
razvojem opine
Edukacija
mladih ljudi u
cilju
ouvanja
autohtonih vrsta
voa
kroz
formiranje
rasadnika
i
koritenje
postojeih
Formiranje
banke sjemena
autohtonih vrsta
voa
Unapreenje
proizvodnje
plasmana
autohtonih sorti
Definisanje
prirodnog
kapaciteta
podruja
eksploataciju
za
Pravljenje mape
podruja
za
legalnu
i
organizovanu
eksploataciju
Ukljuivanje
zainteresovani
h
strana
u
definisanje
prioriteta
u
Prostornom
planu opine,
Izrada
i
usvajanje
Prostornog
plana opine
Pravljenje
baze podataka
postojeih
autohtonih
sorti
voa,
Evidencija
postojeih
i
formiranje
novih
rasadnika
Prikupljanje
sjemenki
autohtonih
sorti
voa,
Stimulisanje
proizvoaa
autohtonih
vrsta voa na
lokalnom
nivou,
davanjem
subvencija od
strane opine,
Poboljanje
distribucije
voa
do
kupca,
Izrada
inventara
i
baze podataka
umskih
plodova
i
Opina Gorade
3 godine
Opina Gorade
Opina Gorade
Vlada BPk
NVO Voari
5 godine
50.000 KM
Opina Gorade
Privatni sektor,
Vlada BPK
5 godina
100.000 KM
BPK
Instituti, zavodi,
NVO, Opina
5 godina
40.000 KM
Opina Gorade
55

za
hranu
lijekove
ljekobilja
i
umskih plodova
Definisanje
sistema odrivog
upravljanja
i
korienja
umskih plodova i
ljekobilja
Eksploatacija
ljekobilja
i
umskih plodova u
skladu
sa
kapacitetima
ljekovitog bilja
Uspostavljanje
vee saradnje sa
umskim
preduzeem
u
cilju zajednike
zatite
ovih
biljaka
Promocija
ekonomske
isplativosti
od
sakupljanja
ljekobilja
i
umskih plodova
Organizovano
sakupljanje,
formiranje
organizacije
koja
e
se
brinuti
o
definisanju
otkupnih kvota i
promovisati
legalno
sakupljanje
Obezbeivanje
prostora
za
plasman
ljekobilja
i
umskih
plodova
u
turistikoj
ponudi opine,
Formiranje
tezgi na pijaci
ljekobilja
Pojaane
kontrole
u
vrijeme
eksploatacije,
organizovan i
sinhronizovan
rad otkupnih
stanica
- JP Bosanskopodrinjske
ume
Turistika
zajednica BPK
Opina
Gorade
- Vlada BPK
Kontinuirano
40.000 KM
ume
BPK,
otkupljivai,
stanovnitvo
sakupljai,
turisti,
Kontinuirano
40.000 KM
ume
BPK,
otkupljivai
sakupljai,
Privatni sektor,
sakupljai
ljekobilja,
opina,
turistika
organizacija
56

LBAP Gorazde

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

LBAP Gorazde

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Asima Dambegovi, koordinator, opina Gorade

Ekspert/regionalni koordinator za LBAP:

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Environmental Center) i finansijsku pomo Ministarstva za spoljne odnose Vlade Finske.

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Zato je biodiverzitet vaan za opinu Gorade?

Slika 1 - Planinsko cvijee (Foto studio

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 2 - Splavarenje niz Drinu

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 3 - Arhiva (Foto studio Pre)

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 4 - Behar (Foto studio Pre)

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Zakonski i institucionalni okvir

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 5 - Grebak (Foto studio Pre)

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 6 - Omladinska ulica (Foto studio Pre)

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Geoloke i pedoloke karakteristike

Osnovne geomorfoloke konture stvorene su endrogenim (orogenim) procesima. Tektonskim pokretima

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Industrijska zona Bekto Preciza d.o.o. i Emka Bosnia d.o.o.

Zelena industrijska zona Rasadnik koja je u fazi izgradnje infrastrukture.

Zemljoradnika zadruga Agropodrinje (Foto studio Pre)

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

ume oko Gorada (Foto studio Pre)

Definicija klasifikacione jedinice

Ukupno opina Gorade

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

mjeovtih ume jele i smre

PROBLEMI I MOGUNOSTI BIODIVERZITETA

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Specifinosti biodiverziteta Bosne i Hercegovine

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 10 - Steci u blizini

Diverzitet pejzaa i ekosistema BPK Gorade i opine Gorade

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 11 - Pejza u okolini Gorada

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 12 - Gljiva (Foto studo Pre)

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 13 - Gorski potok (Foto studio

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 14 - Kaun (Foto studi

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 15 - Planinski pejza (Foto studio

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 16 - Divlji konji (Foto studio

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 17 - Medvjea lijeska

Diverzitet stanita i vrsta u BPK Gorade i opini Gorade

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET OPINE GORADE

Slika 18 - Medvjed, eksponat