Professional Documents
Culture Documents
smail Yurdakk
ismailyurdakok@gmail.com
NDEKLER
Sayfa
En yi , slma Gre
18
Spekltif Davranlara Hayr
18
Gl dayanma: Sularn Kullanm rnei
18
Nakd ve Ayn Bor Almak
18
flsta Borlarn denmesi: slm ktisat Sisteminin
stnlnn Bir Baka rnei
20
Adil Para Politikas, Adil Finansal Sistem
20
Allahn ve Elisinin Hkmne Aykr Olmamaldr, Ticari lemler
20
Yasak Kazanlar
21
Devletin Masraflar Konusunda Duyarllk
21
Halka Yardm
21
Refah Devleti
21
Adil Gelir Dalm in Hz. Peygamberin Bir fadesi
21
Uzun slm Asrlarda Meslekler
22
Bayanlarn almas
22
Mslmanlarn Satn Yapamayaca Eya ve Yiyecekler
22
Pis Ya
23
Develer Pahaland
27
Hi Kimsesi Yoksa Amcaoullar Nafakasn Verirler
28
ll ki Grme zrl Veya Felli mi Olmalar
Lazm, Ana-Babaya yilik Yapmak in
28
Simli Elbiseler Giymek ve Krem Srmek
28
Gbrenin Sat
28
Her On Tulumda Bir Tulum (Zekt)
29
Bal retimi Gney Arabistanda Binlerce Yldan Beri
30
hocas gibi genelde Hanbel mezhebinin usul anlay erevesinde hareket etmi, zel olarak
da bn Teymiyyenin grleri dorultusunda tavr almtr. Bunun iin bn Teymiyye ile
birlikte Selefiyye ekolnn bayraktar kabul edilen bn Qayyimin bu alandaki en nemli
katks, kendisinin de imada bulunduu gibi, hocasnn kitaplarn tehzb etmek ve grlerini
yaymak olmutur. Baz Hanbel limleri tarafndan bn Teymiyyenin en tannm arkada
ve talebesi arasnda emseddin bn Muflih en fakihidir, emseddin bn Abdulhd hadisi en
iyi bilendir, bn Qayym da usld-dn ve turuku en iyi bilen, fkh ve hadis arasnda orta
yerde bulunan ve en zhididir demilerdir. Bazlar bn Qayymn mutlak mtehit, bazlar
da mezhepte mtehit olduunu belirtmilerdir.
bn Hazm, Gazzl ve bn Abdusselm gibi limlerden de etkilendii anlalan bn Qayymn
dolayl olarak etkisinde kald alimlerden biri de Hanbel bilgini Ebul-Ferec bnulCevzdir. Buna rnek olarak da ilk dnem zhidliini tevik etmek ve bilfiil yaamakla, yani
ilim yannda amele (davrana/uygulamaya) ok nem vermekle birlikte, sfiyye kartl,
vizlik, deiik alanlarda ok sayda telif ve derlemeciliin ar basmas gsterilebilir. bn
Qayym, bn Teymiyyenin balatt slah abasna katk salamay, bu abay devam
ettirmeyi hedeflemitir. Adalet ve toplum yarar temeline dayal din ve toplumsal slah projesi
saylabilecek bu abann esasn, Selefin (sahblerin ve ilk dnem bilginlerinin) yntemi
olarak grd Kitap ve Snnetin hakemliine bavurma, eriatn ruhunu anlama, toplumsal
olgular bu balamda dikkate alp deerlendirme ve buna bal olarak taklidin yol at fikr
donukluk ve durgunlukla mcadele etme oluturmaktadr. Bu noktada bn Qayym zellikle
taklide kar dnce zgrlnn egemen klnmas, dini oyuncak haline getirenlerin
uydurduklar hilelerle mcadele ve eriatn ruhunu anlama gibi konular zerinde durmutur.
Onun byle bir slah projesine girimi olmasnda, dnemindeki slm dnyasnn iine
dt zafiyet, ilim evrelerindeki taassup, mezhepilik ve Btnlikle temellenmi sfliin
etkileri aranabilirse de, esasen bu projeyi hocas bn Teymiyyenin balattn, bn Qayymn
da onu izlediini belirtmek daha doru olur. Yine bu slah abalarn, bir ynyle mezhep
iinde teden beri var olan ve deta Hanbelliin temel zelliklerinden birini tekil eden
slahat dncenin daha sistemli biimde yeniden ele alnmas olarak grmek mmkn
olduu gibi, bir ynyle de hicr IV. (mld X.) yzyldan itibaren slm dnyasnda iine
dlen ksr dngy ama gayretlerinin ve zellikle Gazzlnin abalarnn bir devam
olarak deerlendirmek de mmkndr. Nitekim gerek bn Teymiyyenin gerekse bn
Qayyimn eserlerinde Gazzlnin zellikle ydaki slbunun ve yaklamnn izlerini
grmek artc deildir.
Son dnemlerde (Vehhbliin kurucusu) Muhammed b. Abdulvehhb, (Yemenli byk
hadisi ve slm hukukusu) mam evkn, M. Red Rz, Muhammed Abduh, Mevdd ve
Vahdddin Han gibi limlerin bn Qayymdan etkilendikleri ve bn Qayymn hocas bn
Teymiyye ile birlikte genellikle Vehhblik, Seleflik, Senslik akmlarnn ve slm
dnyasndaki benzer slah hareketlerinin ncs olarak deerlendirildii grlr. amz
slm dnyasnda zellikle tasavvuf muhitlerinde ve geleneki temayllerin gl olduu
evrelerde, hocas ile birlikte bn Qayyma bilimsel eletiri ve hogr snrlarn zorlayan
ar ithamlarn yaplmasnn, esasen bu tr akmlara ve yenilemeci hareketlere kar duyulan
tepki ve fke ile yakn balants bulunmaktadr.
Yntemi: bn Qayymn ynteminin genel izgileri orta yolculuk, gelenekilik ve
anlamclk olarak ifade edilebilir. Onun orta yolcu tutumunun sonular itikad, usul ve fra
dair grlerinde aka grlmektedir. Bu anlayn, slm dinini dier dinler arasnda ve
Ehl-i snneti dier mezhepler arasnda konumlandrrken de gstermitir. Ona gre
Mslmanlar dier din mensuplar arasnda orta (vasat) olduu gibi, Ehl-i snnet de
houna gitmedi ve yle dedi: Sanyorum baz insanlar ynl giyinip, bir de bunu Hz. s da
giymiti diyorlar. Bana bir sahb, Hz. Peygamberin keten de, yn de, pamuklu da giydiini
bildirdi. Hz. Peygamberin snneti ise, (Hz. snn snnetinden, uyulmaya) daha layktr.
Kiiye gereken de, Peygamberimizin yapt gibi, bazen yn, bazen pamuklu, bazen de
ketenden, ne kolayna gelirse, zorlatrmadan onu giymesidir.(Zdul-Med, I/143)
GYSDE L (CONSUMPTION COSTUMES)
(Hz. Peygamberin giyimdeki tutumu, vcuda en yararl olan giyinmek, eklindeydi.
Bedene en hafif geleni giyer ve giymesi ve karmas en kolay olan tercih ederdi. Bu nedenle
elbisenin yenlerini uzatmaz, geni de tutmazd.(IV/237) Dier ynden bn Qayym, Cuma
gn iin yirmi zellik sayar ki, bunlarn on drdncs: almaya gc yettii en gzel
elbiselerini giymenin mstehab oluudur. Ahmed b. Hanbelin Msnedinde, Eb Eyyb elEnsrnin naklettii hadiste, Hz. Peygamber yle buyurmutur: Kim Cuma gn ykanr ve
varsa gzel koku srnr, en gzel elbiselerinden giyinip(Zdul-Med, I/381, K. SaltilCumuati) Menitesele yevmel-cumuati ve messe min tbin in kne leh ve lebise min
ahseni siybih
KAINILACAK GYM TR
(NO SHOW OFF, NO DEMONSTRATION EFFECT. AVOID THIS KIND OF
COSTUMES. NOT TO FOLLOW NEW CREATIONS).
Allahn Elisi yle buyurmutur: Kim hret yapacak (gsteri niyetiyle) elbise giyerse,
kyamette Allah ona aalk elbisesi giydirir. Sonra da o elbisesinin iinde atee atlr.(Eb
Dvd, Libs; bn Mce, Libs; Ahmed, Musned, II/92den, Zdul-Med, I/145) lk
Mslmanlardan olan Abdullah b. Mesd da, Hz. Peygamberden yle bir hadis
nakletmitir: Kalbinde hardal tanesi kadar kibir olan kii cennete giremeyecektir. Kalbinde
hardal tanesi kadar iman olan da cehenneme girmeyecektir. (Orada bulunanlardan) Birisi: Ey
Allahn Elisi ! Ben elbisemin ve ayakkabmn gzel olmasn severim/isterim. Bu da
kibirden midir? diye sorunca, Hz. Peygamber: Hayr, Allah gzeldir ve gzel olan eyleri
sever. buyurmutur.(Mslim, man, Bbu Tahrmil-Kibri; Eb Dvd, Libs; bn Mce
Zuhdden, Zdul-Med, I/147)
HZ. PEYGAMBERN YEDKLER
Hz. Peygamber, tatllar ve bal severdi. u , yani et, bal, tatl en iyi gdalar ve vcuda
ciere ve organlara en yararl olanlardr...Bazen ekmei karpuzla, bazen hurma ile yerdi.
Sirke ne gzel katktr demesi, sirkeyi dierlerinden stn saymasndan deildir. Hadisin
buyrulma sebebi udur: Hz. Peygamber, bir gn ailesinin yanna geldi de, Ona ekmek
getirdiler. Yannzda hi katk var m? diye sordu. Sirkeden baka yok dediler de, Hz.
Peygamber de: sirke ne gzel katktr buyurdu.(Mslim, hadis no: 2052 ve drt snenden,
Zdul-Med, IV/ 219) Hz. Peygamber eti severdi ve etin en sevdii yeri de, n but ve
koyunun n ksm idi. (Buhr, Enbiydan, Zdul-Med, VI/264) (Hz. Peygamber, faqr-
ztrr iinde deildi, elinden ok para geiyordu. Fakat gelen btn bu paralar, mmetin
ihtiyalar iin hemen aktaryordu. Kendisi Faqr- ihtiyryi, gnll fakirlik konumunu
semiti. Fakat sahbileri ile beraber bir yemek bulduklarnda veya bir yemeye davet
edildiklerinde ise, konulan yemei yerlerdi, vejeteryan deildi. i.y.)
VEJETERYAN DELD, HZ. PEYGAMBER
10
Hz. Peygamber, helva ve bal yemitir. Bu ikisini severdi. (Buhr, Etme, arbul-halv
vel-asel) (Hz. Peygamber) Deve, koyun, tavuk, toy kuu, zebra, tavan etiyle deniz
yiyeceklerinden yemi, kebap yemi, kuru ve ya hurma yemi, st ylece veya kaynatarak
imitir. Un orbas ve bal su ile imitir. Hurma erbeti imitir. Un ve stten yaplan hazre
isimli orbay imi, taze acur, ke (yourt kurusu) yemi, hurmay ekmekle, ekmei sirke ile
yedii olmu, (ekmek ve etle veya et bulunamazsa etsiz yaplan) tirit yemi, ekmei kkrdak
(i ya kavrulup zerinde kalan tortu buna vedek derler) ile yemi, cier kebab yemi, eti
dilke olarak yemi, pimi kaba yemi ki bunu da severdi, halanm sebze de yemitir.
Tiridi tereya ile yemi, peynir yemi, ekmei zeytin ya ile yemi, olgun karpuz yemi,
hurmay yala yemiti ki, bunu da severdi. Hibir zaman gzel olanlar geri evirmezler ama
mutlaka o gzel yiyecekleri yemek iin de bir gayret iinde olmazlard.(Zdl-Med,
I/148)
11
atlnn aacn altnda kald, ksa zaman aral gibidir.) yi bir ev konusunda ise bn Qayym
yle diyor: Aksine misafirin en iyi konaklayaca yer, onu scak ve souktan koruyan,
gzlere kar onlar rten, hayvan haerat girmesini nleyen, (tavannn) arl yznden
kme korkusu bulunmayan, genilii yznden haertn yuva yapmad, ykseklii
sebebiyle rzgrlarn ve havann stn aamad, oturanlara sknt verecek kadar da
topran altnda olmayan, yerden ok da yksekte yaplmayan, orta yollu bir evdir. bn
Qayym, scak iklimde yaayan bir kii olduundan scaa bir kez daha vurgu yapmaktadr.
iskan olunacak en doru ve en yararl ev, sca ve souu en az olan, ev halkna dar
gelmeyen ve ev halkn sktrmayan, oturanlara kokusu eziyet verdiinden tuvaleti ieride
olan evlerden de olmamaldr.(IV/239)
12
Hz. Peygamber buyurdu ki: Rhul-Quds hibir kii rzkn tamamlayncaya kadar
lmeyecektir(ifadesini) kalbime ilham etti. Allahtan korkunuz. Rzknz gzel (hell
eylerde/ilerde) araynz Rzkn ge gelmesi, sakn sizi rzk Allaha isyan yoluyla ele
geirmeye ynlendirmesin. nk Allahn katnda olan(rzk)lara, ancak Ona itaatle ulalr.
(Mstedrek; bn Mjeh hd. 2144 ve bn Hbbndan)(I/79, trc. 105)
MADENLERN DARES VE SULARIN KULLANIMI KONUSUNDA LGN
GRLER
(MANAGEMENT OF MINERALS AND USING OF WATERS)
Bir mlk arazide bulunan zift, petrol ve mumya ve tuz gibi sv madenler de su anlamna
alnr. Kendi arazisinde biten otlar da byledir. Bunlarn hepsi su hakkndaki iki rivayete gre
izah edilir. Hanbeli mezhebinin zahirine gre, bu suya sahip olunamaz. Bu saylanlar da
byledir. mam Ahmed b. Hanbel der ki: Elbette suyun satlmas, houma gitmiyor. bn
Qayyim Hanbelilerin grn yle zetler: Kiinin, hayvannn ve ziraatinin ihtiyacndan
fazlas olur da, kendi gibi bir insan veya onun hayvan da suya muhta olursa, o zaman hibir
bedel almadan suyu verecektir. Her birinin suya gelip ime ve hayvann sulama hakk
vardr. Su sahibinin bu kimseyi menetme hakk yoktur.. mam Ahmed b. Hanbel der ki: Bu
ancak sahra ve arazilerde olur. Evlerde olmaz. Yani buralarda su olunca, ancak bakasnn izni
ile mmkndr.(Zdul-Med, V/800) Zdul-Meddaki bir baka cmle ise yledir:
..Bu tpk bir maden banda oturup ihtiyacn alan bir kimse gibi olup, onu kardktan
sonra, geri kalan satmas caiz olmamaktadr. Eer akarsu, bir adamn arazisine girse yine bu
sebep ile de mlk edinilemez. Bu kendi arazisine konan kua benzer ki, bu sebeple kua sahip
klamaz. Her bir kii onu alp avlayabilir. Kendi topranda suyun nne havuz yahut glet
yapar da, suyu orada toplar da, su sonra oradan karsa, o aynen kaynayan kuyu hkmndedir.
Eer oradan su kmyorsa, ite iindeki suyun hkm ihtilafldr. Sahibi sulanmak ve imek
iin onda daha fazla hak sahibidir. Fazla kalann hkm ise, yukarda geenin hkm gibidir.
eyh bn Qudme el-Mun isimli eserinde der ki: Eer su glete akan az bir su olup da,
ondan kmyor ise, yamur sularnda anlatacamz gibi, bu suretle o su da onun mlk
olmas daha evldr. (Muvaffaquddn) eyh bn Qudme (541-620 H./ 1147-1223 M.)
devamla der ki: Ama glet ve dierleri gibi yamur suyunu toplamak zere sun (yapay)
olarak yaplan setlere gelince, evl olan, orann suyunu da mlk edinmesidir. Eer biliniyorsa,
sat da sahih olur. nk yamur suyu koruma altna alnmayp, herkese kullanm mubah
olup, onu da onu toplamak iin hazrlad bir eyde elde etmitir. Artk sahibinin izni
olmadan ondan bir ey almak caiz olmaz. bn Qayym ise yle diyor: bn Qudmenin bu
grnde, hem mezhepe hem de delilce (kant ynnden) phe vardr.. bn Qayym
konuya devam ediyor. Fkh ve hadis kitaplarnn erhlerinde konu ile ilgili hayli ayrnt vardr
ki, bu da su satm konusunda slmn hassasiyetini gstermektedir. (Zdul-Med, V/797807)
YANINDA OLMAYAN EY SATMAK
Hakim b. Hizm anlatmt: Bir gn, Ey Allahn Elisi dedim. Bana bir kii gelip,
yanmda bulunmayan bir eyi benden satn almak istiyor. Ben o anda ona o istedii mal,
anlatmz fiyattan satyorum. Sonra da (satacam eyi) gidip, pazardan alyorum. Hz.
Peygamber bunun zerine: L tebi m-leyse ndeke Yannda olmayan eyi satma
buyurdu. (Tirmizi: Bu hadis Hasen-Sahihdir dedi.(Tirmizi, 1232; Nes, VII/289) Yine
benzer bir hadiste yle buyrulmutur: Ortada mal olmadan, parasn yatrarak yaplan bir
eit borlanmal alveri (bir kilo eti pein yirmi be liraya, veresiye krk liraya sattm
gibi) bir alverite iki art birden komak ve teslim alp da parasn demeden, (bakasna)
13
satt maln kr hell deildir. Yannda bulunmayan eyin sat yoktur.(Tirmizi, 1234;
Musned-i Ahmed, II/178; bn Mce, 2188) bn Qayymn konu ile ilgili kendi gr ise
yledir: nk selem sat, zimmetle garantili, orada sabit, yerinde teslim edilmesi
mmkn olan bir konu zerine kuruludur. Onda aldatma yoktur. Tehlikesizdir. stelik mal,
teslim edilen kimsenin zimmetine geirmektir. ..nc gr, grlerin en adr.
Veresiye selemin yasakl konusunda hibir hadis gelmedii gibi, peini iin de
gelmedi.(Zdul-Med, V/807-812)
Hz. Peygamber bir defasnda bir ey satn almt da, yannda onu deyecek miktar paras
yoktu. Kendilerine kr teklifi ile satmas istenince, onu (kr ile) sattlar. Ve krn da
Abdulmuttalib Oullar kablesinin dul kadnlarna sadaka olarak verdiler. (Fakat) Daha sonra:
Bir daha, yanmda paras olmadan asla bir ey satn almam buyurdular.(Eb Dvd,
Buy, Bbun fit-Teddi fid-Deynden, Zdul-Med, I/166)
MSLMAN-OLMAYANLARLA TCARET
(TRADING WITH NON-MUSLIMS)
Buhr, Mslim ve dier hadisilerin, stiqrz (Bor/dn Alma) babnda (blmnde),
Hz. Peygamberin bir Yahudiden bor bir ey ald, daha sonra ise o Yahudinin alacan
gelip istediini ve bu arada Hz. Peygambere ar sz syledii, buna kzp ayaa kalkan
sahbleri ise Hz. Peygamberin durdurduu ve: Ar olun, nk mal (alacak) sahibinin, sz
hakk vardr dediini, naklederler.(Zdul-Med, I/167)
IPLAK AYAKLA DA YRMTR, YOLLARDA, HZ. PEYGAMBER. BAST,
MASRAFSIZ, KLFETSZ YAAM OLMALIDIR, SLM EKONOMSNN
HEDEF (SAVINGS)
Hz. Peygamber, aya plak da, ayakkab (bazen terlik, bazen mest) ile de
yrmlerdirAdiyy b. Htem kendisini ziyarete geldiinde (ki Adiyy henz Mslman
olmamt), Hz. Peygamber, onu evine davet etmiti. Hizmet eden kii, Hz. Peygamberin
zerine oturduu bir yastk getirmiti. Hz. Peygamber, bu yast Adiyy ile kendi arasna
koydu ve kendisi kuru yere oturmutu.(Zdl-Med, I/170)
NARH YOK (NO PRICE FREEZING)
Sahbler: Ey Allahn Elisi ! Bize, fiyatlara narh koysan dediklerinde, Hz. Peygamber:
nnellhe Huvel-Museru Fiyat koyan ancak Allahtr. Rzk daraltan ve genileten
Odur. Ben mit ederim (isterim ki), sizden hi biriniz ne kan ne de maldan tr benden bir
zulm talebinde bulunmadan, Allaha kavuurum.(Eb Dvd, 3451; Tirmizi, 1314, bn
Mce, 2200) (Ey Peygamber! Sen bana yok yere vurdun veya haksz yere bir ceza
uyguladn veya haksz yere malma ey koydun gibi, kimseye bir hakszlk yapmakszn, bu
dnyadan gmek isterim. Narhta da, baz kiilerin kazanmas muhtemel krlarna el
koymak/azaltmak vardr. Kiilerin her gnk krlar, pazarn durumuna gre olumaldr.
i.y.)
HAMAMA GREN NE KADAR SU KULLANACAK ?
14
15
HZ. PEYGAMBERE
(Mekke fethinden sonra, henz Mslman olmam olan) Safvan b. meyye, Hz.
Peygamberin istei zerine dn olarak- Huneyn savanda kullanlmak zere yz zrh ile
yetecek kadar (baka) silahlar da vermiti.(III/468; Eb Dvd, Buy, 3562den) O zaman
ki bir zrhn deerinin ne kadar olduu hakknda yle bir not vardr: Bu savatan sonra
kendisine ganimetten bir zrh verilen Eb Qatde: Ben zrh satp, Ben Selemede bir bahe
satn aldm. te slam dnemimde ilk edindiim mlk, bu idi demektedir.(Buhr (57/18) ve
Mslim(hadis: 1751)den, Zdul-Med, III/491; Sofuolu, Mslim Tercmesi, V/372)
(Safvann sadece Hz. Peygambere verdii bu yz zrh ile, kk de olsa yz tane bahe/ba
alacak kadar serveti (muhtemelen ok daha fazlas) olduu anlalyor. Safvan, Mslman
olmak iin Hz. Peygamberden sre istemi ve iki ay iinde de, Mslman olmutu. Fakat
hibir zaman bu olaanst servetinden tr knanmamt. Sahblerden de Hz. Osman gibi,
Hz. Zbeyir b. Avam gibi, Talha gibi, Abdurrahman b. Avf gibi, vefat ettiklerinde Safvann
serveti kadar, hatta ondan ok daha fazla miras brakanlar olmutur. Fakat hibiri bu
servetlerinden tr knanmamlardr ve bu servetleri dier sahabiler tarafndan kenz
(hakszca/kapitaliste servet depolama) olarak deerlendirilmemitir. i.y.)
SAHPSZ ARAZY EKMEK
(HOMESTEADING: In the United States, land given to somebody by the State on condition
that he lives on it and cultivates it).
Hz. Peygamberin: Men ahy erdan meyteten fe-hiye leh
Kim l bir topra ileyerek canl hale getirirse, o toprak kendisinin olur. Sz de bunun
gibidir. (Buhr, 41/15; Eb Dvd, Harac, Bb, 37; Tirmizi, had., 1378) bn Qayyim yle
izah eder: Bunu herkese genel eriatn kural yapp, bakann izni olup olmamas fark etmez
mi, yoksa bu i bakann izni ile alakal da, ancak onun izniyle mi topra ihya hakk alnr.
Bu konuda iki gr vardr: Birincisi, mezheplerindeki zhir hkme gre mam fi ve
mam Ahmed b. Hanbelin grleridir, ynetimin izni art deildir. kincisi de mam
Eb Hanfenin grdr ki, yneticinin izni gereklidir. mam Mlik ise bu arazileri ikiye
ayrr ve birincisi: insanlarn itibar etmedii geni ller, ikincisi ise insanlarn itibar ettii
yaamaya elverili yerlerdir. mam Mlik e gre birinci ksm deil ama ikinci ksmdaki
yerler iin, ynetimin izni lazmdr.(Zdul-Med, III/491)
GL DAYANIMA
(STRONG SOLIDARITY)
(Mekkenin fethinden sonra) Hz. Peygamber, Taif kentini kuatt ve bu kuatma on sekiz gn
srdkten sonra, kaldrlarak, Medineye dnld. Bu kuatma esnasnda, Hz. Peygamberin
tellal, yksek sesle ve Tiften duyulacak ekilde u ilnt yapyordu: Hangi kle, kaleden
16
iner de (kaar) bize gelirse, o hrdr Bunun zerine, aralarnda Eb Bekrenin de bulunduu
on kadar kle, Taiften kap geldiler ve Hz. Peygamber, verdii szde durarak, onlar azat
etti. Ve bu eski klelerin her birini, geindirmeleri, barndrmalar iin, bir Mslmann
yanna verdi ki bu durum, Taiflilerin ok arna gitmiti. (Zdul-Med, III/497; bn Sad,
Tabaqt, II/159; Buhr, 65/56 ve Mslim, Hadis, 1778den)
DAYANIMANIN BU KADARI H BR TOPLUMDA DNLEMEZ
bn Qayymn bir Gr: Bir toplulukta susuzluk artsa ve lm(ler) ortaya ksa ve bazlar
da, kendi iecekleri sularn dier kardelerine verseler de, bu yzden kendileri susuzluktan
lseler, bu lenlere kendisinin katili oldu denilmez. Bunlar haram olan bir ii
yapmlardr denilmez. Aksine bu davran, cmertliin doruk noktasdr. Nitekim Allah
Tel Har sresi, 9. yette: Kendileri yoksulluk iinde de olsalar, kendi nefislerine,
kardelerini tercih ederler buyurmutur. Bu durum aynen Suriyenin fethinde, sahblerden
bir grubun yapt bir erdemdir ki, Yermuk harbinde olmutur (ve (sekizinci hicr, on
drdnc mild yzylda yazlan) bn Kesr tefsirinin Har suresi ksmnda bu olay anlatlr)
(Zdul-Med, III/506)
EKONOMK ARTLARIN DETLERE
ETKS
nk bu (telbne, st ile) arpa ununun kepei ile beraber olanndan yaplan bir
orbadr..Araplar arpa suyunu danelerinden deil, tlm olarak elde etmek adetleriydi.
Byle beslenme daha vitaminli, etkisi de daha gldr. (Vcudu) Temizleyip
ykamas/toksinlerden temizlemesi, daha muazzamdr. Ancak ehirlerdeki doktorlar, onu daha
ince ve latif olmas iin, danelerinden elde ederler. Bylece hastann tabiatna da ar gelmez.
(ehirde) Byle yaplmas da, ehir halknn tabiatna (alkanlklarna) ve iktisd bolluk
seviyesinden trdr. ehirlilere, tlm arpa suyu ar gelir.(Zdul-Med, IV/120)
(Arpa ekmei yemek veya arpa orbas imek; eker hastaln iyi eder, kemik erimesine
kar kemikleri glendirir, kemik zafiyetini, kanszl ve halsizlii giderir. Kalbi
kuvvetlendirir, dk tansiyonu ykseltir, mide ve barsak iltihaplarn geirir.
Tuzlu arpa lapas sarlrsa, kirelenmelere, siyatik ve romatizmaya iyi gelir.(Webde dosya:
Mslimin Sahhinde ktisatla lgili Hadisler, sh, 39)
PEYNR
(EATING CHEES)
Abdullah b. mer der ki: (Bir defasnda) Tebukte iken, Hz. Peygambere peynir
getirilmiti. Bak isteyerek ve Bismillah diyerek, peyniri kesti. Sahbler peyniri srekli
olarak yemeye, Suriye ve Iraka geldiklerinde, baladlar.(IV/296)
HND HADS (CONSUMPTION)
Yine Buhr ve Mslimde nakledilmitir ki: Eb Sufynn hanm Hind bir gn Hz.
Peygambere gelip: Eb Sufyn cimrinin teki. Bana ve ocuuna yetecek nafaka vermiyor.
Ancak haberi yokken, aldm dnda deyince, Hz. Peygamber: Kendine ve ocuuna
yetecek kadar rfe gre al buyurmutur.(Buhrf, Buy, 34/95; Nafaqt, 96/9; Mslim,
1714den, Zdul-Med, V/491)
L: EKMEK VE ZEYTNYAI
(BREAD (LOAF) AND OLIVE OIL, BREAD AND BUTTER, BREAD AND
17
18
Hz. Peygamber buyurdu: Elbette birinizin ipini (urgann) alarak srtnda bir demet odun
getirip satarak, bylece Allahn bu vesile ile onun yzn (insanlara kar yzn kzartarak
istemekten) korumas, verseler veya vermeseler, insanlardan bir ey istemesinden daha
hayrldr.(Buhr, Zekt 24/51; bn Mce, 1836dan Zdul-Med, V/799)
GAYR-I MSLMLERN K SATIINDAN
(TAX FROM ALCOHOLIC DRINKS)
ALINACAK VERG
Eb Ubeyd (Qsm b. Sellm) anlatr ki: (Hz.) Bill, (Hz.) mere: Senin valilerin hara
(vergi) olarak domuz ve arap alyorlar dedi. Bunun zerine (Hz.) mer valilere emir
gndererek): (Mslman olmayanlardan hara vergisi olarak) Bunlar almayn. Ama bunun
satmn onlara brakn. Siz paradan hara aln. demitir.(Eb Ubeyd, Kitbu l-Emvl, s,
62; Eb Yusuf, Kitbul-Harac, s, 126dan, Zdul-Med, V/764)
EN Y , SLMA GRE
(THE BEST JOB ACCORDING TO ISLAM)
En temiz ve en helal kazan hangisidir? denilirse, yle cevap verilir:
1) Ticaret kazancdr, 2) El ilerinin kazancdr, 3) Ziraat yapmaktr
Bu grlerin her biri iin, tercihi gerektirecek akl ve nakl kantlar vardr. Bunlarn en
tercihe ayan, bunlarn en helali olan ve Hz. Peygamberin rzk olan kazantr ki, bu ganimet
elde eden mcahitlerin, Kurnn ifadesiyle, kendilerine mubah klnm ganimet
kazancdr.(Zdul-Med, V/792)
SPEKLATF DAVRANILARA HAYIR
(NO SPECULATIVE BEHAVIOURS)
Hz. Peygamber buyurdu: snf insan vardr ki, Allah (Azze ve Celle) kyamet gn
onlarn yzne bakmaz, onlar temize karmaz ve onlar iin elem verici bir azap vardr...(3)
Sat tezghn ikindiden sonra kurup, Kendinden baka ilh olmayan Allaha yemin olsun
ki, benim u malma u kadar u kadar para verdiler (diye mteri kztrp) teki adamn da
szn tasdike mecbur kald adamdr. Bunu syledikten sonra Hz. Peygamber, l-i mrn
sresi 77. yetini okudu: Allaha kar verdikleri sz ve yeminlerini az bir paraya satanlara
gelince, ite bunlarn hirette bir pay yoktur.(Zdul-Med, V/798)
GL DAYANIMA: SULARIN KULLANIMI RNE
(STRONG SOLIDARITY USING OF WATERS)
Suyun sat, tarlann kiraya verilmesi de balangta yasakt. Tarlann kira geliri ho
karlanmyordu. Daha sonra serbest braklmt. Yine hadiste kyamet gn Yce Allahn
yzlerine bakmayaca, affetmeyecei ve kendilerine ackl bir azap olan snftan birinin
de, (1) Yolda, suyunun fazlas olup da, yolcudan suyu esirgeyen kii olduu
bildirilmitir.(Buhr, 42/6; Beyhaq, Sunen V/330dan, Zdul-Med, V/798)
NAKD VEYA AYN BOR ALMAK
19
Bu hadisten (Hz. Peygamberin bir Yahudi veya bir bedev Araptan dn bir deve almas,
Buhr, K. Veklet) karlan bir hkm de, istidnenin(bor/dn alma) cevazdr (izin
verildiidir). htiya halinde bor almakta saknca olmadnda, bilginler arasnda hibir
anlamazlk olmamtr. Hayvan istiqrznn (bor/dn alma) cevazna (sakncasz
olduuna) da, bu hadis ile kant gsterilmitir. (Endlsl) Qad Iyaz (476-544 H./ 1083-1149
M.) hayvan olsun, ticaret mal olsun her eyi bor almak, alimlerin byk ounluuna gre
sakncaszdr. (Endlsl bilgin) bn Abdil-Berr (368-463 H./ 978-1071 M.) de canl
varlklarn bor/dn olarak alnmasnda, yalnzca cariyelerin dn olarak alnmasnn
istisna edildiini bildirmitir.(Buhr, (Kmil Miras), Tecrd-i Sarh Tercmesi, VII/93)
Koyun, sr ve deveyi belli bir sre iinde stn almak iin kiraya vermeye gelince:
cumhur (bilginlerin byk ounluu) bunu caiz (geerli) grmyor. eyhimiz bn Teymiyye
ise cevaz (geerli olduu grn) tercih etti ve bu gr ilim ehli birinden nakletti. eyhin
bu konuda ayrca bir eseri vardr. eyh der ki: belirli bir cretle, sam zaman bir koyunu,
inei ya da dii deveyi, yemi de mal sahibine ait olmak zere, yahut yemi de kendine ait
olmak zere, bir cret karlnda stn almak iin kiralaynca, bu kiralama ilemi, st
annede olduu gibi, bilginlerin iki grnden daha net olanna gre, caizdir (geerlidir). Bu
hem sata, hem de kiralamaya benziyor. Bunun iin baz fakihler (slm hukukular), bunu
alveri bahsinde anlatrken, dier bir ksm da cr (kiralama) bahsinde ele alyorlar. Ancak
eer st, hayvann kirac tarafndan yemlenip baklmasyla elde ediliyorsa, bu aa
kiralamaya benziyor. Eer bizzat sahibi yemliyor da, mteri de sadece stn alyorsa, bu
srf sat olmu olur. artsz olarak sadece stn alyorsa, bu yine sattr. nk bu st
annenin zttna olarak st, st sahibi tarafndan teslim edilmektedir..
Kira akdinin yaplma noktas ancak yararlardr, yoksa bizzat maln kendisi deildir. Buna
gre yemek zere bir yiyecei, imek iin suyu kiralamak caiz deildir. St annenin
kiralanmas ise menfaat zere yaplan bir eydir ki, o da bebei kucana almas, memesini
azna vermesidir. St bunun iine zmnen ve tb olduu iin girmektedir. Tpk bir evin
kiralanmasndaki, kuyuda toplanan suyun, eve tb olduu gibidir. Nitekim (Hz.) merden
sahih olduuna gre, kendisi yllna Useyd b. Hudayrn bahesine kefil olup, cretini
alm ve Useydin borcunu demiti. Bu bahe hurmalk idi. lem de, meyvesini almak zere,
aac kiralamak idi. Emrul-Muminn (Hz.) merin gr bu idi ve sahbler arasnda
buna kar kan kimse de bilinmemitir.
eyhimiz (bn Teymiyye) yle der: ...stelik kiralama, maln kendisi olsun; menfaati
(yarar) olsun, asl bk kalmak kaydyla, hakk tam denen her eyde caiz (geerli/legal) olur.
Nitekim bu maln kendisi, vakfedilen kimse ve bedel vermeden ireti olarak alan kimseye
hakkn verdiinde, ireti olarak verilip vakfedilebildii gibi, kiralayan onu bedel ile de
hakkn verebilir. St annenin st asl kalmak suretiyle hakk dendiine gre, menfaat
zerine caiz olduu gibi, bunun kendi zerine kiralama da caiz olur. te kyas budur.(bn
Teymiyyenin sz burada bitmitir). reti olarak kullanlabilmesi caiz olann, kiralama
yoluyla kullanm da caiz (legal/geerli) olur. nk her ikisinin kayna ayndr. Ancak
bunun teberru, tekinin bedelle olmasnda farkllk arzederler.(Zdul-Med, V/823-828)
Muzaffer Cann konu ile ilgili notu da yledir: bn Sad Tabaqtnda salam bir nakille
yle der: Useyd b. Hudayr drt bin dirhem borla ld. Mal her sene bin dinar gelir
getiriyordu. Buray satmak istediler. Durum (Hz.) mere ulanca, alacakllara haber
gnderdi ve: Siz her yl bin dirhem alarak alacanz drt ylda tamamlar msnz? dedi.
Onlar da evet dediler ve bu ekilde anlalm oldu.(Tabaqt, III/606dan, Zdul-Med
20
Tercmesi, VI/2708) Ayn konuda Zdul-Medn orijinal metninde ise (bir deiik rivayet
olarak) yle deniliyor: Useyd b. Hudayr, zerinde alt bin dirhem borcu olduu halde vefat
etmiti. (Hz.) mer, alacakllarn artp, Useydin arazisini onlara iki yllna (borcuna
karlk) verdi. Orada aalar ve hurma vard. Medine baheleri ounlukla hurma olur. te
bu aa kiralama, meyvesini almak iindi. Bunun icman aksine olduunu iddia edenin, iddia
sebebi ilm olmadndandr. nk (Hz.) mer bunu Medinede Ensr ve Muhacirnin
huzurunda yapt da kimse mere kar gelmedi. Halbuki mesela Hac mutas meselesinde,
mere kar kmlard. Aksine burada cevazna (geerli olduuna) icma (grbirlii)
olduu iddias, doruya daha yakndr.(Zdul-Med, V/828)
21
YASAK KAZANLAR
(PROHIBITED EARNINGS)
Khinin kazanc, yldza bakann, ku uurarak fala bakann, fal oku ekmenin kardei olan
kura ektirerek gaipten haber verdiini iddia eden her meslek sahibinin kazanlar
haramdr.(Zdul-Med, V/786)
DEVLETN MASRAFLARI KONUSUNDA DUYARLILIK
(SENSITIVITY ON EXPENDITURES OF STATE BUDGET (IN MEDIAVEL
AGES THAT KINGS COULD NOT QUESTIONED IN EUROPE)
Kuzey Afrikada mam Malikin grlerini en iyi bilen kii olarak tannan ve mam Malikin
Muvattan okutan Sahnn (160-240 H./ 777-854 M.) demitir ki: Bizans mparatoru, slm
halifesine bir hediye gndermise, bunu kabul etmekte bir saknca yoktur. Bu halifeye ait olur.
mam Evza ise Bu hediye, Mslmanlarndr. Bu nedenle de halife, bu hediyenin
karln, devlet hazinesinden Bizansa gnderir demitir. mam Ahmed b. Hanbel ile
rencileri ise: Kafirlerin halifeye veya ordu komutanlarna hediye ettikleri eyler, ganimet
hkmndedir. Bunun hkm, ganimetin hkmdr. demilerdir.(Zdul-Med, V/79)
HALKA YARDIM
nk Hz. Peygamber, Allahn yakn akrabalara tahsis ettii humusun verilecek yerlerini
aklamtr. Artk bu belirlenen yerler, ne alabilir, ne de beride kalnr. Fakat Hz.
Peygamber, onlarn zenginleri ve fakirleri arasnda eit ekilde taksim etmezdi. Bu taksimi,
mirastaki gibi, erkee kadnn iki misli olarak da yapmad. Aksine onlar arasnda maslahat ve
ihtiya gerei sarf ediyor, (bu para ile mesel) bekrlarn evlendiriyor, borlularn
borcunu dyor, fakir olanlara asgar geinecek miktarda yardm
ediyordu.(Zdul-Med, V/82)
REFAH DEVLET
(WELFARE STATE)
22
Sonunda Allah Ona (Hz. Peygambere) fetihleri nasip edince, (Allahn Elisi) borlunun
borcunu zerine alr, (borlu olarak lenin cenaze) namazn klar, maln da (hi dokunmaz)
miraslarna brakrd.(Buhr, K. Havle; Muslim, Ferizden, Zdul-Med, I/504) (Hz.
Peygamber, o dnemde artk borlu olarak len mminlerin borlarn kendisinin deyeceini
yle bildirmiti: Ben mminlerin hepsine kendi canlarndan daha yaknm (Burada Hz.
Peygamber, En-Nebiyyu evl bil-muminne min enfusihim.. yetini hatrlatm oluyor.)
Her kim bir mal brakrsa, o mal ailesinindir. Kim ise bir bor brakrsa veya kendisi lp de
oluk ocuk brakrsa, onun borcunu demek, benim zerimedir, evladna bakmak da bana
aittir.(Muslim, Cuma, hadis no: 867; Nes, III/188; bn Mce, Muqaddime, hadis no: 45;
Hkim, Mustedrek, IV/523den, Zdul-Med, I/426)
DL GELR DAILIMI N HZ. PEYGAMBERN BR FADES
(INTERESTING SENTENCE OF THE PROPHET FOR JUST INCOME
DISTRIBUTION (THAT INDICATES TO THE MUSLIM STATES DUTY)
Hz. Peygamber, bu datm konusunda unu sylemiti: Vallahi ben kendimden bir kimseye
ne veriyorum, ne de engelliyorum. Ben ancak bltrcym. Emrolunduum yere
veriyorum. Vallhi nn L Ut ehaden vel emneuh innem ene qsimun edau haysu
umirtu(Zdul-Med, V/83)
UZUN SLM ASIRLARDA MESLEKLER
(PROFESSIONS IN CLASSICAL ISLAMIC MEDIEVAL AGES)
Hacamat, dokumac ve beki de, tccarn, terzinin ve benzerlerinin kznn dengi deildir.
Bir sanatkr, bir limin kznn dengi deildir; bir fsk, iffetli bir insann kznn dengi
deildir; bir bidat da, Snnet ehlinin kzna denk deildir.(Zdul-Med, V/160)
BAYANLARIN ALIMASI
(WORKING OF WOMEN)
(Hz.Eb Bekirin kz) Esmnn yle dedii nakledilir: Ben (eim) Zbeyrin btn ev
ilerinde hizmetini yapardm. Onun at vard. At tmar eder, atna ot toplar ve bakmn
yapardm. Zbeyrin o zamanlar, ne bir kar topra ne mal, ne klesi..hibir eyi yok iken
benimle evlenmiti. Zbeyrin atn yemlerdim, eve su tardm, su ekilen kovay yama
yapardm, hamur yoururdum. Ekmei pekiyi yapamazdm da (Medinenin yerlileri)
Ensrdan komularm bana ekmei piiriverirlerdi. Onlar ok iyi kadnlard. Hz. Peygamber,
Zbeyre humus arazisinden bir para toprak vermiti de, ben oradan bamn stnde
ekirdek getirirdim. Oras fersah uzaklktayd..Kadnn ev ilerinde almak zorunda olup
olmad, mtehit bilginler arasnda tartlmtr..(Buhr, Nikh, 60/107; Mslim, hadis
no: 2182den, Zdul-Med, V/187-188)
ESTIMATION OF THE FUTURE EVENTS IN THE ECONOMY
Baka bir konuyu (nesep tespiti) anlatrken bn Qayym yle der (yedi yz elli yl nce):
..Bu ise fiyat tahmincilerinin (bugnn borsa dzenleyicileri diyor, Muzaffer Can, tercme
ederken) szlerini kabulden daha iyidir. Birok hkmlerin d emarelere ve byk
ihtimallerle dayanarak geldii inkr edilebilir mi?(Zdul-Med, V/421)
MSLMANLARIN SATIINI YAPAMAYACAI EYA VE YYECEKLER
(PROHIBITED GOODS/FOODS FOR MUSLIMS FOR TRADING
23
mam Ahmed(b. Hanbel)in mezhebine gre tabaklanmadan nce le derisini satmak ciz
olmaz. Tabaklandktan sonra ne yaplabilecei konusunda ise, Ahmed b. Hanbelden iki farkl
gr vardrEb Hanife ve rencilerine gre ise, insan ve domuz derisi dnda, tabaklanan
btn deriler temizdir. zerlerinde namaz klnabilir. Su kab (tulum) olarak da
kullanlabilirler. Kantlar ise Abdullah b. mer ve Abdullah b. Abbastan nakledilen u
hadistir: Eyyum ihbin dubiga fe-qad tahura Tabaklanan her deri, temizdir (Tirmiz,
hadis no: 1729; bn Mce, hadis no: 3609; Nes, VII/173den)
Yrtc hayvanlarn derisinden yararlanmayn hadisini ise Eb Dvd (hadis no: 4132);
Tirmiz (hadis no: 1770); Nes (VII/176) naklederler. Buhr rihi Ayn (1361-1451 M.)
ise, bu yasak emirlerinin, tabaklanma emrinden nce olduunu belirtir.
PS YA
Pis yan satnda mam Ahmed b. Hanbelin mezhebinde gr vardr: 1) Bunun sat
caiz deildir. 2) Pis olduunu bilen kfire satlmasnda bir saknca yoktur. 3) Kfire de
Mslmana da satlabilir. Bu gr, bu yan (kandillerde) yakt olmasna verilen izinden
kmtr.
LEN KEM, FLD
Eb Hanife ile Ahmed b. Hanbelin baz talebeleri ve (mam Mlikin talebesi) bn Vehbin
tercih etmi olduu gibi lein kemii, hayvann lmesiyle necis (pis) saymayanlara gre, lein
kemiinin sat caizdirBunu necis kabul edenler ise, satna izin vermiyorlar. (mam
Mlikin talebelerinden) Abdurrahman b. Qsm der ki: mam Mlik: Ben le kemiinin
satn alnmasnn da, satlmasn da, fil diinin satn ve ticaretini, fildii tarakla taranlmay,
onun ya ile yalanlmay, uygun grmyorum. (Hadisi) Mutarrf ile (yine mam Mlikin
talebelerinden) bn Mcin ise, fildii satn hibir kayda balamakszn sakncasz
grmlerdir. bn Vehb ile Esba ise, onu suda kaynatlrsa sakncas olmaz deyip, byle
kaynatmay, fildiini tabaklamak saymlardr.
PUT SATII, SLM DN DIINDAK DN
KTAPLARIN SATII
Putlarn satna gelince: her ne ekilde olursa olsun, hangi eit bir put olursa olsun, heykel
ve Hristiyan ha (ve benzerleri) olarak, irk iin yaplm bulunan her trl aletin alverii
haramdr. irk ve Allahtan bakasna tapnma konularn ieren kitaplar(n sat) da byledir.
Bunlarn hepsinin yok edilmesi ve hkmnn kaznmas vaciptir (zorunludur).
KATIR VE EEK SATII
(SELLING OF MULE AND DONKEYS)
24
Katr ve eekler, yenilmek zere satlm olsa, bu sat iin alnan para haramdr. Ama
binilmek ve yk tamak iin satlrsa, bunda bir saknca yoktur. Lenin derisi yararlanlmak
iin satlsa, paras helal olur. mam Ahmed b. Hanbel, mam Mlik ve bunlarn talebelerinin
dedikleri udur: zm, arap yapcsna satldnda paras haramdr. Ama zm
yemek iin alana satmaksa, byle deildir.
SAVUNMA SANAY
(DEFENSE INDUSTRY)
Yine silah, Mslmanlarla arpacak birine satlnca, onu parasn yemek haram olur. Allah
yolunda cihat edecek birine satnca, paras en temiz para olur.(Zdul-Med, V/763) Eb
Hanfe fitne devrinde (Mslmanlar aras i atma/i savalarda) silah satn mekruh
sayarak: nk silah arpma iin imal edilir, baka bir ey iin deil der (dolaysyla bu
satn, bir Mslmann ldrlmesine yol aaca kesindir, onun iin de bu sat caiz
deildir.) (Zdul-Med, V/784)
PEK
(SILK)
Giyinmesi kendine haram olan bir kiiye, ipei satmak da byle olup, bunun parasn yemek
haram olur ama ipei giymesi helal olan birisine satmak da bir saknca yoktur.(Zdul-Med,
V/758-762)
KPEK SATII. DSKOTEK/BAR/ZNAEVLER/KUMARHANE AILMASI VE
LETLMESHEPS MSLMANLARA YASAKTIR
(SELLING OF DOGS TO OPEN/TO RUN
DISCOTECS/BROTHELS/CASINOS..ALL OF THEM ARE PROHIBITED FOR
MUSLIMS)
Buhr ve Mslimde Eb Mesdun naklettii hadiste, Hz. Peygamberin kpek (sat)
parasn, zina parasn ve khinin ald creti yasaklad nakledilmitir.(Buhr, 34/113;
Mslim, hadis no: 1567) Tirmiznin (Hz.) Cbirden naklettii hadiste ise: Hz. Peygamber,
av kpei dnda, kpek parasn yasaklad notu gemektedir.(Tirmizi, hadis no: 1281)
(Ennen-Nebiyye Neh an semenil-kelbi ill kelbes-saydi) mmet-i Muhammed, av
kpeinin avlanmada ve bekilik etmedeki yararlarnn helal olduunda icm etmilerdir
(gr birliine varmlardr). Baz kitaplarda bu sebeple Sat Sahh Saylan Kpekler
diye bir fasl almtr. Bir baka benzer rivayette de Hz. Peygamberin yle buyurduu
nakledilmitir: Selsun hunne shtn: hulvnul-khini ve mehruzniyeti ve semenulkelbil-aqri
ey haramdr: Khinin kazanc, zina eden kadnn kazanc, srgan
kpein paras (Beyhaq, 616; 819; bn Eb eybe,, VI/243; Tahv, Men, IV/52)
SEKZ KOYUN PARASI DEERNDE
BR AV KPE
Tahv, hadislerle ilgili epey uzun bir izahtan sonra, kpeklerin av eitimiyle ilgili yetin ini
sebebini aklar ve bunun mubahlk zerine ayrca bir mubahlk eklediini syler. Sonra da
Abdullah b. Amrn: Bir adamn ldrd av kpeine krk dirhem (sekiz koyun paras)
25
olarak hkm verdiini, normal gezinen bir kpee de bir ko ile hkmettiini belirtir. Sonra
Tahv der ki: Hem biz bu konuda Cbir(radyAllhu Anh)den: Kpek parasnn
yasaklandn naklettik. Orada (Hz.) Cbir, hangi kpek olduunu belirtmiyordu. Sonra bu
genel (kpek) ifade(sin)den av kpeinin neshedildii (hkmnn kaldrld/istisna
edildii), kendince kesinleince, av kpei mstesna diye bunu tekrar rivayet etti. Hem At
da, Yemende av kpeiyle mehur bir yer olan Sekkun kpeklerinin satnda bir saknca
yoktur der. Halbuki Eb Hureyrenin haramlk hadisini rivayet eden odur. Eb Bekir b.
Abdurrahmandan haramlk hadisini nakleden Zuhr: Av kpei ldrlnce, kymetini
deyecek der..brahim Neha de: kpein parasnda (satnda) bir saknca yoktur
diyor.(Tahv, IV/51-59dan, Muzaffer Can, Zdul-Med Tercmesi, VI/2660) Abdullah b.
mer der ki: Hz. Peygamber, av kpei, oban kpei veya (tarlay koruyacak) mal kpei
dndaki kpeklerin ldrlmesini emretti.(Mslim, hadis no: 1571) (Zdul-Med, V/766791 sayfalarndan zetlenmitir) (Sadece kpek sat konusunda bu kadar ayrntnn olmas,
slm ekonomisinde rzkn helalden salanmas konusunun ne kadar nemli olduunu
gstermektedir. i.y.)
KED SATII
(SELLING OF CATS)
Beyhaq der ki: ..alimlerden bazs, yukardaki hadisi, kedinin pis olduuna hkmedildii
devreye ait olduu, fakat Hz. Peygamberin: El-hirratu leyset bi-necesin Kedi necis (pis)
deildir (Tirmiz, hadis no: 92, bn Mce, hadis: 367; Eb Dvud, hadis: 75) buyurmasyla,
artk kedi satnda bir saknca olmadna yorumlamlardr.(Zdul-Med, V/773)
SHRBAZ CRET
(MAGICIAN)
Orospu, arkc ve at gibi hibir ekilde deeri olmayan bir ii, onlara yaptrann
durumu ise byle deildir. nk bunlara cret denmesine hkmedilemez.(Zdul-Med,
V/786)
GEERSZ OLAN VASYET VE TEBERRLAR
(PROHIBITED AND NON-LEGAL CHARITY/WILLS/TESTAMENT
Hatta baz alimler yle bile demilerdir: Nitekim hasta kimsenin miraslarndan birisine
bir ey teberr etmesi veya yabanc birine malnn te birinden fazlasn balamas
veyahut iflas ya da akl ktl sebebiyle (slmi mahkeme tarafndan) kendi maln sarf
etmekten men edilen bir kiinin, teberrda bulunmas, yahut yaamas iin muhta olduu
temel gday muhta birinin teberr etmesi ve benzeri davranlar da byledir. Bu tr yanl
davranlarda, teberrlarn sahiplerine geri iade edilmesi gerekir diyen alimler
vardr.(Zdul-Med, V/779)
DEPOLAMA (DDHR)
(TO STORE)
26
Arlarn ve karncalarn ve (sincap gibi) benzeri hayvanlarn kendilerine en ince hesap ile ev,
bark yapmalar ve bu evcikler iine zamannda senelik azklarn depolamalar, hi phesiz
birer ilham eseridir. Birer doal sevk rndr.(Buhr, Tecrd-i Sarh Tercmesi, IX/71,
(Buhr, Kitbu Bedil-khalq) (Kpeklerin de doyduklar zaman, yemeyecekleri fazla
kemikleri topraa gmd, bilinir. nsanolu, tutumluluk konusunda, bunlardan rnek
almaldr. nsan hayvanlardan rnek alabilir mi? sorusu aklmza gelirse, Kurndaki, lleri
gmmeyi, insanolunun kargalardan rendii ile ilgili yet hatrlanmaldr. i.y.)
ZENGN OLMANIN ST SINIRI YOKTUR, SLMDA
(NO LIMIT FOR RICHNESS IN ISLAM)
(Ibn Qayym): Derim ki: (Hz.) Osmann bu (orduya) yardm, keesiyle, semeriyle ve dier
techizatyla, yz deve ve bin altn idi.(Tirmiz, hadis no: 3700-3702; Ahmed b. Hanbelin
Musnedi IV/75; Buhr, Trh, V/247den, Zdul-Med, III/527) ( yz devenin,
gnmzdeki karl yz kamyon/trdr. Hibir sahb, Hz. Osmann bu servetini ok
olduundan tr knamamlardr. i.y.)
(HOMESTEADING)
27
INCREASED, INFLATION)
Hz. Peygamber, adam ldrme diyetini, deve sahiplerine yz ba (deve), sr sahiplerine iki
yz ba sr, koyun sahiplerine iki bin ba koyun, hazr elbiseciler iin de iki yz takm elbise
olarak, takdir etmiti.(Zdul-Med, V/27)
Muzaffer Cann Notu: Diyetin deeri, Hz. Peygamber zamannda sekiz yz dinar (altn),
veya sekiz bin dirhem (ake/gm) idi. Ehl-i Kitabn (Yahudi ve Hristiyanlarn) diyetleri
ise, Mslman diyetinin yars idi. Bu durum, Hz. merin halifeliine kadar byle devam
etti. Hz. mer bir gn kalkp bir hutbe okudu ve bakn develer pahaland diyerek, altn
olana bin dinar (altn), gm olana on iki bin dirhem (ake)..dedi. Burada Hz. merin
28
enflasyon karsnda nasl altna dnerek tavr almas gerekten ok nemlidir.(ZdulMed Tercmesi, V/2045)
JUST INCOME DISTRIBUTION
Hz. Peygamber, bir gn minberde hutbe okuyor ve yle diyordu: Veren el, stn eldir.
Bakmyla sorumlu olduun ailenden vermeye bala. Annene, babana, kzkardeine, olan
kardeine, sonra da sana en yakn olana, ona yakn olana.. devam et git.(Nes V/61;
Musned, II/226) Bunlarn hepsi de Nis 36. yetteki: Allaha kulluk edin. Ona hibir eyi
ortak komayn. Ana-babaya ve yaknlara iyilik yapn emrinin ve sr sresi 26. yetteki
Yakn akrabalarn hakkn ver yetinin tefsiridir. Allah Tel akrabalarn hakkn, ana-baba
hakknn hemen ardndan bildirmitir.(Zdul-Med, V/544)
NAFAKASINI VERRLER
Allah, akrabalk ban koparan herkese, cenneti haram etmitir. Nafaka iki eyle hak
ediliyor: Allahn Kitbnn hkmyle miras olarak ve bir de Hz. Peygamberin snnetindeki
akrabalk bayla. Daha nce Hz. mer, bir ocuun asabe ynnden akrabalarn, ocua
nafaka vermeleri iin tutuklamt. Bunlar amca oullaryd. Yine (mehur sahb) Zeyd b.
Sbitin: Nafakay verecek amca ve ana varsa, her ikisine mirastan decek miktar kadar
nafaka vermeleri gerektii gr de bilinmektedir ve gerek Hz. merin ve gerekse Zeyd b.
Sbitin bu grlerine, sahblerden kar kan hi kimse olmamtr.(Zdul-Med,
V/549)
LLK KR VEYA FELL M OLMALARI MI LAZIM, ANA-BABAYA YLK
YAPMAK N
(RIGHTS OF PARENTS ON MAN. CHARITY TO PARENTS. INCOME
DISTRIBUTION STRONG SOLIDARITY IN ISLAMIC COMMUNITIES)
Sigorta/insurance sistemi, gerek teorik ynden gerekse uygulama asndan,slm lkelerde
ok gelimemitir. Ancak son otuz ylda, o da ksmen. Bunun sebebi, slm toplumlarndaki
gl dayanmadr. bn Qayym yle uyaryor, anne-baba hakk konusunda, alt yz elli yl
nce: Kiinin kendisi gayet zengin, bolluk ve geni imknlarla yaarken, babasn tuvalet
sprgecilii veya eek srtnda kar tamacl yapmas veya hamam klhanlarnda ateilik
yapmas veya bann zerinde bir eyler tayarak insanlara onu satmak zorunda kalmas, asla
ana-babaya yaplm iyilik deildir (Yani yet ana-babaya ihsn=iyilik yapn diyor ama,
bunlar iyilik kapsamnda mdr?!) Bu gibi (merhametsiz) evlatlarn: Anam, babam salkl ve
alacak durumdalar. Kr ve ktrm de deiller. diyerek, anasn insanlara hizmeti
olmaya, onlarn amarlarn ykayp, (kuyudan) sularn ekmeye ve buna benzer eyler
yapmaya mecbur brakp, anasn vermesi gereken nafakay vermeyip, byle ilerden
kurtarmamas, anaya iyilik olamaz. Allah iin ne hayret edecek ey! Allahn ve Elisinin
ana-babaya iyilik etmede, onlarn birinin kr ya da ktrm/felli olaca art nerede
yazyor?(Zdul-Med, V/551)
29
30
Eb Dvdun naklettii hadiste, Ben Mutandan biri olan Hill, balnn rn (onda bir
zektn) Hz. Peygambere getirmiti. Hill, Hz. Peygamberden Selebe denilen koruluu
kendisine vermesini istemi, Hz. Peygamber de, bu vdyi ona vermiti. Hz. mer halife
olunca, Sufyan b. Vehb, ona yazarak, bunun ne olacan sordu. Hz. mer de: Eer balnn
rn Hz. Peygambere dedii gibi, sana da derse, Selebe vdsini ona koruluk olarak ver.
Eer vermezse ne yapacaksn- ar dilediinden otlayabilen bir bitki sineidir. diye bir yaz
gnderdi. Bu hadisin bir rivayetinde: her on tulumda bir tulum (bal) deniliyor. bn
Mce Suneninde, Amr b. uaybn nakliyle u bilgiyi naklediyor: Hz. Peygamber, baldan
onda bir alrd. (bn Mce, hadis no: 1824; Eb Dvd, hadis no: 1600, 1601, 1602, Nes,
V/4)
Eb Seyyre el-Mteden de yle bir bilgi nakledilir: (Ben), Ey Allahn Elisi ! Benim
arlarm var dedim. Hz. Peygamber: yleyse onda birini de (Eddil-Ura) buyurdu.
Ben: Ey Allahn Elisi ! Bana bir koruluk ver dedim. O da bir koruluk verdi.(Musned,
IV/236)
31
Eb Dvudun anlattna gre, (Hz.) mer, bu saylan eylerin yerine budaydan yarm sa
verilmesini karar altna ald da, herkese bilinmektedir.(Zdul-Med, Kitbuz-Zekt,
II/19)
Hasan Basr, Basrada tank olduu bir olay yle anlatr: Abdullah b. Abbs, Ramazann
sonunda, Basra camiinde bir hutbe okudu ve yle dedi: Orucunuzun sadakasn malnzn
iinden- karp verin. Ve sanki Basrallar bunu bilmiyorlarm gibi, yle devam etti:
Burada Medineli kim varsa, ayaa kalkp (Basral) kardelerinize gidin, onlara retin.
nk onlar bilmiyorlar. Hz. Peygamber bu sadakay, hurmadan veya arpadan bir sa (
kilo); budaydan yarm sa, olarak hr veya kle, kadn, erkek, kk, byk herkese farz
klmtr. Daha sonra (Hz.) Ali, Basraya gelip de, fiyatlarn ucuzladn grnce: uras
gerek ki, Allah size bol rzk vermitir. Siz de her eyden bir sa verseydiniz ya! buyurdu.
Nesnin rivayetinde ise, Hz. Ali (daha ayrntl olarak) yle demitir: Ama Allah size geni
imkn verince, siz de geniletin ve sadakanz buday ve dierlerinden bir sa
veriniz(Zdul-Med, II/20)
ZARARLI HARCAMA
(HARMFUL CONSUMPTION)
Muzaffer Can, ilerin trbeleri altnla bezemelerini yle eletirir: iann btn gruplar
kabir ziyaretine ne dehet bir ibadet hali verdikleri, trbeleri nasl ssleyip zinetlendirdikleri,
geimin ana direi olan (iki kymetli madeni) altn ve gm, trbelere ta yaptklar,
ortadadr.(Zdul-Med Tercmesi, II/591)
ZEKT DEMEDE ORANLAR NEDEN FARKLI, BN QAYYIMIN GZEL
ZAHI
(PHILOSPHY OF THE RATES OF ZAKAT (TAX) AND IBN QAYYIMS
GOOD EXPLANATION)
Bu uur (onda bir), meyvelerde ve ziraatta kii kendinden hibir katks olmadan, suyu Allah
tarafndan yamurla sulanp, arazinin sahibi ne su satn alm, ne de hi kuyu kazmam, ne de
(kuyuya veya yandan geen nehre) dolap yapmam, sadece tarlasn srp tohumunu samas
ile rn elde edildiinde, uur onda bir verilir. Eer kul sulamay zorla yapyor, dolapmotor ve benzerini kuruyorsa, o zaman, bu urun yars yirmide bir vacip (zorunlu) olur.
Eer maln geliip oalmas, mal sahibinin aralksz almasn, kh yeryznde ticaret iin
dolamay, kh ii ynetmeyi, kh ii beklemek gibi bir eyi de gerektiriyorsa, o zaman bunun
yarsn, krkta biri vacip (denmezi zorunlu) olur. phesiz bu son eit ilerin zorluu,
meyve ve ziraatnkinden daha zordur. Sonra bu meyve ve ziraatin reyip oalmas, ticarete
oranla daha fazladr. Bu nedenle de, onlarn denmesi zorunlu (zekt) miktar, ticaretten daha
fazladr. Semadan yaan yamur ve nehrin suyu ile sulamann bereketi ve (bu rnlerin)
geliimi, kuyulardan ve dolaplardan ekilen su ile retilene gre, daha fazladr. (Hayatnn
byk ksm, suyun genelde az olduu Suriyede geen bn Qayymn bu grn,
bulunduu iklime ve corafyaya gre deerlendirmek lazmdr. i.y.) (Ama br taraftan)
Hazine (define) ve maden gibi, topran altnda hazr bulunan bir maln durumu, hepsinden
daha elverilidir (bu nedenle de, onlarda zekt, bete bir(% 20)dir i.y.). (Zdul-Med,
Kitbuz-Zekt, II/7)
32
33